pobierz - Parerga - Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania

Filozofia dziejów jako problem filozoficzny i historiograficzny
rycznego, nie może istnieć nic takiego jak nierelatywistyczny opis rzeczywistości histo-
rycznej [White, 1973: 2-21]. Na nieuchronnie relatywny charakter wypowiedzi histo-
ryka o rzeczywistości historycznej, a więc i o braku gwarancji obiektywności tej wy-
powiedzi zwraca uwagę – przy innej zresztą okazji – także A. Anzenbacher, gdy
stwierdza: Gdybyśmy od historyka żądali obiektywności, jaka jest możliwa w metodycz-
nych abstrakcjach nauk przyrodniczych, oznaczałoby to śmierć wszelkiego dziejopisar-
stwa [Anzenbacher, 1990: 200].
Tak więc dziś nikt już nie wątpi w naukową podbudowę czy zasadność filozofii
dziejów, podawana jest natomiast w wątpliwość lub przynajmniej ukazywana jako coś
problematycznego naukowość samej historiografii. Argumentuje się to na przykład
twierdzeniem, że jeśli historiografia jest wiedzą o przeszłości, jest właściwie wiedzą
o czymś, co realnie nie istnieje. Podobny paradoks chyba w pełnym zakresie odnosi się
również i do filozofii dziejów [Le Goff, 1988: 297-325].
Wydaje się, że pewnym rozwiązaniem mogłoby być krytycznonaukowe przewarto-
ściowanie przesłanek, procedur i celów wszystkich najbardziej znaczących koncepcji
z dziedziny filozofii dziejów. Jan Patočka podkreśla, że Krytyka ta faktycznie nie będzie
oznaczać porzucenia wszystkich tych koncepcji, a jedynie określenie i ograniczenie ich
ważności (...), następnie należy rozważyć, do jakiego stopnia sens dziejów jest zdolny do
obiektywizmu i w jakich warunkach. Problem obiektywizmu procesu historycznego
zyska ważność poprzez porównanie tego obiektywizmu z obiektywizmem sensu nauk
przyrodniczych. Tak pojmowana filozofia dziejów nie znajduje się za nami jako kla-
syczna metafizyka, lecz stoi przed nami jako pilne zadanie dla myślicieli [Patočka, 1990:
71]. Z powyższym stanowiskiem Patočki zgadzam się w pełni, gdyż, chociaż już nie
obowiązuje zasada, że filozofia dziejów jest nauką szlachetną, to nadal obowiązuje teza,
że dzieje jako najbardziej specyficzne dzieło człowieka są trwale aktualnym i na swój
sposób również szlachetnym przedmiotem zainteresowania tak dla historiografii, jak i
dla jej ewentualnej metateorii, którą może być właśnie filozofia dziejów.
Summary
The term philosophy of history comes from Voltaire. But he did not specify the date
or a specific task or set of his works, or a separate discipline, supported by a separate
series of lectures, as it was in the case with Hegel, but he expressed through this term
his attempt to non-traditional approaches to the study of history, and I this way he
wanted to distinguish himself from the particular the approach of French Christian
historian J.B. Bossuet.
WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I ZARZĄDZANIA W WARSZAWIE 179