agrobiznesi 69 - KASH | Keshilli Agrobiznesit shqiptar

More documents

Recommendations

Info

12 Agrobiznesi 13 - 26 Qershor 2008 PERIMTARI VRESHTARI BUJQESIA PRAKTIKE Marre nga botimet e Projektit FAO - GCP/ALB/ITA erimet: Kërkesat ndaj faktorëve të mjedisit (Vijon nga numri i kaluar) duhet të lejohet në asnjë mënyrë tor dhe atë mujor, por dhe në të temperaturave të përshtat- H2CO3. Nga lidhjet e tjera or- CO2 dhe të realizojnë procesin KËRKESAT PËR DRITËN Drita diellore luan një rol shumë të rëndësishëm në rritjen dhe zhvillimin e bimëve perimore. Me anë të saj realizohet procesi më i rëndësishëm fi ziologjik që është fotosinteza. Kërkesat perimeve për dritë janë të ndryshme për faza të ndryshme të rritjes dhe të zhvillimit të tyre. Sidomos me ekzigjente janë në fazën e fi danit. Kjo spjegohet me atë se bima e sapo mbirë gjatë procesit të mbirjes, lëndët rezervë që ishin në farë apo në gjethet kotiledone, pothuajse u janë mbaruar. Drita diellore në këtë moment është më së e domosdoshme, sepse në prani të saj fi llon sinteza e lëndës organike. Nga ana tjetër mungesa e dritës në këtë moment, ndikon negativisht në formimin e organeve vegjetative dhe ato mund të dëmtohen. Në kushtet e pamjaftueshmerisë së dritës, bimët e sapo mbira duke tentuar që të gjejnë sa më parë dritën, ato rriten tepër të gjata, të dobëta, skeletike, klorotike dhe të presdispozuara të preken nga sëmundjet e ndryshme kërpudhore. Prandaj në këtë fazë, rëndësi vendimtare merr sigurimi në maksimumin e mundshëm i depërtimit të dritës diellor dhe ekspozimi i saj sa më gjatë që të jetë e mundur. Ekspozimi ndaj dritës duhet të realizohet qysh në orët e para të ditës. Për rritjen e depërtueshmerisë së dritës nëpër shtretër apo mjedise të tjera të mbrojtura, rëndësi praktike ka larja dhe pastrimi i herë pas hershëm mbulesave të tyre. Duke u ni- që këto bimë të mbillen si bashkeshoqëruese me bimë të tjera të arave, apo ndërmjet pemëve frutore. Ndriçimi diellor në vetVetë përbëhet nga valët elektromagnetike që dalin nga disku i diellit dhe që bien në sipërfaqen e dheut, kafshëve, bimëve, etj. Intensiteti i ndriçimit diellor është i ndryshëm në stina të ndryshme të vitit. Nga dielli dhe atmosfera, vijnë rrezet direkte dhe ato difuze. Të dyja këto lloje rrezesh, quhen rreze globale dhe vlerat e tyre matën me Lux. Llogaritet që 1 Kal./Cm2/Minut = 7500 Lux. Sipërfaqja e tokës është nën ndikimin e një Bilanci Rrezatimi (apo bilanç energjie) që rrjedh nga dy fl ukse rrezatimesh që janë: i) Sasia e rezeve diellor që vinë nga dielli për në tokë dhe ii) Rrezatimi i tokës për në atosfere. Veçanërisht në zonën e Ultësirës Perëndimore të Shqipërisë, ky bilanc është pozitiv, pasi sasia e energjisë që vjen nga atmosfera në tokë, është më e madhe se sa energjia e rrezeve që dalin nga toka për në atmosferë. Kështu p.sh. Për zonën e Durrësit, nëqoftëse në muajin më të ftohët të vitit që është Janari, intensiteti i ndriçimit diellor është 0.4 Cal/ cm2/minut ose 3000 Lux. Në muajin më të ndriçuar që është Korriku, intensiteti i ndriçimit diellor është 8.5 Cal/cm2/minut ose 63750 Lux (8,5 x 7500). siç vërehet kjo vlerë në këtë periudhë është disi më e tepërt se sa kërkesat që kanë bimët e grupit ekzigjente ndah ngrohtësisë. Në këtë rast këshillohet aplikimi i hijezimit të bimëve me anë të rrjetave hijezuese, kjo sido- intervalin e 24 orëshit. Maksimumin e intensitetit të ndriçimit diellor në një zonë të dhënë e arrin në orët e mesditës. Duke qënë se në këtë periudhë, intesiteti i ndiçimit diellor është më i lartë, sigurisht që edhe procesi i fotosintezës, është në vlerat maksimale. Në orët e mëngjezit dhe të pasditës së vonë, intensiteti i ndriçimit diellor bie dhe rrjedhimisht bie dhe procesi i fotosintezës. Në sasinë vlerës së intensitetit të ndriçimit diellor, ndikon dhe prania e reve në atmosferë Në ditët e vrenjtura sasia e intensitetit të ndriçimit ulët 10 – 12 herë. Gjithashtu në uljen e intensitetit të ndiçimit (në vlerat reth 1.5 – 2.5 herë) ndikojnë dhe papastërtitë e mbulesave të mjediseve të mbrojtura siç janë: pluhrat, lloji dhe mosha e mbulesave, smogu në një rajon të caktuar, etj. Ndriçimit diellor i cili kur bie në gjethe apo në trupin e bimës, transformohet në energji. Kjo energji shërben për formimin e klorofi lit. Fotosinteza të perimet, ashtu si edhe në bimët e tjera, zhvillohet në intervalin e rrezatimit Fotosintetik Aktiv me gjërësi valë 400 – 700 mì (minimikron). Gjethet e bimëve absorbojnë në mënyrë të seleksionuar rrezet të spektrit me ngjyrë të kuqe në të portakalltë më gjatësi valë nga 0.6 deri në 0.68 ì (mikron), si dhe ato ultraviolet të gjatësisë së valës 0.3 – 0.5 ì. Ndërsa rrezet gjelbërta ndikojnë më pak. Në periudhën e dimërit kur dielli është i ulur në horizont, nga pjesa ndriçuese e tij në tokë vinë rrezet e verdha, të portokallta, të kuqe të spektrit më gjatësi valë 565 – 760 mì (1ì = 1000 mì). Në shme, këto rreze marrin pjesë në formimin e klorofi lës dhe të sintezës së lëndës organike, e cila shërben për formimin e organeve vegjetative dhe gjenerative në trupin e bimës. Është vërtetuar gjithashtu se rritja e intensitetit të sintezës së lëndës organike është në korelacion të drejtë me rritjen e intensitetit të ndriçimit diellor. Ky korelacion vazhdon deri në atë nivel sa intensiteti i ndriçimit diellor të rritet me vlerë deri në 7 Cal/cm2/ min. Eshtë vërtetuar gjithashtu, se për të bërë një lulëzim sa më normal të bimëve, i’u duhet një vlerë e intensitetit të ndriçimit 40.000 – 53.000 Lux ose e barabartë me 5.3 – 7 Cal./ cm2/min. KËRKESAT PËR GAZIN KARBONIK Një rol të rëndësishëm në sintezën e lëndës organike përveç dritës së diellit dhe kloroplasteve në qelizat bimore të gjetheve, luan edhe prania e gazit karbonik (CO2). Ky gjëndet në rreth 16 mgr/litër ajër ose 0.03%. Në të shumtën e rasteve në litërature, sasia e gazit karbonik mund të shprehet në vlerat 300 p.p.m. (1p.p.m. = me një pjesë për milion). Kjo do të thotë se në një million pjesë ajri, rreth 300 pjese janë gaz karbonik. Kaq i rëndësishëm është ky element sa mjafton të përmendim që, në 1 gr lëndë të thatë të bimës, gjënden rreth 450-500 mgr CO2. Me rritjen e intensitetit të ndriçimit diello gjatë procesit të fotosintezës, është vërtetuar se duhet të rritet dhe prania e CO2. Pa këtë komponent bimët nuk mund të sintetizojnë lëndën organike ganike, karboni nuk ka mundësi reale të shfrytëzohet prej bimëve. Për këtë arësye, sidomos në mjedise të mbrojtura kultivuesit e bimëve të perimeve, krahas elementëve të tjerë të teknologjisë, duhet të kenë mirë parasyshë këtë fakt dhe të marrin masa që ky element kaq i rëndësishëm, të jetë i pranishëm në ato kufi j që bima ka nevojë. Me uljen e nivelit të gazit karbonik në ajër, ulët dhe rendimenti fotosintetik. Në serra nuk mund të vlerësohet lehtë, por kur përmbajtja e CO2 ulët rreth 10 % nga niveli i zakonshëm, fotosinteza mund të ulët 5 – 10%. Eshtë vërtetuar gjithashtu se në një mjedis të pasur me CO2, e të ndriçuar mirë, me temperatura të përshtatshme dhe me elementët ushqimor të mjaftueshëm në tokë, gjethet e bimëve të perimeve përmbajnë më shumë sheqer dhe amidon se sa në mjedise të tjera të cilat kanë nivele më të ulëta se sa ato normale. Në kushte normale të rritjes dhe të zhvillimit, bimët i rezistojnë më mirë temperaturave të ulëta dhe lulezojnë me shpejt, më shumë dhe lidhin e i rrisin më tepër fruta. Është vërtetuar se në kohë të mirë dhe me diell, sidomos në mjedise të mbrojtura të cilat në shumicën e kohës qëndrojnë të mbyllura, sasia e CO2 nga 0.03% që duhet të jetë në ajër, si rezultat i asimilimit nga bimët që kultivohen, ka tendencë të ulët. Megjithatë është vërtetuar se, edhe në përqëndrime më të ulëta se 0.03% të CO2, bimët e perimeve e realizojnë procesin e fotosintezës. Edhe në kushtet kur niveli i CO2 është i ulët, në sajë të sipërfaqes së madhe të e fotosintezës. Nga prova të bëra është vënë re se, kur niveli i CO2 në një mjedis të mbrojtur është rritur 10 herë nga përqëndrimi normal (madje deri në 3000 p.p.m.), rendimenti fotosintetik është rritur 2.5 herë. Prandaj nga ana praktike, kultivuesit duhet të kenë parasysh dhe të marrin masa për të siguruar jo vetëm nivele optimale të CO2, por mundësisht ngritjen e këtij niveli. Në kushtet e mjediseve të mbrojtura është vërtetuar se, me shtimin e CO2 në 15 deri me 20 herë më tepër se sa niveli i tij në atmosferë, fotosinteza rritet ndjeshëm. Ndërsa nëqoftë se vazhdohet rritja mbi këto nivele, atëhere në bimë jo vetëm që nuk ndikon me në rritjen e intensitetit të fotosintezës, por në to ndikon një farë “helmimi”. Mungesa e CO2 në ajër vërehet sidomos në kushtet kur në serrë ka një vegjetacion të bollshëm bimor, temperatura relativisht të larta 25 – 320C dhe të shoqëruara me një intensitet të lartë të ndriçimit diellor. Si rezultat i intensitetit të lartë të proçesit të fotosintezës që zhvillohet në këto kushte, shkaktohet ulja e nivelit të përqëndrimit të CO2 dhe bimët kalojnë në nevojë për këtë element jetësor. Një masë efektive për të zbutur sadopak këtë efekt negativ, është ajrimi i serrës. Nëpërmjet ajrimit realizohet zëvëndësimi i ajrit të varfër me CO2. Këshillohet gjithashtu që CO2, duhet futur në orët e mesditës kur intensiteti i ndriçimit diellor dhe proçesi fotosintetik është më intensive se në perisur nga fakti se kërkesat për dritën dillore janë të larta si në mos në mjediset e mbrojtura. Intensiteti i ndriçimit ndrys- këtë periudhë rrezet bluviolet dhe ultraviolet, pothuajse nuk dhe nuk mund të rriten e të zhvillohen. Elementin C, bima e gjetheve dhe sasisë së madhe të gojëzave që bimët kanë, bëjnë udhat e tjera kohore të ditës. fazat e para të zhvillimit, nuk hon jo veten në intervalin vje- vijnë fare. Në praninë e CO2 dhe merr vetëm nëpërmjet CO2 dhe të mundur të asimilojnë mirë (Vijon ne numrin e ardhshem) Hardhia: Klasifikimi i sytheve të saj (Vijon nga numri i kaluar) Sythet Sythat zhvillohen nga sqetulla e gjetheve të një llastari të ri dhe maturohen në shamentën njëvjeçare. Ato përfaqësojne në miniaturë llastarët e ardhshëm të cilat ndodhen në majën rritëse të tyre. Ato kanë formë ovale ose të rrumbullakët dhe zakonisht janë të rrethuara me luspa. Sythat klasifikohën sipas: a) Kohës së çeljes dhe; b) Funksionit që ato kanë në bimë. Sipas kohës së çeljes ato klasifikohën në tre grupe që janë: i) Sytha me zgjim normal; ii) Sytha me zgjim të parakohshëm; iii) Sytha të fjetur. Sytha me zgjim normal, janë sytha që lindin gjatë pranverës në sqetullat e gjetheve të llastarve të vitit të kaluar, që zhvillohen gjatë vegjetacionit. Ato kalojnë fazën e qetësisë dimërore dhe çelin në pranverë duke dhënë llastarët e rinj dhe lulesat që përfaqësojnë veshulet e ardhshëm. Sytha me zgjim të parakohshëm, janë sytha që lindin në sqetullat e gjetheve të llastarëve ekzistues, të cilat shpërthejnë po brënda atij viti, duke dhënë llastar të rinj mbi llastarin e parë, ose ndryshe quhen llastar sqetullorë. Sipas funksionit që ato kanë në bimë, sythat klasifikohën në këto kategori, që janë: i) Sythe dimërore; ii) Sythe verore ose sqetullorë; iii) Sythe të fjetura. Hardhia nuk ka sythe mitake ashtu siç kanë pemëtt frutore, agrumet dhe ulliri. Sythat dimërore, është or- Figurë 7. Skema e një sythi dimëror të hardhisë gani kryesor i rritjes dhe i zhvillimit të hardhisë sipas cikleve jetësore. Sythi dimëror është një organ i përbërë. Pjesët përbërëse të një sythi janë: i) Shtrati i sythit; ii) Llastari i ardhshëm; iii) Veshulet e ardhshëm; iv) Sythat anësore; v) Mbulesa e mbrojtese e sythit, etj (figurë 8). Pas çeljes nga sythi dimërore veç llastarit kryesor i cili ka prioritet në rritjen e tije, propabiliteti është të çelin dhe të zhvillohen edhe sythet e tjerë anësore. Kjo varet më tepër nga kushtet agroklimaterike dhe mënyrat e kultivimit. Nga pikpamja anatomike, sythi dimëror praktikisht është i përzier sepse krahas llastarëve vegjetativë, në të janë të vendosura edhe lulesat të cilat përfaqesojnë veshulet e ardhshëm. Sythat verore ose sqetullor, është sythi që zhvillohet në sqetullën e gjethit të llastarit të rritur gjatë vegjetacionit. Zakonisht këto sythe çelin kur kushtet agroklimaterike dhe shërbimet agroteknike janë në nivele të mira, si dhe kur llastarit Figurë 8. Sythi veror ose sqetullorë kryesore i’u keputet maja rritëse (figurë 8). Nëse ato dalin shpejt, ose e thënë ndryshe pak
13 - 26 Qershor 2008 PEMTARI BUJQESIA PRAKTIKE Agrobiznesi Sythet, gjethet dhe organet gjenerative (Vijon nga numri i kaluar) Sythet Sythat zhvillohen nga sqetulla e gjetheve të një llastari të ri dhe maturohen në degëzat njëvjeçare. Ato përfaqesojne në miniaturë degëzat e ardhshme të cilët ndodhen në majën rritëse të tyre (fig nr 11). Ato kanë formë ovale ose të rrumbullakët dhe zakonisht janë të rrethuara me luspa. Sythat klasifikohën: a) Sipas kohës së çeljes dhe; b) Sipas funksionit që ato kanë në bimë. Sipas kohës së çeljes ato klasifikohën në tre grupe që janë: i) Sytha me zgjim normal; ii) Sytha me zgjim të parakohshem; iii) sytha fjetës. Figure11. Ndërtimi i sythit Sytha me zgjim normal, janë sytha që lindin gjatë Pranverës në sqetullat e gjetheve të llastarëve të vitit të kaluar, që zhvillohen gjatë vegjetacionit. Ato kalojnë fazën e qetësisë dimërore dhe çelin në Pranverë duke dhënë lule ose llastarë, ose të dyja sëbashku. Sytha me zgjim të parakohshëm, janë sytha që lindin në sqetullat e gjetheve të llastarëve ekzistues, të cilët shpërthejnë po brenda atij viti, duke dhenë llastarë të rinj mbi llastarin e parë, ose ndryshe quhen llastarë sqetullore. Sipas funksionit që ato kanë në bimë, sythat klasifikohën në këto kategori, që janë: i) Sythe vegjetative; ii) Sythe frutore; iii) Sythe zevendësuese ose rezervë; iv) Sythe të fjetura; dhe v) Sythe kohe pas daljes së llastarit kryesore, atëhere këto sythe mund të japin veshule, llastarë dhe të drunjëzohen para se të hynë në qetësinë dimërore duke u kthyer në shamenta dytësore (mbi shamentat e para). Në sqetullën e këtyre llastarëve, po ashtu edhe në sqetullën e gjetheve diferencohet nga një mitake (adventive). Sythat vegjetative, kur çelin japin llastarë vegjetative që në vitin vijues transformohen në degëza sipas kategorive të mësipërme. Sythat frutore, kur çelin japin lulet ose lulesat, d.m.th. frutat e ardhshme. Sythat frutore mund të jenë: i) Njëlulëshe (pjeshka, kajsia, bajamja, ftoi, etj,); ii) Dylulëshe (kumbulla); iii) 3-4 lulëshe (qershia, vishnja); iv) Shumëlulëshe (molla, dardha) dhe v) Të përziera (në të njëjtën syth ka lule, gjethe dhe llastar). Sythat zëvendësuese ose rezervë Kjo ndodh nganjëherë kur në brëndësi të një sythi ndodhen 1-2 sytha të tjerë të cilët janë më pak të zhvilluar. Ato si rregull nuk çelin, por kur dëmtohet sythi kryesor, aktivizohet një nga ato që është rezerve, të cilët zakonisht zhvillojnë vetëm llastarë vegjetativ. Këto sythe në aspektin praktik zakonisht nuk janë të rëndësishem. Sythat e fjetura, formohen nga sythet vegjetative, prodh-uese apo ato të zevëndesimit, të cilët kur nuk çelin, mbulohen nga lëkura dhe kalojnë në gjëndje të fjetur, ku jetojnë për shumë vite me radhë. Këto sythe aktivizohen vetëm atëhere kur njëra degë skeletore apo çfarëdo tjetër qoftë, është tharë, prerë, dëmtuar, e mplakur dhe nga këto sythe çelin një numër i madh llastarësh që, në fillim janë vegjetative, të fuqishëm dhe vetëm me gjethe. Llastarët e përfituara nga këto sythe zakonisht quhen thithakë dhe shërbëjnë për ripërtëritjen e degëve kryesore dhe të gjithë pemës me degë skeletore dhe me të gjithë komponentët përbërës të saj. Sythat e mitake (adventive), formohen atëhere kur trungu, degët skeletore kryesore dëmtohen apo priten kur krasiten rendë, gjatë prosesit të shërimit të plagëve sidomos nga indet e kallusimit, kri- syth dimëror, që përfaqeson një element prodhues për vitin e ardhshëm (fig. 10). Sythat e fjetura, formohen nga sythet anësore të sythit dimëror, të cilat nuk janë zgjuar ende gjatë vegjetacionit. Ato kalojnë në gjëndje të fjetur dhe aty qëndrojnë për shumë vite me radhë. Këto sythe gjënden në pjeset shumëvjeçare të hardhisë (cung, krahë, kordon, etj) Figurë 9. Sythet dimërore të formuara tek sqetullorët a) Në sqetullën e llastarit veror b) Në sqetullën e gjethit johen sytha mitake të cilët çelin llastarë të shumtë, që edhe këto mund të shërbëjnë për formimin e kurorës nëse do të jetë e nevojshme. Sythat e diferencuara brenda një sezoni zakonisht nuk çelin në të njëjtin sezon. Ato pas rënies natyrale të gjetheve, hyjne në fazën e qetësisë dimërore dhe çelin në Pranverë. Ka disa raste që çelja e sytheve mund të bëhet edhe brenda sezonit. Bymimi/fryerja e sytheve në një degëz nuk ndodh menjëherë në të njëjtën kohë. Më parë fryhen ato të majës, më pas ato të mesit dhe më pas ato që janë më afër bazës. Çelja e parakohshme e sythave nuk duhet stimuluar, sepse ato ndikojnë negativisht në çrregullimet fiziologjike të pemëve, degradimin biologjik dhe mplakjen e parakohshme të tyre. Gjethet Figure 12. Ndërtimi i gjetheve te dardha Gjethet luajnë një rol të rëndësishëm në jetën e bimëve. Nëpërmjet tyre kryhet fotosinteza, frymëmarrja dhe transpirimi, si procese shumë të rëndësishme fiziologjike për jetën e bimëve. Ato luajne rolin kryesore në formimin e lëndës organike, si: karbohidratet, sheqerërat, vitaminat, aromat dhe komponimet e tjera organike. Nëpërmjet procesit të fotosintezës, klorofila dhe tëresia e gojzave që ndodhen në gjethe, realizojnë lëndën organike, e cila është materiali bazë për rritjen e masës vegjetative të bimës dhe të dhe në rast se bimës i pritet një krahë/kordon nga sythet fjetëse zakonisht lindin një ose më shumë sythe të fjetura duke dhënë llastarë të fuqishëm që quhen thithakë. Thithakët praktikisht shërbejnë për: i) Të zëvendësuar pjesët (krahët, kordonet) e humbura të kurorës; ii) Për uljen e lartësisë së kurorës; organeve gjenerative. Lënda organike që formohet nga gjethet, shkon jo vetëm për rritjen dhe pjekjen e frutave, por furnizohet edhe vetë trupi i bimës dhe sistemi rrënjor. Me anë të transpirimit i cili realizohet nëpërmjet gojzave, bëhet avullimi i ujit i cili është procesi bazë gjatë formimit te lëndës organike dhe të vetëfreskimit të bimës në temperaturat e larta të ajrit. Me anë të frymëmarrjes gjatë natës, gjethet bëjnë anën e kundërt të shpërbërjes së lëndës organike (zakonisht shpërbëhet rreth 1/10 e sasisë së lëndës organike të prodhuar gjatë ditës) e cila është bazë në proceset jetësore të bimës. Tërësia e sipërfaqeve të çdo gjetheje që ndodhen në një pemë, përbën sipërfaqen totale gjethore të asaj peme. Sa më e madhe të jetë kjo vlerë aq më e fuqishme është rritja dhe zhvillimi i sistemit rrënjor dhe aq më vitale është vetë bima. Nëse gjatë vegjetacionit bimës i bëjmë një heqje të madhe të masës gjethore gjatë procesit të operacioneve të gjelbërta, atëhere asajë do ti shkaktohet një “çoroditje” e bilancit funksional rrënjë-gjethe dhe për pasoje bima merr një goditje të rëndë fiziologjike. Prandaj nga ana praktike rëndësi të dorës së parë merr që gjatë operacioneve të krasitjes së gjelbërt, të veprohet në heqjen e ekuilibruar të llastarëve, me qëllim që bilanci rrënjë-gjethe të mos prishet. Gjethet përbëhen nga llapa, bishti dhe milli. Milli është pjesa e zgjeruar në vënd takimin e bishtit me llapën. Llapa përbëhet nga një nervature që e përshkon gjethen në gjatësi të saj dhe e degëzuar qartë në të dy anët e llapës. Format e llapës janë varësi të specieve bimore dhe kategorizohen në këto grupe: i) Në formë zemre, ii) Në formë veze, iii) Në formë heshte, iv) Në formë të përzi- iii) Për të zëvendësuar boshllëqet me individë të rinj nëpërmjet realizimit të shumzimit me anë të përpanjave, etj. Figurë 10. Sythi dimëror në fillim të lëvizjes së lëngjeve dhe në fillim të çeljes së tij a) Fryerja e sythit b) Fillimi i çeljes Sythat e diferencuara brënda një sezoni zakonisht nuk çelin në të njëjtin sezon. Ato pas rënies natyrale të gjetheve, hynë në fazën e qetësisë er si vezake-heshtë, etj. Madhësia e llapës së gjetheve ndryshon në varësi të formës bimore, kushteve të kultivimit dhe moshës së pemëve, etj. Në moshat e reja përmasat e llapës janë më të mëdha se sa në ato më të vjetrat. Po kështu edhe për bimët që kultivohen në një agrofond më të mirë, kanë madhësi më të madhe. Organet gjenerative Te organet gjenerative bëjnë pjesë: i) Lulet; ii) Frutat dhe iii) Farërat. Lulet Figure 13. Skema e ndërtimit të lules Lulja është organ i riprodhimit seksual. Një lule normale përbëhet nga: i) bishti; ii) shtrati; iii) kupa; iv) kurora (petelat dhe nënpetlat); v) thekët (organi mashkullore); vi) pistili (organi femëror fig nr. 13). Thekët përmbajnë polenin dhe pistili përbëhet nga trasta embrionale dhe vezëzat. Në çdo vezore ka 1-2 qeliza femërore. Te bërthamoret ndodhen zakonisht 2 qeliza femërore (dhe në shumë raste nga frutat zhvillohet një farë, rralle dy), ndërsa te farorët ndodhen disa. Numri i tyre korespondon me numrin e farërave në çdo frut. Në varësi të specieve apo formave të ndryshme bimore, lulet mund të jenë njëseksuale dhe dy seksuale. Ne varesi te seksit te luleve, bimet klasifikohen si: i) Bimem monoike dhe ii) Bime dio- dimërore dhe çelin në pranverë. Ka disa raste që çelja e sytheve mund të bëhet edhe brënda sezonit. Bymimi/fryerja e sytheve në një llastar nuk ndodh menjëherë në të njëjtën kohë. Më parë fryhen ato të majës, më pas ato të mesit dhe më pas ato që janë më afër ba- 13 ike. Kur lulet njëseksuale janë të ndara veç e veç, por të vendosura në të njëjtën bime, ato quhen bime monoike (si; arra, lajthia, gështenja, etj,). Ndërsa kur lulet janë në bimë të veçanta ato quhen dioike (si; kivja, fiku, etj). Bimët monoike zakonisht pllenohen me anë të erës, ndërsa ato dioiket duhet medeomos të pllenohen me anë të insekteve. Lulet dyseksuale kanë si organin mashkullore ashtu edhe atë femërore. Nganjëherë megjithëse lulet i kanë të dyja organet seksuale, përsëri në disa raste (varietete) ndodh që njëri nga këto mund të jetë sterile, ose njëri të piqet më parë dhe tjetri më vonë. Në rastin kur organi mashkullore është normal dhe ajo femërorja nuk është normale, atëhere kjo lule quhet “dyseksore funksionale mashkullore”, dhe e kundërta kur organi femeror është normal dhe ai mashkullore nuk është normale, quhet “dyseksore funksionale femërore”. Për të eleminuar këtë difekt gjatë mbjelljes në plantacion, duhet realizuar alternime me kultivarë të ndryshëm, të cilët lulëzimin dhe pjekjen e polenit e bëjnë në të njëjtën kohë. Në disa literatura të ndryshme ky fenomen njihet: i) Bimë me sterilitet mashkullore kur mungojnë organet mashkullore dhe ato femëroret janë funksionale dhe; ii) Bimë me sterilitet femëror kur mungojnë organet femërore dhe janë funksionale ato mashkulloret Zakonisht lulet dyseksore pllenimin e realizojnë me anë të insekteve (entomofila) ndërsa ato njëseksualet realizohet kryesisht me anë të erës (anemofila), por edhe te insekteve. Një nga insektet që ndihmojnë pllenimin është bleta. Është përllogaritur se tek pemët farorë apo bërthamore, në rreth 85-95% e rasteve pllenimin e realizojne bletet. Mbajtja e 3-5 kosherëve blete për një ha pemëtore, ndihmon shumë në pllenimin e luleve. (Vijon ne numrin e ardhshem) zës. Çelja e parakohshme e sythave nuk duhet stimuluar, sepse ato ndikojnë negativisht në çrregullimet fiziologjike të bimëve, degradimin biologjik dhe mplakjen e parakohshme të tyre. (Vijon ne numrin e ardhshem)
Page 1 and 2: Këshilli i Agrobiznesit Shqiptar A
Page 3 and 4: 13 - 26 Qershor 2008 AKTUALITET AKT
Page 5 and 6: 13 - 26 Qershor 2008 INFORMACION IN
Page 7 and 8: 13 - 26 Qershor 2008 AKTUALITET AKT
Page 9 and 10: 13 - 26 Qershor 2008 REKLAME Agrobi
Page 11: 13 - 26 Qershor 2008 TË FRUTA - PE
Page 15 and 16: 13 - 26 Qershor 2008 SOCIALE Agrobi

agrobiznesi 69 - KASH | Keshilli Agrobiznesit shqiptar

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?