Sağlık Çalışanlarında Delici Kesici Alet ... - Fırat Üniversitesi
Sağlık Çalışanlarında Delici Kesici Alet ... - Fırat Üniversitesi
Sağlık Çalışanlarında Delici Kesici Alet ... - Fırat Üniversitesi
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Sağlık</strong> <strong>Çalışanlarında</strong><br />
<strong>Delici</strong> <strong>Kesici</strong> <strong>Alet</strong> Yaralanmaları<br />
ÖZET<br />
Medet KORKMAZ *<br />
<strong>Sağlık</strong> bakım profesyonelleri her gün hastalarına bakım verirlerken, delici kesici alet<br />
yaralanmaları ya da sıçrama nedeniyle HIV, Hepatit B ve Hepatit C gibi<br />
enfeksiyonlarla sonuçlanma potansiyeli bulunan kanla taşınan patojenlerle<br />
karşılaşmaktadır. Dünya çapında hastalara her yıl 12 milyar enjeksiyon yapıldığı ve<br />
ABD’de yılda yaklaşık 800 bin ile bir milyon arasında delici kesici yaralanma<br />
gerçekleştiği tahmin edilmektedir. ABD Mesleksel Güvenlik ve <strong>Sağlık</strong> İdaresi (OSHA)<br />
verilerine göre her yedi sağlık çalışanından birisi yıl içerisinde kaza sonucu delici<br />
kesici yaralanmaya maruz kalmaktadır. Bu sağlık çalışanlarının binlercesinde ise<br />
Hepatit B, Hepatit C ve AIDS ile birlikte çok sayıda başka ciddi enfeksiyonlar (yaklaşık<br />
20 kadar patojen) gelişmektedir. <strong>Sağlık</strong> çalışanları kesici ve deliciler etraflarındayken<br />
ya da ellerinde olduğu sırada çok dikkatli olmalıdırlar. Aynı zamanda büyük oranda<br />
önlenebilir olan bu ölümcül yaranmalarla günlük bazda en çok karşılaşanlar<br />
hemşirelerdir. <strong>Delici</strong> kesici yaralanmalar, güvenli araçların kullanılması ile %80<br />
oranında önlenebilmekte ve bu oran, çalışan eğitimi ve işyeri kontrolü ile bağlantılı<br />
olarak %90’lara çıkabilmektedir. OSHA’nın Kanla Taşınan Patojenler Standardına<br />
göre, sağlık çalışanlarının herhangi bir maruziyet sonrasında Hastalık Kontrol<br />
Merkezi (CDC) tarafından en son yayınlanan “Maruziyet Sonrası Tanılama, Profilaksi<br />
ve Tedavi Kılavuzlarına” göre değerlendirilmeleri ve tedavi edilmeleri gerekmektedir.<br />
Anahtar Kelimeler: <strong>Delici</strong>-<strong>Kesici</strong> <strong>Alet</strong> Yaralanmaları, Sıçrama, <strong>Sağlık</strong> Bakım<br />
Profesyonelleri, Kanla Taşınan Enfeksiyonlar.<br />
* Yrd. Doç. Dr., Süleyman Demirel <strong>Üniversitesi</strong>, Isparta <strong>Sağlık</strong> Yüksekokulu<br />
Hemşirelik Bölümü, İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, Isparta.
18 <strong>Fırat</strong> <strong>Sağlık</strong> Hizmetleri Dergisi, Cilt:3, Sayı:9 (2008)<br />
Needlestick and Sharp Injuries in Health Care Professionals<br />
ABSTRACT<br />
Every day while caring for patients, health care professionals are at risk to exposure to<br />
bloodborne pathogens potentially resulting in infections such as HIV or hepatitis B and<br />
C, due to needlestick, sharp injuries and splashes. Each year, an estimated 12 billion<br />
injections are administered to patients worldwide and, each year, an estimated 800,000<br />
to one million needlestick injuries occur in the US. The US Department of Labor<br />
Occupational Safety & Health Administration (OSHA) indicates that one in every seven<br />
healthcare workers is accidentally stuck with a needle each year. Almost a thousand of<br />
these healthcare workers will develop serious infections such as hepatitis C virus<br />
(HCV), hepatitis B virus (HBV), HIV or any number of other diseases (nearly 20<br />
pathogens). Healthcare workers need to be extremely aware of needlestick and other<br />
sharps injuries whenever they are around them or handling them. While exposure to<br />
bloodborne pathogens is one of the most deadly hazards that nurses face on a daily<br />
basis, it is also one of the most preventable. Over 80% of needlestick injuries can be<br />
prevented with the use of safe needle devices, which, in conjunction with worker<br />
education and work practice controls, can reduce injuries by over 90%. Under the<br />
OSHA Bloodborne Pathogens Standard, employers must evaluate and treat health care<br />
workers in accordance with the latest “Post-Exposure Assessment, Prophylaxis, And<br />
Treatment Guidelines” published by the Centers for Disease Control (CDC).<br />
Key Words: Needlestick, Sharp Injuries, Splash, Health Care Professionals,<br />
Bloodborne Infections.
GİRİŞ<br />
<strong>Sağlık</strong> <strong>Çalışanlarında</strong><strong>Delici</strong> <strong>Kesici</strong> <strong>Alet</strong> Yaralanmaları<br />
Her gün, sağlık bakım çalışanları iğne batması, delici kesici yaralanmalar<br />
ya da sıçrama nedeniyle kanla geçen ölümcül patojenlerle karşılaşmaktadır.<br />
Her türlü delici kesici yaralanma, sağlık çalışanları için kanla geçen<br />
patojenlerin bulaşması açısından önemli bir risk oluşturmaktadır. Üstelik ne<br />
yazık ki bu tür yaralanmaların mesleğin bir parçası olduğu inancı hâlâ<br />
yaygındır. Bir sağlık çalışanı iseniz mutlaka tanıdığınız bir meslektaşınız<br />
herhangi bir delici kesici yaralanma sonucu enfeksiyon kapmıştır (ANA, 2007;<br />
Wilburn, 2007).<br />
<strong>Sağlık</strong> çalışanlarının meslek riskleri arasında ilk olarak akla gelen <strong>Delici</strong>-<br />
<strong>Kesici</strong> <strong>Alet</strong> Yaralanmaları (DKAY), şırınganın 1845 yılında ilk kez<br />
kullanmasından bu yana tehlike oluşturmaya devam etmektedir (Köşgeroğlu,<br />
Ayrancı ve ark. 2003; Stoker, 2004; Türkyılmaz, Dokuzoğuz ve ark. 2004).<br />
Dünya çapında her yıl hastalara 12 milyar enjeksiyon yapıldığı tahmin<br />
edilmektedir. ABD’de her yıl 800 bin iğne batması kaynaklı yaralanma<br />
gerçekleştiği bildirilmektedir. Binlerce sağlık çalışanı bu tür yaralanmalar<br />
sonucunda Hepatit C, (HCV), Hepatit B (HBV) ya da HIV virüsü ile<br />
karşılaşmaktadır (Stoker, 2004).<br />
RİSKLİ GRUPLAR<br />
<strong>Sağlık</strong> çalışanları arasında hastalar ile direkt temas ve yoğun ilişkide<br />
bulunan hekim ve hemşire grubunun DKAY’dan dolayı laboratuar çalışanları,<br />
teknisyenler, temizlikçiler gibi diğer çalışanlara oranla daha fazla mesleki risk<br />
grubu içinde oldukları belirtilmektedir. Hekim ve hemşire grubunda bu riski<br />
artıran faktörler arasında çalışılan klinik, araç-gereç eksikliği, yetersiz personel<br />
ve çalışma koşulları yanında, özellikle hemşireler ile ilgili olarak durumları<br />
kritik hastalarla eğitimleri gereği daha erken karşılaşmaları ve deneyimsiz<br />
olmaları da oldukça önemlidir. Hemşireler arasında genel olarak %18.1 olan<br />
DKAY oranının, ameliyathane ve acil birimlerde çalışan hemşirelerde %70-75<br />
düzeyinde olduğu bulunmuştur (Köşgeroğlu, Ayrancı ve ark. 2003).<br />
Hemşire sayısının yetersiz oluşu, bu grubun üyelerini yoğun ve uzun<br />
çalışma saatleri ile birlikte delici kesici alet yaralanmalarının da dahil olduğu<br />
birçok meslekli risk ile yüz yüze getirmektedir (Stoker, 2004). Hemşirelik<br />
öğrencileri de DKAY açısından büyük risk altındadır. Aşılanma düzeyleri<br />
19
20 <strong>Fırat</strong> <strong>Sağlık</strong> Hizmetleri Dergisi, Cilt:3, Sayı:9 (2008)<br />
yetersiz olan bu grupta DKAY’a bağlı enfeksiyon oranlarını inceleyen<br />
çalışmalar bu riskin oldukça yüksek olduğunu ortaya koymuştur. Hemşirelik<br />
öğrencilerinde yaralanma prevalanslarına bakıldığında geniş bir aralıkta<br />
dağılım gösterdiği görülmektedir. Örneğin, Smith, Leggat ve arkadaşları (2005)<br />
yayınladıkları makalede DKAY insidansının Tayvan’lı öğrencilerde %15,<br />
İtalyan hemşirelik öğrencilerinde %18 olduğunu, bu oranların %22-72<br />
arasında değiştiğini belirtmiştir. Aynı makalede hemşirelik öğrencileri arasında<br />
DKAY prevalansının Fransa’da %24, Amerika’da %30-33, İngiltere’de<br />
%12-33, Singapur’da %35, Avustralya’da % 29 olduğu belirtilmektedir.<br />
TANIM<br />
<strong>Kesici</strong> ve delici alet denince; elle tutulduğu sırada cildin penetran<br />
yaralanmasına neden olabilen tıbbi ya da laboratuar ekipmanları<br />
kastedilmektedir. Bunlar, iğneler, sivri uçlu intravenöz giriş araçları, bistüriler,<br />
lansetler, pipet ya da ampüllere ait kırık cam parçaları ve enjektörleri<br />
içermektedir. Aynı zamanda yaralanmaya neden olabilecek tarzda sert plastik<br />
maddeler de bu gruptadır. Kontaminasyona neden olan sıçrama (Splash) ise<br />
herhangi bir vücut sıvısının bireyin ağzına, kulaklarına, gözlerine ya da cilt<br />
bütünlüğünün bozuk olduğu bir bölgesine sıçrama yoluyla bulaşmasıdır<br />
(School of Nursing, University of Ballarat in Australia, 2004).<br />
DELİCİ-KESİCİ ALET YARALANMASI NEDENLERİ<br />
ABD <strong>Sağlık</strong> Bakım Çalışanları Ulusal Gözetim Sistemi, delici kesici alet<br />
yaralanmalarının çoğunluğunun cilt altı araçtan kaynaklandığını belirtmektedir.<br />
Bunlar aşağıdaki grafikte görülmektedir. Cilt altı iğneleri %32, sütur iğneleri<br />
%19, kanatlı çelik iğneler (kelebek) %12, bistüriler %7, IV kateter iğneleri %6<br />
ve kan alma iğneleri %3 oranında yaralanmaya neden olmaktadır (Grafik 1).
<strong>Sağlık</strong> <strong>Çalışanlarında</strong><strong>Delici</strong> <strong>Kesici</strong> <strong>Alet</strong> Yaralanmaları<br />
Grafik 1. Perkütan yaralanmaya neden olan araçlar (Canada’s, National<br />
Occupational Health&Safety Resource, 2005).<br />
Grafik 2. Batıcı yaralanmalar ile ilişkili durumlar (Canada’s,<br />
National Occupational Health&Safety Resource, 2005).<br />
21
22 <strong>Fırat</strong> <strong>Sağlık</strong> Hizmetleri Dergisi, Cilt:3, Sayı:9 (2008)<br />
Hastanelerde yaralanmaya neden olan birçok durum vardır. Hastanın<br />
iğnesinin manipülasyonu (%26), iğnenin atılması (%23), çalışan birisi ile<br />
çarpışma (%10), temizleme (%10), IV giriş (%6) ve iğneyi kapatırken oluşan<br />
yaralanmalar (%6) bunlar arasında sayılabilir (Grafik 2).<br />
Yaralanma Riskini Artıran Araçların Özellikleri<br />
İçi boşluklu iğneler<br />
Hastaya takıldıktan sonra manipülasyon gerektiren iğneler<br />
Kullanıldıktan sonra atılmak üzere biriktirilen şırıngalar<br />
<strong>Kesici</strong>-delici atık kutularına atılmasında zorluk yaşanan; arkasında<br />
plastik kanül bulunan kelebek benzeri iğneler (Canada’s, National<br />
Occupational Health&Safety Resource, 2005).<br />
DELİCİ-KESİCİ ALET YARALANMASI SONUCU GEÇİŞ RİSKİ<br />
DKAY, kanla taşınan enfeksiyonlar açısından önemli risk oluşturmaktadır.<br />
Yıllardır özellikle AIDS, Hepatit B ve Hepatit C gibi kanla taşınan<br />
enfeksiyonların gelişimi ve önleme ile ilgili çalışmalar yapılmaktadır. Bu<br />
konuda kılavuzlar yayınlanmasına ve eğitim programlarının oluşturulmuş<br />
olmasına rağmen kesici delici alet yaralanmalarıyla enfeksiyon geçişi kesintisiz<br />
olarak devam etmektedir (ANA, 2007; Wilburn, 2007).<br />
Kaza sonucu kontamine bir iğnenin batmasıyla, tehlikeli ve enfekte sıvılar<br />
vücuda girebilir. Çok küçük miktarlardaki sıvı girişi bile ciddi hastalık<br />
geçişlerine neden olabilir. Bu makalede, iğne batması sonucu geçmesi<br />
muhtemel majör virüslerden HIV, HBV ve HCV geçişleri ile ilgili bilgilere yer<br />
verilmiştir.<br />
HIV/AIDS<br />
HIV virüsü ile mesleksel karşılaşma hem hastanede hem de toplum içinde<br />
az sayıda gerçekleşebilmekle birlikte potansiyel bir risk her zaman vardır. HIV<br />
geçişi sağlık bakım sistemi dışında da görülebilir, örneğin emniyet birimlerinde<br />
ya da yardım ajanslarında çalışanlar da HIV virüsü ile mesleksel maruziyet<br />
nedeniyle karşılaşabilirler. HIV virüsüne mesleksel maruziyetin önlenmesinde,<br />
dünya çapında geçerli önleme kılavuzlarında belirtilen standart önlemlerin<br />
alınması, öncelikli koşuldur. Bu önlemler, uygun kesici konteynerlerin temini,<br />
risk altındaki çalışanların kanla geçen virüslerin bulaşmasının önlenmesine
<strong>Sağlık</strong> <strong>Çalışanlarında</strong><strong>Delici</strong> <strong>Kesici</strong> <strong>Alet</strong> Yaralanmaları<br />
dönük tedbirler ile ilgili olarak eğitilmeleri, eldiven, gözlük, iğnesiz araçların<br />
kullanımı gibi iğne batması ve yaralanmalarını azaltıcı önlemlerin alınmasını<br />
içermektedir. Tüm önlemlere rağmen mesleksel maruziyet devam etmektedir.<br />
Global olarak her yıl sağlık çalışanlarının %0.5’inin HIV ile karşılaştığı ve her<br />
yıl mesleksel maruziyete bağlı 1000 yeni HIV enfeksiyonu oluştuğu tahmin<br />
edilmektedir. Afrikalı 526 hemşire ve ebe ile yapılan bir çalışmada, delici<br />
kesici yaralanmalar ile ilgili en önemli riskin, eğitim eksikliği, 40 saati aşan<br />
uzun çalışma süreleri, iğne uçlarının kullanıldıktan sonra kapatılması ve<br />
iğnelerin eldivensiz olarak tutulması olduğu belirlenmiştir (Hamlyn ve<br />
Easterbrook 2007). 1999 yılında ABD’de 49 sağlık çalışanına iğne batması<br />
sonucu HIV virüsü bulaşmıştır (Canada’s, National Occupational<br />
Health&Safety Resource, 2005).<br />
Mesleksel maruziyet sonrası HIV geçiş oranı %0.3, diğer bir deyişle<br />
300’de birdir. HIV geçiş riski hastanın viral yükü fazla olduğunda (terminal<br />
aşamadaki hasta), derin yaralanmalarda ve doğrudan arter ya da ven girişi<br />
yapılan iğneler ile olan yaralanmalarda %5’lik (20 ‘de birlik bir değişim) bir<br />
artış göstermektedir. Haziran 2001’de CDC’ye 57 mesleksel HIV ve 137<br />
şüpheli vaka bildirimi yapılmıştır. HIV prevalansı temel alındığında her yıl 35<br />
yeni mesleksel nedenlerle edinilmiş AIDS vakası bildirilmektedir. <strong>Sağlık</strong><br />
bakım çalışanları, primer olarak kesici delici yaralanmalar ile ya da nadir<br />
olarak enfekte kanın açık kısımlara ya da mukoz membranlara teması yolu ile<br />
enfekte olmaktadır. Enfeksiyonların çoğunluğu, içi boşluklu iğneler ya da kanla<br />
dolu araçlar yolu ile olmaktadır. <strong>Sağlık</strong> çalışanlarının az bir kısmı da sert<br />
kesiciler (sütur iğneleri ve bisturi gibi) ve sıçrama sonucu enfeksiyon<br />
kapmaktadır. En fazla virüs taşıyan vücut sıvıları: kan, semen, vajinal sıvı,<br />
anne sütü ve kanlı diğer vücut sıvılarıdır. Serebrospinal sıvı, sinovyal sıvı ve<br />
amniyotik sıvı da virüs geçişine neden olabilen diğer sıvılardır (ANA, 2007;<br />
Wilburn, 2007).<br />
<strong>Sağlık</strong> Bakım Çalışanından Hastaya HIV Geçişi Riski<br />
Amerika’da şu anda sağlık çalışanı tarafından enfekte edilen sadece bir<br />
hasta bulunmaktadır. Yayınlanan raporlarda 22.000 HIV’li hastanın 63 ünün<br />
HIV virüsünü hekimler, cerrahlar veya diş hekimlerinden aldığı<br />
belirtilmektedir. <strong>Sağlık</strong> çalışanlarının invaziv prosedürler sırasında hastalar için<br />
ne derecede risk oluşturduklarına dair yeterli veri yoktur. Bu nedenle<br />
enfeksiyonlu sağlık çalışanlarının çok acil durumlar haricinde invaziv<br />
prosedürlere katılımlarını göden geçirmeleri gerekmektedir. Enfeksiyonlu<br />
23
24 <strong>Fırat</strong> <strong>Sağlık</strong> Hizmetleri Dergisi, Cilt:3, Sayı:9 (2008)<br />
sağlık çalışanlarının ulaşılabilen en yeni bilimsel verilere sahip olan uzman bir<br />
ekipten, yapacakları işler ile ilgili olarak danışmanlık almaları önerilmektedir<br />
(ANA, 2007).<br />
HIV Maruziyeti Sonrası Profilaksi (Post-Exposure Profilaxy)<br />
Maruziyet sonrası virüs geçişini önlemeye yönelik olarak çok sayıda<br />
hayvan deneyi yapılmıştır. Bu deneylerde çoğunlukla primatlara Simian<br />
Immunodeficiency Virus (SIV) oral, intravenöz ya da rektal yolla verildikten<br />
sonra antiviral ajanlar ile enfeksiyon önlenmeye çalışılmıştır. Bu çalışmalarda<br />
HIV virüsünden farklı bir virüs kullanılmakta olduğu, hayvanların ilaç<br />
metabolizmalarının farklı olduğu ve bu yüzden de sonuçların doğrudan<br />
insanlara uygulanamayacağını hesaba katmak gereklidir (Hamlyn ve<br />
Easterbrook, 2007).<br />
Hastalık Kontrol Merkezinin (CDC) yaptığı bir retrospektif çalışmada,<br />
mesleksel olarak HIV bulaşan 33 sağlık çalışanı ile 665 kontrol karşılaştırılmış<br />
ve enfeksiyon sonrası ilk 28 gün içerisinde Zidovudine antiviral ajanını<br />
profilaktik olarak alan bireylerde HIV geçişinin %81 oranında azaldığı<br />
saptanmıştır. Bu çalışmada az sayıda olgunun çok sayıda kontrol vakası ile<br />
karşılaştırıldığını ayrıca retrospektif olarak yapılan çalışmada HIV geçişine<br />
katkı sağlayabilecek ve bilinmeyen diğer faktörlerin kontrolünün çok zor<br />
olduğunu çalışmanın önemli sınırlılıkları olarak görmek gerekir (Hamlyn ve<br />
Easterbrook, 2007).<br />
HIV Geçiş Riski Tanılama ve Acil Yönetim<br />
Perkütan yaralanma, mukoz mebmranlar ya da cilt bütünlüğünün bozuk<br />
olduğu alan ile potansiyel olarak enfekte kan, vücut sıvısı veya dokuya temas<br />
durumu, önemli riskli maruziyet olarak tanımlanmaktadır. Geçiş riski oluşturan<br />
vücut sıvıları ile ilgili bilgi tablo 1’de yer almaktadır. Sağlığı Koruma Ajansı<br />
(Health Protection Agency), bu konu ile ilgili olarak yayınlanan raporları<br />
özetlemiş ve HIV’e mesleksel maruziyet sonrası 6955 bireyden 22’sine HIV<br />
geçişi olduğunu belirlemiştir. Bu sonuca göre geçiş oranı yaklaşık olarak<br />
300’de 1 ya da diğer bir ifade ile %0.3 (binde 3)’tür. Serokonvensiyon yapılmış<br />
2910 mukozal temas şeklindeki HIV maruziyeti sonrası ise geçiş oranının<br />
yaklaşık 3000’de bir olduğu (yaklaşık %0.03) belirlenmiştir (Hamlyn ve<br />
Easterbrook, 2007).
<strong>Sağlık</strong> <strong>Çalışanlarında</strong><strong>Delici</strong> <strong>Kesici</strong> <strong>Alet</strong> Yaralanmaları<br />
Tablo 1: Önemli bir maruziyet sonrasında HIV geçiş riski oluşturan vücut<br />
sıvıları (Hamlyn ve Easterbrook, 2007).<br />
Yüksek risk Düşük risk<br />
Kan İdrar<br />
Amniotik sıvı Kusmuk<br />
Beyin omurilik sıvısı Tükrük<br />
Anne sütü Feçes<br />
Perikardiyal sıvı Ter<br />
Peritoneal sıvı Gözyaşı<br />
Plevral sıvı<br />
Sinovyal sıvı<br />
Sabit olmayan insan organ ve dokusu<br />
Yanık ya da cilt lezyonlarından kaynaklanan<br />
eksudatif sıvı<br />
Vajinal sekresyonlar<br />
Semen<br />
Dental işlemler sırasında ortaya çıkan ve kanla<br />
kontaminasyonu olası tükürük<br />
HIV Maruziyeti Sonrası Acil uygulamalar<br />
Herhangi bir potansiyel maruziyet söz konusu olduğunda başlangıç olarak<br />
etkilenen alan sabun ve su ile iyice yıkanmalıdır. İğne batması söz konusu ise<br />
ve kanıyor ise kanama artırılmalıdır. Eğer mukoza teması varsa bu membran<br />
su, salin ya da steril irrige edici solüsyonlarla iyice yıkanmalıdır.<br />
Antiseptiklerin ve diğer deterjanların kullanımından kaçınılmalıdır, çünkü<br />
bunların bölgesel koruyucu konakçılara olan etkileri bilinmemektedir.<br />
Kazazededen tam bir öykü alınmalı, maruziyetin zamanı, tipi ve maruz kalma<br />
koşulları ayrıntılı biçimde kaydedilmelidir. Yaralanmaya neden olan aracın tipi,<br />
iğnenin kalınlığı, yaranın derinliği, eldiven kullanılıp kullanılmadığı ve<br />
eldivenin delinip delinmediği gibi bilgiler alınmalıdır. Eğer kaynağın HIV<br />
enfekte kişi olduğu biliniyor ise, CD4 hücre sayısı ve HIV RNA plazma viral<br />
yükü, şimdiki ve geçmişteki antiretroviral ilaç alımı ve bilinen ya da olası<br />
antiretroviral ilaç direncine ilişkin bilgilerin ayrıntılı biçimde alınması<br />
gereklidir. Eğer kaynak kişinin HIV durumu bilinmiyor ise, öncelikle hastaya<br />
HIV antibady testleri yapılmalıdır. İngiltere <strong>Sağlık</strong> Departmanı Kılavuzuna<br />
göre HIV şüpheli tüm hastalarda evrensel önlemlerin hemen alınması ve<br />
25
26 <strong>Fırat</strong> <strong>Sağlık</strong> Hizmetleri Dergisi, Cilt:3, Sayı:9 (2008)<br />
ayrıntılı çalışmaların acil uygulamalardan hemen sonra yapılması<br />
gerekmektedir. HIV virüsüne maruz kalan sağlık personelinin HIV antibady<br />
testine hemen bakılmalıdır. Henüz antikor oluşmadan bakılan bu test zaten<br />
önceden HIV pozitif olabilecek sağlık personelinin durumunun belirlenmesi<br />
için gereklidir. Eğer yaralanma sonrası yüksek geçiş riski düşünülüyor ise<br />
profilaksi yapılmalıdır. Profilaktik ajanların ciddi yan etkilerinin olduğu ve çok<br />
yüksek maliyeti dikkate alındığında, karar vermek için gerekli sağlıklı verilerin<br />
önemi bir kez daha ön plana çıkmaktadır. Avrupa kılavuzları mevcut testlerin<br />
uygulanmasını, eğer kaynak hasta bilinmiyor ya da hasta HIV testini<br />
reddediyor ise maruz kalan kişinin isteğine ve riskli duruma ilişkin bilgilere<br />
göre profilaksi kararı verilmesini uygun bulmaktadır (Hamlyn ve Easterbrook,<br />
2007).<br />
Hepatit B<br />
Hepatit B, HBV virüsünün neden olduğu ve günümüzde aşı ile önlenebilir<br />
bir hastalıktır. Bu yüzden de tüm sağlık çalışanları ile birlikte doğumdan hemen<br />
sonra bütün çocuklara Hepatit B aşısı yapılmaktadır. 1991 yılında Hepatit B<br />
aşısının Kanla Taşınan Patojenler Standardına (Bloodborne Pathogens<br />
Standart) göre tüm sağlık çalışanlarına uygulanması ile birlikte yıllık 17.000<br />
olan yeni vaka sayısı yıllık 400’e düşmüştür ve düşmeye de devam etmektedir.<br />
“ANA, bütün sağlık çalışanlarına en iyi korunma yolu olan aşılanmayı çok<br />
kuvvetli bir şekilde ve kesinlikle önerir” (ANA, 2007).<br />
İğne batması sonucu HBV geçiş riski HIV’den tam 100 kat daha fazladır<br />
ve %30’dur. HBV dünya çapında sağlık çalışanlarını en ciddi şekilde tehdit<br />
eden enfeksiyondur. Aşılanmamış bireylerde herhangi bir kesici delici<br />
yaralanma sonrası bulaşma riskinin %6-30 arasında olduğu belirtilmektedir<br />
(Smith ve Leggat, 2005). HBV geçiş riski, aşılama ile %90-%95 oranında<br />
önlenebilir. Hepatit B, virüslerin ortam yüzeylerinde bir haftadan fazla süre<br />
canlı kalabilmesi, hemodiyaliz ünitelerindeki hasta ve sağlık ekibi arasındaki<br />
bulaşma risklerini artıran önemli bir faktördür (Canada’s, National<br />
Occupational Health&Safety Resource, 2005). <strong>Sağlık</strong> çalışanlarının tümünün<br />
hepatit B aşılarının tam olarak yapılması ve aşılama sonrası antikor<br />
gelişimlerinin doğrulanması gereklidir. Potansiyel bir hepatit B taşıyıcısı ile<br />
riskli bir maruziyetten sonra eğer kişinin hepatit aşısı yok ise ya da antikor<br />
gelişimi sağlanamamış ise hızlandırılmış bir takvimle hepatit B aşıları<br />
uygulanmalıdır. Bunun yanı sıra eğer bulaşmanın kaynağı olan hastanın hepatit<br />
taşıyıcısı olduğu kesinleşmiş ve bulaşma yüksek riskli bir şekilde olmuş ise<br />
tercihen ilk 24 saat içerisinde başlayan ve bir hafta süren profilaksi (Hepatit B
<strong>Sağlık</strong> <strong>Çalışanlarında</strong><strong>Delici</strong> <strong>Kesici</strong> <strong>Alet</strong> Yaralanmaları<br />
İmmün Globülinlerinin verilmesi) uygulanması önerilmektedir (Hamlyn ve<br />
Easterbrook, 2007).<br />
Enfekte bireylerin %30’u hiçbir semptom göstermez. Semptomlar, sarılık,<br />
yorgunluk, karın ağrısı, iştah kaybı, mide bulantısı, kusma ve eklem ağrısı<br />
şeklinde olabilir. Karaciğer hastalığından ölüm kronik olarak enfekte bireylerin<br />
%15-20’sinde görülür. Geçiş kan ve vücut sıvıları yoluyla, enfekte eşle<br />
korunmasız cinsel ilişki ile IV uyuşturucu kullanımı ve anneden bebeğe geçiş<br />
şeklinde olur. Şu an ABD’de 1.25 milyon kronik enfeksiyonlu Hepatit B<br />
hastası vardır ve bunların %25-30’u bu enfeksiyonu çocukluklarında<br />
almışlardır. Hastalığın en sık görüldüğü yaşlar 20-49 yaş arasıdır (ANA, 2007).<br />
Kronik hepatit B’nin tedavisinde interferon ve lamivudin kullanılmaktadır.<br />
Bu ilaçlar hastaların %40’ında efektif sonuçlar vermektedir. Bu ilaçlar hamile<br />
kadınlarda kullanılamamaktadır. Alkol kullanımı hastalığı daha da<br />
kötüleştirmektedir (ANA, 2007).<br />
Hepatit C<br />
Son zamanlarda Hepatit C, hemşireler için çok önemli bir problem olmaya<br />
devam etmektedir. Hepatit C, ciddi bir karaciğer hastalığıdır ve ölümcül<br />
olabilmektedir. HCV 1989 yılına kadar tanımlanamamıştı ve bu nedenle bu<br />
tarihten önce Non-A, Non B virüs şeklinde tanımlanmaktaydı. Kan ürünlerinde<br />
Hepatit C virüsü testi 1992 yılında geliştirilmiştir ve öncesinde birçok insan<br />
kan transfüzyonları nedeniyle HCV virüsünü almıştır. 1998 yılına kadar CDC,<br />
iğne batmaları ve delici kesici yaralanmalar sonrasında HCV testini<br />
önermiyordu. Bununla birlikte, bu tarihten sonrada birçok sağlık çalışanı bu<br />
testi yaptırması gerektiğinin farkında değildir. Binlerce hemşire mesleksel<br />
maruziyet sonrası Hepatit C hastası olmuştur ve birçoğu bunun farkında bile<br />
değildir. “Bu gizli bir epidemidir” (ANA, 2007).<br />
Efekte hastadan Hepatit C virüsünün iğne batması sonucu geçiş riskinin<br />
%2-10 arasında değiştiği belirtilmektedir (Guo, Shiao ve ark. 1999, Hamid,<br />
Farooqui ve ark, 1999). Ancak iğne batması sonrasında yapılacak takipler ve<br />
enfeksiyonun tedavisine ilişkin stratejiler henüz yeterli düzeyde<br />
geliştirilememiştir. Hamid, Farooqui ve arkadaşları tarafından yapılan (1999)<br />
ve 1992-1996 yılları arasında dört yıl süren bir araştırmada 424 iğne batması<br />
vakası izlenmiş ve sonuçları yayınlanmıştır. Çalışma sonunda, Hepatit C geçiş<br />
oranının Hepatit B’den düşük ancak HIV geçişinden yüksek olduğunu<br />
belirtilmiştir (Hamid, Farooqui ve ark. 1999).<br />
27
28 <strong>Fırat</strong> <strong>Sağlık</strong> Hizmetleri Dergisi, Cilt:3, Sayı:9 (2008)<br />
Hepatit C, karaciğer yetmezliğine ya da kanserine enden olmaktadır.<br />
ABD’deki önemli karaciğer nakil nedenlerinden bir tanesidir ve her bir nakil<br />
yüz binlerce dolarlık maliyet oluşturmaktadır. Hepatit C, en yaygın kanla geçen<br />
kronik hastalıktır. CDC, dört milyondan fazla Amerika’lının HCV ile enfekte<br />
iken bir milyondan az bir kişinin de HIV ile enfekte olduğunu tahmin<br />
etmektedir. HCV ile enfekte bireylerin %80’i asemptomatikdir. Semptomlar,<br />
sarılık, yorgunluk, koyu renk idrar, karın ağrısı, iştah kaybı ve mide bulantısı<br />
şeklinde olabilir. Kronik enfeksiyonlu bireylerin %70’inde kronik karaciğer<br />
hastalığı gelişir (ANA, 2007).<br />
Hepatit C, primer olarak enfekte kana temas, IV uyuşturucu kullanımı,<br />
delici kesici yaralanmalar yoluyla mesleksel maruziyet ya da 1992 yılı<br />
öncesinde kan almış olmak gibi nedenlerle yayılmaktadır. Geçiş aynı zamanda<br />
doğum sırasında enfekte anneden bebeğe geçiş şeklinde de olabilir. HCV<br />
cinsel olarak da geçebilmektedir ancak bu tür geçiş nadirdir. Hepatit C en sık<br />
olarak kesici delici yaralanmalar yoluyla geçmektedir ve geçiş oranı %2,7-10<br />
arasında değişmektedir (ANA, 2007).<br />
Hepatit C virüsüne maruziyet sonrasında uygulanan mevcut bir profilaktik<br />
ajan yoktur. Kazazedeye ait testlerin yapılması gereklidir ancak tavsiye edilen<br />
prosedürler çeşitlilik göstermektedir. Hepatit C virüsüne maruz kalan bireyin<br />
maruziyet sonrası 3. ve 6. aylarda Hepatit C antibadyleri açısından test edilmesi<br />
gereklidir. Avrupa çalışma grubu, karaciğer Alanine Aminotransferaz<br />
düzeylerinin, akut bir enfeksiyonu erken yakalamak açısından aylık olarak<br />
izlenmesini önermektedir. Akut hepatit C enfeksiyonunun pegylated interferon<br />
+/- ribavirin tedavisi ile kronikleşmesinin önlenebileceğine dair kanıtlar vardır<br />
(Hamlyn ve Easterbrook, 2007). Hepatit C aşısı yoktur. HCV için maruziyet<br />
sonrası bilinen bir profilaksi yoktur. İnterferon monoterapi ya da ribavirin ile<br />
kombine terapi güncel olarak uygulanan tedavilerdir. Kombine terapi<br />
günümüzde tercih edilen tedavi modelidir ve enfekte bireylerin %40’ında<br />
başarılı sonuçlar alındığı belirtilmektedir. Bu ilaçların aylık maliyeti binlerce<br />
doları bulmaktadır. Alkol kullanımı hastalığın daha da kötüleşmesine neden<br />
olmaktadır (ANA, 2007).<br />
<strong>Delici</strong> kesici yaralanma sonrası; Blastomikozis, Brusella, Kriptokokkozis,<br />
Difteri, Kutanöz Gonore, Herpes, Malarya, Mikobakteriozis, Mikoplazma<br />
kaviae, Rocky Mountain Benekli Ateşi, Sporotrikoz, Stafilokokus aureus,<br />
Streptokokus piyogenes, Sifiliz, Toxoplasmoz ve Tüberküloz geçişi de söz<br />
konusu olabilir (Canada’s, National Occupational Health&Safety Resource,<br />
2005).
<strong>Sağlık</strong> <strong>Çalışanlarında</strong><strong>Delici</strong> <strong>Kesici</strong> <strong>Alet</strong> Yaralanmaları<br />
KESİCİ DELİCİ YARALANMA SONRASI İZLEM PROSEDÜRÜ<br />
<strong>Sağlık</strong> çalışanları olarak herhangi bir kesici delici alet yaralanmasına maruz<br />
kaldığımızda ne yapmamız gerektiğini biliyor muyuz? OSHA’nın Kanla geçen<br />
Patojenler Standardına göre sağlık çalışanlarının, CDC’nin en son yayınladığı<br />
maruziyet sonrası tanılama, profilaksi ve tedavi kılavuzlarına uyumlu bir tedavi<br />
almaları gerekmektedir.<br />
ANA (2007)’nın kılavuzuna göre, herhangi bir maruziyet görülmeden önce<br />
tüm çalışanların aşağıdaki hizmetlere ulaşabilir durumda olduğundan emin<br />
olunmalıdır:<br />
Hastane çapında acil kesici delici yaralanma risk tanılama ve<br />
değerlendirmesi olmalı,<br />
HIV, Hepatit B ve Hepatit C için güvenilir testler yapılmalı<br />
Maruziyet sonrası iki saat içerisinde maruziyet sonrası tedavi ve<br />
profilaktik ilaçlara ulaşmak mümkün olmalı<br />
Maruziyetten bir yıl sonrasına kadar danışmanlık, eğitim ve izlem<br />
testleri yapılmalı<br />
Eğer bir kesici delici yaralanma gerçekleşmiş ise aşağıdakilerin acilen<br />
uygulanması gereklidir:<br />
Sabun ve su ile yıkama<br />
Hemen yöneticiye haber verilmesi ve kurumda kullanılan<br />
yaralanma rapor sisteminin başlatılması<br />
HIV, Hepatit B, Hepatit C enfeksiyonu ile ilgili testlerin yapılması<br />
gerekli olan kaynak hastanın tanımlanması. Çalıştığınız kurum bu<br />
testleri hastanın iznine bağlı olarak başlatabilir.<br />
Çalışan sağlığı, acil bölümü ya da gidilecek diğer birimlere haber<br />
verilmesi<br />
Acil olarak güvenilir bir şekilde HIV, Hepatit B ve Hepatit C<br />
testlerinin yapılması<br />
Kaynak hasta bilinmiyorsa ya da testler pozitif ise hemen CDC<br />
kılavuzlarına uyumlu PEP (post-exposure profilaxy-maruziyet<br />
sonrası profilaksi) uygulanması<br />
29
30 <strong>Fırat</strong> <strong>Sağlık</strong> Hizmetleri Dergisi, Cilt:3, Sayı:9 (2008)<br />
o HIV: maruziyet sonrası profilaksi “iki saat” içinde<br />
başlamalıdır. HIV için uygulanan PEP, dört hafta süren<br />
(zidovudin ZDV ve lamivudin 3TC), 3TC ile stavudin (d4T) ya<br />
da didanosine (ddl) ve d4T şeklinde planlanan ikili ilaç<br />
tedavisi kullanılmalıdır. Çoğu kez maruziyet sonrası geçiş<br />
riskini azaltmak amacıyla genişletilmiş bir biçimde üçlü ilaç<br />
tedavisi uygulanmaktadır. Eğer virüsün kaynağı olan hasta<br />
bilinmiyor ise ya da PEP için kullanılan ilaçlara dirençli bir<br />
hasta söz konusu ise bile direnç olmayabileceği düşünülerek<br />
ilaç verilmelidir.<br />
o Hepatit B: eğer birey aşılı ise tedaviye gerek yok ancak aşılı<br />
değilse HBIG verilir ve hemen HB aşılama serisi<br />
başlatılmalıdır.<br />
o Hepatit C: güncel olarak önerilen bir tedavisi yok ancak,<br />
deneysel PEP çalışmaları ile ilgili olarak uzmanlara<br />
danışılmalıdır.<br />
Maruziyet ile ilgili bilgiler ayrıntılı bir şekilde kaydedilmelidir.<br />
Maruziyet sonrası altı hafta, üç ay, altı ay ve risk durumuna bağlı<br />
olarak bir yıl sonrasında güvenilir maruziyet sonrası testlerinin<br />
yapılması gereklidir.<br />
PEP takip ve izlemi yapılmalıdır.<br />
Testler tamamlanıncaya kadar diğer bireylere bulaşmanın<br />
engellenmesine yönelik tedbirlerin alınması gereklidir (örn: eş ile<br />
güvenli cinsel ilişki).<br />
Gerekli yönlendirmenin ve bilgilerin alınması için enfeksiyon<br />
hastalıkları uzmanına akla gelen soruların sorulması gerekmektedir<br />
(American Nurses Association’s Needlestick Prevention Guide,<br />
2007).<br />
DELİCİ KESİCİ ALET YARALANMALARININ ÖNLENMESİ<br />
Diğer tür yaralanmaların aksine delici kesici alet yaralanmalarının çoğu<br />
önlenebilir yaralanmalardır. DKAY vakalarının %80’inin güvenli alet<br />
kullanımı yoluyla önlenebileceği belirtilmektedir. Bununla birlikte hastasına<br />
tıbbi bakım verirken kontamine aletlerle temas eden sağlık çalışanının,
<strong>Sağlık</strong> <strong>Çalışanlarında</strong><strong>Delici</strong> <strong>Kesici</strong> <strong>Alet</strong> Yaralanmaları<br />
sağlığını korumayı amaçlayan birçok güvenli alet varken, bunların<br />
kullanımından kaçınılmaktadır (Stoker, 2004, Köktürk, Kurşun ve ark. 2003).<br />
<strong>Sağlık</strong> çalışanlarının koruyucu önlemleri kullanma oranlarının araştırıldığı<br />
bir çalışmada; sadece %52’sinin eldiven kullandığı, %5’inin maske taktığı,<br />
%3’ünün gömlek giydiği ve %2’sinin gözlük kullandığı tespit edilmiştir<br />
(Akbulut, 2004). ABD’de önlem alınmadan önce %38,1 olan temas oranının<br />
önlemler alındıktan sonra %18,1’e düştüğü bildirilmiştir. Enjektör iğnesi<br />
kapları ile ilgili düzenleme, kesici aletlerin uygun kullanımı, etkili haberleşme<br />
ve sağlık çalışanlarının eğitimi sonucu Kaliforniya’daki bir eğitim hastanesinde<br />
sağlık çalışanları arasında iğne batması vakalarının %60 oranında azaldığı<br />
bildirilmiştir. Jinekolojik operasyonlarda cerrahi iğnelere yönelik CDC<br />
çalışmasında; keskin olmayan dikiş iğneleri ile perkütanöz yaralanmalara<br />
rastlanmadığı, her 1000 eğri iğne kullanımında %1.9 olan travma oranının düz<br />
iğne ile %14.2’ye yükseldiği gözlenmiştir (Akbulut, 2004).<br />
Kapsamlı bir önleme programı aşağıdaki başlıkları içermelidir:<br />
1. Çalışanların eğitimi<br />
2. Rehberlerin kullanımı<br />
3. Güvenli kapama prosedürleri<br />
4. Etkili atık sistemleri<br />
5. Etkin gözetim programları<br />
6. Ekipman tasarımını geliştirme (Canada’s, National Occupational<br />
Health&Safety Resource, 2005)<br />
Çalışanların Eğitimi<br />
<strong>Kesici</strong> delici alet yaralanmalarını önlemek için yapılan etkili bir program<br />
çalışan eğitimini içermelidir. Çalışanların, iğneleri kullanma, toplama,<br />
ayrıştırma ya da atılımının uygun bir şekilde nasıl yapılacağına dair eğitilmeleri<br />
gereklidir. Çalışanlar iğne batması ile ilgili ne tür riskler olduğunu ve<br />
önlemenin ne anlama geldiğini bilmelidir (Canada’s, National Occupational<br />
Health&Safety Resource, 2005). Eğitim programı özellikle yaralanma riski,<br />
potansiyel tehlikeler, iğnelerin kullanımı ve atılımına ilişkin önerilen önlemler,<br />
yaralanma ile ilgili rapor tutma prosedürleri ve HBV aşılamasının önemi gibi<br />
konuları içermelidir.<br />
31
32 <strong>Fırat</strong> <strong>Sağlık</strong> Hizmetleri Dergisi, Cilt:3, Sayı:9 (2008)<br />
Kılavuzların Kullanımı<br />
Özellikle CDC ve hemşirelere yönelik olarak ANA’nın yayınlamış olduğu<br />
kılavuzlardan yararlanılabilir. Bu kılavuzlara CDC’nın http://www.cdc.gov/<br />
ncidod/dhqp/gl_occupational.html web sitesinden ulaşılabilir. <strong>Delici</strong> kesici alet<br />
yaralanmalarının önlenmesiyle ile ilgili ve hemşirelere yönelik olarak ANA<br />
(American Nurses Association) bir kılavuz yayınlamıştır. Bu kılavuza ise<br />
aşağıdaki web adresten ulaşılabilir:<br />
http://nursingworld.org/MainMenuCategories/OccupationalandEnvironmental/<br />
occupationalhealth/SafeNeedles/NeedlestickPrevention.aspx.<br />
ANA’nın 2007 temasında “Safe Needles Save Lives”-“güvenli iğneler<br />
yaşamı korur” denilmektedir (Şekil 1). Bu tema ile koruyucu ve güvenilir<br />
ekipmanların yaşamı koruyucu etkisine vurgu yapılmaktadır (ANA, 2007).<br />
Şekil 1. Amerikan Hemşireler Birliği 2007 Teması (ANA, 2007).
Güvenli Kapama Prosedürleri<br />
<strong>Sağlık</strong> <strong>Çalışanlarında</strong><strong>Delici</strong> <strong>Kesici</strong> <strong>Alet</strong> Yaralanmaları<br />
Kapama gerçekten gerekli ise düşünülmeli ve bu durumda iğne ucu asla<br />
korumasız olan elden tarafa çevrilerek kapama işlemi gerçekleştirilmemelidir.<br />
Tek Elle Yerleştirme<br />
Kapama iğne koruyucu ucunun düz bir zemine bırakılması sonrası tek elle<br />
iğneye geçirilmesi şeklinde yapıldığında güvenli olmaktadır.<br />
Kapama Araçları<br />
Bazı güvenli kapama araçları bulunmaktadır. Geliştirilen bazı araçlar iğne<br />
ucunun tek elle ve kolayca kapanmasına olanak vermektedir (Canada’s,<br />
National Occupational Health&Safety Resource, 2005).<br />
Atık Yönetimi<br />
Etkin bir atık yönetimi, iğne batmalarını önlemede kritik bir öneme<br />
sahiptir. İğnelerin kapanmadan atılmasına olanak sağlayan ve delinmeye<br />
dirençli kapların kolaylıkla ulaşılabilecek yerlerde bulunması önemlidir. Bu<br />
kapların ağzı yeterli genişlikte olmalı, iğneler çıkarılmadan atılabilmeli, kaplar<br />
tam olarak dolmadan önce yenisi ile değiştirilmelidir (Canada’s, National<br />
Occupational Health&Safety Resource, 2005).<br />
Etkin Gözetim-Denetim Programları<br />
İğne batmaları ile ilgili faktörler hakkında hâlâ ciddi bir bilgi eksikliği<br />
vardır. Gözetim programlarının düzenlenmesi, bu alandaki bilgi açıklarının<br />
derinlemesine analiz edilmesine olanak sağlayabilir. Bu amaçla geliştirilen bir<br />
gözetim programı; kesici delici yaralanma oranlarının saptanması, nedenlerinin<br />
incelenmesi, yaralanan personele uygun tedavi olanaklarının sağlanması,<br />
gerekli geliştirme ve önleme alanlarına ilişkin gereksinimlerin belirlenmesi ve<br />
bu problem ile mücadele için pratik stratejilerin geliştirilmesi gibi konuları<br />
içermelidir (Canada’s, National Occupational Health&Safety Resource, 2005).<br />
Ekipman Tasarımını Geliştirme ve Sürekli Yenilik<br />
<strong>Kesici</strong> delici yaralanmaları önlemek için sürekli olarak inceleme ve<br />
yenilikler yapmak gerekmektedir. Bu incelemelerin amacı; kesici delici<br />
yaralanmaları önleyici araç tiplerini tasarlamak, delici cisimlerin ortamda nasıl<br />
saklanması gerektiği ve yaralanma nedenlerini daha iyi anlamak ve bu tür<br />
33
34 <strong>Fırat</strong> <strong>Sağlık</strong> Hizmetleri Dergisi, Cilt:3, Sayı:9 (2008)<br />
kontamine aletlerin eliminasyonu ile ilgili yöntemler bulmak olmalıdır<br />
(Canada’s, National Occupational Health&Safety Resource, 2005).<br />
<strong>Kesici</strong> <strong>Delici</strong> <strong>Alet</strong> Yaralanmalarını Önleme Amaçlı Diğer Öneriler<br />
Hasta ile temastan sonra ellerin yıkanması, eldiven, maske, önlük ve<br />
gözlük kullanılması, ucu sivri aletler ve onların konulduğu kaplara mümkün<br />
olduğu kadar az dokunulması, temas kontrol planlarının oluşturulması ve<br />
geliştirilmesi, teknolojik gelişmelerin hızla uygulanması ve uygulamaların<br />
kontrolü, sağlık birimlerinin periyodik denetimleri, HBV aşısı ve temas sonrası<br />
profilaksi yapılması gibi pratik önlemlerin alınması çok önemlidir (Akbulut,<br />
2004).<br />
Ayrıca ameliyathanelerde, operasyondan sonra kullanılan materyallere<br />
çıplak elle dokunulmaması, ucu sivri aletlerin uygun koruyucu kaplara<br />
yerleştirilmesi, çevre temizliği için tek kullanımlık havluların kullanılması,<br />
yenilecek ya da içilecek maddelerin kan ile kontamine olma ihtimali olan<br />
bölgelerde tüketilmemesi, kan ya da serum bulundurulan buzdolaplarına<br />
yiyecek ya da içecek konulmaması gibi genel uygulamalara dikkat edilmesi<br />
gerektiği belirtilmiştir (Akbulut, 2004).<br />
Sivri uçlu aletlerin kullanımındaki değişiklikler cerrahi olmayan<br />
işlemlerdeki travmaları da önleyebilir. Pek çok perkütan yaralanma, intravenöz<br />
kateter uygulaması sırasında oluşmaktadır. Flebotomi sırasında kullanılan<br />
iğnelerin geliştirilmesiyle yaralanmalar belirgin olarak azalmıştır. İğnesiz<br />
intravenöz uygulamalarda perkütan yaralanma yaklaşık olarak %72-%100<br />
oranında azalmış, ayrıca kateter yeri enfeksiyonları, bakteriemiler ve hastaların<br />
bakım komplikasyonlarının daha az gözlendiği saptanmıştır (Akbulut, 2004).<br />
<strong>Sağlık</strong> Bakım Kurumlarına Yönelik Öneriler<br />
<strong>Sağlık</strong> çalışanlarının meslek sağlığını korumak için düzenli ve sürekli<br />
çalışacak komiteler kurulmalıdır. Bu komiteler sağlık çalışanının ve hastanın<br />
korunması için optimal tıbbi bakımı verecek gerekli bilgi, ekipman ve aletleri<br />
sağlamalıdır. Mesleki olarak edinilen HIV, HBV ve HCV enfeksiyonlarının<br />
daha sistematik sürveyansları yapılarak, kanla temasın epidemiyolojik<br />
tanımlanmaları ortaya çıkarılmalıdır. Ayrıca temas sonrası profilaksinin erken<br />
ve etkin bir şekilde yapılmasına özen gösterilmelidir (Akbulut, 2004).<br />
<strong>Sağlık</strong> çalışanları, standart iğne, bistüri ve bunlar gibi kesici delici aletlerin<br />
yerine güvenli alternatif araçlar kullanabileceklerinin farkında olmalıdırlar.
<strong>Sağlık</strong> <strong>Çalışanlarında</strong><strong>Delici</strong> <strong>Kesici</strong> <strong>Alet</strong> Yaralanmaları<br />
Hastane yöneticileri, enfeksiyon kontrol yöneticileri ve tüm sağlık çalışanları<br />
kesici delici yaralanmaları önleyen ürünlerin kullanımı konusunda daha sıkı bir<br />
işbirliği içinde olmalıdırlar (Stoker, 2004).<br />
Bu yaklaşım, yaralanan sağlık çalışanının tedavi edilmeye çalışılmasından<br />
daha ekonomik ve daha efektif bir yaklaşımdır. ABD’de serokonversiyon hariç,<br />
bir iğne batması sonucu sağlık çalışanının kanla geçen hastalıklar ile ilgili<br />
yaptırdıkları testlere harcanan para yaklaşık olarak 3.500 dolardır. Amerika’da<br />
serokonversiyon (koruyucu serum verilmesi) hariç toplam maliyetin 2.4 milyar<br />
dolar olduğu belirtilmektedir (Stoker, 2004).<br />
Kaza sonucu oluşan delici kesici yaralanmaların etkin bir şekilde<br />
önlenebilmesi için sağlık çalışanlarının primer ve sekonder korunma<br />
önlemlerinin yanı sıra koruyucu ürünleri kullanmaları gerekmektedir.<br />
Primer önleme, iğneli ve keskin materyalleri alternatif modelleri ile<br />
değiştirmektir. Bu yöntemi mümkün olduğu sürece daima kullanmak gerekir:<br />
bununla birlikte tüm iğneli ve keskin materyalin alternatifi yoktur (Stoker,<br />
2004).<br />
Sekonder önleme, aktif ya da pasif koruyucu araçların standart iğne ya da<br />
kesicilere eklenmesidir. Pasif koruyucular, sağlık çalışanının aktif<br />
müdahalesini gerektirmeyen ve girişim sırasında otomatik olarak çalışan<br />
sistemlerdir. Bu araçlar kazara oluşan yaralanmaları önlemede etkindir. CDC<br />
verilerine göre, tüm iğne batması yaralanmalarının %25’i, aracın güvenlik<br />
özelliğinin aktif hale getirilmemesinden kaynaklanmaktadır (Stoker, 2004).<br />
Gereksiz iğneli aletleri ve kesicileri, iğnesiz olan alternatifleri ile değiştirin<br />
(Gereksiz iğneli ve kesici aletlerin alternatif ve kesici delici olmayan ürünler ile<br />
değiştirilmesi kesici yaralanmaların önlenmesinde kullanılan “primer”<br />
yöntemdir). İntravenöz girişimlerde standart iğneler yerine iğnesiz bağlantıları<br />
tercih ediniz. İğnesiz bağlantı araçları, sadece pistonunun çekilmesini ya da kör<br />
iğne ucunun aktive edilmesini gerektiren sistemlerdir. Bağlantılar kolayca<br />
temizlenebilirler ve mikroorganizmalara karşı bariyer görevi görebilirler. Özel<br />
IV giriş kateteri için kör iğne kanülleri kullanılabilir. Birçok prosedürde keskin<br />
dikiş iğneleri yerine yuvarlak uçlu olanlar kullanılabilir. Yuvarlak şekilli<br />
iğnelerle perkütan yaralanma olasılığı daha azdır. Birçok yara dikiş atılmak<br />
yerine çeşitli yapıştırıcılılar ile kapatılabilir. Yara irrigasyonları özel plastik<br />
koruyucular ile yapılabilir. Göbek kordonları, standart Kelly klempi ile tutma<br />
ve kesme yerine yeni teknoloji ürünleri sayesinde aynı anda kesilip<br />
klemplenebilir. Cam malzemeler mümkün olduğunca plastik ürünler ile<br />
35
36 <strong>Fırat</strong> <strong>Sağlık</strong> Hizmetleri Dergisi, Cilt:3, Sayı:9 (2008)<br />
değiştirilebilir. Geleneksel cam kapiller tüplerin çok çeşitli ve güvenli<br />
alternatifleri vardır. Kapiller tüplerin kırılması delici yaralanmalara ve<br />
kullanıcının vücuduna önemli miktarda enfekte kan girişine neden<br />
olabilmektedir. Bu tip yaralanmalar HIV, HBV ve HCV gibi kanla taşınan<br />
enfeksiyon patojenlerinin geçişi açısından büyük risk taşımaktadır. Aynı<br />
zamanda laboratuar spesmen kapları ve kan tüplerinin plastik modelleri ile<br />
değiştirilmesi mümkündür (Stoker, 2004).<br />
Sonuç olarak; sağlık çalışanlarının her an karşılaşabilecekleri kesici delici<br />
alet yaralanmaları konusunda son derece bilinçli ve bilgili olmaları<br />
gerekmektedir (Stoker, 2004). <strong>Delici</strong> kesici yaralanmalar ile viral ve bulaşıcı<br />
ajanlara maruziyetin çoğu kez önlenebilir olmasına karşın ciddi bir sorun<br />
olmaya devam ettiği görülmektedir. <strong>Sağlık</strong> çalışanlarının çoğunun standart<br />
önlemlerin yanı sıra maruziyet sonrası uygulanması gerekli işlemler<br />
konusundaki bilgisi yetersizdir. <strong>Sağlık</strong> kurumlarında çalışanların<br />
bilgilendirilmesi ve rutin inceleme ve gerektiğinde maruziyet sonrası tedavi ve<br />
izlemleri ile ilgilenecek birimlerin kurulması ve bu birimlerin gerekli tüm<br />
işlemleri koordine bir şekilde yürütmesinin efektif ve maliyet etkili bir yol<br />
olduğu belirtilmektedir (Hamlyn ve Easterbrook, 2007).<br />
KAYNAKLAR<br />
Akbulut, A. (2004). “<strong>Sağlık</strong> Personelinde İnfeksiyon Riski ve Korunma: Kan Yoluyla<br />
Bulaşan İnfeksiyonlar”, Hastane İnfeksiyonları Dergisi 8:132-139.<br />
ANA, (2007). “American Nurses Association’s Needlestick Prevention Guide”,<br />
http://nursingworld.org (Erişim: 19/10/2007).<br />
Canada’s, National Occupational Health&Safety Resource, (2005). “Needlestick<br />
Injuries”(http://www.ccohs.ca/oshanswers/diseases/needlestick_injuries.html#_1_1,<br />
Erişim: 02/04/2007).<br />
Guo, Y.L., Shiao,J., Chuang, Y.C., Huang, K.Y. (1999). “Needlestick and sharps<br />
injuries among health-care workers in Taiwan”, Epidemiology and Infection, 122,<br />
259-265.<br />
Hamid, S.S., Farooqui, B., Rizvi, O., Sultana, T., Siddiqui, A.A. (1999). “Risk Of<br />
Transmission And Features Of Hepatitis C After Needlestick Injuries”, Infection<br />
Control And Hospital Epidemiology, Vol. 20 No. 1.
<strong>Sağlık</strong> <strong>Çalışanlarında</strong><strong>Delici</strong> <strong>Kesici</strong> <strong>Alet</strong> Yaralanmaları<br />
Hamlyn, E., Easterbrook, P., (2007). “In-Depth Review: Occupational exposure to HIV<br />
and the use of post-exposure prophylaxis”, Occupational Medicine, 57:329-336.<br />
Köktürk, M., Kurşun, Ş., Yavuz, M., Dıramalı, A. (2003). “Hastanede Çalışan <strong>Sağlık</strong><br />
Personelinde <strong>Kesici</strong> <strong>Delici</strong> <strong>Alet</strong> Yaralanmalarının İncelenmesi”, 4. Ulusal Cerrahi ve<br />
Ameliyathane Hemşireliği Kongresi, 22-26 Ekim, İZMİR.<br />
Köşgeroğlu, N., Ayrancı, Ü., Bahar, M. (2003). “Ameliyathanede Çalışan<br />
Hemşirelerde <strong>Kesici</strong>/<strong>Delici</strong> <strong>Alet</strong>le Yaralanma ve Tıbbi Yardım Alma Durumları”, 4.<br />
Ulusal Cerrahi ve Ameliyathane Hemşireliği Kongresi, 22-26 Ekim, İZMİR.<br />
School of Nursing, University of Ballarat in Australia, (2004). “Sharps/ Needle Stick/<br />
Splash Injuries Guidelines/Statement”, (http://www.ballarat.edu.au/ard/nursing/<br />
policy.shtml- Erişim: 01-04-2007).<br />
Smith, D.R., Leggat, P.A. (2005). “Issues and Innovations in Nursing Practice:<br />
Needlestick and sharps injuries among nursing students”, Blackwell Publishing Ltd,<br />
Journal of Advanced Nursing, 51(5), 449–455.<br />
Stoker, R. (2004). “Needlestick Injury Prevention”, Founder and Executive Director,<br />
International Sharps Injury Prevention Society (ISIPS), Infusion Therapies, Business<br />
Briefing: long-term health care.<br />
Türkyılmaz, R., Dokuzoğuz, B., Çokça, F., Akdeniz, S. (2004). “<strong>Sağlık</strong> Çalışanlarının<br />
Meslek Riskleri”, Bilimsel Tıp Yayınevi, Hastane İnfeksiyonları Kontrolü El Kitabı,<br />
Hastane İnfeksiyonları Derneği Yayını No 2, ss: 417.<br />
Wilburn, S. (2007). “Needlestick and Sharps Injury prevention”,<br />
(http://nursingworld.org/ojin/topic25/tpc25_4.htm, Erişim: 02/04/2007). Online<br />
Journal of Issues in Nursing. Vol.9 No: 3, pp 1-13.<br />
37