TÜRK CEZA HUKUKU SİSTEMİNDE ZARURET HALİ VE ÜÇÜNCÜ ...

94 Zeki HAFIZOĞULLARI
olabilmektedir. Öyleyse manevî cebir etkisiyle hareket eden bir
kimsenin her zaman için cezaî sorumluluğunun olamayacağına hükmedilemez.
Cezaî sorumluluğun yokluğu, sadece, kişinin kendisini
veya bir üçüncü şahsı, şahıslarına yönelen halihazır ağır bir zarar
tehlikesinden kurtarmak için hareket etmesi halinde söz konusu
olmaktadır. Bunun dışındaki hallerde, kişi, manevî cebir etkisi altında
hareket etmiş olsa bile fiilinden sorumlu olmak gerek'r. 12
2 — Bir yönüyle «irade muhtariyeti» öteki yönüyle «Toplumsal
Mukavele» (Contratto sociale) varsayımı üezrine oturtulan Manevî
Cebir Kuramı, oturtulduğu temelin tutarlılığı ölçüsünde gerçeği
yansıtmaktadır. Kişinin irade muhtariyetine sahip olup olmadığı,
felsefenin konusu olabilir, fakat hukukun konusu değildir. Öte
yandan irade muhtariyeti, belirli bir ideolojinin ürünüdür. Başka
bir deyimle bilimsel olmaktan çok ideolojiktir. Bu nedenle araştırma
konumuzun dışında kalmaktadır.
Manevî cebir kuramı, cebrin etkilerini isnadiyetin yokluğuyla
eş tuttuğu için kabul edilemez. 13 Çünkü zaruret hali kanun tarafından
suç sayılan bir fiili mazur gösteren bir neden olarak, kişinin bir
durumu (= stato) olmaktan öteye gitmeyen isnadiyetten farklıdır. 14
İsnadiyetin kusurluluğun bir öğesi 15 veya onun bir ön koşulu 16 olduğu
düşünüldüğünde dahi, «manevî cebir» zaruret halini açıklamada
yeterli sayılamaz. Çünkü, isnadiyet, her iki halde de, failin bir
durumudur; suçla doğrudan doğruya ilgili değildir. Konuyu aydınlatmak
bakımından bir örnek verelim : Zaruret hali veya meşru
savunma durumunda bulunan bir kimse, işlediği fiilden ötürü ne
12 Bettiol, Diritto penale, Padova, 1966, s. 238, 240 vd. «Fiile vücut veren psikolojik
etmenler her zaman mevcut olduğuna göre, manevi cebir halinde
fiilin yokluğu da söz konusu olamaz. Bu durumda mevcut olmayan şey,
kusurluluk yargısına esas teşkil eden etkilenmenin normalliğidir (normalita'dellamotivazione)».
(s. 240) Yazar, zaruret halinde manevi cebir ve
kendini koruma içgüdüsünün kaynak olma niteliğini kabul etmekle birlikte,
müessesenin düzenlenmesinde çatışma kuramından hareket edildiğini
benimsemektedir, (age. s. 238).
13 Altavilla, Lo stato di necessita', Nuovo Digesto İtaliano, Milano, 1939, Cilt:
8; Pergola, agm. s. 412.
14 Antolisei, Manuale di diritto penale, parte generale, Milano 1963 ss. 456
vd, 140 vd.; Battaglini, Diritto penale, parte generale, Padova, 1949, s.
191, 414.
15 Maggiore, Diritto penale, Parte generale, Bologna, 1955. C. I s. 340; Alacakaptan'a
göre «isnat yeteneği, kusurluluğun, dolayısıyla suçun bir unsurudur»
a.g.e. s. 108.
16 Bettiol, Dir. pen. s. 341; Erem, a.g.e. C. I. s. 543 «...ehliyetin kusurluluğun
öncesi sayılması daha isabetlidir».