Derleme Kitap - Ermeni Katliami ve Sorunu Uzerine Yazilar ... - Köxüz

Ermeni Katliamı 

ve 

“Sorunu” Üzerine 

Yazılar 

Demir Küçükaydın 

köXüz 

1

Ermeni Katliamı ve “Sorunu” Üzerine Yazılar 

Yazan: 


Bu kitapta yer alan yazılar daha önce çeşitli gazete ve internet sitelerinde 

yayınlanmıştır 

Derleme tarihi: 24.04.2009 

Köxüz Dijital Yayınlar 

İndir – Bas – Dağıt 

Bu kitap Köxüz sitesinin dijital yayınıdır. 

İndirmek, Dijital olarak basmak ve dağıtmak ticari olmamak koşuluyla 

serbesttir. 

Alıntılarda kaynak gösterilmesi dilenir 

2

Ermeni Katliamı ve “Sorunu” Üzerine Yazılar 

İçindekiler 

1980’lerin Başında Yazılmış Bir Yazı ve Tartışmalar..................................... 5 

Ermeni Sorunu........................................................................................................................ 6 

Egemen Ulus Sosyalistlerinin Görevleri.............................................................................. 12 

Ermeni Sorunu Üzerine Sunsay’a Cevap............................................................................. 14 

Ermeni Katliamı Karşısında Tavır ....................................................................................... 18 

Bir Başka Polemik................................................................................................................ 21 

Aynı Kişiye İkinci Bir Eleştiri ............................................................................................. 24 

Sosyalistler, Mihri Belli, Ermeni Katliamı Üzerine............................................................. 26 

Gazete Makaleleri ............................................................................................. 29 

Türk Nedir? .......................................................................................................................... 30 

Tarihin Laneti....................................................................................................................... 32 

Hatalar Sizden Hızlı Koşarlar .............................................................................................. 36 

Ararat.................................................................................................................................... 38 

Türklüğü ve Ulusu Yeniden Tanımlamanın Farkı ............................................................... 40 

Orhan Pamuk, İHD ve Sosyalistler ...................................................................................... 43 

Geliyorum Diyen Felaket..................................................................................................... 45 

Azınlık Konusunda Yazılar’a Önsöz.................................................................................... 47 

Kemalizm ve İslam............................................................................................................... 58 

Köln’de Yapılan Açık Oturumdaki Konuşma...................................................................... 60 

3

“Ermeni Tehciri” ve Günümüzde Politika ........................................................................... 63 

Talat Paşa Jakoben miydi? ................................................................................................... 66 

Murat Belge, “Biz”, “Toplum”, Ulus ve Marksizm............................................................. 74 

Türklerin Müslümanlaşması mı? Müslümanların Türkleşmesi mi? .................................... 86 

Türkler, Güvercinler ve İnsanlar .......................................................................................... 92 

Hrant Dink ve Behiç Aşçı ve Kar Topu Etkisi..................................................................... 95 

Panel İlanı............................................................................................................................. 99 

Ermeni Soykırımı, Milliyetçilik, Nedenleri ve Günümüze Etkileri Paneli İçin Taslak Notlar 

............................................................................................................................................ 100 

Özür Dilemenin Sorunları ve Her şeye Rağmen Niçin Kampanyaya Destek? .................. 104 

Tarih ve Demokrasi............................................................................................................ 108 

4

1980’lerin Başında Yazılmış Bir Yazı ve Tartışmalar 

Ermeni katliamı ve “sorunu” üzerine ilk yazıyı 1980’lerin başında Niğde cezaevi’nde iken 

yazmıştım. Bu yazı gizlice cezaevinden dışarı çıkarılmış ve daha sonra Almanya’da Çıkan 

Der Weg –Yol adlı dergide de yayınlanmıştı. 

Daha sonra Avrupa’da Sürgünlük yaşamına başladığımızda bu dergileri görme olanağımız 

oldu. Yazının bir kısmı yayınlanabilmiş ve dergi daha sonra yayınını durdurmuştu. İşte 

aşağıdaki metin bu dergide yayınlanabilmiş ilk bölümü oluşturuyor. Devamı bizim de elimizde 

yok. 

Yine de yazı bu eksik haliyle bile yakın zamana kadar üzerine hemen hemen hiçbir yazının 

bulunmadığı Ermeni Katliamı konusunda artık bu gün tarihsel bir belge özelliği taşıyor. 

Bu dergide yayınlanan ilk bölümünü, İnternette özellikle Ermeni ve Süryani katliamı 

konusunda yoğunlaşan Tarih ve Demokrasi sitesinde yayınlamıştık. 

Bu yayın ve onunla ilgili tartışmalar aşağıda bu derlemenin ilk bölümünü oluşturuyor. 

5

Ermeni Sorunu 

Son yıllarda Türk burjuvazisinin birçok diplomatının Ermeni örgütlerince öldürülmeleri, Türk 

burjuvazisinin iğrenç bir susuşla yıllardır karanlığa boğup unutturmaya çalıştığı Ermeni 

sorununu yeniden gündeme getirdi. Ermenilerin Türk diplomatlarını öldürmeleri ve diğer 

eylemleri burjuva basınının hemen her günkü konularından oldu. Bu yazılar dikkatle 

okunursa, burjuvazinin kendi diplomatlarının ölümüne timsah gözyaşları döktüğü görülür. 

Çünkü bu malzeme sayesindedir ki, şovenizm körüklenmekte, Türk halkının korkunç bir 

komplo karşısında bulunduğu propagandasıyla kendi komplosunu gizlemekte, dikkati "dış 

düşmanlara" çekerek içteki sınıf mücadelesini bastırmaktadır. 

Liberal burjuva basınındaki solcu köşe yazarları da özünde aynı koroya katılmaktadır. Tek 

fark şudur: Finans-Kapital propagandacıları Ermeni eylemlerinin ardında Sovyetleri ve 

"uluslararası Komünizmi" göstermekte ve Ermenilere karşı oluşturdukları düşmanlığı antikomünizm 

kanalına akıtmaya çalışmakta iken, reformistler çeşitli emperyalist ülkelere ağırlık 

vermekte, kendilerinin daha tutarlı milliyetçiler olduklarını kanıtlamaya çalışmaktadırlar. 

Reformistlerin dediği özetle şudur: Finans-Kapital egemenliği Türkiye'yi zayıflatmıştır, 

zayıflığı fırsat bilen diğer ülkeler de Ermenileri kışkırtarak Türkiye'yi bölmeye 

çalışmaktadırlar. Sonuç: Türkiye'yi güçlendirelim! Bu nasıl olacak? Sınıf çelişkilerini 

yumuşatarak, "haysiyetli dış politika" izleyerek... Hasılı hepsinin amacı birdir. Türkiye'yi, 

yani Türkiye'deki burjuva düzeni güçlendirmek..., ama "rivayetleri muhteliftir" 

Bizim amacımız ise Türkiye'deki burjuva düzenini yıkmaktır. Biz probleme uluslar değil, 

sınıflar açısından bakarız. Çünkü çağımızın hiç bir problemi sınıflar ve sınıf mücadelesi alanı 

dışında anlaşılamaz. Bizzat burjuvazinin tavrını açıklayan da sınıf mücadelesi öğretisidir. 

Türkiye'deki Marksist yazında Ermeni sorunu üzerine -ilerde ele alacağımız tek istisna 

dışında- hemen hemen hiç bir yazı yoktur. Sorun bütünüyle burjuva basının tekelinde gibidir. 

Peki bu sorun karşısında biz Devrimci Marksistlerin tutumu ne olmalıdır? Bu yazıda bu 

soruna genel hatları ile açıklık getirmeye çalışacağız. 

*** 

Bugün Türkiye toprakları üzerinde bir Ermeni ulusu yoktur. Ermeniler birkaç büyük şehirde 

azınlıklar halinde yaşamaktadırlar ve en büyük bölümü de İstanbul'da toplanmıştır. Halbuki 

çok değil, daha 60-70 yıl öncesine kadar Anadolu'da milyonlarca Ermeni yaşıyordu. 

Osmanlılar bugün "Doğu İlleri" denen yere açıkça "Ermenistan-Kürdistan" diyorlardı. Bugün, 

bu koskoca ulus hiç bir iz bırakmadan yitmiş gibidir. 

Ne var ki, bu bir yanılsamadır. VAROLAN bugünkü toplumsal yapı YOKOLAN Ermeni 

ulusu olmadan açıklanamaz. Bugünkü toplumsal yapının varlığını belirleyen yok olan Ermeni 

6

ulusudur. Diğer bir deyişle, yok olmuş Ermeni ulusu, bugünkü Türkiye'nin toplum ve kültür 

yapısında capcanlı yaşamaktadır. Birkaç örnek verelim. 

Köroğlu destanı bilinir. Yiğitlik, zalime baş kaldırma denince akla Köroğlu gelir. Köroğlu 

destanı biraz dikkatlice incelenirse, içinde "Bolu beyi" filan geçmesine rağmen, destanın 

Kafkaslar ile Ağrı arasında, yani Osmanlı'nın Ermenistan dediği bölgede geçtiği görülür. 

Destanda geçen toplum yapısı ve destanda geçen kültür, Türk-Müslüman toplum ve kültür 

yapısından bambaşkadır. Köroğlu bir Ermeni destanıdır, Köroğlu da bir Ermeni yiğidi, halk 

kahramanı. Demek yok sanılan Ermeni ulusunun kültürü, Köroğlu olmuş bizi belirlemiştir. 

Bizim varlığımız Ermeni ulusunun yok oluşuyla diyalektik bir birlik içindedir. Hiç bir ulus iz 

bırakmadan yok edilemez. Hele kültür ve medeniyet seviyesi yüksek bir ulus hiç. Ermeniler 

ise kültür ve medeniyet düzeyi bakımından Anadolu'da en ileri ulustular. 

Bu düzey farkının en basit kanıtlarından biri şu sözden bile çıkarılabilir: "Ermeni ustanın eli 

değmeyen caminin kubbesi ve minaresi ayakta kalmaz (yıkılır)". Ermeniler Hıristiyan’dır, 

Anadolu'nun geri kalanı Müslüman. Ama Anadolu'da kaç cami bulunabilir bir Ermeni ustanın 

elinden çıkmamış. Pek az. Ermeniler Anadolu'nun zanaatkarları ve tüccarlarıydılar. 

Bugün bile Kürdistan'da hemen bütün kasaba ve şehirlerdeki ağa, eşraf, bey konakları, evleri, 

arazilerinin hep Ermenilerden kalma olduğu görülür. Kürdistan'ın güçlü derebeyliğinin 

varlığını, Ermenilerin yokluğu belirlemiştir. Kürdistan derebeyleri, Ermeni yok oluşunun 

sosyal yapıya damgasını vurmuş canlı tanığıdır. 

Batı'da Rum, Doğuda Ermenilerden kalan gizli hazinelerin ve o hazineleri bulup zengin 

olanların hikayeleri, umutsuzluk içinde mucize arayan Anadolu emekçisinin ilginç bir tipi 

olan "hazineci"lerin dilinden düşmez. 

Tarihin en korkunç katliamlarından birine uğrayarak fizik olarak yok edilmiş, ama yarattığı 

maddi-manevi kültür öğeleriyle hala içimizde capcanlı varolan bir ulustur Ermeniler. 

Ermeniler bilinmeden bugünkü Türkiye-Kürdistan gerçekliği tam olarak anlaşılamaz. 

Anlaşılamayan şey ise değiştirilemez. Burjuvazi bunun çok iyi bilincindedir. Kürtlük gibi 

Ermenilik de legal basında, halka karşı tam bir karanlığa gömülür, susuşla geçilir, ama gizli 

MİT arşivlerinde bütün anlamıyla yerini alırlar. Burjuvazi "deliye taşı andırmamak" için susar 

ama içinden tek düşündüğü söylemediğidir. 

Ermeni sorununda Türkiye'deki Marksist literatürde tek dikkate değer inceleme -bildiğimiz 

kadarıyla- Dr. Hikmet Kıvılcımlı'nın "İhtiyat Kuvvet: Milliyet (Şark)" adlı 1930'ların başında 

yazılmış kitabında bulunmaktadır. Onun için Ermeni sorununu ele alırken bu kitaptaki 

Ermenilikle ilgili bölümü temel olarak ele alacağız. Bu bölümde doğru olanı koruyup yanlış 

olanı eleştirerek Ermeni sorununu çözümlemeye çalışacağız. 

Osmanlı İmparatorluğunun tarihine baktığımız zaman Ermenilerin özellikle zanaatkarlık ve 

ticaret merkezlerinde bezirganlık alanında gelişkin, etkili olduğu görülür. Bu tarihsel arka 

plan, Asya kıtasındaki Osmanlı toprakları üzerinde yaşayan uluslar içinde (Türkler, Kürtler, 

Araplar) modern burjuva gelişiminin dolayısıyla milliyetçi fikirlerin Ermeniler arasında 

öncelikle gelişimine yol açmıştır. Liman şehirlerinde gelişen Ermeni burjuvazisi Ermeni 

milliyetçiliğinin esas temelini oluşturmuştur. Yine aynı şekilde Ermeni zanaatkarlar kapitalist 

7

münasebetlerin gelişimiyle birlikte Osmanlı devleti proletaryasının ilk öncüleri arasında 

önemli bir yer edinmişler ve Ermeni burjuvazisinin hemen ardından kendi partilerini 

kurmuşlardır. Engels, Komünist Manifesto'ya yazdığı önsözlerin birinde, Manifesto'nun 

Ermenice'ye çevrildiğini haber verir. Keza Osmanlı topraklarına ilk sosyalist fikirler, Balkan 

uluslarının yanı sıra Ermeniler aracılığıyla girmiştir. Osmanlı Mebusan Meclisinde sosyalist 

Ermeni milletvekilleri vardır. 

Ne var ki, cılız ve geç gelmiş, daha doğarken karşısında proletaryayı bulmuş Ermeni 

burjuvazisi, Ermeni ve diğer emekçilerden ziyade çarlık Rusya'sına dayanmayı yeğliyordu. 

Çarlık Rusya'sı ve İngiliz Emperyalizmi arasında Asya pazarları için süregelen çatışmada kilit 

noktanın Ermenistan olması, bu pazarlara egemen olma ile bir Ermeni devleti kurulup 

kurulmaması sorunu iç içe geçiyordu. Elbet, bir ulusun bağımsızlığını kazanabilmek için 

egemen devletin ve diğer emperyalistlerin çelişkilerinden yararlanması olağandır ve 

gereklidir. Nitekim Balkanlardaki ulusların birçoğu bağımsızlıklarını kazanırken bu 

çelişkilerden büyük ölçüde yararlanmışlardır. Ne var ki, Ermeniler için bu durum 

Balkanlardakinin tam zıddı bir sonuç yarattı. 

Balkanlar Avrupa'ya daha yakın olduğu, tefeci-bezirgan soysuzlaşmasına daha az uğradığı 

için orada modern kapitalist münasebetler pre kapitalist (kapitalizm öncesi) münasebetlere 

üstün gelebilecek kadar güçlenmişti. Buna karşılık Asya'da Ermeni burjuva gelişimi 

derebeylik denizinde bir ada gibiydi. 

Osmanlı devletindeki Müslüman-Hıristiyan çatışması, özünde derebeylik-burjuva çelişkisinin 

bir ifadesiydi. Hıristiyanlık kapitalizmi-burjuvaziyi, Müslümanlık derebeyliği, burjuva 

kurtuluşunu engelleyen antik Osmanlı devletini temsil ediyordu. Hıristiyanlık balkanlarda 

Müslümanlığı yenebilirken, Anadolu'da Müslümanlık Ermeni-Hıristiyanlığı ezdi. Bu 

derebeyliğin kapitalist gelişmeye üstün gelmesi anlamına geliyordu. Yani Anadolu'da modern 

gelişimin engellenmesi. 

Bu nedenle Türk-Kürt Müslümanlığın Ermeni Hıristiyanlığı katletmesi, bir ulus ve din 

çatışması görünümü almakla birlikte, derebeylik-burjuva çatışmasının bir ifadesiydi. Tarihte 

derebeyliğin burjuva gelişimi zorla, katliamla engellediği çok görülür. Sen Barthelmy 

katliamı ve Ermeni katliamı özünde aynı çelişkiden kaynaklanmıştır. Sonuçları da pek farklı 

olmamış, Fransa, burjuva devrimini İngiltere'den ancak yüz yıl sonra yapabilmiştir. 

Osmanlı imparatorluğunun Batısı ve Doğusu arasındaki gelişim zıtlıkları Avrupa'da da 

görülebilir. Protestanlığın Katolikliğe üstün gelebildiği -tıpkı Balkanlarda Hıristiyanlığın 

Müslümanlığa üstün gelmesi gibi- Kuzey Avrupa'nın daha barbar uluslarında kapitalizm daha 

erken ve hızlı gelişme olanağı bulabilmiş; buna karşılık, Katolikliğin Protestanlığı cadı 

kazanlarında, Sen Barthelmy katliamlarında yok ettiği Güney Avrupa ülkelerinde doğru 

dürüst bir kapitalist gelişmenin yolu tıkanmıştır. Bugün bile güney Avrupa Kuzey Avrupa'dan 

daha geridir. Güney Avrupa Protestanların şahsında kendi modern gelişimini yakıyordu. Türk 

ve Kürtler de Ermenileri keserken, Anadolu'nun bir dereceye kadar olsun modern gelişiminin 

yollarını tıkıyorlardı. 

Şimdi burada kısaca değindiğimiz noktaları bir de Kıvılcımlı'nın kitabından daha özlü 

anlatımıyla okuyalım: 

8

"Osmanlı İmparatorluğu, Çarlık Rusya'sı ile İngiliz emperyalizmi arasında Orta Asya 

pazarları üstüne başlayan rekabete kilit ve anahtar noktası, bugünkü Şark Vilayetlerinde, bir 

Ermenistan hükümeti veya muhtariyeti kurup kurmamak meselesi idi. Bu meseleye bir 

zamanlar "Şark Meselesi" denildi. Osmanlı İmparatorluğu derebey ve saltanat şeklini 

muhafaza ettiği müddetçe, Şark vilayetlerinde iki zümre vardı: 1- Kürtlük: Daha ziyade 

derebey, klan ve aşiret sistemleri içinde, dağınık, siyaset dışı bir kalabalık şeklinde idi. 2- 

Ermenilik: Genellikle burjuvalaşan ve İstanbul, Trabzon gibi önemli ticaret merkezlerindeki 

kodaman sermaye ırktaşları ile sıkı sıkıya bağlı, İngiliz metalarını İran yaylasından İç 

Asya'ya taşımakla görevli bir küçük burjuva çoğunluğu üzerine kurulmuş bezirganlık 

manzumesi demekti. Emperyalist tezatların dış kışkırtmaları yüzünden biraz daha şiddetle 

alevlenen Kürt-Ermeni zıddiyeti, bu iki zümre insanın arasındaki din, dil ve ilh. Farklardan 

ziyade, adeta bu iki rejim farkından doğma derebey-burjuva zıddiyeti oldu. İki kutup, Osmanlı 

Avrupa'sı'nda geniş çapta rol oynayan: Müslüman-Hıristiyan (derebey-burjuva) tezadı, daha 

ziyade tarihi ve mevzii şartlar yüzünden Şark vilayetlerinde, Balkanlardakinin aksine, 

ikincilerin mağlubiyetiyle halloldu. 

"Meşrutiyet burjuvazisi "Şark Meselesi”nin tedhişi altında, ilk ve büyük tehlike olarak 

gördüğü Ermeniliğe çullandı. Zaten Osmanlı saltanatı içinde kalmış milletler içinde, - 

Balkanlar bir tarafa bırakılırsa- siyasi bilinç ve teşkilata kavuşmuş keskin metalipli (talepler 

ileri süren- y.n.) yığın Ermenilerdir. Meşrutiyet Burjuvazisi, birçok sahalarda olduğu gibi, 

Ermeni milliyetçiliğine karşı da derebeylikle el ele verdi. Elele verdiği derebeylik, öteden beri 

iki ayrı rejim zıddiyeti ile Ermeniliğe karşı tutulan Kürt derebeyliğiydi! İttihat ve Terakki 

devlet cihazı, illegal bir kararla başa geçti; Kürt derebeyleri milis teşkilatlar halinde 

silahlandırıldı, Türklükle Kürtlük, Ermenileri dünyada nadir görülmüş sinsi bir vahşet içinde 

katliama uğrattı. Fakat bu katliamdan Türk meşrutiyet burjuvazisi kadar ve belki ondan çok 

daha fazlasıyla istifade edenler Kürt derebeyleri oldu. Ve Kürdistan'da derebeylik biraz daha 

rakipsiz, çapul ettiği Ermeni mallarıyla biraz daha şişman oldu." (S.19-20) 

1915'teki "tehcir"de katledilen Ermeniler birkaç milyonu bulmaktadır. Bunlardan canını 

kurtarabilenler Suriye'ye yerleşmişlerdir. Katledilen Ermenilerin arazilerine, evlerine Kürt ve 

Türkler, özellikle eşraf ağa takımı konmuştur. El konulan bu malları koruma kaygısı Antep, 

Maraş, Adana'nın Fransızlardan kurtuluşu için silaha sarılmalarında az rol oynamamıştır. 

Fransız işgalciler, Ermenilerden birlikler kurup buralara sevk edince mahalli direnişler 

başlamıştır. 

Katliamda özellikle Şafi Kürtler önemli rol oynamışlardır. Buna karşılık ilkel-komuna 

geleneklerinin daha güçlü olduğu Alevi Kürtler birçok Ermeni'yi katliamdan kurtarmış, 

saklamış, evlat veya eş edinmiştir. "Dersim Tarihi" yazarı en az kırk bin Ermeni'nin Dersim'e 

sığındığını yazar. Bunların kalıntıları menekşe yada yeşil renkli gözleriyle özellikle 

Kürdistan'da sık sık görülebilir. 

"Bugün Ermeni denince ne anlıyoruz" diye soruyor Kıvılcımlı 1930'da ve cevap veriyor: 

"Verilen resmi rakamlara inanmak lazım gelirse, Ermenistan'da 900 bin, Türkiye'de 75 bin, 

Suriye'de 150 bin, Yunanistan'da 35 bin kadar Ermeni vardır. Bugün Şark vilayetlerinin 

"mesameleri" içinde gizlenip kalmış bir hayli Ermeni ırkından insan var. Fakat bunlar, 

9

dinleri ile birlikte dillerini de günden güne kayıp ediyor ve hakim Kürt psikolojisi ve tesiri 

altında Kürtleşiyorlar. Şark vilayetlerinde şimdi 'mühtedi' (islamiyete kabul edilen- y.n.) sıfatı 

ile tanınan eski Ermeniler adeta hayatlarını kurtaranların bir nevi gönüllü köleliğini unutmak 

ve unutturmak için, Ermeniliklerini henüz unutmamış olmalarına rağmen eski hatıralarına 

karşı bir ölüm sukutu ile mütehassıs olmak mecburiyetindedirler. Birkaç nesil sonra her şeyi 

unutmaya mahkum olan bu 'mühtedi'ler, bugün Şark vilayetlerinin en yoksul (...) marabaları 

halinde, bugün bile zaten aralarında daha ziyade bir din farkı bulunan ve ırk ve kültürce aynı 

kökten geldikleri, yüzyıllarca aynı tabii ve sosyal çevrenin beraberi oldukları Kürtlerle 

kaynaşmış ve Ermeni'den ziyade Kürtleşmiş bir haldedir. Onun için bu mühtedileri Şark 

vilayetinin Kürt camiasından ayırmak oldukça suni ve güç olacaktır..." (s.21) 

Buraya kadar öngörülenler bugün gerçekleşmiştir. Anadolu'da hemen hiç Ermeni kalmamış 

gibidir. Ermeniler özellikle birkaç büyük şehirde yoğunlaşmış olmakla birlikte sayıları 

hakkında hiç bir istatistik yok. Bu şehirlerde bile küçük azınlıklar halinde bulunmaktadırlar. 

1930'lara göre muhtemelen nüfusa oranları da azalmış olabilir. Bugün Türkiye'de Kürtlerinki 

gibi bir Ermeni ulusundan ve ulusal hareketinden söz edilemez. Ne var ki, Ermeni'ler tüm 

diğer azınlıklar gibi ezildikleri, sürekli tedhiş altında tutuldukları için bu duruma son verecek 

gerçek bir eşitliği kurmak, devrimin objektif demokratik görevleri arasındadır. Ermeni 

azınlığı içindeki emekçiler bu nedenle proletaryanın müttefiklerinden birini oluşturur. Ermeni 

burjuvaları ise, kilise ve Türk burjuvazisi ile ortaklık içinde karını arttırmaktan, düzenini 

korumaktan başka bir şey düşünmemektedir. 

Kıvılcımlı'nın 1930'larda ulaştığı sonuç ta aynı yöndedir. Orada "Türkiye'nin bugünkü 

hudutları içinde sırf bir ermeni fikir hareketi, bir kitle hareketi olmaktan tamamı ile uzaktır. 

Başka tabir ile, geniş halk tabakaları içinde derin hareketler uyandıracak bir Ermenilik 

meselesi Türkiye içinde imkansızdır" sonucuna ulaşıyor. 

Bugün Türkiye'de bir Ermeni Hareketi yoktur. Ama devrimci hareketi yakından tanıyanlar 

bilirler ki, devrimci hareket içindeki Ermenilerin oranı nüfus içindeki oranları ile 

kıyaslanmayacak ölçüde yüksektir. Genç ve yoksul Ermeniler, tam bir enternasyonalist 

kavrayış içinde kendi kurtuluşlarının sosyal kurtuluştan geçtiğini anlamışlardır, ve Marksizm- 

Leninizm bayrağı altında dövüşmektedirler. Birçok devrimci hareketin önderleri arasında 

Ermeniler vardır ve birçok devrim şehidi vermişlerdir. Ermeni yoldaşlar şimdiye dek hemen 

hiç bundist eğilim –yani proletaryayı milliyetlerine göre bölme eğilimi göstermemişlerdir. Bu 

tavırları tüm dünyadaki Ermeni gençlere, proleterlere örnek olmaktadır. 

(DEVAMI GELECEK SAYIDA) 

(Yazının yayınlanan kısmı burada bitiyor.) 

(Yazının İnternette daha sonraki yayınlanışında yazının devamına ilişkin yazılan not.) 

Yazının devamına ilişkin not: 

* 

Ermeni Sorunu başlıklı bu yazı, Almanya'da Yol - Der Weg dergisinin 1982 yılındaki Mayıs- 

Temmuz tarihli 22-24. Toplu sayısında yayınlanmış. Bu dergi bundan sonra çıkamadı, 

dolayısıyla devamı da yayınlanamadı. Yazının devamı benim elimde de yok. Yazıyı cezaevinde 

10

yazmış ve gizlice dışarı çıkarıp Yol'u çıkaranlara iletmiştim. Yazı, dışarı çıkarılabilmek için, 

Selpak kağıt mendile yazılmıştı. Yazının devamı ne oldu bilmiyorum. Yazı benim adımla değil, 

Temel Ateş imzasıyla yayınlanmıştı. (Bu dergide çıkan yazıların çoğu bana aitti ve çeşitli 

isimler kullanıyordum). Fakat Temel Ateş, tesadüfen bir CHP milletvekilinin de adıymış, bu 

milletvekilinin sorguya çekildiğini, kendisinin bir isim benzerliğinden başka bir ilgisi 

olmadığını ben de tesadüfen bir gazetede okumuş ve hatta böylece yazıların yayınlanmış 

olduğunu anlamıştım. 

Yazının devamında ne vardı?. Yanılıyor olabilirim ama hatırladığım kadarıyla şöyleydi: 

Önce Hikmet Kıvılcımlı'nın bir eleştirisine giriyordum. Yazının sonraki bölümünde yine 

Kıvılcımlı'dan alıntılar yapıyordum. Bu alıntılarda, 1930'larda, Sovyet Ermenistan'ının 

Diasporadaki Ermenilere mutlu bir gelecek vaat ettiği ve Dünyadaki Ermenilerin artık oraya 

göç ettikleri, dolayısıyla Sosyalizmin Ermeni sorununu da dolaylı bir şekilde çözdüğünü 

söylüyordu. Ben de bu noktada Kıvılcımlı'yı eleştiriyor, ne yazık ki bu öngörü 

gerçekleşmemiştir, 1930'lardaki eğilim tersine dönmüştür, Sovyet Ermenistan'ı Ermeni 

sorununu çözememiştir diyor, bunun, bu öngörü yanlışlığının Kıvılcımlı'nın Sovyetlerdeki 

değişiklikleri, Stalinizmi anlamamasından kaynaklandığını belirtiyordum. Tam da meselenin 

hallolmadığının bir kanıtı olarak diaspora'daki Ermeni gençlerinin ASALA gibi örgütler 

kurduklarını yazıyordum. 

Ermeni sorununun çözülmemişliği ile bağlantılı ve Ermeni yoksullarının ve gençlerinin 

memnuniyetsizliğinin bir ifadesi olmakla birlikte, bu hareketlerin anlayış ve yöntemce yanlış 

olmalarının yanı sıra, bazı istihbarat teşkilatlarının yönlendirmesine de uğramış olduklarının 

düşünülmesi gerektiğini belirtiyordum. Bu bağlamda, Suriye ve Lübnan'ın Fransa ile eski 

bağları, Avrupa'da Türkiye'nin Almanya'nın, Yunanistan'ın da Fransa'nın etkinlik alanı içinde 

yer aldığını. Keza Yunanistan ve Fransa'nın da eskiden beri Ermenilerle güçlü ve geleneksel 

ilişkileri olduğunu belirtiyor, bu bağlamda, ASALA'nın Türk Diplomatlarına karşı 

eylemlerinin Türkiye'nin Kıbrıs'ı işgalinden sonra hız kazandığına dikkati çekiyor ve buradan 

da ASALA'nın eylemlerinin, Türkiye'yi baskı altına almak isteyen Yunan ve Fransız çıkar ve 

gizli servislerinin manüplasyonu altında bulunduğunu belirtiyordum. Sonra da, yoksul ve 

ezilen Ermeni gençlerinin yolu sosyalist ve sınıfsal bir mücadelede aramaları gerektiğini 

söylüyordum. 

Emin değilim ama aşağı yukarı böyle bir seyir izliyordu yazı. 

8. Ocak. 1998) 

11

Bu yazıdaki bir yaklaşımımınn öz eleştirisini de daha sonra yazdığım bir yazıda yapmıştım. 

Bu yazıyla doğrudan bağlantılı olduğu için o yazıyı da aşağıya aktarıyorum. 

Egemen Ulus Sosyalistlerinin Görevleri 

Sayın Gökyüzü, Tarih ve Demokrasi platformunda sınıfsal baskı ve ulusal baskı konusunda 

Bertal Kahraman ile bir polemik çerçevesinde bazı görüşler ifade etmiş bulunuyor. 

Benzer konularda epeydir yazmak istediğimden bu tartışmayı vesile bularak konumumu 

ortaya koyayım dedim. 

Sayın Bertal Kahraman, sayın Gökyüzü'ne karşı söylenmesi gerekenleri söylemiş durumda, 

onun dediklerine katılıyorum. Ama bunu, ezen ulustan bir insan olarak bir kez daha 

belirtmem gerektiği kanısındayım. 

Sayın Gökyüzü'nün tavrı, tam da, ezilen ulusun sorununu kavramayan ezen ulus sosyalisti 

tavrıdır. Gökyüzü kanımca daha önceki yazılarımda dile gelmiş yargılarımın somut bir 

örneğini sunuyor. Ve bu tavır elbette genel bir eğilimi ifade etmektedir. Yani bugün somut 

olarak ÖDP'ye egemen olan anlayış. 

* 

Bu anlayış, Ezilen ulusların, cinslerin, ırkların şerefsizlerini, sömürücülerini vs.lerini bu 

ezilme biçimlerinden dolayı savunmak görevini anlamamaktır, ezen ulus, cins, ırktan bir insan 

ya da sosyalist olarak. 

Bu görev: son elli yılın toplumsal mücadeleler tarihinin klasik anlayışlara getirdiği en önemli 

değişikliklerden biridir. 

Bu vesileyle, kendimle ilgili bir özeleştiriye bir kez daha dikkati çekmek isterim. 

Bir sosyalist olarak kişisel evrimimde, ezilen ulus, sınıf, ırkların sorunları karşısında, bu 

baskının özgül niteliğini kavramayan bir yanım vardı. Ancak Avrupa'ya geldikten, Avrupalı 

sosyalistlerin geri ülke sosyalistleri karşısında, Avrupa merkezli, hatta rafine ırkçı denebilecek 

tavırlarını gördükten sonra. (Çünkü, Avrupa'da bir Türk olarak, Türkiye'de bir Kürt gibiydim.) 

Türkiye'de Kürtler karşısında bir Türk sosyalisti olarak nasıl benzer tavırlar içinde olduğumu 

fark ettim. O zamandan beri bu konularda çok hassasım ve davranış ve yazılarımla eski 

yaklaşımla kopuşmuş durumdayım. 

Ancak, bu eski anlayışım, "Ermeni Sorunu Üzerine Eski Bir Yazı" başlığıyla yayınladığım 

yazıda bir şekilde ifadesini buluyordu. Çünkü o yazıyı daha önce yazmıştım. Bu yazıyı, 

bulabildiğim kısımlarıyla yeniden yayınladığımda, (aslında yıllar sonra ben de ilk defa 

okumuş oluyordum) beni rahatsız eden cümleler bulunduğunu gördüm. Ama bir belge 

olduğu için olduğu gibi yayınladım. 

12

Ve Bekledim, kimse bu noktayı fark edip eleştirecek mi diye? Maalesef kimsenin dikkatini 

çekmedi ve eğer dikkat eden olduysa da kimse bunu belirtmedi. 

Beni rahatsız eden cümleler şunlardı: 

"Ermeni azınlığı içindeki emekçiler bu nedenle proletaryanın müttefiklerinden birini 

oluşturur. Ermeni burjuvaları ise, kilise ve Türk burjuvazisi ile ortaklık içinde karını 

arttırmaktan, düzenini korumaktan başka bir şey düşünmemektedir." 

(...) 

"Genç ve yoksul Ermeniler, tam bir enternasyonalist kavrayış içinde kendi kurtuluşlarının 

sosyal kurtuluştan geçtiğini anlamışlardır, ve Marksizm-Leninizm bayrağı altında 

dövüşmektedirler. Birçok devrimci hareketin önderleri arasında Ermeniler vardır ve birçok 

devrim şehidi vermişlerdir. Ermeni yoldaşlar şimdiye dek hemen hiç Bundist eğilim –yani 

proletaryayı milliyetlerine göre bölme eğilimi göstermemişlerdir. Bu tavırları tüm dünyadaki 

Ermeni gençlere, proleterlere örnek olmaktadır." 

Açık ki, buraya aktardığım satırlarımda, Ermenilerin uğradığı özgül ulusal baskı karşısında 

bir körlüğüm bulunmakta. Yani, Ermeni burjuvaların, Ermeni olmalarından dolayı uğradıkları 

baskıyı görmeme, anlamama söz konusu. Benim böyle bir bağlamda onların sömürücü yanına 

değil, Ermeni olarak ezilmelerine ve sosyalist ve işçilerin onların bu özgül ezilme biçimlerine 

karşı çıkmalarına vurgu yapmam gerekirdi. 

Ermeni Devrimci arkadaşlarla ilgili de aynı şey söz konusu. Onlara Egemen ulustan bir insan 

olarak enternasyonalistlik payesi verir durumdayım. Benim vurgu yapmam gereken şey ise, 

onların, sosyalist hareket içinde, uğradıkları özgül baskıyı açığa çıkartan, egemen ulus 

sosyalistlerini bu yönde eğiten bir özerk yapılanmaları da olması gerektiği idi. 

* 

Bütün sosyal mücadeleler tarihi şunu gösteriyor: bir baskı biçimine uğramak ve ona karşı 

direnmek otomatikman diğer baskılara da hassasiyeti ve karşı olmayı getirmiyor. Genel kural, 

baskıya uğrayan ancak ayaklandıktan sonra, baskıyı yapan ve o baskı biçimine kör olan 

sosyalistlerin, bir özeleştiri ve eğitim sürecine girdiğidir. 

Örneğin kadın hareketinde böyle oldu. İlk başta kadın hareketi, sosyalist ve işçi hareketi 

tarafından bölücülükle suçlandı. Ancak bu hareket bütün ağırlığıyla ortaya çıktıktan sonra 

bugün kadınların özerk örgütlenmeleri ve uğradıkları spesifik baskılara karşı tedbirler sol ve 

işçi hareketi içinde olağan hale gelebildi. 

Egemen ulus, cins ya da ırk sosyalistlerini ve işçilerini, ezilen ulus, cins, ırk hareketleri eğitir. 

Bu anlamda, keşke, Ermeni Yoldaşlar "daha az enternasyonalist" olsalardı da, biz Türk 

sosyalistlerini, bu sorunlar karşısındaki körlüğümüzden dolayı daha sert eleştirselerdi, o 

zaman daha iyi enternasyonalistler olarak eğitilmiş olurduk. 


15 Nisan 1998 Çarşamba 

14:59 

13

Bundan başka, başka bir tartışmacı “Ermeni Sorunu” adlı yazı bağlamında şöyle bir soru 

sormuştu: 

* 

“Sayin Kucukaydin, 

II. Dunya Savasi sirasinda Nazilerle isbirligine giden Ermenilere nasil bir paye veriyorsunuz? 

Gonullu olarak Nazi Ordusuna kaydolan talan ve yagmalardan payini alip ayni zamanda 

Yahudi katliamlari yapan ve tum bunlari Ermenistan hayaliyle yapan Ermeniler, bagimsiz 

olmak kutsaldir bu yolda 1915'de Ruslarla isbirligine gitmeleri normaldir" sozunun altinda 

degerlendirilebilirler mi? 

Bagimsizlik icin Nazilerle bile birolan Ermeni hareketini sosyalist bir hareket olarak tanimlar 

misiniz? 

Saygilar” 

Bu yazıya verdiğim cevapta da şunları yazıyordum: 

Sayın Sunsay, 

Ermeni Sorunu Üzerine Sunsay’a Cevap 

2. Dünya savaşında Nazilerle işbirliği yapan Ermeniler hakkında maalesef bir bilgim yok. 

Bunu ilk defa sizden duyuyorum. Olabilir ve olduğunu kabul ediyorum. Görüşümü buna göre 

yazayım. 

Her ulusun içinden her türlü eğilim ve insan çıkar. Ermenilerin bir bölümü Nazilere 

işbirlikçilik yapmış olabilir. Rusların da, Türklerin de, Tatarların da, Yunanlıların da, 

Fransızların da, hasılı her ulusun içinden hiç de küçümsenmeyecek oranda işbirlikçiler 

çıkmıştır. Çoğu kez bunlar çoğunluk da olmuşlardır. Biliyorsunuz, Hırvatların büyük bir 

bölümü Nazi işbirlikçisiydi, ama Nazi işgaline karşı en büyük halk direnişini örgütleyen Tito 

da bir Hırvat idi. 

Dolayısıyla, bir ulusun içinden bir kesimin, ki bu kesim çoğunluk da olabilir, Nazi'lere 

işbirlikçilik yapmış olması, o ulusu mahkum etmek için bir vesile yapılamaz ve 

yapılmamalıdır. Çünkü her ulusun içinde bu tür politikalara karşı çıkanlar ve bunu canlarıyla 

ödeyenler de olur. 

Kaldı ki, Nazilere karşı savaş konusunda, bu vesileyle belirteyim ki, Fransa'daki Ermeniler 

örneğin meşhur Fransız Resistans (Direniş) hareketinin başını çekmiş ve çok büyük oranda 

yer almışlar, nüfus içindeki oranlarıyla kıyaslanamayacak ölçüde kayıp vermişlerdir. 

* 

14

(Küçük bir anı bu arada. 70'li yıllarda, ölüme gidenlerin son mektupları gibi bir başlığı olan 

bir kitapta, ölüme mahkum olmuş Fransız direnişçilerinin son mektuplarını okuyordum. 

Oradaki Ermeni isimlerinin çokluğu dikkatimi çekmişti. Yıllar sonra, dolaylı olarak, 

Fransa'daki direniş hareketinde Ermenilerin rolünün büyük ölçüde unutturulup, örtüldüğünü, 

bu nedenle bir skandal koptuğunu bile duydum. Yani yakalanan Fransızlar genellikle 

Ermenilerin adını okumuşlar. Ermeni azınlığın bu çokluğu beni daha sonraki gözlemlerim 

ışığında şaşırtmadı. Bütün dünyada, sosyalist hareketlerin önemli bir kaynağı ezilen 

azınlıklardır. Türkiye'de Kürtler ve Aleviler nüfus içindeki oranlarıyla kıyaslanamayacak 

ölçüde sol hareketlerin içinde yer almışlardır. İngiltere'ye gidin orada aynı durumda 

İrlandalıları görürsünüz. Demek Fransa'da da Ermenilermiş.) 

Ama şimdi gelelim, sizin esas olarak sorduğunuz soruya. Bir ulusal Kurtuluş ya da 

bağımsızlık hareketi, bağımsızlık amacına ulaşmak için, ezen uluslar arasındaki çelişkilerden 

yararlanmalı mıdır, yararlanmamalı mıdır? 

Tabii, siz benim tavrımı tahmin ettiğinizden, zor durumda bırakmak için, Ermenilerin 

Nazilerle işbirliği olayını örnek olarak getiriyorsunuz. 

* 

Birincisi, herhangi bir ulusal hareket karşısındaki tavır, elbette dünya ölçüsündeki sınıf 

mücadeleleri bağlamında değerlendirilmelidir. Bu genel çerçevede, 2. Dünya savaşı sırasında, 

Ermenilerin Nazilerle işbirliği yapmasına karşıyımdır. Ama bu, Ermenilerin, Sovyetler 

Birliği'nde ezilen bir ulus olduğu gerçeğine gözleri kapamayı gerektirmez. Elbet bağımsızlık 

için kendilerini ezenler arasındaki çelişkilerden yararlanmaları gerektiği, ama o ezenler 

arasında, o somut koşullarda, dünya tarihi bağlamında eşit bir ilişki olmadığı, Nazilerin 

insanlık için en tehlikeli egemen olduğu, bu nedenle yaptıklarının yanlış olduğu 

belirtilmelidir. Kaldı ki, bunu belirten Ermeniler daima olmuştur. Benim yapmam gereken şey 

onların bu tavrını desteklemek olabilir. 

Türkiye'nin Kemalist'leri bu mantığı Kürt ulusal hareketine karşı kullanmak istiyorlar. 

Diyorlar ki, Türkiye'nin güçlenmesini istemeyen emperyalist ülkeler var, böyle bir durumda 

Kürtler savaşarak Türkiye'yi zayıf düşürüyor, o halde anti-emperyalizmi zayıflatıyorlar. Aşağı 

yukarı böyle bir çizgi. 

Ama bunun yukarıdaki bağlamla ilgisi yok. Türkiye'nin kendisi zaten emperyalist sistemin bir 

parçası. Türk ordusu bütün Batı silahlarıyla donanmış durumda. Türk ordusu Amerika, 

Almanya'dan silah alıyor, Kürtler alsa emperyalizmin oyunu oluyor. Bunların ciddiye 

alınacak bir yanı yok. Bugünün dünyasında, 2. Dünya Savaşı sırasında olana benzer bir durum 

yok. Bütün devletlerin hepsi aynı bokun soyu. Bu bakımdan, her ulusal baskıya karşı hareket, 

nereden silah alırsa alsın haklıdır bugün. Çünkü ezenlerin karakterleri aynıdır. Bir sınıfsal fark 

yoktur aralarında. 

Türkiye Amerika ve Almanya'dan silah alıyorsa, PKK da Suriye'den, Yunanistan'dan, 

Rusya'dan veya Amerika'dan silah almakla haklılığından hiç bir şey kaybetmez. Bu 

çelişkilerden yararlanması tamamen hakkıdır. Aynı şeyi zamanında Türkler de yapmıştır. 

Fransız, İtalyan ve İngilizlerin, bunların hepsiyle Sovyet Rusya'nın çelişkilerinden 

15

yararlanmıştır. Sovyetler Birliği'ni ve onunla ilişkileri, İngiltere ve Fransa'ya karşı tehdit 

unsuru olarak kullanmıştır. İlk Büyük Millet Meclisi'nde, milletvekilleri, "Bolşevik de oluruz, 

şeytan da" derken, bunu yapıyorlardı. Etkili de oldu. İngiltere desteği kesti, Fransa el altından 

destekledi. Buna karşılık da Ankara hükümeti, bir tür köylü sosyalizmini ifade eden Çerkes 

Ethem'i tasfiye etti, Ali Fuat'ı Batı Cephesi Komutanlığı'ndan aldı, Suphi'leri temizletti. 

Bunun karşılığında da, örneğin Yunan mevzilerinin en küçük ayrıntılarına kadar planlarını 

gizli servisler onlara verdiler. 

İlke olarak, dünya tarihsel bakımdan, İkinci Dünya Savaşı sırasında olduğu gibi, ezenler 

arasında bir nitelik farkı varsa, tavır genel duruma bağlı olmalıdır. Yok eğer böyle bir durum 

yoksa, ezilen ulus hareketi ezen ulusun diğerleriyle olan çelişkisinden yararlanmalıdır ve 

yararlanabilir. Örneğin, birinci Dünya Savaşı sırasında, İrlanda milliyetçi hareketini Almanya, 

rakibi İngiltere’yi zayıflatmak için destekliyor böylece İrlanda ulusal hareketi de bu çelişkiden 

yararlanıyordu. Bunların ikisi de aynı kalitede emperyalist olduğundan, Lenin örneğin, 

yukarıda özetlediğim tavra uygun olarak, bunu meşru görüyor ve destekliyordu. 

Ancak, birinci hal konusunda burada bir açıklama daha yapmak gerekiyor. Dünya tarihsel 

durumun 2. Dünya savaşı gibi olduğu koşullarda bile, pekala faşistlerle işbirliği yapmadan da 

bağımsızlık savaşı verilebilir. Stalin'in bilinen politikası, dünyadaki komünist partilerini 

Sovyet dış politikasının basit araçlarına indirgeyen politikası, bu olanağı ortadan kaldırmıştır. 

Bunun en kötü sonuçları örneğin Hindistan'da görülmüştür. Hint halkının İngiliz 

emperyalistlerine karşı direnişine, Hint Komünistleri sahip çıkmayıp öncülük etmemişler, 

bunu müttefikleri zayıflatmamaya dayandırmışlar ve böylece köle ruhlu Gandi'ye meydanı 

boş bırakmışlardır. 

Bağımsız bir Hindistan, İngiltere sömürgesi bir Hindistan'dan çok daha fazla anti-faşizme güç 

verirdi. 

* 

Gelelim 1915'e. Ermeniler Osmanlı egemenliğine baş kaldırdılar. Gelişmiş burjuvazileri 

nedeniyle Türk'lerden çok daha önce uluslaşmaya başladılar. Osmanlı Devleti ya da Çarlık 

Rusya’sı, al birini vur ötekine, aynı karakterde yarı antika yarı modern, ömrünü doldurmuş iki 

gerici devletti. Yani ikinci dünya savaşı sırasındaki gibi bir durum yoktu. Birinci savaşta 

savaşan taraflar aynı nitelikteydi. Hepsi emperyalistti. O halde, ezilen bir ulusun, yani 

Ermenilerin, bağımsız bir devlet kurmak için, Osmanlı'nın düşmanı uluslarla işbirliği yapması 

son derece normaldir. Haklılığına bir halel getirmez. Nasıl Kafkas uluslarının da Osmanlı 

desteğini Çarlık Rusya’sına karşı kullanmaları ve aramaları onların haklılığına bir halel 

getirmez idiyse. 

Tabii bu noktada, Türk milliyetçisinin kafası şöyle çalışmaya başlar. "Eh arkadaş, madem o 

benim düşmanımdan yararlanıyor ve onunla aynı safta yer alıyor, beni yok etmeye çalışıyor, 

benim de onu yok etmeye çalışmam, cephemin gerisini emniyete almam en tabii hakkımdır. 

Ne yapalım, gücü gücü yetene. Onlar bizi temizleyeceklerine, biz onları temizledik." 

Ama bu akıl yürütmede yanlış olan şunlar: 

16

a) Ermeniler, Osmanlı İmparatorluğu karşısında eşit bir konumda değildiler, ezilen bir 

ulustular. Yani özünde haklı durumdaydılar. Ezen durumda değildiler. 

b) Tarihsel bakımdan, yarı feodal bir düzene karşı, modern burjuva bir sistemi temsil 

ediyorlardı. Yani o zamanın dünyasına göre ilerici bir niteliği vardı. 

c) Normal devletler savaşında bile, sivil halka yönelik imha ve saldırılar, en azından formel 

olarak reddedilir. Osmanlı Devleti, sivil halkı yok etti. 

Ama bütün bunlardan öte, en korkuncu ve önemlisi, bunun tek olası çözüm gibi koyulmasıdır. 

Pekala Ermeniler üzerindeki ulusal baskı kaldırılarak da bir çözüm bulunulabilirdi. Sanki bu 

olanak hiç yokmuş gibi tartışılıyor mesele. Osmanlı Devleti, tehcir ve imha değil, ama 

örneğin, Ermenilere özerklik, kendi dillerini geliştirme hakkı, Müslümanlarla eşitlik vererek 

de bir çözüm sağlayabilirdi. Bu yapılmamıştır. Bunun yapılmamışlığı eleştirilecek yerde, 

varolan tek olası yolmuş ve başka çare mümkün değilmiş gibi koyuluyor. Bunu 

meşrulaştırmak için de, diğer ulusların yaptıkları örnek veriliyor. Örneğin İkinci Dünya 

Savaşı sırasında Amerika'nın Japon asıllıları kampa koyması vs.. Bu tam Sinizmdir. İnsan 

olanın söylemesi gereken, Amerika'nın yaptığı da, Osmanlı'nın yaptığı da, insan olarak 

savunulamaz olmalıdır. Birinin yaptığında diğerinin meşruiyetini bulmak değil. 

Aslında akıllı bir Türk milliyetçisi için bugün sorunu çözmek son derece kolaydır. 

“Osmanlı imparatorluğu gerici feodal; ulusların önünde engel bir devletti. Biz Türkler de bu 

devletin egemenliğinden kurtulan son ulusuz. Nice halklara nice acılar tattıran bu devletin 

mezarını biz kazdık, bir bakıma o halkların vasiyetini yerine getirdik. Bu devletin yaptığı 

katliamları lanetliyoruz.” 

* 

Bu kadar kolayca, yağdan kıl çekerce bu işi çözmek mümkündür Türk milliyetçileri açısından 

aslında. 

Ama bu niçin mümkün olmamakta, bu katliamı inkar veya savunma akıl dışı boyutlara 

varmaktadır? Bunun sırrı da, o katliam ve daha sonraki mübadele ile elde edilen 

zenginliklerde ve bu katliamın suç ortaklığındadır. Muazzam bir servet transferi vardır. Türk 

milliyetçiliği bu laneti üzerinde taşımakta, tümüyle kendi çıkarı açısından bile akıl dışılığa 

varmaktadır. 

Bunu artık eski kuşakların kefaretini üzerinde taşımayan yeni Türk kuşakları aşabilir. 

Komplekssizce gidip Ermeni ulusuna kardeşlik eli uzatabilirler. Koşullar bunun için olgundur 

artık. Bir Özcan Soysal'ın yaptıkları bir rastlantı değildir. Çok alametler belirdi. Bunun olması 

sadece bir zaman sorunu. Kürt ulusal hareketinin yükselişi ve başarısı bunu hızlandırır ve 

gerçekleştirir. 

Umarım cevaplarım sizin sorularını karşılıyordur ve sizi tatmin etmiştir. 

Selamlar 

16.04.1998 

17

Yine aynı dönemde Engin Deniz adlı bir tartışmacının yazısına karşı şunları yazmışız: 

Sayın Deniz Engin, 

* 

Ermeni Katliamı Karşısında Tavır 

(Engin Deniz’in Eleştirisine Cevap) 

Ben sorunu olgular düzeyinde değil de, metodolojik yanıyla tartışmak istiyorum. 

Ama önce olgu düzeyinde dediklerinize bir itirazım var. Sizler sanıyorsunuz ki, bütün dünya 

işi bırakmış da Türklerle uğraşıyor, Örneğin şöyle diyorsunuz: 

“Gerçekten anlayamıyorum, neden tüm dunya sozlesmis gibi Ermeni soykirimini (belki de bir 

silah gibi) kullaniyor? Kusuruma bakmayin ama ben bunun ardinda bir artniyet ariyorum.” 

Bu Türklerin bir fobisi ya da megalomanisi. Biraz Yalova Kaymakamı hikayesine benziyor. 

Emin olun, Türkiye dışında, kim takar Yalova Kaymakamını. Her gün renkli basında görülen, 

"Antalya sahillerinde tatilini geçiren Helga Türk erkeklerine bayıldı" türünden haberler ne 

kadar gerçeği yansıtırsa, dünyanın Türklerle uğraştığı yönündeki gazete haberleri de o kadar 

yansıtır. Aslında aynı tip dezinformasyonun iki farklı biçimidirler. Ve siz, biraz olsun aklı 

başında şeyler yazmak istiyorsunuz güya, bu saçmalıkları bir delil gibi getiriyorsunuz. 

(Ama bunlar sadece bir dezinformasyon da değildir. Bunlar bir ulusun şizofrenik ruh halinin, 

aşağılık kompleksinden kaynaklanan övünmelerinin yansımalarıdırlar.) 

Neyse, esas konu bakımından bunun önemi yok. Yazınızdan anladığım kadarıyla, siz resmen 

"Ermeni Tehciri" denen olgunun sonuçlarını inkar etmiyorsunuz. Sizin itirazınız, böyle bir 

olayın ilk defa ya da bu çapta ilk defa burada olmadığı. 

Olgu düzeyinde tartışmaya girmeyi bile gereksiz görerek, sizin dediğinizin doğru olduğunu, 

başka ulusların tarihinde de benzer katliamlar bulunduğunu kabul edelim. Ayrıca bunda 

büyük bir doğruluk payı da var. 

Ama sizin mantığınız nereye gidiyor? Siz aslında, savaş ya da başka bir nedenle, bunların 

başka uluslarca da yapılmış olmasını meşru görmüş oluyorsunuz. Ve kapıdan kovduğunuzu, 

bacadan içeri alıyorsunuz. Yazınızın başında, katliamlara karşı olduğunuzu söylüyorsunuz, 

ama bütün yazınız boyunca, diğer katliamları emsal olarak gösteriyorsunuz. 

Burada iki açıdan yanlışınız var. Birincisi bir Türk olarak, ikincisi bir İnsan olarak. 

* 

18

Önce Türk olarak yanlışınız şurada: madem ki siz bir demokrat ve katliamlara karşı bir 

insansınız. Olaya şöyle yaklaşmanız gerekir: 

“Başka Ulusların katliamları beni bu anlamda ilgilendirmez. Biz bir katliam yaptık, bunun 

belki bir sürü hafifletici sebebi de bulunabilir (Savaş, Ermeni Çeteler vs.) Ama bu hafifletici 

sebepleri bulmak ve söylemek de bize düşmez. Biz bir ulusu yok ettik. Kişi olarak bundan 

sorumlu olup olmamanız da önemli değildir. Bu yok edişi açıkça ortaya koyup lanetlememiz 

gerekir. Bunu yapmadığımız takdirde, geçmiş kuşakların hatalarıyla bütünleşmiş, bu 

şizofrenik durumu devam ettirmiş oluruz. Hatalar bizden hızlı koşarlar. Yüzlerce yıl sonra 

bile lanetlerini üstümüze taşırlar. Ruhsal bir arınma, ancak insanın ya da ulusun kendi 

hatalarına karşı acımasız oluşuyla mümkündür. Uluslar da insanlar gibi, düşmanlarına ve 

komşularına karşı toleranslı ve anlayışlı, kendine karşı acımasız, hoşgörüsüz ve gaddar 

olmalıdır.” 

Böyle bir yaklaşım, insani ilişkilerde nasıl, olgun, kendine karşı acımasız, kendisiyle alay 

eden bir kişiliğin ifadesiyse, bir ulus için de sağlıklı bir ruh halini ve olgunluğu ifade eder. 

Ne yazık ki, siz de, binlerce ve milyonlarca Türk gibi, zayıf kişilikli, ham insanların kendi 

geçmişleri ve hataları karşısındaki tavırlarıyla davranıyorsunuz. Ve farkına varmadan, ulusal 

bir şizofreni yaşayan, Türk ulusunun bu şizofrenik halini yansıtmakla kalmıyor, Türklerin bu 

şizofreniden kurtulmasının yolunu tıkıyorsunuz. 

Sayın Soysal'ın yaptığı işin önemi buradadır. O bir Türk olarak bunu yapıyor. Bir Türk olarak, 

hiç bir özür getirmeden bir pisliği mahkum ediyor. Bunun ilk defa gerçekleşmiş olmasının 

Türkler için nasıl sağlatıcı bir önemi olduğunu hiç anlamıyorsunuz. Aslında içinizde Türk 

ulusunun sağlıklı bir ulus olması için, hem de Türk ulusunun adeta toptan bir şizofreni 

yaşadığı bir dönemde, en büyük işi yapan insan o. Bu kadar basit bir gerçeği görmüyorsunuz. 

Bundan yirmi otuz yıl önce bile Türkler nispeten daha sağlıklı insanlardı. Örneğin 

kendileriyle alay edebilirlerdi. Örneğin "Türkün aklı ya kaçarken ya da sıçarken gelir" gibi 

lafları her yerde duyabilirdiniz. Ya da bir Ermeni katliamı olduğu kimse için bir sır değildi. 

Hatta, Ermeni ve Rum mallarına konanların çoğu sonradan görme zenginler olduğu için, fakir 

insanlar, bu insanları aşağılamak için, o servetlerin kaynağındaki kanlı eylemleri her yerde 

afişe ederlerdi. İnsanın ya da bir ulusun kendisiyle, kendi hatalarıyla alay edebilmesi, onları 

afişe edebilmesi, onun ruhsal sağlığının ve olgunluğunun ifadesidir. Ama artık Türkler, 

kendileriyle alay etmeyi bir kenara bırakın, sadece kendilerini övüyorlar. Eskiden insanlar 

yukarıdaki türden haberlere gülerlerdi, ama artık inanıyorlar ve öyle düşünüyorlar. Bu tam bir 

toplumsal şizofreni durumu. 

Çok değil, bundan yirmi otuz yıl önce, insanlar arası ilişkilerde, kendini övenler, kendi en 

ufak hatalarını ortaya koyup kendisiyle alay edemeyenler ciddiye alınmazdı. İnsanlar arası 

ilişkilerde bu tür insanların pek bir değeri de olmazdı. Ama bu gün tam tersi bir anlayış 

sadece insanlar arası ilişkilere değil, tüm Türklere egemen olmuş durumda. 

Bir Türk olarak, lütfen, kendinize karşı gaddar, başkalarına karşı toleranslı olmayı deneyin. O 

zaman da belki kimi Ermeniler veya Rumlar çıkıp "Yahu kendine karşı o kadar da haksızlık 

etme, biz de az haltlar işlemedik" der. Ama bunun için, önce sizin başlamanız gerekir. İşte 

19

sayın Soysal'ın yaptığı bu. Sorun burada, bunu anlayın. Ve en önemlisi, o bunu bir Türk 

olarak yapıyor. 

Aynı şeyi örneğin ben yapsam, anlamsız olur. Çünkü ben kendimi bir Türk olarak 

görmüyorum. İnsanın bir milliyeti olması zorunluluğuna karşı çıkıyorum. Bu durumda benim, 

sayın Soysal gibi davranmam ne Türkler ne de Ermeniler açısından değerli bir davranış 

olmaz. Türk açısından ben zaten hainimdir, Ermeni açısından ise zaten Türk değilimdir. Tıpkı 

bir ateist olarak, başka dinlere karşı Sünni Müslümanların yaptığı herzelerden dolayı özür 

dilememe benzer. Müslüman beni zaten kafir gördüğünden, yaptığım ya da söylediğim ona 

bir anlam ifade etmez, diğer dinden olan da beni Müslüman görmeyecektir. 

Peki bu durumda yapacak bir şey yok mudur? Elbette vardır. Bütün bu katliamlarla, ulusun, 

ulusçuluğun, sermayenin, sömürünün ilişkileri üzerinde durur, böylece bütün katliamlara karşı 

kökten bir eleştiri yöneltirsiniz. 

Çünkü, Soysalın ya da sağlıklı bir Türk olmaya çalışan bir Türk'ün Tavrı, ahlaki bir tavırdır 

ama sorunun köküne inmez, ve sadece kendi kapısının önünü süpürür. Lanetler ama neden 

konusunda susar. Çünkü aynı ulusçuluk ufkunun içindedir. Ama lanetler, ulusçuluk var 

olduğu sürece, yeni ulus katliamlarını hiç bir şekilde engellemez. 

Bu durumda, “yahu bu yaşananlar kader değildir, uluslar olmadan da bir dünya olabilir bir 

ulusa girmek, çıkmak, bir ulus kurmak kişinin bir vicdan ve inanç sorunu olmalıdır” diyerek 

de karşı çıkılabilir. Bu çok köktenci, tabii bugünkü dünyada ve hele Türkiye'de pek taraftar 

bulamayacak, bir yaklaşımdır. Ama böyle bir yaklaşım da mümkündür. Ve işte, sizde böyle 

bir yaklaşımı bir yana bırakalım, böyle bir yaklaşıma yönelik bir seziş bile yok. Gerçekliğin 

karşısında kölece eğiliyor ve ona karşı diklenmeyi aklınızdan bile geçirmiyorsunuz. 

Ulusları mutlak kategoriler olarak ele alıyorsunuz. Ve onları reddetmek gereğini 

duymuyorsunuz. Ve istemeden de olsa, başka ulusal katliamlara suç ortağı oluyorsunuz. 

Elbette iyi niyetlisinizdir. bundan kuşku yok. Ama cehenneme giden yollar da iyi niyet 

taşlarıyla döşelidir. 

Bu da sizin İnsan olarak metodolojik yanlışınız. 

20

Ermeni Sorunu ile ilgili yazıyı Özcan Soysal’ın Tarih ve Demokrasi sitesinde yayınlamıştım. 

Bu tartışmalar da orada oluyordu. Bu arada bir başka tartışmacıyla tartışırken, 

Ermenilerden Türk olarak özür dileyen Özcan Soysal’ın bu davranışı vesilesiyle başka bir 

tartışmacıyla Ermenilerden özür dilemenin anlamı üzerine bir yazı yazmıştım. Bu yazıyı da 

aşağıya aktarıyorum: 

Sayın Hakan, 

Şöyle Yazıyorsunuz: 

Bir Başka Polemik 

"ama onun bir Türk olduğunu düsünmüyorum ki zaten kendisi de, sizin aksinize, Türklüğü 

kabul etmiyor, Web sayfasinin sonunda onunla ilgili bilgileri incelerseniz goreceksinizki 

kendisi, baba ve anne tarafindan turk oldugunu belirtilmektedir. Yani bu su demektir, ben 

istemedim ama olmus bir kere, bunuda kabul etmek zorunda degilim ve kabul etmiyorum" 

Ne garip? Ben ise tam aksini düşünüyorum. Tam da Türk olarak Ermenilerden özür dilediğini 

vurgulamak için öyle yazdığını düşünüyorum. 

Birincisi, Ermenilerden Tarih önünde özür dileyen bir Türkün Türklerden nasıl "Ermeni 

Tohumu" gibilerden hakaretler yiyeceği belli olduğundan, ve muhtemelen bu tür hakaretlere 

de bol bol uğradığından, bu tür hakaretler edecek olanlara bir cevap olarak koyulduğunu 

düşünüyorum. 

(Parantez içi şunu belirteyim ki, "Ermeni Tohumu" olmanın "Türk Tohumu" olmaktan daha 

iyi ya da kötü olduğunu düşünmüyorum. Dolayısıyla böyle denmenin bir hakaret olduğunu 

yazarken kendi fikrimi değil, bu lafları hakaret ve saldırı amacıyla edenlerin anlayışını 

yansıtmayı amaçlıyorum. Bu sayfayı okuyan Ermeniler varsa, lütfen yanlış anlamasınlar.) 

Bizzat, Soysal'ın sayfasına yazı yazanlar içinde onun Ermeni olduğunu ya da Ermeni 

desteğiyle bunu yaptığını düşünenler çok ve bunu açıkça da yazıyorlar. Bu nedenle, 

Türklüğünü Türklere karşı vurgulamaktadır. 

İkincisi, Sayın Soysal, yaptığı iş bakımından, Ermenilere karşı da Türklüğünü vurgulama 

durumunda. Yani, bu işi, ben bir Türk olarak yapıyorum diyor. 

Bu kadar zor mu bunu anlamak? Anasının babasının Türklüğünden bahsetmesi, herhangi bir 

ezilen azınlıkla bağının olmadığını, ezen bir ulustan bir kişi olarak durumunu vurgulamak 

içindir, yoksa Türklükle ilgisizliğini vurgulamak anlamında değil. 

Kaldı ki, diğer bir çok konularda, Soysal ile yaptığımız tartışmaları incelerseniz, analiz 

ederseniz, onun gerçekten iyi niyetli bir Türk Milliyetçisi olduğunu görürsünüz. O 

batılılaşmış, modern, demokratik, toleranslı bir Türk ulusu ve Türkiye istiyor ve bunun için 

çabalıyor. Soysal'ın Türk milliyetçiliği, alışılmış, şoven, faşizan ya da Kemalist 

milliyetçiliklerden farklı, bu günün milliyetçiliğine uygun bir milliyetçilik. Tabiri caiz ise 

Post-modern bir milliyetçilik. Bu milliyetçilik türüne henüz Türkiye'de pek rastlanmıyor, 

sadece çok ince bir sol ve aydın katman içinde izleri görülüyor. Aslında, dünya ekonomisinin 

21

ve teknik gelişimin ihtiyacı olan milliyetçilik bu tür bir milliyetçiliktir. Aslında Türk 

burjuvazisinin ihtiyacı olan da böyle bir şeydir. Çok kültürlü, etnik ve kültürel çeşitliliği bir 

kazanç olarak gören, eskiden her şeyi tek etni ve kültüre bağlamak için yapılmış hareketleri 

lanetleyen bir milliyetçiliktir bu. 

Bu tür milliyetçiliğin Türkiye'de pek görülmemesinin nedeni, Kürt Ulusal kurtuluş hareketi 

karşısında Türklerin, kendi kıytırık imtiyazlarını korumak için, genel kurmayın ve çetelerin 

altına utanmazca yatmalarıdır. En ilkel, faşizan milliyetçiliğin şakşakçısı olmalarıdır. 

Toplumsal çürüme ve cinnettir bugünkü Türkiye'deki. 

Bu tür milliyetçilik, aslında ulus ilkesini reddetmez, hatta onu yaşatmak için son teşebbüstür. 

Örneğin, bunun en mükemmel biçimini Avrupa'da görüyoruz. Çok uluslu, kültürlü bir Avrupa 

Ulusu yaratılıyor. 

Bugün, dünya ticaretinin üretimden daha hızlı büyüdüğü, her türlü ulustan işgücünün, 

milyonlarca insanın oradan oraya aktığı bir çağda, o akan işgücünü haklardan yoksun bir 

durumda, ama üretime amade tutmanın bir aracıdır bu milliyetçilik. Türkiye'nin taş devrinden 

kalma milliyetçilikleri bunu kavramaktan acizdir ve buralarda kendilerine karşı paranoyakça 

komplolar görürler. 

Diğer yandan, teknik gelişme böyle bir kültürel çokluğa olanak sağlamaktadır. Tipik bir örnek 

vereyim: Daha beş altı yıl önce, bilgisayarda yazı yazan, kendini ANSİ ve ASCI kotlar denen, 

aslında gelişmiş batılı ülkelerin kullandığı harflerden oluşan bir kaç yüz şekille sınırlamak 

zorundaydı. (Bu sayfada hala tam bir Türkçe'yle yazamamızın nedeni de bu geçmişin kalıntısı 

yük aslında.) Ama bugün, Unikot ile, yeryüzündeki bütün dillerle yazmak mümkündür. Bu tür 

teknik gelişmelerdir, kültürel çeşitliliğe olanak sağlayan. Elbette bu teknik temelin 

milliyetçiliği de, her şeyin bir farecik tıkırtısı uzaklığa düştüğü bir dünyanın (Internet ve orada 

dolaşmayı kastediyorum) milliyetçiliği de ancak böyle bir milliyetçilik olabilir. 

Kürtçe'yi yasaklasanız da işe yaramaz artık. MED-TV uzaydan yayınını sürdürür. 

Bilgisayarınız varsa, Kürdistan’la ilgili bütün haberlere girebilirsiniz. Türk genelkurmayı 

kumda çomak oynasın. Böyle bir dünyada ulus ilkesini ve milliyetçiliği sürdürmenin tek yolu, 

Soysal'ın yaptığını yapmaktır. 

Aslında, bu foruma yazanlar içinde, en akıllı ve modern Türk milliyetçisi ve Türk sayın 

Soysal. 

*** 

Soysal'a ilişkin bu kadar. Gelelim diğerlerine. Siz sanıyorsunuz ki, sadece Soysal böyle bir 

şey yapıyor. Soysal'ın yaptığını, en azından yarım yüzyıldır yapmış, yığınlarca Rum ya da 

Ermeni sosyalisti olmuştur. Girin onların iç tartışmalarına dil bilginiz varsa, orada da onların 

kendi "hainlerini" görürsünüz. Muhtemelen örneğin Ermenistan'da, muhakkak oradaki çeşitli 

azınlıkların haklarını savunan Ermeni, ya da Yunanistan'da Grek Soysal'lar, "Türk Tohumları" 

vardır. Nasıl Türklerin çoğunluğu sizler gibi en kaba ve bayağı milliyetçiliğin pençesindeyse, 

onların çoğunluğu da öyledir. 

Ama daima, az da olsa, bu kayıkçı dövüşüne katılmayan, bir üçüncü yolun mümkün olduğunu 

varoluşuyla kanıtlayanlar da olmuştur. 

22

Sorun hangi kritere göre bir bölünmeden yana olacağınızdır. Kendi milliyetçinizle mi 

bölüneceksiniz ya da başka milletlerle mi? Başkalarıyla değil de kendi milliyetçileriyle 

bölününler de vardır. Sizin yeriniz neresidir? Birini seçmek kişiye hiç bir yük ve zorluk 

getirmez, ama diğeri? Hangisini seçiyorsunuz? 

31.01.1998 

23

Aynı kişiye yönelik yine ermeni Sorunuyla ilişkili ikinci bir eleştiride de şunları yazmışız: 

Sayın Hakan, 

Aynı Kişiye İkinci Bir Eleştiri 

Sayın Soysal'ın Künye ile ilgili açıklamalarından sonra yeni bir şey eklemek gerektiğini 

düşünmüyorum. Kendisini ben de tanımam. Ama bu açıklamalardan sonra en azından 

yaklaşımınızın metodolojisini, nasıl ön yargıyla bakmış olduğunuzu gözden geçirmeniz 

gerekir gibime geliyor. Tabii, bu açıklamaların da gerçeği yansıtmadığını da düşünebilirsiniz. 

Ben de sizin onu hainlikle suçladığınızı söylemedim. Böyle deneceğini söyledim. Ve denmiş 

de zaten. Böyle olacağını bilmek için kahin olmaya da gerek yok. Türkiye'de yaşayan ya da 

yaşamış herkes bunu bilir. 

*** 

Fakat esas problem, sizin olaylara ve tarihe yaklaşımınızdaki çocukça bir kavrayıştı. Sanki 

gerçekliğin insan ya da toplumsal grupların çıkarlarından bağımsızcasına ortaya koyulacağını 

sanıyorsunuz. Diyorsunuz ki, "evet biz böyle bir şey yaptık ama onlar da şunu şunu yapmıştı, 

bu da yanlıştı." Bu daha doğru bir yöntem. 

Ama bir şeyi unutuyorsunuz. Eğer insan çıkarlarına aykırı olsaydı, matematik aksiyomlar bile 

tartışma konusu olurdu. Milyonlarca Ermeni kesilip sürülünce bu insanların malları ne oldu? 

Bu mallara kimler kondu? Bu mallara konanlar daha sonra Türkiye Cumhuriyeti'nin 

kuruluşunda ve sonrasında nasıl bir toplumsal konumda bulundular? Bu soruları 

sormuyorsunuz. İşin tam da can alıcı noktası burasıdır. Çünkü bu insanlar Türkiye'nin son 

döneminin kaderini belirlemişlerdir ve devlete, özellikle de şu derin devlet denen şeye hala 

egemendirler. Bu egemen tabakaların çıkarları ve varlığıdır söz konusu olan. Dolayısıyla sizin 

önerdiğiniz türden yaklaşımlar, Türkiye'yi ya da Toplumu sanki hiç tanımayan birisinin 

yaklaşımları gibi olmaktadır. Bu yaklaşım, ortadaki büyük katliamı relatifleştirmekten başka 

bir şeye yaramaz. Türk burjuvazisi, ilk sermaye birikimini tabiri caiz ise Ermeni katliamıyla 

yapmıştır bile denebilir. 

Türk burjuvazisi ve devleti, çıkıp, şu ya da bu nedenle, biz bu Ermenileri yok ettik, diyor mu? 

Bundan pişmanlık duyuyoruz diyor mu? Gazeteler ya da Parti başkanları Ermeniliği ya da 

Ermeni olmayı hakaret olarak kullandığında bunlar içeri tıkılıyor mu? Ya da bu tür 

davranışları protesto eden yüz binlerin katıldığı mitingler yapılıyor mu? Bütün bu ve benzeri 

hiç bir örnek yok. Durum böyleyken, "onlar da şunu şunu yapmıştı, o zaman başka çaremiz 

yoktu" demek, varolan sistemi korumak, ona destek çıkmak demektir. Temel metodolojik 

sorunu gözden kaçırmak, tartışmayı olgular ve ayrıntılar alanına çekmektir. MİT 

görevlilerinin, Türkiye'nin resmi görevlilerinin çizgisi de tam budur. Yani sizin savunduğunuz 

çizgi. Mızrak çuvala sığacak gibi olmadığından, sorunu eşit güçler arasında bir çatışma gibi 

gösterip, önemsizleştirmedir. 

Siz Türk devlet adamlarının anılarını hiç okumadınız mı? Onlarda Devlet adamlığının raconu 

olaraktan hep şöyle satırlar görülür. "Bunlar hakkında yazmayacağım. Bunlar benimle birlikte 

24

mezara gidecektir." Niye yazılır böyle satırlar? Söz konusu olan nedir? Kürtlerin, 

Ermenilerin, başka ezilenlerin uğradıkları katliamlardır bunlar. Hangi objektiflikten 

bahsediyorsunuz. 

Sonra Nasrettin Hoca'nın hikayesini de unutmayın. Hoca'nın eşeği çalınınca, herkes hocaya 

"şunu yapsaydın böyle olmazdı" deyince. Hoca da dayanamayıp: "Yahu bu hırsızın hiç mi 

suçu yok" demiş. Ortada Koca bir ulus, Milyonlarca Ermeni vardı, şimdi bunlar yok. Sanki 

bunları yok edenlerin hiç bir suçu yok. El insaf! 

Ermeni sorunundaki Tavır, özünde, Türkiye'nin geleceğine, dolayısıyla bugünkü toplumsal 

ilişkilerine değin bir tavırdır. Türkiye'nin, gerçekten Batılı anlamda demokratik, gelişkin bir 

ülke olmasını isteyenler; şu Devlet sınıflarını yani ordunun vesayetinden ve egemenliğinden 

çıkmasını isteyenler, Soysal'ınki gibi bir tavrı geliştirmek ve savunmak zorundadır. Varolan 

güçlerle ve kıytırık düzenlemelerle bugünkü sistemin devamından yana olanlar da, sizin ya da 

çeşitli varyantları olun resmi görüşün savunucusudurlar. Zaten çoğu da maaşlıdır ve bu işten 

geliri vardır. Ermeni sorunu üzerine tartışma, aslında Türkiye'nin bugünü ve geleceği üzerine 

bir tartışmadır. Özünde programatik bir tartışmadır. Ağaçlardan ormanı görmeme durumunda 

kalmayın lütfen. MİT'in, Devlet'in olayı çekmeye çalıştığı yer tam da budur. Objektiflik 

görünümü altında, ayrıntılar içinde olayı boğuntuya getirmek. İşin ilginci, bu sayfalarda 

görüldüğü gibi, epey etkili de oluyor. 

Ama ben bu etkinin onun bilimselliğinden değil, ikna gücünden değil, Türklerin, özellikle 

Kürt sorunu nedeniyle, yani çıkarları nedeniyle etkilendiklerini düşünüyorum. Bugün 

milyonlarca Kürdün, köylerinin yakılıp sürülmesi karşısında ses çıkarmayanların, Ermenilerin 

tehciri karşısında bir şey söylemeleri beklenemez. 

*** 

Sosyalistlerin hataları saymakla bitmez. Bizzat ben de Ulusal sorun konusunda bütün sosyalist 

teorinin yanlışlığına değin şeyler yazdım buralara yolladığım yazılarda. Ama bunlar 

karşısında iki tavır vardır. Bu hataları, eşitlikçi ve dayanışmacı bir toplum ideali ve bu uğurda 

mücadeleleri anlamsız, değersiz, aşağı göstermek için öne sürmek, bir de, yine o amaca 

ulaşmak için bu hataların eleştirisi. Benimkisi ikincisi, sizinkisi birincisi. 

02.02.1998 

25

Yine aynı sayfadaki tartışmalarda Özcan Soysal’ın yaklaşımlarındaki kestirmecilik 

bağlamında şunları yazmışız: 

Sosyalistler, Mihri Belli, Ermeni Katliamı Üzerine 

Bir süre önce, sayın Özcan Soysal, bazı alıntılarla "Devrimci Örgütler ve Ermeni Soykırımı" 

adlı bir yazı yazdı, daha sonra da "Mihri Belli ve Ermeni Sorunu" başlıklı bu yazının devamı 

sayılabilecek bir ikinci yazı yazdı. Bu yazılardan birincisi yankısız kalırken ikincisine 

Gökyüzü "83 Yaşındaki Genç Mihri Belli" başlıklı bir cevap verdi. Daha sonra da "Ayna" adlı 

kişi Gökyüzü'ne destek çıktı. (Gökyüzü bu destekten rahatsızlığını daha sonra başka bir 

vesileyle belirtti.) Bu kısa hatırlatmadan sonra konuya ilişkin görüşlerimi dile getirmek 

istiyorum. 

Sayın Soysal'ın alıntılarına, yani olgulara diyeceğim bir şey yok. Bunların doğru olduğunu 

kabul ediyorum. Zaten Türkiye'deki sol hareketi biraz tanıyan bunların doğru olacağını az çok 

tahmin edebilir. Benim itirazım, sayın Soysal'ın çıkarsamalarına ve olguyu açıklarkenki 

kestirmeciliğine olacak. Ancak bu kestirmeciliğe karşı çıkışların, sanki olayı meşrulaştırmak, 

haklı göstermekmiş gibi algılanacağını biliyorum. Ama tam bu tür algılama da bizzat o 

kestirmeciliğin bir yansıması kanımca. 

Birinci yanlış şu. Sanılıyor ki, Sosyalistler zemzem suyuyla yıkanmış, Stalin'in deyimiyle 

"özel kumaştan yapılmış" uzaydan gelmiş yaratıklardır. Bu anlayış, Ö. Soysal'da şöyle 

yansıyor örneğin: 

"70 yil demokratligi,ilericiligi devrimciligi,sosyalist veya komunist olma sifatini kendinde 

görenler türk halkina ermeni düsmanligi kuvvetle ve yaygin olarak siringalanmasina ve 

körüklenmesine karsin neler yaptilar?” 

Yani ortada bir halk var en azından nötr ya da masum, bir yanda bunun dışında ona Ermeni 

düşmanlığını şırıngalayan bir güç var, diğer yanda da yine onun dışında, ama aşağı yukarı 

aynı konumda bu konuda farklı bir tavrı olması gerekirken ona karşı hiç bir şey yapmayan 

solcular var. 

Sosyalistler, gökten zembille inmezler. Bizzat o halkın içinden çıkarlar. Sosyalist bir programı 

benimsemek, kendini sosyalist olarak nitelemek o içinden çıkılan halkın içine işlemiş ön ve 

bön yargılardan kurtulmak anlamına gelmez. Sosyalist olmakla belki bunlardan kurtuluş için 

bir yola girilmiş olur. Yani sosyalistler içinden çıktıkları ve içinde yaşadıkları halkın bütün ön 

yargılarını, alışkanlıklarını vs. içlerinde taşıyarak ortaya çıkarlar. Diğer bir deyişle, hepimiz 

"Turhallı bir hallı"yızdır. 

Ancak, sosyalist ideallerle başlangıç noktasındaki yerleşik kabuller arasında bir çelişki vardır, 

siyasi mücadele içinde bu çelişkinin aşılması, radikalleşmek beklenir. Ama bu radikalleşme 

her zaman olmayabilir. Elbette sosyalist bir insan, en azından bütün ulusları eşit görür, içinde 

herhangi bir ulusa karşı düşmanlık beslemez, ezilen ya da ezilmiş uluslara özel bir sempati 

besler vs. Aşağı yukarı bütün sosyalistler böyledir ve en azından böyle olduklarını düşünürler 

ve iddia ederler. Ama bu kabul ile, somut konulardaki tavır arasında çoğu kez büyük farklar 

26

olur. Ama bu farkların nedeni, sayın Özcan Soysal'ın kestirmeden attığı Şovenizm değil, hatta 

bizzat, milliyetçilikten tamamiyle kopmuşluk bile olabilir. Bu karmaşık mekanizmaları 

görmek istemiyor Sayın Özcan Soysal ve tavırlar ile ideoloji arasında mekanik ve birebir 

ilişki varmış gibi ele alıyor. 

1) Sosyalistte bütün ön yargılar var. 

2) Ezilenlik durumu var 

3) Sovyetlerin tavrı var 

4) Türk ezilen sınıflarına ters düşmeme, onlarla aktüel olan bir sorundan dolayı sorun 

çıkarmama kaygısı var 

5) Egemen sınıflardan korku var 

6) Bizzat kendi konumu var. 

Önce Mihri Belli'den başlayalım. Sayın Mihri Belli'nin Kemalizm’in çok güçlü etkisi altında 

olduğu bir sır değildir. Hatta 1970'lerde Kırmızı Aydınlık'dan THKP-C ve Kıvılcımlı'nın 

kopuşunun ardında onun bu milliyetçi ve Kemalist eğilimleri ile bir sınır çekme çabası vardı. 

Mihri Belli örneğin, Jaures'ten alıntılarla, "Milliyetçiliğin derini insanı enternasyonalizme 

götürür" derken, Kıvılcımlı "Faşizme de götürmez mi" diye onu eleştiriyordu. 

Mihri Belli'nin bu günkü yazıları okununca da aynı eğilim açıkça görülür. Ama bu milliyetçi 

ve Kemalist eğilim aynı zamanda Mihri Belli'nin, herkesin şovenizm dalgasına kapıldığı 

bugünkü kritik ortamda Kürt ulusal kurtuluş hareketi karşısında onu yüzde yüz destekleyen 

bir tavır içinde bulunmasını engellememektedir. 

Aslında gerçek bir milliyetçinin hatta Kemalist’in Kürt ulusal kurtuluş hareketini 

desteklemesinde bir çelişki yoktur, hatta gerçek Türk milliyetçisi (yani Türkiye’nin 

gelişmesini ve zenginleşmesini, güçlenmesini isteyenler) ve gerçek Kemalist (Türkiye'nin 

batılılaşmasını isteyenler) için tek çıkış yolu Kürt ulusal kurtuluş hareketini desteklemektir. 

Şöyle bir örnek vereyim. Sosyalistlerde faşizmi sadece sermayenin (hatta onun en gerici ve en 

şoven kesimlerinin) bir diktatörlüğü olarak tanıma eğilimi epey güçlüdür. Evet, faşizm aynı 

zamanda budur da, ama hangi diktatörlük, hatta hangi bati demokrasisi böyle değildir ki. 

Dolayısıyla, faşizmi böyle tanımlayarak hiç bir şey açıklamış olmazsınız. Ama sosyalistlerin 

bu tür tanımlamalarının ardında şöyle bir varsayım yatmaktadır, ezilen sınıfların 

hareketlerinden sadece demokratik ve ilerici eğilimler çıkar. Bu doğru değildir. Ezilen 

sınıfların çıkarları, karakterleri, ideolojileri ve bunlar arasındaki ilişkiler sorunu böyle 

mekanik değildir ve çok daha karmaşıktır. Ezilen sınıfların hareketleri pekala belli tarihsel 

koşullarda, en gerici, en şoven, en kanlı diktatörlüklere temel oluşturabilir. 

1970'lerin sonu ve 80'lerin başında sosyalistler arasında Faşizm üzerine bir tartışma 

yürüyordu. Bu tartışmada, örneğin ben, faşizmin ayırt edici niteliğinin onun kitle hareketi 

özelliği olduğunu, işçi sınıfının bazı kesimleri ve küçük burjuvazinin tepkisinin ifadesi 

olduğunu söylediğimde, muhataplarımca, sanki onun cinayetlerini meşrulaştırıyormuşum gibi 

algılanıyordum. Yukarıda sözünü ettiğim yanlış varsayım ve mekanik anlayış nedeniyle böyle 

yorumlanıyordum. Ama ilginçtir ki, bu davranışın bizzat kendisi de, tam o ezilenlerin gerçek 

27

çıkarları ile tepkilerinin biçimleri ve görünüşleri arasında birebir bir uyum olmadığının örneği 

idi. Beni böyle itham edenler bir yanılsamadan hareket ediyorlardı tıpkı yine yanılsamalardan 

hareket ederek bir zamanlar faşist partilerin peşine takılanlar gibi. 

13.04.1998 

(Böylece “Ermeni Sorunu” adlı yazının yayınlanabilen kısmını yıllar sonra İnternette tekrar 

yayınlama vesilesiyle yapılmış tartışmaları aktarmış bulunuyoruz.) 

28

Gazete Makaleleri 

2000’lerin başından itibaren Kürt Ulusal hareketinin basınında Ermeni katliamı ve “sorunu” 

ile doğrudan veya dolaylı olarak ilgili bir çok yazılar yazdık. Onlar da bu derlemenin ikinci 

bölümünü oluşturuyor. 

29

Türk Nedir? 

Bundan yüz yıl önce, batılının Türkiye dediği topraklarda, ne kültür ne de soyca “Türklük” 

denen şeyle zerrece ilgisi bulunmayan çok küçük bir şehirli aydın azınlık dışında, kimse 

kendini Türk olarak tanımlamıyordu. İnsanlara sen nesin diye sorulduğunda, onlar 

Müslüman’ım, Kızılbaşım, Çerkezim, Türkmenim, Yörüküm, Kürdüm, Arnavutum diyorlardı 

ama Türküm demiyorlardı. Olağan kullanımda Türk sözcüğünün politik bir anlamı olmadığı 

gibi, bir etniyi ya da dil konuşan insanları değil, Türkçe konuşan göçebe ya da köylü ve 

yoksul Müslümanları kategorize etmeye yarayan kaba ve görgüsüz anlamına gelen; devlete 

egemen Müslüman kastın kullandığı bir hakaret sıfatıydı. Osmanlı Padişahına “Türk” dense, 

kendine hakaret edildi diye diyenin kafasını vurdururdu. 

Ve bu gün ise Türkiye Cumhuriyeti denen devletin toprakları üzerinde milyonlarca insan 

kendisini binlerce yıldır var olmuş bir Türk ulusunun torunları olarak tanımlıyor. Osmanlı’nın 

bir Türk devleti olmadığı ise, artık o Türklerin kavrayış gücünün ötesinde. 

Osmanlı devletini “Türkiye” ve ona egemen olan Müslüman kastı “Türkler” olarak 

tanımlayanlar Batılılardı. Yani Türk ve Türkiye isimleri bile, bu gün Türkiye denen 

topraklarda yaşayan insanların kendilerini ve ülkelerini tanımlamak için kullandıkları isimler 

değil, onlara batılı devletlerin verdiği isimlerdi. Tıpkı “Kongo”, “Rodezya” gibi. Bu gün 

kendine Türk diyenlerin hor gördüğü Afrikalılar, sömürgelikten kurtulduklarında, ilk 

yaptıkları iş, Batılı beyaz adamın kendilerine verdiği adları reddetmek oldu ve kendilerini ve 

ülkelerini kendi verdikleri adlarla adlandırmayı denediler; ülkelerine “Zaire”, “Zimbabwe” 

dediler. Ama Türkler, ülkelerini ve kendilerini Batılının verdiği isimle anmakta bu güne kadar 

hiç bir sorun görmediler. 

Aşağı yukarı her ulus uydurulmuş bir tarih ve unutulması gereken bir geçmişe sahiptir. Çünkü 

ulusların tarihi yoktur ve bunun yaratılması gerekir. Bütün uluslar için normal olan bu özellik 

Türk ulusunda saçmalığın zirvelerine varır ve hasta, şizofrenik bir ruha yol açar. Kimi 

insanlar vardır, daha doğarken hasta ve sakat olarak doğarlar, kimi uluslar da öyle. 

Alman Emperyalizminin Hint yolu ve Rusya’yı güneyden çevirme planlarının ihtiyaçlarına 

uygun bir uydurmadır Orta Asya Türklüğü. Egemenliğini sürdürecek son çare olarak bu 

Türklüğe sahiplenen Osmanlıya egemen Müslüman devlet kastının ne soyca ne de kültürce 

Anadolu’daki Türkmen ve Yörükler kadar olsun bu dünyayla bağlantısı yoktur. Osmanlı 

Bizans’ı fetih ettiğinde onun tarafından fetih edilmiştir ve Bizans’ın devamıdır. Bu fatihler 

sadece daha önce İslamlık zırhıyla kuşandıkları için, Bizans tarafından din ve dil olarak fetih 

edilemediler. Onun haricinde, müzikten mimariye, mutfaktan vücut diline kadar her şey 

Bizanslıdır bu devlete egemen kastta. Ve son olarak Türklük, liman şehirlerinde palazlanan ve 

Rum ve Ermeni burjuvazisiyle rekabet içinde, dayanacağı bir ulus yaratmak ve ona dayanmak 

Yahudi burjuvazisinin ihtiyaçlarına da cuk oturmuştur. Bu nedenle en ateşli Türk 

milliyetçilerinin Yahudilerden çıkması bir rastlantı değildir. Bu burjuvazinin Kültürü de, tıpkı 

müslüman devlete egemen Kast gibi tipik doğu Akdeniz - Bizans kültüründen başka bir şey 

30

değildir. Alman Emperyalizmi, Bizanslı Müslüman devlet kastı ve Levant’ın Yahudi 

burjuvazisinin çakışan ihtiyaçlarına uygun olarak yaratılmış bir ulustur Türkler. 

İtalyan siyası birliği gerçekleştiğinde d’Azeglio’nun: “İtalya’yı yarattık, şimdi de İtalyanları 

yaratmalıyız” dediği gibi, Osmanlıya egemen Müslüman devlet kastı, önce Türkiye’yi yarattı 

ve sonra, Allah’ın insanı kendi suretinde yaratması gibi, Türk ulusu denen şeyi kendi 

suretinde yarattı. Türk ulusunun suretinde yaratıldığı; ona karakterini veren nedir? 

Bizans Kültürü demek ise, her şeyden önce, Rum ve Ermeni kültürü demektir. Bu gün bile 

dünyanın her hangi bir yerinde bir Rum ve Ermeni ile karşılaşan şunu görür: din ve dil 

haricinde (Hatta dil bile ortaktır, çoğu Türkçe bilir ve konuşur.) Türkleri Rum ve 

Ermenilerden ayırmak olanaksızdır. Yani önce Türkiye’yi sonra da kendi suretinde Türk 

ulusunu yaratan Müslüman devlet kastı tıpkı Rum ve Ermeni gibi bir Bizanslıdır. Ve 

dolayısıyla bu kastın kendi örneğinde yarattığı Türk de. 

Ama bu Ulus var oluşunu Rum ve Ermenileri yok etmeye borçlu olduğundan, gerçek 

kimliğini unutmak ve hafıza kaybına uğramak zorundadır. Bu da ona hasta ve şizofrenik bir 

karakter verir. 

Türklük denen şey, yüzde doksanıyla hafıza kaybına uğramış yaşayan Rumluk ve 

Ermenilikten başka bir şey değildir. Ya da hafıza kaybına uğramış yaşayan Bizanslılıktır. 

Ama o, varlığını bu gerçeği inkar ve unutma üzerine temellendirmiştir. Diğer bir deyişle Türk, 

aslını inkar eden bir haramzadedir. İnanmayan Türk ve Müslüman burjuvazinin servetlerinin 

kaynağını araştırsın. Hepsinin kaynağında Rum ve Ermenilerin imhası, sürgünü ile edinilmiş 

bir ilkel sermaye birikimi vardır. 

Türklerin bir ulus olarak bu şizofrenik ruh hastası durumundan kurtulabilmeleri, kendi 

geçmişlerini inkardan ve unutmadan kurtulmaları için ulus olarak bir tür toplumsal terapi 

görmeleri gerekiyor. Ama günahları ile öylesine bütünleşmiş ve onların öylesine esiri olmuş 

bulunuyorlar ki, kendi güçleriyle bu çürüme çemberinden çıkmaları olanaksız. Bu yönde 

küçük kimi kültürel hareketler dışında hiç bir toplumsal ve siyasi hareket yok. O küçük 

kültürel hareketler de varlığını her şeyden önce yükselen Kürt hareketine borçlu. 

Kürt hareketi Demokratikleşme ve Orta Doğu projelerinde bir başarıya ulaşabilirse, bu 

Türklerin hafıza kaybından kurtulup kendi gerçek kimlikleriyle barışmasının yolunu açabilir. 

Dünyadaki ve bölgedeki iktisadi gelişmeler ve zorunluluklar bu değişimi zorluyor ama o 

kendi egemenliğini sürdürebilmek için Türklüğü yaratan ve hala gücünü koruyan Osmanlı- 

Bizans’ın devlet kastı bu değişikliğin en büyük engeli olmaya; kendi hastalığını tüm topluma 

zorla bulaştırmaya devam ediyor. Türkler’in olağan bir sağlıklı gelişim için “baba katili” 

olmaları gerekiyor. “Baba”yı öldürmeden bağımsız bir kişilik gelişemez. 

26 Eylül 2000 Salı 

demir@comlink.de 

31

Tarihin Laneti 

Kıta Avrupa’sı ve İngiltere arasındaki gelişim zıtlıkları, Balkanlar ve Anadolu’daki gelişim 

zıtlıklarına benzer. 

Avrupa’da Kapitalizm ya da burjuvazi, önce Hıristiyanlık içinde, Püriten/Protestan mezhepler 

biçiminde eğilim ve çıkarlarını yansıttı. Ne var ki, bu Burjuva muhalefetin kaderi, Kıta 

Avrupa’sı ve İngiltere’de farklı yollar izledi. Püritenlik İngiltere’de iktidar olurken, aynı 

Protestanlar Fransa’da, Sen Barthelmi katliamlarında bire kadar kılıçtan geçiriliyordu. (Doğan 

burjuva dünyasının Osmanlı’ya sığınan Kılıç artıklarının, Hügontların, Osmanlı 

modernleşmesindeki etkileri ayrıca incelenmeye değer bir konudur.) 

Bu modern, burjuva ruhun katledilmesinin sonucu, Avrupa’da burjuva gelişiminin yüz yıl 

gecikmesi oldu. İngiltere 1688’lerde burjuva devrimini yaparken, Fransa aynı devrimi 

1789’da yapabiliyordu. 

Ama devrimin şiddeti birikimin ölçüsünde sert oldu, Katoliklik adına Protestanları kesenler, 

yüz yıl sonra Hıristiyanlığı tasfiye edip önce akıl dini önerecekler, sonra da en azından dini 

politik alanın dışına iteceklerdi. 

Balkanlar ve Anadolu’nun tarihsel kaderi bu tarihsel sürece paralellik gösterir. Fransız 

ihtilalinden yüz yıl sonra, Osmanlı’nın Müslüman devlet kastlarının kapitalizm öncesi 

dünyasına karşı, Balkanların Hıristiyan kapitalizmi, tıpkı İngiltere adalarında, Prütenliğin 

zafer kazanması gibi, zafer kazandı ve Osmanlı egemenliğini ve Müslümanlığı balkanlardan 

süpürdü. Müslüman kapitalizm öncesi ise, bunun rövanşını Ermeni katliamları ve Rumların 

temizlenmesiyle, yani burjuva ve modern olan her şeyin tasfiyesiyle Anadolu’da aldı. Ermeni 

ve Rumların Anadolu’dan tasfiyesi, Sen Barthelmi’nin Anadolu’daki paralelidir. 

Bu nedenle Anadolu Balkanları yüz yıl geriden izler. Balkan ülkelerinin bu günkü durumu 

kimseyi yanıltmamalıdır. Bu ülkeler İkinci Dünya savaşından sonra Sovyet işgal bölgesinde 

kalmasalardı, en azından şimdiki Yunanistan’ın gelişmişlik ve zenginlik düzeyinde 

bulunurlardı. Örneğin Bükreş’e yüzyılın başında, “Doğu’nun Paris’i” deniyordu, Panait Istrati 

gibi yazarlar ve başka Bolşevik partisinde çalışan uluslararası Marksist teorisyenler 

yetiştirebiliyordu o zamanlar Romanya. 

Batı Avrupa’da burjuva muhalefeti dinsel biçimde var olmuştu, Avrupa’nın doğusunda ise 

aynı muhalefet, modern çağın dini olan ulusçuluk biçiminde ortaya çıktı. Balkan uluslarının 

kuruluşu, Protestanlığın zaferine denk düşüyordu; Anadolu’da Rum ve Ermeni ulusçuluğunun 

tasfiyesi ise, Protestanların katledilmesine. Ama Kıta Avrupa’sında Protestanlığı katledenler 

nasıl yüz yıl sonra tümüyle Hıristiyanlığı yok etme, bir akıl dini geçirme ve sonra da en 

azından dini politik alının dışına atma zorunda kaldılarsa, Anadolu’da Ermeni ve Rum 

ulusçuluğunu katledenler, ulusçuluğu, ulusu dil, kültür ve etni olarak tanımlayan klasik 

biçimiyle yok etmek, bütünüyle hukuki bir ulusçuluk kurmak zorunda kalacaklardır. Patlama 

birikimin ölçüsünde derin olacaktır. Kürt hareketinin el yordamıyla yaptığı, tarihin bu emrini 

yerine getirmekten başka bir şey değildir. 

32

Burjuvazinin tasfiyesi, Türkler ve Müslümanlar için aynı zamanda bir modernleşme, 

uluslaşma, burjuvalaşma anlamına da gelmiştir. Yani Türk burjuva devrimleri, burjuvaziye 

karşı, kapitalizm öncesi Osmanlı’nın devlet sınıfları tarafından güdülen, burjuvaziyi tasfiye 

eden, kapitalizm öncesi sınıf ve ilişkileri güçlendiren burjuva devrimleridir. Tarihin laneti 

budur. 

Görmesini gören gözler bilir. Tasfiye edilen Rum ve Ermeni burjuvazisinin malları, Türk ve 

Kürt ağaların ve tefeci bezirganların servet ve sermayeleri, ya da Osmanlı’nın ruhu devletin 

daireleri olmuştur. 

Böylece yıllarca, Modern Ermeni burjuvalarının mallarına konmuş feodal ağaların 

kontrolünde, ortaçağ karanlığında, bezirgan partilerin oy deposu oldu Kürtler. Aynı durum 

aşağı yukarı Anadolu’nun bütün bölgeleri için de geçerliydi. 12 Eylül bile hala, Büyük 

şehirlerdeki sola yatkın işçi oylarını dengelemek için, Kürtlerin yoğun olduğu bölgelere daha 

fazla temsilci veriyordu. 

İşte bu denge alt üst olmuş bulunuyor. Kürtler adeta toplu olarak, var olan sistemin karşısına 

geçmiş bulunuyor. HADEP’in oyaları silme götürmesinin anlamı budur. Egemen sistemin 

Kürtler içinde, maaşlı koruculardan başka dayanağı kalmadı. 

Normal bir parlamenter işleyiş için, Kürtler içinde bir toplumsal temel bulmak, korucuları, 

ağaları, aşiretleri bir yana iterek, modern Kürt burjuvazisiyle tekrar bir ittifak sistemi kurması 

gerekir Türk burjuvazisinin. Ama bunun yapılabilmesi, Kürt ve Türk burjuvazisinin eşit bir 

partner olarak iş birliğine girmesi, bu günkü ordunun vesayeti, egemen ideoloji ve 

politikalarla olamaz. Durum değişmedikçe, burjuvazinin egemenliği için gerekli bir normal 

parlamenter sistem işleyemez. Bu durumda ordunun ağırlığı giderek dayanılmaz olmaya 

devam edecektir. 

Eski sistem, sanki Susurluk, bankalar, çeteler günah tekeleriyle ellerini yıkayıp yeniden 

yürüyebilecekmiş gibi görünüyor. Kimi Partilerin biçimsel değişmeleriyle, makyajlarla, hatta 

Kürtçe radyo ve televizyon ile varlığını sürdürebilirmiş gibi görünüyor. Yürüyemez. 

Toplumdaki ve sınıf ilişkilerindeki derin değişiklik eski politik sistemle götürülemez. 

İdeolojisi, partileri, ordusuyla bu günkü sistem, ne kadar makyaj yapılırsa yapılsın, Kürt 

burjuvazisinin desteğini sağlayacak bir politik biçim bulmadıkça bunalımlardan çıkamaz. Bu 

politik sistemin tasfiyesi için ise, büyük kitlelerin aktif eylemi gerekir. Tarihin lanetine ancak 

büyük kitle hareketleri son verebilir. 

Yüz yılın başında Osmanlı devlet sınıflarının işbirliği ile Hıristiyan kapitalizmini tasfiye 

ederek tarihin lanetine uğrayan Müslüman Türk ve Kürtler şimdi bu lanetten kurtulmak için, 

kendi 1789’larını yapmak durumundalar. 

Ama çok elverişsiz koşullarda. Burjuvazi korkak, İşçiler tarihin en büyük yenilgileriyle dünya 

çapında bir demoralizasyon, programsızlık, yönelimsizlik içindeler. Kürt hareketi yapayalnız. 

Bu günkü hareketsizlik ve çürüme kimseyi yanıltmamalıdır. Unutmamalı en güzel çiçekler 

bataklıklarda yetişir. 

20 Kasım 2000 Pazartesi 

33

Kötü Olabilme ve Yanlış Yapabilme Hakkı 

Son yıllarda, "beton" kafalı Türk ve Sünni çoğunluğu, başka din, inanç, ulus ve dilden 

insanlara karşı "toleranslı" olmaya çağıran yine çoğunluktan olan "mozaik" kafalıların temel 

argümanları, onların ne kadar iyi oldukları; onların varlığının kendilerini de zenginleştireceği 

gibi noktalarda toplanıyor. 

Ne var ki, bu argümanın kendisi, ırkçılığı yeniden üretmektedir. Yani kendilerini 

zenginleştirmese hiç de gerekmeyeceği zımnen kabul edilmektedir. Ya da "azınlıklar" iyi 

insanlar olmasa, hiç de gerekmeyecektir onlara karşı "toleranslı" olmak. 

"Azınlıklar", yani çoğunluğu oluşturan ulustan, dinden olmayanlar, her zaman "iyi 

insanlar"dır. Türkiye'de Rumlar, Ermeniler, Yahudiler, Süryaniler, Aleviler, Kürtler hep "iyi 

insanlar"dır. Çünkü onlar "iyi" olmak zorundadırlar. Çoğunluğun şiddetini çekmemek için her 

davranışını kılı kırk yararak yapmak, her zaman haklı bir durumda bulunmak zorundadırlar. 

Çünkü "iyi olmak" onların biricik savunma silahıdır. Bu kahredici çoğunluk bu insanları "iyi" 

olmaya zorlamaktadır. Onların iyi olmama hakları yoktur. 

Bir Türk'ün cinayet işleme, hırsızlık yapma, her hangi bir kötülük yapma hakkı vardır. Bir 

Türk cinayet işlediğinde, o belli bir insanın eylemi olarak mahkum edilir. Hiç bir yayın organı 

onun aynı zamanda bir Türk olduğunu belirtmez. Ama mazallah bir Ermeni bir suç işlese, 

önünde bir de Ermeni sıfatı olmadan adının anılması mümkün değildir. Hatta adının bile 

önemi yoktur, o bir Ermeni'dir. 

Ezilen ulus ve inançtakilerin hakları, onlar sizi zenginleştireceği ya da iyi oldukları için değil; 

sizi fakirleştirecekseler de savunulmalıdır. Onların kötü olabilme, adlarının önüne ulus ya da 

inançları bir sıfat olarak koyulmadan kötülük yapabilme hakları savunulmalıdır. 

Aslında, Kürt uyanışı karşısında, Türk mozaiklerinin bu kadar soğuk ve düşmanca 

durmalarının ardında bu gizli ırkçılık yatmaktadır. Çünkü Kürtler, artık "iyi" Tom Amca 

olmaktan çıkıyorlar, onlar artık "iyi" olmadıkları, kötü olmayı göze aldıkları ve kötü olma 

hakkı uğruna mücadele ettikleri için, beton kafalıların düşmanlığını kazandıkları kadar 

mozaik kafalıların sempatisinden de mahrum kalmaktadırlar. Halbuki onlar "iyi" olmaya 

devam etseler, mozaiklerin betonlar karşısındaki argümanlarına kanıt oluşturmaya devam 

etseler; mozaikler betonları ikna edebilirler bir gün! 

"Azınlıkların" kötü olabilme hakkı gibi ezilenlerin, baskı ve sömürüye karşı direnenlerin hata 

yapma hakkı da yok. Şu an cezaevlerinde yüzlerce mahkum ölümün sınırında geri dönüşü 

olmayan bir noktada. Ve de çıt çıkmıyor, çünkü onlar hatalı! 

* 

Ölüm oruçları karşısında kimi solcuların tavrı mozaik kafalıların tavrından farklı değildi. 

(Aslında bunlar büyük ölçüde çakışırlar.) Nasıl onlar kötülük yapma hakkını savunmaya hazır 

34

değilseler; kimi solcular da ezilenlerin, kavgada haklı olanların mücadelesini, ancak "doğru" 

yapıyorlarsa desteklemeye hazırlar. 

Sanki ortadaki bir sportif mücadele ve önceden belirlenmiş kurallar var gibi olaya 

yaklaşıyorlar. Yok devlet haksızmış ama öbürküler de şöyle yapmalıymış!.. En mahkumdan 

yana görünen solcu ve gazeteci "arabulucu"lar bile, bir sportif karşılaşmanın hakemi gibi 

yaklaşıyorlar olaya. 

Ne çabuk unutuldu ki, bu mücadelelerde, biri daha baştan yeniktir, alttadır; öbürü daha baştan 

zaferi kazanmıştır ve üsttedir. Biri ne kadar aptalca, ne kadar yanlış mücadele yürütürse 

yürütsün, haklılığına zerrece halel gelmez; öbürü ne kadar akıllıca ve doğru mücadele 

yürütürse o kadar tehlikeli ve o kadar yanlıştır. Ezen ve ezilenin kavgasında tarafsızlık 

mümkün değildir. Koca bir adam küçük bir çocuğu döverken tarafsızlık çocuğun dövülmesine 

yardım etmektir. Küçük çocuk gücü yetmediği için, adamın taşaklarına tekme attığında, 

mozaik kafalı solcular, "belden aşağı vurma" diye itiraz ediyorlar. Ezilenlerin belden aşağı 

vurma hakkını savunmayı akıllarına bile getirmiyorlar; onlarla aralarına mesafe koymak ve 

hata yapmayan solcular olduklarını kanıtlamak için çırpınıyorlar. 

Bu bayların tavrı, ezilenlerin kendi içinde, kendi çıkarları ve mücadeleleri açısından yaptıkları 

tartışmalarla ve ayrılıklarla karıştırılmamalıdır. Öyle bir tartışmada yanlış yapabilme hakkı 

zaten veridir; kendi aralarında bir ön kabul olarak fiilen vardır. Mozaik kafalı solcu hakemler, 

ezenler karşısında ezilenlerin; devlet karşısında mahpusların; işveren karşısında işçilerin; 

erkek karşısında kadınların; ezen ulus karşısında ezilen ulusların özünde her zaman haklı 

olduğunu; ne kadar aptalca işler yaparlarsa yapsınlar bunun o özdeki haklılığı ortadan 

kaldıramayacağını ve ezilenlerin de yanlış yapabilme hakları olması gerektiğini anlamak 

istemiyorlar ya da unutmak istiyorlar. Ve bunu hala hatırlatmak isteyen dinazorlarla köprüleri 

atıyorlar. 

Bizim işimiz alttakilerin, ezilenlerin kötü olabilme ve yanlış yapabilme hakkını savunmaktır. 


http://www.comlink.de/demir/ 

20 Ocak 2001 Cumartesi 

35

Hatalar Sizden Hızlı Koşarlar 

Fransa'nın kararı ile birlikte, Ermeni Katliamı üzerine tartışmalar gündeme oturdu. Aslında ne 

Fransa'nın aldığı kararın, ne de bu günkü tepkilerin Ermeni Katliamı ile ilgisi yoktur. Ermeni 

Katliamı konusu, başka bir politik çatışmanın aracıdır. Arkada libero oynayan Almanya'nın 

öne sürdüğü Fransa, bu kararla, Avrupa Ordusu'na Amerika'nın desteğiyle çomak sokan 

Türkiye'ye politik baskı amaçlıyordu. Özel Savaşçılar için de Fransa'nın kararı, hem şiddet 

politikasına dönüşün gerçek nedenini gizlemeye yarayan, hem de onu haklı göstermeye 

yarayan bir gerekçe olarak gökten inmiş bir nimetti. Böylece barış ve demokratikleşmeden 

yana olanları, "milli menfaatlere" kaygısız Avrupa'nın gönüllü işbirlikçileri olarak suçlayıp 

savunma mevzilerine sokabilirdi. Yani karar da, tepkiler de, doğrudan Ermeniler veya Ermeni 

katliamıyla ilgili olamayan başka politik hedeflerin bir aracından başka bir şey değildirler. 

Zaten bu da, tarihin, tarihten ziyade günümüzle, günümüzdeki sınıfların ve politik güçlerin 

konum ve çıkarlarıyla ilgili olduğunu gösterir. Bu nedenle, Tarih tarihçilere bırakılamayacak 

kadar politik bir konudur. Keza tarihi tarihçilere bırakmanın kendisi de tarihsel gerçeği bulma 

değil, günün politik kaygılarıyla ilgili basit bir taktikten başka bir şey değildir ve ciddiye 

alınacak bir yanı da yoktur. 

Elbet bu tartışmalar, başka bir çatışmanın aracı, Kürtlere karşı saldırının sis örtüsüdür ama 

bütün bunlara rağmen aynı zamanda, bizzat bu katliamın varlığının bu yükseltilen inkarıyla 

bile, Türkiye'nin egemenleri için bir yenilgidir. Çünkü Türk kimliği, hafıza kaybına 

dayanılarak oluşturulmaya çalışılmıştır. Cumhuriyet bütün gerçek geçmişi unutma ve 

unutturmaya dayanıyordu. "Harf Devrimi" bile, kapitalist dünya ile ticareti kolaylaştırmak 

kadar, bu geçmişi unutma ve unutturma çabasının da bir ifadesidir. 

Hatalar insanlardan hızlı koşarlar. Onlardan kaçıp kurtulma olanağı yoktur. Tam 

unutulduğunu, kurtulduğunuzu sandığınız anda, karşınıza aşılmaz bir duvar gibi dikilirler 

Türk ulusu da, kendi hafızasını yitirme bahasına, doğuştan günahlarını unutmak ve 

unutturmak, onlardan kaçıp kurtulmak istiyordu. Altmışlı ve yetmişli yıllarda neredeyse 

hedefe varılmış gibi görünüyordu. Günahları işleyip onların lanetini üzerinde taşıyan kuşak 

yavaş yavaş sırasını savıp giderken, önceki kuşağın günahlarından habersiz kuşaklar meydanı 

dolduruyordu. O günahları hatırlatacak kimse de kalmamıştı ülkede. O günahların 

kurbanlarının diyasporadaki kalıntıları da aynı şekilde sıralarını savıyorlardı. Sonraki nesiller 

ise zaten doğdukları ülkelerin insanları olmuşlardı. Galiba bu sefer günahlardan kaçmak, 

onlardan kurtulmak, o günahların hafızalardan yitip gitmesini sağlamak başarılmış gibi 

görünüyordu. 

Yeni kuşaklar için bu unutturulma öyle başarıya ulaşmış görünüyordu ki, çoğu sola ilgi 

duyan, hatta Marksist yeni kuşaklar, Türkiye'deki sınıf ilişkileri ve toplumsal yapı ile bu 

günahlar arasında bir ilişki bile kurma yeteneği gösteremiyordu. Örneğin sosyalistler arası 

toplumsal yapı, sınıflar, tarih konularında yoğun tartışmaların yaşandığı ve bu tahlillerden 

strateji ve programların çıkarıldığı altmışlı ve yetmişli yıllarda Ermeni Katliamı, sonraki 

mübadeleler, Kafkas ve Balkanlardan insan göçleri ve bunların sistemin örgütlenmesi ve sınıf 

36

ilişkilerinin şekillenmesi bakımından etkileri gibi konularda hemen hemen hiç bir şey 

bulunmaz. Bu konular ve kavramlar, Türkiye'nin toplumsal yapısı ve sınıf ilişkileri 

bağlamında değil; bu paradigmalar ortadan kaybolduktan sonra; hatta bu paradigmalara karşı 

olarak doksanlı yıllarda solcuların tartışmalarına girmeye başlamıştı. 

Örneğin, Ermeni katliamı, hangi tarihsel ve toplumsal ilişkilerin sonucu olarak gerçekleştiği 

ve bu katliamın sonraki Türkiye'nin toplumsal ve sınıfsal ilişkileri üzerindeki etkileri gibi bir 

bağlamda değil de; Ermenilerin katledilmesi ve sonradan yok olup gitmesinin çok renkliliği 

azalttığı gibi (aslında gizli bir ırkçılığı da yansıtan) bağlamlarda konuya yaklaşıldı, zamanın 

ruhuna uygun olarak. Yani konunun tarihsel ve toplumsal ilişkiler bağlamında tartışılabileceği 

dönemde Ermeni Katliamı diye bir konu akla gelmiyordu dolayısıyla o analizler havada 

kalıyordu; Ermeni Katliamının gündeme geldiği dönemde ise, konuyu toplumsal ve tarihsel 

bağlamda; politik mücadele stratejisi bağlamında tartışacak paradigma ve kavramsal araçlar 

bir kenara atılmış bulunuyordu. 

Bu arka plan, sanki sınıfsal ve Marksist bakış açısıyla örneğin Ermeni sorununun tartışılması 

arasında bir çelişki ve uzlaşmazlık varmış gibi bir yanılsama ortaya çıkmaktadır. Ama 

Türkiye'deki sınıf ilişkileri, bizzat bu katliam ve sonraki Rum mübadeleleri olmadan 

anlaşılamaz. 

Türkiye ve Kürdistan'da egemen sınıflar bu katliam ve başka zorunlu göçlerden elde ettikleri 

servetle oluşmuştur. Denebilir ki, ilk sermaye birikimi batıda nasıl korsanlık ve köle ticaretine 

dayanırsa, Türkiye'de de Ermeni katliamına ve Rumların sürülme ve mübadelesine 

dayanmıştır. Bütün egemen devlet kastının ve sınıfların servet ve sermayelerinin kaynağında 

bu katliam ve mübadeleler bulunmaktadır. 

Ermeni ve Rumlar nispeten kapitalist ilişkilerin geliştiği burjuvalardı. Tasfiye ve katil, aslında 

aynı zamanda, modern toplumsal ilişkilerin de tasfiyesi olmuştur. Modern Kapitalist Rum ve 

Ermenilerin malları ve sermayeleri; prekapitalist tefeci-bezirgan sermayeye dönüşmüş veya 

toprak ağalığını ve ortaçağ artığı iktisadi, sınıfsal ilişkileri güçlendirmiştir. Böylece katliamla 

birlikte gerilik ve gericilik birbirini üretir olmuştur. Türkiye ancak, 1960'lı yıllarda, katliam 

öncesinin ekonomik düzeyini yakalayabilmiştir. 

Bu nedenlerle egemenler, hem kendi egemenlik ve imtiyazlarının kaynağını gizlemek; hem de 

bir ulus yaratabilmek için unutmaya ve hafıza kaybına dayanabilirlerdi. İşte tam başardıklarını 

sandıkları anda, geçmiş günahları karşılarında aşılmaz bir duvar olarak dikilmiş bulunuyor. 

Bütün yaptıkları olmamışa döndü, her şey unutmaya ve unutturmaya dayanmıştı, bu proje 

çöktü; bu nedenle ağır bir darbedir Türkiye'nin egemenleri için. 

Ermeni Katliamının, inkar için bile olsa tartışılmak zorunda kalınması, unutulmaması ve 

tekrar hatırlanması bile projenin iflasıdır. Çünkü Türk Kimliği, unutmak ve hafıza kaybı ile 

şekillendiriliyordu. Şimdi bu suskunluk yıkıldı. 



10 Şubat 2001 Cumartesi 

37

Ararat 

Geçen hafta Atom Egoyan’ın Ararat filmini görebildim. Bu film üzerine ve film vesilesiyle 

bir kaç şey söylemek gerekiyor. 

Atom Egoyan’ın filmi sadece film içinde bir film değil, iç içe geçen bir çok hikayeden 

oluşuyor. Film, Ermeni katliamı üzerine bir film; Ermeni katliamı üzerine bir Ermeni olarak 

film yapmanın sorunları üzerine bir film; İki binli yıllarda Kanada’da yaşayan bir Ermeni 

olarak bu konuda film yapmanın sorunları üzerine bir film; modern batı metropollerinde 

yaşayan insanların ilişkileri ve ilişkisizliği üzerine bir film; kuşaklar çatışması üzerine bir 

film; ünlü ressam Arshile Gorky’nin hayatı üzerine bir film; Babasız büyüyen çocukların veya 

babalarının anısı altında ezilen çocukların sorunları üzerine bir film; mit yaratmak üzerine bir 

film; mitlerin gerçek hayatları üzerine de bir film; Dr. Ussher’in anıları üzerine bir belgesel; 

ama belgesellerin ne kadar belgesel olduğu; onların ne kadar gerçeği yansıttığı veya 

yansıtabileceği üzerine de bir film. Burada saymakla bitmeyecek ve her bir hikayenin, her bir 

konunun diğerine ayna görevi gördüğü; bir yabancılaşma etkisi yaratmak için de kullanıldığı, 

zaman ve mekan ve hikaye geçişlerinin büyük bir ustalıkla yapıldığı sanat değeri yüksek bir 

film Ararat. 

Ben de kısaca Ararat film üzerine, yani bir Ermeni tarafından Ermeni katliamı üzerine 

yapılmış bir film üzerine bir Türk olarak yazı yazmanın sorunları üzerine bir yazı yazmak 

istiyorum. 

Bu film üzerine, her türlü politik kaygıdan azade olarak, sırf estetik kaygılarla, sırf felsefi 

kaygılarla bir yazı yazmak isterdim. Filmin çok önemli gördüğüm bir zaafı üzerine bir yazı 

yazmak isterdim. 

Ama böyle bir yazı yazamam. 

Çünkü Türkiye’de devlet ve toplumun büyük çoğunluğu, bir Ermeni, Süryani katliamı 

olduğunu inkar ediyor. 

Çünkü bu film Türkiye’de oynatılamıyor. (Osmanlı’da oyun çok. Baktılar doğrudan 

yasaklasalar olmayacak, önce serbest bıraktılar, sonra iyi saatte olsunlar faşist çeteler piyasaya 

sürülüp, “halkın tepkisi” nedeniyle sinemaların oynatmaması sağlandı. Halbuki demokratik 

bir ülkede, devletin görevi o “halkın tepkisi”ne karşı, bir tek kişinin bile o filmi seyretme 

hakkını savunmak olur.) 

Ne zaman Türkiye’de Ermeni-Asuri katliamı inkar edilmez ve üzerine açıkça tartışılır; ne 

zaman bu film Türkiye’de serbestçe oynar ve her hangi bir engellemeye girişenlere karşı 

devlet güçleri insanların bu filmi seyretme özgürlüğünü garantiye alır, ancak o zaman 

Egoyan’ın filmi üzerine her türlü politik kaygıdan azade olarak bir yazı yazılabilir. 

Yani bir Türk olarak, bu film üzerine bir yazı yazma özgürlüğüm bulunmamaktadır. İnkar 

edilen bir olay üzerine çevrilmiş yasaklanmış bir film üzerine yazı yazmak, elleri bağlı ve 

savunmasız bir insana vurmaktan farklı olmaz. 

* 

38

Bu vesileyle Türkiye’nin sosyalistlerine bir çağrı. 

Politikadan ve demokratik görevlerden kaçmak için, işçilere bilinç götürmeyi; emekçi halkın 

sıkıntılarından bahsetmeyi; globalizme karşı dünyanın bilmem neresindeki gelişmelerin 

ateşiyle ısınmayı falan bırakın artık. Nasıl olsa işçiler ve halk sizi dinlemiyor. Ama başka bir 

şekilde işe yarayabilirsiniz. Örneğin politik sonuçları olan kültürel ve kalıcı etkiler bırakan 

çalışmalara yönelebilirsiniz. 

Örneğin, Atom Egoyan’ın filmi faşistlerin gösterisiyle oynatılmıyor mu? Bu filmin 

gösterilmesi için, “Ararat'ı seyretme özgürlüğümü savunmayan devleti protesto ediyorum” 

diye filmin oynatılması için kampanya başlatabilirsiniz. 

Emin olun böyle bir şey yapmanın, yüz işçi grevi örgütlemek; bin işçiyi sendikalı yapmak; on 

işçiyi sosyalist yapmak kadar sevabı vardır. 

Bu filmin oynatılıp oynatılmaması üzerine, toplumda bir tartışma başlatmanız, filimin 

oynatılması sağlanamasa bile, başlı başına bir zafer olur. 

Ya da örneğin, dedelerinizin, babalarınızın Ermeni Süryani katliamında, nerelerde ne 

yaptığını ifşa eden, alttan bir hareket başlatabilirsiniz. Herkes tek tek ailesini araştırır, 

dedelerinin bu katliamlar sırasında ne yaptığını. Ailesinde bu katliamlardan gelen bir gayrı 

menkul, bir servet, ahretlik türünden bir ev kölesi vs. olanlar bunları kamu oyu önünde 

anlatıp, bu katliamı lanetleyebilir. 

Ermeni, Süryani ve Rum katliamları, sürgünleri ve mübadeleleri devlet ve ilk sermaye 

birikimini bu kanlı olaylarla sağlamış zengin sınıflar tarafından inkar dilmektedir ama, sıradan 

halk bu katliamı ve somut olayları bilmektedir. Bu halkın anlattıkları derlenerek, devletin ve 

egemen sınıfların ve gerici Türk milliyetçilerinin inkarlarına karşı, aşağıdan bir hareket 

başlatılabilir. 

Hasılı bir çok şey yapılabilir. Sosyalistler, böyle çabaların başını çekerlerse, tekrar altmışlı 

yıllardaki gibi, demokratik mücadelenin önüne geçip, küçük güçlerine rağmen toplumun 

gündemini belirlemeyi başarabilirler. 

Yani sadece sevabı yok, politik bir işlev ve anlam da kazandırır sosyalistlere. 

Değmez mi böyle girişimlere. 

04 Mayıs 2004 Salı 



39

Türklüğü ve Ulusu Yeniden Tanımlamanın Farkı 

Kürt olduğu için vurulan 5 C öğrencisi Uğur’un Anısına 

Buraya bakın, burada, bu kara mermerin altında 

Bir teneffüs daha yaşasaydı 

Tabiattan tahtaya kalkacak bir çocuk gömülüdür 

Devlet dersinde öldürülmüştür 

Devletin ve tabiatın ortak ve yanlış sorusu şuydu: 

-Maveraünnehir nereye dökülür? 

En arka sırada bir parmağın tek ve doğru karşılığı: 

-Solgun bir halk çocukları ayaklanmasının kalbine!dir. 

(...) 

Ece Ayhan, Meçhul Öğrenci Anıtı 

Geçen haftaki “Türk Nedir?” başlıklı, aslında dört yıl önce yazılmış yazı, hem çok tepki, hem 

de çok takdir aldı. Ama her iki taraf da yazıda ne dendiğini anlamamışlardı. Yazı Türkler 

tarafından Türk ulusunun yeniden tanımlanması olarak anlaşıldı. 

Anlaşılamamasının nedeni şudur: Bu gün dünyadaki insanların neredeyse tamamı, (ki buna en 

hızlı komünist ve enternasyonalistler de dahildir) ulusçudurlar ve bunun dışında başka bir var 

oluşu tasavvur bile edemezler. 

Ama sadece bu kadar değil. Bir de bunun çifte kavrulmuşu var. Dile, dine, kültüre, etniye 

dayanan gerici ulusçular da bu ulusçuların yüzde doksanını oluştururlar. 

Ulusçular ulusun ne olduğunu anlayamazlar. Çifte kavrulmuşlar ise bırakalım ulusçuluğu, 

demokratik bir ulusçuluğun bile ne olduğunu anlayamazlar. 

Bizim yazılarımızın trajedisi de buradadır. Neredeyse bütün okuyucuları, ezen ya da ezilen 

ulustan olsun, kendine ister sosyalist ister milliyetçi desin, ulusçu ya da gerici ulusçu olanlara 

ulusun ve ulusçuluğun ne olduğunu anlatmaya çalışmaktadırlar. 

Bu beyhude işe devam edip bir başka açıdan daha anlatmayı deneyelim. 

Özellikle son zamanlarda güçlenmiş söyle bir akım var. Bu gün Türkiye’de Türk denenler 

aslında, Bizans, Osmanlı’nın mirasçısıdırlar, kültürce onların devamcısıdırlar. Bizans da esas 

olarak Rumluk ve Ermenilik olarak tanımlanabileceğinden, Orta Asya’daki uluslar değil ama 

Rumlar ve Ermeniler Türklerin en yakın kardeşleridirler. 

40

Diyelim ki bu akım güç kazandı, devletin resmi ideolojisi haline geldi. Tarih kitaplarında bu 

yönde değişiklikler yapılıyor, Ermenistan ve Yunanistan’la vizeler kaldırılıyor. Türk 

başbakanları gidip, 1915’de katledilmiş Ermenilerin anıtı önünde Willy Brandt gibi özür 

dileyip, Türklüğü İslamiyet ve orta Asya Türklüğü ile tanımlayan anlayışların bu katliamlara 

yol açtığını söyleyip mahkum ediyorlar vs.. 

Kendini böyle tanımlamış bir Türk ulusçuluğu, elbette, gerçek duruma daha yakın olduğu 

için, en azından bu günkü hafıza kaybına dayanan kişilik parçalanmasına uğramış 

karakterinden bir parça olsun kurtulmuş olur. Bu aynı zamanda, bu günkü dünya dengelerinin 

ve Türk burjuvazisinin ve hatta egemen Devlet kastının ihtiyaçlarına daha uygun bir Türk 

ulusçuluğu olur ama, gerici bir ulusçuluk olma karakterini yitirmez. 

Çünkü burada yeniden tanımlanan Türkiye Toprakları üzerinde yaşayan ulus değil, 

Türklüktür. Ulusun Türklüğe göre tanımlanması değişmemiş, sadece Türklüğün tanımı 

değiştirilmiş olur. 

Halbuki demokratik bir Cumhuriyette ya da ulusçulukta, ulusun tanımı değiştirilir, Türklüğün, 

Kürtlüğün ya da her hangi bir şeyin, şöyle ya da böyle tanımlanmasının hiçbir politik anlamı 

ya da sonucu olmaz. Bunlar insanların özel sorunu olur. 

Diyelim ki Anayasasında, “Türkiye Ulusu (Bu Anadolu Ulusu veya başka bir şey de olabilir. 

Türkiye burada coğrafi bir alanı tanımlar, devletin egemen olduğu alanı) Türkiye Cumhuriyeti 

denen devletin yurttaşlarından oluşur. Devletin ve ulusun, dini, dili, soyu, kültürü, etnisi 

yoktur. Her yurttaş eşittir. Herkesin istediği dilde ve ana dilinde eğitim hakkı vardır. Ortak bir 

konuşma dilinin ne olacağına Yurttaşlar kendileri karar verirler.” tarzında bir madde olan bir 

ulus ise, ulusu yeniden tanımlamış olur. Bu ulustan insanlar, ortak konuşma dili olarak pek ala 

ülkede konuşulmayan bir dili de seçebilirler, örneğin İngilizce veya Arapça’yı. Bu o ulusu, 

İngiliz ya da Arap ulusu yapmaz. 

Ve bu ulusun, kendilerinin Türk olduğuna inanan yurttaşlarının bir kısma Türklüğün Orta 

Asyalılık ve İslamiyet’le tanımlanacağını savunabilir ve inanabilirler; bir kısmı Rumluk, 

Ermenilik veya Bizanslılıkla. Bir kısmı da Türklerin insanlığı kurtarma özel misyonuyla 

uzaylılar tarafından Dünyayı tohumlamak üzerine gönderildiklerine inanabilirler. Demokratik 

bir cumhuriyette bunların hiçbir politik anlamı olmaz. Tıpkı gerçek laik bir ülkede, şu veya bu 

inançtan olmanın, insanların cennetten, uzaydan veya maymundan geldiğine inanmanın hiçbir 

politik anlamı ve sonucu olmaması gibi. 

O halde dikkat! Öcalan’ın Türkiye Ulusu ve örneğin Türkçe’nin ortak konuşma dili olması 

önerisi, ulusu yeniden tanımlamaktadır ve devrimci demokratik bir karakteri vardır. Ama 

örneğin son tartışmalarda Bizanslıyız diyerek Türklüğü yeniden tanımlayanlar, ulusun dile, 

dine, etniye, kültüre, geleneğe göre tanımlanmasını, yani gerici bir ulusçuluğu tartışma 

konusu yapmamaktadırlar. O dili, geleneği, etniyi vs. yeniden tanımlamaktadırlar. Dolayısıyla 

aynı gerici ulusçuluk anlayışının günümüz ihtiyaçlarına uyarlanmış biçimini 

savunmaktadırlar. 

Biz ise tıpkı dinsiz olduğunuz gibi ulussuzuz da. (Tabii bu ulusçuların kabul edemeyeceği bir 

şeydir.) Amacımız demokratik bir ulusçuluk değil, genel olarak, ne kadar demokratik olursa 

41

olsun, ulusçuluğu ortadan kaldırmaktır. Yani politik olanı ulusal olana göre belirlemeyi; 

ulusal devlet ve sınırları. 

Dolayısıyla Türklerin Bizans’ın torunu mu, Orta Asyalı mı oldukları bizim sorunumuz 

değildir. Bizi ilgilendiren, insanların niçin dün Orta Asya Türklüğünde kan bağları ararken, 

bu gün niçin Bizans’ın torunu olduğunu keşfettikleri; bu değişikliklere yol açan iktisadi ve 

sınıfsal değişimler; bunların politik sonuçları ve yer yüzünden sömürü ve baskıyı kaldırma 

mücadelesini bunların nasıl etkileyebileceğidir. 

01 Aralık 2004 Çarşamba 

demiraltona@hotmail.com 

42

Orhan Pamuk, İHD ve Sosyalistler 

Bugün Türkiye’de demokratik bir parti yoktur. Neredeyse tek demokratik tepkiler verebilen 

odak İHD ve Orhan Pamuk gibi birkaç aydındır. 

Kimi demokratik talepleri olan, özellikle Kürt Özgürlük hareketine dayanan partiler vardır 

ama bunların programları sistemli bir demokratik talepler manzumesi içermediği ve bunu 

içerecek bir ideolojik ve teorik bir arka plan ve hazırlıktan da yoksun olduğu için, bunlar da 

tam bir demokratik parti özelliği göstermezler. Hele bu demokratik özellikler somut 

politikada, bu hareketin içinde etkili burjuvazinin dar ve kısa görüşlü kısır politikalarının 

prizmasından geçip çarpıldığından demokratik bir nitelik iyice gözden kaybolur. 

Böylece demokrasi mücadelesi sadece anti demokratik kanun ve uygulamalara tepki gösteren 

bir dernek ve birkaç aydının sırtına kalınca, tepeden tırnağa örgütlü ve silahlı bürokrasi ve 

örgütlü burjuvazi, onları her zaman kolayca tecrit edip ezebilmektedir. 

Ama bunun baş suçlusu sosyalistlerdir. Açın sosyalistlerin organlarını bakın, Aydınlık, TKP 

gibi Genel Kurmay desteklilerin bütün program ve mücadeleleri, sözde bir anti emperyalizm 

ardına gizlenmiş anti demokratik gerici bir milliyetçiliğin savunusudur. 

Açıktan bu durumda olmayanları ise neredeyse sadece sendikalist ve ekonomist bir 

propagandayla uğraşırlar ve işçileri tüm toplumun önündeki demokratik özlemeler için 

mücadeleden uzaklaştırmanın aracıdırlar. Yani aşağı yukarı bütün işçi hareketiyle ilgilenen 

aydınlar, sendikacılar ve işçici küçük sol grupların yaptığı budur. 

Biraz daha radikal görünmek isteyenleri de enternasyonalizmin ardına sığınarak demokratik 

mücadele görevinden kaçarlar. 

En keskin görünenleri ise, “demokrasi de neymiş, biz sürekli devrimden sosyalist devrimden 

yanayız” derler. 

Bütün bunların hepsinin ortak yanı devrimci demokratik bir programı ve bunun için 

mücadeleyi gündemden çıkarmaları; işçi sınıfının demokratik bir programla toplumun önüne 

çıkmasını engellemeleridir. 

Demokrasiden sonuna kadar çıkarlı tek sınıf olan işçiler olmayınca da demokratik bir cephe 

kurulamamakta, sınıfsal bir çekirdek bulunmadığı için bütün demokratik muhalefet bu 

güçsüzlüğünü, Avrupa Birliği koşullarının zorlamaları ile bir derece olsun kapamaya 

çalışmaktadır. Bu da onları, gerici milliyetçiliğe dayanan burjuvazi ve bürokrasi karşısında 

daha zayıf bırakmakta ve daha da tecrit olmaktadırlar. 

Bu mekanizmayı iki olayla görelim. Geçenlerde Orhan Pamuk, “bu memlekette bir milyon 

Ermeni ile otuz bin Kürt öldürüldü bunu kimse söylemiyor bari ben söyleyeyim” dedi. Zaten 

Avrupa Birliği’nden tarih alındığından beri o zamana kadar gevşettiği ipleri tekrar sıkmış 

bulunan devletluların tüm özel savaş aparatı, bir merkezden emir almışçasına Orhan Pamuğa 

karşı harekete geçti. 

Bir diğer örnek, birkaç gün önce, ders kitaplarındaki ırkçı, başka din, dil ve kültürden 

insanları aşağılayıcı ifadelere karşı İnsan Hakları Derneği kampanya yaptı. 

43

Peki sosyalistler ne yaptı? Hiç. 

Niçin? Sosyalistlerin kendileri gerici milliyetçilerdir de ondan. Sosyalizm bunu gizlemenin 

bir aracıdır. 

Devrimci demokrasi, her şeyden önce, ulusun her türlü dinsel, dilsel, kültürel., ırksal, soysal, 

tarihsel belirlenimden azade kılınması demektir. Yani tüm dillerin, kültürlerin, dinlerin 

eşitliğidir, Bu eşitlik ise devletin dini, dili, soyu, etnisi, tarihi olmaması demektir. Yurttaşlığın 

insan haklarıyla tanımlanması demektir. 

Bir Orhan Pamuk ya da İnsan Hakları Derneği, bu gerici milliyetçiliğe dayanan devletin 

politikasının sonuçlarına tepki gösterebilir ama ona karşı ayrı bir sistematik program 

koyamaz. 

Bu siyasi partilerin işidir. Türk devletinin Türk devleti olmasını; yani ulusun bir dile, etniye 

göre tanımlanmasını en büyük sorun olarak gören ve işçileri bunun için mücadeleye çağıran 

ve bunu programının başına yazmış bir sosyalist parti var mı? Yok. 

Böyle bir parti olduğunda, Orhan Pamuk zaten böyle bir şeyi söylemek için yapayalnız öne 

çıkmak zorunda kalmaz. Çıktığında da bu parti örneğin tüm üyelerini ve toplumdaki tüm 

demokratik güçleri, “Evet Orhan Pamuğa katılıyorum. Bu ülkede bir milyon Ermeni ve otuz 

bir Kürt öldürüldü. Bunu ben de imzalıyorum ve Orhan Pamuğu tebrik ediyorum” diye 

kampanyaya çağırırdı. Bu partinin yönetici ve militanları hedef olarak öne geçerdi. Bu 

kanaldan, ulusu bir dil ve etniyle tanımlamaya karşı program somut olarak savunulabilirdi. 

O zaman azınlıkta bile kalsanız, toplumu sizin dediğinizi tartışmak zorunda bırakır ve en 

önemlisi sağlıklı bölünmeler yaratırdınız. Örneğin ulusu bir dile, dine, etniye, tarihe, kültüre 

göre tanımlayanlarla, bu türden her türlü belirlemeden azade kılıp, insan haklarına göre 

tanımlamak isteyenler; bu günkü gerici ve ilkel milliyetçilerle demokratik milliyetçiler 

arasında bir bölünme olurdu bu. Çünkü bu bölünmenin olmadığı yerde, her biri gerici 

ulusçuluğa dayananların bölünmesi olur. Onun sonuçlarının ne olduğunu merak eden 

Balkanlar ve Kafkaslara baksın. 

Böyle bir bölünme olduğunda, bölünmeler Aleviler ya da Sünniler; Kürtler ya da Türkler 

arasında değil; devleti, yani politik olanı, yani ulusu bir dine, dile, soya, kültüre göre 

tanımlayanlar ve böyle tanımlanmasında bir sorun görmeyen Alevi, Sünni, Türk ve Kürtler ile 

bunu baş sorun olarak gören Alevi, Sünni, Kürt ve Türkler arasında olurdu. 

Ama için de sosyalistlerin, işçilere işçilerin sorunlarından bahsetmeyi bırakması, İşçileri 

Kürtlerin ve Alevilerin sorunları için mücadeleye çağırması gerekir. Birincisini Sendikacılar 

yapar, Lenin’in Ne Yapmalı’da gösterdiği gibi bunun adı “ekonomizm”dir, ilkelliktir, 

Sendikalizmdir. İkincisini sosyalistler yapar. Bir parti, işçileri değil, toplumdaki tüm gayrı 

memnunları bağrında toplayıp, onların sözcüsü olduğunda adına layık bir sosyalist ve işçi 

partisi olur. İşçi hareketinin işçi hareketi olmak için, işçi hareketi olmaktan çıkması gerekir. 

Ne Yapmalı’nın bu temel dersini bile hatırlayan yok bu gün. Onun için, tüm demokratik 

muhalefet bir Orhan Pamuk ile İHD’nin cılız omuzlarında. 

15 Şubat 2005 Salı 

44

Geliyorum Diyen Felaket 

Bugünkü Irak, giderek, parçalanmadan önceki Yugoslavya’ya benziyor. Orada da, tıpkı bir 

zamanların Yugoslavya’sında olduğu gibi etniler ve dinler bölünmesine karşı çıkanların sesi 

daha az duyulur oluyor ve etkileri azalıyor. Bir çok gazeteci gibi, Cemal Uçar’ın da aktardığı 

izlenimler, bir etniler ve dinler boğazlaşmasına doğru hızla yol alındığını gösteriyor. 

Etniye, dile, soya, dine, tarihe dayanan gerici milliyetçilik, doğduğu günden beri, her zaman 

halkların katliamlarına yol açmıştır. En katliama yol açmadığı yerlerde bile, zorunlu kitle 

sürgünlerine. 

Bu milliyetçiliğin ilk büyük zafer yürüyüşü Balkanlarda oldu. Bunu Balkanlar’dan 

Müslümanların sürülüşü ve daha sonra da bizzat kalanların birbirini boğazlaması izledi. Bunu, 

Anadolu’daki Ermeni katliamları, Mübadeleler izledi; onu Yahudilerin toplu imhası. Pek az 

bilineni ve bu gün Hitler’in günahları nedeniyle sözü edilmeyeni, İkinci Dünya Savaşı’ndan 

sonra yine bu gerici milliyetçiliğin bütün Avrupa’da milyonlarca Almanın sürülmesine ve bu 

sürgünlerde tıpkı Ermenilerinkinde olduğu gibi yüz binlerce, kimi tahminlere göre 

milyonlarca insanın ölümüne yol açtığıdır. İsrail, tıpkı Türkiye’nin Ermeni, Süryani 

katliamları ve Rum mübadeleleri üzerinde yükselişi gibi, Arapların sürülüşü ve katliamı 

üzerinde var oldu. Ve şimdi Irak dolu dizgin bu noktaya doğru gidiyor. 

Bu gidiş durdurulabilirdi. Barzani ve Talabani, eğer PKK gibi bir programa sahip olsalardı, 

ulusu Kürtlük veya Araplık gibi, etnik, dilsel, tarihsel biçimde tanımlamayıp, Irak’ta, tıpkı 

gerçek bir laik sistemde devletin nasıl dini olmaz ve bütün dinler eşit olursa, dili, etnisi, soyu, 

tarihi olmayan bir demokratik Irak ve Orta Doğu’yu savunsalardı, bütün bölge ezilenlerinin 

kalplerini ve desteğini kazanırlar; Irak’ı parçalamak isteyen ve bunun için de Irak’ı dil, etni ve 

din dengelerine göre örgütleyerek bu türden bölünmelerin yolunu açan ABD ve diğer 

emperyalistlere karşı direnişin mayalandığı bir merkez olabilirlerdi. Böylece Irak’ın, ve 

muhtemelen sonra da bütün Orta doğu’nun bu kanlı boğazlaşmaya gidişini durdurabilirlerdi. 

Ama bunu yapabilecek ne sınıfsal temelleri vardı ne de ideolojik şekillenmeleri. Kerkük’ün 

Kürtlüğü noktasında yoğunlaşarak; daha önce Saddam’ın etniye dayanan milliyetçiliği ile 

yaptığına, yani Kürt ve Türkmenleri Kerkük'ten sürmeye; aynı mantıkla cevap vermeye 

kalktılar. Bir tarihsel haksızlığı yeni bir haksızlıkla düzeltmeye kalktılar. 

“Kerküğün Kürt veya Arap olması önemli değildir. Bizler insanların Kürt, Arap, Türkmen, 

Ermeni, Süryani; Sünni, Şii olmalarının hiçbir politik anlamlarının olmadığı bir demokratik 

Irak istiyoruz. Bu demokratik Irak’ın, tarihi, dili, dini, etnisi olması gerekmiyor. Tıpkı 

Amerika’da olduğu gibi, yurttaşlık ve onun insan ve yurttaş olarak hak ve görevleri ulusu 

tanımlamalıdır” demediler. 

Elbette, Kürtler, bu bizzat kendileri gerici ulusçuluğa göre şekillenmiş, dile, etniye, dine, 

soya, tarihe dayanan devletlerde ezilmektedirler. Ama bu ezilmeden kurtulmanın yolu, 

kurbanı olunan gerici milliyetçiliğin bir benzeri olamazdı. Elbette çok elverişli güç 

45

dengelerinde bu da olur ve her zaman olduğu gibi, yine etnilerin, dillerin, dinlerin sürgün ve 

imhasıyla olur. 

Ama büyük politikacı, Tarihin önüne sunduğu istisnai anda, güçlü olduğu noktada, var olan 

paradigmaları aşıp, yeni bir açılım getirendir. Barzani ve Talabani, bu fırsatı elde ettiler ve her 

zaman olduğu gibi, sınıfsal konumları, ideolojik şekillenmeleri nedeniyle Padişah olsa 

soğanın cücüğünü yiyecek bir çobandan daha fazla bir ufuk genişliği ve çözüm gücü 

gösteremediler. 

İşin kötüsü, kendisi bizzat Kürtlerin de büyük felaketlerine yol açacak bu politika, PKK gibi 

şu an bu etniye, dile, oya dayanan milletçiliği aşabilecek ve bunu programlaştırmış biricik 

hareketin de sarsılmasına yol açtı. 

Çok yazık! PKK’nın politikasının ve projesinin, Orta Doğu’da ulusları dile, dine, soya, etniye 

gör tanımlayanlarla bölünmüş bir Demokratik Cumhuriyetin biricik doğru proje ve politika 

olduğu, kanlı katliamlar ve sürgünlerden geçerek anlaşılacak. Ve bu anlaşıldığında insanlar 

dillere, dinlere, etnilere göre öylesine derin bölünmelere uğramış olabilir ki, tekrar bir birliğin 

bütün yolları tıkanmış olabilir. 

ABD buna oynuyor. Kendileri gerici milliyetçiliğe dayanan ve bun nedenle Kürtleri ezen 

uluslar ve devletlere ile; onlara karşı yine onların dayandığı milliyetçilik anlayışıyla cevap 

vermeye kalkan Barzani ve Talabaniler bu oyunun başarısının en büyük destekçileri oluyor. 

Bosna’daki savaşın en hızlı günlerinden birinde çalıştığım taksiye Yugoslavya’dan geldiği 

belli olan Boşnak olduğunu sandığım bir genç binmişti. Konuşurken Sırp mı, Hırvat mı, 

Boşnak mı olduğunu sormuştum. “Saraybosnalıyım” demişti. 

Şehrini sormadığımı, Sırp mı, Hırvat mı, Boşnak mı olduğun sorduğumu söyleyip soruyu 

tekrarlayınca; o da tekrar “Saraybosnalı’yım” dedi. O zaman bunu bilinçli olarak söylediğini 

fark ettim. Karşımdakinin soya, etniye, dile, dine dayanan milliyetçiliği reddeden biri 

olduğunu tahmin edemezdim. Karşımda, hala o etniler ve dinler boğazlaşmasında beynini ve 

yüreğini yitirmemiş bir insan vardı. Kendisini Boşnak, Sırp, Hırvat vs. olarak, bir etniye, bir 

dine göre tanımlamayı reddediyordu. 

Bu gün de Irak’ta (Sadece Irak’ta mı? Her yerde ama Özellikle Orta doğu’da) “Türk müsün, 

Kürt müsün, Arap mısın, Fars mısın, Yahudi misin?” sorusuna, her türlü etnik, dilsel, dinsel, 

tarihsel göndermeyi reddederek, Kerküklüyüm, Musulluyum; Bağdatlıyım, diyecek, Kürt, 

Türk, Arap, Fars olmayı reddedecek, o Saraybosnalı genç gibi insanlar gerekiyor. 

27 Temmuz 2004 Salı 

demir@demirden-kapilar.net 


* 

46

Azınlık Konusunda Yazılar’a Önsöz 

Son günlerde azınlıklar konusu Türkiye’deki tartışma gündeminin önemli maddelerinden biri 

oldu. Ama konu burjuvazi tarafından Avrupa Birliği’ne girme, Devlet bürokrasisi tarafından 

da Lozan anlaşmalarındaki hukuki veya siyasi tanımları çerçevesinde ve Türkler veya 

“çoğunluk” tarafından tartışılıyor. 

Kürtler ise, ulusal baskıdan kurtulmak için, “kurucu” olarak kabul edilmek için mi , yoksa 

şimdilik “azınlık” olmayı kabul edip sonra o haklara dayanarak daha elverişli koşullarda 

mücadele etme olanakların tepmeyen bir mücadelenin mi daha doğru olduğu bağlamında, 

aslında bir strateji ve taktik sorunu olarak tartışıyorlar. 

Sosyalistler her zaman olduğu gibi bu gibi sorunları gündeme almayı ve tartışmayı neredeyse 

bir sapkınlık olarak görüyorlar. Son derece bayağı olarak anlaşılmış mekanik veya ekonomik 

maddeci Marksizm anlayışıyla, bu gibi sorunlarda bir şey söylemektense, hiçbir şey 

söylemeyerek her hangi bir işçi direnişi veya iş koşullarındaki kötülükten veya genel olarak 

yoksulluktan söz etmeyi sosyalizmin şanından sanıyorlar. 

Bunu “ekonomizm” olarak gören daha “enternasyonalist” olanları ise politikadan kaçışlarını 

ve politikasızlıklarını, dünyanın her hangi bir ülkesinde yapılmış bir toplantının veya eylemin 

ateşinde ısınarak gizlemeye çalışıyorlar. 

Böylece bu tartışmalarda, bırakalım sosyalist bir yaklaşımı bir yana, devrimci demokratik 

denebilecek bir perspektifin bile izi tozu görülmüyor. Bayağılık ve gerici bakış açıları ve 

kavramlar, yerleşilmiş ve doğrulukları zerrece eleştiri süzgecinden geçirilmemiş yaklaşımlar 

bu tartışmalarda en ileri görünen görüşlere bile damgasını vuruyor. 

Eleştirel ve devrimci Marksist geleneğe dayanan ve onu içinde taşıyarak aşmaya çalışan bir 

yaklaşımın yokluğu bu bayağılığın temel nedenlerinden biridir. 1960’lar Türkiye’sini 

hatırlayanlar bilirler. O zamanlar da sosyalistler, toplumun belki bu günkünden de küçük bir 

bölümünü oluşturuyorlardı, ama ortaya koydukları yeni sorunlar ve bakış açılarıyla toplumun 

üzerinde tartışılmaz bir entelektüel ve ideolojik üstünlük kuruyor, tartışmaları o günün 

ölçüleriyle çok ileri noktalara çekiyorlardı. 

Çok sembolik bir örnek alınabilir. Altmışlı ve yetmişli yıllarda, sosyalistler, en azından bir 

kısmı, Türk halkından değil, Türkiye Halkı veya Halklarından söz ediyorlardı, bildirilerine bu 

hitapla başlıyorlardı. O zamanın Türk devletinin Türklükle tanımlanmış niteliğini kimsenin 

sorgulamadığı ve sorgulamayı aklından bile geçirmediği Türkiye’sinde bu çok ileri bir 

yaklaşımı ifade ediyordu. Bu gün, Kürt hareketi; Demokrasi ve refah özlemlerinin ifadesi olan 

Avrupa Birliğine katılma; goloballeşmenin zorladığı değişimler ve ABD’nin Irak’ı işgali gibi 

gelişmelerin baskısı altında, toplum neredeyse, sosyalistlerin Altmışlarda, söyledikleri için 

partilerinin kapatıldığı, işkence gördükleri, hapislerde çürüdüklerini, kabullendiği bir noktaya 

gelmişken, yani Türkiyelilik tartışılırken ve Genel Kurmay Başkanı bile Türklüğü etnik veya 

dilsel bir kapsamdan çıkarıp neredeyse Türkiye Devletinin yurttaşlarıyla sınırlı bir kavram 

47

olarak tanımlamak zorunda kalırken, sosyalistler bu geç ve dolaylı gelmiş zaferlerini bile 

savunma noktasında olmadıklarından, bu gün varılan nokta, liberallerin, globalizm 

hayranlarının, ABD veya Avrupa’yı destekleyenlerin çabalarının bir sonucu gibi görülüyor ve 

onların kontosuna bir artı olarak geçiyor. 

İşin kötüsü, kendine sosyalistim diyenler altmışlarda savunduklarından da daha geri bir 

noktaya kaymış bulunuyorlar. O zamanlar Türkiye Halkı veya Halkları, statükoya bir meyden 

okuma, devrimci demokratik özlemlerin bir ifadesi iken, bu günkü sosyalistlerin sözde anti 

emperyalizm, anti globalizm, Avrupa’ya karşı olma adına bu tartışmaların karşısında 

durmaları, en gerici, devletin en derin ve anti demokratik kesimlerinin destekçiliğinden başka 

bir anlam taşımıyor. Eskiden Türk devletine karşı Türkiye Halklarını savunuyorlardı, şimdi 

Türkiye’cilere karşı Türk devletinin zımni veya açık savunucusu durumundalar. 

Kimileri Türkiyeli sosyalistlerin bu evriminin günahını sosyalizm idealine veya Marksizme 

yükleyerek bundan ideolojik bir kar da elde etmeye çalışıyorlar. Ama bunu yaparken, 

Marksizmin o son derece temel önermesini unutmuş ve tersinden doğrulamış oluyorlar: 

İnsanların varlıklarını bilinçlerinin değil; bilinçlerini varlıklarının belirlediği. 

Türkiye’de sosyalistlerin ve toplumun bu ters yönlerdeki evriminin nedeninin Marksizmde 

veya sosyalizm ideallerinde değil, somut sosyolojik ve ekonomik gelişmelerde aranması 

gerektiği. 

Bunun en büyük kanıtı aynı zamanda genel akıma karşı durmuş ve bunların sosyalizm veya 

Marksizmle ilgisinin olmadığını söyleyen; sosyalistlere karşı sosyalizm mücadelesi veren; 

sosyalistlere karşı sosyalizmi savunan sosyalistlerin varlığıdır. Nasıl Papalığın veya 

Muaviye’nin cinayetlerinin nedeni İsa ya da Muhammet’in öğretileri değil idiyse ve Papalığa 

ve Muaviye’ye karşı sapkınlar olduysa ve bizzat bu sapkınların varlığı bunun kanıysa öyle. 

Ne var ki, toplumun bu gün otuz yıl önce sosyalistlerin söylediklerinin haklılığını kabul 

etmesi, bu kabulün bu günün dünyasının veya Türkiye’sinin sorunlarına bir çözüm olduğu 

anlamına gelmiyor. 

* 

Bu günün sosyalisti de tıpkı otuz kırk yıl öncesinin sosyalisti gibi yine topluma ters bir 

noktada olmalıdır. Ancak o takdirde sosyalizm tekrar, fiziki gücü olmasa bile, teorik ve 

entelektüel gücün kazanabilir. Kendisinin katillerini ve cellatlarını vasiyetini yerine getirmeye 

zorlayabilir. Hiç unutmamak gerekiyor, eğer insanlık tarihinde bir ilerlemeden, bir ileriye 

gidişten söz etmek mümkünse veya böyle sayılabilecek kimi değişmeler olmuşsa, bu her 

zaman, yenilenlerin bir katkısıdır. 

Bu günkü demokrasi denen şey aslında, işçi ve sosyalist hareketin bir seri yenilgi ile bitmiş 

mücadelelerinde, galiplerin yendiklerinin vasiyetlerini gerçekleştirmek zorunda olmalarının 

sonucudur. 

Altmışların ve yetmişlerin, aslında kendini her ne kadar öyle tanımlasa da sosyalist değil 

devrimci demokratik karakterli olan, sosyalist hareketi olmasaydı; seksenlerin ve doksanların 

Kürt hareketi olmasaydı, bu gün kimse ne Türklüğü sorgular ne de azınlıkları tartışırdı. İki 

48

hareket de çok ağır yenilgiler aldı. Ama galipler en güçlü oldukları noktada yendiklerinin 

vasiyetini yerine getirmekten başka bir şey yapamaz durumdalar. 

Ama onlar şimdi bizim vasiyetimizi yerine getirirlerken, bizim onların karşısına geçerek, 

bunu hatırlatma ile yetinmemiz, sonumuz olur. Biz şimdi başka yenilgilerin peşinde 

olmalıyız. Ancak o zaman ezilenlerin kurtuluş mücadelesine bir parçacık da olsa bir katkıda 

bulunabiliriz. 

Sosyalist olmak bilinçli olarak “yenilgi enayiliği”ni seçmek demektir. 

En azından şimdiye kadar yaşanan tarih bunu kabul ederek yola çıkmak gerektiğini 

göstermektedir. 

O halde, göreve devam, önümüzdeki yenilgilerin konularını belirlemeye başlayalım. 

* 

Bu gün toplum otuz kırk yıl önce sosyalistlerin dediklerine geldi ama arada geçen zamanda 

gerek toplumsal mücadeleler gerek bu mücadelelerden çıkan teorik sonuçlar çok uzun bir yol 

kat ettiler ve çok başka noktalara vardılar. Dün sosyalistlerin dedikleri ve bu gün toplumun 

vardığı yer, aslında bu günün dünyasının sorunları karşısında gerici ve tutucu bir konuma 

karşılık düşer. Ama sadece dünyanın sorunları bakımından değil, teorik ve metodolojik olarak 

da çok geri bir yaklaşıma karşılık düşer. 

Azınlıklar konusu da böyledir. Azınlıklar konusunun Türkiye’de tartışıldığı biçim ve bu biçim 

içinde, en sol ve en ilerici gibi görünen tavırlar ve kavramsal araçlar bile, bu günün 

dünyasının koşullarında aslında gerici bir çözüm önerisinden başka bir şey değildirler. 

Azınlıklar konusunda son yirmi yılda bir çok yazı yazdık. Bu yazılarda bu mücadelenin 

deneylerinden yola çıkılarak, önümüzdeki yeni yenilgilerin yaşanacağı alanlar 

tanımlanmaktadır. Elbette bu tanımlama, el yordamıyla, daha önce hiç el atılmamış alanlarda, 

bakir ve keşfedilmemiş bir alanda yapıldığından, yeni olan çoğu kez eski biçimler içindedir. 

Yeni yürümeyi öğrenen bir çocuk gibi paytaktır. Sık sık düşer. Ama yine de her seferinde 

yeni bir alana girmeyi, yeni bir kıtayı keşfetmeyi başarır, çoğu kez, Kristof Kolomb gibi 

bunun yeni bir kıta olduğunun farkına varmasa bile. Aşağıdaki yazılar aynı zamanda bu 

evrimin izlediği yolu gösterir. 

* 

Seksenlerin ortasında o güne kadar Türk, Erkek, Beyaz olmuş ve böyle olduğunun bilincinde 

olmayan, düşüncesinde böyle kategoriler bile bulunmayan bir sosyalist olarak Avrupa’da 

sürgün yaşamına başladığımızda, bu gün artık örneğin kültür, azınlık, farklılık gibi, 

sıradanlaşmış kavramlar, ne Avrupa’daki sosyalist harekette ne de içinden geldiğimiz Türkiye 

sosyalist hareketinin geleneğinde ve terminolojisinde bulunmazdı. Devletin, paranın ne 

olduğunu bilmeyen kabilelerin dilinde bunların karşılığı olan kavramların bulunmaması gibi. 

Biz bu gün bile Türkiyeli sosyalistlerin hala kenarına bile varamadıkları klasik Marksist 

geleneğe uygun olarak, emeğin kurtuluşunun ne yerel ne de ulusal bir sorun olamayacağı 

önermesinin, mantıki ve geleneksel sonucuna uygun olarak, Avrupa’ya gelince, görevimizi 

Avrupa’daki işçi hareketine azami katkıyı nasıl yapabileceğimiz olarak belirlemiştik. Bu 

49

çerçevede, Almanya’daki işçilerin önemli bir bölümünü oluşturan Türkiye kökenli işçiler, 

dillerini ve yapılarını en iyi bildiğimiz için esas ilgi ve çalışma alanımız olarak beliriyordu. 

Ama daha bu görev tanımlamasında bile, bütün Türkiye sosyalistlerinden farklıydık. Onlar 

için Türkiye’li veya Kürdistan’lı işçileri, Türkiye veya Kürdistan’daki mücadeleye tabi olarak 

ve oradaki mücadeleye maddi manevi destek bağlamında ele alınırken; biz aynı kesimi 

Avrupa işçi hareketinin bir parçası olarak ele alıyorduk. Bizim sorunumuz, bu Avrupa işçi 

hareketinin nasıl birleştirileceği idi, onlar ise, fiilen Avrupa’lı işçileri uluslara göre bölerek 

örgütlemiş oluyorlardı. Dolayısıyla bütün Türk ve Kürt soluna karşı bir konumda bulunuyor, 

onların milliyetçiliğine karşı, klasik devrimci ve enternasyonalist bir konumu savunuyorduk. 

Tabii bu klasik Marksist konuma uygun olarak da, tıpkı bir şehirden başka bir şehre giden bir 

parti üyesinin gittiği şehrin organında çalışması gibi, Avrupa’da bulunduğumuz ülkelerdeki 

seksiyonlarda çalışmaya başladık. Önce Dördüncü Enternasyonal’in Fransa seksiyonunda 

(LCR’de Devrimci Komünist Liga), sonra Almanya’ya geçince Alman Seksiyonunda, 

(GİM’de Enternasyonalist Marksist Grup) yer aldık. 

Ancak Almanya’da daha ilk adımda, bu klasik yaklaşımın gerekli ama yeterli olmadığını 

görmeye ve gözlemlemeye başladık ve birden bire, İşçi örgütlerinde ve partilerinde azınlıklar 

konusuyla azınlıktan bir insan olarak (Almanya’da Türkiyeli işçiler, Türkiyeliler de Örgüt 

içinde bir azınlıktı) karşı karşıya kaldık. 

Bu karşı karşıya kalışın bulunduğu ortamı ve tartışmaların bağlamını aktarabilmek için, biraz 

geriye gitmek gerekiyor. 

1950’li yıllarda, klasik Birinci ve Üçüncü Enternasyonal’in geleneğini ve programını savunan 

Dördüncü Enternasyonal henüz 1968 yükselişinin rüzgarlarıyla yelkenlerini doldurmamış, 

küçük gruplardan oluşan bir örgüttü ve Avrupa’daki militanlarını özellikle Cezayir halkının 

kurtuluş savaşını desteklemeye yöneltmişti. Gizli silah fabrikaları kurmak gibi işler 

yapıyorlardı Avrupalı kalifiye işçi ve sosyalistler. 

Ama böylece bir çok Avrupalı İşçi ve Sosyalist ilk kez üçüncü dünyalılarla, Avrupa İşçi sınıfı 

merkezli bakış açısıyla, kendisi kurtarılacak olarak görülenlerle, nesne olanlarla, onların özne 

oldukları mücadelede, onlara yardım etme durumunda bulunuyorlardı. 

Babalar ve analar çocuklarından çocuklarının kendilerinden öğrendiğinden daha fazlasını 

öğrenirler. Bu faaliyetlere katılanlar da kendi Avrupa Merkezciliklerinin farkına daha çok 

vardılar. Bunlar Avrupalı örgütlerin içinde, Avrupalı örgütlerin Avrupa merkezci 

düşünüşlerinin en önemli eleştirmenleri olarak varlıklarını sürdürdüler. 

Onlar bir yanda bu örgütler içinde var olmaya devam ederken, Türkiye’de iki hareketin içinde 

şöyle bir gelişme oldu yetmişlerin sonunda. 

Vatan Partisi içinde biz Üçüncü Enternasyonalin lağvı, Sovyetlerin sınıf karakteri, Faşizme 

karşı mücadelenin sorunlarından hareketle, Stalinizmle kopuşup klasik Marksist geleneği 

sürdüren Troçkist geleneğe katılmıştık. Benzeri bir gelişim Rızgari saflarında da görülüyor ve 

onlar da yavaş yavaş bu sorunları, Stalinizmi vs. gündeme getiriyorlardı. Ama bu teorik 

olarak son derece korkak bir biçimde yapılıyor ve esas itici gücünü Stalinizmin Kürt sorunu 

karşısındaki tutarsızlığının eleştirisinden aldığından, ulusçu bir hareket noktası bu arayışlara 

50

sürekli damgasını vuruyor ve bu da onların mantık sonuçlarına ulaşmasını engelliyor, genel 

olarak merkezci tabir edilen bir konumda bulunuyorlardı. Ama yine de, bu tabuların yıkılışı, 

bizim yazılarımız ve evrimimizin de dolaylı etkisiyle bu harekete yakın duran bazı kişilerin 

Rızgari hareketinden kopması ve Troçkizme yönelmesi sonucunu doğurmuştu. 

İşte bu gelişmelerle bağlı olarak, bu hareketlerin Almanya’daki taraftarları arasında da bu 

yönde bir evrim yaşanmıştı. Türkiye’deki bu evrimin sonucu olarak ve ondan etkilenmeyle, 

çoğu bulunduğu fabrikada işyeri konseyi üyesi veya sendika aktivisti de olan, yıllardır bir 

şekilde politik mücadele yürüten işçi ve aydınlardan bir grup, Troçkist olduk deyip Dördüncü 

Enternasyonal’in kapısını çalmışlardı. 

Avrupa sanayiinin kalbi Ruhr bölgesinde, Duisburg’ta, veya Stuttgart’da Mersedes 

fabrikalarında grev yöneten Türkiyeli, sosyalist maden ve çelik işçisi, en az beş on yıllık 

politik ve örgütsel tecrübesi olan işçiler bu küçük örgütün kapısını çalınca örgüt tam 

anlamıyla bir şok yaşar. Örgütün bütünüyle ufku dışında kalmış bu kesim bulutsuz gökte 

çakan bir şimşek gibi örgütün içine girmiştir. 

Ernest Mandel Kürt işçilerin örgütlenmesi Kürdistan’da sosyalist bir seksiyonun 

örgütlenmesine katkı olabilir diyerek, kendi cebinden aldığı IBM elektrikli daktiloyu bu gruba 

hediye eder. Çı Bıkın isimli bir dergi çıkmaya başlar. Bu arada 12 Eylül darbesi olmuş, 

göçmenler daha da hareketlenmiştir. Türkiye’den kaçanların da etkisiyle Avrupa’da 

politikleşme ve aktifleşme yükselmeye devam etmektedir. Yol dergisi etrafında toplanan bu 

kişiler, 12 Eylül’e karşı mitinglerin örgütlenmesinde önemli bir rol oynamışlardır. Hasılı 

küçük Alman seksiyonu, gelen Türkiyeli Kürt ve Türk işçiler aracılığıyla başına devlet kuşu 

konmuş gibidir. 

Ne var ki, ilk cicim ayları bitince, 12 Eylül yenilgisi ve dünyadaki yeni muhafazakar 

rüzgarların da etkisi altında (Teatcher, Reagan, Özal, Kohl) hem bir gerileme ve özele 

çekilmeler hem de tam da azınlık olmaktan doğan sorunlar kendini göstermeye başlar. Kürt ve 

Türk üyeler bir türlü örgütsel yaşama katılamamakta, hep kendilerini dışlanmış 

hissetmektedirler. Bu nedir, nereden gelmektedir? Bu iki sorun birleşince, Türk ve Kürt 

üyelerin çoğu bir süre sonra örgütü terk eder. Birkaç kişi kalır sadece. 

Bunun üzerinde örgütte bu başarısızlığın nedenleri üzerine bir tartışma başlar. Ama tartışma 

aslında yine tam anlamıyla örgüt içinde olmaktan ziyade, yabancılar ve yabancılarla 

ilgilenenler arasında yürütülmektedir. 

İşte bu tartışmalarda, Cezayir Kurtuluş savaşana dayanışmada çalışmış, oralarda yaşamış bir 

Alman üye, örgüt içinde Türk ve Kürtlerin ayrı bir otonom örgütlenme içinde olmasını 

savunmakta; Lenin’in Bundçularla tartışmasının yanlış bilindiğini, aslında Lenin’in fiilen 

özeleştiri yaptığını, Yahudi işçilerin RSDİP içinde otonom yapılarının olduğunu 

söylemektedir. Ve bunu söyleyen örgüt içinde yabancıları en iyi anlayan, onlara en yakın, 

örgütün Avrupa merkezciliğine ve ırkçılığına karşı onları savunan; örgütün ırkçı olduğunu 

söyleyen bu kişidir. 

51

İşte ilk kez bu kişinin söyledikleri ve bu tartışma içinde, “azınlık sorunu” ile, sosyalist 

örgütlerde azınlıkların sorunu bağlamında yukarıda kısaca değinilen koşullar ve atmosfer 

içinde karşılaştık. 

Tabii ilk tepkimiz, yabancı olarak bu Alman üyenin dediklerine yani örgüt içinde yabancıların 

otonom örgütlenmesi olmasına karşı çıkmak oldu. Bu daha önce hiç duymadığımız bir şeydi. 

“Kitapta yeri yok”tu. Böylece biz yabancılar otonomiyi reddederken, bir Alman, ama Cezayir 

kurtuluş savaşı aracılığıyla bir önemli deney yaşamış bir Alman, bize rağmen bizlerin otonom 

bir yapı oluşturmamızı öneriyor ve savunuyordu. 

Ancak bu sırada Kadın hareketinin de bir yükselişi yaşanıyordu ve kadın hareketi sol örgütleri 

ve işçi örgütlerini sarsmaya başlamıştı. Ayrıca Kadın, Barış ve Ekoloji hareketlerinin 

partileşmesi olarak görülebilecek Yeşiller de seçimlerden büyük bir başarıyla çıkmış ve bütün 

paradigmalar ve politik manzara değişmiş, sol örgütler bu gelişmelerin baskısı altına 

girmişlerdi. Bunun etkisiyle de, örgütler içinde kadın üyeler fiilen otonom yapılar 

oluşturmuşlar veya oluşturuyorlardı. 

Aslında yabancıların durumu da tıpkı kadınlara benziyordu: Paralellikler en kör göze bile 

batıyor. Avrupa’daki kadın hareketi her ne kadar beyaz bir karakter taşısa; yabancılar da 

kadınlar karşısında seksist ve erkek egemen bir damardan geliyorduysa da; örgüt içindeki 

ırkçılığa ve seksizme karşı ister istemez benzer sorunlardan gelen bir yakınlaşma da oluyordu. 

Bunun üzerine, klasik literütürde yeri olmayan çevre, kadın, siyah (yabancılar, azınlıklar) 

hareketleri ve konuları üzerine teorik bir yoğunlaşmaya girdik. Bu yoğunlaşmanın ilk 

sonuçları örgüt içinde fiilen otonom olarak çıkardığımız Ne Yapmalı adlı, üç sayı çıkabilmiş 

dergide görülebilir. (Bu dönemin kısa bir özeti, Hamburg Dersleri adlı yazıda bulunmaktadır.) 

Bu arada, Hamburg’ta bir Türk dazlaklar tarafından öldürüldü ve Türk göçmenlerin hızlı bir 

radikalleşme ve politikleşmesi başladı: Türk gençleri kendiliğinden öz savunma ihtiyacına 

uygun olarak çeteler kurmaya başladılar. Türkiyelilerin içinde neler için nasıl mücadele 

etmeliyiz, ne yapmalıyız gibi sorunlar tartışılmaya başlandı. Burada önemli olan şudur. Artık 

Almanlar Türkiyelileri değil, Türkiyeliler kendilerinin ne yapacağını tartışıyorlardı. Yani 

Azınlıklar sorunu değil; Azınlıklar Alman sorunun tartışıyorlardı. Bu günkü Türkiye’deki 

tartışmaların diline çevirirsek; Türkler azınlık sorununu değil; Azınlıklar şu Türk sorununu 

nasıl halledeceklerini tartışıyorlardı. 

Bu gelişmelerin ve tartışmaların en başından itibaren içinde yer aldık. Artık, bir Alman 

sosyalist örgütünde, sosyalist biri olarak azınlıklar sorununu değil; fiilen var olan bir azınlık 

hareketi içinde, azınlıktan bir sosyalist olarak azınlık hareketinin veya azınlık hareketi 

içindeki işçi ve sosyalistlerin ne yapması gerektiğini tartışıyorduk. 

İşte ilişikteki ilk üç metin bu tartışmalar içinde bizim savunduklarımızın birer belgesidir. 

Daha sonra, buradan çıkardığımız dersleri, Kürt hareketinin veya Türkiye’deki demokrasi 

mücadelesinin stratejisi bağlamında tekrar çeşitli yazılarda ele aldık. Son üç metin de bunun 

örneğidir. 

* 

52

Ama bütün bu yazlarda çok temel bir yanlışımız bulunmaktadır ve bu bizim ancak son 

dönemde çözüp aşabildiğimiz bir sorundur. Zaten bu sorunun çözümü, Marksist Din, Ulus, 

Üstyapılar, Demokratik cumhuriyet, Proletarya Diktatörlüğü gibi sorunları bir çırpıda yepyeni 

bir ışık altında çözmektedir. 

Temel yanlışımız, bu yazılarda ulusu, ulusçular gibi tanımlamamızdır. Yani bir dil, etni ya da 

tarihle. Böylece sanki ortada iki farklı sorun varmış gibi görülmektedir. Bir yanda azınlık 

sorunu, bir yanda da ulusal sorun. Ulusal sorununun çözümü için Ulusların Kaderini Tayin 

Hakkı; Azınlık sorunu için, dil, kültür, ulus ve etnilerin eşitliği. 

Peki, eğer politik olan dil, etni, soy, kavime vs. göre tanımlanmamışsa, azınlık mı olur? 

Ayın şey demokratik cumhuriyet bağlamında da görülür. Bir yandan, Ulusların kaderini Tayın 

hakkının aslında ulusal sorunla ilgili değil; nasıl bir devlet biçimiyle ilgili olduğunu söyleriz; 

yani bir tek köyün bile ayrılma hakkı olması gerektiğinden; ayrılmak için bir ulus olmanın 

şart olmadığından söz ederiz; diğer yanda ulusların kaderini tayin hakkından söz ederiz. 

Ulusların kaderini tayin hakkının aslında dile, dine dayanan ulusal devletler kurmak hakkı 

olduğunu göremeyiz. 

Peki bu küçük adımı niçin bir türlü atamayız? Lenin, Troçki, Kıvılcımlı gibilerin üzerimizdeki 

otoritesi öyle büyüktür ki, Onların hepsinin bu sloganı savunmuş olması, o sloganı eleştiri 

ateşinden geçirmemizi engellemektedir. Bunun yanı sıra Türkiye’deki Kürt mücadelesine 

verdiğimiz destek de bu ilkeye dayandığından, bu ilkenin nesnel ilerici yönü nedeniyle, 

ideolojik olarak gerici olduğunu göremeyiz. 

Bu nedenle, aslında 1990’ların en geç ortalarında atmamız gereken adımı ancak on sene sonra 

atabiliriz. Bu nedenle aşağıdaki yazılar bu çelişkileriyle birlikte ve bu çelişkinin çözümünde 

bir aşama, belli bir tıkanıklığın manevi bir otorite yüzünden aşılamamasının; zihnin 

bilinmeyen yerlere adım atarken nasıl korkak ve ürkek hareket ettiğinin bir örneği olarak da 

okunabilir. 

Ulusal Sorun ve Azınlıklar sorunu (Türkiye’deki tartışmalarda Ulusal sorun ve Milliyetler 

sorunu diye ayrılan şey) iki ayrı sorun değildir. Ya da daha doğrusu şöyle diyelim. Dile, dine, 

etniye dayanan ulusçuluk açısından, bir ulusal sorun bir de azınlıklar ya da milliyetler sorunu 

vardır. Milliyetler, azınlıklar yüzdeki sivilceler gibi katlanılması gereken sorunlardır. Ya da 

sivilceleri sağlık işareti gören bir anlayışla sivilceler zamanın modasına göre, sivilceler bir 

sağlık ve güzellik işareti olarak da alınabilir. Bu günün azınlıkları renklilik ve çeşitlilik olarak 

tanımlayan anlayış, asılında bütün o ilerici görünüşünün ardında; gerici ulusçuluğun bütün 

varsayımlarını paylaşır. Azınlığı yok etmez, sadece onun karşısındaki tavrını değiştirir. Sorun 

olarak değil zenginlik olarak görmeye başlar. Yani azınlıklar zenginlik olmasa derhal tavrını 

değiştirecektir. 

Halbuki, ulusu, dil, din, etni, tarih vs, ile tanımlamayı reddeden; tüm dillerin, kültürlerin, 

etnilerin eşitliğine dayanan; bunların politik olanın tanımından dışlandığı bir devrimci 

demokratik ulusçulukta, çoğunluk olmadığı için (Dile dine etniye dayanan bir millet olmadığı 

için), azınlıklar da (milliyetler de) olmaz. 

53

Ama tam da bunların olmadığı yerde, kelimenin gerçek anlamıyla “azınlıklar sorunu”, 

gerçekten aritmetik ya da sayısal anlamıyla azınlık olmaktan doğun sorunlar gündeme 

gelebilir. 

Bu günkü tartışmalara gelince. Buraya kadar söylenenler bir de bu bağlamda somutlayalım. 

Türkiye’de Azınlıklar konusundaki son tartışmalar hep çoğunluk tarafından yapılmakta ve 

yanlış varsayımlara dayanarak yapılmaktadır. 

Birinci yanlış şudur: 

Azınlık sorununu azınlıkları yok ederek değil, azınlıkların varlığına dayanarak çözmek 

tartışılmaktadır. 

Sorunun tartışılmasına en kritik yanlış: matematik olarak azınlık ile hukuki ve politik olarak 

azınlık kavramının karıştırılmasıdır. 

Azınlık sorunu öncelikle, politik ve hukuki bir sorun olarak ele alınabilir. 

* 

Politik ve hukuki bir çözüm için, bırakalım sosyalizmi bir yana, “Azınlık sorunu”nun, 

devrimci demokratik bir çözümü, Azınlıkları yok ederek mümkün olur. Azınlıkları yok 

etmenin biricik yolu ise, çoğunluğu yok etmektir. Ve bu da bir tek taleple ifade edilebilir: 

Tüm dillerin, etnilerin, kültürlerin, “ulusların”, kavimlerin eşitliği; devletin dini, etnisi, 

kültürü, kavmi, “ulusu” olmaması. Tıpkı gerçek bir laiklikte din karşısında nasıl bir konumda 

olursa, diller, etniler, kültürler, kavimler ve “uluslar” karşısında da aynı konumda bulunması. 

Zina tartışmalarındaki geri ve gerici konumlar azınlık tartışmalarına da damgasını vurmuştur. 

Aslında sorun son derece kolay ve basit olarak çözülür. Nasıl hukuken evliliğin olmadığı 

yerde, hukuken zina da olmazsa, politik ya da hukuki olarak tanımlanmış bir kritere göre 

çoğunluğun olmadığı yerde, azınlık da olmaz. 

Konu azınlıklar tartışmasında dinsel, ulusal, dilsel, kültürel azınlıklar olduğuna göre, bu 

azınlıkları yok etmenin yolu: bu kriterlere dayanan çoğunluğu yok etmekten geçer. 

Yani Ulusun ya da devletin tanımından Türklüğü kaldırdığınız zaman Ermeniliği, Süryaniliği, 

Rumluğu, Zazalığı vs.yi de yok etmiş olursunuz. 

Elbette politik ve hukuki anlamı olmayan bir kavram olarak Türkler, Ermeniler, Rumlar, 

Süryaniler var olmaya devam ederler. Ama devlet ya da politik olan, her hangi bir dil, din, 

etni, kültür ile tanımlanmadığı için; ortada politik ya da hukuki olarak bir çoğunluk bulunmaz. 

İşte gerçek anlamıyla azınlık sorunu, tam da burada, politik olarak tanımlanmış çoğunlukların 

olmadığı noktada ortaya çıkar. 

Yani ulusun ya da devletin dini, dili, etnisi, tarihi, soyu olmadığı durumda da, politik ya da 

hukuki anlamı olmamakla birlikte, aritmetiksel olarak azınlıklar var almaya devam ederler. 

Aritmetik olarak azınlıkta olmanın kendisi bizzat o azınlıktakilerin, politika ve hukuk dışında 

ekonomi ve kültür alanlarında baskı altında kalmasına yol açar. Çoğunluk olmanın kendisi 

zaten bir güç olmayı ifade eder. 

54

Gerçek bir demokraside, yani özel türden bir demokraside, devletin görevi: var olan politik ve 

hukuki eşitliğe rağmen, politika dışında, sosyal hayatta, her an yeniden ortaya çıkacak 

eşitsizlikleri dengelemek olmalıdır. 

Bunun ne olduğunu hiç de politik olmadığı hemen görülecek, bu gün de politik anlamı 

olmayan başka bir azınlık örneğiyle açıklamaya çalışalım. 

Örneğin, özürlüler, tekerlekli sandalye aracılığıyla hareket edenler. Hukuken ve politik olarak 

ayaklarıyla yürüyenlerle eşit olmalarına rağmen, bütün yollar, kaldırımlar, tuvaletler vs. hep 

ayaklarıyla yürüyen çoğunluk gözetilerek yapılır. Tekerlekli sandalye ile hareket edenlerle 

yürüyenler hukuken ve politik olarak eşit olmasına rağmen, tekerlekli sandalye ile hareket 

edenler, sürekli bir baskı altında ve daha zor hayat koşullarında yaşarlar. 

Burada toplum şu soruyla karşı karşıyadır: özürlülerin bu fiili eşitsizliğini dengeleyecek 

tedbirler alacak mıdır, yoksa onları bir yük, bir hastalık gibi görüp kendi kaderleriyle baş başa 

mı bırakacaktır? 

Burada, toplum açısından çok büyük bir masrafa yol açsa da, fiili olarak ortaya çıkan 

eşitsizliği gidermek için özürlülere uyan yollar, tuvaletler vs. yapılması ve onların nüfus 

içindeki oranları ve katkılarından çok daha büyük bir meblağın bu fiili eşitsizliğin giderilmesi 

için kullanılması ve kotalama gibi (örneğin özürlülere işlerde öncelik verilmesi veya kota 

uygulanması) gibi tedbirler, bir ölçüde olsun bu eşitsizliği gidermeye yararlar. Gerçek 

anlamda azınlıklar sorunu ve çözümü budur. 

Aynı durum kolaylıkla, dilsel, dinsel vs. azınlıklara da aktarılabilir. Devletin dilinin, dininin 

olmadığı; bunların hiçbir politik anlamının bulunmadığı bir toplumda da sadece sayıca azınlık 

dininden veya dilinden olmak bile bir sürü eşitsizliklerin ve azınlıklar üzerinde fiili kültürel 

baskıların oluşmasına yol açar. 

Örneğin büyük bir çoğunluğu Sünni olan bir ülkede, Alevi veya Hıristiyan olmak, günlük 

hayatta bir çok kültürel baskı ve dezavantajlı duruma yol açar. Tıpkı özürlüler örneğinde 

olduğu gibi, devletin görevi, bu fiili dezavantajı dengeleyecek tedbirler almak olmalıdır. 

Örneğin, Türkçe büyük çoğunluğun ana dili olduğundan, devletin resmi dili, her hangi bir 

eşitsizliğe yol açmamak için örneğin İngilizce olsa bile (Bir çok Afrika ülkesinde, bu kaygıyla 

olmasa da fiilen böyle bir durum vardır.) çoğunluğun günlük hayatta Türkçe konuşması, diğer 

diller karşısında bu dil ana dili olanların avantajlı bir durumda olmasına ve diğer dillerin 

zamanla yok oluşuna yol açar. Ana dili Türkçe olmayanların bin bir biçimde kültürel baskı 

altında olmasına yol açar. Azınlıklar sorunu, bu fiili eşitsizlikleri dengeleyecek bir program 

sorunudur. 

Hemen görüleceği gibi, Türkiye’de tartışılan azınlık sorunu değil, ulusun nasıl tanımlanacağı 

sorunudur. 

Ne Türkiye’lilik üst kimliği, ne Kürt Türk kurucu üyeliği, bu konuda tutarlı bir çözüm 

oluşturmaz. Aynı şekilde, bu gün Türkiye’de resmen azınlık olarak tanımlanmış azınlıkların 

dinsel olarak tanımlanmış olması, devletin laik olmadığının da zımni bir itirafıdır. Bu günkü 

azınlık tanımı, laik bir devletle de uyuşmaz. 

55

O halde, azınlıklar sorunuyla karşı karşıya kalabilmek için, politik ve hukuki olarak, tüm 

azınlıkların dolayısıyla çoğunluğun yok edilmesi gerekir. Ancak bundan sonra gerçek 

anlamıyla azınlıklar sorunu tartışılabilir hali gelir. 

(Gerçek anlamda azınlıklar sorununun tümüyle yok olması ise, demokrasinin ötesindeki 

özgürlükler aleminde; “herkese emeğine göre” ilkesinin geçerli olmadığı; dolayısıyla her 

hangi bir yaptırıma artık ihtiyaç duyulmayacak bir toplumda; “herkesten yeteneği kadar, 

herkese ihtiyacı kadar” ilkesinin geçerli olduğu zenginliklerin gürül gürül aktığı bir toplumda 

gerçekleşebilir.) 

Bütün bunlar olsa, yani devletin nasıl dini olmaması gerekiyorsa, dili, etnisi, soyu, sopu, 

kavmi “ulusu” olmasa bile, kimi aklı evvellerin çok sevdiği ifadeyle bu “ulus devletin sonu” 

değil; etniye, dile, soya dayanan ulusçuluğun ve böyle tanımlanmış bir ulus devletin sonu 

olur. Ulus ve ulusçuluk, dine, dile, etniye dayanmayan; insan haklarına dayanan bir ulusçuluk 

ve ulusal devlet olarak var olmaya devam eder. 

Yani bu şimdi artık kimsenin hayal bile edemediği çözüm de aslında, ulusçuluğun ve ulusal 

devletin sonu değildir ve bu günün dünyasının sorunları karşısında gerçekte bir çözüm değil; 

sorunun ta kendisidir. 

Türkiye’deki tartışmalarda, sözde en radikal konumda olanlar arasında bile hiç konu 

edilmeyen ve tartışılmayan da budur. 

Ulus devletin sonu, politik olanın (yani devletin), nasıl tanımlanırsa tanımlansın, ulusal olana 

göre tanımlanmasının reddi; yani fiilen ulusal devletlerin yıkılması; bu da fiilen dünya 

çapında bir “Proletarya Diktatörlüğü” demektir. Diğer bir ifadeyle Proletarya Diktatörlüğü, 

somutta politik olanı ulusal olarak tanımlama üzerinde bir diktatörlük, ulusal olanı politika 

dışında tutmadır. Yani bu günkü ulusçuluğun klasik dinlere yaptığını ulusçuluğa yapmaktır. 

Türkiye’deki tartışmaların ikinci özelliği, onların çoğunluk tarafından yapılan bir azınlıklar 

tartışması olmasıdır. Yani çoğunluk azınlığın nasıl tanımlanacağını ve azınlıkların ne 

olacağını tartışmaktadır. Azınlıklar tartışmanın öznesi değil nesnesidirler. 

Halbuki, Avrupa’daki Türkler, seksenli yıllarda, bir azınlık olarak, hangi hedefler için 

mücadele edecekleri yönünde tartışmışlardı. Biz de bu tartışmaların içinde yer almıştık. 

İlişikteki metinler, azınlıkların bir özne olarak sorunu nasıl tartıştıkları ve tartışabilecekleri 

konusunda önemli dersler içermektedir. 

* 

Birinci ders, azınlıkların içinde de, azınlıkların hangi hedefler için nasıl mücadele edileceğine 

dair bir sınıf mücadelesi olduğudur. 

İkincisi, azınlıklar içindeki sosyalistler, azınlıkların sadece kendi sorunlarıyla uğraşmasının en 

önemli eleştirmeni olmak zorundadır. 

Üçüncüsü de bu ikinciden çıkar. Azınlıklar, toplumun çoğunluğunu taleplerine kazanabilmek 

için, tüm toplumun önüne kendi sorunlarıyla birlikte büyük çoğunluğun sorunlarını da çözen 

bir programla çıkmak zorundadırlar. 

56

Almanya’da seksenli yıllarda yapılmış tartışmalar bağlamında yazılanların, Azınlıklar 

sorunun tartışılmasını epey aydınlatacağını düşünüyoruz. 

03 Kasım 2004 Çarşamba 

demir@gmx.,li 

http://www.comlink.de/demir 

57

Kemalizm ve İslam 

Kemalizm ve Politik İslam aynı madalyonun iki yüzüdür. Politik İslam’ın Kemalizm’e; 

Kemalizm’in Politik İslam’a hava gibi, su gibi ihtiyacı vardır. 

Türkiye batılılaştıkça, modernleştikçe ve de laikleştikçe Müslümanlaşmıştır. Türkiye bu kadar 

laik ve batılı olmasaydı bu kadar Müslüman olmazdı. Osmanlı güya bir İslam imparatorluğu 

idi, nüfusunun büyük bölümü Müslüman değildi; Türkiye Cumhuriyeti ise laik, batıcı ve de 

batılıdır ama, Politik İslam’ın çok sevdiği ifadeyle, nüfusunun yüzde doksan dokuzunu 

Müslüman yapmayı başarmıştır. (Alevileri Müslüman saymakta Politik İslam’ın Kemalizm’e 

bir itirazı yoktur.) 

Osmanlı’ya egemen olanlar, Müslüman devşirmelerdi, onlara Türk diyen batılılardı; onlar 

kendilerini Türk olarak görmüyor ve Türk’ü kaba, cahil anlamında bir hakaret sıfatı olarak 

kullanıyorlardı. Bu sınıfın sonradan uydurması olan “Türklerin devlet geleneği” denen şey 

aslında, Bizans-Osmanlı’dan beri gelen ve kökleri Sümer’e dayanan bu sınıfın geleneği ve 

ideolojisidir. Tarihte bir tek Türk devleti vardır: Türkiye Cumhuriyeti. Ve onu da Türkler 

değil işte bu Türklerin devlet geleneğinden söz eden, Bizans-Osmanlı artığı sınıf kurmuştur. 

Daha doğrusu zaten var olan devleti Türk devleti yapmıştır. 

Bu Müslüman devşirmeler kastı ya da sınıfı; varlığını ve egemenliğini borçlu olduğu devleti 

sürdürebilmek için her şeyi yapmaya ve her şey olmaya hazırdı. Birinci Büyük Millet 

Meclisinde bunu açıkça da ifade ediyorlardı: “Şeytan da oluruz Bolşevik de” diye. 

Milliyetçiliğin Osmanlı’ya geldiği dönemde, artık milliyetçilik eski demokratik ve 

cumhuriyetçi niteliğini yitirdiğinden, Balkan ve Anadolu’da bir burjuvazi de Hıristiyanlar 

arasında geliştiğinden, Burjuvazinin milliyetçiliği, bir etniye ve dine dayanan, çoğu kez de 

etni ve din çakıştığı için ikisine birden dayanan bir milliyetçilikti. Burjuvazinin bu 

milliyetçiliği, Bizans-Osmanlı devletçiliğini ve varlığı buna bağlı Müslüman Devlet 

Sınıflarını tehdit ediyordu. Bu nedenle onlar, egemenliğini sürdürmek için Osmanlı 

Ulusçuluğu para etmeyince bir süre Pan İslamizm ile oyalandıktan sonra, Türk ulusçuluğunda 

karar kıldılar ve Müslüman ahaliden bir Türk ulusu yaratıldı. 

Ne bu ulusu ve ulusçuluğu yaratan kastın; ne de kendisinden bu ulus yaratılan nüfusun soy 

olarak Türklükle bir ilgisi bulunmuyordu. Balkan ve Kafkas göçmenlerinden; Anadolu’nun 

büyük ölçüde Müslümanlaşmış ahalisinden, biraz da Türkmen ve Oğuz soyundan göçebe ve 

köylülerden yaratıldı bu ulus. Öyle ki, soy ve dilce herkesten daha Türk olan Karamanlılar, 

sırf Ortodoks oldukları için zorla Yunanistan’a sürüldüler; Adaların bir kelime Türkçe 

bilmeyen muhtemelen Rum asıllı Müslümanları da onlara karşılık alındılar. 

Müslüman Hıristiyan çelişkisi gibi görünen aslında, Kapitalizm öncesini temsil eden Osmanlı 

Devlet sınıfları ile Hıristiyanlar arasında gelişmiş modern burjuvazinin çatışmasıydı. 

Osmanlıcılık da, Pan İslamizm de, Türk milliyetçiliği de gerici Bizans-Osmanlı devletçiliğini 

temsil ediyordu. Başta Ermeniler olmak üzere, Hıristiyan ahalinin katliam, sürgün ve 

58

mübadeleleri, kapitalizmin tasfiyesi, prekapitalizmin güçlenmesidir. Bu tıpkı, “devlet benim” 

deyişinin çıktığı Fransız devletçiliğinin, Sen Bartelmi katliamlarında Protestanlığı, yani 

burjuva gelişimi katletmesi gibidir. Bu katliam Fransa’nın modern burjuva gelişime girişini 

100 yıl geciktirmiş ve sonunda Fransız Devrimi bu gecikmenin acısını çıkarmıştır. 

Hıristiyan burjuvazinin devlet sınıflarınca tasfiyesi, devletçiliğin yanı sıra prekapitalist toprak 

ağa ve şeyhliğinin; tefeci bezirganlığın güçlenmesi sonucunu vermiştir. Bu tefeci 

bezirganlığın ve ağalığın ideolojisi ise Müslümanlıktı. Güçlendirdiği tefeci bezirganlığı 

kontrol altına alabilmek için, devlet sınıfları kendi İslam yorumunu devlet dini yaptı ve bu 

resmi Müslümanlığa da laiklik adını verdi. Bu devletçilik Hıristiyan katliamlarıyla, laikliğin 

temeli olan nüfusu ve toplumsal ilişkileri bizzat kendi yok etmişti. 

Ne var ki, 1970’lere kadar, İslam genel olarak tefeci bezirganlığın ideolojisiyken, 1970’lerden 

sonra yeni çıkan ve çoğu bu tefeci bezirganların çocukları olan, Anadolu Burjuvazisinin 

bayrağı oldu. Politik İslam’ı bayrak yapan burjuvazi, sadece devletçiliğin keyfiliğinden 

bıkmış işçileri değil, büyük şehirlerin Seküler burjuvazisinin bile desteğini aldı. Bu destekle 

birlikte de eskiden Müslüman yazarların konusu olan Sabetaycı Komplo teorileri 

Kemalistlerin başlıca ilgi konularından oldu. 

Ama dikkat edilsin, Politik İslam’ı bayrak yapan burjuvazi, devlet sınıflarına karşı gerçekten 

onları tecrit edecek, politik iktidarın seçilmiş temsilcilerin elinde bulunacağı tedbirler 

almıyor; böyle girişimlerde bulunmuyor. 

Devletin her türlü din eğitiminden elini çekmesi, İmam Hatiplerin kapanması; Diyanet 

İşlerinin lağvı; İmam, Müezzin gibilerin maaşının vergilerden ödenmesine son verilmesi ve 

bunların Müslümanların bağışlarıyla geçinmesi; devletin sadece inanç özgürlüğünü ve 

eşitliğini garanti altına alması gibi gerçekten laik girişim ve talepleri ağızlarına bile 

almıyorlar. Halbuki böyle talep ve girişimler bir anda, Türkiye’deki bütün Alevilerin, 

dinsizlerin, şehir orta sınıflarının desteğini alır ve Kemalist bürokrasinin bütün demagojisini 

açığa çıkarıp onu tecrit eder. 

Böyle gerçek bir laiklik, ki demokratikleşmenin şartlı olan devletçiliğin tecridini de getirir, 

Kemalizm’in laiklik denen resmi İslam’ını yok edeceğinden, Politik İslam’ın mazlumu 

oynama şansı kalmaz. Bu da geniş ezilen yığınların hızla burjuvazisin etkisinden sıyrılışını 

getirir. Bu nedenle AKP Kemalist devletçiliği tümüyle tasfiye edecek hiçbir adım atmıyor. 

Çünkü, ancak bir Kemalist İslam olan Laiklik var olursa Burjuvazinin Politik İslam’ı var 

olmaya devam edebilir ve bu ideolojik kayıkçı dövüşünü sürdürebilir. 

28 Mayıs 2004 Cuma 

59

Köln’de Yapılan Açık Oturumdaki Konuşma 

5 Mart 2005 günü „90. yıl Ermeni Soykırımı ve Toplumsal Sorumluluk“ adı altında Köln 

Dom Forum’da Almanya Ermenileri Merkez Konseyi ve Almanya Ermeni Kilisesi içinde yer 

alan “24 Nisan Grubu” tarafından organize edilen ve yazar Doğan Akhanlı’nın sunduğu 

panele Demir Küçükaydın, Recep Maraşlı ve Ragıp Zarakolu katıldı. 

(Demir Küçükaydın’ın Konuşmasının Çözümü) 

Bu panel soykırım kurbanlarına saygısızlık paneli değildir ve çerçevesi bellidir. Başka bir 

ifadeyle panelin konusu soykırım oldu mu, olmadı mı değildir. Panelin konusu soykırım ve 

izdüşümleridir, yani anlaşılmaz olanı anlamaya çaba göstereceğimiz bir platformdur. 

Arkadaşlar, yüzyılın başında olan bu ve benzeri felaketler üzerine bütün tartışmaları ve 

konuşmaları incelediğimizde şöyle bir eksiklik görürüz: Bu olayın olup olmadığı, nasıl 

tanımlanacağı üzerine zengin bir literatür vardır, ama bu olay neden olmuştur? Bunun 

sosyalist açıklaması hemen hemen hiç yoktur. 

Bu yokluk bir sürü gizli varsayımı bir arada bulundurur. Ben biraz tartışmayı başka bir 

noktaya çekme denemesinde bulunacağım. Çünkü bu olayın eksik görünen yanı bu kanımca. 

Arkadaşlarım, bu soykırım ilk değil, son da değil. Ama biz ulusçuluğun ortaya çıkışıyla 

birlikte olan bu soykırımı ele alalım. Çünkü ondan önce de St. Barthélemy katliamında 

Farnsa’da Kıta Avrupası’nda protestanlar katledildi, soykırım yapıldı. Ama biz modern 

tarihle, ulusçulukla ortaya çıkanlara baktığımızda gerçekten de yüzyılın başındaki Ermeni 

Soykırımı tek soykırım değil. Örneğin Almanya’daki Yahudilerin, İkinci Dünya Savaşında 

faşizm, Nazi döneminde başına gelenleri biliyoruz. Daha birkaç yıl önce Afrika’da olanları 

biliyoruz. Çok yakın zamanda Balkanlar’da eski Yugoslavya’da olanları biliyoruz. Ve çok 

daha az bilinen birşeyi de ben hatırlatayım: Mesela savaş sonrasında bugünkü Almanya’nın 

hudutlarının dışında bulunan Almanların oralardan sürülmeleri sırasında ölenlerin -bir iki 

milyon kadar Alman ölmüş bildiğim kadarıyla- bugün kimse adını anmıyor. Yani en az 

Ermeniler kadar da Alman öldürülmüş durumda, açlıktan ve sefaletten. . . Hem de en 

mükemmel olanakların olduğu koşullarda. . . 

Bu bize şunu göstermektedir; ne Almanlar, ne müttefikler ne hiç kimse bu konuyu anmıyor. 

Ermeni sorununun, Ermeni soykırımının da anılmaması bu nedenle. Tarih tarihle ilgili 

60

değildir arkadaşlar. Tarih doğrudan doğruya bugünle var ve bugünün var olan toplumsal 

güçleriyle ilgilidir. Argümanlarla kimsenin dünyada ikna edildiği görülmemiştir. Şu an dünya 

dengeleri eğer uygun olsa, muhtemelen gündemin baş sırasına savaş sonrasındaki Almanların 

sürülmesi esnasındaki ölümler de gelebilir. Bugün Almanya’nın İsrail’den özür dilemesi, 

boyun eğmesi, günah çıkarması aslında Almanya’nın bunları tanımalarıyla ilgili değil, 

bütünüyle Almanya’nın politik çıkarlarıyla, Orta Doğu’da İsrail’in prosedürünün dünya 

dengeleriyle ilgilidir. Bu bize şunu gösterir. Tersinden gitmek gerekir diyoruz. Şimdiye kadar 

hep şöyle gidiliyor: Biz argümanlar getirelim, onlar tanısın. . . Bizler o güçlere karşı ciddi 

mücadele edebildigimizde onun yan ürünleri olarak zaten bu olayın nedenleri ve kendisi 

insanların bilincine çıkacaktır. Türkiye ya da dünya, emin olun Ermenistan’da iyi petrol 

olsaydı, muhtemelen bu iş çoktan dünyanın gündemine girmişti. Ya da Ermenistan büyükçe 

bir ülke olsaydı ve Türkiye oradaki pazara girebilseydi, Türk burjuvazisi “Ermenistan’la 

ticaret yaparız. Ne olacak gideriz, diz çökeriz, boyun eğeriz” derlerdi. Bu nedenle olaya şu 

açıdan yaklaşalım diyorum ben; Ermeni katliamını mahkum etmek, suçlamak, özür dilemek 

ne bu olayı anlamamızı sağlar, ne de onun benzerlerinin bu dünyada yinelenmesini. . . Şu ana 

kadar bütün diskusyon, diskurs bunun özür dilenmesi, kabul edilmesi, edilmemesi bağlamında 

yürüyor. Bunda bir yanlışlık var. Soykırımın olduğunu tartışmak bile istemiyorum. Çünkü 

argümanlarla öyle bir olay olup olmadığını Türkiye Devleti’ne kabul ettiremezsiniz. Ancak, 

Türkiye’de güçlü bir demokatik muhalefet oluşur, o zaman devlet hepsini kabul eder. 

Argümanların bu zamana kadar insanları bir şeylere ikna ettiği görülmemiştir. Nesnel, 

çıkarlara dayanan güçlü bir sosyal hareket bir şeyleri başarabilir. Almanya’nın ya da 

Türkiye’nin veya herhangi birisinin katliamı kabul etmesini mi istiyorsunuz, o bağlamda inkar 

eden güce karşı başka bir sosyal gücü harekete geçirmeniz gerekir, onu örgütlemeniz gerekir, 

ona bu programı dayatmanız gerekir. Eksik olan bu. 

Doğan: 

Burada merak ettiğim bir nokta var. Geçmişteki soykırım ve katliamlara ilgisiz kalmak 

sadece devlet politikasında yatmakta değil. Temel olarak bakıldığında solda da aynı 

sorun var ve Çin’den Arnavutluk’a kadar yeryüzünün bütün ihtilal yapmış ülkerlerde, 

tarihi çok iyi bilenler, teşkilatlar, organizasyonlar, hem Türkiye tarihi konusunda 

analizden yoksunlar -ya da yazılar pek yok- hem de soykırım konusunda politik bir 

tutum da yok. Bunu nasıl değerlendiriyorsunuz? 


Politik tutum olmaması her zaman bir politik tutumdur. Politik tutum yok diye bir şey olmaz. 

Var. Sorun şöyle: Bu soruna gelindiğinde Sol kendisiyle hesaplaşmak zorundadır. Bu 

katliamın temelinde ulusçuluk denen olay vardır, ama ulusçuluğun gerici bir biçimi vardır. 

Ulusçuluk denen 1848’den sonra dünyaya yayılan dile, dine, etniye göre tanımlanmış gerici 

ulusçuluk dediğimiz biçim bu siyasi, bu modern toplumun varoluş biçimi olmasaydı, Ermeni 

katliamı olmazdı. Tutsilerin, Hutuların katliamı olmazdı, Yugoslavya’daki olmazdı ve yakın 

zamanda Orta Doğu’da göreceklerimiz de olmayacaktır. Sol bütün dünyada gerici, 

milliyetçidir. Buna özlem olarak karşı durmasına rağmen, sosyalizm maalesef doğarken 

aydınlanmanın kalıntıları nedeniyle milliyetçiliğin ne olduğunu anlamamış, işin kötüsü Ekim 

61

Devrimi’nden sonra en gerici milliyetçi hale gelmiştir. Düşünün arkadaşlar, dünyanın her 

tarafında dine, dile, etniye dayanan uluslar, sosyalistler tarafından kurulmuştur. Özbekistan, 

Bulgaristan, Kırgızistan vs. bunları kuranlar burjuvalar değil sosyalistler. . . Bir ulusu 

Burgarlıkla, Özbeklikle bilemem neyle tanımlamaya başladığınız andan itibaren, ondan 

olmayanlar, sizin gözünüzle katlanılması gereken, tolerans edilmesi gereken sivilceler olarak 

görülmeye başlanacaktır. Soruna böyle yaklaşmanız lazım. Eğer bugün özeleştiri yapması 

gereken varsa, biz sosyalistleriz derim. Biz daha doğarken ulusçuluk karşısında yeterince bir 

bağışıklık oluşturabilseydik, insanlık bugün olduğu yerde olmazdı. İnsanlarda modern 

toplumun bu var oluş biçimine karşı çok güçlü bir direniş, bir bilinç, bir karşı hareket olurdu. 

Biz bunu yaratamadık. Bu nedenle eğer bir suçlu aranıyorsa, biziz bunun suçlusu. 

62

“Ermeni Tehciri” ve Günümüzde Politika 

Tarih tarihçilere bırakılamayacak kadar politik bir iştir. Tarih üzerine en soyut ve bu gün ile 

ilgisizmiş gibi görünen tartışmalar bile aslında bu günkü toplumsal güçlerin çıkar, hedef ve 

politikaları bağlamında yapılırlar. Tarihi değil ama günümüzün çatışan politik güçlerini, 

onların hedef ve çıkarlarını anlamak istiyorsanız tarih üzerine yapılan tartışmalara bakınız. 

Bundan doksan yıl önce gerçekleşen Ermeni Tehciri-Katliamı-Soykırımı söz konusu 

olduğunda da tartışılan Ermeni katliamı değildir aslında. Bu gün var olan güçlerin çıkarları 

çatışmaktadır. Bir yanda varlığını ve egemenliğini, bizzat bu katliamla doğmuş olan Türklüğe 

dayandıran Sümer, Bizans, Osmanlı devletçiliğinin yaşayan son halkası, Türkiye politikasının 

gerçek egemeni “Sünuf-u Devlet” ve onun gücü sarsılırsa kendisinin de ekonomiye 

egemenliğinin sarsılacağını gören Müslüman ve Türk burjuvazi; diğer yanda, bu Türklüğe 

göre tanımlanmış devleti daha esnek hale getirip çağın gereklerine ayarlamaya çalışan 

liberaller. Bu çatışmada devrimci demokrasinin ve sosyalizmin izi bile yoktur. Kendine 

sosyalist diyen milliyetçi ve liberaller ise bu iki gücün çatışmasında tarafların yedekleri 

durumundadırlar. 

Bu bizzat yapılan tartışmaların mantığında da görülür. Örneğin Ermeni Katliamı üzerine 

bütün tartışmalar şu düzeyde yürütülmektedir: olan katliam mı, soykırım mı, öz savunma mı, 

kaza mı? Devlet sınıfları ve onların gücü ve egemenliğini savunanlar bunun bir öz savunma 

veya kaza; liberaller de katliam veya jenosit olduğunu savunmaktadırlar. Ya da tartışma 

soykırım kavramının ne olduğu ve sınırları gibi hukuki tanımlara alanına yayılmaktadır. 

Yapılan tartışma aslında şöyle bir benzetmeyle daha iyi anlaşılabilir. Ortada bir ceset ve 

cinayet vardır. Bir taraf bunun taammüden işlenmiş bir cinayet olduğunu söylemektedir; 

diğeri ise ölümde bir kasıt olmadığını (“göç ettirilirlerken savaş koşulları nedeniyle öldüler”) 

veya bir nefsi müdafaa (“Ruslarla iş birliği yaptılar” ve/veya “onlar da bize saldırıyorlardı”) 

olduğunu söylemektedir. 

Peki bu tartışma özünde nedir? Bu tartışma hukuki bir tartışmadır, sosyolojik bir tartışma 

değildir. Hukuki tartışmalar ise var olanı olumlayan dünyanın en gerici tartışmalarıdır. 

İyi bir avukat, hayatın karmaşıklığının yarattığı nice ayrıntıyı kullanarak, en planlanarak 

işlenmiş cinayeti bile bir meşru savunma gibi gösterebilir. Kaldı ki son duruşmada, 

jüridekilerin kültürel kotlarının, ideolojilerinin veya çıkarlarının taraflardan hangisinin 

iddiasını doğru kabul edeceğini belirlediği de bir sır değildir. 

İşte Türk devletinin tam da sorunu çekmek istediği ve çektiği alan budur. Bu tartışmaya 

girerek, liberaller daha baştan savaşı devlet sınıflarının istediği alanda kabullenmekte ve 

onlarla zımni bir suç ortaklığına girmektedirler. Şu çok açıktır ki, Türk devletinin ve devlete 

63

egemen zümrenin uluslararası politika alanında başka güçlerle çelişkileri de bulunmaktadır. O 

güçler de baskı için, onun hareket alanını daraltmak veya tecrit etmek için parlamentoya gelen 

karar tasarılarıyla Ermeni katliamını uluslar arası bir hukuk sorunu olarak ortaya 

koymaktadırlar. Böylece devlet sınıfları kendi egemenliğine yönelmiş bir muhalefeti kolayca 

kendisine baskı uygulayan diğer devletlerin işbirlikçisi gibi gösterebilmekte ve etkisizleştirip 

tecrit etmekte, marjinalleştirmekdir. 

Ama daha da kötüsü şudur: liberaller dengeler değişip başarı kazansalar bile bu katliamın 

nedenini açıklamış ve o nedeni ortadan kaldırmış olmaz. 

Çünkü hiçbir hukuki tartışma cinayetlerin nedeni nedir sorusunu sormaz. Hukuk nedenlerle 

ilgilendiğinde bile, tek bir olayın hukuki nedenleriyle ilgilenir, sosyolojik nedenleriyle 

ilgilenmez. Ama ortadaki olay, sosyolojik bakımdan açıklanmayı bekleyen son derece önemli 

ve ciddi bir olaydır. Sorunu hukuki düzeyde tartışmanın kendisi, onun önemini ve ciddiyetini 

gizleyen bir utanmazlıktır. 

Bir olayın nedenleri açıklanmadan ve o nedenler ortadan kaldırılmadan sorun çözülmüş 

olmaz. Bu konudaki bütün tartışmalara bakın, olayın sosyolojik olarak açıklanması üzerine bir 

tartışma bir literatür neredeyse bulamazsınız. Bütün tartışma suç var mıdır ve suçlu kimdir 

varsa cezası ne olmalıdır bağlamında yürütülmektedir. Ama bu tartışmanın kendisi gericidir 

ve nedenler üzerine bir tartışmayı gündemden çıkarmaktadır. Nedenler üzerine bir tartışmayı 

gündeme koymaya kalktığınız an, o ana kadar birbirine karşı mücadele eden taraflar, o 

tarafların dayandığı varsayımları sorguladığınız için birlikte karşınızda yer alacaklardır. 

Devrimci Demokrasi ve işçi sınıfı (Sosyalizm) olayı şöyle koymalıdır. Biz 1915’te Osmanlı 

Devleti toprakları üzerinede yaşayan Ermenilerin toplu halde yok edildiği gerçeğini tartışmayı 

reddediyoruz. Buna hukuken jenosit mi, katliam mı, tehcir mi, göç ettirme mi deneceğinin bir 

önemi bulunmamaktadır. Bunlar sosyolojik değil hukuksal kavramlardır. Olayı açıklamazlar, 

bizzat kendileri açıklanması gereken fenomenlerdir. 

Bizi ilgilendiren esas sorun şudur: niçin bir dine ya da etniye ait insanlar yok edilmektedir. 

Çünkü bu sadece burada yaşanmadı. Tersinden kısmen Balkanlar’da yaşandı. 1920’lerdeki 

Türk Yunan Mübadelesi aynı olgunun “kansız” biçimidir. Yahudilerin Nazilerce yok 

edilmesi; Yugoslavya veya Afrika’da olanlar; İkinci Dünya Savaşı sonrasında Almanlara 

yapılan tehcir ve milyonları bulan ölüler. Bütün bunlar ortada nedenlerinin açıklanmasını 

bekleyen çok ciddi bir fenomen olduğunu ve bu nedenler ortadan kalkmadığı sürece 

yenilerinin olacağını göstermektedir. 

Bu nedenlere girince şunu görürüz: ulusun bir dine, dile, etniye göre tanımlanması; yani 

1800’lerde Amerikan ve Fransız devrimlerinin demokratik ve insan haklarıyla tanımlanmış 

ulusçuluğunun yerini gerici ulusçuluk aldığı andan itibaren bu tür katliamlar ortaya çıkar. 

Fransız devrimi Yahudileri gettodan çıkardığı ve eşit haklı yurttaşlar yaptığı gibi; Alsas 

Loren’in Almanlarını da eşit haklı yurttaşlar yapıyor, feodal bağımlılıklardan kurtarıyor özgür 

kılıyordu. Bu nedenle Yahudiler de, Alsas-Loren’in Almanları da devrimi savunan orduların 

safında savaşıyorlardı. Bu sonra hiçbir burjuvazide görülmedi. Ama daha kötüsü, işçi hareketi 

de zamanla bu programı; bu dile, dine, etniye dayanmayan; yurttaşlık ve insan haklarının 

64

özdeş olduğu bu ulusçuluğu unuttu ve gerici ulusçuluğun birer savunucusu ve bu ilkeye göre 

kurulmuş ulusların kurucusuna dönüştü. 

Bir ulusu, bir din, dil, etni, tarih ile tanımlamaya başladığınız andan itibaren, bütün o tanımın 

dışındakiler en iyisinden katlanılması gereken birer arıza olurlar eğer güç dengeleri el verip de 

yok edilemiyorlarsa. Ya da şimdi olduğu gibi, kültürel zenginlik veya esnekliğe yol açtığı için 

korunması veya tolerans gösterilmesi gereken bir süs gibi görülürler, ilk zorlukta satılacak. 

İşte hukuki tartışma bu esas nedeni gündemden düşürmektedir. Çünkü her iki taraf da aynı 

gerici ulusçuluğa dayanmakta ve onun dışında başka bir var oluşu reddetmektedir. 

Biz ise bu reddin kendisini reddediyoruz. 

Şöyle formüyle edersek daha iyi anlaşılabilir. 

Sorun Türk devletinin özür dilemesi değildir. Türk devletninin Türk devleti olmaktan 

çıkarılmasıdır. Sorunu böyle koyduğunuzda, Türk devletini ve onunla çıkar çatışması içindeki 

diğer devletlerin dayandığı ilkeyi sorgular; ezilen sınıf, ulus, din, dil, etni ve cinsleri yanınıza 

alırsınız. Yani sorun aynı zamanda bir strateji ve program sorunudur. 

Ve eğer bu korkunç cinayet için bir suçlu aranıyorsa, bunun gerçek suçlusu, bu ulusçuluk 

belasını bir türlü açıklayamayan; ona karşı daha baştan doğru dürüst bir program 

geliştiremeyen; sonunda bizzat kendileri gerici ulusçulara ve ulus kurucularına dönüşen biz 

sosyalistleriz. Sosyalizm ve işçi hareketinin daha doğarken, genel olarak uluslara ve 

ulusçuluğa; özel olarak da dile, dine, etniye, soya dayanan gerici ulusçuluğa ve uluslara karşı 

bir bir programı olsaydı, bu katliamların hiç biri yaşanmaz; bu gün insanlık çok başka bir 

yerde bulunabilirdi. 

Bu satırlar geç de olsa bunun için bir başlangıçtır. 



08 Mart 2005 Salı 

65

Talat Paşa Jakoben miydi? 

Jakobenizm Nedir? Osmanlı’da Kim Jakobendi? Bugün Kimdir? 

Ortaya çıktığı günden beri sol görünümlü bir gericiliği ve milliyetçiliği savunan Doğu 

Perinçek ve partisi, her zaman olduğu gibi şimdi de tarihi ve kavramları alt üst ederek bu 

günkü gerici ve ırkçı politikalara sol bir cila sürmeye çalışıyor. Bunlar için olaylar ve 

kavramlar, o an izlenen gerici politikalara bir sol görünüm kazandırmak için içerikleri 

boşaltılacak ve istenildiği gibi oynanacak basit araçlardır. 

Türkçü Bonapartist Talat Paşa’yı Jakoben yaptıkları kolaylıkla, Hazreti Muhammet’i de 

cuntacı yaparlar. Örneğin şöyle yazıyor “Bilim ve Ütopya” dergisinde “Silahlı Peygamber 

Hazreti Muhammet’in Medeniyet Devrimi” adlı çok bilimsel yazısında bay Doğu Perinçek: 

“Hz. Muhammed de, bütün devlet ve medeniyet kurucuları gibi, elbette silahlı bir güce 

kumanda etmiştir. Silahlı güç tekeline sahip olmak, devletin ayırt edici özelliğidir. Silahlı güç 

varsa, devlet vardır. Ve her medeniyet, ancak devletle, silahlı güçle kurulur. İnsanlık kabile 

toplumundan devlet ve medeniyet kuruculuğuna silahın tekelde toplanmasıyla geçmiştir. İşte 

İslam Peygamberi'nin büyük başarısı da buradadır. 

Mezopotamya uygarlığı, Mısır, Çin, İran, Türk, Yunan, Roma uygarlıkları, Cromwell'in 

İngiliz demokrasisi, Washington ve Lincoln'ün Amerikan demokrasisi, Robespierre'in Fransız 

demokrasisi, Bismarck'ın Alman birliği, Garibaldi'nin İtalyan birliği, hep silahla 

kurulmadılar mı?” 

Burada yapılan oyunun niteliği çok açıktır. Aynı şekilde, silah ve savaş aracına baş vurdukları 

için, sosyolojik olarak tamamen farklı karakterdeki, farklı sınıfların ve tarihsel dönemlerin 

ifadesi olan kişi ve hareketler, sadece silaha baş vurmalarından hareketle aynı sepete 

atılmaktadır. 

Bay Perinçek, İslam peygamberinin büyüklüğünü onun başarısında, başarısını da silah 

kullanmasında bulmaktadır. Muhammed’in büyüklüğü Perinçek’in başarısını bağladığı silah 

kullanmasında değildir, aslında Muhammet başarılı da olamamıştır kurmak istediği düzen göz 

önüne getirilirse, daha ölümüyle birlikte, cesedi soğumadan, Mekke eşrafı su başlarını kesmiş 

ve adım adım birkaç on yıl içinde, İslam’ı tipik bir uygarlık ve devlet dini yapmıştır. Tümü 

silahlı ve eşit Müslümanların Camide toplanarak ortak kararlar aldıkları ilk günlerin yerini, 

Müslümanların silahsız olduğu, silahın sadece devlet ve onun asker ve zaptiyelerinde 

bulunduğu; Camilerin devletin başındakilerin kararlarının halka duyurulma ve bu karar ve 

uygulamaları meşrulaştırmanın aracı olduğu, namaz saflarında sembolize olan hukuksal 

eşitliğin yerine aşılmaz sınıf farklarının geçtiği İslam namlı bir gericilik, soygun ve zulüm 

düzeni almıştır. 

66

Muhammet’in büyüklüğü başarısında değil, tam da o başarısız kaldığı noktadadır. 

Eğer Muhammet ile bu gün arasında bir paralellik kurmak gerekirse, bu günün Muhammet’i, 

tüm ulusal devletlere, özellikle bunlar içinde bir ulusu dil, din, etni, soy, tarih vs. ile 

tanımlayan devletlere karşı, “vatanım yeryüzü milletim İnsanlık” parolasıyla bu devletleri 

yıkmak için mücadele eden olabilir. O günün putları ve aşiretleri, ve soy kardeşliği ne ise ve 

nasıl Muhammet o soyları, aşiretleri ve onların putlarını parçaladı ise, bu günün Muhammet’i 

de bu günün dünyasının aşiretleri olun ulusları, bu günün dünyasının putları olan ulusal 

bayrakları; bu günün soydaşlığı olan ulusçuluğa ve ulus kardeşliğine kutsal cihat açan, bütün 

ulusal devletleri “dar ül harp” olarak görendir. 

Eğer Muhammet’in silah kullanması ile günümüz arasında bir bağ kurmak gerekirse, bu gün 

bütün ulusal devletleri, dolayısıyla öncelikle de vatandaşı olduğu ulusal devleti yıkmak için 

silah kullanmak Muhammet’in yaptığına benzer. Muhammet silahı kendi içinden çıktığı 

kabileye (Kureyş’e) ve şehre (Mekke’ye) karşı kullanıyordu. Mekkeliliğin ve Kureyşliliğin 

yerine Müslümlüğü, yani insan kardeşliğini geçiriyordu. Allah, tüm insanlığın ifadesini 

bulduğu genel kavramdı. Ruhunu Allah’a teslim etmek, yani Müslüman olmak, tüm insan 

kardeşliğine inanca teslim olmak anlamına geliyordu. Muhammet’in Kabeye girip putları 

yakmasının bu günkü karşılığı, bir Türkiyeli veya Türk için, Ankara’yı ele geçirip, Türk 

bayrağını yıkmaktır. Ve oradan da bütün ulusal devletlere, tıpkı Muhammet gibi savaş açmak, 

bütün ulusal devletleri “dar ül harp” olarak görmektir. 

Perinçek devrimci Muhammet’i, kendisi gibi basit bir gerici milliyetçi gibi görmektedir. Doğu 

Perinçek’in Muhammet dönemindeki karşılığı, hala o Kureyş ve aşiretler dönemini savunan 

Ebu Cehil’lerdir. 

Bay Perinçek’in devrimcilik olarak vaftiz ettiği şey sadece silah ve şiddettir. Devrimi şiddet 

olarak görmek, en karşı devrimci devrim kavrayışıdır. 

Perinçek’in tahrifatları tarihi alt üst edişleri, son “Talat Paşa Harekatı”da Talat Paşa denen 

darbeci Bonapartı, Jakoben olarak satmasında da görülür. Bunun için Jakobenlik kavramının 

içini boşaltır ve onu bir şiddet kullanımı, bir yukarıdancılıkla özdeşleştirir. Yani son yılların 

gerici atmosferinde devrimci ideallerinden vaz geçen aydınların Jakobenliğe yüklediği anlama 

aynen sahip çıkar. 

Ama önce şu Jakobenin ne olduğuna bir bakalım. Çünkü yeni kuşaklarca Jakoben’in gerçek 

ve otantik anlamı unutulmuş bulunuyor. 

Yeni kuşaklar Jakoben diye, üstten darbecilik yapanı anlamaktadır. Jakobene bu anlamını 

verenler, 12 Eylül darbesinden sonra gericilik ve yılgınlık ortamında demokrasiyi terk edip 

liberallere dönüşen aydınlar oldu. Ondan sonra bu yeni yanlış anlamıyla yayıldı ve öyle 

bilindi. 

Belli bir çağın ruhu ve sınıfsal çıkarlar sadece olayları tahrif etmez, kimilerini unutup 

kimilerini öne çıkarmaz, kavramların da anlamların da anlamlarını değiştirir. Ve bu anlam 

değişmeleri hiç de masum değildir, Jakoben kavramında olduğu gibi. 

Örneğin bu gün bir hakaret sıfatı olan Herif, Hırfetten gelir ve bir zamanlar zanaat ehlini 

tanımlamakta kullanılırdı. Osmanlı Devletinin çürümesilyle birlikte emeğiyle yaşamanın, 

67

zanaatın toplumdaki değerinin azalmasına paralel olarak bu günkü olumsuz ve aşağılayıcı 

anlamını almıştır. 

Jakoben kavramı da böyle bir anlam değişmesine uğramıştır Türkiye’de, hatta dünyada. 

Devrici demokrasiyi, burjuva devrimleri ideallerinin ezilen ve yoksullar tarafından sonuna 

kadar savunulmasını ifade eden bir kavram olan Jakoben, 68 sonrasındaki gericiliğin 

yükseldiği atmosferde, Wajda’nın Dandon gibi filimleriyle birlikte, bu gerçek tarihsel 

anlamından boşaltılıp, sadece şiddetle özdeşleştirildi. 

Jakobenizm, Marks’ın deyimiyle Burjuva devriminin ideallerini Plepçe, avamca 

gerçekleştirmeye denir. 

Yani Jakobenizm, bırakın üstte olmak, darbecilik veya yukarıdan devrimciliği bir yana bunun 

tam zıddıdır. Paris’in donsuzları, yani baldırı çıplakları, yani yoksulları, Jakoben 

derneklerinde örgütlenmişlerdi. Burjuvazinin devrimi savunmakta kararsız olduğunu 

görüyorlardı. Devrim dört bir yandan kuşatılmıştı. O devrimi savunmak için devrimi yok 

etmeye kalkanların şiddetine karşı şiddet uygulamak zorunda kalmasıdır bu yoksulların 

Jakobenizm. 

Jakobenizmin şiddeti yüceltmek gibi bir yanı da yoktur. Robespiyer, idam cezasının 

kaldırılmasını ilk isteyendir. 

Jakobenizm, bu yoksulların iktidarıdır. Bunun unutulmuş bir adı da Birinci Paris Komünü’ür. 

İkinci Paris Komünü’nü yapanlar da, yine kuşatma şartları altında, Jakobenlerdir, yani 

Paris’in yoksullarıdır. Ama artık, birinci Paris Komünü’nün o yarı esnaf işçileri az çok 

modern proletarya oldukları için, ikincisinde, Jakobenizm fiilen bir İşçi İktidarı olur, Marks’ın 

“Güneşi fethe çıktılar” diye selamladığı. 

Jakobenizmin gerçek mirasçısı Rus devriminde Bolşeviklerdir. Bolşevikler de yukarıdan 

darbeci değildiler,dünya tarihinde eşi görülmemiş işçi ve köylülerin ayaklanmasının öne 

çıkardığı devrimcilerdi. Tıpkı Robespiyer gibi, karşı devrimin kuşatma ve saldırısına karşı 

Kızıl Orduyu kuran Troçki de İdam cezasının kaldırılmasını önerenlerdendi devrimin ilk 

günlerinde. 

Ne Robespiyer’de, ne Troçki’de şiddetin ve insan öldürülmesinin yüceltilmesinin zerresi 

yoktur. Bu Doğu Perincek gibi nasyonal sosyalistlerin bir özelliğidir. Onlar sadece devrimi 

savunmak için buna baş vurmuşlar ve onu hiçbir zaman yüceltmemişlerdir. 

Yani Jakobenizm, burujuva devriminin ve aydınlanmasının, tüm insanların eşitliği; fikir ve 

örgütlenme özgürlüğü gibi ideallerini savunan yoksulların hareketidir. Bu anlamda, örneğin, 

PKK bir Jakoben hareket karakteri taşır. 12 Eylül öncesinin devrimci radikal sol hareketleri 

Jakoben sayılabilirdi. 

Türkiye tarihine bakarsak, Jakoben kavramına darbeci yukardancı anlamını veren liberal 

aydınların iddialarının aksine, Atatürk bir Jakoben değil, bir Bonapart’tır. Eğer jakobene 

benzeyen bir şeyler aranırsa, son duruşmada silahlı halk olana, Çerkes Ethem, Yeşil Ordu ve 

çetelerin güçlü ve egemen olduğu dönem, bir parça Fransa’nın Jakoben iktidarı dönemine 

benzer. Thermidor’un karşılığı, Çerkez Ethem’in tasfiyesi, Suphi’lerin öldürülmesi ve Ali 

68

Fuat Cebesoy’un batı Cephesi komutanlığından alınıp onan yerine İsmet İnönü’nün 

getirilmesidir. Bonapart’ın İmparator ilan edilmesinin karşılığı da Cumhuriyet’in ilanıdır. 

Jakobenizm, ezilenlerin toplumsal bileşiminin değişmesiyle birlikte, kendisi de evrim 

geçirmiş ve Rus devriminde Bolşevizme dönüşmüştür. Paris’in yarı esnaf “san kilot”ları 

Putilov fabrikalarının işçileri olunca, Jakobenizm de Bolşevizm olmuştur. Robespiyer ve 

Marat’nın, Rus devrimindeki karşılığı, Lenin ve Troçki’dir. O zamanlar hızlı geçinen 

Napolyon’un karşılığı da Stalin’dir. 

Ama yoksullar sadece işçilerden ibaret değildir, işsizler, küçük üreticiler de bunlara 

dahildirler. Hatta işçiler kendilerini iyi kötü sendikalarla koruyabildiklerinden bu tabaklar 

daha korumasız olduklarından, kriz dönemlerinde bunlar hızla radikalleşme eğilimi 

gösterirler. Eğer bu radikalleşme devrimci bir yükseliş döneminde, devrimci umutların 

yaşadığı bir çağda gerçekleşirse, bir işçi sınıfı devrimciliğiyle, yani kendi evrilmiş biçimiyle 

ittifaka girebilir. Sandinist, Küba, Çin, Vietnam devrimleri bu anlamda Jakoben devrimlerdir. 

Ama gericiliğin ve devrimci umutların yitirildiği bir dönemde, bu radikalleşme pek ala 

faşizmde olduğu gibi, işçi sınıfına karşı bir küçük burjuva haçlı seferine de dönüşebilir. 

Jakobenizm ile Faşizm’in bu bağlamda belli bir ilişkisi de vardır. Ama bu da yine, işçi 

sınıfının yeterince Jakoben olmamasının, yani devrimci olmamasının, oportunist günahlarının 

bir cezası olarak ortaya çıkar. 

* 

Bonapartizm Jakobenizmin zıddıdır. Tepeden darbe yapar o devrimin kazanımlarına oturur ve 

onları budar. O budadığı biçimiyle de genellikle başka ülkeleri istila eder. 

Bonapartizm’e adını veren Napolyon Bonapart böyledir. Örneğin İslamiyet’in Bonapart’ı 

Muvaiye’dir. İslamiyet’in Robespiyer’i Ali’dir. Ekim Devrimi’nin Robespiyer’i Lenin 

Troçki’dir, Bonapartı Stalin’dir. Ama devrim ile bu karşı devrimler arasında, Fransa’da 

Jirondenler; İslam’da Dört halife Devri, Rusya’da Zinovyev, Kamanav, Buharin’li dönem 

vardır. Napolyon, Muaviye ya da Stalin, ancak bunlardan sonra imparator olacak güce 

ulaşırlar. 

Bonapartların esas karakteri, onların Jakobenizmi, yani devrimin ideal ve amaçların terk 

etmesinde ve bu geleneği sürdürenleri tasfiyesinde toplanır. Bonapartizm bir karşı devrimdir. 

Bonapartizm, devrimi, bir egemen sınıfın ele geçirmesidir. Bu hiç şaşmazca aynı biçimde 

olur. Egemen sınıf bunu devrimin bayrağıyla yapar. Napolyon İmparator olduğunda, Fransız 

devriminin, Eşitlik, Özgürlük, Kardeşliği sembolize eden üç renkli bayrağını İmparatorluk 

Kuşağı olarak kuşanmıştı. Muaviye, Ali’ye karşı Sıffın savaşında, Askerlerinin mızraklarının 

ucuna Kuran yaprakları taktırarak yok olmaktan kurtulmuştu. Stalin, Lenin’i bir tanrı gibi 

dokunulmaz tabu yaparak karşı devrimini yapmıştı. 

Bu tarihsel ortaklıklar ışığında baktığımızda Osmanlı tarihinde kimdir Jakoben? 

Osmanlı tarihinde Jakoben neredeyse yok denecek kadar azdır. Çünkü, Osmanlı’da burjuvazi 

çoktan devrimci barutunu yitirdiğinden, burjuva devrimlerinin tüm insanların eşitliği ideali 

terk edilmiş, ulus bir etni, dil veya din ile tanımlanmaya başlanmıştı. Diğer yandan., 

Rusya’nın aksine, bir modern ve büyük sanayi olmadığı için, bu gerici burjuvazi karşısında, 

69

u Jakoben gelenekleri savunacak bir işçi sınıfı da yoktu. Dolayısıyla Jakobenizm çok sınırlı 

ve cılız bir eğilim olarak vardır Osmanlı’da. 

Jakobenizm’e en yakın eğilim, Ermeni ve Rumlar ve Balkan halkları arasındaki işçi ve 

sosyalist partiler olabilir. Osmanlı imparatorluğunda hem modern işçileri içerdikleri hem de 

ezildikleri için, Rum ve Ermeni ahali arasında bir Jakobenliğin izleri görülebilir. Ama bu bile 

sınırlıdır. Çünkü, sadece burjuvazi devrimciliğini yitirmemiş, işçi hareketi de bu gerici 

milliyetçilikten etkilenmiştir. Ulus artık, insan haklarıyla değil, Ermenilik, Türklük, Rumluk, 

Bulgarlık vs. ile tanımlanmaktadır. 

Fransız devrimi olduğunda Fransa’nın yüzde onu Fransızca konuşuyordu. Fransız olmanın 

devrimde bu günkü gibi bir etnik aidiyetle ilişkisi yoktu;. Fransız imparatorluğunun yayılmış 

oluğu topraklarda yaşayan yurttaşlar anlamına geliyordu. 

Osmanlı’da böyle bir hareket olmadı. Osmanlıcılık, egemen Müslüman devlet kastının 

kendini savunma ideolojisiydi, bu anlamda aydınlanmayla bir ilgisi yoktu. En Devrimci ve 

Sosyalist Hınçak partisi bile, hiçbir zaman, tüm Osmanlıda bir Fransız devrimi gibi devrim 

yaparak, Osmanlı topraklarında dilsiz, dinsiz., etnisiz, tarihsiz bir cumhuriyet kurmayı 

düşünmezdi, bir Ermeni partisi olmaktan öteye gidemedi. 

Bu anlamda, içinde Türk ve başka din ve milliyetlerden komutanlar yöneticiler bulunan ve 

etnik milliyetçiliğe daima mesafeli duran PKK, Türkiye’de Jakobenizm’e en yakın eğilimi 

temsil eder. Osmanlı’da en devrimci ve sosyalist örgütler bile buna uzaktı. Hıncak içinde, 

Kürtler, Türkler, Rumlar ve diğerleri yer almıyordu. Bu nedenle, Hınçak bile tam bir jakoben 

sayılmazdı. 

Osmanlı’da bilinen meşhur aydınlar arasında, Jakoben adını almaya layık olarak Tevfik 

Fikret’ten söz edilebilir. O “Vatanm yeryüzü milletim İnsanlık” diyerek, her hangi bir etni, 

dil, din, soy aidiyetini, ulusun buna göre tanımlanmasını reddetmiştir. Yani burjuva devrimi 

ideallerinin, aydınlanmanın tutarlı bir savunucusudur. 

Sadece bu idealleri sonuna kadar ve tutarlı savunmaz, bunlara ulaşmak ve bunları savunmak 

için, tıpkı jakobenler gibi her şeye de hazırdır. Örneğin bir “lahza i teahhur” şiirinde, Sultan 

İkinci Abdülhamit’e suikast yapan Ermeni devrimcinin bombasının biraz geç patalaması ve 

bu nedenle müstebit sultanın ölmemesi nedeniyle hüznünü anlatır. Fikret, eğer yaşasaydı, 

1908 devrimini (Babıali Baskını denen) darbeyle gömen, Ermenileri katleden Talat Paşa’nın 

öldürülmesini, muhtemelen alkışlardı. 

Bu gün bile böyle devrimciler yokken. Türkiye’nin sosyalistlerini çoğu Genel Kurmayın 

peşine takılmışken, kendini Türklükle tanımlayan bir devletin yurttaşları olmak onları 

rahatsız etmez ve sözde ABD’ye karşı olmak adına bu devleti savunmaya geçmiş 

bulunurlarken, Tevfik Fikret, cumhuriyet döneminin bir sürü komünistinden bile, 

Jakobenizme çok daha yakındır. Çünkü Cumhuriyet’in Komünistleri de Türk “Komünist”i 

olmuşlardır, Osmanlı’nın komünistlerinin Ermeni “Komünist”i olmaları gibi. 

1908 kıytırık devriminin Bonapart darbesi, İttihat Terakki’nin babıali baskını, yani darbesidir. 

1908 devriminde bir Jakoben iktidarı yoktur. 

70

İşte Talat Paşa, bu darbenin örgütleyicisi, devrimin kardeşlik ve özgürlük idealleri yerine 

devleti yaşatma ve korumayı geçiren adamdır. 

Zaten tam da bir Bonapart olduğu için, bir karşı devrimci olduğu için, o cılız devrimi yok 

ettiği için Hitler’e ilham veren Ermeni katliamının örgütleyicisi olmuştur. 

Biz sosyalistler ve devrimci demokrasi, Talat’ın değil, veya Ulusu din yani İslam ile 

tanımlayarak Osmanlıyı yaşatmaya çalışan Teşkilatı Mahsusacı Mehmet Akif’in değil; 

“Vatanım Yeryüzü Milletim İnsanlık” diyerek, her hangi bir din, etni, dil ya da toprak 

parçasıyla ulusu tanımlamayı reddeden, tarafını daima ezilenlerden, yoksulardan yana koyan, 

kadın haklarını savunan, çok yönlü aydın (Ressam, eğitimci, mimar vs.) burjuva 

devrimlerinin idealinin, aydınlanmanın o gerçekleşmemiş projesinin savunucusu belki de tek 

Jakoben, Tevfik Fikret’in mirasının savunucularıyız. 

Bu vesileyle Tevfik Fikret’in Sultan’ı öldürmek isteyen Ermeni devrimcisinin başarısız kalan 

teşebbüsüne duyduğu üzüntüyü anlatan şiiriyle bu Jakobeni analım: 

Önce bu günkü Türkçe’yle sonra o zamanın diliyle: 

bir anlık gecikme 

bir patlama...bir duman...ve bütün bir şenlik alayı, 

sahnelediği oyunu seyreden kalabalık; haşin, azgın 

tırnaklarıyla bir kahredici elin, didik didik, 

yükseldi havaya bacak, kelle, kan, kemik... 

ey yüce patlama, ey öc alıcı duman, 

kimsin? nesin? bu saldırıya iten ne, sebep ne? kim? 

arkanda bin meraklı bakış ve sen yoksun, 

görünmeyen bir eli andırıyorsun, kurtarıcı. 

sesinde o öfkenin o korkunç yıldırımı var ki 

her yerde hak ve kurtuluş duygusunu tetikler. 

vuruşunla kahredici ayağı titrer zorbalığın, 

en gururlu, görkemli tâcı sarsar yaklaşışın. 

silkip yüzyılların boyunlarındaki ilmiklerini, en çetin 

bir uykudan uyandırır milleti dehşetin. 

ey şanlı avcı, tuzağını boşuna kurmadın! 

attın...ama yazık ki, yazıklar ki vuramadın! 

dursaydı bir dakikacık (bu hep) geçen zaman, 

ya da o durmasaydı o tâlihsiz* taç, 

kanlarla bir cinâyete pek benzeyen bu iş 

* 

71

ir iyilik olurdu, benzeri yüzyıllarca geçmemiş. 

ancak, rastlantı... âh o güçlülerin dostu, 

güçsüzlerin, zavallıların değişmez düşmanı, 

birden yetişti etkisiz kılmaya, bu yakıcı planı, 

söndürdü bir nefeste bu parlak umudu; 

yazdı, alay etmek için bilinçsiz yazgı, 

zulüm tarihine bir övünme önsözünü. 

kurtuldu; hakkıdır, alacak şimdi öcünü; 

ancak; unutmasın şunu (ki) alçaklığın tarihi: 

bir milleti çiğnemekle bu gün eğlenen (alçak) 

bir anlık gecikmeye borçlu bu keyfini 

Orijinal dilinde: 

bir lahza i teahhur 

bir darbe... bir duman... ve bütün bir gürûh-ı sûr, 

bir ma'şer-i vaz'ı temâşâ, haşin, akuur 

tırnaklariyle bir yed-i kahrın, didik didik, 

yüseldi gavr-ı cevve bacak, kelle, kan, kemik... 

ey darbe-i mübeccele, ey dûd-i müntakim, 

kimsin? nesin? bu salvete sâik, sebeb ne? kim? 

arkanda bin nigâh-ı tecessüs, ve sen nihân, 

bir dest-i gaybı andırıyorsun, rehâ-feşân. 

mâlik sensin o servet-i ra'dîn-i gayza ki 

her yerde hiss-i hakk u halâsın muharriki. 

sadmenle pâ-yı kaahiri titrer tegallübün, 

en gırca tâc-ı haşmeti sarsar takarrübün. 

silkib ukuud-u rikba-i a'sârı, en çetin 

bir uykudan uyandırır akvâmı dehşetin. 

ey şânlı avcı, dâmını bîhûde kurmadın! 

atdın... fakat yazık ki, yazıklar ki vuramadın! 

dursaydı bir dakîkacağız devr-i bî-sükûn, 

72

yâhud o durmasaydı, o iklîl-i ser-nigûn, 

kanlarla bir cinâyete pek benzeyen bu iş 

bir hayr olurdu, misli asırlarca geçmemiş. 

lâkin tesâdüf...âh o kavîler münâdimi, 

âcizlerin, zavallıların hasm-ı dâimi, 

birden yetişdi mahve bu tedbîr-i hârikı, 

söndürdü bir nefesde bu ümmîd-i bârikı; 

nakş etdi bir tehekküm içün baht-ı bî-şuûr 

târih-i zulme bir yeni dîbâce-i gurûr. 

kurtuldu; hakkıdır, alacak şimdi intikaam; 

lâkin unutmasın şunu tarih-i siflekâm: 

bir kavmi çiğnemekle bu gün eğlenen...(denî) 

bir lâhza-i teahhura medyun bu keyfini! 

-5 temmuz 1322- 

-18 temmuz 1906- 

tevfik fikret 

Bu gün böyle şiir yazacak demokrat var mı bu Osmanlı artığı kayfi, ırkçı, inkarcı, baskıcı 

devlete karşı mücadele eden Kürt gerillalar için? 

Demokratı bırakalım sosyalist var mı? 

Yok. 

Nereden nereye gelindiği böyle daha iyi görülüyor. 

Osmanlı’nın Jakobeni, Tevfik Fikret’i bile yok bugün. 

Yirmi birinci yüzyılın devrimcisi ve Jakobeni bir yana. 

16 Mart 2006 Perşembe 



http://www.koxuz.org 

73

Murat Belge, “Biz”, “Toplum”, Ulus ve Marksizm 

Murat Belge iyi yetişmiş bir entelektüeldir. Eh insan Kemalizmi doktrinleştirme iddialı ve 

onu şu solun başına bela eden önemli kaynaklardan biri olan “Kadro”nun kadrosundan ve 

Menderes’in “Çeşnici Başı” yemek uzmanı Burhan Belge’nin oğlu; yine “Kadro’nun 

Kadrosu”ndan Yakup Kadri’nin yeğeni ise, yani Türkiye’nin Asyalı, köylü ve bürokrat 

ortamında az çok modern burjuva birikimi olan bir dünyada gözlerini dünyaya açmış ve 

büyümüşse; Avrupa’larda iyi bir eğitim görmüşse; ve de hele gençliğini 60’lı yollarda, o 

yirminci yüzyılın son entelektüel ve teorik “kuğu çığılığı”nda geçirmişse, iyi yetişmiş bir 

entelektüel olmamak için büyük bir yetenek gerekir. 

Murat Belge, şehir orta sınıflarının eğilimlerini yansıtan bir aydındır. Hatta bundan öte, 

onların, sosyalizme sempati duyanlarının, sosyalizan eğilimlilerinin teorisyenidir. 

Türkiye’de bu sol eğilimin somut ifadesi, Dev-Yol, ÖDP çizgisidir. Murat Belge ve Birikim 

dergisi de bu eğilimin “gizli teorisyeni”dir. 

“Gizli Teorisyen” dememizin nedeni şu: Diğer sol örgüt veya hareketlerin teorisyenleri ile o 

hareket veya örgüt arasında organik ve çoğu kez örgütsel bir ilişki vardır. Teorisyen genellikle 

o örgütün veya hareketin lider kadrosunda yer alan bir isimdir veya doğrudan lideridir. Murat 

Belge ve Birikim ile (Ömer Laçiner de kısmen onun gibidir) Dev-Yol arasında böyle bir ilişki 

yoktur. 

Dev-Yol’un önder kadrosunun esas özelliği, tipik “aparatçiki”, yani tipik örgütsel aparat 

adamı, olmalarıdır. Zaten bu nedenledir ki, Türkiye’in en demokratik örgütü geçinen Dev- 

Yol’on önder kadrosu, hiçbir zaman şu beğenmediği Stalinist örgütler kadar bile olsun, 

önderliğinin seçildiği veya hesap verdiği bir örgütsel yapı ve kongre bile yaşamamıştır. O 

Önder kadronun daha teoriye meraklıları aslında popularizasyoncudurlar. 

Biraz devekuşu gibi bir durum vardır. Ortada adı konmuş bir örgüt yoktur ama fiilen de bir 

örgüt vardır. Kongre yapmak, program ve ilkeler belirlemek, yöneticileri seçmek veya onların 

hesap vermesi gibi işler söz konusu olduğunda ortada örgüt yoktur. Ama henüz şekillenmemiş 

bir hareketin kendiliğindenliği ve kendiliğinden işleyen bir demokrasisi arandığında, ortada 

son derece güçlü, her şeyi belirleyen bir kadro-aparat vardır. 

Tabii bu durumun, Kuran’ı yorumlama hakkını ele geçirmiş İran’ın mollaları gibi, fiili olarak 

aparatın başındakilere, hiçbir örgütte bulunmayacak, muazzam bir güç bahşedeceği açıktır. 

Fiilen tüm kontrol ellerindedir ama aynı zamanda hiçbir sorumlulukları yoktur; hiçbir organ 

tarafından seçilmemişlerdir, onlara “Biat” edilmiştir; geri alınamazlar ve hesap vermezler. 

Biraz da bu nedenledir ki, bir zamanlar ÖDP ile ilgili yazdığımız bir yazıda, “Oğuzhan bu gün 

ne derse, yarın Dev-Yol, dolayısıyla da ÖDP onu der” diye yazmıştık. 

74

Elbette özellikle 70’lerdeki Dev-Yol bu modele daha yakındı. Sonra bölünmeler oldu vs.. 

Elbet Dev-Yol içinde bu duruma itiraz edenler de oldu. Dev yol bir kitlesel hareket olduğu 

için onda diğer sınıfların eğilimleri de bir şekilde ifadesini bulmuştu. Ama bu çizgi esas 

olarak bu gün ÖDP içinde de devam ediyor. 

Dev-Yol (ÖDP) ve Murat Belge (Birikim) ilişkisi de diyalektik olarak o fiili Dev-Yol örgüt ve 

liderlik işleyiş modeline tencere ve kapağı gibi uyar. Teorisyenin de “Hareket” ya da 

“örgütle” hiçbir organik ya da örgütsel bağı yoktur, dolayısıyla bir sorumluluğu. Belge’nin 

dedikleri, Belge’nin dedikleri olarak kalır; Birikim’deki görüşler Birikim’deki görüşler olarak 

kalır. Ama fiiliyatta onlar çok kısa bir süre sonra Dev-Yol veya ÖDP’lilerin görüşleri olurlar. 

Böylece tıpkı önder kadro gibi teorisyen de her türlü tartışma dışında kalır ve bir teorik 

tartışma ve gelişme olmaz. 

Dikkat edilirse Dev-Yol’un hiçbir zaman teorik bir yayın organı olmamıştır. En kıytırık sol 

örgüt bile, bir tane teorik, bir tane politik bir tane de (ekonomik) kitle yayın organı çıkarmaya 

çalışmıştır. Dev-Yol’da böyle bir teorik organ da olmamıştır. Bunun nedeni, Birikim’in 

aslında Dev-Yol’un teorik organı olmasıdır. Dev-Yol’un bütün kadrolarının ufkunu o belirler 

ve teorik gıdalarını ondan alırlar. Ya da tersi, Birikim ve Murat Belge, onlara ihtiyaçları olan 

yaklaşım, kavram veya formülasyonları sağlar. Burada bilinçli bir çabadan söz etmiyoruz. 

İşler kendiliğinden öyle yürür. 

Bu nedenle, istese de istemese de, Murat Belge (ve de Birikim) Dev-Yol’un (ÖDP’nin) 

teorisyenidir ve bir anlamda da şehir orta sınıflarının eğilimlerini dile getirir. 

Bu durumda; kötü kopyalarla, popülarizasyonlarla uğraşmaktansa, kaynağıyla ilgilenmek çok 

daha doğru olur. Belge’ye bu eleştiri aslında bir Dev-Yol (ÖDP) eleştirisi olarak da; 

Türkiye’deki Sol hareketi kakırdatan, Dev-Yol (ÖDP) ve Şehir Orta sınıflarına egemen, gerici 

Türk milliyetçiliğinin eleştirisi olarak da okunabilir 

* 

Bir süredir, Türkiye sosyalistlerinin iliklerine, kanlarına işlemiş gerici milliyetçiliklerini 

somut olarak göstermek babından özellikle “Biz” ve “Türk Toplumu” veya “Türkiye 

Toplumu” gibi kullanım ve kavramlara ilişkin bir yazı yazmayı düşünüyorduk. Ama olayların 

akışı içinde “aman şu konuyu da boş bırakmayalım” gibi kaygılarla, gelişmelerin peşinde 

koşmaktan, buna hiçbir zaman vakit bulamıyorduk. 

Derken, bugün, yine “aslolan hayattır” diye bir e-gruptan Murat Belge’nin bu günkü 

Radikal’de yayınlanan “Yaşamaya Doğru” yazısının tavsiyesi gelince, artık sırasıdır hiç 

olmazsa konuyu çıtlatalım diyerek işte bu satırları yazmaya başladık. 

Murat Belge’nin yazısına geçmeden önce şu “Biz” ve “Türkiye Toplumu” kavramlarını ve 

kullanımlarını, bunların neyi nasıl gizlediği konusunu biraz açalım. 

Bir sosyalist’in “Biz”i, ezilenler, eğer bu sosyalist kendine Marksist falan da diyorsa, Dünya 

İşçi Sınıfı olur veya olmalıdır. Bir ulus, hatta bir ülkenin işçileri bile olamaz ve olmamalıdır. 

Yani o dünyaya dünya işçi sınıfının çıkarları açısından bakmalıdır; onun bir unsuru olarak 

* 

75

düşünmeli ve davranmalıdır. Biz’in bunun dışındaki her kullanımı en gericisinden 

milliyetçiliktir. Çünkü İşçi Sınıfından başka bir özne açısından düşünmek ve davranmak 

demektir bu. Bunun da Marksistlikle bir ilişkisi olmaz. Marks’ın da daha Komünist 

Manifesto’da çok açık olarak belirttiği gibi, Komünistler, İşçi sınıfı’nın tarihsel ve genel 

çıkarını savunurlar veya öyle olanlara Komünist denir. 

Bu nedenle, her hangi birisinin bir yazısı veya bir konuşmasını incelerken, gerçekte ne 

dediğini anlamak isterken, öncelikle onun, gizli öznesini; hangi özne açısından konuştuğunu 

ve muhataplarının kimler olduğunu analiz edip ortaya çıkarmak, sınıf mücadelesinin 

labirentlerinde kaybolup gitmek istemeyen için ilk yapılması gereken iştir. 

Başka bir özne açısından ve ezilenleri ve işçileri içsel olarak muhatap almayan en doğru gibi 

görünen sözler bile, yanlıştır. 

“Biz”in dünya işçi sınıfı dışında bir özne olması veya ezilenler ve işçiler dışında bir muhatap, 

fiiliyatta en gerici milliyetçilikle sonuçlanır dedik. Niçin? 

Çünkü, “Biz”i, her hangi bir ülkenin işçi sınıfı anlamında kullanmak; veya fiilen öyle bir özne 

açsından düşünüp davranmak, bu günkü dünya, kendini, dile, dine, kültüre, yere vs. göre 

tanımlamış ulusal devletlerden oluştuğundan, o devlet içindeki işçileri kastettiğinden, gerici 

bir ulusçuluğa göre tanımlanmış bir işçi bölüğü anlamında kullanılmış olacağından 

milliyetçidir. 

Ayrıca işçi sınıfı yerine (ki işçi sınıfı ancak dünya ölçüsünde, “Dünya tarihsel” bir sınıftır), 

onun bir zümresini kastettiğinden, yani zümre çıkarını sınıf çıkarının önüne aldığından, 

oportunisttir. Oportunizmin Marksist teorideki tanımı, “zümre çıkarını sınıf çıkarına üstün 

tutmak”tır. 

Bu sadece “Biz”i belli bir ulusun işçileri anlamında kullanmada bile böyledir. 

Ama şu ara Kürt sorunuyla yüzleşmekten kaçmak için çok hızlı “sınıfçı” kesilen Türk 

Solunun aslında sınıfla falan pek ilgisi olmadığından, onlar “Biz”i bu anlamda bile hiç 

kullanmazlar. “Biz” dediklerinde, kendi örgütlerini kastetmiyorlarsa, daima Türk ulusunu 

kastederler. Yani aslında bir Marksist, bir sosyalist olarak değil, bir Türk olarak, bir Türk’ün 

gözüyle dünyaya bakarlar. Onlar sözde en “Marksist”, en “demokrat” en “devrimci”sözleri 

bile ederken, bu “Biz” onların gerçek gözlerini, gerçek öznelerini, gerçek ideolojilerini ele 

verir. 

“Gözler yalan söylemez” diye bir söz vardır. “Biz”ler de yalan söylemez. 

* 

Örneğin, şu an elimin altında yok, ama örneğin Taner Akçam’ın Türk ulusçuluğu ya da 

Ermeni katliamı konusunda yazılarını okurken bu “Biz”in gerçek karşılığı çok açık görülür. O 

bütün sorunu bir Türk olarak tartışır. 

(Burada pedagojik olarak, Türk olmayan birinin, “biz”i Türklük, Türk vatandaşlığı, 

Türkiyelilik olmayan birinin, “Türk” gibi konuşması söz konusu değildir. 

76

Örneğin, biz bir tarihte “Öcalan’ın Yaşamını Savunmak için Türk Girişimi” kurmuştuk. 

Burada özellikle Türk vurgusu yapmamızın nedeni, kendimizi Türk olarak görmememize 

rağmen; elimizde olmadan Türk olduğumuz, ezen ulustan olduğumuz için, bu durumu 

vurgulayan, buradan hareketle tavır koyan politik bir duruşu net olarak koyabilmekti amaç. 

Çünkü Türklerin hepsi onun kanını içmek istiyor veya daha demokrat ve solcuları “aman bu 

dertten de kurtulduk”, “istemem yan cebime koy” diyerekten için için seviniyorlardı. Buna 

karşı provakatif olarak Türk’lük yapmak başkadır. Bir Türk özne açısından dünyaya bakmak 

başkadır. Bu kısa parantezden sonra devam edelim.) 

Taner Akçam veya onlarca başka yazarınki böyle bir “Türk”lüğü ortadan kaldırmak için, 

onunla daha iyi mücadele edebilmek için “Türklük” yapmak değildir. Onlar kendiliğinden, 

kendilerini Türk olarak kabul ederek, Türklüğü nasıl daha iyi, daha demokratik yapacaklarını 

tartışırlar. 

Yani aralarından rastgele Taner Akçam’ı örnek olarak aldığımız onlarca, yüzlerce, sosyalist 

bilinen veya kendini öyle tanımlayan yazarın “Biz”i dünya işçi sınıfı değil, “Türklük”dür. 

İster Evrensel’i açın, ister en radikal yayınların makalelerini, inceleyin, onların gizli 

“biz”lerini, analiz edin, hepsinin altından aslında Türkiye, Türk ulusu çıkar. Sorunları o özne 

açısından tartıştıklarını ve muhataplarının o ulusun içindeki belli kesimler olduğunu 

görürsünüz. Çok nadirdir aksi durumlar. 

Bu durum en açık biçimde, Ermeni katliamı ve Jenositi tartışmalarında görülür. 

Türkler sorunu, ister sağcı, ister solcu olsun, özür dileyip dilememe bağlamında tartışırlar. 

Özür dilemek gerekir diyenler de Türk olarak tartışmaktadırlar. Onların “biz”leri, Ermeni 

soykırımının en radikal mahkum edilişlerinde bile, hap Türklük olarak kalır. Çünkü “Özür” 

ancak Türklerin, kendini Türk olarak kabul edenlerin yapacağı bir eylem veya düşüncedir. 

Türklük ile sorunu Özür Dileme bağlamında tartışmak arasında kopmaz bir bağ vardır. 

Sosyalist, Marksist bir insan; sorunu Dünya İşçi Sınıfı’nın öznesi olarak tartışan bir insan ise, 

sorunu Özür dileyip dilememe değil, nedenlerini anlama ve mahkum edip etmeme 

bağlamında tartışır. 

* 

Bir sosyalist, Evet, bir Ermeni Katliamı olmuştur, bir soykırım olmuştur, bunu Türk devleti 

yapmıştır (veya Türkler Kürtler veya Osmanlılar vs.) milliyetçilik ve milliyeti bir din, dil ile 

tanımlayan bir milliyetçilik bunun gerçek müsebbibidir, o halde ulusun dil, din, etni, 

(Türklük, Kürtlük, Ermenilik) ile tanımlanmasını ortadan kaldıralım; genel olarak ulusları yok 

edelim der. 

Türk olarak tartışan ise, kendine ne kadar “kızıl komünist” derse desin, Özür dileyelim, 

Türklüğü bu suçlardan arındıralım, Türklüğü başka türlü tanımlayalım der. Onun sorunu 

ulusla değil, hatta ulusun bir dil, din, etni, kültür, soy ile tanımlanmasıyla değil; bu ulusun 

(Türk ulusunun) ve Türklüğün nasıl tanımlanacağı noktasındadır. 

Bu nedenle, Ermenilerden Türk olarak özür dilemek, aslında bütün demokratik görünümüne 

rağmen, devrimci demokratik bile değildir. Dil, Din, Etni, Tarih, Soy vs. ile tanımlanmış 

biçimler; örneğin, Türklük, Kürtlük, Ermenilik gibi biçimler dışında, başka bir ulus var 

77

oluşunu kabul etmediği; kendini bunlarla tanımlamayı reddeden bir ulusçuluğu bile 

savunmadığı, hatta onu reddettiği için, ancak Türklüğe dayanan bir ulusçuluğu savunanların 

yapabileceği bir iştir. 

Örneğin ulusun her hangi bir dil, din etni, tarih, soy ile tanımlanmasını reddeden bir 

demokratik ulusçu, (dikkat edin sosyalist bile değil, devrimci demokratik bir ulusçu), yani bir 

burjuva devrimcisi bile Ermeni katliamının suçlusunun ulusçuluk değil, demokratik ulusçuluk 

değil; ulusun bu gerici kriterlere göre tanımlanması olduğunu söyleyebilir. 

Diğer bir ifadeyle Türk olarak Özür dilemekten söz edenler, devrimci demokratik bir ulusçu 

bile değildirler, onlar ulusun Türklük, Kürtlük, Ermenilik ile tanımlanmasını sorun 

etmemektedir; Onların sorunu Türklüğün nasıl tanımlanacağıdır. 

Yani örneğin Türklüğü Orta Asya’dan gelmekle, kanla, ırkla da tanımlayabilirsiniz ya da 

Anadolu’daki bütün medeniyetlerin mirasçısı olmakla da. Böyle Anadolu’daki tarih ve 

kültürle tanımlanmış bir Türklük, Türk Ulusu, daha doğrusu Türk ulusçuluğu da mümkündür. 

Ermenilerden Türkler olarak Özür dilemeyi savunanlar, aslında ulusun Türklükle 

tanımlanmasına karşı değildirler; Türklüğün neyle tanımlanacağını tartışmaktadırlar. 

Bu fark tıpkı klasik sömürgecilik ile modern yeni sömürgecilik arasındaki fark gibidir. Klasik 

sömürgecilik, biyolojik bir ırkçılığa dayanıyordu; yeni sömürgecilik ise kültürel bir ırkçılığa 

dayanır. 

Benzer şekilde, Klasik Türk Milliyetçiliği, kana, ırka, Orta Asya’ya dayanan bir 

milliyetçiliktir. Tıpkı klasik sömürgeciliğin ve ırkçılığın tıkanması gibi bu milliyetçilik 

sınırlarına ulaşmış bulunuyor. Bu durumda, tıpkı emperyalist ülkelerin, klasik 

sömürgecilikten yeni sömürgeciliğe, dolayısıyla biyolojik ırkçılıktan kültürel ırkçılığa 

geçmeleri gibi, aslında Türk ulusçuluğu da, kana dayanan bir ulusçuluktan kültürel bir 

ulusçuluğa geçmeye çalışıyor. Ermeni soykırımı konusundaki tartışmalarda, özür dilemeyi 

veya bu soykırımın tanınmasını veya mahkum edilmesini isteyen Türkler, burada bu geçişi 

savunanlardır. 

Bu günkü politik konjonktürde, tıpkı biyolojik ırkçılık karşısında kültürel ırkçılığın; 

sömürgecilik karşısında yen sömürgeciliğin ilericilik olarak görülmesi gibi; kültürel 

milliyetçilik daha demokratik ve ilerici görünmektedir. Ancak, özünde, ulusun bir dil, din, 

etni, soy, tarih ile tanımlanmasını reddetmediği için, aynı ölçüde gerici bir ulusçuluktur. Bu 

günkü dünyada, territoryal bir ulusçuluk bile, dünyanın yoksullarını bin bantustana tıkmak, 

bir apartheit rejimini savunmak, yani ırkçılık sonucu verirken, kültürel bir ulusçuluk aslında 

çok daha büyük bir gericilik anlamına gelir. 

O zaman şu olgunun nedeni de daha açık olarak ortaya çıkar: Türkiye’deki demokratik 

hareketin zayıflığı. 

Kendine demokratik diyenler veya bu gün öyle görünenler, savundukları ulusçuluk 

anlayışlarıyla aslında demokratik kategorisine bile girmezler. Bu günün Türkiye’sindeki 

tartışma, devrimci ve demokratik bir ulusçulukla gerici bir ulusçuluk arasında olmaktan 

ziyade; gerici ulusçuluğun hangi biçimlerinin çağa daha uygun olduğuna ilişkin bir 

tartışmadır. Ulusun Türklükle tanımlanmasına değil; Türklüğün neyle tanımlanacağına ilişkin 

78

ir tartışmadır. Ve zaten bu bağlamda ancak bir özür dileme ve dilememe tartışması 

yapılabilir. Özür dileyelim diyenler de dilemeyelim diyenler de aynı gerici ulusçuluk 

anlayışını paylaşmaktadırlar. Tam da aynı anlayışı paylaştıkları için, tartışma özür dileyip 

dilememe bağlamında yürümekte ve gerici ulusçuluğa karşı, yani ulusun Türklükle 

tanımlanmasına karşı bir tartışmaya dönüşememektedir. 

Bu tartışma olmadığı, yani ulusun bir dil, etni, soy, tarih ile tartışmasını reddeden bir 

demokratik ulusçuluk bile bulunmadığı içindir ki de, “özür dileyelim” diyenler bunca zayıftır. 

Çünkü reformlar aslında devrimci mücadelenin yan ürünleri olur. Gerçek bir devrimci 

demokratik bir ulusçu hareket olsaydı; ulusun Türklükle, yani bir dil, din, etni, soy, tarih ile 

tanımlanmasına karşı bir güçlü hareket olsaydı, o zaman pabucu pahalı gören kana, ırka, Orta 

Asya’ya dayanan Türk milliyetçilerinin hepsi, Türklüğü kültürle tanımlama reformatörleri 

olurlardı. Aslında MHP’de son zamanlarda görülen bu yönde zayıf bir eğilimdir. 

Görüldüğü gibi, o basit gibi görünen, Türkçe’de çoğu kez, “biz” zamirini bile kullanmadan, 

cümlenin içeriğine yedirilmiş olarak kullanılan ve bu nedenle de tespiti bazan epey zor olan o 

“Biz”, nasıl bir milliyetçilik ve millet sorunuyla ve programla ilgilidir ve hiç de öyle masum 

değildir. 

* 

İşte, açın Türk solcularının veya sosyalistlerinin yazılarını, hepinin “Biz”i Türklük, “Türk 

devletinin yurttaşları”; “Türkiye’de yaşayan insanlar” veya “Türkiye’nin ezilenleri” gibi 

anlamlarda kullandığını görürsünüz. Bu, sosyalistlerin sosyalist olmadıklarının, basit 

milliyetçiler olduklarını, hatta Türklüğü devrimci halk gelenekleriyle tanımlamak isteyen 

gerici milliyetçiler olduklarını görürsünüz. Türklüğü devrimci halk gelenekleriyle tanımlamak 

gerici bir ulusçuluğu savunmak olmaktan çıkmaz. Yıllarca bütün dünya komünist partilerinin 

yaptığı tam da buydu. Ve tam bu nedenledir ki, hepsi sıfır numara gerici milliyetçiler 

biçiminde ortaya çıktılar. 

Peki bu işin Murat belge ile ilişkisi ne? 

İşte Murat Belge’nin “Biz”i hep Türk halkı, Türkler, Türk devletinin yurttaşları, yani Türk 

ulusudur. Bütün ÖDP ve Dev-Yol geleneği de böyledir. Meraklısı ciddi bir tarama yaparak, 

bunu yüzlerce binlerce kere kanıtlayabilir. Zaten Belge’nin şehir orta sınıflarının eğilimlerini 

yansıtmasının nedeni budur. Onlar bu kullanımdan dolayı bilinçsizce bir yakınlık hissederler, 

tıpkı kendi duygu ve düşüncelerini yansıtan bir müziği dinleyen bir insanın duyduğu duygu ve 

düşünce yakınlığını duyarlar. 

* 

Bu gerici milliyetçiliğin, özne olarak Dünya İşçi Sınıfının değil de, Bir ulusun, Türk ulusunun 

bakış açısında sorunları ele almanın ve sorunları o özne açısından tartışmanın, gizli “Biz”den 

daha rafine, özel bir biçimi daha vardır. 

Bunda “Biz” iyice gizlenmiş, nesnel, taraf ve olayların dışında bir bilim adamı kisvesine 

bürünmüştür. Keşfi çok daha zordur. 

79

Sanki milliyetle ve milliyetçilikle, Türklükle vs. hiç ilişkinizi yok gibi görünürsünüz, ama 

aslında bütünüyle Türk ulusunun sorunların tartışıyorsunuzdur. 

Bu da “Türk Toplumu” ya da “Türkiye Toplumu” kavramlarıyla sağlanır. Hatta bazen de 

sadece “Toplum” kavramı kullanılır. Ama bu kavramların gerçek içeriğini incelediğinizde 

karşınıza yine o Türk Ulusu çıkar. 

Dev-Yol’cu (ÖDP’li) söylemin veya terminolojinin ayrılmaz bir bileşenidir “Türkiye 

Toplumu” veya “Türk Toplumu” kavramları. 

Aslında, metodolojik ve bilimsel olarak en küçük bir eleştiriye dayanamayan saçma bir 

kavram çiftidir. Bunu kısaca gösterelim. 

“Toplum” diye bir şey yoktur dünyada. Toplum sosyolojik bir kavram, sosyolojik bir 

soyutlamadır. “Türkiye Toplumu” olmaz. “Türkiye Halkı”, “Türk Ulusu”, “Türkiye Ulusu”, 

“Türk Devletinin Yurttaşları” vs. olabilir. Bütün bunlar hukuk, politik ve ideolojik 

kavramlardır. 

* 

Toplum ise sosyolojik bir kavramdır. Bir imparatorluk, bir devlet, bir ülke, bir ulus veya 

ulusun bir bölümü ile özdeşleştirilemez veya o anlamlarda kullanılamaz. Bu yanlıştır. Toplum 

kavramının bunlarla çiftleştirilmesi otomatikman onu da bir ideolojik kavram haline getirir. 

Bu nedenle Yanlışlığı bilindiği takdirde, yanlışlığı biline biline, “galatı meşhur lügati 

sahihten yeğdir” babından kullanılabilir. Ama mantık bu yanlışa göre kurulamaz. 

Örneğin “Osmanlı Toplumu” diye bir şey yoktur. Osmanlı Devleti veya İmparatorluğu, ülkesi 

vs. vardır. Ama “Osmanlı Toplumu” yoktur. Bu, politik bir kavram ile (Osmanlı) sosyolojik 

bir kavramı (Toplum) çiftleştirmektir. 

“Türk” ya da “Türkiye” toplumu da öyledir. Türk ya da Türkiye, politik ve ideolojik 

kavramlardır, sosyolojik kavramlar değildirler. Örneğin “Türkiye” dendiğinde eğer bir toprak 

parçası veya orada yaşayan insanlar kast ediliyorsa, bu toprak parçasının belirlenmesi 

bütünüyle politiktir. Dolayısıyla orada yaşayan insanların tanımlanışı da politiktir. Türk ile 

örneğin belli bir devletin yurttaşları kast ediliyorsa, bu bütünüyle politik bir kavramdır. Bu 

durumda yapılan iş, politik bir kavram ile, sosyolojik bir kavram ile çiftleştirilmektir. Bu ise 

en temel mantık hatasıdır. “İki kere iki mum eder” gibi bir hatadır. İki kere iki bir milyon eder 

derseniz mantıkta bir hata yoktur, hesap hatası vardır. Ama iki kere iki mum eder derseniz, 

mantık hatası yapmış olursunuz. Örneğin yeşil iyilik gibi saçma bir kavram çifti yaratmış 

olursunuz. Böyle bir çift pek ala edebi bir imgenin aracı olarak kullanılabilir. Ama biz 

imgeleri değil, bilimsel kavramları tartışıyoruz. 

Bir zamanlar “Revizyonist Ülkeler” gibi bir kavram çifti vardı örneğin. Revizyonizm bir 

düşüncede bir doktrinde olabilir. Bir sosyo ekonomik formasyon, bir rejim, bir üretim biçimi 

değildir. Ama bu kullanımda tam da bu anlamlarda kullanılır. Ülke’nin revizyonisti olmaz, 

düşünce veya bir doktrinin revizyonisti olur. Mantıken bir yanlış vardır ortada. 

80

Örneğin bir “feodal toplum”dan, bir “kapitalist toplum”dan söz edilebilir ama “İngiliz 

Toplumu”ndan, “Fransız Toplumu”ndan söz edilemez. Feodal ya da kapitalist sosyolojik 

kavramlardır, ama İngiltere ya da Fransa politik ve ideolojik kavramlar. 

İşte, Türkiye Toplumu, Türk Toplumu ya da bunlar karşılığı kullanılan “Toplum” kavramları, 

her şeyden önce böyle bir mantık ve metodoloji hatasıyla maluldürler. 

* 

Solcular içlerine işlemiş olan milliyetçiliğin kavramlarını kullanmamak, gerçek 

milliyetçiliklerini gizlemek için, böyle saçma kavram çiftleri yaratırlar. “Türk ulusu” dese, 

“Türk devletinin yurttaşları” dese, o zaman Türk Ulusunun, Türk devletinin yurttaşlarının 

sorunlarını tartıştığı, onlara çözüm aradığı; dolayısıyla Türk Ulusu ve Devletini olumladıkları 

ve zımnen savundukları ortaya çıkacaktır. 

Bunu gizlemek için, “Türk toplumu” der, “Türkiye toplumu” derler. Sanki sosyolojik bir 

sorunu tartışıyormuş gibi bir izlenim yaratırlar. “Toplum” boru mu bu? Toplumcu lafı bile 

ondan geliyor. Böylece sosyalist ve de tarihsel maddeci, Marksist bir ton da verilmiş, bir ima 

da yapılmış olur. Bir taşta iki kuş. 

“Türkiye Toplumu”ndan söz eden metinleri alın, hepsinde aslında Türk ulusunun, hatta Türk 

devletinin sorunlarının tartışıldığını görürsünüz. Aslında o özne açısındandır bütün yaklaşım, 

ama “Toplum” lafının ardında nesnellik ve bilimsellik örtüsünün altına gizlenmiştir. 

İşte burada artık esas konumuz olan, Murat Belge’ye gelelim. 

Biz yazıları hep bu arka plan ile okuduğumuzdan, Murat Belge’nin bu çok ilerici gibi 

görünen, bu yazının başında sözünü ettiğimiz yazısında, aslında, son derce gerici bir özne 

açısından sorunu tartıştığı hemen dikkatimizi çekti. 

Murat Belge, bu yazısında “Toplum” kavramını kullanıyor. Ama “toplum”u sadece bir 

bütün olarak ulus anlamında değil, o ulusa egemen veya onu yaratan, egemen 

bürokratik oligarşi anlamında kullanıyor ve aslında, tam da o öznenin bakış açısından 

bütün sorunu tartışıyor. O Özneye “böyle gitmez” diyor. 

Şimdi önce okuyucu Murat Belge’nin yazısı okusun. Aşağıya yazıyı olduğu gibi aktarıyoruz: 

“Yaşamaya doğru 

Murat Belge 

02/05/2006 

* 

Türkiye'de modernizasyon hamlelerinde başı çeken kadrolar kadar, modernizasyonun içinde 

geliştiği genel koşulların da mahiyeti, doğal olarak, bu sürecin biçimlenmesini belirlemiştir. 

Modernizasyonun kendisi, aslında Tanzimat'la bile değil, II. Mahmud'la ve Vaka-i Hayriye ile 

başlamış olsa da, bu uzun sürecin 1876 sonrası, yani 93 Harbi'ni izleyen bölümünün özel bir 

önemi olduğunu düşünüyorum. 

81

Rus ordusunun Yeşilköy'e kadar yürümesi, mütareke koşulları, verilen kayıplar 

('territorialism' zihniyetinden çıkamayan bu devlette her şeyden önemlisi buydu), daha sonra 

Berlin'de geri alınan birkaç şeyin karşılaşılan bütün sorunlara bir 'ölüm kalım kavgası' 

çerçevesinde bakmak, bir alışkanlık haline geldi. 

Ama 20'nci yüzyıla giriş biçimi, bu karamsarlığın üzerine yeni yeni bulutlar getirip yığdı. 

1876'da I. Meşrutiyet'in ilanı ile 93 Harbi'nin başlaması üst üste gelmişti. 1908'de II. 

Meşrutiyet'in ilanının sevinci ile Avusturya'nın Bosna-Hersek'i resmen ilhak etmesinin 

burukluğu da benzer bir biçimde çakıştı. Ama bunu 1911 Trablus, 1912 Balkan Harbi ve 

nihayet büyük Dünya Harbi izledi. Bunların hepsi yenilgi ve toprak kaybıyla sonuçlandı. 

'Makûs talih' işte 93'ten başlayan bu diziydi. Savaş, iyiden iyiye bir kader haline gelmişti. Yok 

olmak kaderse bu savaşla gelecek, ama ufukta bir kurtuluş varsa bu da savaşla kazanılacaktı. 

Bu maddi koşullar, toplumun manevi dünyasını hemen ve doğrudan doğruya etkiledi. Örneğin 

Harp Mecmuası... Harbiye Nezareti'nin yayımladığı bu derginin ilk sayısı 1915'te çıkmış ve 

yayın 1918'e, savaşın sonuna kadar devam etmiştir. 

İyi kâğıda basılan, bol fotoğraflı dergi, doğal olarak, bir propaganda dergisiydi (yeni 

harflerle özet baskısı yakında yapıldı: Kaynak Yayınları, 2004). Dünya tarihinde, 'topyekûn 

harp' kavramının günün yeni gerçeği olarak yerini aldığı bir evrede, bütün bir toplumun 

savaşa hazırlanması amacıyla yayımlanıyordu. Her sayısında, 'Yaşayan Ölüler' ve 'Mübaret 

Şehitlerimiz' başlıklarıyla, savaşta can verenlerin fotoğrafları yayımlanır. Bu, ister istemez, 

toplumda herkese 'Sıra sana gelebilir' mesajını vermek gibi bir şeydir. 

Savaş sonuna doğru, Cenap Şahabettin'in Rıza Tevfik'e mektubundan öğrendiğimiz gibi, en 

tanınmış yazarlar, dolgun ücret karşılığında, 'milli, vatanî, hamasî' edebiyat yapmaya 

çağrılır. Ama bu edebiyat zaten yapılmaktadır. Mehmet Akif 'Çanakkale Şehitleri'ni yazarken 

'dolgun ücret' düşünmemiştir. Çevre koşulları, eli kalem tutan insanlara zaten üzerinde 

yoğunlaşacak başka konu bırakmamaktadır. 

Bu olaylarda yadırganacak bir şey yok. Savaşlarda kaybettiği insanlara borcunu, onları en 

içten sevgi ve saygıyla anarak ödemekten kaçınacak bir toplum herhalde düşünülemez. 

Burası böyle olmakla birlikte, bu 'ölme ve öldürme' edebiyatını toplumun kültürünün ve 

değerlerinin temel direği haline getirmek, bir yandan bu şekilde derinleştirirken bir yandan 

da bunu hatırlatacak simgeleri her yana yerleştirerek yaygınlaştırmak, sağlıklı ve anlaşılır bir 

duyguyu bir patoloji haline getirmek demektir. Değindiğim zor koşullar, son analizde, somut 

bir konjonktürün getirdiği şeylerdi. O konjonkürü ebedileştirmek de sağlıklı bir şey değil. 

Toplumlar zor durumlarla karşılaştıkları zaman bununla başa çıkabilmek için gerekli direnci 

de harekete geçirebilirler. Bunun için, hayatlarının her anını 'vatan için ölme ve öldürme' 

edebiyatıyla geçirmeye ihtiyaçları yoktur. Toplumların asıl ihtiyacı, ölümüm değil hayatın 

kutsanmasına ve yüceltilmesinedir.” 

Murat belge’nin yazısında Toplum sözü geçen şu sözleri önce alt alta aktaralım: 

“Bu maddi koşullar, toplumun manevi dünyasını hemen ve doğrudan doğruya etkiledi.” 

* 

82

“Bu, ister istemez, toplumda herkese 'Sıra sana gelebilir' mesajını vermek gibi bir şeydir.” 

“Burası böyle olmakla birlikte, bu 'ölme ve öldürme' edebiyatını toplumun kültürünün ve 

değerlerinin temel direği haline getirmek, bir yandan bu şekilde derinleştirirken bir yandan 

da bunu hatırlatacak simgeleri her yana yerleştirerek yaygınlaştırmak, sağlıklı ve anlaşılır bir 

duyguyu bir patoloji haline getirmek demektir” 

“Toplumlar zor durumlarla karşılaştıkları zaman bununla başa çıkabilmek için gerekli 

direnci de harekete geçirebilirler. Bunun için, hayatlarının her anını 'vatan için ölme ve 

öldürme' edebiyatıyla geçirmeye ihtiyaçları yoktur.” 

“Toplumların asıl ihtiyacı, ölümüm değil hayatın kutsanmasına ve yüceltilmesinedir.” 

Biraz dikkatli bir analiz, Murat Belge’nin Toplum sözünü aslında “Uluslar” veya “Türk 

Ulusu” karşılığında kullandığını ortaya çıkarır. 

Ama sadece bu kadar değildir. Murat belge, “toplum”u aynı zamanda, Osmanlı’ya egemen 

olan ve Türk ulusunu yaratan Bürokratik kast karşılığı da kullanmaktadır. 

Örneğin, bir sürü yenilgiyi sıraladıktan sonra, “Bu maddi koşullar, toplumun manevi 

dünyasını hemen ve doğrudan doğruya etkiledi.” diyor. 

Söz konusu “Toplum” Osmanlı İmparatorluğu’dur. Peki “Toplum” denen Osmanlı 

İmparatorluğu içinde hiç de böyle olmayan “Toplum”lar yok muydu? 

Bir kere Balkan Ulusları, Rumlar, Ermeniler, hiç de o “Toplum” denen Osmanlı bürokrasisi 

gibi düşünmüyorlardı. Osmanlı Bürokrasisi için yenilgi ve kayıp olan onlar için kazançtı. 

Eğer Toplum gerçekten nötr bir kavram olarak, Osmanlı’da yaşayan bütün insanları kast 

ediyorsa, o zaman Belge’nin ifadesi doğru değildir ve gerçeği yansıtmamaktadır. 

O İnsanların bir bölümünün duygu ve düşüncelerini, olayları algılayışını, “toplumun” diyerek 

tüm imparatorluk ahalisinin algılayışı olarak tanımlamaktadır. 

* 

Ayrıca bu algılayış, sadece Hıristiyan değil, Osmanlı’nın Müslüman ahalisinin de algılayışı 

değildi. Anadolu’daki köylünün böyle bir derdi olmadığını, zaten yeğeni Olduğu Yakup Kadri 

Yaban’da anlatmaz mı? O algılayış küçük bir bürokratik kastın algılayışıdır. 

Aslında Toplum derken, Murat Belge’nin ilk cümlede, kastettiği, Osmanlı Bürokratik 

oligarşisidir. Onların ruh haldir. Ama bunu toplumun ruh hali gibi koymaktadır. Çünkü kendi 

ruh halidir aynı zamanda, o özne açsından düşünmekte ve hissetmektedir. Zaten kendisi de bir 

şekilde onlara dahildir. 

Bu nedenle, bilinçsizce, tam da Freudyen biçimde, güdük fiiller veya dil sürçmelerinde 

olduğu gibi, onların kendi ruh hallerini tüm Müslüman ahalinin ruh hali yapma ve onlardan 

bir ulus yaratma çabalarını da hep toplumun yasaları gibi koymaktadır. 

İkinci Cümlede, “Toplum” aslında, kendisinden ulus yaratılacak olan Müslüman ahali 

anlamında kullanılmaktadır. 

* 

83

“Bu, ister istemez, toplumda herkese 'Sıra sana gelebilir' mesajını vermek gibi bir şeydir.” 

Osmanlı’nın en azından Trakya, Anadolu’daki Hıristiyan yurttaşları için “Sıra sana gelebilir” 

her halde anlamsızdı. Egemen bürokrasinin onlara böyle bir mesaj vermek gibi bir derdi de 

yoktu. Çünkü onlar aslında, Osmanlı egemenliğinden kurtuluş için sıranın kendilerine 

gelmesini bekliyorlar veya bunun için çalışıyorlardı. Belge, tam bir Türk milliyetçisi gibi 

düşünmekte ve algılamaktadır Osmanlı’yı, yani sadece Müslüman ahali olarak. Biz’ine 

dolayısıyla “Toplum”una dahil değildir Murat Belge’nin, Osmanlı’nın Hıristiyan ahalisi. 

Ancak böyle bir arka planla insan böyle bir cümle kurabilir. Burada, “Toplum”un aslında 

gerici ulusçuluk anlamında bir “Biz”in yerine kullanılması çok açık olarak görülmektedir. 

Elbette bu makaleyi Murat Belge, öyle iş olsun diye yazmıyor. Tarih aslında bu günkü politik 

veya programatik duruşlara bir gerekçe sağlamaya yöneliktir. Tarihin tarihle ilgisinin 

olmadığı açıktır. 

* 

Murat Belge’nin “toplum”u Müslüman ahali ve egemen Bürokratik kast anlamında kullandığı 

görüldü. Bu anlamlarla okuduğumuzda, dediği şudur Bürokratik kasta, veya kendisinden artık 

bugün Türk ulusu yaratılmış ahaliye, yani Türk ulusuna: 

“Ölümü kutsayan” bir Türk ulusçuluğu iyi değildir, “hayatı kutsayan” bir Türk ulusçuluğu 

daha iyidir. 

“Toplum”ların karşılığı olan gerçek anlamları koyduğumuzda, Murat Belge’nin yaptığının, 

aslında nasıl bir Türk milliyetçiliğine ihtiyaç bulunduğu; nasıl bir milliyetçiliğin veya Türk 

tanımının, “Türk” veya “Türkiye “Toplumu”nun çıkarlarına daha uygun olacağıdır. 

Tıpkı klasik sömürgeciliğin ve ırkçılığın ölümü ve şiddeti kustaması, yeni sömürgeciliğin, 

kültürel ırkçılığın bunu reddetmesi gibi; Murat Belge de klasik Türk ulusçuluğunun, 

bürokrasinin Türklüğü, ırka, dile, soya dayanarak tanımlayan ulusçuluğunun ayrılmaz kardeşi 

olan “ölümü kutsayan” bir ulusçuluğun yerine; Türklüğü kültürel olarak tanımlayan bir 

ulusçuluk gibi, “Hayatı kutsayan” bir ulusçuluk öneriyor. 

Bunu kime öneriyor? Bu kimin sorunu olabilir? 

Türk ulusçulusun sorunudur. Ve Türk ulusçuluğunun yaratıcısı bürokratik kasta öneriyor. 

Hem de dışından bile değil içinden. 

İşte en entelektüel ve demokrat bilinen Murat Belge’nin o güzel sözlerinin ardındaki acı 

gerçek. 

Meyvenin etli kısımlarını soyduğumuzda elimizde kalan, sert ve zehirli çekirdek: Türklüğün 

nasıl tanımlanacağı tartışmasıdır. 

Önerilen: ölümü değil, yaşamı yücelten bir Türklük, dolayısıyla Türk ulusçuluğu. 

Muhatap da Özne de Osmanlı yadigarı egemen bürokratik Oligarşi. 

Kadro’nun yaptığı da, Bu Bürokratik Oligarşi’ye bir doktrin oluşturmak değil miydi? 

* 

84

Anlaşılan herşey aslına dönüyor. 

Topraktan geldik gene toprak oluyoruz. 

02 Mayıs 2006 Salı 


http://www.koxuz.biz 

85

Türklerin Müslümanlaşması mı? Müslümanların Türkleşmesi mi? 

Daha önce “Biz” i Türkler, Türklük, Türk Ulusu vs. olarak ele almanın sosyalizmle ve 

sosyalistlikle uzlaşmayacağını, bunun en gericisinden milliyetçilik olduğunu ele almıştık. 

(Bakınız: “Murat Belge, “Biz”, “Toplum”, Ulus ve Marksizm” 

http://www.koxuz.biz/index.php?option=com_content&task=view&id=717&Itemid=360 ) 

Şimdi bir başka somut örnekte, bunun masıl gerici, tarihi allak bullak eden bir tarih anlayışına 

yol açtığını veya onunla bir arada bulunabileceğini görelim. 

Aslında bu konuyu, daha önce, Tersinden Kemalizm adlı kitapta, Kıvılcımlı’yı eleştirdiğimiz 

bölümde, onun “Dinin Türk Toplumuna Etkileri” başlıklı yazısını eleştirirken kısaca ve 

dolaylı biçimde ele almıştık. Burada bu eleştiriyi biraz daha detaylandıralım, ete kemiğe 

büründürelim. 

Örnek olarak ele alacağımız kitap, Erdoğan Aydın’ın “Türklerin Müslümanlaştırılmasının 

Resmi Olmayan Tarihi – Nasıl Müslüman Olduk?” (Başak Yayınları, 1994) 

Dikkat edelim. Erdoğan Aydın’ın kitabının adı, “Türkler Nasıl Müslüman Oldu?” gibi bir 

isim değil. “Nasıl Müslüman Olduk?”. Yani biz zamiriyle soruluyor soru. Soruyu soran özne, 

yani “biz”: Türkler’dir. Diğer bir ifadeyle, Erdoğan aydın bir Türk olarak konuyu 

tartışmaktadır. 

Halbuki daha önce görmüştük ki, bir sosyalistin, bir Marksist’in “Biz”i ancak ve ancak, 

dünya işçi sınıfı olabilir. O tüm olayları bu öznenin bakış açısından ele alır ve almalıdır. 

Hele hele bu “Biz”in, son derece gerici; kendini bir dil, tarih, soy ile tanımlamış bir ulus, yani 

Türklük olması, hiçbir şekilde kabul edilemez. 

Peki Erdoğan Aydın bir Marksist mi? Ya da öyle olduğunu mu iddia ediyor? 

Böyle bir iddiası yoksa, elbette sorun yoktur. Türkler Türklerin nasıl Müslüman olduğu 

üzerine yazabilirler. Çünkü daha sonra görüleceği gibi, Türklerin nasıl Müslüman olduğu, 

ancak Türklerin sorabileceği bir sorudur. Marksist açıdan böyle bir soru olanaksızdır veya 

saçmalıktır. Bir Marksist böyle bir soru soramaz çünkü bu sorunun kendisi ideolojik ve yanlış 

bir sorudur ve yanlış sorulara doğru cevaplar verilemez. 

Ama bir Marksist’in, Marksist olduğu iddiasındaki birinin, biz zamiriyle, Türklüğü özne 

olarak kabul ederek böyle bir soru sorması katmerli bir yanlıştır. Bu nedenle önce bakalım 

Erdoğan Aydın Marksist mi? Ya da böyle bir iddiası var mı? 

Evet, Erdoğan aydın kendisinin Marksist olduğu iddiasındadır. Örneğin aynen şöyle yazıyor: 

“Tarihsel Materyalist bir dünya görüşünün savunucusu olarak...” (sayfa: 18) 

86

Marksizm, Tarihsel Materyalizmin kısaltılmış bir ifadesinden başka bir şey olmadığına göre, 

Eroğan Aydın bir Marksist olduğu iddiasındadır. (Burada Tarihsel Materyalizmin bir “Dünya 

görüşü” değil, bir Bilim, bir yöntem olduğu konusunu ise, konuyu dağıtmamak için bir kenara 

bırakıyoruz.) 

O halde, bir yandan kendisinin Marksist olduğunu iddia eden, hatta kitabını Marksist açıdan 

yazdığı iddiasında olan ama diğer yandan, kendisini Türk olarak tanımlayan, olaylara 

Türkler açısından bakan; Türk ulusçusu olarak yazan bir yazar karşısındayız.Bu ikisinin bir 

arada bulunamayacağı, ortadakinin Marksizm postuna bürünmüş bir milliyetçilik, hem de 

ilkel ve gerici bir milliyetçilik olduğu açıktır. 

Ama haydi yine bir kredi daha açalım. Denebilir ki bu yargı çok acımasız. Onun biz olarak 

Türklüğü kastetmesi, Türk olarak yazması, Türk milliyetçisi olduğu anlamına gelmez. İnsan 

pek ala Türk olabilir de Türk milliyetçisi olmayabilir. 

Bu doğru değildir. Çünkü bu günkü Türk ulusunun, Orta Asya’dan gelmiş Türkler olduğunu 

soya, ırka, tarihe dayanan bir milliyetçiliğin taraftarları savunabilir. Erdoğan Aydın’ın 

kitabının adı ve içeriği, nasıl Müslüman olduk sorusuna, Orta Asya’da cevap arıyor. Burada 

var olan gizli varsayım, bu günkü Türk Ulusunun, Orta Asya’dan gelen Türklerin ahvadı 

olduğu varsayımıdır. Bütün Emin Oktay Tarih kitapları, bütün Türk Dil ve Tarih Kurumu, 

bütün üniversiteler, bu hikayeyi anlatır ve inşa ederler. 

Bu günkü Türklerin, Orta Asya’dan gelen Türklerin ahvadı olduğu iddiası, ırka, soya dayanan 

bir milliyetçiliğin iddiasıdır. Ve bizim “Tarihsel Maddeciliği dünya görüşü” olarak 

benimsemiş, Türk-Marksisti Erdoğan Aydın (Türk-Marksist, Kapitalist-Sosyalizm gibi bir 

saçmalıktır ve kendi içinde çelişir. İkisi bir arada olmaz.) ırkçı Türk ulusçuluğunun bu 

yalanını olduğu gibi kabul edip, fiilen bu yalanın yayılmasına hizmet ederek, onu yayarak 

ırkçı Türkçü ve Marksist nasıl olunabileceğinin bir örneğini bizlere sunuyor. 

Bunun nasıl bir Irkçı Türkçülük olduğunu gösterebilmek için, başka tür bir Türk 

ulusçuluğunun, örneğin “kültürel ve Anadolucu” bir Türk ulusçuluğun da bu soruyu 

sorabileceğini ve buna bambaşka bir cevap verebileceğini gösterelim. 

Pek ala şöyle bir Türk Ulusçuluğu da mümkündür. Ki böyle bir Türk ulusçuluğu Türk 

burjuvazisinin bu günkü ihtiyaçlarına ve tarihsel olaylara daha denk düşer. 

“Bizans topraklarını feth eden Oğuzlar geldiğinde, Anadolu’da şehirler ve köyler boş değildi. 

Orada binlerce yıldır yaşamış insanların torunları yaşıyordu. Keza bu fatihler de bu insanları 

katledip sürmediler. Onların üzerine egemen oldular. Ve bu egemen fatihler, fethettikleri 

yerlerin ahalisine göre çok küçük bir azınlıktılar. 

Bütün dünyada bu böyledir. Fatihler Feth ettikleri ülkelerin nüfusunun çok küçük bir 

yüzdesini oluştururlar. Ve kısa bir süre sonda, ya feth ettikleri ülkenin daha gelişmiş kültürü 

tarafından feth edilirler, yani onun dili ili dillenir ve diniyle dinlenirler veya o yerli ahaliden 

daha gelişmiş bir uygarlık ve kurumlar sistemine sahipseler, yerli ahali fatihlerin dili ve 

dinini benimser. Bu da kısa zaman içinde, fatihlerin genetik olarak çoğunluktaki yerli ahaliyle 

karışmaları, bir süre sonra onların fiziksel özelliklerine de sahip olmaları sonucunu doğurur. 

87

Anadolu’da da tarih boyunca defalarca böyle olmuştur. Son arkeolojik kazıların ve 

antropolojik araştırmaların da kanıtladığı gibi, örneğin Hitit kalıntılarının bulunduğu yerde 

bu gün yaşayanlar Orta Asya’dan gelenler veya daha önceki tarihlere gelmiş akıncıların ve 

fatihlerin torunları değil, bizzat o Hititlilerin torunlarıdır. Bu bütün dünyada da böyledir. 

Bu şöyle bir benzetmeye daha iyi anlaşılabilir. Eskiden üzerine yazı yazılabilecek papirüs, 

kağıt, deri gibi malzemeler az bulunuyordu ve pahalıydı. Bu nedenle, aynı papirüs üzerindeki 

yazılar silinerek, veya zamanla silindiği için, defalarca farklı uygarlıkların farklı yazılarıyla 

bile kullanılabiliyordu. (Hiçbir silinme tam olmadığından, bu gün çok özel tekniklele, bir 

papirüsün üzerindeki farklı yazılar okunabilmektedir.) Böylece, bir papirüs hep aynı olmasına 

rağmen üzerindeki yazılar, dil vs. zamanla değişiyordu. İşte bu günkü Anadolu da böyledir. 

İnsanlar biyolojik olarak hep aynı insanlardır. Onların dilleri ve dinleri sürekli değişmiştir, 

tıpkı bir papirüsün üzerine başka yazılar yazılması gibi. 

Bu yaklaşımdan hareketle, bu günkü Türk ulusu da, böyle bu tarihin ürünüdür, bütün bu 

halkların ve uygarlıkların kültürünün mirasçısıyız bir Türkler. Bu Kültürün içinde Orta 

Asya’dan gelen Fatih Oğuz’ların oranı, onların küçük bir fatih azınlık olarak genetik 

oranından daha fazla değildir” 

Yani böyle bir Türk milliyetçiliği de mümkündür ve bu gün ilk örnekleri Halikarnas 

Balıkçısı’nda görülen böyle bir Türk milliyetçiliğini savunanlar da vardır. 

Böyle bir milliyetçilik de Türk milliyetçiliğidir, ama 1920-30’ların ideolojik atmosferine göre 

şekillenmiş kana, ırka dayanan bir Türklükle değil, daha günün ihtiyaçlarına uygun, 

globalleşmenin ve post modernitenin çokluğu ve çeşitliliği zenginlik gören yaklaşımlarına 

uygun daha “çağdaş”, daha kültüre göre tanımlanmış bir milliyetçilik olur. 

Ve böyle bir milliyetçilik, olgulara daha denk düşen bir milliyetçiliktir de. 

Şimdi böyle bir milliyetçilik açısından, “Nasıl Müslüman Olduk?” sorusu, bu günkü Türk 

ulusunu, Orta Asya’dan gelenlerin ahvadı olarak gören ırkçı ve kana dayanan Türk 

milliyetçiliğinden farklı bir anlama ve içeriğe sahip olurdu. O zaman bu soru, Anadolu’da 

binlerce yıldır yaşayanların, fatihler küçük bir egemen azınlık olmalarına rağmen nasıl 

Müslüman olduğunu; ya da Balkan, Kafkas göçleri ve katliamlarla Anadolu’nun nasıl 

Müslüman bir çoğunluğa ulaştığını araştırırdı. 

Yani kültüre dayanan bir Türk milliyetçisi için “nasıl Müslüman olduk?” sorusunun cevabı, 

Anadolu’nun, İslamiyet zırhıyla kuşanmış göçebe fatihlerce fethi ile daha sonraki dönemlerde 

ahalinin nasıl Müslüman olduğu (örneğin, Haraçtan kurtulmak için, daha az vergi vermek 

için) ve nihayet yerli Hıristiyanların katledip sürülmesi ve Balkan ve Kafkaslardan gelenler 

vs. gibi noktalarda yoğunlaşırdı. 

Yani Erdoğan Aydın’ınkinden çok farklı bir yer ve zamanda arardı böyle bir milliyetçilik 

“Nasıl Müslüman olduk?” sorusunun cevabını. Erdoğan Aydın’ın kitabı, yani ırka, soya 

dayanan bir Türk milliyetçisinin cevabı, yer olarak Orta Asya ve zaman olarak 7-13. 

yüzyıllar arasında yoğunlaşırken, kültüre dayanan bir Türk milliyetçisinin cevabı, yer olarak 

Anadolu (Balkan ve Kafkaslar)ve zaman olarak da diğerinin bittiği yerde, 12-13 yüzyıllar 

sonrasında başlardı. 

88

Erdoğan Aydın bu sorunun cevabını Orta Asya’da ve 13 yüzyıl öncesinde aradığından, Irkçı, 

kana dayanan Türk milliyetçiliğinin bütün yalanlarına ve varsayımlarına dayanmakla, onları 

kabul etmekle kalmıyor, aynı zamanda onları yayıyor ve pekiştiriyor. 

Sanırız bu örnek, Türkiye’de ilerici, demokrat ve hatta “tarihsel maddeci dünya görüşünü 

benimsemiş” solcu, aydın ve de Komünistlerin nasıl saf kan gerici milliyetçiler olduklarını; 

onların ilerici ve demokratlığının ancak böyle gerici ve ırkçı bir milliyetçilik içinde “ilerici” 

ve “Demokrat”lık olduğunu yeterince açık olarak gösterir. 

Ancak İster Kültür’e ve Anadolu’ya dayansın, ister, ırka, soya ve Orta Asya’ya dayansın her 

iki milliyetçilik de, ulusların tarihi olmadığı gerçeğini inkar ederler ve uluslara bir tarih 

yaratma çabasıdırlar. İkisi de gerici milliyetçiliklerdir bu nedenle. 

Şu çok basit gerçek bir türlü kavranılmaz, ulusların tarihi yoktur. Türk ulusu, Türk Ulusunun 

kuruluşuyla birlikte ortaya çıkmıştır. Ondan önce bir tarihi yoktur ve olamaz, ister 

Anadolu’ya ve kültüre, ister Orta Asya’ya ve Türklüğe dair bir tarih iddiası, bütünüyle 

ulusçuların bir inşasıdır. 

Bir an için Orta Asya’dan gelenlerin, Anadolu’nun yerli ahalisini yok edip onun yerini 

aldıklarını, bu günkü Türk ulusunu oluşturanların, onların genetik, kültürel devamcıları 

olduklarını var sayalım. 

* 

Bir çok kez Tarihteki kavimler kendilerinin kendilerini tanımladıkları isimlerle değil ama 

genellikle uygarların onlara verdikleri isimlerle adlandırılırlar. Biz bunu bir yana da bırakalım 

ve Türklerin kendilerini Türk olarak tanımladıklarını var sayalım. 

Bu koşulda bile o gelenlerin Türklüğü ile, Türk ulusunun Türklüğü arasında hiçbir ilişki 

yoktur. 

Ulus olarak Türklük, tamamen politik bir kavramdır. Türklüğün, o ulus ırkçı bir Türk 

kavramına bile dayansa, genetik ve soya dayanan bir Türklükle ilişkisi yoktur. 

Bir zamanlar kendilerine Türk diyen insanlar için ise, Türklüğün politik hiçbir anlamı 

bulunmuyordu. Bu sadece uzaklardaki ortak bir kökene veya yine bu kökenle bağlantılı ortak 

bir dile tekabül ediyordu. O insanlar, şu veya bu toteme bağlıydılar. Onların tüm 

davranışlarını, toplumsal üstyapılarını bu belirliyordu. 

Yani Türkler Müslümanlaşmadı, şu veya bu totemden, şu veya bu boylar Müslüman oldular, 

şu veya bu boyun, soyun örgütlenme ve hukukunun yerini İslam hukuku ve örgütlenmesi aldı. 

Türklerin Müslümanlaştığı, Türk milliyetçiliğinin yarattığı bir kavramdır, Irka göre 

tanımlanmış bir Türk ulusuna Tarih yaratma çabasının sonucu ortaya çıkan bir uydurmadır. 

Burada karışıklığı yaratan, bir zamanlar şu veya bu soydan veya boydan insanların, uzak bir 

ortaklığa bir gönderme ile, hiçbir dinsel veya politik anlamı olmadan Türk olarak kendilerini 

tanımlamaları ile, bu günün sadece politik olanın tanımlanmasının aracı Türk kavramının, 

aynı sözcükle karşılanmasıdır. Yani Tarih’teki Türkler Türk değildiler ve olamazlardı; onlar 

ancak Kınık boyundan, Kayı boyundan veya Müslüman, Hıristiyan olabilirlerdi. Boy ya da 

Din, bunlar tüm toplumsal yaşamı, ilişkileri ve örgütlenmeyi belirliyordu. 

89

Ama ulus olarak Türk ulusundan olanlar ise, şu veya bu boydan, şu veya bu dinden olamazlar. 

Politik anlamı olmadan, elbette şu veya bu boydan, şu veya bu dinden olduklarını 

söyleyebilirler ama bunun hiçbir politik anlamı yoktur ve olmamalıdır. Özel olarak, inanç 

olarak, kültürel olarak (ki hepsi aynı anlamdadır, yani politik olmayan anlamında) öyle 

olabilirler. Ama bir toteme ya da uygarlık dininin bir inanç olduğu da tam ulusçuluğun 

dayandığı bir kabuldür. Yani insanlar, Türk ise, Türk ulusundan ise, Müslüman, Hıristiyan ya 

da Kayı boyundan, atmaca soyundan olamaz. Müslüman, Hıristiyan, Atmaca soyundan, Kayı 

boyundan ise Türk olamaz, Türk ulusundan olamaz. Çünkü dinler aslında bir inanç değildir, 

tümüyle üstyapıyı örgütlerler. Nasıl Müslüman olmak için, putu parçalamak, yani kabilenin 

totemini parçalamak, kan kardeşliği yerine din kardeşliğini geçirmek gerekirse; Türk olmak 

için de Müslüman olmaktan çıkmak; Allah’ın kanunları yerine Türk ulusunun kanunlarını; 

Allah’ın sınırları yerine ulusun sınırlarını, Din kardeşliği yerine ulus kardeşliğini geçirmek 

gerekir. Aynı şekilde Komün’ün soyun, totemin, Şaman’ın kanunları ve aşiret kardeşliği 

yerine Türk ulusunun kanunları ve kardeşliği geçer. 

Tekrar edelim. O Orta Asya’dakiler için Türklük hiçbir şey ifade etmiyordu. Onlar önceleri şu 

veya bu boydan, soydandılar. Onlar şu veya totemin soyundan olarak vardılar. Daha sonra da 

Müslüman veya başka bir dindendiler. O zaman da onlar için Türklük hiçbir şey ifade 

etmiyordu. Nasıl Müslümanlık ile Onların boyları arasında bir ilişki yok idiyse, onların 

boyları ve sonraki dinleri ile Türklük arasında da bir ilişki yoktu. 

Uluslar, dolayısıyla da Türklük, ne tarih, ne de soy, kan, kültür vs. ile ilgili değildir. Bir ulus 

olmak için, bunların hiç biri gerekmez. Bu gerici ulusçuluğun bir uydurması, inşasıdır. 

Dünyanın ilk ulusu olan Amerikan ulusunun bir tarihi yoktu ve Amerikan ulusu için bir Tarih 

gerekmemişti. Aksine ulus tarihsiz olarak ortaya çıkmıştı. Dil ve soy ise hiç söz konusu bile 

değildir. Aynı dil ve soydan insanlara karşı bir savaş içinde bu ulus kurulmuştu. 

O halde, bir soy veya tarihin olduğu, ulusun onun sonucu ortaya çıktığı, bir ulusçu yalanıdır. 

Hem de gerici ulusçuluğun bir yalanıdır. Çünkü, tıpkı ABD’de olduğu gibi, ulusların tarihi 

olmadığı anlayışıyla da bir ulusçu olunabilir. İlk aydınlanmanın demokratik ulusçuluğu 

aşağı yukarı böyle bir şeydi. Ulusların bir tarihi olduğu, gerici ulusçuluğun bir 

kabulüdür. 

İster Kültüre ve Anadolu’ya dayansın, ister ırka, soya dayanıp köklerini Orta Asya’da arayan 

ulusçuluk olsun, ulusların bir tarihi olduğuna inanan ve bunu savunan ulusçuluklar 

gerici ulusçuluklardır. 

Demokratik bir ulusçuluk, ulusların bir tarihi olduğu ilkesini reddeder ve tarihsiz, Tarihe karşı 

olarak ulusu kurmaya çalışır. 

Çünkü, demokratik bir ulusçuluk, insan haklarına dayanır, ve insanı bir soy, tarih, dil, bölge 

ile tanımlamayı reddeder. Demokratik ulusçuluk, “Vatanım Yeryüzü, Milletim İnsanlık” diyen 

ulusçuluktur. Çünkü, ulusçuluk özünde, politik diye ayrı bir alanın varlığının kabulü ve daha 

önceki çağlarda hukuki ve politik olanı belirleyenin, yani dinlerin özel’e atılmasıdır. Bütün 

insanlar dini, dili vs. eşittir önermesinin özü, ulusçuluk öncesi toplum yaşamını, hukukunu, 

90

devletin örgütlenmesini vs. belirleyen dinlerin buradan uzaklaştırılması, özele atılmasıdır. 

Bunun için de ulusçuluğun, yani demokratik bir ulusçuluğun tarihe ihtiyacı yoktur. 

Soınuç olarak, Erdoğan Aydın’ın “Nasıl Müslüman Olduk?” sorusu, ulusların tarihi 

olduğunu savunan gerici ulusçuluğun bir sorusudur. 

Ulusların tarihi olmadığından yola çıkan ise, bu tarihsiz şeyin, nasıl yaratıldığını anlatır? 

Devrimci ve demokratik ulusçuluğun sorusu ise şudur? 

“Anadolu’nun Müslüman ahalisinden nasıl Türk ulusu yaratıldı?” 

İşte o “nasıl Müslüman Olduk?” sorusu , Müslüman Anadolu ahalisinden, Orta Asya 

Türklüğüne, kana, ırka dayalı bir ulusu yaratanların bir sorusu olarak ortaya çıkar ve bu 

yaratılışın nasıl olduğunu gösterir bizlere. 

Yani, bizzat bu sorunun kendisiyle. 

Erdoğan aydın, kitabıyla, kana, soya, ırka dayanan bir ulusun inşasına hizmet etmektedir. 

İşte, Aleviler içinde ilerici bilinen, demokrat bilinen ve hatta “Tarihsel maddeciliği bir dünya 

görüşü” olarak benimseyen Erdoğan Aydın’ın nasıl boğazına kadar bir gerici milliyetçilik 

içinde olduğu. 

Tabii burada Erdoğan Arkadaşımıza haksızlık etmiş olmamak için şunu belirtelim. Bu 

yaklaşım ve görüşler sadece Erdoğan’ın değil, Türk sosyalistlerinin ve hatta dünya 

sosyalistlerinin yüzde doksan dokuzunun görüşleridir. Biz sadece Erdoğan Aydın’ı bir örnek 

olarak seçtik. 

Onu seçmemizin nedeni ise meşrebimiz. Bizim meşrebimiz de, yakınlarımıza ve 

arkadaşlarımıza karşı gaddar, bize uzak olanlara ve düşmanlarımıza karşı anlayışlı ve 

toleranslı olmak olarak özetlenebilir. 


25 Mayıs 2006 Perşembe 

* 

91

Türkler, Güvercinler ve İnsanlar 

Hrant Dink’in “Ruh halimin Güvercin Tedirginliği” başlıklı yazısının son satırlarında 

umudunu ve güvenini şu sözlerle dile getiriyor: 

“Evet kendimi bir güvercinin ruh tedirginliği içinde görebilirim, ama biliyorum ki bu ülkede 

insanlar güvercinlere dokunmaz. 

Güvercinler kentin ta içlerinde, insan kalabalıklarında dahi yaşamlarını sürdürürler. 

Evet biraz ürkekçe ama bir o kadar da özgürce.” 

Ama bu satırların, son yazının son satırları olması, aynı zamanda bu umudun ve güvenin 

hiçbir dayanağı olmadığını da kanıtlamış bulunuyor. 

Niçin böyle? 

Çünkü bu ülke Türkiye’dir ve Burada İnsanlar değil Türkler yaşıyor. 

Dink’in anlamadığı veya iyi niyetle görmek istemediği Türklerin İnsan olmadığıydı. 

Dink’in zikrettiği, bir zamanlar, aralarında güvercinlerin yaşamasına müsaade eden ve “bu 

ülkede” yaşayan insanları, Türk değil Müslüman’dılar. 

Yani Türkiye Cumhuriyeti’nin yasalarına değil, Allah’ın yasalarına göre düşünüp davranmaya 

çalışırlardı. En zararlı bilinen böceği bile, o da Allah yaratığıdır diye öldürmekten 

çekinirlerdi. 

Ama Türkler’de Allah korkusu yoktur, onlarda Türk Devleti korkusu vardır. Devlet 

güvercinlerin kafasını koparın dediğinden, güvercinlerin kafasını koparırlar. 

Devlet Türklük düşmanlarını yaşatmayacağız dediğinde, güvercinlerin kafasını koparın 

demektedir örneğin. Hatta şimdi Hrant Dink’in öldürülmesini bile Türklüğe veya Türk 

devletine sıkılmış bir kurşun olarak tanımladıklarında, diğer güvercinlerin kafasını da koparın 

demekte, Dink’in ölüsü üzerinden yeni cinayetlerin sinyalini vermektedirler. 

Dink’in anlamadığı,eskiden insanların Türk olmadığıydı. Onlar Allah’tan korkan 

Müslümanlardı. Türkiye Cumhuriyeti ve İttihat Terakki, bu insanları Türk haline dönüştürdü. 

Bu gün kendine Müslüman diyenleri Türklük öncesinin Müslümanlarıyla karıştırmamalı. Bu 

günün Müslümanları Müslüman değildirler: Allah için değil, Türklük için, devlet ve Türk 

milleti için yaşarlar. Allah’ın kanunlarına değil, Türk devletinin kanunlarına uyarlar. Onlar 

Türklerin ezilenlerini yanıltmak için kendilerine Müslüman diyen Türklerdir. 

Müslümanlar Allah için yaşarlar, Allah için ölürler, Allah’tan korkarlar, her işlerini Allah için 

yaparlardı. 

92

Türkler Türk Devleti ve Türklük için yaşarlar, Türklük ve Türk devleti için ölürler, Sadece 

Türk devletinden korkarlar ve her işlerini Türklük için yaparlar. 

Elbette Türkler de, Türk olmadan önce bu topraklarda yaşayan Müslümanlar gibi biyolojik 

olarak insandırlar. Ama Hitler de biyolojik olarak insandır. En acımasız katiller de. 

Biyolojik olarak insan olmak başkadır, sosyal olarak insan olmak başkadır. 

Sosyal olarak İnsan olan Türk ya da Müslüman olamaz. 

Nasıl bir Türk Müslüman olamazsa ve bir Müslüman da Türk olamazsa öyle. 

Türk, Türk devletinin kanunlarına uyan ve onu kabul edendir. 

Müslüman Allah’ın kanunlarına uyan ve onu kabul edendir. 

Müslüman isen Türk, Türk isen Müslüman olamazsın. Ya Allahın ya da Türkiye Cumhuriyeti 

denen devletin kanunlarına uyacaksın. 

Benim dinim İslam; Milletim Türk diyenler, tam da Türklerin Ulus ve Din tanımlarına uygun 

davrandıklarından, kendilerine Müslüman diyen Türklerdir ama Müslüman değildirler. Bunlar 

İnsan’ların birer dinleri ve milletleri olduğunu söylerler. Bu en büyük yalandır. 

Bu en büyük yalandır. Çünkü millet de bir dindir: Ama din Milliyetçilerin ve Milletlerin din 

dediği yani sadece kişisel bir şey değildir. Din insanların tüm yaşamını örgütler. Millet denen 

din de, insanların tüm yaşamlarını örgütler. 

Bu nedenle din ve millet, farklı kategorilerden değil, aynı kategoriden oluşumlardır. 

Dolayısıyla bir insanın bir dini veya bir milleti olabileceği, din ve milletin farklı 

kategorilerden oluşumlar olduğu milletlerin ve milliyetçilerin bir yalanıdır. 

Nasıl bir İnsan hem putlara hem Allah’a tapamaz, toplumsal hayat hem bir puta hem Allah’a 

göre düzenlenemezse, insan hem Türk hem Müslüman olamaz. 

Aynı şekilde, İnsan (burada biyolojik bir varlık olarak insandan söz ediyoruz) hem İnsan 

(Sosyolojik olarak insan) ve hem de Türk, Müslüman veya Puta tapar olamaz. 

İnsan (Burada sosyolojik olarak, insanların (Burada biyolojik olarak) dili, dini, etnisi, soyu, 

sopu, ırkı, ne olursa olsun eşit olduğuna inanan ve bu inanca göre yaşamak için mücadele 

edendir. Yani, insanların eşit olduğunu kabul etmeyenler sosyolojik olarak insan değildirler 

ve olamazlar. 

Bu inanca göre yaşamak ise, bir ulustan olmakla, bir dinden olmakla bağdaşmaz. Bütün 

insanlar eşitse, niye birileri şu veya bu soy, tarih, dil vs. (yani örneğin Türk, Kürt, Ermeni 

Fransız) denerek bu eşitliğin dışında tutulmaktadır? Bu kendisiyle çelişir. 

İnsan olmak her şeydan önce, ulusal olanın, tıpkı din gibi, politik olmaktan çıkarılması kişisel 

bir sorun olarak ele alınması ile mümkün olabilir. 

İnsanlar devletin her hangi bir ulusla tanımlanmasını reddeden bir toplumda var olabilir ve bu 

günkü ulus devletler içinde bunun için mücadele edenlerdir. 

Yani insan olmak için her şeyden önce, politik olanın ulusal olanla tanımlanmasına, 

uluslara karşı mücadele etmek gerekir. 

93

Uluslar içinde mücadele edilen tarafsız ortamlar değil, kendilerine karşı mücadele edilmesi 

gereken her şeyden önce siyasi birimler ve üstyapılardır. 

İnsanlar, Türklüğün şimdi tıpkı dinin olması gerektiği gibi, tamamıyla kişisel bir sorun, özel 

bir sorun olması için mücadele edenlerdir. 

Diğer bir ifadeyle politik bir kimlik olarak Türklüğü reddeden ve Türk devletini yıkıp, ulusa 

göre değil, dili, dini, etnisi, soyu cinsi ne olursa olsun tüm insanların eşit olarak yaşayacağı 

bir toplum için mücadele edenler insanlardır. 

Bu gün sadece Türkiye’nin değil, tüm dünyanın, sosyalistlere değil, İnsan’lara ihtiyacı var. 

Sosyalizm için değil, öncelikle insanlık için mücadele etmek, yani her biri uluslara göre 

tanımlanmış devletleri (ki bunların her biri de ulusları farklı ölçütlerle tanımlamaktadır) 

yıkma mücadelesine girmek gerekiyor. 

Sosyalist olabilmek için de her şeyden önce insan olmak; Türk, Kürt, Ermeni, Fransız, 

Amerikalı, Avrupalı olmaktan çıkmak ve bunlara karşı mücadele etmek gerekiyor. 

Sosyalistlerin hedefi, Ulusların kaderini tayin hakkı değildir. Sosyalistlerin hedefi, ulusal 

olanın da politik olmaktan çıkarılması ve özele ilişkin olması olabilir. Böylece asfari olarak 

biçimsel eşitlik sağlandıktan sonra sosyalistler gerçek bir eşitliği isteyebilirler. 

Sosyalistlerin Hedefi: ulusların kaderini tayin hakkı değil; isteyen üç kişinin bir araya gelip, 

istediği ulusu kurma, girme, çıkma ve ulussuz olma hakkı olmalıdır. Bu günün ulusal 

devletlerle kaplı dünyasında insanların ulussuz olma hakkı, dolayısıyla insan olma hakkı 

yoktur. 

Sosyalistler ise, her şeyden önce insan olma hakkı, yani ulussuz olma hakkı için mücadele 

etmelidirler. 

Ulussuz olma hakkının ilk koşulu da politik olanı ulusal olana göre tanımlayan ulusal 

devletlerin yıkılmasıdır. 

Hrant Dink aslında böyle net ifade edememiş olsa da böyle bir dünya için mücadele ediyordu. 

O her şeyden önce bir Humanist ve Demokrattı. 

İnsanlığını insanca bir düzende yaşayamayan bir insandı. 

Bunun için Türkler tarafından öldürüldü. 

Çünkü her ulus gibi Türklük de insanlığın düşmanıdır. 

İnsanın olduğu yerde Türk, Türk’ün olduğu yerde de insanlar var olamaz. 

20 Ocak 2007 Cumartesi 



94

Hrant Dink ve Behiç Aşçı ve Kar Topu Etkisi 

Hrant Dink’i öldüren, Genel Kurmayın emri ve komutası altıdaki “Ergenekon” veya “Özel 

Harp Dairesi” veya “Kontr Gerila” veya “Seferberlik Tetkik Kurulu” veya en bilinen adıyla 

“Derin Devlet” bu eylemi planlar ve yaparken belli ki bir Ermeni öldürüp on binlerce Ermeni 

yaratacağını; bir demokrat öldürüp on binlerce demokrat yaratacağını hiç hesaplamamıştı. 

Düşünüyordu ki on beş yıldır tüm toplumu teslim almıştır. Bir zamanların devletten gelen her 

şeye son derece sağlıklı bir kuşku ve düşmanlıkla yanaşan, millet din neymiş önemli olan 

insanlıktır diyen insanları, Devletçi ve Türkçü birer canavara çevirmiştir. Örgüt üyelerini 

infaz eden polisleri alkışlayan, “Şehit Cenazeleri”ne katılan, Kürtlere karşı egemen ulustan 

olmanın keyfini çıkaran ve Kürtlerin çektikleri acılara kör ve sağır olan insanlar damgasını 

vurur cinayet sonrası ortama. Ve böylece bu cinayet ve Kürtleri sindirmek için bir etnik savaş 

ve katliam tehdidi olarak işlev görür, kirişleri gerer. 

Ne var ki evdeki hesap çarşıyı tutmadı. Gerici ve saldırgan milliyetçi değil, demokratik bir 

tepki damgasını vurdu politik ortama. 

Demokrasi güçleri önce 12 Eylül’ün darbesini yemişlerdi. Sonra Teacher Reagan döneminin, 

Turgut Özal’ın yeni Muhafazakarlığının darbesini yediler. Tam biraz toparlanır gibi 

olmuşlardı ki Duvar yıkıldı. Ve bu ideolojik iklimde özel savaş ekibi tüm ülkeyi teslim aldı. 

Tek direniş noktası Kürt Özgürlük Hareketiydi ve o de tecrit olmuştu. Genel kurmay ve Özel 

Harp Dairesi bir parti gibi neredeyse tüm toplumu örgütlemiş ve kontrol altına almış 

bulunuyordu. 

Ama hiçbir süreç ebediyen sürmez. Bir noktadan hiç ön görülmeyen eğilimleri yaratır ve 

besler. 

Daha önce bu değişimin ilk izleri kimi şehit ailelerinin başbakanı geri adım atmaya zorlayan 

“vatan sağ olsun demiyorum” tepkilerinde ortaya çıkmıştı. 

“Türkiye barışını Arıyor” konferansı, yine de hiç küçümsenmeyecek yankılar ve tartışmalara 

yol açmış en azından gazetelerde birkaç haber ve yoruma konu olabilmişti. 

Hrant Dink’in öldürülmesi ise, neredeyse unutulmuş ama derinden derine de belli bir birikim 

yapmış insani ve demokratik tepkilerin adeta patlarcasına ortaya çıkışına yol açtı. 

Bu hiç hesapta olmayan tepki, cinayeti işleyen gizli merkezler kadar Hükümet’i de şaşırttı. 

Hükümetin açıklamaları bizzat kendi destekçileri tarafından bile eleştirildi. Kimse 

Genelkurmayın adını ağzına almıyor ve bundan çekiniyor ama toplumun bilincinin 

derinliklerinde bu cinayetin Genelkurmayın emir ve komutası altındaki “Derin Devlet” 

tarafından işlendiğine dair en küçük bir kuşku bile bulunmuyor. 

95

Türkler arasında Demokratik hareket o kadar zayıflamıştı ki demokratik refleksler sadece 

İnsan Hakları Derneği’nin cılız omuzlarına kalmıştı. O da PKK’nı yan kuruluşu olarak 

tanınıyor ve tam bir tecrit içinde bulunuyordu. 

Hrant Dink’in ölümüne tepkiler, bu boğucu ve zehirli atmosferi bir parça olsun dağıtır gibi 

oldu. Dengeler bir anda değişikliğe uğradı. Gericiliği besleyen kendini yaratan mekanizma 

şimdi demokrasi mücadelesinde kendini besleyen bir mekanizma ve kartopu etkisi yaratabilir. 

"Reformlar devrimci mücadelenin yan ürünüdür" diye bir söz vardır. Bunun somut bir 

örneğini F tipi cezaevleri ile ilgili düzenlemede şimdi görmüş bulunuyoruz. Eğer Hrant 

Dink’in öldürülmesine böyle güçlü bir demokratik tepki olmasa, hükümetin bu ölüm 

karşısındaki tavrına kendini destekleyen İslamcı aydın ve liberal çevrelerden bile böyle tepki 

gelmese, Hükümet F Tipi cezaevleri ile ilgili yeni düzenlemeyi yapmaz ve Behiç Aşçı’da 

bunun üzerine ölüm orucuna ara vermezdi. (Belki çok geç, belki de geri dönülebilecek 

noktayı çoktan aştılar.) 

Bir bakıma Hrant Dink’in ölümü ve buna gösterilen demokratik tepki bir yan ürün olarak 

Behiç Aşçı ve diğer ölüm orucundakilerin de hayatını kurtardı ve kanayan bir yara olan ölüm 

oruçlarındaki kanamaya son verdi. 

Elbette bunda, Behiç Aşçı’nın bir avukat ve özgür bir insan olarak ölüm orucuna başlaması, 

keskin bir dildense toparlayıcı, insanların ve toplumun vicdanlarına seslenen bir üslup 

tutturması; talepler çıtasını en asgari noktaya indirmesi, insani özellikleri ve içtenliği, tıpkı 

Hrant Dink’in özelikleri gibi, hiç küçümsenmeyecek bir etkiye sahip olmuştur. 

Bunlar Hrant Dink’in ölümüne tepkilerle birleşince ve hükümet liberal çevreler ve İslamcı 

aydınlarla ciddi bir kopukluk içine girince, durumunu tekrar güçlendirmek için, ölüm 

oruçlarının bitmesi için gerekli adımı atmak zorunda kalmıştır. 

Bu uzun, çok uzun yıllardır, demokratik hareketin ilk kazanımıdır. Ve muhakkak ki 

demokratik güçlerin toparlanma ve kendine güvenlerini besleyici bir etki yapacaktır. 

Bu demokratik tepki muhtemelen, devletin, iktidar partisinin ve CHP’nin içindeki farklı 

strateji savunanları da güçlendirecek ve bir karşı baskı unsuru oluşturacaktır. Bu demokratik 

tepkinin ilk yankıları yakında CHP içinde Baykal’ın çizgisine karşı daha sert ve güçlü 

eleştiriler çıkmasına yol açabilir. Aynı şekilde devletin içinde de, inkar ve imha politikalarıyla 

bu işlerin gitmeyeceği yoksa her şeyin yitirileceğini söyleyenlerin manevra alanları ve 

etkilerinde bir genişleme olacaktır. Bu da ırkçı, inkarcı ve saldırgan Türk milliyetçiliğinin ve 

bu zemin üzerinde istediği gibi at koşturan derin devletin hareket alanını daraltıcı etki 

yapacaktır. Bu da demokrasi güçlerinin alanını genişleterek, onlara moral vererek kendini 

besleyen bir sürece yol açabilir. 

Elbette bu gibi gidişler düz bir çizgi izlemezler. İnişler ve çıkışlarla giderler. Ama dibe vuruş 

noktasının aşıldığını gösteren belirtiler var. 

Ne var ki, fazla umutlu da olmamak gerekiyor. 

Birincisi, demokratik güçler hala çok cılız ve zayıf ve ince bir katman oluşturmaktadır. 

Sadece Hrant Dink’in ölümüyle ilgili çeşitli haberlerin altındaki yorumları okumak bile yeter. 

96

Her zaman birkaç demokratik yorumun karşısında, onlarca ırkçı, saldırgan, faşist yorum 

bulunmaktadır. 

Bu güçlü demokratik tepki olayın İstanbul’da özellikle de sol ve liberal bir kitlenin bulunduğu 

bir bölgede gerçekleşmesi ve oradaki insanların Türkiye ortalamasına göre çok farklı ve 

istisnai olmalarıyla gerçekte toplum içinde olduğundan daha güçlü görünmektedir. 

Bu cinayet İstanbul’un başka bir semtinde veya başka bir şehirde olsaydı, bu kendiliğinden 

demokratik tepki damgasını vuramazdı ve gazetelerdeki ırkçı ve faşist yorumları yazanların 

esas ortamı belirlemeye devam ederlerdi. 

İkincisi. Bir demokratik tepkiden söz ediyoruz ama, Hrant Dink’in ölümüne tepki 

gösterenlerin üzülme ve tepki nedenlerine bakıldığında, bırakalım humanist ya da demokrat 

gerekçeleri bir yana, çoğu kez milliyetçi ve hatta ırkçı gerekçelerin tersine dönmüş bir 

biçimde dile getirildiği görülmektedir. Aslında siyasi ve ideolojik olarak hiç de demokratik ve 

hatta liberal bile olmayan geniş bir kitle bulunmaktadır Dink’in ölümüne tepki gösterenler 

içinde. 

Diğer yandan yine geniş bir kitle de demokratik değil, liberal bir özellik göstermektedir. 

Aslında gerçekten demokratik bir özellik gösterenler, tepki gösterenlerin çok küçük bir 

bölümüdür. Ama bunlar başta girişim yeteneği göstererek en azından “Hepimiz Ermeniyiz” 

gibi sloganların yerleşmesine ve demokratik özlemlerin gerçekte var olduklarından çok daha 

güçlü görünmesine yol açmışlardır. Ama örneğin Devleti ve Genelkurmayı suçlayan veya 

Özel Savaş Dairesinin kapatılmasını isteyen sloganlar demokrat olmayan bu geniş kitle 

tarafından benimsenmemekte onlar tarafından tepki gösterilmektedir. 

Gerçi bu da normaldir. Her devrimci ve demokratik kabarış böyle başlar. 1905 devrimi 

başladığında İşçiler Çar babalarına ikonlarla yalvarmaya gidiyorlardı. Ama bir gün içinde 

birçok şey değişivermişti. 

Gerçi burada henüz bir devrimci ve demokratik kabarıştan söz etmek için bir neden yok ama 

geniş insan kitleleri bizzat kendisi eylem içinde öğrenir ve değişir. Bu nedenle olabildiğince 

geniş bir katılımı korumak ve tecrit olmamak için azami esneklik göstermek demokratik 

güçlerin bu cılız başlangıcı koruması ve sürdürmesi için en önemli koşuldur. Bizzat Hrant 

Dink ve Behiç Aşçı gibi örnekler bunun nasıl bir şey olduğunun somut örneklerini, ortaya 

koydukları hayatlarının pratiğinde göstermiş bulunuyorlar. 

* 

“Derin Devlet”in hiç hesapta olmayan bu sonuçlara rağmen hedefinden var geçtiği 

sanılmamalıdır. Hrant Dink bir Ermeni idi ve özellikle bir Ermeni olduğu için öldürüldü ama 

esas hedef Kürtlerdi. Çünkü katliamlar sonucu Türkiye’de Ermeniler artık politik bir güç 

değildirler. Hrant Dink’in öldürülmesi aslında toplumu bir Türk Kürt savaşına çekme, germe, 

aydınları sindirme, saldırgan bir Türk milliyetçiliğini geliştirme operasyonun bir parçası 

olarak görülmelidir. 

İktidarlarının Orta Doğu’daki dengelerin değişmesiyle böyle eskisi gibi yürümeyeceğini 

görenler, son bir çabayla her türlü çılgınlığı yapmaya hazırlanıyorlar. Tıpkı daha önce 

Kıbrıs’ta yaptıkları gibi, özel savaş dairesi aracılığıyla örgütlenip, ABD’nin zor durumda 

97

kalıp bir şey demeyeceğini umdukları bir momentte, ilk fırsatta Kerkük’ü de işgal etmeyi 

planlıyorlar. Bu işgale paralel olarak da cephe gerisini sağlama almak için, Türkiye’de 

Kürtleri sindirmek üzere bir Kürt katliamı düşündüklerine kesin gözle bakılabilir. Çünkü 

askerler planlarını her zaman cephe gerisini emniyete almak ve temizlemek üzerinden 

kurarlar. Nasıl ABD savaşı daha da yayarak içine düştüğü bataktan çıkmak istiyorsa, kediye 

göre budu Türk devletinin de fırsat bulduğunda aynı şeyi yapacağına hiç kuşku yoktur. 

ABD’nin işinin zorlaşması ve savaşı yayabilmek için İran’a karşı Türk ordusunun gücüyle 

destek karşılığında güney Kürtlerini ve Kerkük petrollerini Türk devletine peşkeş 

çekebileceğinin hesabını yapmaktadır Türk Genel Kurmayı. 

Güney Kürdistan’ı özel timlerle doldurmak ve Hrant Dink Cinayeti, ilan edilmiş ateşkesi 

zerrece dikkate almadan operasyonlara devam ve baharda PKK’nın ateşkese son vermesi için 

her türlü provakasyon, bütün bunlar bu konsept içinde değerlendirilmelidir. 

Bütün bunlar göz önüne alınınca, Hrant’ın öldürülmesine gösterilen demokratik tepkinin 

gelişiminin önündeki zorluklar daha iyi görülmektedir. 

23 Ocak 2007 Salı 




98

Panel İlanı 

Ermeni Soykırımı, 

Milliyetçilik, 

Nedenleri ve Günümüze Etkileri 

Panel 

Abut Can (Eğitmen, Siyasetçi - Hamburg) 

Recep Maraşlı (Yazar, Yayıncı - Berlin) 

Feleknas Uca (Avrupa Parlamenteri - Brüksel) 

Dr. Rafi Kantian (Yazar, yayıncı - Hannover) 

Corry Guttstadt (Araştırmacı Yazar - Hamburg) 

Demir Küçükaydın (Yazar - Hamburg) 

Tarih: 21.04.2007, Cumartesi 

Saat: 14.00 – 19.00 arası 

Yer: 

Department für Wirtschaft und Politik (DWP) der Universität Hamburg, 

Von-Melle-Park 9, Hamburg 

Eine Veranstaltung der „Fachschaftsrat Department für Wirtschaft und Politik (DWP) der 

Universität Hamburg“ mit Unterstützung der Initiative “Hrant Dink Demokrasi Girişimi Hamburg” 

99

Ermeni Soykırımı, Milliyetçilik, Nedenleri ve Günümüze Etkileri Paneli 

İçin Taslak Notlar 

Hukuki ve Sosyolojik tartışma Üzerine 

1) Bir yanılş anlamaya meydan vermemek için şunu belirteyim ki, uluslar arası 

organlarca yapılmış hukuki tanıma göre 1915’de olanlar bir soykırımdır. 

2) Hukuki bakımdan tanım ve kanunların makabline şamil olmayacağı, soykırım 

kavramının İkinci Dünya Savaşından sonra ortaya çıkıp tanımlandığı bu nedenle 

soykırım denip denemeyeceği gibi tartışmalar hukukçuların işidir. 

3) Bizi burada hukuki kavramlar ve tanımlar ilgilendirmiyor. Ve şunu biliyoruz ki, 

hukukçular var olan ilkeleri ve normları sorgulamazlar olguların tanımlara uygun olup 

olmadığına bakarlar. 

4) Ama varsayalım ki, dünyanın bütün en ileri gelen hukukçuları bu olayın soykırım 

olmadığına karar verdi. Bu yaşananların daha az korkunç olduğu anlamına gelmez. Bu 

o sürgün, katliam ve toplu öldürmenin nedenlerini araştırmamak gerektiği anlamına 

gelmez. 

5) Çünkü soykırım dense veya denmese bu olanın korkunçluğunu abartma veya küçültme 

gibi anlaşılıyor. Bu kavramın kullanılıp kullanılmamasının bu olgunun anlaşılmasıyla 

ilgisi yoktur. 

6) Çünkü soykırım hukuki bir kavramdır: hukuki kavramlarla sosyolojik olgular 

anlaşılamazlar. 

Metodolojik İlkeler 

1) İnsan maddeyi araçlarla, olguları kavramlarla işler. Hiç kimse balık avlamaya yarayan 

olta ile kuş avlamaya ya da geyik avlamaya kalkmaz. Ya da tersine kuş avlamaya 

yarayan bir sapanla veya saçma atan av tüfeğiyle balık avlamaya kalkmaz. 

2) Ama olgular söz konusu olduğunda, bunların özünü anlamak söz konusu olduğunda, 

işin kötüsü tam da böyle davranılmaktadır. Örneğin hukukun kavramları sosyolojinin 

kavramları yerine geçirilir veya olguların özünü açıklamaya değil gizlemeye yönelik 

kavramlar sanki bilimsel kavramlar gibi kullanılır. 

3) Soykırım, hukuki bir kavramdır, sosyolojik bir kavram değildir. Dolayısıyla bu 

olguyu, yani Ermenilerin toplu halde göçürülmesi ve öldürülmesinin sosyolojik 

100

nedenlerini açıklamak için bu kavramı kullanmak, balık avlamaya yarayan oltayla kuş 

avlamaya benzer. 

4) Adam öldürmek cinayettir dediğinizde, bu sosyolojik bir önerme olmaz. Bu hukuki bir 

önerme olur. 

5) Sosyoloji hangi koşullarda niçin adam öldürmeye cinayet dendiğini ve niye insanların 

birbirini öldürdüğünü, bunu nedenlerini inceler. 

6) Bir dinden, etniden, inançtan, cinsten, ulustan vs. insanların toplu halde öldürülmüsi, 

sürülmesi vs. soykırımdır dediğinizde, adam öldürmek cinayettir diyenden farklı bir 

şey söylemiş olmazsınız. Hukuki bir tanım yapmış olursunuz. 

7) Sosyolojinin konusu ise, neyin hangi koşullarda soykırım olarak tanımlandığını, niye o 

soykırım olarak tanımlanan toplu öldürmelerin gerçekleştiğini araştırmaktır. 

Konuya Yaklaşım 

1) Bir insanı öldürmek her zaman cinayet olara tanımlanmıyor. Bir savaşta örneğin, insan 

öldürmek cinayet olarak değil, onur duyulacak bir şey olarak görülüyor, ne kadar çok 

insan öldürdü iseniz o kadar şerefli de olabilirsiniz. 

2) Ama dikkat edin, burada can alıcı kavram insan kavramıdır. 

3) Öldürenler için acaba öldürülenler insan mıydı? Biyolojik bir kavram olarak insan 

kavramı ile çeşitli toplumların insan kavramları özdeş değildir. 

4) Örneağin ilk kabilelerde, insan kavramı o kabileden olanları kapsar. Onları biyolojik 

olarak başka insanları öldürdüklerinde ve hatta onları yediklerinde insanları yemezler. 

Başka canlıları öldürmüş ve yemiş olurlar. Ama onlar örneğin, bir ayı ya da kurdun 

soyundan geldiğin rüşünen bir kabile ise, siz bir ayı ya da geyik öldürdüğünüzde insan 

oldürmüş olursunuz. 

5) Bu bakımdan, yamyamlık ya da kanibalizm kavramı, başka toplumları modern 

toplumun insan kavramıyla tanımlamaktır. Tarihte kanibalizm ya da yamyamlık 

yoktur. 

6) Bir cinayetin nedenlerinden söz ettiğinizde onun ancak hukuki düzeydeki nedenleri 

söz konusu olur. 

7) Sosyoloji bir öldürme olayının nedenlerini araştırmaya cinayet sözcüğü ile 

başlayamaz. 

8) Sosyoloji, o öldürmeye niçin cinayet dendiği, nerede cinayet dendiği, o öldürme 

olayının ardındaki nedenler ile uğraşır. Çünkü biliyoruz ki, her öldürmeye cinayet 

denmemektedir toplumda. Bir taraf için cinayet olarak tanımlanan diğeri için 

ulaşılmaz bir kahramanlık olarak da görülür savaşlarda olduğu gibi. Sosyoloji niçin 

aynı olguya bir tarafın böyle, diğer tarafın öyle dediğini araştırır. 

101

9) Soykırımın nedenlerinden söz ettiğinizde, bir cinayetin nedenlerinden söz etmiş 

olursunuz. Dolayısıyla daha baştan olguya belli değer yargılarıyla bakıyorsunuz 

demektir. 

10) Sosyolojinin konusu, işte tam da bunu açıklamaktadır; yani niye böyle nedenler 

araştırılırken 

11) Bunu araştırmaya başladığınızda, şunu görürsünüz: her hangi bir olguyu şöyle veya 

böyle tanımlamanın ardında farklı toplumsal grupların çıkarları yatmaktadır. Her 

toplumsal grubun ya da sınıfın ortak kabul edeceği, evrensel kavramlar yoktur. 

*** 

• Ermeni jenosit veya katliamı hakkında bunu bir istisna gibi görme eğilimi var. Ne 

yazık ki bir istisna değil ve bir çok kereler başka yerlerde de yaşanmıştır ve 

yaşanmaktadır ve de böyle giderse yaşanacaktır. Balkan savaşlarının sonundaki 

arındırmalar, 1925’teki mübadele, Yahudiler, Çingeneler, Ezidiler ve diğerlerine 

yapılanlar, Yugoslavya ve Afrika’da olanlar, yakında muhtemelen Orta doğu’da 

yaşancaklar. 

• Deniliyor ki, işti bu özü dilenirse bir daha olmaz. Ya da hafızadan silinmezse bir daha 

olmaz. Bunlar çocukça görüşlerdir ve sadece iki örnek bunların geçerli olamayacağını 

gösterir. 

o Yahudiler oluşturdu bir bakıma bu günkü İsrael devletini. Ama İsrael'i bir ırk 

ve kan temelinde tanımladıkları için, Araplara karşı soykırımı ve ayrımcılığı 

bizzat kendileri yapıyorlar. 

o Bir başka örnek. Modern holocoustu yapan Almanya’dır. Yurttaşlığı hala 

büyük ölçüde kana dayanmaktadır. Bunu da esnettiler ama ilkesel olarak 

reddetmediler. Sadece ikisadi ihtiyaçlar nedeniyle genişlettiler. 

• Demek ki, sorun bunu mahkum etmek değildir. Mahkum etmek veya özür dilemek 

üzerinden yapılan bir tartışma hiçbir şekilde yeni jenositlerin olmasını engeleyemez. 

• Sorun bunun nedenlerini ortaya çıkarmak ve o nedenleri yok etmektir. Nedenler 

derken tek bir olayın nedenleri değil. 

o Konuyu tek bir olay olarak ele aldığınız sürece, nedenler hakkında 

yanılınabilir. Örneğin İttihat ve Terakki veya belli bir yönetici kliğin, veya 

kimi koşulların olağanüstü bir çakışmasının özel bir soncu gibi görülebilir bir 

tür olaylar. 

• Halbuki bu tür olayların tamamına genel olarak baktığımızda böyle olmadığını 

görürüz. Onun nedenleri derindeki nedenleri ortaya çıkarılmalıdır. Bu düa başka bir 

toplumsal sistem demektir. 

102

• Dolayısıyla nedenler üzerine yapılan tartışma aslında bu güne ve geleceğe ilişkin bir 

tartışmadır. Eğer ufkunuz ulusçulğun dışında bir var oluş kabul etmiyorsa, hatta bir 

dile, dine, etniye, soya dayanan bir ulus biçiminden başka bir var oluş düşünmüyor ve 

tasavvur etmiyorsanız, sizin jenositlerle nasıl mücadele edileceğine ilişkin anlayışınız 

bir özür dileme veya suçluyu cezalandırma gibi biçimlerde olacaktır. 

• Ama örneğin, nisbeten demokratik bir ulusçuluktan yana seniz, yani ulusu, her hargi 

bir dil, din, etni ile tanımlamayı reddeden ve belli bir toprak parçasında yaşayan 

insanlar ile tanımlayan bir ulusçuluktan yana iseniz, nedenler hakkındaki görüşleriniz 

çok daha farklı, cinayetleri bu gerici ulusçuluğun sonucu olarak görme eğiliminde 

olacaksınız demektir. 

• Ama eğer sorunu sadece demokratik ulusçuluk değil, genel olarak ulusçuluk, ister 

demokratik, ister gerici ulusçuluk olsun, bunun kendisinde görüyorsanız, yani modern 

toplumun kendisinde ve her türlü en demokratik biçimiyle bile ulusçuluğun özel bir 

sorun olmasını savunuyorsanız, o zaman bunun temellerini, bizzat modern toplumun 

kendisinde bulursunuz. 

o Örneğin holocoustu böyle açıklayanlar var. Diyor ki, o insanlar işlerini 

yapıyorlardı. 

• Am bu nedir aslında? Bu ayrımın kökeninde ne vardır? Nasıl olmaktadır da sıradan 

insanlar hiçbir sorumluluk duymadan makinanın basit bir dişlisi olarak bu işleri 

yapmaktadırlar? 

• Bunun kökeninde hayatın farklı alanlarının birbirinden ayrıldığın görürsünüz. İş 

vardır, özel, vardır, politik vardır, dinsel vardır, seküler vardır. Burnların her birinin 

ayrı ayrı kuralları olduğu düşünülmeaktedir. 

• Moden toplumun özü tam da budur. Bu ayrımın kendisi bunu meşru 

kılmaktadır. 

• Eskiden insanların kendisine göre bütün davranışlarını tanımladıkları "nesnel akıl" da 

denebilecek tanrılar vardı. İnsanlar Allah için yaşıyorlar, onun için yemek yiyorlar, 

onun için ölüyorlardı. Aslında Allah bir toplum ve o toplumsal düzenin kendisiydi. 

• Şimdi sevişirken kendisi için, çalışırken ailesi için, ölürken ulusu için vs. yapıyorlar 

bu işleri. 

• Bu korkunç bir biçimde insanların davranışlarına yön verecek bir kerteriz noktasını 

yitirmesine yol açmaktadır. İnsanlar görevlerini yapmaktadırlar. 

103

Özür Dilemenin Sorunları ve Her şeye Rağmen Niçin Kampanyaya Destek? 

"Özür Dileme" bir özne açısından bir hatayı kabullenme, bir otokritik yapmadır. Başka bir 

özne açısından başka bir özne için özür dilemek veya otokritik yapmak anlamsız olur. 

Papalığın veya Muaviye'nin cinayetleri yüzünden bir ateistin özür dilemesi saçma olur. Bu 

cinayetlerden dolayı bir özeleştiriyi bir Papa veya bir Halife veya herhangi bir Katolik veya 

Sünni Müslüman yaparsa anlamlı olabilir. 

Bu Özür Dileme kampanyası da, kendini Türklükle özdeşleştirmeyenleri, Papalığın veya 

Muaviye'nin cinayetleri yüzünden özür dileyen bir Ateist durumuna düşürmektedir. 

Gerçek bir demokrat, bir ulusun bir dille, bir dinle, bir soyla, bir tarihle, vs. tanımlanmasını 

reddeden insandır. Yani hem ulusun Türklükle (veya her hangi bir dille, dinle, tarihle vs.) 

tanımlanmasını kabul edip hem de demokrat olunamaz. Bu ırkçı demokratlık veya kapitalist 

sosyalizm gibi bir saçmalıktır. İnsan hem bir Türk hem de Demokrat olamaz. 

Neden? 

Ulusçuluk, "politik olan ile ulusal olanın çakışmasını" kabul etmek ve savunmaktır. 

Ulusçuluğu belirleyen, ulusal olarak belirlenenin politik olanla çakışmasını savunmaktır. 

Ulusal olan pek ala, bir dil, din, tarih, kültür vs. ile tanımlamaya karşı da tanımlanabilir. 

Bu demokratik bir ulusçuluk olur. Böyle bir ulusçuluk savunulmadan demokrat 

olunamaz. 

Nasıl hem laikliği savunup hem de Diyaneti savunmak olamazsa, hem ulusun Türklükle 

tanımlanmasını kabullenmek hem de Demokratlık olamaz 

Diyelim ki bir mucize gerçekleşti ve Türkiye'de bir demokratik devrim oldu. Anayasa'dan 

ulusun tanımına ilişkin bir dil, tarih, ırk vs. göndermesi yapan bütün kavramlar, tıpkı gerçek 

laik bir ülkedeki dinler gibi, çıkarıldı. Tamamen nötral, örneğin "Ön Asya Demokratik 

Cumhuriyeti" gibi bir isim alındı. Ulusu tanımlayan dil olmayacağından herkese ana dilinde 

eğitim, temel bir yurttaşlık hakkı olarak belirlendi. Tarih kitaplarından bir dile, dine, soya 

dayanan ulusçuluğun tarihleri de çıkarıldı. Genel bir insanlık tarihi ve uluslar tarihi okutulur 

oldu. 

* 

* 

Elbet bu ülkede kendini Türk, Kürt vs. olarak tanımlayanlar olur ama bunun gerçekten laik bir 

ülkede farklı dinlerden oluştan bir farkı bulunmaz. Yani bunların politik bir anlamı olmaz; 

bu o insanların özel sorunu olur. Kendini Türk olarak kabul edenler, elbette, Türklerin tarihine 

ilişkin dernekler kurabilirler yayınlar yapabilirler. Örneğin kimileri Türklerin insanlığı 

104

kurtarmak üzere Uzaydan geldiği, onların aslında hafızasını yitirmiş Ermeni ve Rumlar 

olduğu şeklindeki görüşlerini yaymak üzere kendi Türk Tarih ve Dil kurumlarını kurabilirler. 

Tabii bunları sadece Türkler değil, Kürtler vs. de yapabilir. Ve isteyen üç kişi bir araya gelip 

yeni uluslar da kurabilirler. Tabii tıpkı ateistler gibi, kendini herhangi bir "ulus"tan görmeyen 

"ulussuzlar" da bütün bunların saçma olduğu üzerine, tıpkı gerçekten laik bir ülkedeki 

ateistler gibi kendi yayınlarını ve derneklerini kurabilirler. Devletin görevi bu inanç ve 

düşünce farklarını ifade özgürlüğünü garanti etmek olur. 

Böyle bir demokratın, bu özür dileme metnine imza atması kendini inkar anlamına gelir. 

Çünkü demokrat olmanın koşulu katliamlara yol açan gerici ulusçuluğu ret ve ona karşı 

mücadeledir. Reddettiği ve kendisine karşı mücadele ettiği bir anlayış adına ya da o anlayışı 

savunuyormuş gibi özür dilemek, başka bir anlama gelmez. 

Bu metin demokratları çok kötü bir açmazla karşı karşıya bırakmaktadır. Bu metni yazanlar 

demokratların da bu "Büyük Felaketi" mahkum etmek isteyebileceklerini hiç 

hesaplamamışlardır veya böyle bir ulusçuluk ve demokrasi anlayışı olabileceğinden 

bihaberdirler. İnsanları belli bir özneye hapseden "Özür Dileme" yerine herkesin kendi 

öznesini özgürce belirleyeceği "Mahkum Etme" gibi bir fiili koysaydılar Demokratları böyle 

bir açmaza düşmekten kurtarmış olurlardı. 

* 

Bir Demokrat özür dilese, Papalığı mahkum eden ve ona karşı mücadele veren bir Protestanın 

Papalığın işlediği cinayetlerden dolayı özür dilemesi gibi bir pozisyona düşer. 

Özür dilemese, şu gericinin gericisi devlete karşı bir muhalefet hareketinin dışında kalmış 

olacaktır. 

Ne yapsın? 

Peki neden bu metne imza atıyorum? 

Öncelikle kavramların gerçek anlamları ile onlara yüklenen farklı anlamlar arasındaki 

ayrım nedeniyle. 

* 

Özür metnini imzalayan ve özür dileyen bir çok insan için, bu özür dileme, vicdanları sızlatan 

bir olayı mahkum etme, kurbanların acısını paylaşma, Türk Devletini bu olayı inkardan 

vaz geçmeye zorlamak için bir baskı uygulama, ırkçı ve kana dayanan Türk 

Milliyetçiliğine karşı duruşu ifade etme gibi anlamlara sahiptir. 

Bu anlamda "Özür dileme"ye pek takılmamak gerekir. 

Ezilenlerin mücadelelerinde bir çok kereler görüldüğü gibi, yanlış bir teorik içerik, tarihsel 

ve sosyal olarak doğru ve haklı bir duruşun aracı olabilir. 

Örneğin "Emekten yana" sloganı teorik olarak burjuvaziden yana anlamına gelir ve çok 

yanlıştır; ama insanlar bununla "İşçiden yana" demek isterler veya öyle söylediklerini 

sanırlar. 

105

Her şeyden önce bu nedenle imzalıyorum. 

Diğer gerekçem pedagojiktir. 

Toplumsal mücadelelerde insanlar ve farklı gruplar aynı hızla aynı tecrübeleri yaşamazlar. 

Arkadan gelenlerin ya da "okula" yeni başlayanların eğitimi gibi ciddi bir sorun vardır. 

* 

Yukarıdan, "bu yanlıştır, doğrusu şudur" demek, çoğu kez tepki yaratır. Bunun yerine, bir çok 

durumda, o yanlışın yanlış olduğunu bile bile, bir yandan yanlış olduğunu söylerken diğer 

yandan o biçim olarak yanlış ama içerikte doğru ve haklı davranışı birlikte yapmak ve o 

insanların kendi deneyleriyle bu yanlışı görmelerinin daha hızlı ve daha az kayıpla 

gerçekleşmesine çalışmak çok daha verimli sonuçlar doğurabilir. 

Bu nedenle, Irkçı ve gerici milliyetçi Türk Devletinin politikalarına karşı haklı olanın, 

ezilenlerin yanında olduğu için, ne kadar yanlış gerekçelendirilirse gerekçelendirsin, 

imzalıyorum. 

Bir diğer neden, Türk veya bir ulustan olmamanın zorluğuyla ve istemeden paylaşılan 

imtiyazlarla ilgilidir. 

* 

Fikirler ağızdan çıktığı andan itibaren farklı çıkarların ve toplumsal konumların savunmasının 

aracına dönüşürler ve içerikleri hiç akla gelmeyecek anlam kaymalarına uğrar. 

B. Anderson'un "Hayali Cemaatler" kavramı, en demokratik görevlerden bile kaçmanın, 

özellikle "Kürt sorunu"ndan kaçmanın bir aracı olmuştur. 

Buna göre "Uluslar hayali cemaatlerdir, ben Türk değilim kendimi öyle hissetmiyorum" 

dediğiniz andan itibaren, o "hayali" cemaatin dışına çıkıp, ulusçuluk dışı bir pozisyona 

geçebilir ve örneğin Kürtlerin mücadelelerini "Ulusçudur, ben ulusları reddediyorum ve her 

türlü ulusçuluğu mahkum ediyorum" diyerek tarafsız kalma hakkını elde edebilirsiniz. 

Ama "Hayali Cemaatler"in yazarının da dediği gibi bu ulus denen "hayali cemaatler" "Politik 

cemaatler"dir. Yani devlete ilişkin cemaatlerdir. Yani kanla, şiddetle, demirle, çelikle, tankla 

tüfekle, hapisle, karakolla var olan cemaatledir. 

Yani "ben Türk değilim" diyerek Türklükten kurtulmak öyle kolay değildir. Bu Türklüğün 

politik bir anlamı olmadı Demokratik Bir Cumhuriyette mümkün olur. Ulusu Türklükle 

tanımlamış bir ülkede Türklükten ayrılmak çok zordur. 

Türk olmamak için, bu devletin hüviyetini yırtıp atmanız; bu devlete vergi vermemeniz; onun 

okullarına gitmemeniz; pasaportunu, polisini, ordusunu, mahkemelerini, yasalarını 

tanımamanız vs. gerekir en azından. 

Bütün bunları yaptığınızda Türk olmadığınızı söyleyebilirsiniz. 

Ama bunları yaptığınızda, en iyi ihtimalle bir hapishane hücresinde, tımarhanede veya 

mezarda olursunuz. Bu "hayali cemaat" size şiddet araçlarıyla nasıl politik olduğunu gösterir. 

106

Yani Türk olmamak, hatta bugün dünyada her hangi bir ulustan olmamak olanaksız 

derecesinde zordur. 

"Ben Türk değilim, her hangi bir ulustan değilim" diyenlerin yaptığı, kelimei şahadet getirip, 

namaz kılıp, oruç tutup, zekat verip hacca gidip ondan sonra da ben Müslüman değilim 

demeye benzer. 

Dolayısıyla ben elimde olmadan Türk'üm. Ve Türk olduğum için Türk olmanın imtiyazlarını 

yaşarım. Türklüğün sefasını sürüyorsam, cefasını da çekmem gerekir. 

Türklüğün imtiyazları olur mu? Evet. 

Diyelim ki ırk ayrımcılığının olduğu bir ülkede ırk kavramına ve ayrımcılığına karşı bir 

beyazsınız. Bu bir beyaz olarak beyazların yaşadığı imtiyazları yaşamanızı ortadan kaldırmaz. 

Yani yolda giderken bir siyahın duyduğu korkuyu ve güvensizliği dumazsınız vs.. 

Bir baskı uygulanırsa bu sizin derinizin renginden dolayı değil fikirlerinizden dolayı olacaktır. 

Özetle ırkçılığa karşı mücadele eden bir beyaz olmanız sizi beyazlığın imtiyazlarından azade 

kılmaz. 

Türk olmak da böyledir. Ne kadar ulussuz olursanız olun, kendini Türklükle tanımlamış bir 

devlette Türk olmanın imtiyazlarını yaşarsınız. Eğer bir parça demokratsanız, "bu imtiyazları 

yaşıyorsam bunun kefaretini de ödemem gerekir" demeniz ve en azından böyle bir bildiriye 

bir şekilde destek vermeniz gerekir. 

Ve elbette, bütün yanlışına rağmen, bu "Büyük Felaket"i tekrar tartışma konusu yapabileceği, 

bunun en yanlış ve saçma biçimde tartışılmasının, gündem oluşturmasının bile Türk devleti 

için bir yenilgi anlamına geleceği için, unutmaya ve unutturmaya karşı bu nesnel işlevi 

nedeniyle, tamamen taktik gerekçelerle de imzalamayı destekliyorum. 

demiraltona@gmail.com 

* 

* 

107

Tarih ve Demokrasi 

Tarih'in geçmişle değil bugünle ilgili olduğu; Tarih üzerine tartışmaların aslında geçmiş 

üzerine değil bu güne ve geleceğe ilişkin programlarla ve tasavvurlarla, dolayısıyla da bu 

program ve tasavvurları şekillendiren, onların ardındaki sınıfsal konum ve çıkarlarla iligili 

olduğu bir "Lapalis hakikati"dir. 

Ama sadece bu kadarı eksik bir doğrudur. Bunun daha da doğrusu, bugünün ve geleceğin 

aslında geçmişte şekillendirildiğidir. Geçmişi başka türlü ele alıp anlatmayan hiçbir hareket 

bugünün mücadelelerini ve geleceği başka türlü şekillendirememiştir ve şekillendiremez. 

Bu geçmişte böyleydi, bugün de böyledir ve gelecekte de böyle olacaktır. 

Her mitolojik hikaye bir tarihtir. Ve bugün bilinen bütün mitolojiler, aslında artık bilinmeyen 

veya unutulmuş tarihlerin yerine başka bir tarih yazımlarından başka bir şey değildir. Örneğin 

Kadınların ezilmesi için önce tarih yeniden yazılmıştır; ana tanrıçalar birer meduza 

yapılmıştır. Tanrıların kavgaları ve ilişkileri toplulukların ve toplumsal sınıfların kavgaları ve 

ilişkilerinden başka bir şey değildir. 

Akdeniz ve Ortadoğu havzasında, dünyanın en elverişli ulaşım koşulu olan denizin (Akdeniz) 

sağladığı müthiş ticaret olanağının mümkün ve gerekli kıldığı tek tanrılı dinlerin kitapları, 

aslında, aydınlanma tarihçiliğince mitoloji diye tanımlanacak, tarihlere karşı başka bir tarih 

yazımından, dolayısıyla başka toplumsal ilişkilerin örgütlenmesinden başka bir şey değildi. 

Klasik Akdeniz uygarlığının tek tanrılı dinleri, önceki tarihleri ("mitolojileri") yok edip, 

örneğin "klasik Greko Romen mitolojisinin", yani tarihinin yerine "Peygamberler Tarihi"ni; 

Kaos, Kozmos, Kronos vs. yerine Allah, Adem ve Havva'yı; Tanrılar yerine Peygamberleri 

anlatırken sadece başka bir tarih yazmıyor; bu tarih aracılığıyla başka bir topluluk tanımlıyor, 

başka bir toplumsal düzen kuruyor, yani geleceği geçmiş aracılığıyla şekillendiriyordu. 

Aydınlanma da, yani şu modern toplumun din olmadığını söyleyen dini de, kutsal kitapların 

tarihine karşı kendi tarihini yazdı. Bu tarihi yazarken kutsal kitapların anlattığı tarihi "İnanç" 

sorunu olarak akıl dışına sürdü ve karanlık bir ortaçağ kavramıyla bu tarihi cehenneme 

yolladı. 

Sosyalist hareket de bu yasanın dışında değildi, daha doğarken, aslında farklı bir tarih 

anlayışını taslaklaştırarak (Tarihsel maddecilik) geleceği şekillendirmeyi deniyordu. O 

gelceğe ilişkin bir program olarak aslında başka bir tarih anlatarak yola çıktı. 

Aydınlanma humanizmi karşısında ulus gericiliği de aynı şekilde tarihi birer uluslar tarihi 

olarak yazarak ulusları kurdu ve geleceği şekillendirebildi. Örneğin bir Türk tarihi yazılmadan 

bir Türk Devleti ve Türk Ulusu olamazdı. 

108

O halde, Türkiye'de demokratik hareket eğer gelişmek ve bir başarı kazanmak, bu günü ve 

geleceği şekillendirmek istiyorsa, önce demokratik bir tarih yazmak zorundadır. Tarih 

demokratik olmadan bugün ve gelecek demokratik olamaz. 

Demokratik hareketin zayıflığı aynı zamanda demokratik bir tarih olmamasında yankısını 

bulmaktadır ya da tersinden demokratik bir tarihçiliğin yokluğu demokratik hareketin 

zayıflığının en önemli nedenlerinden biridir. 

Demokratik bir tarihi yazabilmeye en yatkın güçlerin işçi hareketi ve sosyalist hareket olması 

gerekir. 

Ama bu hareketler Demokratik bir tarih yazmamışlar ve yazamamışlardır. Bırakalım 

demokratik tarihi kendi kendi sosyalist tarihlerini bile Türk ulusçuluğunun tarih kavramı 

içinde tanımlamışlar; Türk tarihi ile bir mücadeleye girmemişlerdir. 

Örneğin Türkiye sosyalist hareketi ve işçi hareketi hep Müslümanlarla ve Türklerle 

başlatılmıştır. İstisnasız Türkiye'deki bütünsosyalist akımlar, Türkiye'de sosyalist hareketi 

TKP ve onun Bakü kongresiyle başlatırlar. Osmanlıdaki sosyalist akımlar ve hareketler birer 

tarih öncesi olarak bile pek ele alınmaz. bunlar birkaç akademisyenin ilgi alanı dışında yer 

bulamazlar. Türkçeyle ve Türklükle tanımlanmış bir ulusla kendini başlatan bir sosyalist 

hareket, en gerici ulusçuluğu yeniden üretmekten başka bir şey yapamazdı. Bırakalım 

sosyalisti bir yana, demokratik bir tarihçilik ise, bu tarihi ulusu Türkyük, vs. ile tanımlayan 

tarihçiliklere karşı hareketlerle tanımlar ve başlatırdı. yani örneğin, Türkiye Komünist 

Partisi'nin Bakü kongresi değil, Komünist Manifesto'nun ilk Ermeniceye çevrilişi bu modern 

sosyalist hareketin başlangıç noktası olurdu. Böyle bir başlangıç noktasının kendisi bile var 

olan Türk devletine ve ulusçuluğuna karşı bir mücadele anlamı taşır; sosyalistler gerici 

ulusçuluğun yeniden üreticileri olmazlardı. 

En tutarlı demokrat olan ya da olması gereken sosyalist ve işçi hareketi, demokratik tarihi de 

örneğin Mithat Paşa veya İkinci Meşrutiyet ile değil; Selanikli işçilerle, Balkanlardaki 

devrimci demokrat ve sosyalist akımlarla ve köylü çetelerle, Ermeni sosyalist hareketiyle, 

Velestinli Rigasla, Tigran Zaven'le, Tevfik Fikret ile başlatırdı. 

Böyle bir tarihe dayanan bir sosyalist ve Demokratik hareket, mitinglerde, anma 

toplantılarında, bu cılız ama nitelik bakımdan son derece önemli demokratik öncülerin 

isimlerini ve resimlerini taşır, onların unutulmasına karşı anmalar yapardı. Bu takdirde anma 

toplantıları birer Pazar vaazı, birer ruhsuz seremoni olmaktan çıkar her biri demokrasi 

mücadelesinin bir savaşı olurdu. 

Böyle bir tarih, Balkan uluslarının kuruluşunu, Ermeni katliamlarını, Mübadeleleri, Türkiye 

Cumhuriyetinin kuruluşunu birer "ilerici" demokratik dönüşüm veya devrim değil, 

aydınlanmanın demokratik ideallerinin terki ve gerici ve karşı devrimci hareketler olarak 

anlatırdı. 

Böyle bir tarih içinde, Mustafa Suphi'lerin kurduğu Türkiye Komünist Partisi, Ulusu 

Türklükle tanımlayan bu gericiliğin ve karşı devrimciliğin sosyalist harekete sızması ve ele 

geçirmesi olarak görülürdü. 

* 

109

Böyle bir tarih, İkinci Meşrutiyet için yapılan askeri ayaklanmayı, Osmanlı devlet sınıflarının 

demokratik harekete karşı bir manevrası; bütün balkanları sarmış devrimi bastırmak için onun 

başına geçme ve daha sonraki İttihat Terakki'nin darbesini bunun sonuca ulaşması ve karşı 

devrim olarak anlatırdı. 

Sosyalist ve Demokratik hareketin böyle bir geleneğe dayandığı yerde, Kürtler üzerindeki 

baskıya karşı demokratik ve devrimci direniş, devrimci ikonografisini, Ergenekon benzeri 

Kava efsaneleriyle değil, bu topraklardaki Demokratik mücadelenin ilk başlatıcılarıyla, yani 

Velensinli Rigaslarla, Tigran Zaven'lerle kurardı. (Kürt hareketinin zaten Kemal Pir'ler 

aracılığıyla bu eksikliği bir parça olsun gidermeye çalışmaktadır ve bu çabalar o demokratik 

karakterin bir yansımasıdır.) 

Bir insan hem Demokrat hem de Türk, Kürt vs. olamaz. Demokrat her şeyden önce, bir 

ulusun bir dille, bir tarihle, bir soyla, bir etniyle tanımlanmasını reddeden; bunların bütünüyle 

özele ilişkin olmasını savunan olabilir. 

Türkiye'nin demokratları, Türkiye'nin laikleri gibidirler. Laikler nasıl Diyanet işleri, İmam 

hatipler, din dersleri vs. gibi gerici ve anti laik bir kurumların varlığı ile laiklik arasında bir 

sorun görmeyen ve hatta bunu laiklik olarak tanımlayan anti laiklerse; Türkiye'nin 

demokratları da ulusun ve devletin, Türklük ile tanımlanmasında, resmi dilinin Türkçe 

olmasında, Türk tarihi okutulmasında sorun görmeyen kendini Demokarat sanan anti 

demokratik Türklerdir. 

Türklüğü (ya da Kürtlüğü veya başka bir soyu, tarihi, dili vs.) kişinin bütünüyle özel sorunu 

yapmayı hedeflemeyen, ulusu bir dil, bir tarih, bir din, bir etni vs. ile tanımlamayı 

reddetmeyen bir demokratik hareket olamaz. 

Demokratik bir devlet Türk Devletinin, Demokratik bir ulusçuluk gerici ulusçuluğun yerini; 

demokratik bir ulus Türk ve Kürt uluslarının yerini ancak, Tarihi Türklerin, Kürtlerin, 

Ermenilerin değil; Demokratlarla, Türklerin, Kürtlerin, Ermenilerin mücadelesinin tarihi 

olarak yazdığında, alabilir. 

Bunun haricindeki bütün değişimler, demokrasi değil, bu günkü gericiliğin kendini zamana 

uydurmasından ve ömrünü uzatmasından başka bir anlama gelmez. 

17 Mart 2009 Salı 


demiraltona@gmail.com 

http://www.demirden-kapilar.org 

http://www.koxuz.org 

110

Derleme Kitap - Ermeni Katliami ve Sorunu Uzerine Yazilar ... - Köxüz

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?