Deneysel Hayvan Araştırmalarının Planlamasında ... - jcam.com.tr

<strong>Deneysel</strong> <strong>Hayvan</strong> <strong>Araştırmalarının</strong> <strong>Planlamasında</strong> Dikkat Edilecek Hususlar
<strong>Deneysel</strong> <strong>Hayvan</strong> <strong>Araştırmalarının</strong> <strong>Planlamasında</strong> Dikkat Edilecek Hususlar
likle bir sorun yaşanmaz. Bu hayvanlar genellikle araştırmaların kalitatif ve kantitatif uyarlanabilirliğine, yani uygun olup olma-
yapıldığı kurumlarda yetiştirilir veya ticari hayvan yetiştiriciliği dığına dikkat edilmelidir. Zira hayvan deneylerindeki ‘’hayvan-
yapan firmalardan satın alınabilir. Kayıtsız, belgesiz veya çevrelardan insanlara uyarlama’’ kavramı halen anlaşılmazlığını koden
toplanan hayvanlar deneylerde kullanılamaz. Özellikle dışarumaktadır. Bazı bilim adamlarına göre hayvan deneyleri sonuçrıdan
getirilecek hayvanlar sağlık durumları incelenmelidir. Sağları insanlara uyarlanabilirliği söylenmektedir. Örneğin bir ilalık
durumu iyi olmayan hayvanlar deneylerde kesinlikle kullanılcın sıçan ve köpekte zararsız olması insanlarda da zararsız olmamalıdır.ması
gibi. Bazı bilim adamları ise, özellikle hayvan karşıtı olan-
<strong>Hayvan</strong>ların nakledilmelerinde; kafes niteliği ve boyutu, yöntemi, lar, hayvan deneylerinden elde edilen sonuçların yanıltıcı olduğu-
yiyecek desteği gibi hususlara da dikkat edilmelidir.
nu savunmaktadır. Örneğin, kobaylarda penisilinin öldürücü ol-
d) Malzeme listesinin hazırlanması
ması gibi. İnvitro yöntemlerle elde edilen sonuçların hayvanlara
Türlerin seçimi
ve insanlara uyarlamak çok daha zordur. Bu nedenlerle bu uyar-
<strong>Deneysel</strong> araştırmalarında hayvan seçiminde tür ve soy bazında lamaların yapılmasına, açıklanmasına gerek yoktur. Sonuçların
düşünmek gerekir. Çünkü her araştırmayı her hayvan türünde ya bir türden diğer türe aktarılmasında sadece homologunun se-
da soyunda yapmak mümkün olmayabilir. Bu nedenle, çalışmaçilmesi ile olmamaktadır. Birden çok tür yaklaşımında da buluya
başlamadan önce hangi hayvan türünün, hatta o türün içinnulmalıdır. Örneğin, toksikolojik çalışmalarda araştırılacak etkedeki
hangi soyun çalışmaya en uygun olduğu saptanmalıdır. Senin kemirgen olmayan iki türde de (kedi ve köpek gibi) incelençilecek
tür, insandaki durumu taklit etmek için çok uygun bir momesi gerekir.
del oluşturmalıdır. Temin edilebileceği görüldükten sonra çalış- Uyarlamada türler arasında metabolik yapı ve hız uyumlu olmama
projesi sunulmalıdır.
lıdır. Örneğin kemirgenlerde metabolizma insanlardan oldukça
hızlıdır. Metabolizmanın kontrolü ve işleyişi vücut büyüdükçe
azalır, ilaç dozları da buna göre hesaplanır.
Türe özgü şu parametreler incelenmelidir:
Fizyolojik özellikler; yaşam alanları, nabız ve soluk sayısı, toplam
kan miktarları, deney süresince öldürmeden alınabilen kan miktarı
ve bölgeleri, kan parametre özellikleri (biyokimyası gibi), injeksiyon
bölgesi ve o bölgelere verilebilecek maksimum madde
volümü, çıkardığı idrar miktarı, günlük içtiği su miktarı, dışkı
özelliği, biyoloji ve üreme fonksiyonlarının iyi bilinmesi gerekir.
<strong>Hayvan</strong>ların yaşam şekilleri ve davranışları dikkate alınmalıdır.
Anatomik özellikler; yapılacak çalışmaya anatomik yapı olarak
uygunluk, hayvan büyüklüğü, organ yapısı ve modele uygunluk,
türler arası anatomik farklılıklar, özel anatomik eksiklerden faydalanma
(sıçanda safra kesesi olmaması) gibi özellikler incelenmelidir.
Küçük hayvanların; maliyeti, tutulmaları, bakım ve barındırma,
üretim kolaylıkları açısından birçok avantajları vardır. Büyük
hayvanlar ise cerrahi teknikler, i.v. injeksiyon, kan alma, örnek
alma gibi durumlarda avantaj sağlamaktadır.
<strong>Hayvan</strong> Tipinin Belirlenmesi
Genetik homojenitesi yüksek olan hayvanların seçilmesi (inbred);
büyüme hızı, vücut ağırlığı ve biyolojik özellikler açısından daha
birörnektir. Eğer bir araştırmada inbred hayvanlar kullanılırsa,
denekler arası bireysel farklılıklar azalacağı için ölçülen veriler
benzer yakınlıkta olacaktır. Bu özellik deneyde daha az hayvan
kullanmamızı sağlayacak, istatistiksel açıdan da sorun yaratmayacaktır.
Ancak bazı deneysel araştırmalarda, toksisite testlerinde
olduğu gibi, belirli derecede genetik farklılığın olması istenir
(outbred).
Belirlenen her gruba özgü yaş ve cinsiyetleri (erkek ya da dişi)
benzer olan hayvanlar seçilmelidir.
Bizı durumlarda enzim noksanlığı, immün yetersizliği olan ya da
dalağı, timusu, tiroidi, hipofizi alınmış ya da diabetik hayvanlara
gereksinim duyulabilir ve seçilebilir.
Cerrahi girişimler için seçilecek bir hayvanda; operasyona uygun
olması, büyük hayvanlar için mevcut olan cerrahi tekniklerin
küçük hayvanlara uygulanabilmesi, ya da hayvana sürekli kanül
takılabilmesi, NMR, radyografi, anjiografi, telemetri (nabız, kan
basıncı, EKG, vücut ısısı, lokomotor aktivite gibi) gibi deney izleme
yollarına uygun olması, uzun sürebilecek genel anesteziye
dayanabilmesi gibi özellikler değerlendirilmeli ve seçilen hayvanın
uygunluğunu belirlemek için ön çalışma yapılması gereklidir.
Seçilecek türlerle elde edilecek verilerin (sonuçların), insanlara
8 Journal of Clinical and Analytical Medicine
4 | Journal of Clinical and Analytical Medicine
Bazı türlerin en fazla kullanıldığı araştırma alanları:
Fare: Kanser, antikor, ilaç, aşı…
Sıçan (rat): Temel tıp, ilaç, gıda, davranış, toksisite…
Kobay (guinea-pig): Duyarlılık, aşı, immünoloji, otoloji, diyet…
Tavşan: Toksisite, antiserum üretimi, göz ve deri irritasyon testleri,
damar sertliği…
Hamster: Tümör, kan dolaşımı, üreme ve fötüs bozuklukları, bazı
deneysel enfeksiyonlara (leptospiroz, influenza, köpek gençlik
hastalığı) duyarlık, hipotermi (kış uykusuna yatar)…
Gerbil: Epilepsi, kolesterol metabolizması ve damar sertliği, obezite,
filarya, beyin infarktüsleri…
Kedi: İlaç geliştirmesinde, kalp-damar hastalıkları, nöroloji…
Köpek: Aşı ve ilaç testleri, cerrahi tekniklerin geliştirilmesi, kalpdamar
hastalıkları…
Domuz:, Deri, pankreas, gastrointestinal sistem, kardiyovasküler
sistem, iskelet gibi pek çok organları insanlarınkine benzerlik
gösterir. Aşı, gıda…
Koyun ve keçi: Antikor geliştirme, cerrahi tekniklerin geliştirilmesi…
Maymun: Aşı ve ilaç, davranış, insanlara özgü enfeksiyon hastalıkları…
Kanatlılar (tavuk, güvercin, bıldırcın): Tavuklar; genellikle beslenme,
aşılama, bağışıklık, embriyoloji ve toksikoloji, güvercin ve
kumrular; fizyoloji ve davranış, farmakokinetik ve toksikoloji,
Soğukkanlı omurgalılar: Sürüngenler zooloji ve karşılaştırmalı
çalışmalarda, amfibiler organ gelişimi ve moleküler genetik, balıklar
çevre kirliliği ve genetik araştırmalarında kullanılırlar.
6. <strong>Hayvan</strong> deneylerinin standartlaştırılması:
Standartlaşma bir deneyden elde edilen verilerin ortalamasının,
deney tekrarlandığında benzer yakınlıkta olmasını amaçlar. Dolayısıyla,
hayvan deneylerinin standartlaştırılması; deneyde kullanılacak
hayvanların, çevresel ve deneysel koşullarının sabit tutulması
veya kontrol altına alınması anlamına gelir. Standartlaşmada
metabolizmayı etkileyen değişkenler kontrol edilmelidir.
Bunlar arasında beslenme şekilleri, cins, yaş, madde uygulama
yolu-zamanı-miktarı, örnek alma yolu-hacmi-zamanı, mevsim,
biyoloji gibi birçok özellik sayılabilir.
Standartlaştırma aynı zamanda deneyde kullanılacak hayvanların
ölçülebilir parametreleri arasındaki varyasyonu azaltacağı