Deve Kuşu Sektör Profili 2003 - ITO

İSTANBUL TİCARET ODASI 

Etüt ve Araştırma Şubesi 

DEVEKUŞU SEKTÖR PROFİLİ 

Hazırlayan 

Birgül Subaşı 

Mayıs 2003 

0

İÇİNDEKİLER 

I. BÖLÜM 

GENEL BİLGİLER 

Sayfa No 

1. Devekuşunun Fiziksel Yapısı...................................................................... 

2. Devekuşu Yetiştiriciliği Hakkında Genel Bilgiler......................................... 

3. Devekuşunun Diğer Çiftlik Hayvanları İle Karşılaştırılması......................... 

4. Devekuşu Ürünleri..................................................................................... 

4.1.Devekuşu Eti.............................................................................................. 

4.2.Devekuşu Derisi........................................................................................ 

4.3.Devekuşu Tüyü.......................................................................................... 

4.4.Diğer Devekuşu Ürünleri....................................................................... .... 

5. Devekuşu Sektörünün Diğer Sektörler İle İlişkileri.................................... 

5 

6 

8 

10 

10 

10 

10 

10 

10 

II. BÖLÜM 

DÜNYADA DEVEKUŞU SEKTÖRÜ GELİŞİMİ 

1. Devekuşu Sektörünün Dünyadaki Gelişimi.................................................. 

2. Dünyada Devekuşu Üretimi......................................................................... 

3. Devekuşu Üreten Ülkeler.......................................................................... 

3.1.Güney Afrika.............................................................................................. 

3.2. Namibia.................................................................................................. 

3.3. Zimbabwe............................................................................................... 

3.4. Kenya.................................................................................................. 

3.5. Avustralya................................................................................................. 

4. Dünyada Devekuşu Tüketimi...................................................................... 

5. Dünya Devekuşu İhracatı............................................................................. 

6. Dünya Devekuşu İthalatı............................................................................... 

12 

12 

14 

14 

15 

15 

16 

16 

17 

17 

18 

III. BÖLÜM 

TÜRKİYE'DE DEVEKUŞU SEKTÖRÜ 

1. Devekuşu Sektörünün Gelişimi.................................................................... 

2. Sektör İle İlgili Devlet Teşviki........................................................................ 

3. Kapasite........................................................................................................ 

4. Üretim........................................................................................................... 

5. Tüketim......................................................................................................... 

19 

19 

19 

22 

23 

1

6. Dış Ticaret.................................................................................................... 

6.1.İthalat.......................................................................................................... 

6.2. İhracat........................................................................................................ 

23 

23 

24 

IV. BÖLÜM 

SEKTÖRÜN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 

1. Sektörün Sorunları....................................................................................... 

2. Türkiye'de Devekuşu Yetiştiriciliğinin Sorunlarının Çözümlenmesi İçin 

Alınması Gereken Önlemler............................................................................. 

25 

28 

SONUÇ............................................................................................................. 

29 

EK 

TÜRKİYE'DEKİ DEVEKUŞU ÜRETİM TESİSLERİ......................................... 

30 

KAYNAKÇA..................................................................................................... 

38 

2

TABLOLAR 

I. BÖLÜM TABLOLARI 

Sayfa No 

Tablo:1 

Devekuşunun Bazı Üreme Özellikleri Bakımından 

Diğer Çiftlik Hayvanları İle Karşılaştırılması..................................................... 

5 

Tablo:2 

Devekuşunun Bazı Verim Özellikleri 

Bakımından Diğer Çiftlik Hayvanları İle Karşılaştırılması................................ 

5 

Tablo:3 

Devekuşu İle Diğer Bazı Hayvanlarda 

Pişirilmiş Etin Besin Değerleri(100 gr, Yağsız)................................................. 

5 

II. BÖLÜM TABLOLARI 

Tablo:1 

Afrika Ülkelerinde Haziran 1996 Tarihi İtibariyle Ergin Dişi Damızlık, Toplam 

Devekuşu Ve Çiftlik Sayıları............................................................................. 

9 

Tablo: 2 

Canlı Devekuşu ve Ürünlerinin Dünya Piyasa Fiyatları(US $)........................ 

9 

Tablo:3 

İsrail’in 1999 Yılı İthal Devekuşu Yavrusu Fiyatı ( FOB $)................................ 

9 

Tablo:4 

İsrail’in 1999 Yılı İthal Devekuşu Yumurtası Fiyatı (FOB $).............................. 

10 

Tablo: 5 

Güney Afrika'da En Önemli Üretim Alanlarındaki Devekuşu Üretimi .............. 

10 

Tablo:6 

Dünya Devekuşu Tüketimi (1996).................................................................... 

11 

3

Tablo:7 

Dünya Devekuşu İhracatı (1996)...................................................................... 

14 

Tablo:8 

Seçilmiş Bazı Ülkeler İtibariyle Devekuşu İthalatı............................................ 

14 

III. BÖLÜM TABLOLARI 

Tablo:1 

Türkiye'de Devekuşu İşletmelerinin Bölgelere Göre Dağılımı (2002)........... 

16 

Tablo:2 

Türkiye'de Devekuşu Çitliklerinin Kuruluş Yıllarına Göre Dağılımı................... 

17 

Tablo:3 

Türkiye'de Kurulu Devekuşu Çitliklerinin Arazi Büyüklüğüne Göre Dağılımı.. 

17 

Tablo:4 

Türkiye'de Kurulu Devekuşu Çitliklerinde Çalışan personel sayısı................... 

17 

Tablo:5 

Bölgelere Göre Türkiye'de Devekuşu Yetiştiriciliği (2001)................................ 

18 

Tablo: 6 

Bölgelere Göre Türkiye'de Devekuşu Yetiştiriciliği (2002)................................ 

19 

Tablo: 7 

Devekuşu ve Ürünlerine İlişkin İthalat Rakamlarımız....................................... 

20 

Tablo:8 

Ülkeler İtibariyle Devekuşu (Damızlık) İlişkin İthalat Rakamlarımız (2002)...... 

20 

Tablo:9 

Ülkeler İtibariyle Devekuşu (Civciv) İlişkin İthalat Rakamlarımız (2002).......... 

20 

4

I. BÖLÜM 

GENEL BİLGİLER 

1.Devekuşunun Fiziksel Yapısı 

Devekuşları, iki ayrı ırktır. Birincisinin anavatanı Güney Amerika olup, boyu 2- 

2.5 metre olan, ağırlığı 200 kg’a kadar çıkabilen bir ırktır (Ostrich). İkincisinin, ise 

anavatanı Avustralya olup, boyu nispeten kısa olmakla birlikte 1.5-1.7 metre 

uzunluğuna erişebilen daha küçük yapılı (50-60 kg) hayvanları temsil eder (Emus). 

Devekuşu kanatları küçülen ve uçma yeteneğini kaybeden kuşlar sınıfına giren 

koşucu yürüyen kuşlardandır. Bugünkü yaşadığı bölgeler Afrika’nın doğusu ile 

güneyindeki sıcak ve kurak iç bölgelerdir. Eski çağlarda Büyük Sahradan Orta Asya 

çöllerine kadar uzanan geniş bir alanda yaşadığı bilinmektedir. 

Günümüzde yaşayan devekuşu türlerinin en büyüğü Afrika kökenli 

devekuşudur. Evcilleştirilmeleri, tüylerinin kadın giysilerinde kullanılmasıyla 

başlamıştır. Bu gün deresi eti ve tüyü için, başta Güney Afrika olmak üzere ABD, 

Avustralya, Kanada, Çin, Zimbabve, Bostvana, Namibya, İsrail ve Avrupa’nın çeşitli 

ülkelerinde çiftliklerde yetiştirilmektedir. 

Ülkemizde Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesinde ve Kırşehir ile Antalya’da 

damızlık verebilecek kapasitede üretim yapılmaktadır. Ancak ülkemiz için oldukça 

yeni bir hayvancılık dalıdır. 

Genel olarak devekuşlarının fiziksel özelliklerini aşağıdaki şekilde 

sıralayabiliriz. 

a) Ortalama yaşam süresi 45-50 yıldır. 

b) Yetişkin bir kuşun ağırlığı 150-155 kg’dır 

c) Bir kuşun yumurta verimi yılda 40-70 adettir. 

d) Yumurta ağırlığı 1000-1200 gr’dır. 

e) Bir kuşun senelik civciv verimi 15-20 tanedir. 

f) Kuluçka süresi 42-48 gündür. 

g) Ağırlığı 14 ayda 50-60 kg’a ulaşır 

h) 60 kg’lık bir hayvandan 37 kg net et alınabilinir. 

i) Devekuşu eti kırmızı et sınıfına girmektedir. Ancak devekuşu etinin yağ 

oranı kg başına % 3 mg olup, bu oran kırmızı etde kg başına 5.8 mg’dır. 

Bu özelliği ile beyaz et özelliği taşımakla birlikte %21 protein içermesi ile 

hindi ve tavuk etine nazaran protein açısından daha zengindir. 

j) Derisi, tüyü, gagası, tırnakları, gözün bazı maddeleri, giyim, süsleme, 

kimya sanayi, kozmetik sanayi ve göz cerrahisinde kullanılmaktadır. 

k) Uçma yeteneğine sahip olmamasına karşın saatte 70 km hıza ulaşabilen 

güçlü bacak yapısına sahiptir. Doğal ortamları olan Afrika’da gündüzleri 

5

+50°C geceleri - 40°C’ye varan oldukça sert iklim koşullarına rağmen 

varlıklarını sürdürmüşlerdir. 

l) Beslenme şekli doğal ortamda ot, tohum ve böceklerdir. Kültür hayvancılığı 

sistemine alındığında ise yüksek kalitede verim elde etmek için özel palet 

yem tercih edilmelidir. Devekuşlarının günlük yem tüketimi ortalama 2-2.5 

kg arasındadır. 

m) Devekuşu 20gr ağırlığında beyine sahip kafa yapısı, süngerimsi bir madde 

ile kaplıdır. Hayvan sakin görünüşünün aksine korkutulduğu zaman çok 

tehlikeli olmaktadır. Savunmasını ayakları ile yapmakta olup, bir tekme 

darbesi 250 kg kuvvete sahiptir. 

n) Devekuşları çok eşli olduğundan genellikle kuluçkaya erkekler yatar. 

Nadiren de olsa dişilerin de yattığı görülmüştür. Yavruların bakımı erkek 

devekuşu tarafından yapılır. 

2. Devekuşu Yetiştiriciliği Hakkında Genel Bilgiler 

Devekuşlarının üretimi, tabii kuluçka yoluyla ve kuluçka makinalarında 

yapılmaktadır. Yılda 40 ila 100 arası yumurta veren dişiler, erkeklerine nazaran daha 

ufak yapılı olup, grimsi-kahve renklidir. Erkekleri ise siyah renkli olup kanat ve 

kuyrukta beyaz renkli gösterişli tüyler bulunur. Dişiler 2-2.5 yaşında, erkekler 2.5-3 

yaşında olgunluğa erişirler. Dişiler genellikle Nisan-Eylül döneminde 2-3 gün arayla 

yumurtlar, iki haftalık bir aradan sonra tekrar yumurtlar. 1100-1800 gr. ağırlığındaki 

yumurtalardan yaklaşık 50 kadarı damızlık değerdedir. Bakım ve beslenme 

durumuna göre yumurta verimi artabilir. Yumurtalardaki döllülük oranının artması için 

1 erkek 2 dişi şeklindeki eşlemelerde her iki cinsiyetinde aynı yaş grubunda olmasına 

dikkat edilmelidir. 

Kuluçkalık yumurtalar 13-18 °C sıcak ve % 22-25 nem oranındaki odalarda, 

temizlenip dezenfekte edilerek depolanır. Uygun koşullarda 7-14 gün süreyle 

muhafaza edilebilir. Kuluçka süresi 42 gün olup, döllük oranı %70, kuluçka randımanı 

%75 civarındadır. Kuluçka ısısı 36.2 °C’dir. Fümigasyondan sonra hazır durumdaki 

kuluçka makinalarına yerleştirilen yumurtalar 14 günde döllülük kontrolüne 39. günde 

de inficar bölümüne alınırlar. Çıkan civcivlerin ilk üç aylık dönemi en kritik devredir. 

Bu dönemde ölüm oranı %30'a çıkabilir. Üç aylık dönemi atlatan civcivlerin yaşama 

gücü oldukça yüksektir. Devekuşu yumurtası 24-25 tavuk yumurtasına eşdeğer 

büyüklüktedir. Daha ziyade damızlık olarak kullanılmasının yanı sıra yemlik olarak da 

kullanılmaktadır. 

Devekuşu 9-12 aylık olduklarında ( yaklaşık 90-110 kg) kesilir. Eti kırmızı 

renkli olup, yağsız ve kolesterolü düşük, yumuşak bir ettir. Avrupa ve Amerika’da 

yaygın olarak kullanılmaktadır. Kilosunun 17-18 dolardan satıldığı ifade edilmektedir. 

Yağ oranı % 3, kolesterol miktarı ise dana etinin yaklaşık % 55-60’ı kadardır. Et 

randımanı % 40-50 arasında olup en kıymetli kısımları butlarıdır. 

Derisi devekuşunun en değerli ürünüdür. Sığır derisinden 3-5 kat daha 

dayanıklıdır. Kalite olarak timsah ve fil derisi ile karşılaştırılabilecek düzeyde olup, 

suya karşı dayanıklı yumuşak bir deridir. Güney Afrika’daki çiftliklerin gelirinin % 75 

ini deri, % 20 sini et ve % 5 ini ise tüyleri teşkil etmektedir. Derisinden, şapka, 

eldiven, çanta ve bot yapılmaktadır. 

6

Devekuşu yetiştiriciliği için üreticiler aşağıdaki sistemlerden birini seçebilirler. 

Bu, üreticinin finansal imkanlarına göre belirlenir. 

a-) Ekstansif Sistem : Doğal koşullarda, açık alan yetiştiriciliği. 

b-) Yarı Entansif Sistem : Yarı kapalı yarı açık alan yetiştiriciliği. 

c-) Entansif Sistem : Tamamen kapalı barınaklarda yapılan yetiştiricilik. 

Devekuşları için en uygun ısı 18-20 °C dir. Yaşantılarını daha soğuk ve daha 

sıcak ortamlarda da sürdürürler. Ancak soğuk ve yağışlı ortamları pek sevmezler. 

Verimli bir üreme sezonu için sıcak ortamı tercih ederler. İstenen seviyede bir üretim 

için besleme, bakım ve çevre ısılarına dikkat etmek gerekmektedir. Devekuşlarını 

stresten uzak tutmalı, sevk ve idaresi yumuşak ve dikkatli yapılmalıdır. Ani korku ve 

sert davranışlara meydan verilmemelidir. Bu durum yumurta verimindeki ani 

düşmelerle kendini gösterir. Devekuşu çiftlikleri en az 2 m yüksekliğindeki çitlerle 

çevrilmeli, barınakların yüksekliği ise 3 m den alçak olmamalıdır. Merada otlatılmaları 

için 10-15 hayvana 1 hektar, dinlenme ve gezinti için ise 40 hayvana 1 hektar arazi 

düşünülmelidir. 

Devekuşu yetiştiriciliğinde büyük gider yem gideridir. Bu nedenle kısmen de 

olsa meraya dayalı besleme daha ekonomiktir. Merada buldukları ot tohumları, yeşil 

ot türleri yanında ufak böcek gibi bir takım canlıları da yerler. Diğer kanatlılarda 

olduğu gibi dengeli beslenmeleri çok önemlidir. Toz yemler burun deliklerine kaçmaması 

nedeniyle pek sevilmez. Hayvanın yaşına göre düzenlenmiş palet yemlerle 

beslenmeleri gerekir. Aşağıda hayvanların evrelerine göre nasıl beslenecekleri 

anlatılmaktadır: 

Civcivlerin Beslenmesi : Yumurtadan çıktıktan sonra ilk 3-4 gün yiyeceğe 

ihtiyaç duymazlar. Yumurta sarısındaki besin maddeleri bu süre içindeki ihtiyaçlarını 

karşılar. Bu süre sonuna doğru yem yemeye başlarlar. Kümes ısıları tavuk civcivi gibi 

düzenlenebilir. Yani ilk hafta 35 °C daha sonra 20 °C' ye kadar azaltılarak düzenlenir. 

Yeme alıştırma genelde lapa türü hazırlanmış yemlerle yapılmalı daha sonra 

fabrikalarda hazırlanmış “Deve-kuşu Civciv Yemi “ verilmelidir. Bu yemler minimum 

% 18 proteinli, 2600 Kcal/kg enerji, sindirimi kolay, bakteri mantar yönünden temiz 

olmalıdır. 1-2 hafta sonra bu yemlerin içine kaliteli yeşil yemler ilave edilebilir. 

Yemlerdeki kalsiyum oranı % 2 yi geçmemelidir. Fazla kalsiyum bacak 

bozukluklarına sebep olabilir. 

Piliçlerin Beslenmesi : Civcivler 6 aylık olduktan sonra piliç devresine 

geçerler. Damızlıkta kullanılacaklar, 2 yaşına kadar bu döneme uygun “Devekuşu 

Piliç Yemi “ ile beslenmelidir. %16/17 proteinli 2450 Kcal/kg enerjili % 2-2.5 oranında 

kalsiyum ve bunun 1/3 oranında fosfor ihtiva etmesi gereken bu yemlerde selüloz 

miktarı civciv dönemine göre daha yüksek olabilir. Ancak yeşil yem veya vitamin 

düzeylerine çok dikkat edilmelidir. 

Damızlığa ayrılacak hayvanların yağlandırılmaması için yemlerin kalori düzeyi 

titizlikle kontrol altında tutulmalıdır. Yedikleri yem miktarı günlük 1 kg dan, giderek 3 

7

kg a kadar yükseltilir. Yemlerin yapısı palet şeklinde olmalı ve imkanlar ölçüsünde 

yeşil yemlerle lezzetlendirmeye çalışılmalıdır. 

Damızlıkların Beslenmesi : Dişiler 2 yaşında, erkekler ise 2.5- 3 yaşında 

damızlık olarak kullanılırlar. Bu dönemde günlük yem tüketimleri 5 kg’ a kadar 

yükseltilebilir. Kaliteli kaba yemlerle takviye edilerek “ Devekuşu Damızlık Yumurta 

Yemi “ verilmelidir. Bu yemler, minimum % 15 protein, 2450-2500 Kcal/kg enerji, % 3- 

4 oranında kalsiyum %0.35-0.40 fosfor ihtiva eden, bakteri ve küf yönünden temiz 

olmalıdır. 

Ergin hayvanlar günde 1-1.5 kg taş yutarlar bunu hazmı kolaylaştırmak için 

yaparlar. Her yaş dönemi için hazırlanan yemlerde vitamin düzeyi çok iyi 

ayarlanmalıdır. Sağlıklı bir döl verimi için, bilhassa serbest otlama imkanı olmayan 

yetiştiricilikte bu çok önemlidir. 

Hastalıkları : 

Devekuşunun belli bir hastalığı yoktur. En çok ilk üç aylık dönemde ölümleri 

kayda değerdir. Kuluçkada yeteri kadar sıcaklık ve nem verilmemesi, havalandırma 

sorunları, yumurtaların gereği kadar çevrilmemesi, kabuk altının artması çıkan 

civcivlerin yaşama gücünün düşük olmasına neden olmaktadır. Bunun yanı sıra A,B, 

C, ve biotin gibi önemli vitaminlerin eksiklikleri tüm kanatlılar gibi Devekuşlarında da 

çeşitli rahatsızlıklar meydana getirirler. İlk üç aylık dönemi atlatan civcivlerin yaşama 

gücü yüksektir. Devekuşlarında en çok görülen sağlık problemi ayak bozukluklarıdır. 

3. Devekuşunun Diğer Çiftlik Hayvanları İle Karşılaştırılması 

Devekuşu yetiştiricileri geleneksel sığır ve koyun besiciliğine göre 

devekuşunun çok daha kazançlı olduğunu vurguluyorlar. Devekuşunun besi hayvanı 

olarak yetiştirilmesini cazip kılan en önemli faktörler; 

- Bir besi sığırı 1 kg ağırlık artışı için 5 kg yem tüketirken deve kuşları aynı 

ağırlık için 2 kg yem tüketiyor. 

- Devekuşunun üreme kapasitesi besi sığırından daha yüksek. 12 aylık süre 

içinde besi sığırından sadece bir buzağı elde edilirken, devekuşundan en az 50 

civciv alınıyor. (bkz.Tablo:1 ) 

- Bir sığır yetiştiricisi, döllenmeden 645 gün sonra pazarlama ağırlığına ulaşan 

hayvandan 350 kg et, 2.7 (m²) deri alırken, deve kuşu yetiştiricisi yılda elli civciv 

veren devekuşundan, döllenmeden sadece 407 gün sonra 2.500 kg et, 50 (m²) deri 

ve 36 kg tüy elde eder. (bkz.Tablo:2) 

8

Tablo:1 

Devekuşunun Bazı Üreme Özellikleri Bakımından 

Diğer Çiftlik Hayvanları İle Karşılaştırılması 

İnek Koyun Devekuşu 

Gebelik/kuluçka süresi (gün) 280 150 42 

Yılda dişi başına üretilen döl sayısı (adet) 1 2 40 

Yılda dişi başına kesim yaşına ulaşan döl 

sayısı (adet) 1 2 20 

Damızlık ömrü(yıl) 10 5 30-40 

Döllenmeden kesime kadar geçen süre (gün) 645 270 407 

Toplam karkas verimi (kg) 250 40 800-1300 

Kaynak: Dünya Gazetesi Girişim Fikri No.54 –1998 

Tablo:2 

Devekuşunun Bazı Verim Özellikleri 

Bakımından Diğer Çiftlik Hayvanları İle Karşılaştırılması 

İnek Koyun Devekuşu 

Et (kg) 280 147 42 

Deri (adet/m²) 2.7 1.4 20-30 

Tüy/yapağı verimi (kg) - 7 20-30 

Kaynak: Dünya Gazetesi Girişim Fikri No.54 –1998 

Tablo:3 

Devekuşu İle Diğer Bazı Hayvanlarda 

Pişirilmiş Etin Besin Değerleri(100 gr, Yağsız) 

Protein (%) Yağ (Gr) Kalori (kcal) Kolesterol (mg) Demir (mg) 

Tür 

Devekuşu 26.9 2.8 142 83 3.2 

Tavuk 28.9 7.4 190 89 1.2 

Hindi 29.3 5.0 170 76 1.8 

Sığır 29.9 9.3 211 86 3.0 

Dana 31.9 6.6 196 118 1.2 

Kuzu 26.6 16.1 260 106 2.5 

Geyik 30.2 1.9 146 73 3.6 

Antilop 29.5 2.7 150 126 4.2 

Bizon 28.4 2.4 143 82 3.4 

Kaynak : Dünya Gazetesi Girişim Fikri No.54 –1998 

9

4. Devekuşu Ürünleri 

4.1. Devekuşu Eti 

Devekuşu eti tat ve kıvam bakımından sığır ve süt danası etine benzemekle 

birlikte çok daha az yağ ve kolesterol içermektedir. Bu özelliği nedeniyle tüketiciler 

tarafından daha fazla tercih edilmesi sebebi ile uluslararası pazarda devekuşu etine 

olan talep gelişmiştir. En son istatistikler, Dünya devekuşu eti üretiminin Avrupa, 

Amerika ve Japonya'da artan talebi karşılamaktan uzak olduğunu göstermektedir. 

Deve kuşu eti Postrami, frankfurters, jambon, fileto, biftek, tütsülenmiş 

güneşte kurutulmuş biltong , taze et küpleri ve karışık kızartma gibi ürünler olarak 

pazarlanmaktadır. 

Kurutulmuş sucuklar ve biltog, özellikle Güney Afrika ve Kuzey Amerika 

ülkelerine pazarlanmaktadır. 1996 yılında etin ortalama piyasa değeri 70 $ olarak 

gerçekleşmiştir. 

4.2. Devekuşu Derisi 

Devekuşu derisi, kalın, yumuşak ve dayanıklı olması sebebi ile ayakkabı, 

çanta, kemer, ceket, valiz, küçük deri eşyaları, gibi çok çeşitli ürünlere 

işlenebilmektedir. 

4.3. Devekuşu Tüyü 

Devekuşu tüyleri geniş ölçekteki renklere boyanabilir ya da beyazlatılabilir. En 

kaliteli tüyler giysilerde aksesuar amaçlı kullanıldığı gibi dekorasyonda da 

kullanılmaktadır. Diğer tüyler ise ince küçük ve değerli makine ve ekipmanların 

temizliğinde kullanılmaktadır. 

4.4. Diğer Devekuşu Ürünleri 

Dölsüz olan devekuşu yumurtaları kül tablaları, kutular, ampuller küçük süs 

eşyaları gibi dekoratif amaçlı kullanılır. Devekuşu bacağı tendonları, insan bacağında 

yırtılan tendonların yerine kullanılmak üzere yeterli uzunluk ve sağlamlığa sahiptir. 

Devekuşlarının korneası göz cerrahisinde kullanılmaktadır. 

5. Devekuşu Sektörünün Diğer Sektörler İle İlişkileri 

Aşağıda da görüleceği üzere, devekuşu bir çok sektörün temel girdisini oluşturmakta: 

- Eti ve yumurtası ile gıda sektöründe, 

- İç yağı kozmetik sektöründe, 

-Yumurtasının kabuğu ve kemikleri hediyelik eşya yapımı ve hayvan yemi 

üretiminde, 

- Derisi ayakkabı ,cüzdan, kemer, çanta vb. eşya yapımında, 

10

- Tüyleri konfeksiyonda ve süs eşyası olarak kullanılmakta, 

- Yine tüyleri antistatik özelliğiyle mikro elektronik temizleme malzemesi olarak 

değerlendirilmekte, 

- Devekuşunun gözleri insan sağlığı açısından da önemli olup, katarakt 

ameliyatlarında kullanılmaktadır. 

11

II. BÖLÜM 

DÜNYADA DEVEKUŞU SEKTÖRÜ 

1. Devekuşu Sektörünün Dünyadaki Gelişimi 

Evcilleştirilmeleri çok eskiye dayanmasına rağmen ticari amaçla yetiştirilmeleri 

1800'lü yıllardan itibaren başlamıştır. Avrupalı soyluların tüylerine olan ilgileri 

nedeniyle Güney Afrika Cumhuriyeti’nde kontrollü koşullarda yetiştiriciliğine 

başlanmıştır. 

İlk ticari devekuşu çiftliği 1865 yılında G.Afrika’da kurulmuştur. Bu tarihten 

sonra devekuşu çiftlikleri Avustralya, Yeni Zelanda, Amerika Birleşik Devletleri ve 

Arjantin gibi ülkelerde de yayılmaya başlamıştır. 1913 yılına kadar ticari amaçla 

yetiştirilen devekuşu sayısı 1 milyon başı geçmiştir. Devekuşu tüylerinin, özellikle de 

kanat tüylerinin, kazançlı ticareti yaklaşık 50 yıl sürmüştür. 1914 yılında Birinci 

Dünya Savaşının patlak vermesi ile bu sektör çökmüştür. 

1980li yıllarda devekuşu ürünleri ticaretinde canlanma başlamıştır. İstatistiki 

bilgilere göre 1986 yılında Güney Afrika'nın ABD'ye ihracatı 90 bin adet gibi yüksek 

miktarlara ulaşmıştır. 1986 yılından sonra devekuşu derisi açığının meydana gelmesi 

nedeniyle fiyatlar yükselmiştir. Bu durum devekuşu çiftliklerini yine cazip hale 

getirmiştir. Avrupa ve özellikle de Amerika Birleşik Devletleri'nde yatırımlar hızla 

artmıştır. Bu gün Çin, İsrail ve daha bir çok ülkeden yatırımcılara rastlanabilmektedir. 

Ancak dünya devekuşu üretiminin yaklaşık %90’nını yine Güney Afrika Cumhuriyeti 

gerçekleştirmektedir. 

2. Dünyada Devekuşu Üretimi 

Avrupa, ABD ve Kanada'da bir kısım sığır besicileri, son yıllarda devekuşu 

projelerinin daha yüksek ve daha hızlı finansal gelir sağlamasından dolayı 

devekuşlarını üretmeye yönelmişlerdir. Ancak bu pazarın hiç kuşkusuz ki en 

sözsahibi ülkesi Güney Afrika'dır. Çünkü 1995 yılında yaklaşık 170.000 kuş 

kesilmiştir. Bu miktar dünya toplam miktarının % 85'ine tekabül eder. 

Kanatlılar, pazar eğilimleri koşullarında pek çok Avrupa Birliği devletinde sığır 

eti pazarının önemli bir payını yakalayabilmiştir. Kanatlı eti son 10 yılda pazar 

payını %22'den %32'e çıkarmıştır. Devekuşu eti, kanatlı etinin özelliklerinin pek 

çoğuna sahiptir. Avrupa Birliği'ndeki devekuşu eti üretimi son 5 yılda 8.881 tondan 

11.367 tona çıkmıştır. Bu pazarın kısa bir süre içinde Güney Afrika başta olmak 

üzere diğer söz sahibi ülkelere meydan okuması kaçınılmaz gibi görünmektedir. 

12

Tablo:1 

Afrika Ülkelerinde Haziran 1996 Tarihi İtibariyle Ergin Dişi Damızlık, Toplam 

Devekuşu Ve Çiftlik Sayıları 

Ülke Adı 

Dişi damızlık 

Devekuşu 

Toplam 



Çiftliği Sayısı 

Güney Afrika 30.000 500.000 400-450 

Namibia 5.000 43.000 100 

Zimbabwe 3.000 30.000 240 

Kenya 250 2.500 30 

Etiopia 35 45 1 

Tablo: 2 

Canlı Devekuşu ve Ürünlerinin Dünya Piyasa Fiyatları 

Canlı Deve Kuşlarının Satışları (Adet) Fiyatı (US $) 

Günlük civcivler 120 

3 aylık civcivler 220 

6 aylık civcivler 300 

1 Yıllık Kuşlar 600 

Devekuşu Ürünlerin Satışları 

(US $/ Kg) 

Devekuşu eti (ortalama) 12 

Devekuşu derisi (ham-dabaklanmamış) 250 

Devekuşu tüyü (ortalama) 150 

Türkiye’de ilk devekuşu üretimine 1995 yılında özel sektör tarafından İsrail’den 

ithal edilen damızlıklarla başlanması sebebiyle İsrail piyasası hakkında bilgiler 

tablo 3-4 de verilmiştir. 

Tablo: 3 

İsrail’in 1999 Yılı İthal 

Devekuşu Yavrusu Fiyatı (FOB $) 

1- 4 Günlük Yavrular 125 $ (1/5/99’dan) İtibaren Ambalaj Dahil 

4 Haftalık Yavrular 175 $ (1/6/99’dan) İtibaren Ambalaj hariç 

8 Haftalık Yavrular 220 $ (1/7/99’dan) İtibaren Ambalaj hariç 

* 8 haftadan büyük yavrular için, 220 $ artı haftanın ardından geçirdiği her gün için 

1.25$ alınmaktadır. 

13

Tablo: 4 

İsrail’in 1999 Yılı İthal 

Devekuşu Yumurtası Fiyatı ( FOB $) 

%60 verimlilik Garantisi ve Minimum 200 40 $ (1/1/99’dan) İtibaren 

sipariş olma koşulu ile 

Ambalaj Dahil 

3.Devekuşu Üreten Ülkeler 

3.1.Güney Afrika 

İlk devekuşu çiftliği 1865 yılında kurulmuştur. Bu çiftlik aynı zaman da 

dünyada da ilk örneği teşkil etmektedir. 1865 yılında 80 adet devekuşu ile kurulan bu 

çiftlikte, 1914 yılında devekuşu sayısı 1 milyon adet olmuştur. Ancak Birinci Dünya 

Savaşı ile birlikte devekuşu sayısı 23.000 adete inmiştir. Birinci Dünya Savaşı'nın 

sona ermesi ile birlikte dünyada devekuşu sektörüne olan talebin artması nedeniyle 

bu çiftliğin dışında bir çok çiftlik kurulmuştur. Bu gelişimin paralelinde 1994 yılında 

Güney Afrika Devekuşu Yetiştiricileri Derneği, Güney Afrika Devekuşu Üreticileri 

Birliği ve Güney Afrika devekuşu İşleyicileri Birliği kurulmuştur. 

Güney Afrika'da devekuşu yetiştiriciliğin de en etkin bölge olan Klein Karoo'da 

kurulan kooperatifler aracılığı ile çiftçilerin ürünleri değerlendirilmektedir. Güney 

Afrika'da 1995 yılında yaklaşık 170.000 kuş kesilmiştir. Bu miktar dünya toplam 

miktarının %85'ine tekabül etmektedir. Sözkonusu bu miktarın %75'i Klein Karoo 

bölgesinden temin edilmiştir. 

Güney Afrika'da Avrupa Birliği'nce 

bulunmaktadır. 

onaylanan 6 devekuşu mezbahası 

Tablo:5 

Güney Afrika'da En Önemli Üretim Alanlarındaki Devekuşu Üretimi 

(1996 Yılı) 

Toplam Devekuşu Damızlık Dişi 

Sayısı 

Sayısı 

Outshorn Bölgesi 200.000-300.000 15.000 

Doğu Cape Bölgesi 50.000-100.000 5.000-7.500 

Transvaal ve Ülkenin Diğer 

Bölgeleri 50.000-100.000 5.000-7.500 

Toplam 300.000-500.000 25.000-30.000 

14

Güney Afrika siyah boyunlu devekuşu cinsine karşı son dönemlerde talep 

giderek azalmaktadır. Çünkü bu devekuşlarının tüylerinin kaliteli olduğu genel kabul 

görmesine rağmen deri ve et üretimi için kalitesinin yeterli olup olmadığı hususunda 

fikir ayrılıkları bulunmaktadır. Üreticiler son 5 yıl içinde canlı kuşlarını ABD'ye ihraç 

etmişlerdir. Ancak son dönemlerde damızlık hayvan ihracatında ciddi fiyat düşüklüğü 

bu alandaki karlılığı da azaltmaktadır. 1.8 kg boyun ve yan ürünler için yeteri kadar et 

içeren iskelete sahip mükemmel bir kuşun getirisi 1996 yılı için 350 US $ olmuştur. 

Aynı dönemde etin değeri ise 70 US $ olarak gerçekleşmiştir. 

3.2. Namibia 

Namibia'da İlk devekuşu çiftliği 1912 yılında Güney Afrika'dan ithal edilen 

kuşlar ile başlamıştır.1986 yılına kadar iki devekuşu çiftliğine sahip iken ülkenin 1990 

yılında bağımsızlığını kazanmasından sonra bu sektöre olan ilgi artmış ve 1995 

yılında Namibia Devekuşu Üreticileri Birliği kurulmuştur. 

Namibia devekuşunun, Güney Afrika devekuşundan farkı mavi boyunlu ve 

daha vahşi olmasıdır. Bu kuşların daha vahşi olması nedeniyle ilk zamanlar Güney 

Afrika devekuşları tercih edilmiştir. 

Namibia'da Avrupa Birliği Standartlarını karşılayan bir mezbaha ile 4 

dabakhane bulunmasına rağmen üretimde et ve deri hacmi düşük olup, ihracatının 

önemli kısmını canlı hayvan ihracatı oluşturmaktadır. 1990-1995 yılları arasında çok 

sayıda döllü yumurta ve haftalık civciv ihraç edilmiş olup, bu ihracatın aşırı karlılığı 

devekuşu çiftliği sayının artmasını teşvik etmiştir. 

Namibia'da 1996 yılı itibariyle 43.000 devekuşu olduğu tahmin edilmektedir. 

Yine bu dönemde 289 adet devekuşu çiftliği faaliyette bulunmuştur. 

3.3. Zimbabwe 

Devekuşları Zimbabwe'nin yerli hayvanları olup, bu hayvanlar başlangıçta 

sportif amaçlı olarak avlanmışlardır. Ancak 1976 yılından itibaren devekuşlarının 

doğal ortamdan toplanan yumurtaları geliştirilmeye başlanmıştır. Ticari amaçlı ilk 

çiftlik 1985 yılında kurulmuştur. 

Bu ülkede devekuşu ürünlerinden ziyade canlı devekuşu ihraç edilmekte ve en 

önemli ihracatını ABD'ne gerçekleştirmektedir. Ancak son dönemde ABD'ne yapılan 

ihracatta ciddi düşüşler yaşanmaktadır. 

15

Üreticiler tarafından 1986 yılında Zimbabwe Devekuşu Üreticileri Derneği 

kurulmuştur. Bu dönem itibariyle bir çok üreticinin bir araya gelerek kurmuş olduğu 

ticari şirketler yoğunluk kazanmıştır. Bu şirketlerin en önemlisi 115 ortaklı ''Copra'' 

adlı şirket olup, Japonya ve Avrupa ülkelerine ihracat yapmaktadır. 

1996 yılı itibariyle ülkede 32.500 devekuşu olduğu tahmin edilmektedir. Yine 

bu dönemde 150 adet devekuşu çiftliğinin faaliyette bulunduğu tespit edilmiştir. 

3.4. Kenya 

Devekuşu yetiştiriciliği Kenya'da henüz yenidir. En büyük devekuşu çiftliği 

1991 yılında kurulmuştur. 1993 yılında ise Kenya Devekuşu Üreticileri Derneği 

kurulmuştur. Kenya, Avrupa Birliği'nin ihracatlarını yasakladığı üçüncü ülke listesinin 

dışındadır. Hemen hemen bütün devekuşu ürünleri ihraç edilmektedir. 

3.5. Avustralya 

İlk devekuşu çiftliği Güney Avustralya'da 1868 yılında kurulmuştur. Bu çiftlik, 

faaliyetine Güney Afrika'dan ithal etmiş olduğu damızlık kuşlar ile başlamıştır. Bu 

dönemden itibaren hızla devekuşu çiftlikleri kurulmaya başlanmıştır. Ancak 1inci 

Dünya Savaşı ile birlikte bu sektör çökmüş ve bir çok devekuşu vahşi ortama 

bırakılmıştır. 

1980'li yılların başında tekrar devekuşu yetiştiriciliğine başlanmıştır. Yine bu 

yılda Avustralya Devekuşu Üreticileri Derneği kurulmuştur. 

Devekuşu sanayi hızla gelişmektedir. 1996 yılında ergin damızlık hayvanlar ve 

döllü yumurtalar iki karantina istasyonundan geçirilerek ithal edilmiştir. Ancak bu 

dönem itibariyle devekuşlarının kesim için karlı olmamaları nedeniyle canlı olarak 

ithal edilmeleri tercih edilmiştir. 

16

4. Dünyada Devekuşu Tüketimi 

Devekuşu tüketimini Avrupa Birliği ülkeleri açısından incelediğimizde bu 

ülkeleri, devekuşu etini yoğun olarak tüketen Fransa ve Belçika daha az tüketen 

İtalya ve Hollanda, devekuşu pazarının tam gelişmediği İspanya, Portekiz, 

Yunanistan ile potansiyel pazar mevcut olmakla beraber birtakım halk sağlığıyla ilgili 

yasal prosedürlerin sıkı bir biçimde uygulanması sebebiyle zorlukların yaşandığı 

İngiltere, Almanya, Danimarka ve İrlanda gibi ülkeler olmak üzere sınıflandırmak 

mümkündür. 

Tablo: 3'de Avrupa Birliğinin belli başlı potansiyel tüketici ülkeleri gözönüne 

alınarak orta vadede devekuşu eti tüketimine ait tahmini rakamlar yeralmaktadır. 

Tablo:6 

Dünya Devekuşu Tüketimi (1996) 

AB Ülkeleri 

Tüketim (Ton) 

Belçika 212 

Danimarka 107 

Fransa 3.608 

Almanya 1.686 

İrlanda 35 

İtalya 1787 

Hollanda 317 

İngiltere 1129 

Diğer Ülkeler 

Avusturya 160 

Finlandiya 199 

İsveç 150 

İsviçre 340 

Norveç 78 

5. Dünya Devekuşu İhracatı 

Uzak Doğu'daki pazarlar ( Özellikle Japonya, Çin, Singapur gibi), devekuşu eti 

ihracatı için uzun vadede iyi bir projeyi temsil etmektedir. Ancak son yıllarda ABD'nin 

de dünya devekuşu eti pazarında önemli paya sahip olduğu söylenmektedir . 

Tablo 6'da potansiyeli en fazla olan uzak doğu ülkelerinde ve ABD'deki 

devekuşu eti pazarının orta vadeli tahmini ihracat rakamları verilmektedir. 

17

Tablo: 7 

Dünya Devekuşu İhracatı (1996) 

Ülke 

Miktar (Ton) 

Japonya 1.190 

Kore Cumhuriyeti 290 

Çin 181 

ABD 15.000 

6. Dünya Devekuşu İthalatı 

Avrupa Birliği Ülkeleri de deve kuşu eti ithal etmektedirler. Ancak ithalat 

rakamları önemli bir büyüklüğe sahip değildir. Tablo 7'de bazı ülkelere ait ithalat 

rakamları yeralmaktadır. 

Tablo: 8 

Seçilmiş Bazı Ülkeler İtibariyle Devekuşu İthalatı 

Ülke 

Miktar (Ton)/Yıl 

İsviçre 340 

Finlandiya 199 

Norveç 78 

İsveç 150 

Avusturya 160 

18

III. BÖLÜM 

TÜRKİYE'DE DEVEKUŞU SEKTÖRÜ 

1. Devekuşu Sektörünün Gelişimi 

Türkiye'de devekuşu yetiştiriciliği oldukça yeni bir hayvancılık dalı olup, 7 yıllık 

geçmişi bulunmaktadır. Türkiye'de ilk devekuşu çiftliği 1996 yılında özel sektör 

tarafından Antalya'nın Manavgat ilçesinde kurulmuştur. Aynı yıl içerisinde bir başka 

özel firma tarafından Kırşehir Kaman'da bir çiftlik kurulmuş ancak firmanın iflas 

etmesi sebebi ile çiftlikteki devekuşlarının bir kısmı Uludağ Üniversitesi Ziraat 

Fakültesi Araştırma ve Uygulama çiftliğine getirilmiş ve Üniversite- Sanayi işbirliği 

çerçevesinde devekuşu üretimi projesi başlatılmıştır. 

Kayseri'de özel sektör tarafından bir devekuşu kesimhanesi kuruluş 

çalışmalarına devam etmektedir. Pendik Dericilik Araştırma Enstitüsü devekuşu 

derisinin işlenmesi konusunda çalışmalar yapmaktadır. Ancak henüz devekuşu 

kesimhanesi faaliyete geçmediği için, damızlık devekuşlarının kesimi ve ürünlerinin 

pazarlanması konusunda sorunlar yaşanmaktadır. Bu nedenle Türkiye'de damızlık 

hayvan dışındaki devekuşu ürünleri piyasası henüz oluşmamıştır. 

Devekuşu İşletmelerinin sayısındaki hızlı artışa rağmen, diğer hayvancılık 

kollarında olduğu gibi yetiştiricilerin örgütlenme sisteminin yeterli ölçüde olmadığı 

söylenebilir. Ancak devekuşu yetiştiriciliğinin ülkemiz için tamamen yeni bir üretim 

dalı olması, devekuşu yetiştiricilerinin örgütlenmesini zorunlu kılmaktadır. Bu 

zorunluluğa rağmen Türkiye'de Devekuşu Yetiştiricileri Derneği Aralık 2001 tarihinde 

kurulabilmiştir. 

2. Sektör İle İlgili Devlet Teşviki 

Ülkeye getirilecek damızlık devekuşları için gümrük vergisi 

uygulanmamaktadır. Devekuşu yetiştiriciliği Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından 

teşvik kapsamına alınmıştır. Ziraat bankası tarafından istenilen koşulların yerine 

getirilmesi halinde yapılacak yatırımın %30’u özkaynak ve %70’i Ziraat Bankası 

kaynaklı düşük faizli hayvancılık kredisi ile karşılanmaktadır. Ancak devekuşu 

işletmelerinden sadece %2'sinin kuruluşta teşvik kullandığı saptanmıştır. 

3. Kapasite 

Türkiye'de bu alanda faaliyet gösteren firma sayısını ve dolayısıyla firma 

kapasitelerini belirlemek oldukça zordur. Buna etken ise sektörün yeni ve dolayısıyla 

19

kayda değer bir faaliyetin ve birikimin olmaması sebebi ile resmi verilerde dikkate 

alınmamasıdır. 

Bu gün Türkiye'de 200'ün üzerinde devekuşu çiftliği bulunduğu tahmin 

edilmektedir. Damızlık civciv üretme aşamasına gelen işletme sayısı 50 dolayındadır. 

Tablo:1'de de görüleceği üzere, Türkiye'de devekuşu yetiştiriciliği Marmara 

Bölgesi'nde yoğunlaşmış durumdadır. Ancak devekuşu yetiştiriciliği açısından iklimi 

ve arazi koşulları bakımından daha elverişli olan Doğu ve Güney Doğu Anadolu 

Bölgesinde işletme sayısı azdır. Bölgeler arasında bu dağılımda en büyük etken 

devekuşu yetiştiricilerinin nüfus yoğunluğu yüksek ve büyük tüketim merkezlerini 

tercih etmelerinden kaynaklanmaktadır. 

Tablo:1 

Türkiye'de Devekuşu 

İşletmelerinin Sayısı ve Bölgelere 

Göre Dağılımı 

(2002) 

İşletme 

Bölgeler 

Sayısı % 

(Adet) 

Marmara 73 32 

İç Anadolu 47 21 

Ege 54 24 

Akdeniz 14 6 

Güney Doğu Anadolu 23 10 

Karadeniz 16 6 

Doğu Anadolu 3 1 

Toplam 228 100 

Kaynak: Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü 

20

Tablo: 2 

Türkiye'de Devekuşu Çitliklerinin 

Yıllara Göre Dağılımı 

Yıl Çiftlik (%) 

1995-1997 4 

1998 7 

1999 15 

2000 21 

2001 45 

2002 8 

100 


Tablo: 3 

Türkiye'de Kurulu Devekuşu Çitliklerinin 

Arazi Büyüklüğüne Göre Dağılımı 

Arazi Büyüklüğü 

Çiftliklerin Arazi 

(dekar) 

Büyüklüğüne Göre Dağılımı (%) 

1-10 40 

10-20 18 

20-40 20 

40-60 10 

60 ve üzeri 12 


Tablo: 4 

Türkiye'de Kurulu Devekuşu Çitliklerinde 

Çalışan personel sayısı 

Çalışan Personel Çiftliklerin Çalışan Personel 

Sayısı (Adet) Sayısına Göre Dağılımı (%) 

1 17 

2 38 

3 20 

4 ve üzeri 25 


21

4. Üretim 

Daha öncede belirttiğimiz üzere, ülkemizde gerek devekuşu yetiştiriciliğinin 

oldukça yeni bir hayvancılık dalı olması ve gerekse bu alanda üretim yapan firma 

sayısının az olması sebebi ile rakamsal veri yoktur. 

Devekuşu üretimi yapacak girişimcilerin, yatırım aşamasındaki ihtiyaçlarının 

tespiti amacıyla Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü tarafından 

bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Sözkonusu çalışmada sektörde faaliyet gösteren 

firmalar ile görüşmeler yapılarak devekuşu yetiştiricisi olmak isteyen bir girişimcinin 

ortalama ne kadar bir sermayeye ihtiyaç duyduğu saptanmaya çalışılmıştır. 

Sektör mensuplarınca, devekuşu yetiştiricisinin arazi ve damızlık devekuşu 

ailesi olmak üzere iki tür maliyetle karşılaştığı, ideal bir devekuşu çiftliği için en az 10 

dönüm arazi gerektiği, minimum 5 aile (2 dişi 1 erkekten oluşur) yani 15 baş 

hayvanla başlanmasının yeterli olduğu ifade edilmiştir. 

Yine sektör mensupları Türkiye’de arsa fiyatlarının bölgelere göre değiştiğini 

bu sebeple bu maliyetin değişkenlik arz ettiğini, yumurtlamaya hazır olan bir deve 

kuşunun ise ortalama 3 bin dolara satıldığını ve çiftliğin çevre düzenlemesi yem, 

işçilik vb. giderler de düşünülecek olursa ilk etapta üretim için gerekli başlangıç 

sermayesinin 25 milyar ile 60 milyar arasında değişmekte olduğunu ifade etmişlerdir. 

Devekuşları dünyanın bir çok yerinde kazanç getiren bir çiftlik hayvanı olarak 

kabul ediliyor. Bu hayvanların eti ve derisinin yanı sıra yumurtası, tüyü tırnağı ve iç 

yağı değişik amaçlarla kullanılmaktadır. 

Tablo:5 

Bölgelere Göre Türkiye'de Devekuşu Yetiştiriciliği (2001) 

Bölgeler 

Damızlık 

Sayısı 

Palaz 

Sayısı 

Civciv 

Sayısı Toplam 

Marmara 664 514 16 1.194 

İç Anadolu 633 270 308 1.211 

Ege 489 415 73 977 

Akdeniz 214 153 80 447 

Güney Doğu Anadolu 121 172 5 298 

Karadeniz 100 82 117 299 

Doğu Anadolu 8 26 6 40 

Toplam 2.229 1.632 605 4.466 


22

Tablo: 6 

Bölgelere Göre Türkiye'de Devekuşu Yetiştiriciliği 

(2002) 

Bölgeler 

Çiftlik 

Sayısı 

Damızlık 

Sayısı 

Palaz 

Sayısı Toplam 

Marmara 73 1.081 2.259 3.340 

İç Anadolu 47 967 1.628 2.595 

Ege 54 843 1.507 2.350 

kdeniz 14 278 418 696 

Güney Doğu Anadolu 23 447 173 620 

Karadeniz 16 240 65 305 

Doğu Anadolu 3 43 41 84 

Toplam 228 3.759 6.083 9.990 


5.Tüketim 

Türkiye'de devekuşu üretiminin artması, tüketimini de canlandıracaktır. Bir çok 

sektörün aksine, devekuşu eti tüketiminin yaygınlaştırılması bu alanda üretici 

sayısının artmasıyla mümkün görülmektedir. Uzmanlar devekuşu etinin ileride 

Türkiye’de de piyasaya çıkacağını ancak üretimin yetersiz olması durumunda sadece 

belirli kesimler tarafından tüketilebileceğini ifade ediyorlar. Ayrıca devekuşunun 

ülkemizde yeterince tanıtılmaması ve halkımızın geleneksel damak zevkini kolay 

kolay değiştirmemesi gibi faktörler bu sektöre girecek firmaları pazarlama problemi 

ile karşılaşacakları endişesine sevk etmektedir. Ancak devekuşunu üretim 

bölümünde de anlatıldığı gibi devekuşunu sadece et olarak düşünmek yanlıştır. Kaldı 

ki devekuşu eti lezzetinin yanı sıra, sığır ve koyun etine oranla düşük yağ ve 

kolesterol içeren, protein ve zengin mineraller açısından yüksek olan besin değeri 

sayesinde Türkiye’de de sektör oluşturabilecek özellikleri sahiptir. 

6. DIŞ TİCARET 

6.1. İthalat 

Özellikle fiyatlardaki büyük farklılıklar nedeniyle yurtdışından damızlık 

yumurta, civciv, ergin hayvan yada doğrudan üretime sokulan hayvanlar 

getirilmektedir. Aşağıda son yıllara ait ithalat rakamları yeralmaktadır. 

23

Tablo: 7 

Devekuşu ve Ürünlerine İlişkin İthalat Rakamlarımız 

Yıllar Yumurta Civciv Damızlık Üretim Amaçlı 

1998 - - 14 - 

1999 680 100 1.145 128 

DPT; VIII.ci Beş Yıllık Kalkınma Planı 

Tablo: 8 

Ülkeler İtibariyle Devekuşu (Damızlık) İlişkin İthalat Rakamlarımız 

(2002) 

Ülke Adı Miktar (Kg) Miktar (Adet) Değer (000 TL) Değer (US $) 

Hollanda 13.200 120 62.636 40.721 

Güney Afrika 20.000 20.000 308.062.487 213.200 

Toplam 33.200 21.120 370.698.714 253.921 

Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü 

Tablo: 9 

Ülkeler İtibariyle Devekuşu (Civciv) İlişkin İthalat Rakamlarımız 

(2002) 

Ülke Adı Miktar (Kg) Miktar (Adet) Değer (000 TL) Değer (US $) 

İtalya 2.200 106 13.047.651 7.985 

İspanya 10.900 98 78.435.504 55.800 

Belçika 4.446 34 27.209.772 16.687 

Güney Afrika 2.875 96 35.954.945 26.363 

Toplam 20.421 334 154.647.873 106.745 

Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü 

6.2. İhracat 

Devekuşu üretim miktarının, ihracat talebini karşılayacak seviyede olmaması 

nedeniyle ihracatımız bulunmamaktadır 

24

IV. BÖLÜM 

SEKTÖRÜN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 

1. Sektörün Sorunları 

Sektörün en önemli sorunu ülkemiz için çok yeni bir sektör olması ve 

dolayısıyla yeterli bilginin olmamasıdır. Nitekim, devekuşu yetiştiriciliği olduğundan 

daha karlı bir girişim olarak gösterilerek yeterli altyapısı, sermaye ve bilgi birikimi 

olmayan küçük işletmelerin kurulması teşvik edilmiştir. Bunun doğal sonucu olarak da 

bugün ülkemizde kuruluşunun üzerinden 3-4 yıl geçmiş olmasına rağmen hala 

üretime geçmemiş küçük işletmeler azımsanamayacak sayıdadır. 

Sektörün diğer sorunlarını aşağıdaki başlıklar altında özetlemek mümkündür: 

- Denetim ve Organizasyon Eksikliği 

Türkiye'de devekuşu ithalatında yeterli denetimin olmayışı damızlık niteliği 

olmayan hayvanların ülkemize girmesine olanak sağlamaktadır. Konuyla ilgili teknik 

eleman yetersizliği nedeniyle kontrol ve denetim işleri etkin bir şekilde 

yürütülememektedir. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı'nın sektörün gereksinin duyduğu 

damızlık teminine ilişkin bir politikasının bulunmaması da nitelikli damızlık teminin 

güçleştirmektedir. 

- Nitelikli Damızlık 

Türkiye'de damızlık ithalinde ve satışında denetimler yetersizdir. Türkiye'ye 

ithal edilen devekuşlarının önemli bir bölümünde yumurta ve döllülük oranı düşük, 

deri kalitesi yetersizdir. Çiftliklerde genellikle verim kayıtları tutulmamaktadır. 

Damızlık kuşların soy kütüğü ve sağlık belgeleri yoktur. Yetiştiricilerin damızlık satın 

alırken nitelikten çok fiyatı esas almaları, daha sonra yetiştirme döneminde önemli 

sorunlarla karşılaşmalarına neden olmaktadır. 

Diğer taraftan bazı damızlık ve dış alım firmalarının yurtdışında 

kuluçkalandırılmış ve çıkıma bir iki gün kalmış yumurtaları bu iş için özel olarak 

geliştirilmiş taşıma araçları ile 'sıcak yumurta'' olarak getirerek, çıkışını ülkemizde 

gerçekleştirdikleri civcivleri, kendi kuluçkahanelerinden çıkış yapmış gibi göstererek 

yurt içerisinde günlük civciv olarak pazarlamaktadırlar. Böylece damızlık niteliği belli 

olmayan devekuşu yavruları ülkemiz devekuşu populasyonuna kontrolsüz olarak 

katılırken, sözkonusu firmalar devlete ödemeleri gereken vergilerden ve damızlık dış 

alımında zorunlu olan ve hayvanın damızlık özelliklerini gösteren belgeleri sunma 

zorunluluğundan da kurtulmuş olmaktadır. 

25

- Yem 

Türkiye'de devekuşu sayısının azlığı nedeniyle yem üretimi de düşüktür. Yem 

üretiminin düşük olması yem maliyetlerini de artırmaktadır. Devekuşu yemi üreten 

fabrikalara uzak işletmeler yem temininde güçlük çekmektedir. Üretilen devekuşu 

yemlerinin bir bölümünde önemli kalite sorunları vardır. Yemlerde kaliteden çok 

fiyatın esas alınması yetiştiricilikte verim düşüklüğüne ve önemli sağlık sorunlarına 

neden olmaktadır. Yemlerin uygun olmayan koşullarda ve uzun süre depolanması 

yemlerde besin madde kayıplarına ve bozulmalara neden olmaktadır. 

- Besleme 

Yetiştiricilerin besleme konusunda bilgi birikimleri yetersizdir. Yetiştiricilikte 

yaşa ve fizyolojik döneme uygun yem kullanılmamaktadır. Yetersiz besleme verim 

düşüklüğüne, aşırı yemleme ise damızlarda yağlanmaya neden olmaktadır. 

Yemlerde kalite kontrolü yeterli düzeyde yapılmamaktadır. Yetiştiricilikte yem 

olmayan unsurların tüketimi sonucu civciv ölümleri yaşanmaktadır. Besin 

maddelerince yetersiz ve dengesiz besleme yumurta verimi ve döllük oranını 

düşürmekte, kuluçkada başarıyı, büyüme ve gelişmeyi olumsuz yönde etkilemektedir. 

- Kuluçka Ekipmanları 

Kuluçka konusunda bilgi birikimi yetersizdir. Kuluçka ekipmanlarının 

üretiminde bir denetim yoktur. Kuluçkada uygun olmayan ekipmanların kullanımı 

başarıyı düşürmektedir. Kuluçkahanelerin kuruluş ve çalışmaları denetim altında 

değildir. Jeneratör bulunmayan işletmelerde elektrik kesintileri sorun yaşatmaktadır. 

Yumurta depolarında yazın sıcaklığın aşırı yükselmesi damızlık yumurtaların zarar 

görmesine sebep olmaktadır. Kuluçkada yüksek nem oranı başarı oranını 

düşürmektedir. Kuluçka ekipmanlarının pahalı olması üretim maliyetlerini 

artırmaktadır. Kuluçka altyapısı ve bilgi birikimi olmayan işletmeler fason kuluçka 

hizmetine önem vermesi verim kayıplarına neden olmaktadır. 

Yetiştiricilik 

Yetiştiricilikte plansız, projesiz yatırımlar üretim döneminde sorunlara neden 

olmaktadır. İşletmelerin kuruluş yerlerinin seçiminde hatalar vardır. Yetiştiricilerin bir 

çoğu niteliksiz damızlıklarla yetiştiricilik yapmaya çalışmakta, uygun olmayan çevre 

koşulları verim ve hayvan kayıplarına neden olmaktadır. Yetiştiricilerin devekuşu 

üretimi konusunda yeterli bilgi birikimi yoktur. İşletmelerin çoğu küçük kapasiteli 

olduğu için teknik eleman istihdam edememektedirler. İşletmelerin önemli bir 

bölümü grup yetiştiricilik yapmakta ve verim kayıtları tutmamaktadır. Döllenme 

26

döneminde erkek ve dişi kuşlar ayrılmadığı için döllülük olumsuz yönde 

etkilenmektedir. Hayvan nakillerinin uygun araçlarla yapılmaması hayvan 

kayıplarına neden olmaktadır. 

Sağlık 

Devekuşu hastalıkları konusunda bilgi ve deneyim yetersizdir. Bu nedenle 

hastalıkların teşhis ve tedavisinde sorunlar yaşanmaktadır. Yetiştiricilikte basit 

sağlık koruma önlemlerinin alınmayışı önemli sağlık sorunlarına neden olmaktadır. 

Örgütlenme 

Devekuşu yetiştiricileri arasında örgütlenme yetersizdir. Yetiştiriciler Devekuşu 

Yetiştiricileri Derneğine yeterli ilgi duymamaktadırlar. Devekuşu yetiştiricileri 

kooperatifi yada işbirliği kurulması konusunda henüz bir gelişme sağlanamamıştır. 

Yetiştiricilerin örgütlenme konusunda yönlendirilmesi ve teşvik edilmesi 

gerekmektedir. 

Kesim ve Ürün İşleme 

Türkiye'de henüz bir devekuşu kesimhanesi kurulamamıştır. Kesim ve ürün 

işleme konusunda teknik bilgi yetersizdir. Damızlık hayvanların kesimhane dışında 

kesimi deride önemli hasarlara neden olmakta, elde edilen et insan sağlığı 

açısından risk oluşturmaktadır. Kesimhane dışı kesimlerde kemik, yağ, tırnak vb. 

kesimhane yan ürünleri değerlendirilememektedir. Deri işleme konusunda bazı 

sorunlar bulunmaktadır. Kesim ve ürün işleme konusunda bir organizasyonun 

olmayışı yetiştiriciliğin gelişimini engellemektedir. 

Pazarlama 

Devekuşu ürünlerinin pazarlanmasına yönelik bir organizasyon 

bulunmamaktadır. Yetiştiricilikte örgütlenmenin olmayışı ürünlerin pazarlanmasını 

güçleştirmektedir. Ürünlerin fiyatı konusunda henüz sağlıklı bir piyasa oluşmamıştır. 

Başta et olmak üzere devekuşu ürünlerinin ihracat konusunda önemli sorunlar 

bulunmaktadır. 

Araştırma, Eğitim, Yayın 

Devekuşu yetiştiriciliği ülkemizde oldukça yeni bir hayvancılık dalı olduğu için 

bu konuda yürütülmüş araştırmalar sınırlı sayıdadır. Eğitim programlarında 

devekuşu yetiştiriciliği ve hastalıklarına yer verilmediği için bu konuda yetişmiş 

eleman sayısı oldukça azdır. Yetiştiriciler için yeterli kaynak bulunmamaktadır. 

27

2- Türkiye'de Devekuşu Yetiştiriciliğinin Sorunlarının Çözümlenmesi İçin 

Alınması Gereken Önlemler 

1. Yetiştiricilere yol gösterecek devekuşu yetiştiricileri derneği gibi 

örgütlenmeler desteklenmektedir. Bu itibarla yetiştiricilerin 2001 yılı sonunda 

kurulan devekuşu yetiştiricileri derneğine üye olmaları yetkili kurumlar tarafından 

teşvik edilmelidir. Uzun dönemde ise yetiştiricilerin kooperatif ve birlikler şeklinde 

örgütlenmelerine olanak tanıyacak yasal düzenlemeler gerçekleştirilmelidir. 

2. Devlet Planlama Teşkilatı ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın sektörü 

daha detaylı olarak inceleyerek bu konuda önemli ihracatçı ülkeler ile işbirliği için 

gerekli zemini hazırlaması önem arzetmektedir. 

3. Önemli maliyet unsuru teşkil etmesi nedeniyle yemde, sağlanacak 

sübvansiyon ve diğer teşvik araçlarının etkin kullanımı sektörün gelişimini olumlu 

etkileyecektir. 

4. Sektörün en önemli eksiği olan kesimhane ve deri işleme ünitesinin 

mümkün olan en kısa sürede kurulması gereklidir. 

5. Üretimde kalitenin yakalanabilmesi için devekuşu çiftliklerinin hepsinin 

damızlık işletme gibi bir statü taşıması önlenmelidir. 

6. Üreticilerin eğitilmesi ve üretici adaylarının bilgilendirilmesi gereklidir. 

7.Yurtdışından getirilen hayvan sayısı kısıtlanmalıdır. Çünkü kontrolsüz 

şekilde getirilen hayvanlarla Türkiye'ye bazı yeni hastalıkların sokulması riski de 

artmaktadır. 

8. Bu sektördeki hastalıklarla ilgili olarak teşhis laboratuvarları geliştirilmeli ve 

ayrıca ilaç ve aşı sektörünün de bu konuda ki çalışmalara ağırlık vermesi 

sağlanmalıdır. 

28

SONUÇ 

Devekuşu eti, dünya pazarında doğal koşullarda yetiştirilen bir hayvan ürünü 

ve sağlıklı bir besin olması nedeniyle yüksek taleple aranmaktadır. Derisi de çok 

kaliteli olması nedeniyle değerli deriler arasında yer almaktadır. Tüy ve yumurta gibi 

diğer yan ürünleri de dekoratif amaçlı kullanılarak ayrıca ek gelir kaynağı 

sağlamaktadır. 

Türkiye’de 5 yıl öncesine kadar sadece hayvanat bahçelerinde görülen deve 

kuşları, artık besicilik amacıyla üretilmeye başlanmıştır. Ancak yeni ve bol kazançlı 

bir sektör olmasına karşın henüz üretimi, kapasitesi, tüketimi gibi istatistiki bilgileri, 

devekuşu sektörünü tanıtıcı küçük el kitapları veya broşürler dahi mevcut değildir. 

Sektördeki kaynak eksikliği ise gerek bu sektöre yatırım yapacaklar açısından ve 

gerekse gıda konusunda eğitim alan öğrenciler açısından kayıptır. Bu konuda, 

bilimsel yayın ve araştırma bulunmamaktadır. 

Genel olarak devekuşu sektörü finansman sorunlarının en üst düzeyde 

yaşandığı bir sektördür. Kısa bir dönem içinde üretim girdilerine finansman 

sağlanmasının zorunluluğu ve para dönüşümünün uzun bir döneme yayılması, 

şirketleri özellikle satın alma ve üretimin finansmanında zor durumda bırakmaktadır. 

Ayrıca yeni bir sektör olması sebebi ile tüketimi yoğun bir ürün olmaması devlet 

tarafından üretimini destekleyen teşviklerin sınırlı olması gibi problemler sektörü 

diğer gıda sektörlerine daha şansız kılmaktadır. 

29

EK: 

TÜRKİYE'DEKİ DEVEKUŞU ÜRETİM TESİSLERİ 

Tesis Veya 

S.No Sahibinin Adı Tesis Adresi 

Telefon 

Faks No 


1 Üretim Çiftliği 

Çukurova Ün. Zir.Fak. 

Zeotekni Bölümü Adana 322-3386931 

2 Cumali Erkaslan 

Güzelyalı Mh. 96.Sk 

No:2 Adana 322-2332069 

3 Ahmet Özdemir 

Bucak Köyü Kozan 

Adana 

4 İbrahim Küçüker 

Hacılar Beldesi Kozan 

Adana 322-5332458 

5 Ömer Erdil 

Bahçelievler 

Mh.Karamanlar Cd. 

Adıyaman 416-2231442 

6 Abuzer Özer Adıyaman 416-2432204 

Atatürk Bul.Vilayet 

7 Mas Devekuşu Karşısı Adıyaman 

Parmaksız 

8 Devekuşu Gölbaşı Adıyaman 

9 Şahin Bayhan Eleşkirt Ağrı 472-7112313 

Kapadokya Atatürk Bul.Kurtuluş 

10 Devekuşu Kavşağı Aksaray 383-2125443 

Ortaca Mh. Hacıköy- 312-8530062 

11 Taç Devekuşu Kalecik Ankara 

312-3100049 

Akademi 

12 Devekuşu 

13 Koç Devekuşu 

Turgut Reis Cd. No 37/1 

Tandoğan Ankara 

Alınteri Bul. No:44-46 

Ankara 

312-2322158 

312-2308369 

312-3545520 

532-3844960 

30


Zorlu Kardeşler Kamil Ocak Mh.Divrik 

14 Hay.Üret. Cd. Ankara 312-3392162 

15 Kazım Çelik Baraj Mh.Hasköy Ankara 

Ortabaşağaç Mh. 

16 Murat Biçen Beypazarı Ankara 

Portakal Çiçeği Vadisi, 

Erenoğlu 

17 Danışmanlık 

Kuzgun Sk.No:113 

Çankaya/Ankara 312-4419100 

Çavundur Köyü 

Yeşil Çubuk Karaağaç Yolu- Çubuk 

18 Devekuşu Ankara 312-8373123 

19 Eshab Devekuşu 542-6204546 

Çavundur Köyü Çubuk 

20 İlhan Taşkesti Ankara 

Karacahasan Köyü 

Eryılmaz 

21 Devekuşu Çift. 

Köyiçi Mevkii Elmadağ 

Ankara 

312-8634418 

312-8670100 

Yavrucak Köyü 

Bizimvadi 

22 Devekuşu Çift. 

Haymana yolu - Gölbaşı 

Ankara 312-4350645 

23 Ramazan Mirda 

Yağlıpınar Köyü Gölbaşı 

Ankara 

Gökçehöyük Köyü 

24 Kürşad Özsayıldı Gölbaşı -Ankara 542-4378218 

25 Mehmet Dolgun Kalecik- Ankara 546-2644584 

26 Adem Kaya 

Karyağdı Mh.1.Cd.No:12 

Keçiören- Ankara 

312-3993913 

535-4687624 

27 Serdar Tunç Karaköy Nallıhan Ankara 312-7983144 

Melek Sk. No:10/C 312-2670832 

28 Ba-Ha Devekuşu Sincan - Ankara 312-2685390 

29 Tropic Devekuşu Çeltikçi-Manavgat 

Antalya 

242-7781032 

242-7781486 

30 Ramazan Aziz Cumali Köyü- Antalya 242-7781032 

Avza 

242-7781486 

31 Antalya Devekuşu Antalya 

31


As 2000 Yağcılar Yeniköy 242-2593515 

32 Devekuşu Antalya 

33 Bahtılı Devekuşu Antalya 532-3055303 

Burhanettin Onat 

34 Atabey Devekuşu Cd.No:18 Antalya 242-3221170 

35 Bilgi Farmiog 

Gençlik Mh.30 Ağos.Cd 

Antalya 242-2430969 

36 Park Camelus 

Duvarlıyurt Mevkii 

Konaklı- Antalya 242-5651312 

37 Fehmi Çetin Varsak Kayabaşı Antalya 242-5651312 

38 Alanya Devekuşu Atatürk Cd.Pazaryeri 

Alanya-Antalya 242-5150955 

39 Turgut Kaşar Yeniköy Kepez Antalya 542-6112134 

Hatiper Köyü Manavgat 

40 Hayrullah Üzümcü Antalya 532-2962549 

Sultanhisar 

41 Devekuşu Kabaca Köyü Aydın 256-3512827 

42 Özgür Aslan Yenipazar Dolduran 

Köyü Aydın 542-7448529 

43 Söke Devekuşu İstasyon cad. Aydın 256-5181716 

Cey-ay-lar 


Güllübahçeyolu Söke 

Aydın 256-5189473 

45 Aktüy Devekuşu Dallıca Köyü Nazilli 256-3155475 

İlkay Devekuşu Bağarası Yolu Yeniköy 

46 

Söke Aydın 256-5431452 

47 Hayrettin Obuz Çakılköyü-Bandırma 266-7180370 

48 Marmara 


Kadıbağ Mevkii Edincik 

Bandırma- 266-7272725 

Şifa Yemek Ardıçlı Köyü-Savaştepe 

49 Üre.Tesis Balıkesir 266-7149506 

Gizemli Bahçe 


Han Mh.Eskici Yusuf Sk. 

No:10 Susurluk Balıkesir 266-8657404 

Susurluk 

51 Devekuşu Çift. Susurluk-Balıkesir 266-8654266 

52 Üçyıldız 

Devekuşu Balıkesir 266-7141264 

53 Kazım Eser Solur Köyü Gerede Bolu 374-3216227 

32


54 Kemal Yılmaz Mirca Köyü Gerede Bolu 374-3565248 

55 Yaşar Muhtar 

Kıyaslar Köyü Mengen 

Bolu 374-3561435 

Ürkütlü Kasabası Bucak 532-7284654 

56 Ürün Devekuşu Burdur 

532-4628959 

Portisan Tarım ve 

57 Hay. A.Ş 

58 Er-tat Devekuşu 

Uludağ Üni. 

Ziraat Fak 

59 Zootekni Bölümü 

Dekusan Besicilik 

Şevlik Mevkii Kuşbabba 248-3251566 

Köyü Bucak Burdur 248-3253482 

Fatih Mh. Süleyman 

Demirel Bul. Bucak 

Burdur 248-3259292 

224-44280 78 

224-44280 77 

16059 Görükle/Bursa 

Buttim İş Mer.B.Blok 224-2112924 

60 Gıda 

No 1451 Bursa 

224-2112919 

Yaylacık 

61 Devekuşu Bursa 224-4516052 

Çamoğlu 

62 Devekuşu Harmancık- Bursa 224-2114972 

Eski Çarşı Cuma 

Mh.Balestan Sk. İnegöl 

63 Besler Devekuşu Bursa 224-7151085 

Altınkuş 

64 Devekuşu Ürünleri 

65 Yaşar Devekuşu 

Mustafa 

Bakırköy Kabalık Mevkii 224-6718451 

Karacabey Bursa 224-6718112 

Demirci Mh. Demirci Cd. 

Nilüfer-Bursa 224-4841391 

66 Süleyman Çukurca köyü Bursa 224-2505384 

Karsak Devekuşu İznik Yolu Karsak Altı 224-5877695 

67 Çift. 

253 Orhangazi Bursa 224-5877699 

68 Bursa Devekuşu Bursa 224-2234592 

69 Süper Devekuşu Çanakkale 286-5736799 

70 Kuşköy Devekuşu Çanakkale 286-2635800 

Armutlu Koru Mevkii 

71 Muzaffer Aksu yenice Çanakkale 286-4743290 

Namık Kemal Mh. No:20 

72 Sedef Tek Çanakkale 286-2138240 

33


Çankırı Karayolu Tüney 376-2728143 

73 Zorlu Kardeşler Köyü Çankırı 

376-2726143 

74 Pınarpaşı Hay. Pınarbaşı Köyü- Çankırı 364-4738410 

75 Selahattin Enli Org.San.Böl. Denizli 258-2692080 

76 Denizli Öz-Se 

Karakurt İş Mer.K:2 

Bayramyeri Denizli 258-2413979 

77 DEKU Devekuşu Develiköyü Düzce 380-5536940 

Muradiye Mh.Yusuf 284-5140258 

Sk.No:12 Uzunköprü 

78 Trakya Devekuşu Edirne 

79 Abraş Devekuşu Babaeski Edirne 212-5900336 

80 Sanko Devekuşu Gaziantep 

342-5821105 

342-2411000 

2.Organize Böl.Başpınar 342-2373845 

81 Mis Devekuşu Gaziantep 

Milli Egemenlik Bulv. Ali 

Nadi Ünler Cd. 342-4250138 

82 Can Ltd.Şti Gaziantep 

342-3211795 

83 A.R.A. Devekuşu Gaziantep 342-3369162 

84 Ulusoy Devekuşu Gaziantep 342-2333361 

85 Ahmet Bakay Kıcıköyü Belen Hatay 326-7586772 

Behiye Hanım Hürriyet Mh.İstasyon Cd. 326-6812126 

86 Devekuşu Erzin Hatay 

87 Payas Devekuşu Dörtyol Payas Hatay 326-7310070 

Süleyman Demirel 

Üniv.Devekuşu 

88 Arş.ve uy. Mer. Çünür Kampüsü-Isparta 532-2244724 

Isparta İst.Karayolu 

89 Uludağ Devekuşu 23.Km Isparta 246-2842121 

90 Çalışkan Kılıçköyü Keçiborlu 246-5499269 

Devekuşu Isparta 

Akdeniz 

Isparta Yolu Ense Mev. 246-4414443 

91 Devekuşu Yalvaç Isparta 

Veyisoğulları Alibey Mh.Dr.Cemal 212-7283323 

92 Kuluç.Ekip. Kozanoğlu Cd. Silivri İst. 212-7283324 

93 Özgür Besicilik İstanbul 212-6910090 

94 İsmail Bilir İkitelli Org.Sn. İstoç 542-3646599 

34


95 Burak Kılıç İst. 216-5212288 

96 Hasan Turani 

Bahçelievler Eski Londra 

Asfaltı İst. 532-7489675 

97 Hüseyin Uzun Acıbadem Bayır Sk. İst 216-3274836 

98 Özak Devekuşu 

Çavuşbaşı Marmara Cd. 

Kasımpatı Sk. İst 535-2782766 

Kısıklı Cd.Kuşbakışı 

99 Saroz Devekuşu Sk.Atunizade İst. 212-2591219 

Gümüşpala Mh.Türkmen 

100 Candan Devekuşu Sk. Avcılar İst. 212-4213394 

İzzettin Çalışlar 

Cd.No:45/2 Bahçelievler 212-6779380 

101 Varan Gıda İst. 

212-6779379 

102 Ö.S.H. Devekuşu 

Köyiçi Şair Leyla Sk. No 

16/3 Beşiktaş İst 535-3241805 

Kocameşe Paşamandıra Köyü 

103 Devekuşu Beykoz İst. 535-7099884 

Riva Devekuşu Köllükköyü Riva Beykoz 

104 

İst. 532-2126017 

105 Şaban Gökçe Güneşli Sk.No:33/A 

Cihangir İst. 212-2444350 

106 Necmi Ayaz Çanakça Köyü Çatalca 

İst. 212-8744066 

107 Meramiz Mutlu Çatalca-İst. 212-6519827 

Fatih Mh. Cumhuriyet 

108 BKS 

Cd. Çavuşbaşı İst. 532-2661060 

Arnavutköy Tayakadın 

Türk Köşe Mevkii 

109 Koçlar Devekuşu G.O.Paşa 535-7800603 

Kazım Karabekir 

Sakarya 


Mah.2.Cd.1.Sk 

Esenler İst. 

Hasmera 


İmrahor Köyü Ocak Yolu 

Gaziosmanpaşa 532-7489675 

112 Boy Besicilik 

Fatih Cd.Asya Sk.No:6/1 

Güneşli İst. 212-6564242 

35


Merkez Mh. Cumhuriyet 

Mey.Alimoğlu İşhanı 

113 M.G. Devekuşu Güneşli İst. 212-6569325 

Merkez Mh. Sadabad 

Cd. Akgün İş Mer. 

114 Ege Devekuşu Kağıthane İst. 212-3213270 

Altınkuş 


İstoç Ada 30 No.100 

Mahmutbey İst. 212-6595158 

116 Uy-gün Devekuşu 

İstoç Toptancılar Çar.10. 

Ada No Mahmutbey İst. 212-6595801 

Bağlar üstü Mevkii 

117 MG Tavukçuluk Yolçatı Köyü Silivri İst 212-6569325 

118 Güneş Devekuşu Akören Köyü Silivri İst 

212-7101038 

212-7101037 

Kavaklı 

Köyü 

Kiremithane Mev. Silivri 212-5695363 

119 Işıldak Devekuşu İst 

532-3461723 

Çobançeşme 

Mh.Mithatpaşa Cd. 

120 Özlü Devekuşu No:106 Yehibosna İst. 212-6547202 

121 Kerasus 

Kerasus Oteli Çeşme 232-7120506 

Devekuşu İzmir 

216-4493871 

216-4493872 

SYS Devekuşu Ataköy Ilıpınar Mev. (Merkezi 

122 Çiftliği 

Çamönü İzmir 

İstanbul'da) 

Taby Devekuşu Karagöl Mev. Seferihisar 


İzmir 536-5667532 

Hünkar Devekuşu 


Çinili Çarşı Girişi No:33 

Kahramanmaraş 

344-2257381 

542-2540770 

Kayseri-Sivas Karayolu 352-2975394 

Deniz Damızlık 18.Km Bağpınar Beldesi 352-2975393 

125 Devekuşu Çiftliği Kayseri 

Kayseri Devekuşu 

126 Üretme Ltd.Şti 

Bünyan Yolu 30.Km 

Kayseri 

352-7120416 

352-2326000 

127 Ali Kutlu 

Çövenli Köyü Vize 

Kırklareli 535-6742827 

36


Çayırkan Kasabası 386-7176171 

128 Sembol Devekuşu Kaman Kırşehir 532-3114020 

Bayraktaroğlu 


Belediye Cad. Kaymaklı 

Kasabası Nevşehir 532-2164931 

130 Yağcıoğlu Turizm 

Kargar Mev. Kula 

Manisa 

532-4323163 

236-8167919 

131 Recep Gencer 

Yılmaz Kasabası Salihli 

Manisa 

Dalaman 

132 Devekuşu Dalaman Muğla 252-6922010 

133 Boy Besicilik 

Çakıllı Köyü Derinkuyu 

Asfaltı 4.Km Nevşehir 384-3974444 

134 Türkeli Devekuşu 212-2526520 

135 Urfa Devekuşu Suruç Şanlıurfa 

414-3165260 

542-3739987 

Ayşey Devekuşu 


Tepekışla Köyü Erba 

Tokat 

356-7442170 

533-5764921 

137 Güner Ticaret Turhal Tokat 

356-2754889 

542-3179161 

Vangölü 

432-2147388 

138 Devekuşu Ürt.Çift. Yeniköy-Edremit Van 535-7748961 

BM Form 


İstiklal Cd.Belediye Blok. 

No:41 Yalova 

226-8149425 

37

KAYNAKÇA 

- Devekuşu Yetiştiriciği Dergisi, Ağustos- Eylül 2001, Sayı:3 

- DPT; VIII.ci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Hayvancılık Özel İhtisas Komisyonu 

Raporu 

- DİE; İthalat Rakamları ilgili Kayıtlar 

- Dünya Yayıncılık, Gıda Haziran 2002, Sayı 2002-6 

- Dünya Gazetesi Girişim Fikri No.54 –1998 

- Gülay Babadoğan, Beyaz Et Dış Pazar Araştırması,İhracatı Geliştirme Etüt 

Merkezi, Eylül 2001,Ankara 

- Dr.M.M. Shanaway, Dr. John Dingle, Devekuşu Üretim Sistemleri, FAO, 

Ankara, 2002 

- Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Kayıtları 

- Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Seminer Notları 

38

Deve Kuşu Sektör Profili 2003 - ITO

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?