İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı 2011 - Orman Genel Müdürlüğü
30.11.2014 • Views
Share Embed Flag

İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı 2011 - Orman Genel Müdürlüğü

İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı 2011 - Orman Genel Müdürlüğü

İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı 2011 - Orman Genel Müdürlüğü

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
cem.gov.tr

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

START NOW

TÜRKİYE CUMHURİYETİ<br />

ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI<br />

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ<br />

ULUSAL EYLEM PLANI

TÜRKİYE CUMHURİYETİ<br />

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

<strong>2011</strong>–2023<br />

Temmuz <strong>2011</strong>, Ankara

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

<strong>2011</strong>-2023<br />

Koordinatör<br />

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre Yönetimi <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

İklim Değişikliği Dairesi Başkanlığı<br />

Yayına Hazırlayanlar<br />

İDEP Projesi Ekibi<br />

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre Yönetimi <strong>Genel</strong> Müdürlüğü,<br />

İklim Değişikliği Dairesi Başkanlığı, Politika ve Strateji Geliştirme Şube Müdürlüğü<br />

Tasarım<br />

İris İletişim Çözümleri Ltd. Şti., Ankara<br />

Baskı<br />

Odak Ofset, Ankara<br />

© Her hakkı saklıdır. Kaynak belirtilmesi kaydıyla alıntılara izin verilir.<br />

Kaynakça bilgisi: İklim Değişikliği <strong>Ulusal</strong> <strong>Eylem</strong> Planı <strong>2011</strong>-2023, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,<br />

Temmuz <strong>2011</strong>, Ankara.<br />

ISBN: 978-605-393-096-9

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

ÖNSÖZ<br />

İklim değişikliği ve çevre olgusu sadece ekolojik<br />

olaylardan ibaret olmayıp aynı zamanda,<br />

ekonomi, enerji, sanayi yatırımları, sosyal hayat<br />

ve hukuk ile doğrudan ilgilidir. Bugün gelinen<br />

nokta itibariyle iklim değişikliği; fiziksel ve doğal<br />

çevre başta olmak üzere hayatımızın her safhasını<br />

etkilemektedir. Bu durum yönetimlerin problemli<br />

alanlarda çözüm çabalarını arttırmalarını zorunlu<br />

hale getirmektedir.<br />

Etkilerini tüm dünyada hissettiren küresel<br />

sıcaklık ve iklim değişikliği, ülkemizde de<br />

tedbir alınması gereken önemli meselelerden<br />

birisidir. İklim değişikliğinin etkilerine karşı uyum<br />

sağlayabilme, kapasitesinin arttırılması ve bu<br />

konuda gerekli planların bir an önce hazırlanarak<br />

uygulamaya konulması Bakanlığımızın ve ilgili<br />

bütün kurumlarımızın önemle üzerinde durduğu<br />

konulardandır.<br />

Sürdürülebilir kalkınmanın devam ettirilmesi<br />

için gerekli politika ve tedbirler, ülkemizde uzun<br />

süredir hassasiyetle uygulanmaktadır. Son<br />

yıllarda iklim değişikliğinin daha da hissedilir<br />

boyutlara ulaşması ile enerji, ekonomi ve çevre<br />

konuları birlikte değerlendirilmeye başlanmıştır.<br />

3E kuramı (Enerji-Ekonomi-Ekoloji) olarak<br />

adlandırılan bu yaklaşım, 21. Yüzyılın en önemli<br />

kalkınma kriterleri olarak ifade edilmektedir.<br />

Bu istikamette Türkiye’nin başlıca politika<br />

ve önlemleri enerji, sanayi, ulaştırma, tarım,<br />

atık, ormancılık gibi sektörel alanlarda<br />

odaklanmaktadır.<br />

Teknolojik ve ekonomik açıdan gelişmiş dünyada<br />

çevreyle dost yeni ekonomi ve kalkınma anlayışları<br />

oluşmuştur. Bu bağlamda ülkemizde de çevre ve<br />

doğal kaynak kullanımı üzerindeki baskının en<br />

aza indirilmesi, üretim ve tüketim zincirinde enerji<br />

ve su kullanımlarının asgari seviyede tutulması,<br />

çevre dostu yani enerji kaynaklarının enerji<br />

piyasasına teşviklerle arz edilmesi yeni kalkınma<br />

modelimizin temel saç ayaklarıdır.<br />

Buna ilaveten rekabet ve kalkınma için<br />

yapabileceğimiz başka şeyler de bulunmaktadır.<br />

Bunlar, hibrit otomobiller, az yakıt tüketen<br />

ve düşük emisyonlu teknolojiler, ekolojik<br />

binalar, eko-kentler, ormanların korunması ve<br />

geliştirilmesi, şeffaflık, hesap verebilirlik ve<br />

katılım sacayağı üzerine oturan yeni bir yönetim<br />

yapısı oluşturmak, sübvansiyonları ve mali<br />

düzenlemeleri iklime dost Ar-Ge faaliyetleri<br />

ve teknolojilerine yönlendirmek, kalkınma<br />

ortamında anahtar role sahiptir.<br />

Bunun doğal sonucu olarak, ulusal ve/<br />

veya sektörel kalkınma stratejileri ile iklim<br />

politikalarının, kurumsal yapılanma ve mevzuata<br />

uyumu gerekmektedir.<br />

Türkiye, iklim değişikliği politikalarını kalkınma<br />

politikalarıyla bütünleştiren, temiz ve yenilenebilir<br />

enerji kaynaklarının kullanımını arttıran ve<br />

“özel şartları” çerçevesinde milletlerarası<br />

iklim değişikliği müzakerelerine aktif katılım<br />

sağlayarak yüksek yaşam kalitesi ve refahı tüm<br />

vatandaşlarına düşük karbon yoğunluğu ile<br />

sunabilen bir ülke olma vizyonu ile hedeflerine<br />

adım adım ilerlemektedir.<br />

İklim Değişikliği <strong>Eylem</strong> Planı çerçevesinde<br />

iklim değişikliği ile mücadelede, ülkemizde<br />

bütün sektörleri kapsayan kısa, orta ve uzun<br />

vadeli hedeflerimizi ortaya koyan bir yol<br />

haritası belirlemekteyiz. 2020 yılını öngörerek<br />

i

hazırladığımız bu eylem planı ile Türkiye’nin<br />

kalkınma ve çevre alanındaki gelecek hedeflerinin<br />

entegrasyonunun soluksuz bir şekilde hızla<br />

devam etmesini amaçlıyoruz.<br />

Türkiye’nin Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda<br />

(2007-2013) ”Ülkemiz şartları çerçevesinde ilgili<br />

tarafların katılımıyla sera gazı azatlım politika<br />

ve tedbirlerini ortaya koyan bir <strong>Ulusal</strong> <strong>Eylem</strong><br />

Planı hazırlanarak, BM iklim Değişikliği Çerçeve<br />

Sözleşmesi’ne ilişkin yükümlülükler yerine<br />

getirilecektir” ifadesi yer almaktadır. Bu ifade<br />

istikametinde ilerleyen ve yükümlülüklerini yerine<br />

getiren Türkiye, İklim Değişikliği <strong>Eylem</strong> Planı’nı<br />

da tamamlayarak, bu husustaki duyarlılığını ve<br />

kararlılığını açık bir şekilde ortaya koymuştur.<br />

Medeniyet ülkesi mirasını gelecek nesillere<br />

taşıyabilen bir ülke olabilmek, zamanın şartlarına<br />

öncülük edebilmekle mümkün olabilecektir.<br />

Bu manada, büyük bir emekle hazırlanan bu<br />

değerli çalışmamızın ülkemizin geleceği için<br />

ufuk açıcı bir katkı sunacağına inanıyor ve emeği<br />

geçen herkese teşekkür ediyorum.<br />

Saygılarımla,<br />

Erdoğan BAYRAKTAR<br />

Çevre ve Şehircilik Bakanı<br />

ii

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

TEŞEKKÜR<br />

Bu değerli çalışmanın, ülkemiz geleceğine<br />

kazandırılmasında emeği geçen ve katkı sağlayan<br />

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı<br />

çalışanlarına, İngiltere Büyükelçiliği’ne ve<br />

söz konusu proje kapsamında zamanlarını ve<br />

enerjilerini ayıran tüm kamu kurum ve kuruluşları<br />

ile üniversite, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları<br />

temsilcilerine teşekkürlerimizi sunarız.<br />

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı<br />

Temmuz <strong>2011</strong><br />

Ankara<br />

iii

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

İÇİNDEKİLER<br />

ÖNSÖZ<br />

TEŞEKKÜR<br />

İÇİNDEKİLER<br />

TABLOLAR<br />

ŞEKİLLER<br />

KISALTMALAR<br />

İDEP TABLOLARINDA KULLANILAN SEKTÖR KODLARI<br />

i<br />

iii<br />

v<br />

vi<br />

vii<br />

viii<br />

xiii<br />

1. GİRİŞ 1-4<br />

1.1. İDEP’İN DAYANAKLARI 2<br />

1.2. İDEP’İN KAPSAMI 2<br />

1.3. İDEP HAZIRLIK SÜRECİ 3<br />

2. MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ 5-64<br />

2.1. GENEL DURUM 5<br />

2.2. ENERJİ SEKTÖRÜ 13<br />

2.3. BİNA SEKTÖRÜ 20<br />

2.4. SANAYİ SEKTÖRÜ 23<br />

2.5. ULAŞTIRMA SEKTÖRÜ 28<br />

2.6. ATIK SEKTÖRÜ 34<br />

2.7. TARIM SEKTÖRÜ 40<br />

2.8. ARAZİ KULLANIMI VE ORMANCILIK SEKTÖRÜ 48<br />

2.9. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM 55<br />

3. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI 65-172<br />

3.1. VİZYON 65<br />

3.2. STRATEJİK HEDEFLER 65<br />

3.3. İDEP’İN AMAÇLARI VE HEDEFLERİ 66<br />

3.4. SERA GAZI EMİSYON KONTROLÜ EYLEM PLANI 74<br />

3.5. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM EYLEM PLANI 146<br />

4. İZLEME VE DEĞERLENDİRME 173<br />

KAYNAKÇA 174<br />

v

TABLOLAR<br />

Tablo 1<br />

Tablo 2<br />

Türkiye’nin Sosyo-Ekonomik, Enerji ve Karbon Verilerinin 1990-2008 Yılları Arasında<br />

Karşılaştırılması 6<br />

2008 Yılı İçin Türkiye, OECD Ülkeleri ve Dünya <strong>Genel</strong>ine İlişkin Sosyo-Ekonomik, Enerji ve<br />

Karbon Verilerinin Karşılaştırılması 6<br />

Tablo 3 Türkiye'nin 1990-2009 Yılları Arası Sektörlere Göre Toplam Sera Gazı Emisyonları 7<br />

Tablo 4 Gönüllü Karbon Piyasalarında Türkiye’nin Profili 11<br />

Tablo 5 Enerji ve Elektrik Sektörü Kaynaklı Sera Gazı Emisyonları 13<br />

Tablo 6 Nihai Enerji Tüketimi ve Elektrik Kullanımı 15<br />

Tablo 7 Türkiye’de Atık Sektörü Kaynaklı Metan Gazı Emisyonları 34<br />

Tablo 8 2008 Yılı Ambalaj ve Ambalaj Atıkları İstatistikî Sonuçları 35<br />

Tablo 9 AB Atık Mevzuatı ve Türkiye’de Mevcut Atık Yönetiminin Hukuki Çerçevesi 36<br />

Tablo 10 Depo Gazından Enerji Üretim Tesislerinin Kurulu Güç ve Mevcut Kapasiteleri 38<br />

Tablo 11 Gönüllü Karbon Piyasalarında Değerlendirilebilecek Türkiye’deki Başlıca Alanlar 42<br />

Tablo 12 Toplulaştırma ile Meydana Gelen Enerji Kazanımları 44<br />

Tablo 13 İklim Değişikliğinin Etkileri ve Türkiye’de Etkilenebilirlik Arz Eden Sektörler/Bölgeler 59<br />

Tablo 14 İklim Değişikliğine Uyum Konusuyla Doğrudan İlgili Yasal Mevzuat 61<br />

Tablo 15 İklim Değişikliğine Uyum Konusuyla İkinci Derecede İlgili Yasal Mevzuat 62<br />

vi

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

ŞEKİLLER<br />

Şekil 1 İDEP’in Yapısı 3<br />

Şekil 2 1990-2009 Yılları Arasında Sektörler Bazında Sera Gazı Emisyonları 8<br />

Şekil 3 Sektörlere Göre 2009 Yılı Toplam Sera Gazı Emisyonları 8<br />

Şekil 4<br />

2009 Yılında Yakıtların Yanmasından Kaynaklanan Sera Gazı Emisyonlarının Alt-Sektörlere<br />

Göre Dağılımı 9<br />

Şekil 5 Türkiye GKP Projelerinin Türleri, Sayıları ve Yüzde Dağılımları 11<br />

Şekil 6 Türkiye’de 1990-2009 Yılları Arasında Sera Gazı Emisyonlarının Gelişimi ve Enerji Sektörü 13<br />

Şekil 7 Türkiye’de 2009 Yılı Yenilenebilir Enerji Arzının Kaynaklara Göre Dağılımı 14<br />

Şekil 8 2009 Yılı Birincil Enerji Arzının Kaynaklara Göre Dağılımı 15<br />

Şekil 9 2000-2009 Yılları Arası Türkiye Elektrik Üretimi Kurulu Gücünün Kaynaklara Göre Dağılımları 16<br />

Şekil 10 2009 Yılı Nihai Enerji Tüketiminin Sektörel Dağılımı 17<br />

Şekil 11 2000-2008 Yılları Arasında Bina Sayıları ve Alanlarına Göre Bina Sektörünün Gelişimi 20<br />

Şekil 12 Enerji Türlerine Göre 2009 Yılı Bina Sektörü Enerji Tüketimi 21<br />

Şekil 13 Sanayi Sektörünün 2009 Yılı Toplam Sera Gazı Emisyonundaki Payı 23<br />

Şekil 14 Türkiye’de Yük Taşımacılığı 28<br />

Şekil 15 Türkiye’de Yolcu Taşımacılığı 29<br />

Şekil 16 Türkiye’de 1990-2009 Arasında Ulaştırma Alt-Sektörlerinde CO 2 Emisyon Miktarları 29<br />

Şekil 17a Türkiye <strong>Orman</strong> Alanlarının Zaman İçindeki Değişimi 49<br />

Şekil 17b Ağaç Servetinin Zaman İçindeki Değişimi 50<br />

Şekil 17c Hacim Artımının Zaman İçindeki Değişimi 50<br />

Şekil 18 Türkiye <strong>Orman</strong>larında 1990-2009 Yılları Arasındaki Karbon Stok Değişimi ve CO 2 Eşdeğerinin<br />

Yıllara Göre Durumu 51<br />

Şekil 19 Doğu Akdeniz’de ECHAM5 ve CCSM3 Modellerinin A2 Simülasyonu Uyarınca Kış (Aralık-<br />

Ocak-Şubat) Yağışları Değişimi (%) Öngörüsü 56<br />

Şekil 20 Doğu Akdeniz’de ECHAM5 ve CCSM3 Modellerinin A2 Simülasyonu Uyarınca Yaz (Haziran-<br />

Temmuz-Ağustos) Sıcaklıkları (oC) Değişimi Öngörüsü 56<br />

Şekil 21 ECHAM5 ve CCSM3 Modellerinin A2 Simülasyonu Uyarınca <strong>2011</strong>-2099 Arasında 30’ar Yıllık<br />

Dönemler İçin Çok Sıcak Yaz Günleri (SU35) Sayısındaki Değişim Öngörüsü 57<br />

Şekil 22 ECHAM5 ve CCSM3 Modellerinin A2 Simülasyonu Uyarınca <strong>2011</strong>-2099 Arasında 30’ar Yıllık<br />

Dönemler İçin Yıllık Aşırı Yağışlı (RR10) Gün Sayısındaki Değişim Öngörüsü 57<br />

vii

KISALTMALAR<br />

AB<br />

ABB<br />

ADDY<br />

AFAD<br />

AFD<br />

AKAKDO<br />

AE<br />

APTS<br />

Ar-Ge<br />

AT<br />

AYB<br />

BB<br />

BEP<br />

BİB<br />

Bk.<br />

BM<br />

BMİDÇS<br />

BMBÇS<br />

BMÇMS<br />

BREEAM<br />

BSTB<br />

BTYK<br />

CORINE<br />

CBS<br />

CO2e<br />

ÇATAK<br />

ÇBS<br />

ÇED<br />

ÇOB<br />

ÇŞB<br />

ÇTV<br />

DB<br />

DM<br />

DHMİ<br />

DKMP<br />

DLH<br />

DMİ<br />

Avrupa Birliği<br />

Avrupa Birliği Bakanlığı<br />

Atıkların Düzenli Depolamasına Dair Yönetmelik<br />

Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı<br />

Fransız Kalkınma Ajansı (Agence Française de Développement)<br />

Arazi Kullanımı, Arazi Kullanım Değişikliği ve <strong>Orman</strong>cılık<br />

Araştırma Enstitüleri<br />

Arazi Parseli Tanımlama Sistemi (Land Parsel Identification System-LPIS)<br />

Araştırma-Geliştirme<br />

Arazi Toplulaştırması<br />

Atık Yönetim Birlikleri<br />

Büyükşehir Belediyeleri<br />

Binalarda Enerji Performansı<br />

Bayındırlık ve İskan Bakanlığı<br />

Bakanlığı<br />

Birleşmiş Milletler<br />

Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi<br />

Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi<br />

Birleşmiş Milletler Çölleşmeyle Mücadele Sözleşmesi<br />

BRE Çevresel Değerlendirme Yöntemi (BRE Environmental Assessment Method)<br />

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı<br />

Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu<br />

Çevresel Verilerin Koordinasyonu Projesi (Coordination of Information on the<br />

Environment Project)<br />

Coğrafi Bilgi Sistemi<br />

Karbondioksit Eşdeğeri<br />

Çevre Amaçlı Tarım Alanlarının Korunması<br />

Çevre Bilgi Sistemi<br />

Çevresel Etki Değerlendirmesi<br />

Çevre ve <strong>Orman</strong> Bakanlığı<br />

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı<br />

Çevre Temizlik Vergisi<br />

Dışişleri Bakanlığı<br />

Denizcilik Müsteşarlığı<br />

Devlet Hava Meydanları İşletmesi <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

Doğa Koruma ve Milli Parklar <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

Demiryolları, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

Devlet Meteoroloji İşleri <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

viii

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

DPT<br />

DSİ<br />

DTÖ<br />

EAF<br />

EAYP<br />

EB<br />

EBRD<br />

EHCIP<br />

EIB<br />

EİE<br />

EİGM<br />

EGM<br />

EGO<br />

EKB<br />

EMO<br />

ENAR<br />

ENVER<br />

EPDK<br />

EPK<br />

ETKB<br />

EÜAŞ<br />

EV<br />

EVD<br />

EVKK<br />

FAO<br />

FDI<br />

GAP<br />

GEF<br />

GKP<br />

GSMH<br />

GSYİH<br />

GTB<br />

GTHB<br />

HES<br />

ICCAP<br />

ICP Forests<br />

IEA<br />

IPCC<br />

Devlet Planlama Teşkilatı<br />

Devlet Su İşleri <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

Dünya Ticaret Örgütü<br />

Elektrik Ark Fırınları<br />

Entegre Atık Yönetim Planları<br />

Ekonomi Bakanlığı<br />

Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (European Bank for Reconstruction and Development)<br />

Türkiye için Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması (Environmental Heavy-Cost<br />

Investment Planning)<br />

Avrupa Yatırım Bankası (European Investment Bank)<br />

Elektrik İşleri Etüt İdaresi <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

Enerji İşleri <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

Emniyet <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

EGO <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

Enerji Kimlik Belgesi<br />

Elektrik Mühendisleri Odası<br />

Enerji Sektörü Araştırma-Geliştirme Projeleri Destekleme Programı<br />

Enerji Verimliliği<br />

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu<br />

Enerji Performans Kontratı<br />

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı<br />

Elektrik Üretim A.Ş.<br />

Enerji Verimliliği<br />

Enerji Verimlilik Danışmanlığı<br />

Enerji Verimliliği Koordinasyon Kurulu<br />

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (UN Food and Agriculture Organization)<br />

Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımı (Foreign Direct Investment)<br />

Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi<br />

Küresel Çevre Fonu (Global Environment Facility)<br />

Gönüllü Karbon Piyasası<br />

Gayrisafi Milli Hasıla<br />

Gayrisafi Yurtiçi Hasıla<br />

Gümrük ve Ticaret Bakanlığı<br />

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı<br />

Hidroelektrik Santrali<br />

Kurak Alanlarda Tarımsal Üretim Sistemlerine İklim Değişikliğinin Etkisi Projesi<br />

(Impact of Climate Change on Agricultural Production in Arid Areas)<br />

Hava Kirliliğinin <strong>Orman</strong>lar Üzerine Etkilerinin İzlenmesi ve Değerlendirilmesi Uluslararası<br />

İşbirliği Programı (International Co-operative Programme on Assessment and Monitoring<br />

of Air Pollution Effects on Forests)<br />

Uluslararası Enerji Ajansı (International Energy Agency)<br />

Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (Intergovernmental Panel on Climate Change)<br />

ix

KISALTMALAR<br />

IPPC<br />

ISP<br />

İB<br />

İDEP<br />

İDES<br />

İDKK<br />

İLEMOD<br />

İl Md.<br />

İMKB<br />

İMO<br />

İÖİ<br />

JBIC<br />

KA<br />

KAAP<br />

KAMAG<br />

KB<br />

KGM<br />

KİK<br />

KOBİ<br />

KORBİS<br />

KOSGEB<br />

KTB<br />

KUGM<br />

KFW<br />

LEED<br />

MB<br />

MDD<br />

MEB<br />

MERBİS<br />

MİGEM<br />

MMO<br />

MPM<br />

MRV<br />

MSB<br />

MTA<br />

MTEP<br />

Mton<br />

NAMA<br />

ODTÜ<br />

OECD<br />

Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü (Integrated Pollution Prevention and Control)<br />

Entegre Çelik Tesisleri (Integrated Steel Plants)<br />

İçişleri Bakanlığı<br />

İklim Değişikliği <strong>Eylem</strong> Planı<br />

İklim Değişikliği Strateji Belgesi<br />

İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu<br />

İl Envanterleri Modernizasyonu<br />

İl Müdürlükleri<br />

İstanbul Menkul Kıymetler Borsası<br />

İnşaat Mühendisleri Odası<br />

İl Özel İdareleri<br />

Japon Uluslararası İşbirliği Bankası (Japan Bank for International Cooperation)<br />

Kalkınma Ajansları<br />

Katı Atık Ana Planı<br />

Kamu Araştırmaları Destek Grubu<br />

Kalkınma Bakanlığı<br />

Karayolları <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

Kamu İhale Kurumu<br />

Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler<br />

Konumsal <strong>Orman</strong>cılık Bilgi Sistemleri<br />

Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Destekleme ve Geliştirme İdaresi Başkanlığı<br />

Kültür ve Turizm Bakanlığı<br />

Kara Ulaştırması <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

Alman Kalkınma Bankası (Kreditanstalt Für Wiederaufbau)<br />

Enerji ve Çevre Tasarımında Liderlik (Leadership in Energy and Environmental Design)<br />

Maliye Bakanlığı<br />

Mevcut Durum Değerlendirmesi<br />

Milli Eğitim Bakanlığı<br />

Mera Bilgi Sistemi<br />

Maden İşleri <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

Makine Mühendisleri Odası<br />

Milli Prodüktivite Merkezi<br />

Ölçülebilir-Raporlanabilir-Doğrulanabilir (Measurable-Reportable-Verifiable)<br />

Milli Savunma Bakanlığı<br />

Maden Tetkik ve Arama <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

Milyon Ton Eşdeğer Petrol<br />

Milyon Ton<br />

<strong>Ulusal</strong> Programlara Uygun Azaltım <strong>Eylem</strong>i (Nationally Appropriate Mitigation Action)<br />

Orta Doğu Teknik Üniversitesi<br />

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (Organisation for Economic Co-operation and<br />

Development)<br />

x

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

OGM<br />

OR-KOOP<br />

OSİB<br />

ÖÇKK<br />

ÖİB<br />

ORBİS<br />

ÖTV<br />

REC<br />

REDD+<br />

RIO-TRIO<br />

SB<br />

SHGM<br />

SMM<br />

SOY<br />

SPK<br />

STATİP<br />

STK<br />

TAEK<br />

TAKEP<br />

TARMAK BİR<br />

TBB<br />

TCDD<br />

TEDAŞ<br />

TEİAŞ<br />

TEIEN<br />

TEMSAN<br />

TEP<br />

TETAŞ<br />

TEYDEB<br />

TINA<br />

TKDK<br />

TKGM<br />

TKİ<br />

TMMOB<br />

TNA<br />

TOBB<br />

TOKİ<br />

TRGM<br />

TRT<br />

<strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

<strong>Orman</strong> Kooperatifleri Merkez Birliği<br />

<strong>Orman</strong> ve Su İşleri Bakanlığı<br />

Özel Çevre Koruma Kurumu<br />

Özelleştirme İdaresi Başkanlığı<br />

<strong>Orman</strong>cılık Bilgi Sistemleri<br />

Özel Tüketim Vergisi<br />

Bölgesel Çevre Merkezi (Regional Environmental Center)<br />

Gelişmekte Olan Ülkelerde <strong>Orman</strong>sızlaşma ve <strong>Orman</strong> Bozulmasından Kaynaklanan<br />

Emisyonların Azaltılması (Reducing Emissions from Deforestation in Developing<br />

Countries)<br />

Rio Sözleşmeleri Kapsamında Türkiye’nin Kapasitesi’nin Değerlendirilmesi Projesi<br />

Sağlık Bakanlığı<br />

Sivil Havacılık <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

Serbest Mühendislik Müşavirlik<br />

Sürdürülebilir <strong>Orman</strong> Yönetimi<br />

Sermaye Piyasası Kurulu<br />

Sorunlu Tarım Arazilerinin Tespiti ve İyileştirilmesi Projesi<br />

Sivil Toplum Kuruluşu<br />

Türkiye Atom Enerjisi Kurumu<br />

Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Stratejisi ve <strong>Eylem</strong> Planı<br />

Türk Tarım Alet ve Makinaları İmalatçıları Birliği<br />

Türkiye Belediyeler Birliği<br />

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları<br />

Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş.<br />

Türkiye Elektrik İletim A.Ş.<br />

Türkiye Çevresel Bilgi Değişim Ağı (Technical Assistance for the Establishment of a<br />

Turkish Environmental Information Exchange Network)<br />

Türkiye Elektromekanik Sanayi A.Ş.<br />

Ton Eşdeğer Petrol<br />

Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş.<br />

Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı<br />

Türkiye Ulaşım Alt Yapısının İyileştirilmesi İçin Teknik Yardım Projesi<br />

Tarımsal ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu<br />

Tapu ve Kadastro <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

Türkiye Kömür İşletmeleri<br />

Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği<br />

Teknoloji İhtiyaç Değerlendirmesi (Technology Needs Assesment)<br />

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği<br />

Toplu Konut İdaresi Başkanlığı<br />

Tarım Reformu <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu<br />

xi

KISALTMALAR<br />

TRUP<br />

TSE<br />

TSKB<br />

TŞFAŞ<br />

TTGV<br />

TTK<br />

TÜİK<br />

TUOP<br />

TÜBA<br />

TÜBİTAK<br />

TÜBİTAK MAM<br />

TÜRKAK<br />

TÜRKLİM<br />

TÜSİAD<br />

UBAK<br />

UÇES<br />

UEA<br />

UKTI<br />

UNDP<br />

UNEP<br />

UNIDO<br />

Ünv.ler<br />

VAP<br />

VCM<br />

VOB<br />

YD<br />

YE<br />

YEK<br />

YİGM<br />

YÖK<br />

YY<br />

ZMO<br />

Tarım Reformu Uygulama Projesi<br />

Türk Standartları Enstitüsü<br />

Türkiye Sınai Kalkınma Bankası<br />

Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.<br />

Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı<br />

Türkiye Taşkömürü Kurumu<br />

Türkiye İstatistik Kurumu<br />

Türkiye <strong>Ulusal</strong> <strong>Orman</strong>cılık Programı<br />

Türkiye Bilimler Akademisi<br />

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu<br />

TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi<br />

Türk Akreditasyon Kurumu<br />

Türkiye Liman İşletmecileri Derneği<br />

Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği<br />

Ulaştırma Bakanlığı<br />

AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi<br />

Uluslararası Enerji Ajansı<br />

İngiltere Ticaret ve Yatırım Kurumu (United Kingdom Trade and Investment)<br />

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (United Nations Development Programme)<br />

Birleşmiş Milletler Çevre Programı (United Nations Environment Programme)<br />

Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Teşkilatı (United Nations Industrial Development<br />

Organization)<br />

Üniversiteler<br />

Verimlilik Arttırıcı Proje<br />

Gönüllü Karbon Piyasası (Voluntary Carbon Market)<br />

Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası<br />

Yapı Denetim<br />

Yenilenebilir Enerji<br />

Yenilenebilir Enerji Kaynakları<br />

Yapı İşleri <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

Yükseköğretim Kurulu<br />

Yerel Yönetimler<br />

Ziraat Mühendisleri Odası<br />

xii

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

İDEP TABLOLARINDA KULLANILAN SEKTÖR KODLARI<br />

A<br />

B<br />

E<br />

O<br />

S<br />

T<br />

U<br />

Y<br />

UY<br />

Atık Sektörü<br />

Bina Sektörü<br />

Enerji Sektörü<br />

Arazi Kullanımı ve <strong>Orman</strong>cılık Sektörü<br />

Sanayi Sektörü<br />

Tarım Sektörü<br />

Ulaştırma Sektörü<br />

Sektörler Arası Ortak Konular<br />

İklim Değişikliğine Uyum<br />

xiii

xiv

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

1. GİRİŞ<br />

Türkiye, ekonomisi hızla büyüyen, nüfusunun<br />

yaklaşık yarısı otuz yaşın altında, dinamik ve<br />

gelişmekte olan bir ülkedir. Türkiye, enerji<br />

kaynakları açısından büyük oranda dışa<br />

bağımlıdır. Bu nedenle enerji politikalarında temel<br />

yaklaşım arz güvenliğini sağlamaktır. Türkiye,<br />

Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD)<br />

üyesidir ve Avrupa Birliği’ne (AB) aday ülke<br />

konumundadır. Bununla birlikte, Birleşmiş Milletler<br />

İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS)<br />

kapsamında 2001 yılında alınan 26/CP.7 sayılı<br />

karar ile Taraflar, Türkiye’nin Sözleşme’nin Ek-<br />

I’inde bulunan diğer ülkelerden farklı bir konumda<br />

olduğunu tanımaya davet edilmiş ve Türkiye’nin<br />

Sözleşme’nin Ek-II listesinden çıkarılması<br />

kararlaştırılmıştır. Bu kararı müteakiben Türkiye<br />

2004 yılında Sözleşme’ye taraf olmuştur. 2009<br />

yılında taraf olduğu Kyoto Protokolü çerçevesinde<br />

ise Ek B listesinde yer almadığı için Türkiye'nin<br />

sera gazı emisyonu azaltımına yönelik sayısal bir<br />

hedefi bulunmamaktadır.<br />

Türkiye’nin iklim değişikliğiyle küresel mücadele<br />

kapsamında temel amacı, küresel çabalara,<br />

sürdürülebilir kalkınma politikalarına uygun<br />

olarak, ortak fakat farklılaştırılmış sorumluluklar<br />

prensibi ve Türkiye’nin özel şartları çerçevesinde<br />

katılmaktır. Türkiye, yüksek yaşam kalitesiyle refahı<br />

tüm vatandaşlarına düşük karbon yoğunluğu ile<br />

sunabilen bir ülke olmak için enerji verimliliğini<br />

yaygınlaştırmayı; temiz ve yenilenebilir enerji<br />

kaynaklarının kullanımını arttırmayı ve iklim<br />

değişikliği politikalarını kalkınma politikalarıyla<br />

entegre etmeyi hedeflemektedir. <strong>Ulusal</strong> İklim<br />

Değişikliği <strong>Eylem</strong> Planı (İDEP) bu temel yaklaşım<br />

ışığında, 2010 yılında Yüksek Planlama Kurulu<br />

tarafından onaylanan <strong>Ulusal</strong> İklim Değişikliği<br />

Strateji Belgesi’nin uygulanmasına yönelik olarak<br />

hazırlanmıştır.<br />

İDEP, 2009–<strong>2011</strong> yılları arasında Çevre ve<br />

Şehircilik Bakanlığı 1 koordinasyonunda ve<br />

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP)<br />

Türkiye Ofisi aracılığıyla yürütülen Türkiye’nin<br />

İklim Değişikliği <strong>Ulusal</strong> <strong>Eylem</strong> Planı’nın<br />

Geliştirilmesi Projesi kapsamında geniş bir<br />

paydaş grubuyla birlikte katılımcı bir süreçle<br />

hazırlanmıştır.<br />

İDEP hazırlanırken, doğal kaynakları doğrudan<br />

ve olumsuz biçimde etkileyen iklim değişikliğinin<br />

doğal kaynak kullanımının (su, gıda vb.) temel<br />

özneleri olan kadınları daha fazla etkilediği<br />

gerçeğinden hareketle, iklim değişikliği ile<br />

mücadele etmeye yönelik politika, strateji, plan ve<br />

programların toplumsal cinsiyete ilişkin hususlar<br />

ile bütünleştirilmesine önem verilmiştir.<br />

Bilindiği üzere, ulusal ölçekli plan ve programların<br />

yerel düzeyde etkinlikle uygulanması ve sonuçların<br />

takip edilmesi önemli olup, bu konuda yerel<br />

yönetimlere büyük sorumluluklar düşmektedir.<br />

Bu nedenle, İDEP’in hazırlanması sürecinde<br />

yerel yönetimlerle etkin işbirliği kurulmasına özen<br />

gösterilmiştir. Bazı eylemlerin uygulanmasında<br />

1 <strong>2011</strong> yılında Çevre ve <strong>Orman</strong> Bakanlığı, Bayındırlık ve<br />

İskan Bakanlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Sanayi ve<br />

Ticaret Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Dış<br />

Ticaret Müsteşarlığı, <strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong> Müdürlüğü’nün yeniden<br />

yapılandırılması sonucunda; 635 sayılı KHK ile Bilim, Sanayi<br />

ve Teknoloji Bakanlığı, 637 sayılı KHK ile Ekonomi Bakanlığı,<br />

639 sayılı KHK ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 640<br />

sayılı KHK ile Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, 641 sayılı KHK<br />

ile Kalkınma Bakanlığı, 644 sayılı KHK ile Çevre ve Şehircilik<br />

Bakanlığı, 645 sayılı KHK ile <strong>Orman</strong> ve Su İşleri Bakanlığı<br />

kurulmuştur. Kamu kurumlarının yeniden yapılandırılması<br />

nedeniyle, metin içinde ilgili kurumlara yapılan atıflarda<br />

genellikle kurumların yeni isimleri kullanılmış; KHK’ların<br />

yayımlandığı tarihten önce oluşturulan kurullara, yapılan<br />

kurumlararası protokol, anlaşma vs. ile yayınlanan<br />

basılı kaynaklara atıf yapılırken kurumların eski isimleri<br />

kullanılmıştır.<br />

1

yerel yönetimler sorumlu kurum/kuruluş olarak<br />

tanımlanmış, birçoğunda ise ilgili kurum/kuruluş<br />

olarak nitelendirilmiştir. Ancak, yerel düzeyde iklim<br />

değişikliği ile daha etkin olarak mücadele etmek<br />

ve uyum kapasitesini güçlendirmek için yerel<br />

yönetimlerin kendi stratejik plan ve programlarına<br />

bu konuyu entegre etmeleri ve İklim Değişikliği<br />

Yerel <strong>Eylem</strong> Planlarını hazırlamaları önem arz<br />

etmektedir.<br />

İDEP’te yer alan eylemlerin, gerek ulusal yatırım<br />

programlarına dahil edilmesi gerekse dış<br />

finansman olanaklarından faydalanılabilmesine<br />

yönelik olarak, söz konusu eylemlerin maliyetlerinin<br />

ve azaltım potansiyellerinin tespit edilmesi ve<br />

iç/dış finansman olanaklarının araştırılmasına<br />

ilişkin detaylı çalışmaların ivedilikle başlatılması<br />

gerekmektedir.<br />

Diğer taraftan, İDEP kapsamında yer alan ilgili<br />

eylemlerin uygulamaya konulması aşamasında,<br />

6015 sayılı Devlet Desteklerinin İzlenmesi ve<br />

Denetlenmesi Hakkında Kanunun kapsamında<br />

“devlet desteği” niteliği taşıyan mevcut<br />

tedbirlerin veya ihdası öngörülen tedbirlerin<br />

bahse konu Kanun’un uygun devlet desteğine<br />

ilişkin hükümlerin belirtildiği üçüncü maddesi<br />

çerçevesinde, yönetmeliklerin yürürlüğe<br />

konulmasına ilişkin Geçici birinci ve mevcut devlet<br />

desteklerine ilişkin Geçici üçüncü maddelerindeki<br />

usul ve esaslar göz önünde bulundurulmalıdır.<br />

1.1.<br />

İDEP’İN DAYANAKLARI<br />

Türkiye’nin <strong>Ulusal</strong> İklim Değişikliği <strong>Eylem</strong> Planı’nın<br />

hazırlanması, Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda yer<br />

alan “ülkemiz şartları çerçevesinde ilgili tarafların<br />

katılımıyla sera gazı emisyonları azaltımı politika<br />

ve tedbirlerini ortaya koyan bir <strong>Ulusal</strong> <strong>Eylem</strong> Planı<br />

hazırlanarak, BMİDÇS’ye ilişkin yükümlülüklerin<br />

yerine getirileceği” politikasına dayanmaktadır<br />

(DPT, 2006, s.75).<br />

Dokuzuncu Kalkınma Planı’ndaki önlem sadece<br />

“sera gazı emisyonları azaltımı politika ve<br />

tedbirlerini ortaya koyan bir <strong>Ulusal</strong> <strong>Eylem</strong> Planı”<br />

hazırlanması şeklinde belirtilmiş olsa da, iklim<br />

değişikliği konusunu bütüncül bir bakış açısıyla<br />

ele almak amacıyla uyum konusuna da eylem<br />

planında yer verilmiştir.<br />

İDEP’e rehberlik eden belgeler ve süreçler<br />

aşağıda yer almaktadır:<br />

• İklim Değişikliği Strateji Belgesi<br />

• Dokuzuncu Kalkınma Planı’nın ekonomik ve<br />

sosyal gelişme eksenleri:<br />

• Rekabet Gücünün Artırılması<br />

• İstihdamın Artırılması<br />

• Beşeri Gelişme ve Sosyal Dayanışmanın<br />

Güçlendirilmesi<br />

• Bölgesel Gelişmenin Sağlanması<br />

• Kamu Hizmetlerinde Kalite ve Etkinliğin<br />

Artırılması<br />

• İklim değişikliği ile ilgili uluslararası belgeler<br />

• BMİDÇS<br />

• Kyoto Protokolü<br />

• Bali <strong>Eylem</strong> Planı<br />

• Cancun Anlaşmaları<br />

• Birleşmiş Milletler Binyıl Kalkınma Hedefleri<br />

• AB’nin ilgili sektörel politikaları ve<br />

müktesebatı<br />

1.2.<br />

İDEP’İN KAPSAMI<br />

İDEP’in Sera Gazı Emisyon Kontrolü bölümü,<br />

Kyoto Protokolü’nün Ek A’sında yer alan sektörler<br />

ile BMİDÇS’nin İklim Değişikliği <strong>Ulusal</strong> Bildirimi<br />

ve Sera Gazı Envanteri raporlama formatlarında<br />

istenen sektörler esas alınarak; enerji, binalar,<br />

ulaştırma, sanayi, atık, tarım, arazi kullanımı ve<br />

ormancılık başlıkları altında oluşturulmuştur.<br />

Ayrıca, bütün sektörleri ilgilendiren ortak eylemler,<br />

“Sektörler Arası Ortak Konular” başlığı altında ele<br />

alınmıştır.<br />

İklim Değişikliğine Uyum bölümü, BMİDÇS’de<br />

de yer alan uyum ve etkilenebilirlik<br />

değerlendirmelerinin yapılmasını, bu bağlamda<br />

uyuma yönelik plan ve düzenlemelerin<br />

geliştirilmesi ve uygulanmasını temel almış olup<br />

öncelikli eylem alanları olarak su kaynaklarının<br />

yönetimi, tarım sektörü ve gıda güvencesi,<br />

ekosistem hizmetleri, biyolojik çeşitlilik ve<br />

ormancılık, doğal afet risk yönetimi ile insan<br />

sağlığı konuları çalışılmıştır.<br />

2

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

Şekil 1: İDEP’in Yapısı<br />

SERA GAZI EMİSYON<br />

KONTROLÜ<br />

Enerji<br />

Sanayi<br />

Ulaştırma<br />

Binalar<br />

Atık<br />

Tarım<br />

Arazi<br />

Kullanımı ve<br />

<strong>Orman</strong>cılık<br />

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE<br />

UYUM<br />

Su<br />

Kaynakları<br />

Yönetimi<br />

Tarım<br />

ve Gıda<br />

Güvenliği<br />

Ekosistem<br />

Hizmetleri,<br />

Biyolojik<br />

Çeşitlilik ve<br />

<strong>Orman</strong>cılık<br />

Doğal<br />

Afet Risk<br />

Yönetimi<br />

İnsan<br />

Sağlığı<br />

*İklim<br />

Değişikliğine<br />

Uyumda<br />

Sektörler Arası<br />

Ortak Konular<br />

1.3.<br />

İDEP HAZIRLIK SÜRECİ<br />

İDEP’in hazırlanması üç ana safhada<br />

gerçekleştirilmiştir:<br />

• Paydaş Analizi;<br />

• Mevcut Durum Değerlendirmesi ve İhtiyaçların<br />

Belirlenmesi;<br />

• İDEP’in Amaç, Hedef ve <strong>Eylem</strong>lerinin<br />

Belirlenmesi.<br />

1.3.1. Paydaş Analizi<br />

Projenin ilk aşamasında, iklim değişikliği ile<br />

mücadele konusunda geliştirilecek politikaları ve<br />

alınacak tedbirleri etkileyebilecek ve bunlardan<br />

etkilenebilecek paydaşların, sektörel bazda<br />

yapılan paydaş analizi ile belirlenmesinden sonra<br />

tüm proje sürecine aktif katılımları sağlanmıştır.<br />

1.3.2. Mevcut Durum Değerlendirmesi ve<br />

İhtiyaçların Belirlenmesi<br />

Projenin ikinci aşamasında, iklim değişikliği ile<br />

mücadele bağlamında ülkenin mevcut durumu<br />

aşağıdaki iki ana eksende incelenmiştir:<br />

*SG Emisyonu<br />

Kontrolünde<br />

Sektörler Arası<br />

Ortak Konular<br />

* Bu başlıklar altında kurumsal yapılanma ve politika oluşturma,<br />

teknoloji geliştirme ve transferi, finansman ve ekonomik<br />

araçlar, veri ve bilgi sistemleri, eğitim ve kapasite artırımı<br />

alanları ile İDEP izleme ve değerlendirme mekanizmaları ile<br />

ilgili eylemler bir araya getirilmiştir.<br />

• Doğrudan ya da dolaylı olarak sera gazı<br />

emisyonu kontrolüne yönelik mevcut<br />

politikalar, uygulamalar ve ihtiyaçlar,<br />

• Doğrudan ya da dolaylı olarak iklim<br />

değişikliğine uyuma yönelik mevcut politikalar,<br />

uygulamalar ve ihtiyaçlar.<br />

Türkiye’nin sera gazı emisyonlarının kontrolüne<br />

ilişkin mevcut politikaları, uygulama araçları ve<br />

uygulamaları ile devam eden diğer çalışmalar<br />

sektörel bir yaklaşımla incelenmiştir. Bu<br />

çerçevede enerji, sanayi, binalar, ulaştırma, atık,<br />

tarım, arazi kullanımı ve ormancılık sektörlerinde<br />

ve iklim değişikliği ile mücadeleye yönelik<br />

politika ve uygulamalardaki olumlu gelişmeler<br />

ile iyileştirilmesi, geliştirilmesi gereken yönler<br />

farklı paydaş gruplarından oluşan geniş bir<br />

katılımcı kitlesi ile saptanarak mevcut durum<br />

değerlendirilmiştir. Ayrıca Türkiye’nin iklim<br />

değişikliği ile mücadele ile ilgili şemsiye politikaları<br />

ve uygulamaları da bu katılımcı çalışmada ele<br />

alınmıştır. Mevcut durum, her bir sektör için dokuz<br />

3

aşlık altında incelenmiştir:<br />

1) Strateji, Politika ve Planlar<br />

2) Hukuki Çerçeve<br />

3) Kurumsal Yapı<br />

4) Finansman<br />

5) Ekonomik Araçlar<br />

6) Fiziki Yatırımlar ve Uygulamalar<br />

7) Araştırma - Geliştirme<br />

8) Veri ve Bilgi Sistemleri<br />

9) Eğitim, Bilinçlendirme ve Kapasite Geliştirme<br />

paydaş gruplarıyla gerçekleştirilen çalıştaylara ve<br />

resmi yazışmalarla alınan görüşlere dayanılarak<br />

hazırlanmıştır.<br />

İklim değişikliğine uyuma yönelik olarak da<br />

mevcut politika ve uygulamalar ile ihtiyaçlar<br />

ortaya koyularak ve ulusal mevzuatta iklim<br />

değişikliğine uyum analizleri yapılarak mevcut<br />

durum değerlendirmesi yapılmıştır. Mevcut<br />

durum değerlendirmesi çalışmalarına ve pilot<br />

uygulamalara paralel olarak Türkiye’nin çeşitli<br />

bölgelerinde Katılımcı Etkilenebilirlik Analizi<br />

gerçekleştirilmiştir. Katılımcı Etkilenebilirlik<br />

Analizleri sonucunda, su kaynaklarının yönetimi,<br />

tarım sektörü ve gıda güvencesi, ekosistem<br />

hizmetleri, biyolojik çeşitlilik ve ormancılık, doğal<br />

afet risk yönetimi ile insan sağlığı olmak üzere<br />

Türkiye için temelde beş etkilenebilirlik alanı öne<br />

çıkmıştır.<br />

1.3.3. İDEP’in Amaç, Hedef ve <strong>Eylem</strong>lerinin<br />

Belirlenmesi<br />

Projenin üçüncü aşamasında, yine katılımcı bir<br />

yöntemle, sektörler bazında öngörülen amaçlar<br />

ve hedefler doğrultusunda ele alınacak eylemler<br />

belirlenmiştir. İklim Değişikliği <strong>Eylem</strong> Planı,<br />

sektör uzmanlarının literatür çalışmalarına,<br />

ilgili paydaşlarla yüz yüze görüşmelere, odak<br />

gruplarla yapılan çalışmalara, geniş sektörel<br />

4

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

2. MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ<br />

2.1.<br />

GENEL DURUM<br />

Küresel iklim değişikliği ile mücadele konusundaki<br />

en önemli yasal düzenlemeler, BMİDÇS ve Kyoto<br />

Protokolü’dür. 2005 yılında yürürlüğe giren Kyoto<br />

Protokolü, içerdiği esneklik mekanizmalarıyla<br />

bir yandan küresel sera gazı emisyonlarının<br />

azaltılmasını hedeflerken, diğer yandan teknoloji<br />

transferini ve küresel sermaye hareketlerini<br />

tetiklemekte ve dolayısıyla başta yenilenebilir enerji<br />

kaynakları olmak üzere birçok alanda yeni istihdam<br />

olanakları sağlamaktadır. Bununla birlikte, 2012<br />

yılının sonunda Kyoto Protokolü’nün uygulama<br />

dönemi sona ermektedir. 2012 sonrasına ilişkin<br />

uluslararası rejimin oluşturulmasına yönelik<br />

olarak 2007 yılında gerçekleştirilen 13. Taraflar<br />

Konferansı’nda BMİDÇS’ye taraf ülkelerce<br />

Bali <strong>Eylem</strong> Planı kabul edilmiştir. 2012 sonrası<br />

uluslararası iklim değişikliği rejimi için önemli<br />

bir zemin teşkil eden ve 2010 yılında Meksika’da<br />

gerçekleştirilen 16. Taraflar Konferansı’nın çıktısı<br />

olan Cancun Anlaşmaları (1/CP.16 sayılı Karar),<br />

Bali <strong>Eylem</strong> Planı paralelinde bir dizi politik kararı<br />

içermektedir. Bu kapsamda önemli kararlardan<br />

biri de Tarafların iklim değişikliği ile mücadelenin,<br />

önemli fırsatlar getiren, sürekli yüksek gelişme<br />

ve sürdürülebilir kalkınmayı sağlayan düşük<br />

karbonlu toplumun inşasına doğru bir paradigma<br />

değişimini gerektirdiğini kabul etmeleridir<br />

(BMİDÇS TK16, <strong>2011</strong>, s:4).<br />

Türkiye, BMİDÇS’ye 2004, Kyoto Protokolü’ne<br />

2009 yılında taraf olmuştur. Türkiye'nin özgün<br />

konumuna atıfla, BMİDÇS’nin yükümlülüklerini<br />

daha iyi uygulayabilmesi amacıyla finansman,<br />

teknoloji ve kapasite geliştirme imkânlarına<br />

erişiminin arttırılması hususları müzakereler<br />

kapsamında görüşülmeye devam etmektedir.<br />

2.1.1. Temel Göstergeler<br />

Türkiye’nin ekonomik, sosyal ve sera gazı<br />

emisyonlarına ilişkin göstergelerine bakıldığında<br />

(bkz.Tablo 1), gerek ekonomik kalkınmışlık<br />

düzeyi, gerekse sera gazı emisyonları açısından<br />

BMİDÇS’nin Ek-I’inde yer alan gelişmiş ülkelerle<br />

benzer durumda olmadığı görülmektedir.<br />

Türkiye’nin kişi başı elektrik tüketimi ve kişi<br />

başı sera gazı emisyonları, OECD ülkelerinin<br />

yaklaşık üçte biri oranındadır. Diğer taraftan,<br />

Türkiye’de ekonominin enerji yoğunluğu, OECD<br />

ülkelerindekinden yaklaşık üçte bir oranında<br />

daha fazladır.<br />

Türkiye’de GSYH, 1990 ile 2008 yılları arasında<br />

%170,82 oranında artarken, toplam sera gazı<br />

emisyonlarının sadece %95,96 oranında artması,<br />

ekonominin gelişiminin giderek daha az sera gazı<br />

emisyonu yaratacak faaliyetlere dayandırılması<br />

bakımından olumlu bir eğilime işaret etmektedir<br />

(bkz. Tablo 1). Öte yandan, ekonominin enerji<br />

yoğunluğundaki düşüş 1990-2008 yılları arasında<br />

%29,41 olurken, aynı yıllar arasında ekonominin<br />

karbon yoğunluğunun sadece %27,87 oranında<br />

düşmesi, enerji arzındaki karbon yoğunluğunun<br />

ise %15,06 oranında artması, enerji arzından<br />

kaynaklanan sera gazı emisyonlarının azaltılması<br />

5

Tablo 1: Türkiye’nin Sosyo-Ekonomik, Enerji ve Karbon Verilerinin 1990–2008 Yılları<br />

Arasında Karşılaştırılması<br />

SOSYO-<br />

EKONOMİK<br />

ENERJİ<br />

KARBON<br />

GÖSTERGELER 1990 2008<br />

1990-2008<br />

(% değişim)<br />

GSYH (SGP)* (milyar 2000 ABD $) 306,90 831,16 170,82<br />

Nüfus (milyon kişi) 56,20 71,08 26,48<br />

Kişi başı GSYH (SGP) (2000 ABD $/kişi) 5.466,00 11.693,00 113,92<br />

Toplam Birincil Enerji Arzı (MTEP) 53,00 98,50 85,85<br />

Toplam Elektrik Üretimi (milyar kWh) 57,50 198,40 245,04<br />

Kişi Başı Birincil Enerji Arzı (TEP/kişi) 0,94 1,39 47,87<br />

Kişi Başı Elektrik Üretimi (kWh/kişi) 1.020,00 2.791,00 173,63<br />

Kişi Başı Elektrik Tüketimi (kWh/kişi) 1.024,00 2.400,00 134,38<br />

Ekonominin Enerji Yoğunluğu (TEP/bin 2000<br />

ABD$-SGP)<br />

0,17 0,12 -29,41<br />

Toplam Sera Gazı Emisyonları (Mton CO 2 e) ** 187,03 366,50 95,96<br />

Toplam CO 2 Emisyonları*** (Mton CO 2 ) 126,70 270,86 113,78<br />

Elektrik Üretiminden Kaynaklı Sera Gazı<br />

Emisyonları (Mton CO 2 e)<br />

30,44 101,79 334,40<br />

Toplam yutaklar (Mton CO2e) 44,87 80,58 79,59<br />

Kişi Başı Sera Gazı Emisyonları (ton CO 2 e/kişi) 3,33 5,16 54,94<br />

Ekonominin Karbon Yoğunluğu (ton CO 2 e/2000<br />

ABD$-SGP)<br />

0,61 0,44 -27,87<br />

Enerji Arzının Karbon Yoğunluğu (ton CO 2 /TEP) 2,39 2,75 15,06<br />

* SGP: Satınalma gücü paritesi<br />

** AKAKDO dâhil değildir.<br />

*** Sadece yakıtların yakılmasından kaynaklanan CO 2 emisyonlarını içermektedir.<br />

Kaynak: Uluslararası Enerji Ajansı, 2010; Türkiye İstatistik Kurumu, <strong>2011</strong>; Bölgesel Çevre Merkezi Türkiye, 2008<br />

Tablo 2: 2008 Yılı İçin Türkiye, OECD Ülkeleri ve Dünya <strong>Genel</strong>ine İlişkin Sosyo-Ekonomik,<br />

Enerji ve Karbon Verilerinin Karşılaştırılması*<br />

SOSYO-<br />

EKONOMİK<br />

ENERJİ<br />

KARBON<br />

GÖSTERGELER<br />

TÜRKİYE<br />

OECD<br />

ÜLKELERİ<br />

DÜNYA GENELİ<br />

GSYH (milyar 2000 ABD$) 375,96 30.504,00 40.482,00<br />

Nüfus (milyon kişi) 71,08 1.190,00 6.688,00<br />

Kişi başı GSYH (bin 2000 ABD$/kişi) 5,29 25,63 6,05<br />

Toplam Birincil Enerji Arzı (MTEP) 98,50 5.422,00 12.267,00<br />

Toplam Elektrik Tüketimi (milyar kWh) 170,60 10.097,00 18.603,00<br />

Kişi Başı Birincil Enerji Arzı (TEP/kişi) 1,39 4,56 1,83<br />

Kişi Başı Elektrik Tüketimi (kWh/kişi) 2.400,00 8.486,00 2.782,00<br />

Ekonominin Enerji Yoğunluğu (TEP/bin 2000 ABD$) 0,26 0,18 0,30<br />

Toplam CO 2 Emisyonları** (Mton CO 2 ) 263,53 12.630,00 29.381,00***<br />

Kişi Başı CO 2 Emisyonları (ton CO 2 /kişi) 3,71 10,61 4,39<br />

Ekonominin Karbon Yoğunluğu (ton CO 2 /bin 2000<br />

ABD$)<br />

0,70 0,41 0,73<br />

Enerji Arzının Karbon Yoğunluğu (ton CO 2 /TEP) 2,68 2,33 2,40<br />

6<br />

* Bu tabloda kullanılan veriler diğer ülkeler ile karşılaştırılabilir olması açısından Uluslararası Enerji Ajansı’ndan alınmıştır. Bu bağlamda ulusal<br />

verilere göre farklılık gösterebilir.<br />

** Sadece yakıtların yakılmasından kaynaklanan CO 2 emisyonlarını içermektedir.<br />

*** Dünya geneli için verilen sera gazı emisyonları, uluslararası havacılık ve uluslararası deniz taşımacılığından kaynaklanan sera gazı emisyonlarını<br />

da içermektedir.<br />

Kaynak: Uluslararası Enerji Ajansı, 2010

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

konusunda hala yapılması gerekenler olduğuna<br />

işaret etmektedir. Bununla birlikte, 1990-2008<br />

yılları arasında toplam yutaklarda %79,59 oranında<br />

artış olması oldukça önemli bir gelişmedir.<br />

2.1.2. Türkiye’nin Sera Gazı Emisyonları<br />

Eğilimi<br />

Türkiye’nin Sera Gazı Emisyon Envanteri (1990-<br />

2009) Nisan <strong>2011</strong>’de BMİDÇS Sekretaryası’na<br />

sunulmuştur. Envantere göre Türkiye’nin 1990-<br />

2009 yılları arası toplam sera gazı emisyonu ve<br />

emisyonların sektörlere göre dağılımı Tablo 3’te<br />

verilmektedir.<br />

Tablo 3: Türkiye'nin 1990-2009 Yılları Arası Sektörlere Göre Toplam Sera Gazı<br />

Emisyonları<br />

Toplam Sera Gazı Emisyonları (Mton CO 2 e)<br />

Yıllar<br />

Sektörler<br />

1990 1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009<br />

Enerji 132,13 160,79 212,55 241,75 258,56 288,69 276,71 278,33<br />

Endüstriyel<br />

Süreçler<br />

15,44 24,21 24,37 28,78 30,70 29,26 29,83 31,69<br />

Tarımsal<br />

Faaliyetler<br />

29,78 29,68 27,37 25,84 26,50 26,31 25,04 25,70<br />

Atık 9,68 23,83 32,72 33,52 33,88 35,71 33,92 33,93<br />

TOPLAM 187,03 239,17 297,01 329,56 349,64 379,98 366,49 369,65<br />

Not: Arazi kullanımı ve arazi kullanım değişimlerinden kaynaklanan emisyonlar tabloya dâhil edilmemiştir. Türkiye’de solvent ve<br />

diğer ürünlerin kullanımından kaynaklanan sera gazı emisyonlarının miktarı hesaplanmadığı için tabloya dâhil edilmemiştir.<br />

Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, <strong>2011</strong><br />

7

Şekil 2: 1990-2009 Yılları Arasında Sektörler Bazında Sera Gazı Emisyonları<br />

Sera Gazı Emisyonları - CO2 eşdeğeri (Gg)<br />

Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, <strong>2011</strong><br />

Sera gazı emisyonlarının sektörel bazda yıllar<br />

itibariyle gelişimine bakıldığında (bkz. Şekil 2)<br />

2001 yılındaki ekonomik kriz dönemi dışında<br />

2007 yılına kadar sürekli artış göstermiş olduğu<br />

görülmektedir. 2008 ve 2009 yıllarında yaşanan<br />

küresel ekonomik krizin de yine sera gazı<br />

emisyonlarının azaltılması açısından olumlu bir<br />

sonuç yarattığı söylenebilir. Sektörler arası bir<br />

karşılaştırma yapıldığında ise 2005 yılından itibaren<br />

tarımsal faaliyetler ve atıklardan kaynaklanan sera<br />

gazı emisyonlarının hemen hemen sabit kaldığı;<br />

toplam emisyonlardaki artışın büyük oranda enerji<br />

üretim ve tüketiminden ve endüstriyel süreçlerden<br />

kaynaklandığı görülmektedir.<br />

Sera gazı emisyonlarının 2009 yılı sektörel dağılımı<br />

Şekil 3’te verilmektedir. Toplam emisyonlar içinde en<br />

büyük payı %75 ile enerji sektörü almaktadır. Enerji<br />

sektörü kapsamında enerji üretimi, sanayi, ulaştırma<br />

ve diğer sektörlerde (binalar, tarım, ormancılık<br />

ve balıkçılık faaliyetlerinde) yakılan yakıtlardan<br />

kaynaklanan emisyonlar yer almaktadır. Enerji<br />

sektörünü %9’luk paylarla atık ve sanayi sektörleri,<br />

%7 pay ile tarım sektörü takip etmektedir.<br />

2009 Envanteri’de yakıtların yanmasından<br />

kaynaklanan sera gazı emisyonları “Enerji”<br />

başlığı altındaki emisyon miktarının %99,3’ünü<br />

oluşturmaktadır. Bu başlık altında geri kalan %0,07’lik<br />

emisyon miktarının kaynağı ise fosil yakıtlardan<br />

Şekil 3: Sektörlere Göre 2009 Yılı Toplam Sera<br />

Gazı Emisyonları<br />

Endüstriyel<br />

süreçler<br />

31,7 Mton<br />

CO 2 e;<br />

%9<br />

Tarım<br />

25,7 Mton<br />

CO 2 e;<br />

%7<br />

Atıklar<br />

33,9 Mton<br />

CO 2 e;<br />

%9<br />

Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, <strong>2011</strong><br />

Enerji<br />

278,3 Mton<br />

CO 2 e;<br />

%75<br />

kaynaklanan uçuculardır. Şekil 4’te de görüldüğü<br />

gibi yakıtların yanmasından kaynaklanan sera<br />

gazı emisyonlarında en büyük payı %37 ile enerji<br />

endüstrisinde yakılan fosil yakıtlardan kaynaklanan<br />

emisyonlar oluşturmaktadır.<br />

8

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

Şekil 4: 2009 Yılında Yakıtların Yanmasından<br />

Kaynaklanan Sera Gazı Emisyonlarının<br />

Alt-Sektörlere Göre Dağılımı<br />

Diğer sektörler<br />

70,7 Mton<br />

CO 2 e;<br />

%26<br />

Enerji<br />

endüstrisi<br />

102,8 Mton<br />

CO 2 e;<br />

%37<br />

2.1.4. Hukuki Çerçeve ve Kurumsal Yapı<br />

Türkiye’de, BMİDÇS’ye taraf olunmadan önce 2001<br />

yılında kurumsal yapılanmaya gidilmiş ve 2001/2<br />

sayılı Başbakanlık <strong>Genel</strong>gesi’yle İklim Değişikliği<br />

Koordinasyon Kurulu (İDKK) oluşturulmuştur.<br />

Türkiye’nin 2004 yılında BMİDÇS’ye taraf olması<br />

ile birlikte İDKK yeniden yapılandırılmış 2 , 2010<br />

yılında ise yeni üyelerin katılımıyla genişletilmiştir. 3<br />

İDKK üyesi kurumlar 4 ;<br />

Ulaştırma<br />

47,4 Mton<br />

CO 2 e;<br />

%17<br />

Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, <strong>2011</strong><br />

İmalat sanayii<br />

ve inşaat<br />

sektörü<br />

55,4 Mton<br />

CO 2 e;<br />

%20<br />

• Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı,<br />

• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (koordinatör),<br />

• Dışişleri Bakanlığı,<br />

• Ekonomi Bakanlığı,<br />

• Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,<br />

• Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı,<br />

2.1.3. Strateji, Politika ve Planlar<br />

Türkiye bir yandan BMİDÇS kapsamında<br />

küresel ölçekteki müzakerelere katılmakta, diğer<br />

yandan AB’ye üyelik için müzakere süreçlerini<br />

yürütmektedir. Bu süreçlerin, Türkiye için hem<br />

bazı tehditler, hem de bazı fırsatlar yaratabileceği;<br />

ancak uygun bir müzakere stratejisi ile tehditlerin<br />

fırsata dönüştürülebileceği; küresel fonlardan<br />

yararlanılabileceği; ülkenin teknoloji geliştirme<br />

ve teknoloji transferi konusunda atacağı stratejik<br />

adımlarla küresel bir aktör olma yolunda<br />

ilerleyebileceği; bu sürecin ülkenin sürdürülebilir<br />

kalkınmasına önemli bir ivme sağlayabileceği<br />

öngörülebilir.<br />

İklim değişikliğine yönelik olarak hazırlanan<br />

en temel belge, iklim değişikliği ile mücadele<br />

kapsamında ilgili sektörlerde öncelikli olarak<br />

yapılması gereken çalışmaları ve iklim değişikliğine<br />

uyuma yönelik önlemleri tanımlayan ve 3 Mayıs<br />

2010 tarihinde Yüksek Planlama Kurulu tarafından<br />

onaylanan “<strong>Ulusal</strong> İklim Değişikliği Stratejisi<br />

(2010-2020)”dir.<br />

Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda doğrudan <strong>Ulusal</strong><br />

İklim Değişikliği <strong>Eylem</strong> Planı’nın hazırlanması<br />

gündeme getirilmektedir. Ayrıca, uluslararası<br />

yükümlülüklerin karşılanmasının, sürdürülebilir<br />

kalkınma ve ortak fakat farklılaştırılmış sorumluluk<br />

ilkeleri çerçevesinde yerine getirileceği<br />

belirtilmektedir.<br />

• Kalkınma Bakanlığı,<br />

• Maliye Bakanlığı,<br />

• <strong>Orman</strong> ve Su İşleri Bakanlığı,<br />

• Sağlık Bakanlığı,<br />

• Ulaştırma Bakanlığı,<br />

• Hazine Müsteşarlığı,<br />

• Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB),<br />

• Türk Sanayici ve İşadamları Derneği<br />

(TÜSİAD)’dır.<br />

İDKK bünyesinde 11 çalışma grubu oluşturulmuş<br />

olup koordinatör kurumlar ile birlikte bu çalışma<br />

grupları şunlardır:<br />

• İklim Değişikliğinin Etkilerinin Araştırılması<br />

(Devlet Meteoroloji İşleri <strong>Genel</strong> Müdürlüğü)<br />

• Sera Gazları Emisyon Envanteri (Türkiye<br />

İstatistik Kurumu),<br />

• Sanayi, Konut, Atık Yönetimi ve Hizmet<br />

Sektörlerinde Sera Gazı Azaltımı (Enerji ve<br />

Tabii Kaynaklar Bakanlığı)<br />

2 2004/13 sayılı Başbakanlık <strong>Genel</strong>gesi<br />

3 2010/18 sayılı Başbakanlık <strong>Genel</strong>gesi<br />

4 2010/18 sayılı Başbakanlık <strong>Genel</strong>gesi’nde yer alan İDKK üyesi<br />

kurumların adları, kamu kurumlarını yeniden yapılandıran 635, 639,<br />

641, 644 ve 645 sayılı KHK’lar esas alınarak değiştirilmiştir.<br />

9

• Enerji Sektöründe Sera Gazı Azaltımı (Enerji<br />

ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı),<br />

• Ulaştırma Sektöründe Sera Gazı Azaltımı<br />

(Ulaştırma Bakanlığı),<br />

• Arazi Kullanımı, Arazi Kullanım Değişikliği ve<br />

<strong>Orman</strong>cılık (<strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong> Müdürlüğü)<br />

• Politika ve Strateji Geliştirme (Çevre ve<br />

Şehircilik Bakanlığı),<br />

• Eğitim ve Kamuoyunu Bilinçlendirme (Çevre<br />

ve Şehircilik Bakanlığı),<br />

• İklim Değişikliğine Uyum (Devlet Su İşleri<br />

<strong>Genel</strong> Müdürlüğü),<br />

• Finansman ve Teknoloji Transferi (Kalkınma<br />

Bakanlığı)<br />

• Karbon Piyasaları (Çevre ve Şehircilik<br />

Bakanlığı)<br />

İDKK’nın yanı sıra, 2010 yılında Çevre ve <strong>Orman</strong><br />

Bakanlığı bünyesinde İklim Değişikliği Dairesi<br />

Başkanlığı kurulmuştur. Bununla birlikte, iklim<br />

değişikliği konusunda görev ve sorumluluk<br />

üstlenmesi gereken kamu kuruluşlarının kuruluş<br />

kanunlarında gerekli düzenlemelerin yapılması,<br />

yasal alt yapının oluşturulması ve kurumsal<br />

yapılanma açısından oldukça önemli bir gelişme<br />

olacaktır.<br />

2.1.5. Veri ve Bilgi Sistemleri<br />

BMİDÇS’nin yükümlülüklerinden biri olan sera gazı<br />

emisyonları ve yutaklarına ilişkin <strong>Ulusal</strong> Envanter’in<br />

hazırlanmasından ve raporlanmasından sorumlu<br />

olan Türkiye İstatistik Kurumu, her yıl Nisan<br />

ayında <strong>Ulusal</strong> Envanteri BMİDÇS Sekretaryası’na<br />

sunmaktadır.<br />

Ancak, sera gazı emisyon hesapları genellikle<br />

Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC)<br />

Rehberlerinde kullanılan uluslararası emisyon<br />

faktörlerine dayandırılarak Tier-1 yöntemiyle<br />

yapılmaktadır. Sektörler bazında daha hassas<br />

yöntemlerle hesaplama yapılması, Türkiye’ye özgü<br />

emisyon faktörlerinin tam olarak belirlenmesine<br />

bağlıdır. Bu durum, Türkiye’deki sera gazı<br />

emisyonu verilerinin net biçimde belirlenmesi<br />

bakımından da oldukça önemlidir.<br />

BMİDÇS’ye taraf ülkelerin yükümlülüklerinden<br />

olan <strong>Ulusal</strong> Bildirim’in birincisi, Türkiye tarafından<br />

2007 yılında Sekretarya’ya sunulmuştur. Rapor,<br />

kapsamında hem ülkenin sera gazı emisyon<br />

envanteri ve projeksiyonları, hem de mevcut ve<br />

planlanan politikaların ayrıntılı bir dökümünü<br />

kapsayan ve uluslararası platforma sunulan ilk<br />

belge olması nedeniyle önemlidir. İkinci <strong>Ulusal</strong><br />

Bildirim için çalışmalara 2010 yılı itibariyle<br />

başlanmıştır.<br />

2.1.6. Bilim ve Teknoloji<br />

Bilim ve teknoloji alanındaki çalışmaların<br />

arttırılması için ulusal hedeflerden biri araştırma ve<br />

geliştirme (Ar-Ge) harcamalarının GSYİH içindeki<br />

payının 2013’e kadar %2’ye ulaştırılmasıdır. Bir<br />

diğer hedef, 2013 yılında tam zamanlı eşdeğer<br />

Ar-Ge personeli sayının 150.000’e ulaştırılmasıdır<br />

(TÜBİTAK, 2010).<br />

5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin<br />

Desteklenmesi Hakkında Kanun ile Ar-Ge<br />

faaliyetleri için yeni teşvik ve destekler getirilmiştir<br />

ve ayrıca kurumlar vergisindeki Ar-Ge indirimi<br />

%100 oranına çıkarılmıştır. Küçük ve Orta Ölçekli<br />

İşletmelerin (KOBİ) ağırlıklı olarak proje bazında,<br />

büyük ölçekli firmaların ise bünyelerindeki Ar-<br />

Ge merkezi faaliyetleri bazında desteklenmesi<br />

öngörülmektedir. Ayrıca kamu kurum ve<br />

kuruluşları tarafından desteklenmiş olan Ar-Ge<br />

projelerinde geliştirilen özgün ürün veya süreçlerin<br />

uygulamaya aktarılmasının vergi indirimleri ile<br />

özendirilmesi amaçlanmaktadır.<br />

Bu kanunun yayımlanmasını müteakiben<br />

faaliyetlerde artış gözlenmiştir. Geçen yıla<br />

kadar büyük ölçekte üniversite, devlet ve<br />

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu<br />

(TÜBİTAK) döngüsünde gerçekleşen faaliyetlerde<br />

artık özel sektör daha fazla rol almaya başlamıştır.<br />

Enerji alanındaki Ar-Ge yatırımlarının ise büyük bir<br />

kısmını enerji verimliliği ve yerli yenilenebilir enerji<br />

teknolojilerin geliştirilmesine yönelik araştırmalar<br />

oluşturmaktadır.<br />

Bilim ve teknoloji alanında gerçekleştirilen<br />

çalışmaların planlanması, koordine edilmesi<br />

ve yürütülmesi alanında odak noktası olan<br />

TÜBİTAK’ın Ar-Ge faaliyetlerini desteklemek<br />

üzere oluşturduğu birçok program bulunmaktadır.<br />

İklim değişikliği alanında etkisi yüksek<br />

projelerin öncelikle destekleneceği hükmü, tüm<br />

10

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

programların kriterleri içerisinde yer almaktadır.<br />

TÜBİTAK’ın koordinatörlüğünde hazırlanmakta<br />

olan <strong>Ulusal</strong> Enerji, Su ve Gıda Ar-Ge ve Yenilik<br />

Stratejileri’nde de iklim değişikliği ile mücadeleye<br />

ilişkin stratejilere yer verilmesi beklenmektedir.<br />

2.1.7. Finansman<br />

İklim değişikliği ile mücadeleye yönelik olarak<br />

kullanılabilecek mali kaynaklara bakıldığında,<br />

ulusal düzeyde Kalkınma Bakanlığı tarafından<br />

koordine edilen genel bütçe ve yerel ölçekte<br />

Kalkınma Ajansları tarafından sürdürülebilir<br />

kalkınmayı destekleme amacıyla kullandırılan<br />

fonlar aracılığı ile dolaylı olarak ilgili olsa da<br />

iklim değişikliğine yönelik olarak mali kaynaklar<br />

sağlanmaktadır. Banka kredilerinin bu alana<br />

yönlendirilmesi ve uluslararası fonlardan<br />

yararlanılması amacı ile Bilim, Sanayi ve Teknoloji<br />

Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ekonomi<br />

Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,<br />

Hazine Müsteşarlığı, Elektrik İşleri Etüt İdaresi<br />

<strong>Genel</strong> Müdürlüğü, Küçük ve Orta Ölçekli<br />

İşletmeleri Destekleme ve Geliştirme İdaresi<br />

Başkanlığı (KOSGEB) ile Türkiye Kalkınma<br />

Bankası ve Türkiye Sınai Kalkınma Bankası<br />

bünyesinde çeşitli çalışmalar yürütülmektedir.<br />

<strong>Ulusal</strong> kaynakların yanında, AB ve Küresel<br />

Çevre Fonu (GEF) fonları da dahil, mevcut<br />

birçok uluslararası ve ikili anlaşmalarla oluşan<br />

kaynakların bulunduğu görülmektedir. Uluslararası<br />

fonlar arasında Dünya Bankası, Avrupa İmar<br />

ve Kalkınma Bankası, Fransız Kalkınma Ajansı,<br />

Alman Kalkınma Bankası, İngiltere Ticaret ve<br />

Yatırım Kurumu, Japon Uluslararası İşbirliği<br />

Bankası sayılabilir. Çok taraflı iki fondan oluşan<br />

İklim Yatırım Fonları 6 kapsamında yer alan Temiz<br />

Teknoloji Fonu 7 ’ndan Türkiye’nin önemli bir pay<br />

alması iklim değişikliği ile mücadele ve uyuma<br />

yönelik politikaların finansmanı açısından önemli<br />

bir gelişmedir.<br />

Tüm sektörlerde sera gazı emisyonlarının<br />

kontrolüne ilişkin teknik ve teknolojik seçenekler,<br />

bunların sera gazı azaltım potansiyelleri ve<br />

maliyetleri konusunda analitik çalışmalar<br />

devam etmektedir ve söz konusu çalışmaların<br />

tamamlanmasını müteakip yatırımların finansman<br />

ihtiyacı belirlenebilecektir.<br />

6 Climate Investment Funds (CIF): http://www.climateinvestmentfunds.org/cif/<br />

7 Clean Technology Fund (CTF): http://www.climateinvestmentfunds.<br />

org/cif/node/2<br />

Kyoto Protokolü’nün esneklik mekanizmalarından<br />

yararlanamayan Türkiye’nin önündeki benzer<br />

bir seçenek, gönüllü karbon piyasalarıdır.<br />

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nca gönüllü karbon<br />

piyasalarının daha etkin işlemesi ve proje<br />

geliştiricilere yol göstermesi amacıyla Sera Gazı<br />

Emisyon Azaltımı Sağlayan Projelere İlişkin Sicil<br />

İşlemleri Tebliği 07.08.2010 tarih ve 27665 sayılı<br />

Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.<br />

Sicile kaydı yapılacak projeler aracılığıyla,<br />

Türkiye’de üretilen karbon sertifikalarının<br />

güvenirliğinin artırılması amaçlanmaktadır.<br />

Türkiye’nin gönüllü karbon piyasalarındaki profili<br />

Tablo 4’te ve Şekil 5’te görülmektedir.<br />

BMİDÇS kapsamında Türkiye’nin özgün konumu<br />

ve uluslararası iklim rejimindeki belirsizliklere<br />

rağmen, ülkemiz gönüllü karbon piyasasında<br />

önemli ölçüde ilerleme kaydetmiştir. Projelerin<br />

Tablo 4: Gönüllü Karbon Piyasalarında<br />

Türkiye’nin Profili<br />

Türkiye’nin Gönüllü Karbon Piyasası (GKP) Profili<br />

(1 Mart <strong>2011</strong> tarihi itibariyle)<br />

Bugüne kadar kayıt olmuş GKP Projesi<br />

151 adet<br />

(Kamuya açık kayıtlardaki bilgilerle sınırlı)<br />

Tahmini yıllık emisyon azaltımı<br />

(Başvuruda bulunmuş tüm projeler)<br />

Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, <strong>2011</strong><br />

10 Mt<br />

CO 2 e<br />

Şekil 5: Türkiye GKP Projelerinin Türleri, Sayıları<br />

ve Yüzde Dağılımları<br />

Çöpgazı; 7;<br />

%5<br />

Hidroelektrik; 84;<br />

%55<br />

Jeotermal; 4;<br />

%3<br />

Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, <strong>2011</strong><br />

Biyokütle; 1;<br />

%1<br />

Rüzgar; 55;<br />

%36<br />

11

çoğunluğu hidroelektrik, rüzgâr ve jeotermal gibi<br />

yenilenebilir enerji alanında olup, atıktan enerji<br />

üretimi ve biyokütle alanında projeler de mevcuttur.<br />

Mart <strong>2011</strong> tarihli verilere göre Türkiye’de toplam 151<br />

proje geliştirilmiş olup, bunların 84’ü hidroelektrik,<br />

55’i rüzgâr, 4’ü jeotermal, 7’si atıktan enerji üretimi<br />

ve 1 tanesi de biyokütle enerjisi projeleridir.<br />

2.1.8. Eğitim ve Kapasite Geliştirme<br />

Kurumsal anlamda BMİDÇS’nin altıncı maddesinin<br />

öngördüğü iklim değişikliği alanında eğitim ve<br />

farkındalık yaratma konusunda Bölgesel Çevre<br />

Merkezi (REC) Türkiye, 2005-2008 yılları arasında<br />

<strong>Ulusal</strong> Odak Noktası olarak görevlendirilmiştir. REC<br />

Türkiye bu alanda rehberlik sağlayacak çok sayıda<br />

çalışma yürütmüştür.<br />

2008 yılı itibariyle bu alanda odak noktası olarak<br />

görevlendirilen Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ana<br />

hizmet birimi Çevre Yönetimi <strong>Genel</strong> Müdürlüğü,<br />

Bakanlığın Eğitim ve Yayın Dairesi Başkanlığı ile<br />

koordineli olarak bu alanda çalışmaktadır. Eğitim<br />

ve Yayın Dairesi Başkanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı<br />

ve medya ile çevre ve iklim değişikliği eğitimi ve<br />

programları için çalışmalar yapmakta olup bugüne<br />

kadar, Ankara’da 360, ülke çapında 2400 ilköğretim<br />

kuruluşuna ulaşan Çevre Eğitimi Projesi adlı bir<br />

projeyi yürütmüştür.<br />

Son yıllarda iklim değişikliği konusunda kapasite<br />

geliştirmeye yönelik yapılan çalışmalarda ciddi<br />

bir artış görülmektedir. Bunun nedeni Türkiye’nin<br />

iklim değişikliği süreçlerine aktif katılımı ve küresel<br />

ısınmanın olumsuz etkilerinin ulusal medyada<br />

yoğun bir şekilde tartışılmasıdır. Bu kapsamda kilit<br />

paydaşların (kamu kurumları, özel sektör, yerel<br />

yönetimler ve sivil toplum kuruluşlarının) teknik<br />

kapasitelerinin geliştirilmesine yönelik, özellikle<br />

uluslararası kuruluşlarla ortak sürdürülen bir dizi<br />

proje mevcuttur. Kapasite geliştirme projeleri genel<br />

nitelikteki değerlendirmelerden ziyade uyum,<br />

müzakerelere katılım, karbon piyasaları gibi iklim<br />

değişikliğinin alt konularına yönelik daha verimli<br />

değerlendirmeleri içerecek şekilde oluşturulmuştur.<br />

Yüksek öğretim düzeyinde ise iklim değişikliği<br />

ve sera gazı emisyonlarının azaltılmasına yönelik<br />

eğitim veren ilgili fakültelerde anabilim dalları<br />

bulunmamakta, çevre mühendisliği gibi ilgili<br />

bölümlerde iklim değişikliği ve sera gazı azaltımı<br />

konularına ayrılan süre ve insan kaynakları yetersiz<br />

kalmaktadır.<br />

Farkındalık yaratma bağlamında, sınırlı sayıda Sivil<br />

Toplum Kuruluşlarının (STK) ve iklim değişikliği<br />

konularına yönelik özel olarak program yapan<br />

bazı medya organlarının etkinliklerinin olduğu<br />

söylenebilir.<br />

UNDP, Türkiye’de iklim değişikliği konusunda ilgili<br />

tarafların kapasitesini arttırmak ve BMİDÇS’nin etkin<br />

uygulanması kapsamında destek vermek üzere,<br />

son yıllarda başta Çevre ve Şehircilik Bakanlığı<br />

olmak üzere ulusal kurum ve kuruluşlarla ortak<br />

birçok proje yürütmektedir.<br />

Tamamlanmış ve hâlihazırda devam eden bazı<br />

önemli projeler ve uygulayıcıları aşağıda yer<br />

almaktadır:<br />

• Türkiye’nin İklim Değişikliği <strong>Eylem</strong> Planı’nın<br />

Geliştirilmesi Projesi (Çevre ve Şehircilik<br />

Bakanlığı ve UNDP Türkiye)<br />

• Türkiye’nin İklim Değişikliğine Uyum<br />

Kapasitesinin Geliştirilmesi Ortak Programı<br />

(Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve UNDP Türkiye,<br />

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü-FAO,<br />

Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Teşkilatı-<br />

UNIDO, Birleşmiş Milletler Çevre Programı-<br />

UNEP)<br />

• Küresel Çevre Anlaşmalarının Yönetiminde<br />

<strong>Ulusal</strong> Kapasitenin Değerlendirilmesi Projesi<br />

(Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve GEF)<br />

• Türkiye’nin Uluslararası İklim Değişikliği<br />

Müzakerelerine Etkin Katılımı ve Gönüllü Karbon<br />

Piyasalarına Yönelik Kapasitesinin Geliştirilmesi<br />

Projesi (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Kalkınma<br />

Bakanlığı ve UNDP Türkiye)<br />

• Birinci ve İkinci <strong>Ulusal</strong> Bildirim Projeleri (Çevre<br />

ve Şehircilik Bakanlığı ve UNDP Türkiye)<br />

• Türkiye’de İklim Değişikliği Politikalarının<br />

Tanıtılması Projesi (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı<br />

ve REC Türkiye)<br />

12

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

2.2.<br />

ENERJİ<br />

Uluslararası Enerji Ajansı tarafından yayınlanan<br />

2008 yılı enerji göstergelerine bakıldığında, kişi<br />

başı birincil enerji tüketimi dünya ortalaması<br />

değeri 1,83 TEP, OECD ortalaması ise 4,56<br />

TEP’tir. Türkiye’nin kişi başı birincil enerji tüketimi<br />

1,39 TEP olup, dünya ve OECD ortalamalarının<br />

altındadır (IEA, 2010). Diğer taraftan, Türkiye’nin<br />

enerji tüketimi 1990-2009 yılları arasında yaklaşık<br />

%100 (1990’da 41.611 bin TEP; 2009’da 80.574<br />

bin TEP) oranında artış göstermiştir.<br />

Artan enerji talebi ile birlikte düşünüldüğünde,<br />

enerji arz sisteminin gittikçe artan ithal fosil yakıt<br />

bağımlılığı, ülke enerji politikalarında çözülmesi<br />

gereken bir sorundur. Enerji ve Tabii Kaynaklar<br />

Bakanlığı’nın politika belgelerine bakıldığında<br />

da, yukarıdaki resme uyumlu olarak Türkiye’nin<br />

enerji politikasının arz güvenliği ekseninde<br />

yapılandırıldığı görülmektedir.<br />

Diğer taraftan Nisan <strong>2011</strong>’de BMİDÇS’ye sunulan<br />

Türkiye’nin <strong>Ulusal</strong> Envanteri’ne göre, 2009 yılında<br />

enerji sektörünün toplam emisyon miktarındaki<br />

payı %75,3 oranında gerçekleşmiştir. <strong>Ulusal</strong><br />

Envanter Raporu’nda görüleceği gibi, 1990-<br />

2009 yılları arasında ülkemizin toplam sera gazı<br />

emisyonları %97,6 oranında artarken, enerji<br />

sektörü CO 2 emisyonlarındaki artış ise %114<br />

olarak gerçekleşmiştir (TÜİK, <strong>2011</strong>). Elektrik<br />

sektörü emisyonları ise enerji sektörü emisyonları<br />

içinde en fazla paya sahip olmakla birlikte 2007<br />

yılından başlayarak azalma eğilimindedir. Ancak<br />

2009 yılı kriz yılı olması nedeniyle üretimdeki<br />

düşüş dikkate alınmalıdır.<br />

Yukarıda özetlenen mevcut şartlar ve eğilimler<br />

altında Türkiye için emisyon azaltımının<br />

mümkün olmadığı, iklim değişikliği ile<br />

mücadele çerçevesinde emisyon artışından<br />

azaltım yapmanın, yani emisyon sınırlandırma<br />

politikasının en öne çıkan seçenek olduğu<br />

belirtilmektedir.<br />

Bin Ton<br />

Tablo 5: Enerji ve Elektrik Sektörü Kaynaklı<br />

Sera Gazı Emisyonları<br />

Sektör<br />

2007 yılı için<br />

Toplam CO2<br />

(Bin Ton)<br />

2008 yılı için<br />

Toplam CO2<br />

(Bin Ton)<br />

2009 yılı için<br />

Toplam CO2<br />

(Bin Ton)<br />

Enerji 282.833 270.862 271.109<br />

Elektrik 106.602 105.940 96.286<br />

Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, <strong>2011</strong><br />

Şekil 6: Türkiye’de 1990-2009 Yılları Arasında<br />

Sera Gazı Emisyonlarının Gelişimi ve<br />

Enerji Sektörü<br />

Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, <strong>2011</strong><br />

13

Birincil Enerji Arzı<br />

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın 2009<br />

yılı verilerine göre, Türkiye’de birincil enerji<br />

arzının %91’i fosil yakıtlardan, %9’u hidrolik ve<br />

yenilenebilir kaynaklardan elde edilmektedir<br />

(ETKB, <strong>2011</strong>).<br />

Yine 2009 rakamlarına göre, Türkiye birincil<br />

enerji arzının %77,4’ünü ithal etmiştir (%70.9 dışa<br />

bağımlılık oranıdır). Toplam birincil enerji arzının<br />

sırasıyla %29 ve %31’ini teşkil eden petrol ve<br />

doğalgazda, yerli üretim payının sırasıyla %7,7<br />

ve %1,9 oranında olması, enerji arzının önemli<br />

bir darboğazıdır. Türkiye’de 2009 yılında üretilen<br />

birincil enerjinin %57’si (17.402 Bin TEP) ise yerli<br />

kömürden karşılanmaktadır. Ancak yerli kömürün<br />

(linyitin) birincil enerji arzındaki payı, doğalgaza<br />

verilen ağırlık nedeniyle, 2000 yılında %15,5 iken;<br />

2007 yılında %13,6 seviyesine gerilemiş, 2009’da<br />

ise %14,7 olmuştur.<br />

Enerji arzında kömür (yerli ve ithal kaynaklar<br />

toplamı) %31 gibi önemli bir paya sahiptir. Taş<br />

kömürü ithalatı 1990’da 5,6 milyon ton iken 2009<br />

yılında dört misline yakın artarak 20,4 milyon<br />

tona ulaşmıştır. Enerji Piyasası Düzenleme<br />

Kurumu’ndan lisans alan yeni ithal taş kömür<br />

yakıtlı santrallerin kurulu gücünün 7.470 MW<br />

olduğu göz önüne alındığında önümüzdeki<br />

yıllarda taş kömürü ithalatının daha fazla artacağı<br />

görülmektedir (MMO, 2010).<br />

2009 yılında Türkiye’de toplam birincil enerji<br />

arzının %9’u (9,949 MTEP’i) yenilenebilir<br />

enerji kaynaklarından karşılanmıştır. Şekil<br />

7’de görüleceği üzere, 2009 yılı sonu itibariyle<br />

Türkiye’de yenilenebilir enerji arzının %47’si<br />

biyokütle kaynaklarından, %31’i hidrolik<br />

kaynaklardan, %17’si jeotermal kaynaklardan<br />

(ısı ve elektrik olarak), % 1’i rüzgârdan (elektrik<br />

üretimi olarak), %4’ü ise güneşten (ısı enerjisi<br />

olarak) elde edilmiştir.<br />

Türkiye'de 1987 yılından beri uygulanan şehir<br />

ölçeğinde jeotermal merkezi ısıtma ve kaplıca<br />

kullanımı her geçen yıl yaygınlaşmaktadır.<br />

Jeotermal Derneği’nin yaptığı çalışmaya göre, 2007<br />

yılında 117.000 konut eşdeğeri (983 MW) şehir,<br />

konut, termal tesis, sera vb. ısıtma kullanımı, 215<br />

kaplıca kullanımı (402 MW; yılda yaklaşık 10 milyon<br />

kişi) olmak üzere toplam 1385 MW jeotermal<br />

ısı kullanımı gerçekleşmiştir. Bu kullanımla,<br />

2007 rakamları itibariyle 1 milyon ton/yıl petrol<br />

Şekil 7: Türkiye’de 2009 Yılı Yenilenebilir Enerji<br />

Arzının Kaynaklara Göre Dağılımı<br />

Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, <strong>2011</strong><br />

(kalorifer yakıtı) karşılığı 1,4 Milyar TL/yıl tasarruf<br />

sağlanmıştır.<br />

Türkiye, coğrafi konumu itibariyle “güneş kuşağı”<br />

olarak adlandırılan ve güneş enerjisinden en iyi<br />

faydalanabilen bölgelerden birinde bulunmaktadır.<br />

Türkiye’de güneş enerjisi kullanılarak su ısıtılması,<br />

sera ısıtılması ve tarımsal ürünlerin kurutulması<br />

yaygın olarak görülen uygulamalardır. Ülkede<br />

büyük çoğunluğu Akdeniz, Ege ve Güneydoğu<br />

Anadolu bölgelerinde olmak üzere, 3-3,5<br />

milyon konutta güneş kolektörü bulunmaktadır.<br />

Uluslararası Güneş Enerjisi Topluluğu - Türkiye<br />

Bölümü’nden alınan bilgilere göre, 2008 yılı sonu<br />

itibariyle ülkemizde kurulu olan güneş kolektörü<br />

miktarı toplam olarak 11,5 milyon m2’dir ve bu<br />

kollektörlerin yıllık ürettiği enerji miktarının 1<br />

MTEP’in üzerinde olduğu tahmin edilmektedir.<br />

Diğer taraftan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı<br />

bu değeri 2009 yılında 429.000 TEP olarak<br />

açıklamıştır (ETKB, <strong>2011</strong>).<br />

Ülkede çoğunlukla geleneksel yöntemler<br />

kullanılarak enerjiye dönüştürülen orman, bitki ve<br />

hayvan atıklarından oluşan biyokütle kaynakları<br />

ise yıllık birincil enerji arzının %4,5’ini oluşturmakta<br />

ve biyokütle kullanımı dünyadaki eğilimin aksine<br />

giderek azalmaktadır (ETKB, <strong>2011</strong>).<br />

<strong>Genel</strong> enerji dengesine göre enerji kaynakları<br />

içinde elektriğin payı 1990’da %9 iken, 2009<br />

yılına gelindiğinde bu oranın %17’ye yükseldiği<br />

görülmektedir.<br />

14

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

Şekil 8: 2009 Yılı Birincil Enerji Arzının Kaynaklara Göre Dağılımı<br />

(%)<br />

* Biyokütle: Odun, hayvan ve bitki artıklarını ve sıvı biyoyakıtları (etanol ve biyodizeli) kapsamaktadır.<br />

Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, <strong>2011</strong><br />

Tablo 6: Nihai Enerji Tüketimi ve Elektrik Kullanımı<br />

Sektör 1990 (Bin TEP) 2009 (Bin TEP)<br />

Nihai Enerji Tüketimi 41.611 80.574<br />

Elektrik 3.928 13.395<br />

Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, <strong>2011</strong><br />

Bu durum, ülkenin hem üretim hem de tüketim<br />

yapısında gerçekleşen değişikliklerin sonucudur.<br />

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı verilerine göre<br />

Türkiye enerji sektöründe 2010 yılı sonu itibariyle<br />

50.000 MW kurulu güce erişen çok sayıda elektrik<br />

enerjisi tesisi bulunmaktadır. 2010 yılında sisteme<br />

4.762,9 MW güç ilavesi olup Türkiye kurulu gücü<br />

49.524,1 MW olmuştur. Bu kurulu gücün 32.372,7<br />

MW’ı termik (biogaz, jeotermal dahil), 15.831,2<br />

MW’ı hidrolik, 1.320,2 MW’ı rüzgar santrallarından<br />

oluşmaktadır. Bu yatırımların %65’i fosil yakıt<br />

bazlıdır ve bunların emre amadeliği yüksek<br />

olduğu için enerji üretimine toplam katkıları<br />

%83’tür. Bugün yenilenebilir enerji kaynakları<br />

olan jeotermal, rüzgâr ve biyokütle santralleri<br />

sayısının hızla artmasına rağmen toplam kurulu<br />

güçteki payları sınırlı kalmaktadır. 2009 yılı sonu<br />

itibariyle rüzgâr ve jeotermal santralleri, kurulu<br />

gücün ancak %2’sine yaklaşmıştır.<br />

Elektrik üretiminin kaynaklara göre dağılımına<br />

bakıldığında ise; doğalgazın elektrik üretiminin<br />

yarısını karşıladığı görülmektedir. Bunu ithal ve<br />

yerli kömür santralleri toplam %29 pay ile takip<br />

etmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken<br />

önemli bir nokta, ülkedeki termik santrallerin<br />

kurulum yıllarının ortalama 25-30 yıl öncesine<br />

dayanmasıdır. Hatta bir kısmı 50 yaşında olan<br />

mevcut santrallerin iyileştirme yatırımlarına ihtiyacı<br />

bulunmaktadır. Diğer taraftan, bu santrallerin çoğu<br />

özelleştirme kapsamına alınmıştır ve özelleştirme<br />

süreci uzadıkça bu iyileştirme yatırımları da<br />

askıda kalmaktadır. İthalat bağımlılığını azaltacak<br />

olan hidrolik ve diğer yenilenebilir enerji<br />

kaynaklarından (biyokütle hariç) yapılan üretim,<br />

2009 yılındaki yerli üretimin %17,4’ünü ve toplam<br />

enerji talebinin ise ancak %5’ini karşılamaktadır.<br />

Rüzgâr ve jeotermal kaynaklı elektrik üretimi ise<br />

2009 yılındaki toplam arz içinde %1 oranında pay<br />

almıştır (ETKB, <strong>2011</strong>).<br />

15

Şekil 9: 2000-2009 Yılları Arası Türkiye Elektrik Üretimi Kurulu Gücünün Kaynaklara Göre Dağılımları<br />

(MW)<br />

Not: TEİAŞ Elektrik İstatistiklerinde “yenilenebilir ve atık” olarak adlandırılan kaynak türü organik atık ve diğer<br />

biyokütle kaynaklarını içermektedir.<br />

Kaynak: Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi, <strong>2011</strong><br />

Devlet Su İşleri <strong>Genel</strong> Müdürlüğü 2009 Faaliyet<br />

Raporu’nda açıklanan verilere göre, Türkiye’nin<br />

hidroelektrik potansiyelinin 140 GWh’lik bölümü<br />

ekonomik olarak değerlendirilebilir durumdadır.<br />

Ancak Türkiye, bu teknik ve ekonomik HES<br />

potansiyelinin ancak %37 civarındaki bir kısmını<br />

geliştirmiş bulunmaktadır. Enerji ve Tabii Kaynaklar<br />

Bakanlığı tarafından hazırlanan ve 2009 yılında<br />

onaylanan Elektrik Arzı Strateji Belgesi’ne göre<br />

2023 yılında tüm kapasitenin değerlendirileceği<br />

hesaplanmaktadır.<br />

Bütün dünyada olduğu gibi Türkiye’de de rüzgâr<br />

enerjisi potansiyeline sahip bölgeler olması<br />

nedeniyle son 5-6 yılda rüzgâr, en popüler<br />

yenilenebilir enerji kaynağı olmuştur. 2006<br />

yılında Devlet Meteoroloji İşleri <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

tarafından yayınlanan Türkiye Rüzgâr Atlası<br />

verilerine göre 7 m/s’den büyük rüzgâr hızları<br />

göz önüne alındığında Türkiye’nin rüzgâr enerjisi<br />

potansiyeli 48.000 MW olarak belirlenmiştir.<br />

Türkiye’de şebekeye bağlı rüzgâr enerjisi ile<br />

elektrik üretim kapasitesi her yıl yüzde yüzün<br />

üzerinde artış göstererek 2010 sonu itibariyle<br />

1329 MW değerine ulaşmıştır (GWEC, <strong>2011</strong>).<br />

Jeotermal santrallerin kurulu gücü ise son birkaç<br />

yıldır kısa sürede artış göstererek 2008 yılı<br />

sonunda 29,8 MW, 2009 yılı sonu itibariyle yüzde<br />

yüzün üzerinde artarak 77,2 MW'a ulaşmıştır.<br />

Jeotermal santrallerden üretilen elektrik enerjisi<br />

de artmaktadır (ETKB, <strong>2011</strong>). Halen toplam<br />

kurulu gücü 89,5 MW olan üç santralin inşası da<br />

sürmektedir.<br />

Elektrik İşleri Etüt İdaresi <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

tarafından geliştirilen Güneş Enerjisi Potansiyel<br />

Atlası’nda yıllık güneş enerjisi elektrik üretimi<br />

teknik potansiyeli 380 milyar kWh olarak<br />

belirtilmiştir. Bu potansiyel güneş radyasyonu yıllık<br />

metrekare başına 1650 kWh’den fazla olan 4.600<br />

km 2 kullanılabilir alan alınarak hesaplanmıştır.<br />

Bunun değerlendirilmesi için kapsamlı teşvik<br />

programlarına ihtiyaç duyulmaktadır.<br />

Biyokütleden elde edilen yenilenebilir enerjiye<br />

bakıldığında, Türkiye’deki yenilenebilir ve atık<br />

santrallerinin kurulu gücünün Nisan 2010’da 86,6<br />

MW, bu santrallerden üretilen elektrik enerjisinin<br />

ise 2199 GWh/yıl olduğu görülmektedir (TEİAŞ,<br />

<strong>2011</strong>). Türkiye’de biyoyakıt üretim miktarı ise<br />

resmi rakamlara göre 2009 yılında 10.000 ton<br />

olarak gerçekleşmiştir (ETKB, <strong>2011</strong>).<br />

Enerji Tüketimi<br />

Küresel ekonomik krizle birlikte, 2008 yılının ikinci<br />

yarısında ve 2009 yılında, ülkenin enerji arzındaki<br />

artış eğilimi tersine dönmüş; 2008’de 106,4<br />

MTEP’ten 2009’da 106,1 MTEP’e düşmüştür.<br />

16

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

Ancak, 2010 yılında, 2008’de başlayan düşüş<br />

eğiliminin gerilediği gözlenmiştir.<br />

2009 yılında 80,6 MTEP olan nihai enerji tüketimi<br />

içinde sanayi sektörü %32 ve binalar sektörü %37<br />

oranında pay almıştır. Türkiye’de uzun yıllardır<br />

sanayi sektörü nihai tüketimde en büyük paya<br />

sahipken, küresel ekonomik krize bağlı olarak<br />

üretimin düşmesi nedeniyle tüketim paylarında<br />

2008 yılından başlayarak bu eğilimin aksine bir<br />

değişim yaşanmıştır. Binalar sektörünün ise krize<br />

rağmen enerji tüketimindeki normal yıllık artışı<br />

devam etmiştir (ETKB, <strong>2011</strong>).<br />

Şekil 10: 2009 Yılı Nihai Enerji Tüketiminin Sektörel<br />

Dağılımı<br />

mevcuttur. Elektrik İşleri Etüt İdaresi <strong>Genel</strong><br />

Müdürlüğü tarafından açıklanan Türkiye’de Enerji<br />

Verimliliği, Durum ve Gelecek Planlaması (Kasım<br />

2009) belgesinde:<br />

“Sanayimizde en az %15, binalarımızda en<br />

az %35 ve ulaşımımızda en az %15 tasarruf<br />

potansiyellerine sahibiz. Bu potansiyelleri geri<br />

kazandığımızdaki enerji değeri yenilenebilir<br />

enerji kaynaklarımızdan üretebileceğimiz<br />

enerjiden daha fazladır. Enerji verimliliğinde<br />

kararlı ve başarılı adımlar atabilirsek, 2020<br />

yılı talep tahminimizi en az %20 (45 milyon<br />

ton petrol eşdeğeri enerji) azaltabiliriz.<br />

Bu miktar, yerli ve temiz kaynaklarımızdan<br />

üretebileceğimiz elektrik enerjisinin 2,5 katı ve<br />

30 milyon ortalama konutun yıllık enerji ihtiyacı<br />

demektir”<br />

tespiti yapılmıştır.<br />

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından<br />

hazırlanan ve 2004 yılında Yüksek Planlama<br />

Kurulu tarafından onaylanarak yürürlüğe giren<br />

Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme<br />

Strateji Belgesi ile elektrik enerjisinde kaynakların<br />

çeşitlendirilmesi istenmekte; hidrolik, rüzgâr,<br />

güneş, jeotermal, biyokütle, biyogaz gibi<br />

yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelik<br />

yatırımların arttırılması hedeflenmektedir.<br />

Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, <strong>2011</strong><br />

2.2.1. Strateji, Politika ve Planlar<br />

Türkiye’de enerji politikalarının sürdürülebilirliğine<br />

yönelik en öne çıkan önlem enerji verimliliğidir.<br />

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından<br />

2004 yılında yayınlanan <strong>Ulusal</strong> Enerji Verimliliği<br />

Strateji Belgesi uyarınca 2007 yılında yayımlanan<br />

5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu ile sanayide,<br />

binalarda, ulaşımda ve enerji sektöründe,<br />

yükümlülükler, destekler ve bilinçlendirme<br />

etkinlikleri ile AB’nin ilgili direktiflerine de<br />

uyum sağlanmasını amaçlamakta ve bu Kanun<br />

Enerji Verimliliği Koordinasyon Kurulu’nun<br />

oluşturulmasına temel teşkil etmektedir.<br />

Türkiye’de enerji yoğunluğunun azaltılmasında<br />

ve arz-talep zincirinin tüm aşamalarında enerji<br />

verimliliğinin artırılmasında ciddi bir potansiyel<br />

Yüksek Planlama Kurulu’nun kararı ile 2009<br />

yılında yürürlüğe giren Elektrik Enerjisi Piyasası<br />

ve Arz Güvenliği Strateji Belgesinde 8 2023 yılına<br />

yönelik hedefler ile bugünkü üretim yapısının da<br />

önemli oranda değiştirilmesi öngörülmektedir.<br />

Belgeye göre, bugün için kurulu gücün %34’ü ile<br />

elektrik üretiminin yarısını karşılayan doğalgaz<br />

payının %30’a çekilmesi; rüzgâr payının ise<br />

20.000 MW’a çıkartılması hedeflenmektedir. Yerli<br />

ve yenilenebilir kaynaklar alanında ise Türkiye<br />

yenilenebilir ve yerli enerji potansiyelini ekonomik<br />

bir şekilde geliştirmeyi hedeflemektedir. Ayrıca<br />

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından<br />

2010 yılı Nisan ayında açıklanan Enerji ve Tabii<br />

Kaynaklar Bakanlığı Stratejik Planı (2010-2014) ile<br />

enerji sektöründeki stratejik hedefler ve amaçlar<br />

ortaya konmuştur. Belgede enerji verimliliğinin<br />

arttırılması için, yine hedef belirtilmeden enerji<br />

yoğunluğunun azaltılması öngörülmektedir. Aynı<br />

Stratejik Plan’da yenilenebilir enerji için çok<br />

önemli stratejik hedefler ortaya konmuştur.<br />

8 Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi, Yüksek<br />

Planlama Kurulu 18.5.2009 tarih ve 2009/11 sayılı kararı.<br />

17

Ancak, Türkiye Elektrik İletim A.Ş. tarafından<br />

hazırlanan ve 2009–2018 dönemini kapsayan<br />

Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite<br />

Projeksiyonu çalışması, yenilenebilir enerjiye<br />

dayalı üretim yatırımlarının diğer kaynaklara oranla<br />

daha düşük kapasitede tesisini öngörmektedir.<br />

2.2.2. Hukuki Çerçeve ve Kurumsal Yapı<br />

Türkiye’de enerji sektörü, aşağıda listesi<br />

verilen kanunlar ve bu kanunların çok sayıdaki<br />

yönetmelikleri ile düzenlenmektedir.<br />

• Elektrik Piyasası Kanunu, Kanun No: 4628,<br />

RG: 03.03.2001/24335<br />

• Doğal Gaz Piyasası Kanunu, Kanun No: 4646,<br />

RG: 02.05.2001/24390<br />

• Petrol Piyasası Kanunu, Kanun No: 5015, RG:<br />

20.12.2003/25322<br />

• Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG)<br />

Piyasası Kanunu, Kanun No: 5307, RG:<br />

13.03.2005/27754<br />

• Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik<br />

Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun,<br />

Kanun No: 5346, RG: 18.05.2005/25819<br />

• Enerji Verimliliği Kanunu, Kanun No: 5627,<br />

RG: 02.05.2007/26510<br />

• Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli<br />

Sular Kanunu, Kanun No: 5686, RG:<br />

13.06.2007/26551<br />

• Nükleer Güç Santrallerinin Kurulması ve<br />

İşletilmesi ile Enerji Satışına İlişkin Kanun,<br />

Kanun No: 5710, RG: 21.11.2007/26707<br />

5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının<br />

Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin<br />

Kanun (Yenilenebilir Enerji Kanunu) ile 5627<br />

sayılı Enerji Verimliliği Kanunu bu alandaki yasal<br />

düzenlemelerin en önemlilerindendir.<br />

2005 yılında yayımlanan Yenilenebilir Enerji<br />

Kanunu ve ilgili yönetmelikler, sektörün belirli<br />

bir seviyeye gelmesini sağlamıştır. Yenilenebilir<br />

Enerji Kanunu’nda yeni tarifeleri içerecek şekilde<br />

yapılan değişiklikler <strong>2011</strong> yılının Ocak ayında<br />

yürürlüğe girmiştir. Yenilenebilir enerji politikaları<br />

ve mevzuatın uygulanmasında Enerji Piyasası<br />

Düzenleme Kurumu, Elektrik İşleri Etüt İdaresi<br />

<strong>Genel</strong> Müdürlüğü, Enerji ve Tabii Kaynaklar<br />

Bakanlığı ve bağlı kuruluşlar ve birçok sektörel<br />

kuruluş da katkıda bulunmaktadır.<br />

Enerji Verimliliği Kanunu’nun uygulanması ile ilgili<br />

olarak ana sorumlu kuruluş olarak görevlendirilen<br />

Elektrik İşleri Etüt İdaresi <strong>Genel</strong> Müdürlüğü,<br />

sanayi, konut ve hizmet sektörlerinde enerji verimli<br />

faaliyetlerin geliştirilmesi ve uygulanmasından<br />

ve yenilenebilir enerji kaynaklarına ilişkin etüt<br />

ve araştırmalardan sorumludur. Sera gazı<br />

emisyonları azaltım politikaları ve mevzuatının<br />

uygulanmasında enerji verimliliği alanında<br />

Enerji Verimliliği Koordinasyon Kurulu ve<br />

Elektrik İşleri Etüt İdaresi <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

odak noktası olarak görev yapmakta, KOSGEB,<br />

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, TÜBİTAK<br />

gibi kurumlar kendi alanlarındaki faaliyetlerini<br />

sürdürmektedir. Hâlihazırda Elektrik İşleri Etüt<br />

İdaresi <strong>Genel</strong> Müdürlüğü’nün kurum içi ve<br />

yaklaşık 15 enerji verimliliği danışmanlık (EVD)<br />

şirketi bünyesindeki uzmanlara ilave olarak belli<br />

sayıda akademisyenden oluşan uzman havuzu<br />

bulunmaktadır.<br />

Enerji verimliliği politikalarının uygulanmasına<br />

örnek oluşturulması hedeflenerek, Başbakanlığın<br />

2008 yılı başında yayımladığı genelge ile kamu<br />

kuruluşlarında alınması gereken önlemler<br />

belirlenmiş; <strong>Ulusal</strong> Enerji Verimliliği Hareketi<br />

başlatılmış ve 2008 yılı “enerji verimliliği yılı”<br />

olarak ilan edilmiştir. Enerji verimliliği alanında<br />

ISO 50001 Enerji Yönetimi standardı oluşturma<br />

çalışmaları 2010 yılı içerisinde tamamlanmış<br />

olup, uygulamaların yakın zamanda başlaması<br />

beklenmektedir.<br />

2.2.3. Finansman<br />

Enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji projelerine<br />

uluslararası fonlardan sağlanan kaynaklar iki<br />

başlık altında değerlendirilebilir:<br />

i) Doğrudan kaynak aktarımı; sektörün<br />

oluşturduğu projeler için düşük faizli krediler<br />

yolu ile doğrudan finansmana ulaşmasıdır.<br />

Burada aracı kurumların başında Türkiye Sınai<br />

Kalkınma Bankası, Türkiye Kalkınma Bankası,<br />

Türkiye Ekonomi Bankası gibi bankalar ile<br />

Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı gibi STK’lar<br />

gelmektedir.<br />

ii) Dolaylı kaynak aktarımı; Türkiye’nin üyesi<br />

olduğu GEF ve aday ülke olarak yararlandığı<br />

AB fonları gibi kaynaklardan kurumların<br />

oluşturduğu projeler yolu ile aktarılan<br />

finansmanın kullanılması olarak tanımlanabilir.<br />

Bu durumda Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,<br />

18

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Elektrik<br />

İşleri Etüt İdaresi <strong>Genel</strong> Müdürlüğü, KOSGEB<br />

gibi kamu kurumları başta olmak üzere<br />

fondan yararlanma hakkına sahip kuruluşların<br />

yürütücülüğünde oluşturulan projeler<br />

kapsamında eğitim, uzmanlık altyapısı,<br />

teknoloji transferleri ve benzeri çalışmalar için<br />

finansman desteği sağlanmaktadır.<br />

Türkiye’de enerji sektörüne fon sağlamak üzere<br />

harekete geçmiş veya hazırlıklarını, incelemelerini<br />

sürdüren birçok uluslararası finansman kuruluşu<br />

ve kalkınma ve işbirliği ajansı bulunmaktadır<br />

(Örn. Dünya Bankası, Avrupa Yatırım Bankası,<br />

Alman Kalkınma Bankası, Fransız Kalkınma<br />

Ajansı, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası, Japon<br />

Uluslararası İşbirliği Bankası vs.). Bu kuruluşların<br />

fonlarının hükümet garantisi veya başka<br />

garantilerle ve çoğunlukla Türkiye Kalkınma<br />

Bankası ve Türkiye Sınai Kalkınma Bankası<br />

aracılığıyla iklim dostu uygulamalar ve yatırımlar<br />

için kredi olarak dağıtılması söz konusudur.<br />

2.2.4. Ekonomik Araçlar<br />

Türkiye’de mevcut mevzuat çerçevesinde<br />

yenilenebilir enerji kaynakları için verilen<br />

teşviklerin yanı sıra, enerji verimliliği çalışmaları<br />

ve projeleri için de Enerji Verimliliği Kanunu ile<br />

birlikte bazı destekler verilmeye başlanmıştır.<br />

İklim değişikliği ile mücadele alanındaki<br />

ekonomik araçlardan biri 2005 yılında yayımlanan<br />

Yenilenebilir Enerji Kanunu kapsamındaki alım<br />

garantisidir. 8 Ocak <strong>2011</strong> tarihinde mevcut<br />

kanunda değişiklik yapılarak, yenilenebilir enerji<br />

kaynaklarına göre farklılaşan ve 2005’e kıyasla<br />

daha yüksek alım tarifeleri ile yerli üreticiye teşvik<br />

getiren bazı hükümler eklenmiştir. Yenilenebilir<br />

Enerji Kanunu kapsamında 2010 yılı sonu<br />

itibariyle 853 işletmeye (736 hidrolik, 91 rüzgâr,<br />

11 jeotermal, 4 çöp gazı, 4 biyokütle, 7 biyogaz<br />

işletmesine) lisans verilmiştir (EPDK, <strong>2011</strong>).<br />

2.2.5. Araştırma-Geliştirme<br />

8 Haziran 2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi<br />

Gazete’de yayımlanan Enerji Sektörü Araştırma-<br />

Geliştirme Projeleri Destekleme Programı’na<br />

Dair Yönetmelik, enerji politikalarına, arz<br />

güvenliğine, yerli enerji teknolojileri ve<br />

sanayisine hizmet edecek araştırma ve teknoloji<br />

geliştirme projelerinin desteklenmesine ilişkin<br />

usul ve esasları düzenlemektedir. Yönetmeliğin<br />

kapsamına yenilenebilir enerji teknolojileri, temiz<br />

enerji teknolojileri, enerji verimliliği teknolojileri<br />

ve zararlı emisyonları azaltma teknolojileri de<br />

girmektedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı söz<br />

konusu yönetmelik çerçevesinde uygun görülen<br />

projelere nakdi mali destek sağlamaktadır.<br />

Ayrıca, Ar-Ge’ye ayrılan kaynakların arttırılması<br />

ihtiyacına cevaben, enerji verimliliğinin<br />

artırılması ve yenilenebilir enerji kaynaklarından<br />

yararlanılmasına yönelik uygulamalı Ar-Ge<br />

projelerinin, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın<br />

yayınlayacağı Ar-Ge Master Planı doğrultusunda<br />

TÜBİTAK tarafından öncelikle desteklenmesine<br />

karar verilmiştir.<br />

2.2.6. Veri ve Bilgi Sistemleri<br />

Enerji sektörü ile ilgili kurumların sera gazı emisyon<br />

sınırlandırma politikalarının ve mevzuatının<br />

uygulanmasında gereken veri ve bilgi toplama<br />

sistemleri, veri tabanları, izleme ve raporlama<br />

sistemlerinde eksiklikler bulunmakta olup, detaylı<br />

analizler ve projeksiyonlar için daha fazla veriye<br />

ihtiyaç duyulmaktadır. Diğer taraftan, son yıllarda<br />

kurumlar BMİDÇS’ye sunulan <strong>Ulusal</strong> Bildirimin<br />

hazırlanması süreci ile birlikte veri ve bilgi derleme<br />

konusunda ilerleme kaydetmişlerdir.<br />

2.2.7. Eğitim ve Kapasite Geliştirme<br />

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından<br />

2004 yılında açılan 10.000 m 2 üzerine kurulu<br />

Enerji Parkı’nda enerji alanında aktif öğrenme<br />

becerilerinin geliştirilmesine yönelik imkânlar<br />

bulunmaktadır.<br />

Ayrıca, Elektrik İşleri Etüt İdaresi <strong>Genel</strong><br />

Müdürlüğü bünyesinde 1997 yılından bu yana<br />

enerji yoğun endüstriyel işletmelerdeki enerji<br />

yöneticilerine yönelik kurslar düzenlenmektedir.<br />

2007 yılına kadar sanayi sektöründe oluşturulan<br />

enerji yönetimi uygulamaları kapsamında enerji<br />

yöneticilerinin sertifikalandırılmasına yönelik<br />

yürütülen enerji verimliliği eğitimlerinin kapsamı,<br />

bina ve hizmetler sektörünü ve enerji verimliliği<br />

danışmanlık şirketlerini de içerecek şekilde<br />

genişletilmiştir. Elektrik İşleri Etüt İdaresi <strong>Genel</strong><br />

Müdürlüğü dışında, 17 yetkili EVD şirketi ve<br />

Makine Mühendisleri Odası da yurt çapında<br />

eğitimler düzenlemektedir.<br />

19

2.3.<br />

BİNALAR<br />

Bina sektörü, önemli ölçüde enerji tüketen<br />

sektör olması nedeniyle enerji verimliliğinin<br />

artırılmasında ve iklim değişikliğine yönelik<br />

politika ve programlarda öncelikli çalışma alanı<br />

olarak değerlendirilmektedir. AB'ye üye ülkelerde<br />

ve tüm gelişmiş ülkelerde sera gazı emisyon<br />

azaltımı ile ilgili eylemlerin başında binalarda<br />

enerji verimliliğinin arttırılması gelmektedir.<br />

Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, Türkiye<br />

genelinde bina sayısı 1984 yılında 4,3 milyon<br />

iken, 2000 yılında %78 artışla 7,8 milyona, konut<br />

sayısı ise aynı yılların verilerine göre %129 artışla<br />

16,2 milyona ulaşmıştır. 2000-2008 yılları arasında<br />

alınan inşaat izinlerine göre konutlar, ticari binalar<br />

ve kamu binaları kapladığı alan bakımından %56<br />

oranında artarak 1,524 milyon m 2 'ye ulaşırken,<br />

sayı bakımından ise %7 oranında artarak 8,35<br />

milyona ulaşmıştır. Bu talep artışı, binalarda<br />

enerji verimliliği önlemlerinin ivedilikle alınması<br />

gerektiğini göstermektedir.<br />

Bina sektörü, ülkemizde 2009 yılında 53,4 Mton<br />

CO 2 emisyonuna sebep olmuştur. Sektörün 2009<br />

yılında 29,5 milyon TEP olan enerji tüketiminin<br />

2020 yılında 47,5 milyon TEP’e ulaşacağı<br />

tahmin edilmektedir (ETKB, 2010). Bu da CO 2<br />

emisyonunun 2009 yılı değerlerine oranla yaklaşık<br />

iki misline ulaşacağına işaret etmektedir.<br />

Şekil 11: 2000-2008 Yılları Arasında Bina Sayıları ve Alanlarına Göre Bina Sektörünün Gelişimi<br />

Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, <strong>2011</strong><br />

20

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

Türkiye’de son beş yıldır bina sektöründe<br />

en önemli gelişmeler Toplu Konut İdaresi<br />

Başkanlığı’nın yurt çapındaki toplu konut<br />

yatırımları ve hızla büyüyen perakende sektörünün<br />

alışveriş merkezleridir. Alışveriş Merkezleri ve<br />

Perakendeciler Derneği verilerine göre yıllık<br />

cirosu 200 milyar dolar (60 milyar doları alışveriş<br />

merkezlerinin olmak üzere) civarında olan<br />

perakende sektörü, bugün 17,5 milyon m 2 alan<br />

kaplamaktadır.<br />

Şekil 12: Enerji Türlerine Göre 2009 Yılı Bina<br />

Sektörü Enerji Tüketimi<br />

alınabilecek en önemli önlem, binaların soğuk<br />

bölgelerde ısı kaybına, sıcak bölgelerde de ısı<br />

kazancına karşı güçlendirilmesi yani ısı yalıtımıdır.<br />

Özellikle birinci derece gün bölgesinde yer alan<br />

şehirlerimizde yaz aylarında dış sıcaklıklar<br />

40~45 °C mertebesine ulaşmaktadır. Soğutma<br />

işlemi, ısıtma işlemine kıyasla üç ile altı kat daha<br />

fazla maliyete sahiptir. Son yıllarda, yaz aylarında<br />

sıcaklıkların artmaya başlaması ile özellikle<br />

güney bölgelerde pencere tipi klima satışlarında<br />

büyük artış olmuştur. Isıtma Soğutma Klima<br />

İmalatçıları Derneği’nden alınan verilere 9 göre<br />

2010 yılında klima satışı 1,4 milyon adet olarak<br />

gerçekleşmiştir ve bu satışların %69’u A sınıfıdır.<br />

Bu oran, 2007-2010 yılları arasında yüzde yüzlük<br />

bir artış göstermiştir.<br />

Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, <strong>2011</strong><br />

Ülkemizde 2009 yılında ısınma amaçlı kömür<br />

kullanımı yaklaşık 14 milyon ton civarında<br />

gerçekleşmiştir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı<br />

verilerine bakıldığında, bina sektöründe kömür<br />

(%27) ve doğal gaz (%24) kullanım oranının<br />

birbirine çok yakın olduğu görülmektedir (ETKB,<br />

<strong>2011</strong>). 2009 yılı sonu itibarıyla, doğal gaz arzı<br />

sağlanan il sayısı 66’ya ulaşmıştır. 2012 yılından<br />

itibaren hemen hemen bütün illerimizde doğal<br />

gaz kullanımının başlaması planı göz önüne<br />

alındığında, fiyatı uygun olması halinde ısınmada<br />

doğal gazın yaygınlaşması beklenebilir.<br />

Bina sektöründe enerji tüketiminin %24’ü<br />

elektrikten, %20’si ise güneş, jeotermal, odun,<br />

bitki-hayvan artıklarından oluşan yenilenebilir<br />

enerji kaynaklarından karşılanmaktadır.<br />

Isı yalıtımının uygulanması için ülkemizde etkin bir<br />

ısı yalıtım pazarı ve hizmet sektörü bulunmaktadır.<br />

Türkiye İstatistik Kurumu’nun 1998 hane halkı<br />

enerji tüketim araştırmasına göre, mevcut<br />

binaların %84’ü tek camlıdır ve yalnızca %16’sı<br />

çatı yalıtımına sahiptir. İZODER Algı Araştırması<br />

verilerine göre ise tüketicilerin yalnızca %9’u<br />

ikamet ettikleri binalara yalıtım yaptırmıştır. Kişi<br />

başı yalıtım malzemesi tüketiminin Avrupa’nın<br />

onda biri kadar olması binalarımızdaki enerji<br />

kaybının nedenini daha iyi açıklamaktadır.<br />

2000 yılından önce yapılmış bina stoku,<br />

sadece geçerli inşaat standartları açısından<br />

karşılaştırıldığında bile bugünkü yönetmeliğe<br />

göre en az iki misli enerji harcamaktadır. Elektrik<br />

İşleri Etüt İdaresi <strong>Genel</strong> Müdürlüğü, binalardaki<br />

enerji verimliliği potansiyelini yaklaşık %35 olarak<br />

açıklarken, 2023 yılına kadar 10 milyon konutta ısı<br />

yalıtımı ile 2400 GWh soğutma ve 2,3 milyon TEP<br />

yakıt tasarrufu sağlanacağını tahmin etmektedir.<br />

2.3.1. Hukuki Çerçeve ve Kurumsal Yapı<br />

Binalarda ısıtma ve soğutma amaçlı enerji<br />

tüketiminin azaltılması için en etkin önlem olan ısı<br />

yalıtımı açısından yeni inşa edilecek ya da büyük<br />

ölçüde tadilat yapılacak konut ve ticari binalarda<br />

uygulanacak ısı yalıtımı kuralları, TS 825 Binalarda<br />

Isı Yalıtım Kuralları standardı ile düzenlenmiştir.<br />

Bakanlık tarafından, standardın, 14 Haziran 2000<br />

tarihinden sonra yapılacak tüm yeni binalarda<br />

uygulanması zorunlu hale getirilmiştir.<br />

Türkiye’de kullanılan enerjinin üçte birinden fazlası<br />

ısıtma ve soğutma amacıyla harcanmaktadır. Bu<br />

enerji tüketimini düşürebilmek üzere binalarda 9 http://www.iskid.org.tr/bilgi_bankasi/istatistikler<br />

21

Binaların ısı enerjisi kayıpları bakımından<br />

sertifikasyonunu düzenlemek üzere 5 Aralık<br />

2008’de yayımlanan, 5 Aralık 2009’da yürürlüğe<br />

giren ve 1 Nisan 2010’da revize edilen Binalarda<br />

Enerji Performansı Yönetmeliği, getirdiği<br />

düzenlemelerle binalarda enerji verimliliğinin<br />

arttırılması için ciddi bir adım olmuştur. Bu<br />

Yönetmelik ile yeni yapılan binalarda toplam<br />

kullanım alanının 2.000 m²’den büyük olması<br />

halinde merkezi ısıtma sisteminin kullanılması<br />

zorunlu hale getirilmiş; özellikle 20.000 m²’nin<br />

üzerindeki binalarda yenilenebilir enerjinin<br />

ve kojenerasyonun daha fazla kullanımı için<br />

tanımlamalar yapılmıştır.<br />

2.3.2. Ekonomik Araçlar<br />

Hâlihazırda bina sektöründe enerji verimliliğinin<br />

teşvik edilmesine yönelik teşvik mekanizmaları<br />

bulunmamaktadır. Mevcut bina stokuna<br />

yönelik yalıtım uygulamasını özendirmek ve<br />

yaygınlaştırmak amacıyla, teşvik ve yaptırım<br />

unsurlarını içerecek mevzuat altyapısının<br />

oluşturulmasından, bilgi ve bilinç düzeyinin<br />

geliştirilmesine kadar çok yönlü eylemleri içine<br />

alacak bir hareketin başlatılmasına ihtiyaç<br />

duyulmaktadır.<br />

2.3.3. Fiziki Yatırımlar ve Uygulamalar<br />

Ülkemizdeki beyaz eşya piyasasının A ve üstü<br />

enerji etiketli cihazlara dönüşümü özellikle<br />

buzdolaplarında sağlanmak üzeredir. Bu süreci<br />

desteklemek üzere Türkiye’de Enerji Verimli<br />

Elektrikli Ev Aletlerinin Piyasa Dönüşümü Projesi<br />

<strong>2011</strong> yılı başında başlatılmıştır.<br />

bu sonuçta etkili olmuştur. Çevre ve Şehircilik<br />

Bakanlığı’nın Yapı Denetim Sistemi’nin yurt çapına<br />

yaygınlaştırılması ve sistemin etkinliğine yönelik<br />

yeni düzenlemeler, geçtiğimiz yılda bu yöndeki<br />

olumlu gelişmeler arasındadır.<br />

2.3.4. Eğitim, Bilinçlendirme ve Kapasite<br />

Geliştirme<br />

2006 yılında Elektrik İşleri Etüt İdaresi <strong>Genel</strong><br />

Müdürlüğü bünyesinde bina sektörüne yönelik<br />

olarak başlatılan eğitimler devam etmektedir.<br />

Bunun yanı sıra, iklim değişikliği ile mücadeleye<br />

yönelik projeler kapsamında gerçekleştirilen<br />

faaliyetler ile binalarda enerji verimliliği<br />

konusunda eğitim, bilinçlendirme ve farkındalık<br />

yaratma hizmetleri de verilmektedir. Bu projelerin<br />

en önemlileri, ENERTEACH, Leonardo Da Vinci<br />

Programı Yenilik Transferi Projesi kapsamında<br />

destek bulan Binalarda Enerji Verimliliği ve<br />

Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanılması<br />

Alanlarında İleri Eğitim Modüllerinin Geliştirilmesi<br />

Projesi ve AB tarafından desteklenen Binalarda<br />

Enerji Verimliliğine Yönelik Toplum Bilincinin<br />

Artırılması Projesi’dir.<br />

Ayrıca, Binalarda Enerji Performansı<br />

Yönetmeliği’nin yayımlanması sonrasında<br />

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından bina<br />

enerji verimliliği alanında çıkarılan mevzuatın<br />

tanıtılması, uygulamanın etkin hale getirilmesi,<br />

toplumda bilinç düzeyinin ve farkındalığın<br />

artırılması amacıyla yerel yönetimler ve il<br />

müdürlüklerinin ilgili personeli ile yapı denetim<br />

şirketleri çalışanlarına yönelik olarak binalarda<br />

enerji verimliliği konusunda eğitim programları<br />

düzenlenmektedir.<br />

Benzer şekilde, UNDP ve GEF desteği ile hayata<br />

geçen ve <strong>2011</strong> yılında başlatılan Binalarda Enerji<br />

Verimliliğinin Artırılması Projesi ile Entegre Bina<br />

Tasarım Konsepti’nin Türkiye’de tanıtılması,<br />

uygulanması ve ilgili tarafların bu alanda eğitilmesi<br />

hedeflenmektedir.<br />

Türkiye’de ısı yalıtımının uygulanmasındaki en<br />

önemli sorunlar, özellikle uygulayıcı olan ara<br />

elemanlarda bilgi ve eğitim eksikliği ile uygulamanın<br />

denetimindeki eksikliklerdir. Tüketicilerin özellikle<br />

konutlara yönelik kalite bilincinin yeterli seviyede<br />

olmaması ve yapı denetim kuruluşlarının beklenen<br />

denetim standardını yakalayamayan uygulamaları<br />

22

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

2.4.<br />

SANAYİ<br />

Türkiye sanayisinin GSYİH içerisindeki payı %20<br />

-25 arasındadır ve ekonomik büyüme oranlarına<br />

büyük ölçüde etkisi olmaktadır. Türk sanayisi, farklı<br />

özelliklere sahip birçok alt sektörden oluşmaktadır.<br />

Üretim payı açısından incelendiğinde, gıda<br />

sektörü %18,8 ve tekstil sektörü %16,3 pay ile<br />

en önde yer almaktadır. Bu sektörleri, sırası ile<br />

petrol ürünleri sektörü %8,8, demir-çelik sektörü<br />

%6,2, otomotiv sektörü %5,8 ve kimya sektörü<br />

%5 ile takip etmektedir. Sektörlerin ihracat<br />

içerisindeki paylarına bakıldığında ise otomotiv<br />

sektörü %13,5 ile ilk sırayı alırken; demir-çelik<br />

sektörü %12,8, tekstil sektörü %10,3 ile otomotiv<br />

sektörünü takip etmektedir. 10 Sanayi sektörünün<br />

toplam kuruluş sayısının %99’unun küçük ve orta<br />

büyüklükteki işletmelerden (KOBİ’lerden) oluştuğu<br />

görülmektedir. Sektördeki toplam istihdamın<br />

%56’sı ve üretilen katma değerin %24,2’si KOBİ’ler<br />

tarafından gerçekleştirilmektedir. 11<br />

Sanayi sektöründe gerçekleşen faaliyetlerin<br />

sonucu olarak ortaya çıkan sera gazı emisyonları<br />

üretim kaynaklı ve enerji kaynaklı olarak iki başlık<br />

altında incelenebilir. Türkiye’nin 2009 itibari ile<br />

80,6 MTEP civarında gerçekleşen nihai enerji<br />

tüketiminde sanayi sektörünün payı 26 MTEP<br />

ile yaklaşık %32’dir. Bunun yanında 2009 yılında<br />

gerçekleşen 13,4 MTEP mertebesindeki nihai<br />

elektrik enerjisi tüketiminin %44,5’i (6 MTEP) sanayi<br />

sektöründe gerçekleşmiştir (ETKB, <strong>2011</strong>). 2008<br />

yılında ise, 13,8 MTEP düzeyinde gerçekleşen<br />

nihai elektrik tüketiminin %45,5’i (6,3 MTEP)<br />

sanayi tarafından tüketilmiştir (ETKB, 2010).<br />

Sanayide elektrik enerjisi kullanımında uzun yıllar<br />

boyunca devam eden artış eğiliminin 2009 yılında<br />

ters yönde geliştiği görülmektedir. Bu değişim,<br />

küresel ekonomik krizin 2009 yılında imalat<br />

sanayi üzerindeki etkilerini görmek açısından ve<br />

bu yıla ait verilerin değerlendirilmesinde krizin<br />

önemli bir etmen olduğunun göstergesi olarak<br />

nitelendirilebilir.<br />

Türkiye İstatistik Kurumu istatistiklerinden<br />

yararlanarak büyümenin enerji tüketimine etkisi<br />

incelendiğinde 1999-2008 döneminde; sabit<br />

fiyatlarla %51,1‘lik GSYİH artışına (yıllık ortalama<br />

%4,2) karşılık elektrik tüketimleri, meskenlerde<br />

%75 (yıllık ortalama %5,8), ticaret sektöründe %90<br />

(yıllık ortalama %6,6), sanayide %66 (yıllık ortalama<br />

%5,2) artmıştır. 2004 – 2008 döneminde; sanayi<br />

üretim endeksi %14,5 artarken; sanayi elektriği<br />

tüketim artışı %30 olarak gerçekleşmiştir.<br />

Şekil 13: Sanayi Sektörünün 2009 Yılı Toplam Sera<br />

Gazı Emisyonundaki Payı<br />

Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, <strong>2011</strong><br />

10 Ekonomi Bakanlığı verilerine göre sanayi sektörünün toplam ihracat<br />

içindeki payı 2008 yılı içerisinde %80 düzeyindedir. Demir-çelik sektörüne<br />

ait ihracatta artış görülürken, tekstil sektörünün ihracatında<br />

azalma görülmektedir.<br />

11 KOBİ’ler 250 çalışanın ve 25 Milyon TL yıllık ciro sınırının altındaki<br />

firmalar olarak tanımlanmakta ve mikro, küçük ve orta büyüklükte<br />

KOBİ’ler olarak sınıflandırılmaktadır. KOSGEB istatistiklerine göre<br />

sanayi sektöründe yer alan KOBİ’lerin %85’lik kısmı yani yaklaşık<br />

240.000 adedi 1-9 çalışana sahip mikro işletmelerdir.<br />

23

Endüstriyel işlemler sonucunda atmosfere<br />

bırakılan sera gazı emisyonları 1990-2009<br />

döneminde %142 artışla 13,1 Mton’dan 31,7<br />

Mton düzeyine ulaşmıştır (TÜİK, <strong>2011</strong>). Sanayi<br />

sektöründe işlemlerden kaynaklanan emisyonların<br />

başlıca çıkış noktaları, çimento, şeker, gübre,<br />

demir-çelik ve çeşitli kimyasalların üretimi olarak<br />

tanımlanmaktadır.<br />

Türkiye İstatistik Kurumu tarafından Nisan<br />

<strong>2011</strong>’de yayınlanan 2009 yılı Sera Gazı<br />

Envanteri’ne göre enerji sektörü sera gazı<br />

emisyon toplamı 278,33 Mton CO 2 eşdeğeri<br />

mertebesindedir. Sanayi sektörü, faaliyetleri ile<br />

bu toplam içerisinde “sanayide yakıt yanması”<br />

başlığı altında yaklaşık 55,4 Mton CO 2 eşdeğeri<br />

ile birlikte, elektrik üretiminden son kullanıcı<br />

nedeni ile takribi 45,2 Mton CO 2 eşdeğeri olmak<br />

üzere toplam 100,6 Mton CO 2 eşdeğeri civarında,<br />

ayrıca proses kaynaklı 31,7 Mton CO 2 eşdeğeri<br />

olmak üzere sera gazı emisyonu kaynağı olarak<br />

yer almaktadır. Dolayısıyla, sanayi sektörünün<br />

faaliyetlerinden kaynaklanan sera gazı emisyonları<br />

yaklaşık 132,3 Mton CO 2 eşdeğeri ile toplam<br />

sera gazı emisyonunun ortalama %35,8’ini<br />

oluşturmaktadır.<br />

Çelik üretimi iki farklı proses ile<br />

gerçekleştirilmektedir: Entegre çelik tesisleri<br />

(integrated steel plants-ISP) ve elektrik ark<br />

fırınları (EAF). ISP’lerde temel hammaddeler<br />

(demir filizleri, kömür, kireçtaşı vb.) kullanılarak<br />

çelik üretilirken, EAF’larda üretim hurda metal<br />

kullanılarak yapılmaktadır. Türkiye’de, ham çelik<br />

üretimi yapan 26 tesisten, 3’ü entegre tesis, 21’i<br />

elektrik ark fırını ve 2’si de indüksiyon fırınıdır.<br />

Toplam enerji tüketimleri 2009 yılında ortalama<br />

5.130 Mcal/ton çelik olan entegre tesislerin 2015<br />

yılında 4.750 Mcal/ton çelik; toplam elektrik<br />

enerjisi tüketimleri 2009 yılında ortalama 509 kwh/<br />

ton çelik olan elektrik ark fırınlarının 2015 yılında<br />

475 kwh/ton çelik seviyesinde enerji tüketimi<br />

gerçekleştirecekleri beklenmektedir. 2005 yılında<br />

20,9 Mton, 2010 yılında 29,1 Mton civarında<br />

gerçekleşen ham çelik üretiminin, 2013 yılında<br />

37 Mton seviyesine yükselmesi öngörülmektedir<br />

(DÇÜD, <strong>2011</strong>). Demir-çelik sektöründe enerji<br />

kullanımı ile ilgili uluslararası karşılaştırmalar<br />

iyi uygulamalarda ton çelik başına 0,33 TEP<br />

gösterirken, Türkiye’deki tesislerde bu değer ton<br />

çelik başına 0,51 TEP ile ortalamalara yakın bir<br />

mertebe gerçekleştirilmektedir (IEA, 2007).<br />

Türkiye’de, hâlihazırda 48 adet entegre<br />

çimento tesisi ve 19 adet çimento öğütme tesisi<br />

bulunmaktadır. Bu tesislerde 2006 yılı itibariyle<br />

44 Mton olarak gerçekleşen çimento üretim<br />

miktarı, 2009 yılı itibari ile 60 Mton mertebesine<br />

yükselmiştir. Bu sektörde 2020 yılına dek yeni tesis<br />

yatırımları ile mevcut kapasitelerin arttırılacağı<br />

öngörülmektedir. Elektrik İşleri Etüt İdaresi <strong>Genel</strong><br />

Müdürlüğü’nün verdiği bilgilere göre, Türkiye’de<br />

bulunan çimento fabrikalarında ton çimento<br />

başına enerji tüketimi 0,083 ile 0,109 TEP arasında<br />

değişirken; AB’den en iyi uygulamalarda 0,075<br />

TEP civarında gerçekleşmektedir 12 . Diğer ülkeler<br />

ile karşılaştırıldığında, Türkiye çimento sanayisinin<br />

sera gazı verimliliğinin oldukça başarılı yönetildiği<br />

görülmektedir.<br />

Özellikle demir-çelik, çimento ve rafineri<br />

sektöründe sürekli devam eden enerji verimliliği<br />

yatırımları ile önemli mesafeler kaydedilmiştir.<br />

Türkiye’de 45 kâğıt ve karton üretim tesisi<br />

bulunmaktadır. Tesislerin büyük kısmı kâğıt<br />

hamurundan üretim yapmakla birlikte; iki<br />

tesis selülozdan kâğıt elde etmektedir. Sektör,<br />

gerçekleştirilen enerji verimliliği çalışmaları ile<br />

enerji yoğunluğunda AB ortalamasının altında<br />

değerlere ulaşmıştır.<br />

Tekstil sektörü, son yıllarda rekabet gücünü bir<br />

miktar yitirse de, Türkiye'nin ihracatında oldukça<br />

önemli bir paya sahiptir. Tekstil Araştırma Merkezi<br />

tarafından 12 farklı firmada gerçekleştirilen enerji<br />

taramasında dikkate değer kazanım potansiyelleri<br />

tespit edilmiştir (UNDP ve UNIDO, 2010). Tekstil<br />

sektörünün, KOBİ ölçeğinde firmalardan oluşması<br />

ve sektörün finansman ve uzmanlık ihtiyacının<br />

karşılanmasındaki zorluklar, enerji tasarrufu<br />

çalışmalarının yaygınlaşmasının önünde engel<br />

olarak görülmektedir.<br />

Enerji yoğun sektör olarak cam sektöründe,<br />

işletme maliyetinin %15–20 civarında bir kısmını<br />

enerji maliyeti oluşturmaktadır. Türkiye’de<br />

uluslararası rekabet gereklilikleri çerçevesinde<br />

oldukça başarılı çalışmalar yürütülerek, 0,30 TEP/<br />

ton gibi rakip ülkelerin değerlerine yakın tüketim<br />

değerlerine ulaşılmıştır (IEA, 2009).<br />

Seramik sektörü, Avrupa’nın toplam seramik<br />

üretiminin %11’ini oluşturmaktadır. Sanayideki<br />

enerji tüketiminin %1’i seramik sektörüne aittir.<br />

Seramik sektöründe yapılan enerji etütleri<br />

12 EİE tarafından İDEP Projesi kapsamında resmi görüş olarak<br />

paylaşılmıştır.<br />

24

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

ışığında enerji verimliliği potansiyelinin olduğu<br />

görülmüştür (IEA, 2009; EİE, 2008).<br />

Farklı alt kollara ayrılan kimya sektörü, sanayide<br />

enerji tüketiminin %11’ine sahiptir. 2005<br />

sonrasında Elektrik İşleri Etüt İdaresi <strong>Genel</strong><br />

Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen çalışmalara<br />

göre sektörde enerji kazanımı potansiyeli<br />

bulunmaktadır (IEA, 2009; EİE, 2008).<br />

Enerji yoğun sektörler listesi içerisinde<br />

bulunmamasına rağmen gıda sektörü, önemli bir<br />

sera gazı emisyon kaynağı durumundadır. Elektrik<br />

İşleri Etüt İdaresi <strong>Genel</strong> Müdürlüğü’nden alınan<br />

bilgiye göre, sanayideki toplam enerji tüketiminin<br />

%6’sını bu sektördeki tüketimler oluşturmakta<br />

olup, önemli miktarda enerji tasarrufu potansiyeli<br />

bulunmaktadır.<br />

Sanayi sektöründe iklim değişikliği çalışmaları<br />

genelde iki başlık altında yürütülmektedir:<br />

i) Endüstriyel işlemlerde enerjinin etkin kullanımı<br />

ve dolayısı ile sera gazı emisyon azaltım hedefini<br />

amaçlayan enerji verimliliği çalışmaları;<br />

ii) Sanayinin yapısında, yüksek sera gazı<br />

emisyonuna neden olan teknolojilerden temiz<br />

teknolojilere geçişin hedeflendiği düşük karbon<br />

ekonomisi çalışmaları.<br />

2.4.1. Strateji, Politika ve Planlar<br />

Yüksek Planlama Kurulu tarafından 7 Aralık 2010<br />

tarihinde onaylanan “Türkiye Sanayi Strateji<br />

Belgesi”nde, düşük karbon ekonomisine ve<br />

düşük fosil ekonomisine vurgu yapılmakta; temiz<br />

enerji üretimi, enerji verimliliği ve temiz üretim<br />

teknolojilerinin yüksek önem arz etmekte olduğu<br />

belirtilmektedir. Ayrıca, <strong>Ulusal</strong> İklim Değişikliği<br />

Strateji Belgesi (2010-2020), AB Entegre Çevre<br />

Uyum Stratejisi 2007-2023 (UÇES) , Çölleşme<br />

ile Mücadele Türkiye <strong>Ulusal</strong> <strong>Eylem</strong> Programı<br />

ve <strong>Ulusal</strong> Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi belgeleri<br />

ile uyumlu sanayi politikalarının yürütülmesi<br />

öngörülmektedir.<br />

hazırlanması zorunlu hale getirilmiştir. Etütler<br />

sonucu elde edilen tasarruf potansiyelleri ve<br />

uygulanabilecek önlemler TOBB ve EVD şirketleri<br />

işbirliği ile Elektrik İşleri Etüt İdaresi <strong>Genel</strong><br />

Müdürlüğü tarafından <strong>2011</strong> yılı sonuna kadar<br />

belirlenecektir. Enerji etütlerinin ve taramalarının<br />

sonuçları, sanayide enerji tasarrufu potansiyelinin<br />

en az %20 düzeyinde olduğunu belirtmektedir.<br />

Enerjiyi verimsiz kullanan ürünlerin satışının<br />

sınırlandırılması Enerji Verimliliği Kanunu ile<br />

hükme bağlanmıştır. Bu yönde BTSB’nin, AB’nin<br />

“Eko-tasarım Direktifi” doğrultusunda hazırladığı,<br />

Enerji ile İlgili Ürünlerin Çevreye Duyarlı Tasarımına<br />

İlişkin Yönetmelik, 7 Ekim 2010 tarihinde Resmi<br />

Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.<br />

Diğer taraftan, ulusal mevzuat, Yeni Tip Binek<br />

Otomobillerinin Satışı Esnasında Karbondioksit<br />

Emisyonu ve Yakıt Tüketimi Konusunda Tüketici<br />

Bilgilerinin Hazır Bulundurulması ile İlgili Direktifi<br />

(1999/94/EC) ile uyumlaştırılmıştır. Bu direktif<br />

01.01.2009 tarihinde uygulamaya konulmuştur.<br />

AB’ye uyum süreci çerçevesinde oluşturulan,<br />

sanayi ve iklim değişikliğini yakından ilgilendiren<br />

yönetmelikler aşağıda yer almaktadır:<br />

• 26 Ağustos 2006 tarih ve 26271 sayılı Resmi<br />

Gazete’de yayımlanan Motorlu Araçların<br />

Karbon Dioksit Emisyonları ve Yakıt Tüketimi<br />

ile İlgili Tip Onayı Yönetmeliğinde Değişiklik<br />

Yapılmasına Dair Yönetmelik<br />

• 21 Nisan 2009 tarih ve 27207 sayılı Resmi<br />

Gazetede yayımlanan Hafif Yolcu ve Ticari<br />

Araçlardan Çıkan Emisyonlar (Euro 5 ve<br />

Euro 6) Bakımından ve Araç Tamir ve Bakım<br />

Bilgilerine Erişim Konusunda Motorlu Araçların<br />

Tip Onayı Yönetmeliği<br />

• 24 Ekim 2007 tarih ve 26680 sayılı Resmi<br />

Gazetede yayımlanan Ağır Hizmet Araçları ve<br />

Motorlarının Emisyonları (Euro IV ve Euro V)<br />

İle İlgili Tip Onayı Yönetmeliği<br />

• 1 Nisan 2002 tarih ve 24713 sayılı Resmi<br />

Gazete’de yayımlanan Gaz Yakan Cihazlara<br />

Dair Yönetmelik<br />

2.4.2. Hukuki Çerçeve ve Kurumsal Yapı<br />

Enerji Verimliliği Kanunu çerçevesinde 2008<br />

yılında yayımlanan Enerji Kaynaklarının ve<br />

Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına<br />

Dair Yönetmelik ile enerjiyi yoğun kullanan<br />

ağır sanayi sektörlerinde enerji etütlerinin<br />

2.4.3. Finansman<br />

Enerji Verimliliği Kanunu ile KOBİ’lerde<br />

yapılacak çalışmaların KOSGEB tarafından<br />

yönlendirilmesi, bütçesi 1 milyon TL’ye kadar<br />

olan projelerin finansal mekanizmalarının Elektrik<br />

25

İşleri Etüt İdaresi <strong>Genel</strong> Müdürlüğü tarafından,<br />

bütçesi 1 milyon TL üstü olan projelerin finansal<br />

mekanizmalarının ise Hazine Müsteşarlığı<br />

tarafından oluşturulması hükme bağlanmıştır.<br />

Enerji verimliliği ile ilgili teşvik mevzuatı Elektrik<br />

İşleri Etüt İdaresi <strong>Genel</strong> Müdürlüğü (orta ve<br />

büyük sanayi) ve KOSGEB (KOBİ’ler) tarafından<br />

2009 yılı itibariyle yürürlüğe konmuştur. Enerji<br />

Verimliliği Kanunu kapsamında sanayide verimlilik<br />

artırıcı projelere ve enerji yoğunluğunu azaltmayı<br />

taahhüt eden gönüllü anlaşmalara Elektrik<br />

İşleri Etüt İdaresi <strong>Genel</strong> Müdürlüğü tarafından<br />

mali destek sağlanmaktadır. Verimlilik artırıcı<br />

projelerini tamamlayan kuruluşlar hazırladıkları<br />

raporların kabul edilmesini takiben 500 bin<br />

TL’ye kadar olan projelerinde %20’ye kadar hibe<br />

desteği alabilmektedir. Ayrıca gönüllü anlaşmalar<br />

ile endüstriyel işletmeler üç yıl içerisinde enerji<br />

yoğunluğunu ortalama olarak en az %10 oranında<br />

azaltmayı taahhüt ederek anlaşma yaptıkları yıla<br />

ait enerji giderlerinin %20’sini (en çok 100 bin TL)<br />

hibe olarak almaktadır.<br />

Enerjiyi yoğun kullanan ağır sanayi sektörlerinde<br />

önlem belirleme çalışmaları yoğunlaştırılmış<br />

olup; çimento, demir-çelik, seramik ve<br />

tekstil sektörlerindeki periyodik taramalar<br />

sürdürülmektedir. Bu sektörlerdeki verimlilik<br />

artırıcı projelerin Dünya Bankası tarafından Türkiye<br />

Sınai Kalkınma Bankası ve Türkiye Kalkınma<br />

Bankası üzerinden desteklenmesine 2009 yılında<br />

başlanmıştır.<br />

2.4.4. Fiziki Yatırımlar/Uygulamalar<br />

Türkiye'nin İklim Değişikliğine Uyum<br />

Kapasitesinin Geliştirilmesi Ortak Programı<br />

kapsamında, sanayinin iklim değişikliği risklerine<br />

adaptasyonunu içeren Eko Verimlilik (Temiz<br />

Üretim) Programı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji<br />

Bakanlığı koordinasyonunda, UNIDO aracılığıyla,<br />

Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı ve Orta Doğu<br />

Teknik Üniversitesi işbirliği ile yürütülmektedir.<br />

Milli Prodüktivite Merkezi tarafından yürütülen,<br />

Endüstriyel Verimlilik ve Çevresel Performansın<br />

KOBİ’ler Düzeyinde Paralel Olarak Geliştirilmesi<br />

Projesinde, il, işletme veya sektör bazında<br />

devam eden yerel uygulamalardan elde edilecek<br />

çıktılar ışığında Türkiye genelinde bir ekoverimlilik<br />

programı uygulanması ve <strong>Ulusal</strong> Ekoverimlilik<br />

Merkezi kurulmasına ilişkin çalışmalar<br />

sürdürülmektedir.<br />

2.4.5. Araştırma – Geliştirme<br />

5 Temmuz 2007 tarih ve 26573 sayılı Resmi<br />

Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi<br />

ve Ticaret Bakanlığı Sanayi Tezleri Projelerinin<br />

Desteklenmesine İlişkin Yönetmelik kapsamında<br />

yürütülen Sanayi Tezleri (San-Tez) Programı,<br />

üniversite ve sanayi işbirliğinin geliştirilmesi<br />

esasına dayanmaktadır. Program, yürütülen<br />

bilimsel çalışmaların sonuçlarından ülkemize<br />

katma değer yaratacak, uluslararası pazarlardaki<br />

rekabet gücünün artırılmasına katkı sağlayacak<br />

yeni ürün ve/veya üretim yöntemleri geliştirilmesini<br />

amaçlamaktadır. Desteklenmesine karar verilen<br />

San-Tez projelerinin toplam bütçesinin %75’i<br />

Bakanlık tarafından hibe olarak karşılanmaktadır.<br />

Ayrıca, 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme<br />

Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanunun<br />

teşvik mekanizmalarından olan teknogirişim<br />

sermayesi desteği ile yenilikçi ve teknoloji tabanlı<br />

iş fikirlere sahip olan gençler desteklenmektedir.<br />

Sağlanan destek ve programlar kapsamında<br />

iklim dostu teknolojilerin desteklenmesi için<br />

özel bir öncelik söz konusu değildir. Endüstriyel<br />

araştırma ve teknolojiyi geliştirmek ve yenilikçiliği<br />

desteklemek, özendirmek, izlemek ve üniversitesanayi<br />

ilişkilerini gerçekleştirmek amacıyla<br />

kurulan TÜBİTAK Teknoloji ve Yenilik Destek<br />

Programları Başkanlığı (TEYDEB) aracılığıyla<br />

aşağıda belirtilen programlar kapsamında<br />

destekler sağlamaktadır:<br />

• Sanayi Ar-Ge Proje Destekleme Programı<br />

• Proje Pazarları Destekleme Programı<br />

• KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek Programı<br />

• Teknoloji ve Yenilik Odaklı Girişimleri<br />

Destekleme Programı<br />

Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı, sanayi<br />

sektörüne teknoloji geliştirme projeleri, teknolojik<br />

girişimcilik, çevre projeleri için destekler<br />

vermektedir.<br />

2.4.6. Veri ve Bilgi Sistemleri<br />

Elektrik İşleri Etüt İdaresi <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

tarafından hazırlanan enerji verimliliği, ENVER<br />

Portalı’nda 13 imalat sanayi enerji tüketimlerinin<br />

ölçülmesi ve değerlendirilerek sonuçların kullanıma<br />

sunulması amaçlanmaktadır. Bu çerçevede enerji<br />

yoğun sektörler portala eklenmiştir.<br />

26

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

KOSGEB tarafından oluşturulan KOBİ’lere ait<br />

veritabanı E-KOBİ 14 oldukça geniş bir kesim<br />

hakkında detaylı bilgiler elde edilmesine<br />

olanak sağlamaktadır. Bu veritabanının enerji<br />

verimliliği ve sera gazı emisyonu açısından<br />

bilgilerin de değerlendirilmesine uygun olacak<br />

biçimde geliştirilmesine yönelik çalışmalar çeşitli<br />

uluslararası projeler kapsamına dâhil edilerek<br />

KOSGEB tarafından sürdürülmektedir.<br />

oluşturulmuştur. Platform ile Türkiye’nin<br />

uluslararası iklim değişikliği müzakerelerine etkin<br />

katılımının sağlanması çerçevesinde özel sektörkamu<br />

diyaloğunun geliştirilmesi ve müzakerelere<br />

hazırlık aşamasında iki sektör arasındaki işbirliğini<br />

güçlendirilmesi hedeflenmiştir.<br />

2.4.7. Eğitim, Bilinçlendirme ve Kapasite<br />

Geliştirme<br />

Enerji verimliliği alanında sanayinin ihtiyaç<br />

duyduğu uzman personelin eğitilmesi amacı ile<br />

Elektrik İşleri Etüt İdaresi <strong>Genel</strong> Müdürlüğü, enerji<br />

yöneticisi eğitimleri düzenlemektedir. 2007’den<br />

itibaren sektörde orta ve büyük ölçekli işletmeler<br />

için enerji yöneticisi bulundurma zorunluluğu<br />

nedeni ile bu eğitimlere olan ilgi oldukça artmıştır.<br />

Bu kapsamda yetkilendirilen EVD şirketleri ve<br />

TMMOB Makine Mühendisleri Odası da enerji<br />

yöneticisi eğitimleri düzenlemeye başlamıştır.<br />

Sanayi sektöründe yaklaşık 2500 enerji yöneticisi,<br />

büyük kuruluşlarda görev yapmaktadır. Orta<br />

ve büyük ölçekli sanayi işletmelerinde enerji<br />

yöneticiliklerinin organizasyon içerisinde<br />

oluşturulması büyük oranda tamamlanmıştır.<br />

Bu şirketlerin sayısının 6000 civarında olduğu<br />

tahmin edilmektedir. Ancak potansiyelin büyük<br />

bir kısmının KOBİ’lerde olması beklenmektedir.<br />

REC Türkiye, iklim değişikliği ile mücadelede<br />

özel sektör için çeşitli yaklaşım ve stratejilerin<br />

tanıtıldığı ve tartışıldığı, sanayicilere ve kamuya<br />

yönelik, eğitim ve kapasite geliştirme faaliyetleri<br />

yürütmektedir. Ayrıca TÜSİAD ve REC Türkiye<br />

girişimiyle kurulan İklim Platformu, iklim değişikliği<br />

ile mücadele ve düşük karbon ekonomisine<br />

geçiş yolunda, iş dünyasında yürütülen<br />

çalışmalara destek sağlamak amacıyla etkinlikler<br />

yürütmektedir.<br />

Çevre ve <strong>Orman</strong> Bakanlığı ile UNDP Türkiye<br />

ortaklığında, 2009-2010 yılları arasında<br />

yürütülmüş olan, Türkiye’de İklim Değişikliği<br />

ile Mücadelenin Yönetimi için Kapasitelerin<br />

Artırılması Projesi kapsamında, sanayici ve kamu<br />

kurumları arasında diyalog ve işbirliği platformu<br />

13 http://enver.eie.gov.tr/ENVER.portal<br />

14 http://destek.kosgeb.gov.tr/<br />

27

2.5.<br />

ULAŞTIRMA<br />

Ulaştırma konusunu kendi içinde iki alt başlıkta<br />

ele almak gerekir. Birincisi, şehirlerarası, ulusal ve<br />

uluslararası ulaştırmadır. Bu kapsamda karayolu,<br />

demiryolu, denizyolu ve havayolu taşımacılığı<br />

başlıca alt sektörlerdir. İkinci başlık ise, kent içi<br />

ulaşımdır. Kent içi ulaşımın altında da temel türler<br />

(modlar) olarak toplu taşıma, özel araçlı ulaşım<br />

ve motorsuz ulaşım olarak tanımlanan bisiklet ve<br />

yaya ulaşımı yer almaktadır.<br />

Türkiye’de ulaştırma sektöründen kaynaklı<br />

sera gazı emisyonlarının toplamı CO 2 eşdeğeri<br />

cinsinden hesaplandığında, toplam emisyon<br />

miktarının %17’si oranında olduğu görülmektedir<br />

(TÜİK, <strong>2011</strong>). Bu oranın gelişmiş ülkelerdeki<br />

orandan düşük olmasının başlıca iki sebebi<br />

bulunmaktadır. Birincisi, emisyon yaratan diğer<br />

sektörlerde enerji verimliliğini gelişmiş ülkeler<br />

arttırmışken, Türkiye’de henüz bu sektörlerdeki<br />

verimin düşük olması; başka bir deyişle bu<br />

sektörlerde de yüksek CO 2 emisyonu olması<br />

nedeniyle ulaştırma sektöründeki emisyonun<br />

payının toplam emisyonlar içinde göreceli olarak<br />

az kalmasıdır. İkincisi ise, gelişmiş ülkelerde<br />

hareketlilik, yani kişi başına yapılan yolculuk<br />

sayısı ve yolculuğun uzunluğu daha fazlayken;<br />

Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde hareketlilik<br />

görece daha azdır.<br />

Türkiye’de 1990-2008 arasında gelir düzeyindeki<br />

büyümeyle beraber yük ve yolcu taşımasında<br />

büyük bir artış olmuş (Şekil 14 ve Şekil 15), hatta<br />

taşımadaki bu artış gelir düzeyindeki büyümenin<br />

neredeyse iki katı oranında gerçekleşmiştir<br />

(OECD, 2008, s.49). Dolayısıyla, ulaştırmadan<br />

kaynaklı emisyon miktarı göreceli olarak düşük<br />

olsa da, emisyonlardaki artış hızı yüksektir. 1990-<br />

2009 arasındaki 19 yıllık dönemde ulaştırma<br />

sektöründen kaynaklı CO 2 eşdeğeri sera gazı<br />

emisyonu dünya genelinde %44 oranında<br />

Şekil 14: Türkiye’de Yük Taşımacılığı<br />

Not:<br />

Ulaştırma verisinde taşınan ton-km değerinin 1990 yılından itibaren değişimi alınmıştır. GSYİH için 2000 yılı fiyatları ve<br />

satın alma gücü paritesi kullanılarak 1990 yılından itibaren değişimi alınmıştır.<br />

Kaynak: Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı, 2008; Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları, 2010<br />

28

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

Şekil 15: Türkiye’de Yolcu Taşımacılığı<br />

Not: Ulaştırma verisinde taşınan yolcu-km değerinin 1990 yılından itibaren değişimi alınmıştır. GSYİH için 2000 yılı fiyatları ve<br />

satın alma gücü paritesi kullanılarak 1990 yılından itibaren değişimi alınmıştır.<br />

Kaynak: Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı, 2008<br />

artış göstermişken; Türkiye’de aynı dönemde<br />

ulaştırmadan kaynaklı CO 2 eşdeğeri sera gazı<br />

emisyonu %78 oranında artmıştır (ITF, 2008).<br />

Yıllık artış olarak ele alındığında, belirtilen 19<br />

yıllık dönemde CO 2 emisyonunda yaşanan yıllık<br />

artış OECD ülkelerinde ortalama %1,37, dünya<br />

genelinde %2,05, Türkiye’de ise %3,26 oranında<br />

gerçekleşmiştir (ITF, 2008).<br />

Şekil 16’da görüldüğü gibi, karayolu<br />

taşımacılığından kaynaklı CO 2 emisyonları<br />

1990-2007 yılları arasında 24 Mton’dan 42,9<br />

Mton’a yükselerek %79 oranında artmış; hava<br />

ve deniz taşımacılığında ise özellikle uluslararası<br />

taşımacılıktaki artışla beraber CO 2 emisyonlarının<br />

artış oranı yükselmiştir. Bilindiği gibi ulaştırma<br />

sektöründe en fazla sera gazı emisyonuna yol açan<br />

iki alt sektör karayolu ve havayolu taşımacılığıdır.<br />

Demiryolu ise taşımacılık etkinliği yüksek olan<br />

ve bu nedenle en az sera gazı emisyonuna yol<br />

açan ulaştırma türüdür. Demiryolundaki temel<br />

enerji kaynağı olan elektrik enerjisinin üretiminin<br />

de CO 2 emisyonunda önemli rolü olduğunu<br />

vurgulamak gerekir. Ancak gerek yolcu gerek<br />

yük taşımacılığında taşınan birim başına yaratılan<br />

emisyonlar dikkate alındığında, demiryollarının<br />

daha çevre dostu, daha az kirleten, daha<br />

sürdürülebilir bir ulaşım türü olduğu evrensel<br />

bir kabuldür. Geçtiğimiz yüzyılın ikinci yarısında<br />

demiryolları altyapısına neredeyse hiç yatırım<br />

yapmayan Türkiye’de, 1950 yılında 7.671 km olan<br />

demiryolu (anahat) altyapısı uzunluğu 60 yıl sonra<br />

2010 yılında 9.594 km (tali hatlarla 11.940 km)<br />

olmuştur (TCDD, 2010, s.23). Bunun ise henüz<br />

sadece 3.161 km uzunluğundaki bölümünde<br />

elektrifikasyon yapılmıştır (TCDD, 2010, s.42).<br />

Dolayısıyla, 60 yılda demiryolu altyapısı %25<br />

oranında artmıştır. 1.000 km 2 ’ye düşen demiryolu<br />

uzunluğu 11,6 km, 10.000 nüfusa düşen demiryolu<br />

uzunluğu 1,3 km olan Türkiye, bu değerler ile<br />

demiryolu yoğunluğu en düşük Avrupa ülkesidir<br />

(TCDD, 2010, s.128).<br />

Şekil 16: Türkiye’de 1990-2009 Arasında Ulaştırma Alt-Sektörlerinde CO2 Emisyon Miktarları<br />

Sivil Havacılık<br />

Karayolu<br />

Demiryolu<br />

Denizyolu<br />

Toplam CO 2<br />

Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, <strong>2011</strong><br />

29

Taşımacılığın en ağırlıklı olarak gerçekleştiği tür<br />

olarak karayolları, ulaştırma sektöründen kaynaklı<br />

CO 2 emisyonlarında en yüksek paya sahiptir. Diğer<br />

taraftan Türkiye’de taşıt kilometre başına üretilen<br />

CO 2 emisyonlarında 1990-2004 yılları arasında<br />

%8,7 oranında bir azalma gerçekleşmiştir. Bunun<br />

başlıca nedenleri yeni araç ve motor teknolojileri,<br />

alternatif yakıt kullanımında az da olsa görülen<br />

artış ve 2003-2004 yılları arasında yaklaşık<br />

320.000 eski aracın vergi indirimleri sağlanarak<br />

trafikten çekilmiş olmasıdır. Bu iki yıl içinde<br />

CO 2 emisyonlarında %4,9 oranında azaltım<br />

sağlanmıştır (ÇOB, 2007: 69).<br />

Kent içi ulaşımın da sera gazı emisyonlarında<br />

önemli payı vardır. Kentlerimizde emisyonlara<br />

ilişkin veri ve istatistikler sınırlı olmakla beraber,<br />

ulaştırmadan kaynaklanan karbondioksit<br />

emisyonları açısından İstanbul ve Ankara’nın<br />

ilk sıraları aldığı bilinmektedir (BİB, 2009).<br />

İstanbul’da karayolu ulaşımından kaynaklanan<br />

CO 2 emisyonlarının 1990-2007 yılları arasında<br />

%37 artarak 6,5 Mton/yıl’dan 8,9 Mton/yıl’a çıktığı<br />

hesaplanmıştır (Gerçek ve Demir, 2008). Kent içi<br />

ulaşımda sera gazı emisyonlarının artmasına yol<br />

açan başlıca gelişme eğilimlerinden biri özel araç<br />

yani otomobil sahipliğinin artması ve buna koşut<br />

olarak kent içi ulaşımda otomobilli yolculukların<br />

oranının artmasıdır. 1990’lı yıllarda İstanbul ve<br />

Ankara’da toplam motorlu taşıt yolculuklarının<br />

içinde otomobil ile yapılan yolculuklar %17-20<br />

arasındayken; 2000’li yılların sonunda bu oran<br />

İstanbul’da %35, Ankara’da ise %28 düzeyine<br />

çıkmıştır (İMO, 2009; EGO <strong>Genel</strong> Müdürlüğü,<br />

2008). Otomobil, kilometrede taşıdığı yolcu<br />

başına, otobüse göre 125 kat fazla hava kirliliği<br />

yaratmakta, yolcu/km başına enerji tüketimine<br />

bakıldığında, otobüs ve metroya göre beş kat<br />

daha fazla enerji tüketmektedir (Elker, 1999). Kent<br />

içi ulaşımda sera gazı emisyonunu arttıran bir<br />

diğer gelişme eğilimi, kentlerin mekansal açıdan<br />

büyümesi, kentsel kullanımların dağınık biçimde<br />

yer seçmesi, kent çeperlerinde düşük yoğunluklu<br />

konut alanları geliştirilmesi ve tüm bu eğilimler<br />

sonucunda kişi başına yapılan yolculukların<br />

ortalama uzunluğunun artmasıdır.<br />

2.5.1. Strateji, Politika ve Planlar<br />

2007-2013 yıllarını kapsayan Dokuzuncu<br />

Kalkınma Planı’nda “ulaştırma türlerinin teknik ve<br />

ekonomik açıdan en uygun yerlerde kullanıldığı<br />

dengeli, akılcı ve etkin bir ulaştırma altyapısının<br />

oluşturulmasında, sistem bütüncül bir yaklaşımla<br />

ele alınacak; yük taşımalarının demiryollarına<br />

kaydırılmasını, önemli limanların lojistik<br />

merkezler olarak geliştirilmesini sağlayan, taşıma<br />

modlarında güvenliği öne çıkaran politikalar<br />

izlenecektir” denilmektedir. Yük taşımalarının<br />

özellikle demiryolu ağırlıklı yapılmasının<br />

ulaştırma sektöründe stratejik bir amaç olduğu<br />

belirtilmekte; 2007-2013 döneminde yurtiçi<br />

demiryolu yük taşımalarında yıllık ortalama<br />

%12’lik artış; uluslararası demiryolu taşımalarında<br />

ise yıllık ortalama %25’lik bir artış sağlanması<br />

öngörülmektedir.<br />

Planın kentiçi ulaşıma ilişkin de kapsamlı politika<br />

önerileri vardır. Enerji, çevre, ekonomi, konut,<br />

arsa ve arazi politikaları ile tutarlı; sürdürülebilir,<br />

kamu kesimini bağlayıcı, özel sektörü yönlendirici<br />

geniş kapsamlı bir ulusal kentiçi ulaşım stratejisi<br />

oluşturulması öngörülmüş; toplumun tüm<br />

kesimlerine eşit fırsatlar sunan, katılımcı, kamu<br />

yararını gözeten, yurtiçi kaynakların kullanımına<br />

özen göstererek dışa bağımlılığı en aza indiren,<br />

çevreye duyarlı, ekonomik açıdan verimli, güvenli<br />

ve sürekli yaya hareketinin sağlanmasını esas alan<br />

kentiçi ulaşım planlaması yapılacağı belirtilmiştir.<br />

Sürdürülebilir bir kentiçi ulaşım sistemi<br />

oluşturmaya yönelik olarak yaya ve bisiklet ulaşımı<br />

ile toplu taşımaya öncelik verileceği ve bu türlerin<br />

kullanımının özendirileceği vurgulanmıştır.<br />

Diğer taraftan, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı<br />

(2001–2005) döneminde hazırlanması öngörülen<br />

Ulaştırma Ana Planı’na yönelik olarak da,<br />

Ulaştırma Ana Plan Stratejisi belgesi üretilmiştir.<br />

2.5.2. Hukuki Çerçeve ve Kurumsal Yapı<br />

2007 yılında çıkartılan 5627 sayılı Enerji Verimliliği<br />

Kanunu’na istinaden Ulaştırma Bakanlığı’nca<br />

hazırlanan Ulaşımda Enerji Verimliliğinin<br />

Artırılmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında<br />

Yönetmelik, 09.06.2008 tarih ve 26901 sayılı<br />

Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.<br />

Yönetmelik, “ulaşımda enerji verimliliğinin<br />

artırılması amacıyla; motorlu araçların birim yakıt<br />

tüketimlerinin düşürülmesine, araçlarda verimlilik<br />

standartlarının yükseltilmesine, toplu taşımacılığın<br />

yaygınlaştırılmasına, trafik akımının arttırılmasına<br />

yönelik sistemlerin kurulmasına ilişkin usul ve<br />

esasları” kapsamaktadır. Diğer taraftan, yaya<br />

30

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

ulaşımına ilişkin tedbirlerin bulunmaması önemli<br />

bir eksikliktir.<br />

06.10.2009 tarih ve 27368 sayılı Resmi Gazete’de<br />

yayımlanarak yürürlüğe giren Bazı Akaryakıt<br />

Türlerindeki Kükürt Oranının Azaltılmasına İlişkin<br />

Yönetmelik, ulaştırma sektöründen kaynaklı<br />

emisyonların azaltılmasına katkı sağlayacak bir<br />

düzenlemedir.<br />

23.09.2004 tarih ve 25592 sayılı Resmi Gazete’de<br />

yayımlanarak yürürlüğe giren Araç Muayene<br />

İstasyonlarının Açılması, İşletilmesi ve Araç<br />

Muayenesi Hakkında Yönetmeliğin amacı,<br />

karayolunda seyreden motorlu ve motorsuz<br />

araçların teknik muayenelerini daha etkin ve<br />

sağlıklı bir şekilde yapmak olup; Yönetmelik<br />

kapsamında muayene istasyonları hizmetinin<br />

özelleştirilmesine ilişkin düzenleme de yer<br />

almaktadır.<br />

28.12.2003 tarih ve 25330 sayılı Resmi Gazete’de<br />

yayımlanarak yürürlüğe giren Yeni Binek<br />

Otomobillerin Yakıt Ekonomisi ve CO 2 Emisyonu<br />

Konusunda Tüketicilerin Bilgilendirilmesine<br />

İlişkin Yönetmelik, tüketicilerin bilinçli seçim<br />

yapabilmesine imkân vermek için, piyasada satışa<br />

veya kiraya sunulan yeni binek otomobillerinin<br />

CO 2 emisyonu ve yakıt ekonomisi ile ilgili bilgi<br />

edinilmesini sağlamayı amaçlamaktadır. Bu<br />

kapsamda Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı<br />

tarafından başlatılan yeni bir uygulama ile otomobil<br />

satın almak isteyen tüketicilerin, Türkiye’de satılan<br />

tüm otomobillere ait yakıt tüketimi ve emisyon<br />

değerlerini BSTB’nin internet sitesinde bulmaları<br />

sağlanacaktır.<br />

Ulaştırma sektöründe denizyoluna ilişkin bir<br />

düzenleme, kabotaj taşımacılığında 2004 yılında<br />

başlatılan Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) muafiyeti<br />

uygulamasıdır. ÖTV’siz yakıt uygulamasına koşut<br />

olarak deniz ulaşımında bir artış görülmüştür.<br />

Ayrıca Gümrük Yönetmeliği’nde yapılan<br />

değişiklik ile kabotaj yükleri ile transit yüklerin<br />

beraber taşınmasına olanak verilmiş olup,<br />

bunun da kabotaj taşımacılığını canlandırması<br />

beklenmektedir.<br />

Henüz yürürlüğe girmemiş olan <strong>Genel</strong> Demiryolu<br />

Kanunu Tasarısı, demiryollarının diğer ulaşım<br />

türleri karşısında geliştirilmesi ve iyileştirilmesini<br />

öngörürken; “demiryolu hizmetlerinin rekabete<br />

dayalı esaslar çerçevesinde kaliteli, sürekli,<br />

emniyetli ve uygun ücretle kullanıcılara<br />

sunulmasını; sektörün serbestleştirilerek güçlü,<br />

istikrarlı ve şeffaf bir yapının oluşturulmasını ve<br />

bağımsız düzenleme ve denetim yapılmasını”<br />

sağlamayı amaçlamaktadır.<br />

2.5.3. Finansman<br />

Kent içi ulaşımda merkezi yönetimden kaynak<br />

katkısı gerektiren projeler, özellikle kent içi raylı<br />

sistem projeleri Kalkınma Bakanlığı tarafından<br />

değerlendirilmekte; Ulaştırma Bakanlığı birimi<br />

Demiryolları, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı<br />

<strong>Genel</strong> Müdürlüğü tarafından teknik özellikleri<br />

açısından incelenmekte, dış kredi söz konusu ise<br />

Hazine Müsteşarlığı’nın izni gerekmektedir (BİB,<br />

2009).<br />

Ülke genelinde görece sürdürülebilir, enerji<br />

etkin ve çevre dostu ulaştırma türleri olarak<br />

denizyolu ve özellikle demiryolu altyapısının<br />

geliştirilmesi ve iyileştirilmesi devlet bütçesinden<br />

ayrılan kaynaklarla yürütülebilmektedir. Kalkınma<br />

Bakanlığı, kalkınma planları doğrultusunda<br />

hazırlanan yıllık yatırım programlarında bütçeden<br />

alt türlere paylar ayırarak fon sağlamaktadır.<br />

AB tarafından Katılım Öncesi Mali Yardım<br />

adıyla, birliğe aday ülkelerin AB uyum sürecine<br />

katkı yapabilecek projelerine finansman<br />

sağlanmaktadır. Örneğin Ulaştırma Bakanlığı’nın<br />

Türk Demiryolu Sektörünün Yeniden<br />

Yapılandırılması ve Güçlendirilmesi Projesi ve<br />

Türkiye’deki Karayolu Taşımacılığı Sektörünün<br />

AB Müktesebatı ile Uyumlu Hale Getirilmesi İçin<br />

Destek Sağlanması gibi projelerine bu kalemden<br />

mali destek sağlanmıştır. Deniz Taşımacılığı<br />

Güvenliğinin Arttırılmasının Desteklenmesi Projesi<br />

de bu fondan yardım sağlanan bir diğer ulaştırma<br />

projesidir.<br />

Ulaştırma Bakanlığı’nın döner sermayesi de mali<br />

kaynaklar arasında sayılabilmekle beraber, bu<br />

kapsamda finansmanı sağlanabilecek etkinlikler<br />

eğitim amaçlı kurs, sınav ve benzeri hizmetler,<br />

ulaştırma sektörünün gelişmesine katkıda<br />

bulunmak üzere gerçekleştirilen seminer, eğitim,<br />

toplantı, şura, sempozyum ve konferanslar ve<br />

sektöre ilişkin araştırma, etüt, plan, master plan<br />

ve projeleri içermektedir.<br />

31

2.5.4. Ekonomik Araçlar<br />

Ülkemizde yakıtlara %5 oranına kadar biyoyakıt<br />

eklenmesine olanak tanınmakta olup; biyodizelin<br />

benzinle harmanlanan %2’lik dilimi ÖTV’den<br />

muaftır. Ancak, taşıt yakıtlarında biyodizel<br />

kullanım zorunluluğu bulunmamaktadır. Bununla<br />

birlikte biyodizel gibi yenilenebilir yakıtların<br />

teşvikine ilişkin alınacak kararlarda, örneğin tarım<br />

sektöründe gıda güvenliği gibi diğer sektörler<br />

üzerindeki etkilerinin analiz edilmesinde yarar<br />

görülmektedir.<br />

Ulaştırma altyapısının kullanımına ilişkin<br />

fiyatlandırma da sürdürülebilir ve çevre dostu<br />

türlere yönlenmeyi sağlayarak; daha fazla sera<br />

gazı emisyonu yaratan türlere talebi azaltabilecek<br />

biçimde kurgulanabilir. Oysa son yıllarda<br />

Türkiye’de havayolu ulaşımının işleyişine ilişkin<br />

düzenlemeler havayolunda bilet fiyatlarının<br />

büyük ölçüde düşmesine yol açmış, buna koşut<br />

olarak hava yolculuğuna talep artmış ve uçak<br />

servisleri sıklaşmış ve havayolu ulaşımında büyük<br />

artış yaşanmıştır. Bu durum havayolu sektörü<br />

ve kullanıcıların bakış açısından daha fazla<br />

hareketlilik, erişim ve servis düzeyinde iyileşme<br />

olarak algılanmakta olsa da en kirletici tür olan<br />

havayolu trafiğinde artış yaratmakta, sera gazı<br />

emisyonunu arttırmaktadır.<br />

Otoyol ve köprü geçiş ücretleri uygulaması da<br />

önemli bir ekonomik araçtır. Türkiye’de mevcut<br />

durumda sadece kullanan öder ilkesine göre<br />

çalıştırılmakta; kirleten öder veya kirlettiği oranda<br />

öder ilkesi fiyatlandırmada uygulanmamaktadır.<br />

2.5.5. Fiziki Yatırımlar ve Uygulamalar<br />

Son yıllarda demiryolu altyapısının iyileştirilmesi,<br />

yenilenmesi ve yeni hatlar inşa edilerek<br />

geliştirilmesi yönündeki yatırımlar artmıştır.<br />

Demiryollarında elektrifikasyon çalışmaları da<br />

aynı kapsamda önemli projelerdir. Hızlı tren<br />

projeleri ile İstanbul Boğazı’nda raylı tüp geçişini<br />

sağlayacak olan Marmaray projesi de devam<br />

etmekte olan olumlu yatırımlardır. Altyapının yanı<br />

sıra demiryolunda çeken ve çekilen araçların<br />

yenilenmesine yönelik çalışmalar da devam<br />

etmektedir.<br />

Denizyolu ulaşımının geliştirilmesi ve özellikle<br />

yük taşımacılığındaki payının arttırılması amacıyla<br />

liman yapımı ve modernizasyonu ile limanların<br />

demiryolu bağlantılarının güçlendirilmesine ilişkin<br />

projeler devam etmekte olup, limanların diğer<br />

ulaşım türleriyle entegrasyonu, lojistik merkezler<br />

ve köyler gibi projeler bu alandaki önemli<br />

gelişmelerdir.<br />

Havayolu ulaşımına ilişkin olarak uçuş rotası<br />

kısaltma çalışmaları devam etmektedir. Ayrıca<br />

havayolu trafik sistemini modernize etmeyi<br />

amaçlayan Türkiye'deki Hava Trafik Yönetimi<br />

Sistemlerinin Sistematik Modernizasyonu<br />

(SMART) projesi kapsamında da enerji verimliliği<br />

sağlanması amaçlanmakta olup, çalışmalar<br />

devam etmektedir.<br />

Kent içi ulaşım alanında toplu taşıma sistemlerinin<br />

geliştirilmesine yönelik önemli yatırımlar<br />

bulunmaktadır. Ankara, İstanbul, İzmir, Bursa,<br />

Antalya, Eskişehir, Konya ve Kayseri kentlerinde<br />

kent içi raylı sistemler (metro, hafif raylı sistem<br />

ve sokak tramvayları) hizmete açılmış olup, pek<br />

çok başka kentte bu yönde yatırımlar yapılması<br />

için planlama çalışmaları yürütülmektedir. 2006<br />

yılında İstanbul’da metrobüs uygulaması ile<br />

öncelikli otobüs yolu yatırımı başlatılarak raylı<br />

sistem düzeyinde yolcu taşıyabilen etkili bir<br />

sistem oluşturulmuştur. Toplu taşımada otobüs<br />

sistemlerine yönelik bir diğer önemli uygulama<br />

otobüs filolarının doğalgaz ile çalışan araç<br />

alımlarıyla yenilenmesidir. Ankara ve İstanbul’da<br />

bu yönde alımlar yapılmıştır. Bunlar, kentlerdeki<br />

hava kalitesine önemli ölçüde olumlu etkileri olan<br />

ve sera gazı sınırlandırma stratejisini destekleyen<br />

uygulamalardır.<br />

Bazı kentlerin merkezi alanlarında trafik sıkışıklığını<br />

azaltmak için yeşil dalga uygulamasının hayata<br />

geçirilmesi sera gazlarının azaltımı açısından<br />

olumludur.<br />

Diğer taraftan havataksi ve deniztaksi uygulamaları<br />

toplu taşımayı değil, bireysel ulaşımı destekleyen,<br />

taşınan kişi başına kullandığı enerji ve yarattığı<br />

emisyonlar açısından olumsuz etkileri olabilecek<br />

ve dolayısıyla dikkatle izlenmesi gereken<br />

uygulamalardır.<br />

Bireysel ulaşımı ve özellikle otomobil kullanımını<br />

kentlerde özendiren ve arttıran bir diğer uygulama,<br />

kentlerin merkezi alanlarında yapılan katlı<br />

kavşaklar ve araç yolu genişletme çalışmalarıdır.<br />

Sera gazı emisyonlarına olumlu etki yapabilecek<br />

32

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

ulaştırma yatırımları kapsamında, Kara Ulaştırması<br />

<strong>Genel</strong> Müdürlüğü tarafından 1972 model yılından<br />

daha eski olan ticari araçların trafikten çekilmesi<br />

çalışması sayılabilir.<br />

2.5.6. Araştırma-Geliştirme<br />

TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi (MAM)<br />

bünyesinde 2006-2009 yılları arasında yürütülmüş<br />

olan Ulaştırma Sektöründe Sera Gazı Azaltımı<br />

Projesi bu konudaki başlıca çalışmalardandır.<br />

TÜBİTAK MAM ve DPT (Kalkınma Bakanlığı)<br />

ortaklığıyla 2005-2006 yıllarında yürütülen bir diğer<br />

proje, Yenilenebilir Alternatif Motor Yakıtı: Biyodizel<br />

projesidir. Yine DPT ile yürütülen İleri Batarya<br />

Üretim Teknolojisinin Geliştirilmesi projesinde,<br />

batarya üretim teknolojisi konusunda Ar-Ge ve<br />

test altyapısının kurulması, prototip bataryalar<br />

üretilmesi amaçlanmış; proje sonunda TÜBİTAK<br />

MAM Enerji Enstitüsü Batarya Laboratuarı altyapısı<br />

kurulmuş ve Ar-Ge çalışmaları başlatılmıştır.<br />

Elektrikli araç teknolojilerinin geliştirilmesi ve<br />

araç üretimi konusunda da Kalkınma Bakanlığı ile<br />

TÜBİTAK MAM’ın ortak projeleri bulunmaktadır.<br />

Ayrıca hibrid elektrikli araç prototipi geliştirilmiş;<br />

Hafif Ticari Hibrid Elektrikli Araç Geliştirilmesi<br />

ve Prototip Üretim projesi kapsamında ise,<br />

bir araç üzerinde paralel hibrid elektrikli araç<br />

konfigürasyonu denenmiş, hibrid elektrikli araç<br />

prototipi oluşturulmuştur.<br />

Otomotiv sanayisi tarafından “çevre dostu araç”<br />

üretim çalışmaları sürdürülmektedir. Otomotiv<br />

Sanayi Derneği tarafından da enerji verimliliği<br />

yüksek ve çevreci araç teknolojilerine yönelik<br />

araştırmalar ve uygulamalar desteklenmektedir.<br />

Raylı sistem araçlarının ülkemizde üretilmesine<br />

ilişkin çalışmalar sınırlı olmakla birlikte, İstanbul<br />

Ulaşım A.Ş. tarafından yürütülen çalışmalar<br />

oldukça önemlidir. İzmir’de ise Seferihisar ilçesi,<br />

sürdürülebilir ulaşım türlerini destekleyerek<br />

hızlı otomobil kullanımını değil en çevreci türler<br />

olan yürüme ve bisikletli ulaşımı temel alan<br />

kentleşme politikası çerçevesinde ülkemizdeki<br />

ilk “yavaş şehir” sertifikasına sahip olmuş, bu<br />

kapsamda “güneş enerjisi ile çalışan motosiklet”<br />

uygulamasını geliştirmiştir. Bu uygulamanın<br />

yaygınlaştırılması için çalışmalar sürmektedir.<br />

Yol kaplama malzemelerinin sera gazı emisyonları<br />

açısından incelenmesi konusu da ülkemizde<br />

yürütülmekte olan başlıca çalışmalar arasındadır.<br />

2.5.7. Veri ve Bilgi Sistemleri<br />

Türkiye’de ulaştırma sektöründe yolcu ve<br />

yük taşımacılığına ilişkin en kapsamlı ve<br />

karşılaştırılabilir bilgiler Kalkınma Bakanlığı,<br />

Türkiye İstatistik Kurumu ve Ulaştırma Bakanlığı<br />

bünyesinde yer alan farklı ulaşım türlerinin<br />

planlanması ve geliştirilmesinden sorumlu olan<br />

Karayolları <strong>Genel</strong> Müdürlüğü, Kara Ulaştırması<br />

<strong>Genel</strong> Müdürlüğü ve TCDD gibi kurumlarca<br />

toplanmakta ve yayınlanmaktadır. Karayollarındaki<br />

trafik hacim haritaları her yıl yayınlanmaktadır.<br />

Araç tescil sisteminin çevrimiçi hale getirilmesi<br />

projesi ise devam etmekte olan önemli bir<br />

çalışmadır. Bu sistemin gelişmesinin veri kaydı,<br />

paylaşımı ve izlenmesi açısından da olumlu<br />

etkileri olması beklenmektedir.<br />

Avrupa Komisyonu tarafından finanse edilen ve<br />

Türkiye’de çok modlu taşımacılığın geliştirilmesi<br />

ve buna uygun ulaştırma ağının oluşturulmasını<br />

amaçlayan Türkiye Ulaşım Altyapısının<br />

İyileştirilmesi İçin Teknik Yardım Projesi (TINA)<br />

kapsamında coğrafi bilgi sistemi yardımıyla<br />

bir ulaştırma veri tabanının kurulması yönünde<br />

çalışmalar devam etmektedir.<br />

Emisyon ölçümü konusunda İstanbul kentinde<br />

yürütülen “ulaşımdan kaynaklı emisyon envanteri”<br />

(ELTIS, 2009a) projesi önemli bir çalışmadır.<br />

2.5.8. Eğitim, Bilinçlendirme ve Kapasite<br />

Geliştirme<br />

Gaziantep Büyükşehir Belediyesi’nin başka<br />

ülkelerdeki kentlerle beraber katılım sağladığı<br />

bir AB Projesi olan Akdeniz’de Sürdürülebilir<br />

Ulaşımın Planlanması Projesi kapasite geliştirme<br />

açısından olumlu bir gelişmedir. Sürdürülebilir<br />

ulaşım konusunda “Konya Bisiklet Festivali”,<br />

Bursa Nilüfer Belediyesi “Yeşil Nilüfer Haftası”<br />

kutlamaları ile STK-üniversite işbirliğiyle<br />

başlatılmış olan ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi<br />

tarafından da desteklenen “Ayda Bir Gün Sokak<br />

Bizim” Kampanyası 15 önemli projelerdir.<br />

<strong>Ulusal</strong> veya uluslararası taşımacılık yapan<br />

sürücüler için mesleki yeterlilik belgesi eğitimi<br />

kapsamında “eko-sürüş teknikleri” eğitiminin<br />

verilmesi olumlu bir gelişmedir.<br />

2009 yılında gerçekleştirilen Kentleşme Şurası ve<br />

Ulaştırma Şurası, bilgilendirme ve bilinçlendirme<br />

açısından önemli etkinlikler olmuştur.<br />

15 http://www.sokakbizim.org/<br />

33

2.6.<br />

ATIK<br />

Atık sektörü, başlıca sera gazları olan metan (CH 4 )<br />

ve karbondioksit (CO 2 ) gazlarının emisyonuna yol<br />

açan ana sektörlerden biri olarak iklim değişikliği<br />

ve küresel ısınmada önemli rol oynamaktadır.<br />

Mevcut durumda atık sektörü sera gazı<br />

emisyonlarının kaynakları düzenli ve kontrolsüz<br />

(düzensiz) depolama alanlarından açığa<br />

çıkan depo gazı (~%50-55 CH 4 içerikli) olup,<br />

Türkiye’deki 1990-2009 dönemindeki CH 4<br />

emisyonu durumu Tablo 7’de verilmiştir.<br />

2009 yılı itibarı ile toplam sera gazı emisyonu<br />

içindeki payı 33,93 milyon ton CO 2 eşdeğeri/yıl<br />

(~%9,18) olan atık sektörü, enerji sektöründen<br />

sonra ikinci sırada yer almaktadır. Türkiye İstatistik<br />

Kurumu verilerine göre Türkiye’de 2008 yılı itibarı<br />

ile toplanan kentsel katı atık miktarı 24.360.863<br />

ton/yıl (1,15 kg/kişi.gün, 420 kg/kişi.yıl) olup ülke<br />

nüfusunun %82’si, belediye nüfusunun ise %99’u<br />

atık toplama hizmetinden yararlanmaktadır.<br />

Belediyelerden toplanan atığın %46’sı düzenli<br />

depolama ve kompostlaştırma gibi atık yönetimi<br />

mevzuatına uygun yöntemlerle bertaraf<br />

edilmektedir. Belediye nüfusunun yaklaşık %46’sı<br />

bu tür tesislerden yararlanmakta, %54’ünün<br />

atıkları ise düzensiz (kontrolsüz) depolama ve<br />

diğer yöntemlerle uzaklaştırılmaktadır.<br />

Kentsel katı atıkların ağırlıkça yaklaşık<br />

%30’unu, hacimce yaklaşık %50’sini ambalaj<br />

atıkları oluşturmaktadır. Ambalaj atıkları, geri<br />

dönüştürülebilir atıklar olup; bu tür atıkların deponi<br />

alanına gönderilmesi, bazı materyallerin yaşam<br />

döngüsünün kısaltılması, bu materyallerin yeniden<br />

çıkarılıp, işlenip, tüketicilere sunulması için enerji<br />

harcanması ve tabii sera gazı emisyonlarının da<br />

arttırılması anlamına gelmektedir. Bu nedenle,<br />

iklim değişikliği ile mücadele bakımından<br />

uygun, sürdürülebilir bir atık yönetim sistemi,<br />

ambalaj atıklarının diğer atıklarla karışmadan<br />

kaynağında ayrı toplanmasını ve organize bir<br />

Tablo 7: Türkiye'de Atık Sektörü Kaynaklı Metan Gazı Emisyonları<br />

CH4 KAYNAKLARI<br />

1990 1995 2000 2005 2007 2009<br />

(1000 ton)<br />

Atık (Toplam) 395,01 1065,54 1483,25 1.516,66 1618,97 1.532,39<br />

Katı Atık Bertarafı 304,12 967,32 1.382,98 1.416,78 1.516,65 1.436,66<br />

1. Düzenli Depolama 0,00 111,18 548,83 545,02 725,73 842,95<br />

2. Atıkların Kontrolsüz Depolanması 304,12 856,14 834,15 871,76 790,93 593,70<br />

Atıksu Bertarafı 92,89 98,21 100,27 95,73 102,32 95,73<br />

Evsel ve Endüstriyel Atıksu 92,89 98,21 100,27 95,73 102,32 95,73<br />

Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, <strong>2011</strong><br />

34

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

Tablo 8: 2008 Yılı Ambalaj ve Ambalaj Atıkları İstatistikî Sonuçları<br />

Ambalaj Cinsi<br />

Üretilen<br />

Ambalaj<br />

Miktarı(ton)<br />

Piyasaya<br />

Sürülen<br />

Ambalaj<br />

Miktarı(ton)<br />

Geri<br />

Kazanım<br />

Oranları (%)<br />

Geri<br />

Kazanılması<br />

Gereken<br />

Miktar(ton)<br />

Geri Kazanılan<br />

Miktar(ton)<br />

Gerçekleşen Geri<br />

Kazanım Oranı (%)<br />

Plastik 624.692 495.346 35 225.064 195.263 39<br />

Metal 223.507 116.863 35 38.507 71.018 61<br />

Kağıt/ Karton 1.584.043 667.672 35 224.727 1.923.575 288<br />

Cam 354.453 418.979 35 134.448 112.436 27<br />

Kompozit 76.179 58.983 35 19.856 16.152 27<br />

TOPLAM 2.862.874 1.757.843 642.602 2.318.444 131<br />

Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, <strong>2011</strong><br />

yapılanma (ikili toplama) kapsamında geri<br />

kazanımını gerektirmektedir. Çevre ve Şehircilik<br />

Bakanlığı Ambalaj Atıkları Şube Müdürlüğü<br />

Ambalaj Bülteni kayıtlarına göre 2008 yılı itibarı<br />

ile Türkiye genelinde 2,32 milyon ton ambalaj<br />

atığı geri kazanımı sağlanmıştır. Bu değer, Türkiye<br />

İstatistik Kurumu’nun belediye atık istatistiklerine<br />

göre 16 2008 yılında 24,36 milyon ton olarak<br />

gerçekleşen kentsel atık üretiminin %9,5’ine<br />

karşılık gelmektedir. Ambalaj türlerine göre 2008<br />

yılı ambalaj ve ambalaj atıkları istatistikleri Tablo<br />

8’de verilmiştir.<br />

Tablodaki veriler ambalaj veri kayıt sistemine<br />

kayıtlı olan işletmelerin verileri esas alınarak<br />

oluşturulmuştur. Ancak, ambalaj üreticisi ve<br />

ürünlerini ambalajlı olarak piyasaya süren<br />

işletmelerin kaydının tamamlanmamış olması<br />

nedeniyle; tabloda kağıt/karton için gerçekleşen<br />

%288’lik geri kazanım oranının beklenen geri<br />

kazanım oranının üzerine çıktığı görülmektedir.<br />

2.6.1. Strateji, Politika ve Planlar<br />

Atık yönetimine ilişkin politikalar, Sekizinci<br />

ve Dokuzuncu Kalkınma Planları’nda yer<br />

almıştır. Ambalaj atıklarının geri dönüşümünün<br />

sağlanması, atıkların entegre yönetimi, büyükşehir<br />

belediyelerinde, atık yönetim hizmetinin tek elden<br />

planlanması ve uygulanması, Çevre Temizlik<br />

Vergisi’nin (ÇTV) hizmetin gerçek maliyetini<br />

yansıtacak şekilde tespiti ve tahsili, İller Bankası<br />

<strong>Genel</strong> Müdürlüğü’nün mali kapasitesinin<br />

arttırılması gibi politikalar Sekizinci Kalkınma<br />

Planı’nın konusu olurken; 2007-2013 dönemini<br />

kapsayan Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda, mahalli<br />

idare birlikleri (atık yönetim birlikleri) kurulması,<br />

atık yönetiminin entegre yönetim çerçevesinde<br />

planlanarak ülke şartlarına en uygun arıtma/<br />

bertaraf teknolojilerinin uygulanması, belediyelerin<br />

çevresel altyapı hizmetlerinin planlanması, yapımı<br />

ve işletimine ilişkin kapasitelerinin arttırılması ve<br />

çevre yatırımlarının finansmanında özel sektör<br />

katılımını da içeren yeni finansman modellerinin<br />

geliştirilmesine yönelik politikalar yer almıştır.<br />

Türkiye’de katı atık yönetiminin mevcut<br />

durumunu belirlemek ve AB mevzuatı ile uyumlu<br />

şekilde planlanmasını sağlamak üzere 2003-<br />

2005 yılları arasında AB mali desteği ile Çevre ve<br />

<strong>Orman</strong> Bakanlığı koordinasyonunda Türkiye için<br />

Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması<br />

(EHCIP) 17 Projesi yapılmıştır. Proje kapsamında,<br />

Türkiye’de katı atık sektörünün mevcut durumu<br />

belirlenmiş ve AB Düzenli Depolama Direktifi (AB,<br />

1999) ile Ambalaj ve Ambalaj Atıkları Direktifi’ne<br />

(AB, 1994) uyum için gerekli finansman ihtiyacı<br />

analizi (etki analizi) yapılmıştır (ENVEST, 2005).<br />

EHCIP Projesi kapsamında hazırlanan Türkiye’nin<br />

AB ile Uyumlu Entegre Katı Atık Yönetim<br />

Planında, Türkiye’nin belli bölgelere ayrılması<br />

ve atık birlikleri (atık havzaları) esaslı yönetim<br />

öngörülmüştür. Mevcut düzensiz depolama<br />

alanlarının ıslahı veya Düzenli Depolama Direktifi<br />

gerekleriyle uyumlu yeni düzenli depolama<br />

tesislerinin oluşturulması için gereken mali<br />

kaynak ihtiyacı göz önünde bulundurularak 2023<br />

yılı hedef yıl olarak programlanmış ve dokuz yıllık<br />

bir geçiş dönemi öngörülmüştür.<br />

16 http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=10&ust_id=3<br />

17 Technical Assistance for Environmental Heavy Cost Investment<br />

Planning, Turkey<br />

35

AB Düzenli Depolama Direktifi, 1995 yılında oluşan<br />

biyolojik olarak ayrışabilir atıkların 2006 yılı için<br />

%75’inin, 2009 yılı için %50’sinin ve 2016 için ise<br />

%35’inin düzenli depolamaya kabul edilmesini<br />

öngörmektedir. Türkiye’nin 2015 yılında %75’lik<br />

hedefe ulaşması beklenirken, %50’lik hedefe<br />

en erken 2018 yılında ulaşılabileceği tahmin<br />

edilmektedir.<br />

EHCIP Projesi kapsamında hazırlanan atık<br />

sektörüne özgü yatırım planına göre, AB ile uyumlu<br />

entegre atık yönetimi çerçevesinde, düzensiz<br />

depolama alanlarının kapatılması konusunda<br />

Türkiye’nin AB atık yönetimi mevzuatına, 2015 ve<br />

2023 yıllarında sırası ile %50 ve %100 oranında<br />

uyum sağlaması hedeflenmektedir. Bu kapsamda<br />

gerek ambalaj atıkları geri dönüşümü ve gerekse<br />

biyobozunur atıkların düzenli depolama alanlarına<br />

kabulünün çok sıkı kurallara bağlanması,<br />

dolayısıyla özellikle 2015 sonrası dönemde atık<br />

sektörü sera gazı emisyonlarında büyük azalma<br />

beklenmektedir.<br />

Çevre ve <strong>Orman</strong> Bakanlığı tarafından 2006<br />

yılında hazırlanan Katı Atık Ana Planı kapsamında<br />

büyükşehirler dışındaki belediyeler için AB<br />

direktifleri ile uyumlu atık yönetim planı, yerel<br />

şartlar daha ayrıntılı olarak gözetilerek yeniden<br />

oluşturulmuştur.<br />

Çevre ve <strong>Orman</strong> Bakanlığı tarafından<br />

hazırlanan Atık Yönetimi <strong>Eylem</strong> Planı (2008-<br />

2012), Türkiye’nin AB ile uyumlu atık yönetimi<br />

planlamasına ilişkin EHCIP ve Katı Atık Ana Planı<br />

projeleri ile AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi<br />

(2007-2023) (UÇES) çıktılarına dayanmakta olup<br />

(ÇOB, 2008.b) Plan kapsamında bölgesel ve<br />

ulusal atık planı oluşturulması, atık envanterinin<br />

oluşturulması, atık oluşumunu minimize eden<br />

teknolojilerin kullanılması, atıkların uluslararası<br />

ticaretinin AB kriterleriyle uyumlaştırılması, atık<br />

üreticilerinin ve kamunun bilinçlendirilmesi ile<br />

kurumsal yapının ve kapasitenin güçlendirilmesi<br />

gibi hedefler bulunmaktadır.<br />

2.6.2. Hukuki Çerçeve ve Kurumsal Yapı<br />

Türkiye’nin AB üyelik görüşmeleri sürecinde atık<br />

sektörü mevzuat uyumu kapsamında yürürlüğe<br />

giren ve aynı zamanda sera gazı emisyonu<br />

azaltımını da destekleyen temel direktif ve<br />

yönetmelikler Tablo 9’da verilmiştir. AB’nin ve<br />

Türkiye’nin atık yönetimi mevzuatı arasındaki<br />

önemli bir fark, Düzenli Depolama Yönetmeliği’nde<br />

atık kotalarının tanımlanmasındaki baz yılın 1995<br />

yerine 2005 alınmış olmasıdır.<br />

Tablo 9: AB Atık Mevzuatı ve Türkiye’de Mevcut Atık Yönetiminin Hukuki Çerçevesi<br />

<strong>Ulusal</strong> Mevzuat<br />

Atık Yönetimi <strong>Genel</strong> Esaslarına İlişkin Yönetmelik<br />

(RG: 05.07.08/26927)<br />

Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik<br />

(RG: 06.10.2010/27721)<br />

Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği<br />

(RG: 14.03.2005/25755) (RG: 06.10.2010/27721)<br />

Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair<br />

Yönetmelik (RG. 04.08.2010/27661)<br />

Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik<br />

(RG: 26.03.10/27533)<br />

Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği<br />

(RG: 30.07.2008/26952)<br />

Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği<br />

(RG: 25.06.2007/26562)<br />

Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği<br />

(RG: 25.11.2006/26357)<br />

Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği<br />

(RG: 22.07.2005/25883)<br />

Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği<br />

(RG: 19.04.2005/25791)<br />

Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği<br />

(RG: 14.03.1991/20814)<br />

AB Mevzuatı<br />

Atık Çerçeve Direktifi (75/442/EEC)<br />

Atık Yakma Direktifi (2000/76/EC)<br />

Tehlikeli Atıklara İlişkin Direktif (91/689/EC)<br />

Arıtma Çamuru Direktifi (86-278-EEC)<br />

Düzenli Depolama Direktifi (1999/31/EC)<br />

Atık Yağların Bertarafına İlişkin Direktif (75-439-<br />

EEC)<br />

Ambalaj ve Ambalaj Atıkları Direktifi (94/62/EC)<br />

Atık Çerçeve Direktifi (75/442/EEC)<br />

Atık Çerçeve Direktifi (75/442/EEC)<br />

Atık Çerçeve Direktifi (75/442/EEC)<br />

Atık Çerçeve Direktifi (75/442/EEC)<br />

Düzenli Depolama Direktifi (1999/31/EC)<br />

36

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

Böylece AB’ye uyum dolayısıyla gerek yüksek<br />

oranlarda (en az %60) ambalaj atıkları geri<br />

dönüşümünün sağlanması gerek biyobozunur<br />

atıkların düzenli depolama tesislerine kabulünün<br />

sınırlandırılması gerekse düzensiz (kontrolsüz)<br />

depolama alanlarının ıslah edilerek depo<br />

gazının meşalelerde yakılması ve/veya gazdan<br />

yenilenebilir enerji geri kazanımı sağlanması<br />

sonucu, özellikle 2010 sonrası dönemde atık<br />

sektörü sera gazı emisyonunun hızla azaltılmasını<br />

mümkün kılacak yasal altyapı tamamlanmıştır.<br />

Türkiye’de atık yönetimi ile ilgili mevcut kurumsal<br />

yapılanmadaki uygulayıcı kurumlar belediyelerdir.<br />

Belediyeler eliyle yürütülen atık yönetimi<br />

hizmetleri, büyükşehir belediyeleri ve diğer<br />

belediyelerce olmak üzere iki farklı yapılanma ile<br />

gerçekleştirilmektedir. Büyükşehir belediyeleri<br />

hizmet alanı dışında kalan beldiyeler ile diğer<br />

illerdeki belediyelerde, ölçek ekonomisinin<br />

sağlayacağı maddi faydalar da gözetilerek,<br />

gerekli mühendislik çalışmaları ile oluşturulan<br />

atık yönetim birlikleri modeli ile atık toplama<br />

ve bertaraf hizmetlerinin belediyeler arasında<br />

ortaklaşa yürütülmesi teşvik edilmektedir. Türkiye<br />

genelinde büyükşehir belediyeleri hizmet alanı<br />

dışında kalan ilçe/belde belediyelerinin atık<br />

yönetim birlikleri oluşturmalarını kolaylaştırmak<br />

üzere 2006 yılında bir master plan olan Katı<br />

Atık Ana Planı hazırlanmıştır. Plan çerçevesinde<br />

belirlenen birlik yapıları, 2010 yılı itibari ile tekrar<br />

gözden geçirilerek yeni düzenlemeler yapılmasına<br />

karar verilmiştir. Bu kapsamda çalışmalar devam<br />

etmektedir.<br />

2.6.3. Finansman<br />

Katı Atık Ana Planı’na uygun şekilde atık yönetim<br />

birliği kuran belediyelere Bakanlık hibe fonundan<br />

proje ve düzenli depolama tesisi yapımı için mali<br />

destek sağlanmaktadır.<br />

Çevre hizmetleri için ücret alınması, yatırımlar<br />

için ihtiyaç duyulan finansmanın karşılanması<br />

amacıyla hazırlanan finansman stratejisinin<br />

önemli bir bileşeni olmasının yanı sıra, “kirleten<br />

öder” prensibiyle uyumlu olmak açısından da<br />

gereklidir. Ancak, kullanıcılardan alınan ücretlerin,<br />

yerel yönetimler tarafından verilen hizmetleri<br />

karşılayabilir düzeyde olması gerekmektedir.<br />

Çevresel yatırımlara finansman sağlanmasında<br />

önemli kaynaklardan biri olan tarifeler, hizmetin<br />

sürdürülebilirliği açısından büyük önem arz<br />

etmektedir. Tarifeler belirlenirken tüketicilerin<br />

ödeme gücünün ve yapılan yatırımların maliyetinin<br />

dikkate alınması önem arz etmektedir.<br />

UÇES’e göre, katı atık hizmetinin yerel olması<br />

ve kirleten öder prensibi nedeniyle hizmetin<br />

finansmanından yerel idareler sorumludur (ÇOB,<br />

2006). Merkezi idarece mali katkıda bulunulacak<br />

projeler, dışsal faydası yüksek olan ve merkezi<br />

hükümet tarafından korumaya alınan alanlarda<br />

(özel çevre koruma alanları) uygulanan projelerle<br />

sınırlı olacaktır. Çevreye ayrılan AB fonlarının<br />

%30'u katı atık projelerinde kullanılacaktır.<br />

AB fonlarının kullanımında gerekli olacak eşfinansman<br />

yerel yönetimlerce karşılanacaktır. Eşfinansman<br />

sağlanmasında İller Bankası kredileri<br />

ve uygun koşullu dış krediler de kullanılabilecektir.<br />

İller Bankası kredilerinin %20’si, dış kredilerin de<br />

%40’ı katı atık projelerinde kullanılacaktır. Yerel<br />

yönetimler, öz kaynaklarının %22’sini katı atık<br />

projelerinde kullanacaktır. Buna göre, merkezi<br />

idareler (Devlet Su İşleri <strong>Genel</strong> Müdürlüğü,<br />

Özel Çevre Koruma Kurumu, GAP İdaresi gibi<br />

kamu kuruluşları) tarafından çevre yatırımlarının<br />

%13’ünün sağlanması öngörülmektedir. Çevre<br />

yatırımlarına yerel idarelerce sağlanması<br />

beklenen kaynakların ise %12’si İller<br />

Bankası kaynaklarından, %22’si belediye öz<br />

kaynaklarından, %2’si yurt dışından temin edilen<br />

kredilerden, %1’i ise kamu-özel sektör işbirliği<br />

aracılığı ile temin edilen kaynaklardan olmak<br />

üzere çevre yatırımlarının toplam %37’sine tekabül<br />

etmesi beklenmektedir (ÇOB, 2006).<br />

Atık sektörü finansman ihtiyacını karşılayacak<br />

en temel gelir Çevre Temizlik Vergisi (ÇTV)’dir.<br />

Su faturalarına bağlı olarak tahsil edilen ÇTV,<br />

atık yönetimi hizmetlerinin gerektirdiği düzeyde<br />

olmayıp, AB ile uyumlu atık yönetimi tarifelerinin<br />

ancak %20-30’unu karşılamaktadır. Ayrıca, su<br />

ücretlerinin etkin biçimde faturalandırılıp tahsil<br />

edilmediği durumlarda ÇTV tahsilatı da aynı<br />

derecede güçleşmektedir. Evsel katı atık bertaraf<br />

tesislerinin kurulması, bakımı, onarımı, işletilmesi,<br />

kapatılması ve izlenmesi, bu tesislerle ilgili olarak<br />

verilen tüm hizmetleri karşılayabilecek tam<br />

maliyet esaslı tarifelerin, atıksu altyapı yönetimleri,<br />

büyükşehir belediyeleri ve belediyeler tarafından<br />

belirlenmesi ve uygulanması yoluyla çevresel<br />

altyapı hizmetlerinin sürdürülebilirliğini sağlamak<br />

amacıyla Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık<br />

Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde<br />

Uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik,<br />

37

27.10.2010 tarih ve 27742 sayılı Resmi Gazete’de<br />

yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Atık Borsası,<br />

işletmelerde üretim sonucu ortaya çıkan atıkların<br />

geri kazanılmasını ve daha fazla ikincil hammadde<br />

olarak değerlendirilmesini; nihai bertaraf edilecek<br />

atıkların miktarını azaltarak, daha pahalı bertaraf<br />

giderlerinden tasarruf edilmesini sağlayan bir<br />

aracılık sistemi olup (TOBB, 2007) yeterince<br />

etkin olmamakla birlikte ülkemizde de faaliyette<br />

bulunmaktadır.<br />

2.6.4. Fiziki Yatırımlar ve Uygulamalar<br />

Ülkemizde, <strong>2011</strong> yılının ilk yarısı itibarı ile 59 adet<br />

düzenli depolama tesisi bulunmaktadır ve Çevre<br />

ve Şehircilik Bakanlığı verilerine göre toplanan<br />

atıkların %46’sı düzenli depolama yöntemi<br />

kullanılarak bertaraf edilmektedir. Oluşan atığın<br />

299.250 tonu ise toplam 599.750 ton/yıl kapasiteye<br />

sahip dört adet kompost tesisinde işlenmektedir<br />

(TÜİK, 2010). Türkiye’de katı atık sektörü için<br />

2007–2023 dönemi AB ile uyumlu yönetim sistemi<br />

toplam maliyeti yaklaşık 9,6 milyar Avro olarak<br />

tahmin edilmektedir (ENVEST, 2005). Ayrıca, Atık<br />

Yönetimi <strong>Eylem</strong> Planı'nda atık sektörü yatırım<br />

ihtiyacı, 2007-2012 dönemi için, toplam yaklaşık<br />

2,1 milyar Avro olarak öngörülmektedir (ÇOB,<br />

2008.b). Bu miktarın 1,9 milyar Avro’luk kısmının<br />

düzenli depolama, kalan 205 milyon Avro’nun ise<br />

ambalaj atıkları tesislerine tahsisi planlanmıştır.<br />

Türkiye’deki mevcut kontrolsüz (düzensiz) atık<br />

depolama sahalarının sayısı 2000’i küçük, 50’si<br />

ise büyük ölçekli olmak üzere 2050 olarak tahmin<br />

edilmektedir (ÇOB, 2006). Düzensiz depolama<br />

alanları ile ilgili doğru ve güncel bir envanterin<br />

bulunmayışı önemli bir eksikliktir. Katı Atık Ana<br />

Planı (2006) kapsamında yürütülen bir anket/<br />

envanter çalışmasında bu sayı yaklaşık 1400<br />

olarak tahmin edilmiştir. Düzensiz depolama<br />

alanlarının ıslahı ve kapatılması için gerekli takribi<br />

yatırım ihtiyacı 350 milyon Avro olarak tahmin<br />

edilmektedir (ENVEST, 2005).<br />

Mevzuata göre, ambalaj atıklarını geri kazanmak<br />

isteyen gerçek ve tüzel kişiler Çevre ve Şehircilik<br />

İl Müdürlükleri’nden lisans almak zorundadırlar.<br />

Lisans, “toplama-ayırma tesisi lisansı” ve “geri<br />

dönüşüm tesisi lisansı” olmak üzere iki türde<br />

verilmektedir. 2003 yılında 28 olan lisanslı tesis<br />

sayısı, <strong>2011</strong> yılı itibariyle 382’ye yükselmiştir.<br />

Türkiye’de düzenli depolama sahalarında açığa<br />

çıkan depo gazının değerlendirilmesi ile ilgili<br />

olarak Ankara, İstanbul ve Bursa’da uygulamalar<br />

bulunmaktadır. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi<br />

de bu hususta çalışma başlatmıştır (ÇOB, 2009).<br />

Tesislerin toplu haldeki kurulu güç ve mevcut<br />

kapasite verileri Tablo 10’da yer almaktadır.<br />

2.6.5. Veri ve Bilgi Sistemleri<br />

Atık yönetimi planlama ve politikalarının<br />

oluşturulması ile uygulamaların izlenmesinde<br />

kullanmak üzere ihtiyaç duyulan veriye<br />

erişebilmek amacıyla Çevre ve Şehircilik<br />

Bakanlığı’nca yapılan başarılı uygulamalardan<br />

biri de “Atık Ambalaj Yazılımı”dır. Bu yazılımla<br />

ambalaj üreticisi ve piyasaya süren işletmeler<br />

çevrimiçi olarak kayıt olabilmektedir. Böylece<br />

Tablo 10: Depo Gazından Enerji Üretim Tesislerinin Kurulu Güç ve Mevcut Kapasiteleri<br />

Tesisler Kurulu Güç Mevcut Kapasite<br />

Ankara Mamak Biyogaz Enerji Üretim Tesisi 22,6 MW 22,6 MW<br />

Hasdal (İstanbul) Biyogaz Enerji Üretim Tesisi 4 MW 8000000 kWh<br />

Odayeri (İstanbul) Biyogaz Enerji Üretim Tesisi<br />

17 MW (1. Proje Safhası)<br />

28 MW (Proje Sonu)<br />

Kömürcüoda (İstanbul) Biyogaz Enerji Üretim Tesisi 7 MW 3,45 MW<br />

Bursa Demirtaş Biyogaz Enerji Üretim Tesisi 1,4 kWh<br />

Gaziantep Biyogaz Enerji Üretim Tesisi 3,939 MW 1,13 MW<br />

Samsun Düzenli Depolama Sahası<br />

7 MW<br />

Çalışmalar devam etmektedir.<br />

Konya Düzensiz Depolama Sahası<br />

4,2 MW (Henüz tamamlanmamıştır, çalışmalar devam etmektedir)<br />

Adana Biyogaz Enerji Üretim Tesisi 9,8 MW 4,2 MW<br />

Kaynak: Çevre ve <strong>Orman</strong> Bakanlığı, 2010.a<br />

38

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

ambalaj atıkları arzı ve geri dönüşümü kolayca<br />

takip edilebilmektedir. Atık depolama alanlarına<br />

ve kompostlama tesislerine giden atık akışlarını<br />

izlemek ve bunlara dayanarak sera gazı<br />

emisyonlarını hesaplamak üzere Çevre ve<br />

Şehircilik Bakanlığı’nın teknik desteği ile Türkiye<br />

İstatistik Kurumu tarafından 1992’den beri<br />

yürütülen atık üretimi ve atık sektörü sera gazı<br />

emisyonu veri tabanı/envanteri bulunmaktadır.<br />

Yakıt Olarak Kullanılabilirliğinin Araştırılması<br />

Projesi (2010). Proje No: 105G108. Müşteri<br />

Kurum/Yürütücüler: İstanbul BB./ İSTAÇ A.Ş.,<br />

Akçansa, TÜBİTAK-MAM.<br />

• Bitkisel ve Hayvansal Atıklardan Biyogaz<br />

Üretimi ve Entegre Enerji Üretim Sisteminde<br />

Kullanımı Projesi (devam ediyor). Müşteri<br />

Kurum/Yürütücüler: Kocaeli BB./ TÜBİTAK-<br />

MAM.<br />

2.6.6. Araştırma-Geliştirme<br />

TÜBİTAK, ağırlıklı olarak 1007 ve 1001 kodlu Ar-<br />

Ge destek programları ile projelere finansman<br />

desteği sağlamaktadır. TÜBİTAK 1007 Kamu<br />

Kurumları Araştırma ve Geliştirme Projelerini<br />

Destekleme Programı (KAMAG) kapsamında,<br />

kamu kurumlarının sorunlarına Ar-Ge destekli<br />

çözüm getirilmesine yönelik büyük bütçeli<br />

projeler desteklenmektedir. TÜBİTAK 1001<br />

Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini<br />

Destekleme Programı ise daha ziyade akademik<br />

Ar-Ge niteliğinde ve daha sınırlı bütçeli araştırma<br />

projelerinin desteklenmesine yöneliktir. Son<br />

yıllarda özellikle 1007 Programı kapsamında çeşitli<br />

çevre projelerinin desteklendiği bilinmektedir.<br />

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Enerji ve Tabii<br />

Kaynaklar Bakanlığı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık<br />

Bakanlığı ile belediyeler 1007 programından<br />

en fazla proje desteği alan kamu kurumlarıdır.<br />

Söz konusu program çerçevesinde yürütülen<br />

ve entegre atık yönetimi ile sera gazı emisyonu<br />

azaltımını da destekleyen bazı önemli 1007<br />

projelerinin isimleri aşağıda verilmiştir:<br />

• Evsel Atıksular ve Organik Katı Atıkların Birlikte<br />

Arıtımı Yoluyla Yenilenebilir Enerji (Biyometan)<br />

Geri Kazanım Teknolojilerinin Araştırılması<br />

Projesi (2009). Proje No: 105G024. Müşteri<br />

Kurum/Yürütücü: ÇOB/ İ.T.Ü. Çevre<br />

Mühendisliği Bölümü.<br />

• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kemerburgaz<br />

Kompost Tesisi’nde Üretilen Kompostun<br />

Bitki Yetiştiriciliği ve Çim Sahalarda Gübre<br />

Olarak Kullanılabilirliğinin Araştırılması Projesi<br />

(2009). Proje No: 105G-148. Müşteri Kurum/<br />

Yürütücüler: ÇOB/ İstanbul BB/Sabancı<br />

Ünv., İTÜ, İSTAÇ, Selçuk Ünv., Bahri Dağdaş<br />

Araştırma Enstitüsü.<br />

• Geri Dönüşümlü Plastik Atıkların Granül Ürüne<br />

Dönüştürülmesi ve Geri Dönüştürülemeyen<br />

Diğer Atıkların Çimento Fabrikalarında Ek<br />

2.6.7. Eğitim, Bilinçlendirme ve Kapasite<br />

Geliştirme<br />

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Milli Eğitim<br />

Bakanlığı arasında imzalanan işbirliği protokolüne<br />

bağlı olarak 1999 yılından beri öğrenciler arasında<br />

çevre bilincinin artırılması, olumlu tüketim<br />

alışkanlıkları kazanmaları, yeniden ağaçlandırma<br />

konusuyla ilgili bilgilerinin artırılması, geri<br />

dönüştürülebilen katı atıkların kaynağında ayrı<br />

toplanması ve atıkların geri kazanımı amacıyla<br />

birçok faaliyet yürütülmüştür.<br />

39

2.7.<br />

TARIM<br />

Tarımcılık faaliyetleri nedeniyle sera gazı<br />

emisyonuna neden olan tarım sektörü, toprak<br />

ve biyokütleden dolayı karbon yutak alanı olarak<br />

da nitelendirilmektedir. Ayrıca tarımsal ürünler,<br />

alternatif yenilenebilir enerji kaynakları arasında<br />

sayılmaktadır. Diğer taraftan, iklim değişikliğinin<br />

hem nedeni hem de sonucu olan arazi kullanım<br />

değişiklikleri, tarım sektörünü doğrudan<br />

etkilemektedir.<br />

2.7.1. Strateji, Politika ve Planlar<br />

2007-2013 dönemini kapsayan Dokuzuncu<br />

Kalkınma Planı tarım sektörüne yönelik olarak;<br />

• Gıda güvencesinin ve güvenliğinin sağlanması<br />

ile doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı<br />

gözetilerek, örgütlü ve rekabet gücü yüksek<br />

bir tarımsal yapı oluşturulması,<br />

• Yüksek verimli tarım alanlarının tarımsal üretim<br />

amacıyla kullanılması, tarım topraklarından,<br />

tahlillerle belirlenecek kabiliyetleri<br />

doğrultusunda ve doğru tarım teknikleri<br />

ile faydalanılması; ayrıca, arazi kullanım<br />

planlaması ve yaygın erozyonun önlenmesi<br />

suretiyle toprak kaynaklarının etkin kullanımı<br />

esas alınması,<br />

• Su kaynaklarının geliştirilmesine yönelik<br />

çalışmaların, öncelikle havza temelinde<br />

bütüncül bir yaklaşımla ve değişen tüketim<br />

taleplerini karşılamakta esneklik sağlayan<br />

bir şekilde planlamasını mümkün kılacak,<br />

ilgili kurumlar arasında güçlü ve yapısal<br />

bir eşgüdüm sağlayacak şekilde yeniden<br />

düzenlenmiş kapsamlı bir mekanizma<br />

çerçevesinde ve suyun tasarruflu kullanımı<br />

sayesinde su kaynaklarının etkin kullanımına<br />

önem ve öncelik verilmesi,<br />

• Doğal orman ekosistemini; başta yangınlar ve<br />

zararlılar olmak üzere çeşitli faktörlere karşı,<br />

etkin şekilde korumak; koruma-kullanma<br />

dengesi, biyolojik çeşitlilik, gen kaynakları,<br />

orman sağlığı, odun dışı ürün ve hizmetler<br />

ile ekoturizmin geliştirilmesi gözetilerek, çok<br />

amaçlı ve verimli şekilde yönetilmesi,<br />

• Tarımsal üretimin rekabet gücüne doğrudan<br />

katkıda bulunacak şekilde yüksek üretim değeri<br />

bulunan tarım ürünleri üretiminin artırılması<br />

amacıyla maliyet etkin bir biçimde sulama<br />

yatırımları ve tarım işletmelerinde gözlenen<br />

arazi parçalılığı sorununun hafifletilmesine<br />

yönelik olarak toplulaştırma yatırımlarının<br />

yaygınlaştırılması,<br />

• AB Katılım Öncesi Yardımlardan da<br />

yararlanılarak, tarımsal işletmelerde ölçek<br />

büyüklüğünün artırılması yanında, başta üretim<br />

teknikleri ve üretim koşullarının iyileştirilmesi<br />

olmak üzere, tarım ve gıda işletmelerinin<br />

modernizasyon çabaları, belirlenecek<br />

öncelikler çerçevesinde desteklenmesi ve<br />

tarım-sanayi entegrasyonunun özendirilmesi,<br />

• Tarımsal kredi sübvansiyonları ile destekleme<br />

ödemelerinin üreticilere çeşitli kanallardan<br />

ulaştırılması sağlanarak tarım sektörüne<br />

yönelik finansal hizmetlerin çeşitlendirilmesi,<br />

• Verimliliğin ve üretici gelirlerinin istikrarlı bir<br />

şekilde artırılması amacıyla, çiftlikten sofraya<br />

gıda güvenliğinin sağlanması yönünde tarımsal<br />

40

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

üretim ve pazarlama aşamalarında başta<br />

ilaç ve gübre ile nitelikli tohumluk kullanımı,<br />

sulama, bitki ve hayvan sağlığı ile gıda hijyeni<br />

olmak üzere çeşitli konularda eğitim ve yayım<br />

hizmetlerinin artırılması,<br />

• Söz konusu hizmetlerin genç ve kadın<br />

çiftçileri de kapsayacak şekilde ve yapıları<br />

güçlendirilmiş üretici örgütleri tarafından<br />

yürütülmesine ağırlık verilmesi,<br />

• Görece katma değeri yüksek ürünler elde<br />

edilen hayvancılık faaliyetlerinde; hayvan<br />

ıslahına, hayvan hastalıklarıyla ve zararlılarıyla<br />

mücadeleye, meraların ıslahının ve kullanımının<br />

düzenlenmesine, kaliteli yem bitkileri<br />

üretiminin artırılmasına ve yayım hizmetlerine<br />

ağırlık verilerek, AB’ye katılım öncesi rekabet<br />

gücünün artırılması hedeflenmesi,<br />

• Balıkçılık politikalarında, AB Müktesebatına<br />

paralel şekilde, stok tespit çalışmalarının<br />

yapılarak avcılık üretiminde kaynak kullanım<br />

dengesinin oluşturulması, son dönemde<br />

sağlanan destekler ve artan talebe paralel<br />

olarak hızla gelişen yetiştiricilik faaliyetlerinde<br />

çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması ile<br />

idari yapının bu amaçlara uygun olarak<br />

düzenlenmesi esas alınması<br />

gibi hedefleri kapsamaktadır.<br />

Ayrıca, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı<br />

Stratejik Planı’nda (2010-2014) da “Tarımda kırsal<br />

kalkınma, insan sağlığı ve çevreye duyarlılık,<br />

biyolojik çeşitlilik ve doğal kaynakların korunması<br />

ve sürdürülebilir kullanımı, genetik kaynakların ve<br />

ekosistemlerin korunması ve geliştirilmesi, enerji<br />

tarımının oluşturulması, küresel ısınma tehdidi<br />

karşısında gerekli önlemlerin alınması, ihraç<br />

ürünlerinin çeşitlendirilmesi günümüzde ilk akla<br />

gelen tarımsal kamu hizmetleridir” ifadesi yer<br />

almaktadır.<br />

Dokuzuncu Plan döneminde;<br />

• Çevre Amaçlı Tarımsal Arazilerin Korunması<br />

Programı (ÇATAK),<br />

• Verimlilik ve etkinlik artışının sağlanması yanı<br />

sıra ekolojik dengenin korunması suretiyle<br />

tarım havzalarının, sürdürülebilir bir yapıda<br />

havza bazlı uygulaması amacına yönelik olarak<br />

belirlenmesi,<br />

• Tarımın çevre üzerindeki olumsuz etkilerinin<br />

azaltılması yoluyla doğal kaynakların<br />

sürdürülebilir kullanımını sağlamak amacıyla<br />

organik tarımın geliştirilmesi,<br />

doğrudan iklim değişikliğine uyum amacına<br />

yönelik politikaların başında gelmektedir.<br />

Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Stratejisi de<br />

doğrudan iklim değişikline uyum amacına yönelik<br />

politika programlaması çabalarına örnek teşkil<br />

etmektedir. Diğer taraftan, 2004 yılında Yüksek<br />

Planlama Kurulu tarafından onaylanan ve 2006-<br />

2010 dönemini kapsayan Tarım Stratejisi Belgesi<br />

ile sektöre stratejik bir bakış açısı getirilmiştir.<br />

Türkiye’de tarımla ilgili olarak geliştirilen,<br />

toprak ve su kaynaklarının yönetimi, sulamanın<br />

modernizasyonu, bitkisel ürünlerin üretimine<br />

yönelik destekleme politikaları, hayvancılık ve<br />

yem bitkileri üretimini destekleyen politikalar ile<br />

tarımsal altyapının iyileştirilmesi ve geliştirilmesine<br />

yönelik destekleme politikaları, iklim değişikliği ile<br />

mücadelede alınması gereken önlemlere örnek<br />

oluşturmaktadır.<br />

2.7.2. Hukuki Çerçeve ve Kurumsal Yapı<br />

5488 sayılı Tarım Kanunu’na göre tarım sektörü<br />

ile ilgili politikaların tespit edilmesi, plânlanması<br />

ve koordinasyonu ile ilgili kurum ve kuruluşlarla<br />

işbirliği yapılarak uygulanması hususlarında Gıda,<br />

Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı yetkili kılınmıştır.<br />

5488 sayılı Kanun’da, tarım politikasının amaçları,<br />

tarımsal üretimin iç ve dış talebe uygun bir şekilde<br />

geliştirilmesi, doğal ve biyolojik kaynakların<br />

korunması ve geliştirilmesi, verimliliğin artırılması,<br />

gıda güvencesi ve güvenliğinin güçlendirilmesi,<br />

üretici örgütlerinin geliştirilmesi, tarımsal<br />

piyasaların güçlendirilmesi, kırsal kalkınmanın<br />

sağlanması suretiyle tarım sektöründeki refah<br />

düzeyini yükseltmek şeklinde ifade edilmiştir.<br />

Mevcut Tarım Kanunu, destek politikası da<br />

dikkate alındığında doğal kaynakların korunması<br />

ve geliştirilmesi, AB ve diğer uyum politikalarının<br />

uygulanması konusunda yeterli yasal altyapıyı<br />

oluşturmaktadır.<br />

Diğer taraftan, 5403 sayılı Toprak Koruma ve<br />

Arazi Kullanımı Kanunu da, toprakların korunması<br />

ve sürdürülebilir kullanımı için önemli bir<br />

düzenlemedir. Her ne kadar yasada iklim değişikliği<br />

ile mücadele, sera gazı emisyonlarının azaltılması<br />

veya yutak kapasitelerinin oluşturulması ile ilgili<br />

doğrudan bir hüküm bulunmasa da yasada yer<br />

alan görevler doğrudan iklim değişikliğine uyum<br />

ve mücadele ile ilgilidir. Kanunda arazilerle<br />

41

ilgili envanterlerin tamamlanmasına, tarım<br />

arazilerinin tarım dışı amaçlar için kullanımının<br />

engellenmesine, tarım arazilerinin korunması ve<br />

sürdürülebilir kullanımı ile ilgili her türlü tedbirin<br />

alınmasına yönelik hükümler yer almaktadır. 3083<br />

sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlemesine<br />

Dair Tarım Reformu Kanunu’nda da benzer<br />

düzenlemeler bulunmaktadır.<br />

4342 sayılı Mera Kanunu da, mera, otlak ve<br />

çayırların tespitine, tahsisine, sürdürülebilir olarak<br />

kullanımına, verimliliklerinin artırılmasına ve<br />

iyileştirilmesine, kullanımlarının denetlenmesine<br />

yönelik düzenlemeler getirmekte; iklim değişikliği<br />

ile mücadele ve uyum politikalarına büyük<br />

paralellik göstermektedir.<br />

08.09.2004 tarih ve 25577 sayılı Resmî<br />

Gazete‘de yayımlanarak yürürlüğe giren,<br />

2005 ve 2006 yıllarında değiştirilen İyi Tarım<br />

Uygulamalarına İlişkin Yönetmelik uyarınca<br />

kontrol ve sertifikasyon faaliyetleri Gıda, Tarım<br />

ve Hayvancılık Bakanlığı’nca yetkilendirilen özel<br />

kuruluşlarca yürütülmektedir. Bu kapsamda 12<br />

özel kuruluş, kontrol-sertifikasyon faaliyetinde<br />

bulunmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiştir.<br />

Ayrıca yetkilendirilen bu kuruluşların EN 45011<br />

veya ISO/IEC Guide 65’e göre Türk veya yabancı<br />

akreditasyon kurumlarından akredite olmaları<br />

istenmektedir.<br />

Diğer ilgili kanunlar aşağıda verilmektedir:<br />

• Tarım Kanunu, Kanun No:5488<br />

RG:18.04.2006/26148<br />

• Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme<br />

Kurumu Kanunu, Kanun No: 5648, RG:<br />

18.05.2007/26526<br />

• Yeraltı Suları Hakkında Kanun, Kanun No: 167,<br />

RG: 23.12.1960/10688<br />

• Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Kanunu,<br />

Kanun No: 6968, RG: 24.05.1957/9615<br />

• Tabii Afetlerden Zarar Gören Çiftçilere<br />

Yapılacak Yardımlar Hakkındaki Kanun, Kanun<br />

No: 2090, RG: 05.07.1977/15987<br />

• Su Ürünleri Kanunu, Kanun No: 1380, RG:<br />

04.04.1971/13799<br />

• Çevre Kanunu, Kanun No: 2872, RG:<br />

11.08.1983/18132<br />

• İl İdaresi Kanunu, Kanun No: 5442, RG:<br />

18.06.1949/7236<br />

• Köy Hizmetleri <strong>Genel</strong> Müdürlüğünün<br />

Kaldırılması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik<br />

Yapılmasına Dair Kanun, Kanun No: 5286, RG:<br />

28.01.2005/25710<br />

• Tarım Sigortaları Kanunu, Kanun No: 5363,<br />

RG: 21.06.2005/25852<br />

• İl Özel İdaresi Kanunu, Kanun No: 5302, RG:<br />

04.03.2005/25745<br />

• Büyükşehir Belediyesi Kanunu, Kanun No:<br />

5216, RG: 23.07.2004/25531<br />

• Belediye Kanunu, Kanun No: 5393, RG:<br />

13.07.2005/25874<br />

• Biyogüvenlik Kanunu, Kanun No:5977 RG:<br />

26.03.2010/27533<br />

• Tohumculuk Kanunu Kanun No:5553<br />

RG:08.11.2006/26340<br />

• Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı,<br />

Gıda ve Yem Kanunu Kanun No:5996<br />

RG:13.06.2010/27610<br />

2.7.3. Finansman<br />

Dünyada karbon piyasaları giderek<br />

güçlenmektedir. Bu piyasalarda yer alabilmek<br />

için Türkiye’de de altyapının oluşturulması<br />

çalışmalarına başlanmıştır. Türkiye’de tarım<br />

sektöründe gönüllü karbon ticaretine konu<br />

olabilecek alanlar Tablo 11’de verilmiştir.<br />

Özellikle toprak ve su kaynakları olmak üzere,<br />

doğal kaynakların geliştirilmesine yönelik uzun<br />

Tablo 11: Gönüllü Karbon Piyasalarında<br />

Değerlendirilebilecek Türkiye’deki<br />

Başlıca Alanlar<br />

CORINE 2006<br />

Adlandırması<br />

Türkiye’deki<br />

Toplam<br />

Alan(ha)<br />

Türkiye<br />

Alanı<br />

İçerisindeki<br />

Yüzdesi<br />

(%)<br />

231: Meralar 1.775.506 2,23<br />

321: Doğal çayırlıklar 9.391.592 11,82<br />

324: Bitki değişim<br />

alanları<br />

8.280.185 10,43<br />

Toplam 19.447.283 24,48<br />

Türkiye <strong>Genel</strong> Alanı 79.426.158<br />

Kaynak: Çevre ve <strong>Orman</strong> Bakanlığı, 2006<br />

42

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

vadeli Dünya Bankası kredileri Avrupa Birliği<br />

Fonları ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nca<br />

yenilenebilir enerji temelli projelere verilen<br />

kırsal kalkınma hibe destekleri en önemli finans<br />

kaynaklarıdır. Tarım Reformu Uygulama Projesi<br />

(Agricultural Refom Implementation Project-<br />

ARIP), Doğu Anadolu Su Havzaları Rehabilitasyon<br />

Projesi gibi projeler Dünya Bankası kaynaklı<br />

projelerdir.<br />

2.7.4. Ekonomik Araçlar<br />

<strong>Genel</strong> bütçeden sağlanan bazı tarımsal destekler<br />

aşağıda verilmiştir:<br />

A. Tarımsal Destekleme Bütçesi: Gıda,<br />

Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından<br />

gerçekleştirilen tarımsal destekleme<br />

uygulamalarına ilişkin usul ve esaslar, her<br />

yıl Tarımsal Destekleme ve Yönlendirme<br />

Kurulunun teklifi üzerine Bakanlar Kurulu<br />

tarafından belirlenmekte olup bu destekler<br />

aşağıda sıralanmaktadır:<br />

1. Alan Bazlı Destekler: Mazot, alternatif ürün,<br />

organik tarım, iyi tarım, toprak analizi ve<br />

bombus arısı kullanımı desteklerini kapsar.<br />

2. Fark Ödemeleri: Üretim maliyetleri ile iç ve<br />

dış fiyatlar dikkate alınarak yapılan destekleme<br />

ödemeleridir.<br />

3. Hayvancılık Destekleri: Hayvancılığının geliştirilmesi<br />

ve hayvansal üretimin artırılması<br />

amacıyla, kaliteli kaba yem açığının kapatılması<br />

için yem bitkileri ekilişlerinin, kültür ırkı ve<br />

kültür ırkı melezi sığır, hastalıktan arî anaç sığır<br />

yetiştiriciliği, damızlık koyun ve keçi, arı, su<br />

ürünleri yetiştiriciliği, ipekböceği yetiştiriciliği<br />

ile tiftik keçisi yetiştiriciliğinin teşvik edilmesi,<br />

hayvan gen kaynaklarının yerinde korunması<br />

ve geliştirilmesi, hayvan hastalıkları tazminat<br />

desteği ve süt desteğinden oluşmaktadır.<br />

4. Çevre Amaçlı Tarımsal Arazilerin Korunması<br />

Programı Destekleri: Toprak ve su kalitesinin<br />

korunması, yenilenebilir doğal kaynakların<br />

sürdürülebilirliği, erozyonun önlenmesi ve<br />

tarımın olumsuz etkilerinin azaltılması amacı<br />

ile verilen desteklerdir.<br />

5. Kırsal Kalkınma Destekleri: Kırsal<br />

alanda belirlenen bazı tarımsal makine ve<br />

ekipman alımlarına yönelik olarak yapılacak<br />

harcamaların belirli oranlarda hibe olarak<br />

finansmanı sağlanmaktadır.<br />

6. Ürün Sigortası Ödemeleri: Üreticilerin, üretim<br />

materyallerini ve ürünlerini sigorta ettirmelerini<br />

teşvik etmek üzere, sigorta prim bedellerinin<br />

%50’si devlet tarafından karşılanmaktadır.<br />

7. Telafi Edici Ödemeler: Bitkisel üretimi tehdit<br />

eden zararlı organizmalara karşı önlem<br />

olarak tavsiye edilen alternatif uygulamalar<br />

desteklenmekte veya üreticilerin arz fazlası olan<br />

ürünlerin üretiminden vazgeçerek alternatif<br />

ürünlere yönelmeleri teşvik edilmektedir.<br />

B. Diğer Tarımsal Amaçlı Destekler: Araştırma,<br />

geliştirme faaliyetleri, tarımsal yayınlar,<br />

pazarlama, özel depolama teknikleri, kalite<br />

standartları, piyasa düzenlemeleri, organik<br />

üretime, imha, ürün işleme, bazı girdiler<br />

ile tarım havzalarına yönelik desteklerden<br />

oluşmaktadır.<br />

C. Faiz İndirimli Tarımsal Krediler: Tarımsal<br />

üreticilerin finansman ihtiyaçlarının uygun<br />

koşullarda karşılanması, tarımsal üretimin<br />

geliştirilmesi, verimliliğin ve kalitenin artırılması<br />

amacıyla gerçek ve tüzel kişilere (kamu kurum<br />

ve kuruluşları hariç) T.C. Ziraat Bankası A.Ş. ve<br />

Tarım Kredi Kooperatiflerince sağlanan düşük<br />

faizli kredilerdir.<br />

D. İthalat Politikası Araçları: Gümrük vergileri,<br />

ithalatta gözetim ve korunma önlemleri, tarife<br />

kontenjanları, tercihli ticaret uygulamaları,<br />

askıya alma uygulamaları bu kapsamdadır.<br />

Uygulamalar Ekonomi Bakanlığı tarafından<br />

yürütülmektedir.<br />

E. İhracat Politikası Araçları: Uluslararası<br />

nitelikteki yurtiçi ihtisas fuarları yardımı, yurt<br />

dışı fuar ve sergilere katılım yardımı, pazar<br />

araştırması yardımı, eğitim yardımı, istihdam<br />

yardımı, patent, faydalı model belgesi ve<br />

endüstriyel tasarım tescil yardımı, Ar-Ge<br />

yardımı, yurtdışında ofis, mağaza açma,<br />

işletme ve marka tanıtım yardımı, çevre<br />

maliyetlerinin desteklenmesi gibi yardımlar bu<br />

gruba girmektedir.<br />

F. Tarımsal altyapı yatırımları: Gıda, Tarım ve<br />

Hayvancılık Bakanlığı birimi Tarım Reformu<br />

<strong>Genel</strong> Müdürlüğü ile Devlet Su İşleri <strong>Genel</strong><br />

Müdürlüğü ve İl Özel İdareleri Türkiye’de arazi<br />

toplulaştırması, sulama, açık ve kapalı drenaj<br />

projelerini yürütmektedirler.<br />

43

2.7.5. Fiziki Yatırımlar ve Uygulamalar<br />

Sera gazı emisyonlarının azaltımında iki tür<br />

yatırımdan söz edilebilir. Birincisi, doğrudan<br />

sera gazı emisyonlarını azaltmak veya yutak<br />

kapasitelerini arttırmak amacıyla yapılan<br />

yatırımlardır. Biyodizel kullanımının devlet<br />

tarafından sübvanse edilmesi ile ekonomik<br />

yetiştiricilik yapılamayacak alanlarda karbon<br />

biriktirmek (tutmak) amacıyla ağaçlandırma<br />

yapılması, bu yatırımlara örnek olarak verilebilir.<br />

Türkiye’de çok yaygın olmayan bu yatırımlar, sera<br />

gazı azaltımı bakımından etkin olmakla birlikte<br />

oldukça pahalı yatırımlardır.<br />

İkinci tür yatırım ise kalkınma ve sürdürülebilirliği<br />

sağlamak amacıyla dolaylı olarak sera gazı<br />

emisyonlarını azaltmaya yönelik olarak kamu<br />

kurum ve kuruluşları tarafından yapılan<br />

yatırımlardır. Arazi toplulaştırması, sulama<br />

sistemlerinin modernizasyonu, organik tarım ve<br />

iyi tarım uygulamaları bu yatırımlara örnek olarak<br />

verilebilir.<br />

Türkiye’de iklim değişikliği ile mücadele ve uyuma<br />

yönelik mevcut yatırımlar aşağıda verilmektedir:<br />

Arazi Toplulaştırması: Arazi toplulaştırması<br />

dar anlamda, parçalanmış mülklerin hiçbir<br />

altyapı çalışmasına yer verilmeden birleştirilmesi<br />

olarak tanımlanmakta; geniş anlamda ise<br />

parçalanmış mülklerin birleştirilmesi yanında,<br />

sulama, drenaj, ulaşım, toprak-su koruma<br />

önlemleri ve kırsal yerleşimin gerektirdiği çeşitli<br />

hizmetleri de kapsamaktadır. Ülkemizde halen<br />

arazi toplulaştırması dar anlamı ile algılanmakta<br />

ve uygulanmaktadır. Son yıllarda yapılan<br />

çalışmalarda Tarım Reformu <strong>Genel</strong> Müdürlüğü,<br />

arazi toplulaştırmasının diğer kırsal problemlerin<br />

de çözümünde kullanılan bir araç olması için<br />

çalışmalar başlatmıştır. Türkiye’de bu çalışmalara<br />

1961 yılında başlanmış ve 2008 yılı sonuna kadar<br />

yaklaşık 1 milyon hektar arazide çalışmalar<br />

tamamlanmıştır. GAP <strong>Eylem</strong> Planı çerçevesinde<br />

2009–2010 yıllarında yaklaşık 2 milyon hektar<br />

alanda başlatılan çalışmalar da halen devam<br />

etmektedir. Aynı dönemde GAP alanı dışında<br />

da yaklaşık 450.000 hektar alanda çalışmalara<br />

başlanmıştır. Türkiye’de öncelikli olarak arazi<br />

toplulaştırması uygulanacak alan yaklaşık 14<br />

milyon hektar civarındadır. Devam eden projelerle<br />

birlikte yaklaşık 3,5 milyon hektar sulanabilir alan<br />

bulunmaktadır ki bu alanlar birinci derecede<br />

öncelikli toplulaştırılması gereken alanlardır.<br />

Tablo 12: Toplulaştırma ile Meydana Gelen Enerji<br />

Kazanımları<br />

Tasarruf kaynağı Miktar Birim<br />

Ulaşımdan dolayı<br />

yakıt tasarrufu<br />

Makine iş<br />

veriminden dolayı<br />

yakıt tasarrufu<br />

Toplam yakıt<br />

tasarrufu<br />

7,5 milyon hektar<br />

tamamlandığında<br />

toplam yakıt<br />

tasarrufu<br />

Tarımda halen<br />

kullanılan yakıt<br />

Sağlanan yakıt<br />

tasarrufu oranı<br />

Yakıt tasarrufunun<br />

ürün eşdeğeri<br />

(buğday)<br />

Yakıt tasarrufunun<br />

parasal karşılığı<br />

Kaynak: Küsek, 2010<br />

25,0 litre/hektar<br />

25,0 litre/hektar<br />

50,0 litre/hektar<br />

375,0 Bin Ton<br />

1,5 milyon ton<br />

25,0 % (yüzde)<br />

2,2 milyon ton<br />

1,1 milyar TL<br />

Bunun dışında sulamaya açılmış olan yaklaşık<br />

5 milyon hektarlık alanın 1 milyon hektarında<br />

arazi toplulaştırması hizmetleri tamamlanmış<br />

olup, geriye kalan 4 milyon hektarda hizmetlerin<br />

tamamlanması gerekmektedir. Kuru tarım<br />

yapılmakta olan yaklaşık 5,5 milyon hektarlık alan<br />

ise üçüncü derecede öncelikli alanlardır. Bunların<br />

dışında kalan alanlar, Karadeniz Bölgesindeki<br />

dağlık ve çay gibi dikili tarım alanları ile Akdeniz<br />

ve Ege Bölgelerindeki dikili alanlardır. Bu<br />

alanlarda da arazi toplulaştırması ihtiyacı vardır;<br />

ancak, uygulama zorluğu nedeni ile ileriki yıllara<br />

bırakılmıştır. Yapılan hesaplamalara göre arazi<br />

toplulaştırması çalışmalarının sonuçlandırılması<br />

durumda kazanılan enerji miktarı Tablo 12’de<br />

verilmiştir.<br />

Türkiye Tarım Havzaları Projesi: Yöre halkının<br />

katılımının sağlanması suretiyle üretim zinciri<br />

boyunca çevreye zarar vermeyen tarımsal<br />

projelerin geliştirilmesi ve uygulanması ile çok<br />

yönlü tarımsal uygulamaların diğer sektörlerle<br />

entegrasyonunun sağlanmasından hareketle,<br />

44

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

toplam refahı maksimize etmek, tarımda<br />

sürdürülebilirliği sağlamak, üreticilerin ticari fırsat<br />

alanlarını genişletmek için kırsal ticaret kapasitesini<br />

geliştirmek ve iklim değişikliğine karşı ürünlerin<br />

verimliliklerini artırmak amacıyla başlatılan Proje<br />

kapsamında, iklim, toprak ve topografya verilerine<br />

göre oluşturulan ve 2009/15173 sayılı BKK ile<br />

belirlenen 30 tarım havzasında ürünlerin ekolojik<br />

isteklerine göre en uygun tarım havzasında ekimi<br />

teşvik edilmektedir. Belirlenen tarım havzalarına<br />

ilişkin veritabanı (tarım envanteri) oluşturulmuştur.<br />

Bu çerçevede toplam 527.782.613 veri sisteme<br />

kaydedilmiştir. Havza bazında ürün ekim<br />

alanlarının, ürün destek miktarının ve tarımsal<br />

ürün ithalat ve ihracat miktarlarının belirlenmesi<br />

amacıyla optimizasyon teknikleri kullanılarak<br />

çözüme ulaşılmasını sağlayan bir karar destek<br />

sistemi kurulmuştur. Bu proje ile doğru ürün,<br />

doğru yerde ve doğru miktarlarda yetiştirilecektir.<br />

Böylelikle doğal kaynakların korunması ve tarımda<br />

kullanılan enerjinin en aza indirilmesi sağlanarak<br />

sera gazı emisyonları azaltılmış olacaktır.<br />

İyi Tarım Uygulamaları: İyi tarım, tarımsal<br />

üretim sisteminin sosyal açıdan yaşanabilir,<br />

ekonomik açıdan kârlı ve verimli, insan sağlığını<br />

koruyan, hayvan sağlığı ve refahını gözeten ve<br />

çevreye önem veren tarımsal faaliyetler bütünü<br />

olarak tanımlanmaktadır. Türkiye‘de iyi tarım<br />

uygulamalarına ait sertifikalandırmalar, Eurepgap<br />

Protokolü ile başlamıştır. 2003 yılından itibaren,<br />

Avrupa ülkelerine yönelik olarak ihracat yapan yaş<br />

meyve-sebze sektöründe, Eurepgap kriterlerine<br />

göre iyi tarım uygulamaları yapılmaktadır.<br />

Türkiye’deki Eurepgap sertifikasına sahip üretici<br />

sayısı 2006 yılı itibariyle 3.222, 2007 yılı sonu<br />

itibariyle 6.905 üreticiye ulaşmıştır. Bu gelişmeler<br />

ile 2004 yılına kadar Eurepgap (Globalgap)<br />

kapsamında belgelendirme yapılan 41 ülke<br />

arasında 31. sırada yer alan Türkiye, 2007 yılı sonu<br />

itibariyle 85 ülke arasında 4. sıraya yükselmiştir.<br />

Organik Tarım Uygulamaları: Yasal altyapısı<br />

2004 yılında yürürlüğe giren 5262 sayılı Organik<br />

Tarım Kanunu ile oluşturulan organik tarım üretimi<br />

hızla artmaktadır. Bununla birlikte, Türkiye'de<br />

organik tarım yapılan alanın toplam tarımsal alan<br />

içerisindeki payı henüz %0,43 seviyesindedir.<br />

Ancak, 1985 yılında yalnızca 8 ürüne yönelik olarak<br />

yapılan organik tarımın günümüzde 247 ham ürün,<br />

toplamda ise 385 ham ve işlenmiş ürüne yönelik<br />

olarak yapılıyor olması sektörün hızla geliştiğini<br />

göstermektedir. Fındık, ceviz, antepfıstığı, kuru<br />

incir, kuru kayısı, kuru üzüm, baklagiller, tıbbi<br />

aromatik bitkiler, pamuk, üzümsü meyveler ile<br />

yaş meyve ve sebzenin üretimi organik tarım<br />

metotlarına uygun olarak yapılmaktadır.<br />

Çevre Amaçlı Tarımsal Arazilerin Korunması<br />

Projesi (ÇATAK): 2005 yılı itibariyle Dünya<br />

Bankası destekli Tarım Reformu Uygulama<br />

Projesi’nin (ARIP) bir bileşeni olarak<br />

uygulamaya geçirilen ÇATAK’ın amaçları; doğal<br />

kaynaklarımızın sürdürülebilirliğinin sağlanması,<br />

uygun toprak işleme, sulama ve benzeri kültürel<br />

tedbirlerin yaygınlaştırılması, tarımın olumsuz<br />

etkilerinin azaltılması; erozyonun önlenmesi<br />

ve üreticilerin tarım-çevre ilişkileri hakkında<br />

bilinçlendirilmesidir. 2006-2008 yıllarında<br />

tarımsal faaliyetler nedeni ile çevre sorunları<br />

bulunan yerlerde 9 milyon ABD Doları bütçeli<br />

hibe programı, 5.000 hektar alanda pilot proje<br />

olarak başlatılmıştır. “Uluslararası Öneme Sahip<br />

Sulak Alanları” olarak nitelendirilen;<br />

• Seyfe Gölü - Kırşehir<br />

• Kovada Gölü - Eğirdir/Isparta<br />

• Ereğli Sazlığı- Konya<br />

• Sultan Sazlığı- Kayseri<br />

bölgelerini kapsayan Program çerçevesinde 130<br />

çiftçiye, çok su tüketen şekerpancarı ekmemeleri<br />

kaydı ile 3.634 dekar alanda, ekilecek ürüne göre<br />

toprak analizi yaptırılmış, buna bağlı olarak gübre<br />

alınıp, faturalandırılarak kontrollü ilaç-gübre ve<br />

ahır gübresi kullanımı sağlanmıştır.<br />

İşlemesiz veya Az İşlemeli Tarım Uygulamaları:<br />

İşlemesiz tarım, toprağın sürülmeden veya<br />

herhangi bir ön işlem yapılmadan, özel mibzerlerle<br />

(tohum ekme makinesi) doğrudan ekilmesi<br />

anlamına gelmektedir. Bu yöntemle tarım yapılması<br />

durumunda, sürüm işlemleri azalacağından<br />

tarımda kullanılacak enerji de azalacaktır. Diğer<br />

taraftan, organik madde içeriğindeki artışa bağlı<br />

olarak toprağın yutak kapasitesi de önemli ölçüde<br />

artacaktır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı<br />

tarafından değişik illerde, toplam 25.000 dekar<br />

alanda, 3 yıl süreyle toprak işlemesiz tarıma 60<br />

TL/da destekleme ödemesi yapılacaktır.<br />

Kapalı Drenaj ve Arazi Islahı Çalışmaları:<br />

Türkiye’de yaklaşık 3 milyon hektar alanda<br />

bulunan drenaj sorunu, daha çok yanlış sulamadan<br />

ve doğal sebeplerden kaynaklanmakta olup<br />

yüksek taban suyu, tuzluluk-sodyumluluk gibi<br />

çevresel sorunları da beraberinde getirmektir.<br />

45

Türkiye’de, yaklaşık 1,5 milyon hektarda tuzluluk<br />

ve sodyumluluk sorunu bulunmaktadır. Bu,<br />

sulanan arazilerin yaklaşık %31’ine denktir.<br />

Tarım Reformu <strong>Genel</strong> Müdürlüğü ve Özel İdare<br />

<strong>Genel</strong> Sekreterliklerince Türkiye’de kapalı drenaj<br />

çalışmaları yapılmaktadır. Yüksek taban suyu,<br />

tuzluluk ve alkalilik problemlerinin en yoğun<br />

yaşandığı yer olan Şanlıurfa Harran Ovası’nın<br />

yaklaşık 70.000 hektarı sorunlu alandır ve bu<br />

alanın yaklaşık 30.000 hektarında kapalı drenaj<br />

sistemleri tamamlanmış olup, 40.000 hektarlık<br />

bölümünde sürdürülen çalışmaların 2012 sonunda<br />

tamamlanması hedeflenmektedir.<br />

Ayrıca 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı<br />

Kanunu ve 3083 sayılı Sulama Alanlarında<br />

Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu<br />

Kanunu uygulamaları, sulama sistemlerinin<br />

modernizasyonu ve 4342 Sayılı Mera Kanunu ile<br />

ilgili çalışmalar devam etmektedir.<br />

2.7.6. Veri ve Bilgi Sistemleri<br />

Başta Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı<br />

bünyesinde olmak üzere tarım sektörü ile ilgili<br />

kamu kurumlarının hizmet konuları kapsamında<br />

coğrafi bilgi sistemleri ve veri tabanları oluşturma<br />

çalışmaları devam etmektedir. Bu çalışmalardan<br />

bazıları aşağıda verilmiştir.<br />

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı bünyesindeki<br />

veri-bilgi yönetim sistemleri:<br />

• Çiftçi Kayıt Sistemi<br />

• Türkiye Tarım Havzaları Veri Tabanı<br />

• Toprak Veri Tabanı<br />

• Arazi Toplulaştırması ve Kırsal Altyapı<br />

Veritabanı<br />

• Kırsal ve Tarımsal Altyapı Hizmetleri Veri<br />

Tabanı: Köy Envanterleri ve Kırsal Ulaşım Veri<br />

Tabanı<br />

• Arazi Örtüsü ve Arazi Kullanımı Haritaları<br />

(CORINE ve STATİP çalışmaları)<br />

• MERA Bilgi Sistemi<br />

• Hayvan Kayıt Sistemi<br />

• İyi Tarım Uygulamaları Veritabanı<br />

• Tarımsal kaynaklı nitrat kirliliğinin izlenmesi ile<br />

ilgili veri tabanı (proje devam etmektedir)<br />

Diğer kurumlar bünyesindeki tarım ile ilgili veribilgi<br />

yönetim sistemleri:<br />

• Su Veri Tabanı, Devlet Su İşleri <strong>Genel</strong><br />

Müdürlüğü<br />

• İklim Verileri, Devlet Meteoroloji İşleri <strong>Genel</strong><br />

Müdürlüğü<br />

• Türkiye Çevresel Bilgi Değişim Ağı (TEIEN),<br />

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı<br />

• İl Envanteri Sistemi’nin Geliştirilmesi ve Karar<br />

Destek Sistemi (İLEMOD) Projesi, İçişleri<br />

Bakanlığı (proje devam etmektedir)<br />

2.7.7. Araştırma - Geliştirme<br />

Ar-Ge çalışmalarını, iklim değişikliği ile doğrudan<br />

ilişkili çalışmalar ve dolaylı ilişkili çalışmalar olarak<br />

değerlendirmek gerekmektedir.<br />

Doğrudan ilişkili en önemli Ar-Ge çalışmalarından<br />

biri, Küresel İklim Değişikliğinin Kurak Alanlarda<br />

Tarımsal Üretim Sistemlerine Etkisi (Impact of<br />

Climatic Change on Agricultural Production in<br />

Arid Areas-ICCAP) projesidir. Bunun dışında daha<br />

küçük ölçekli projeler sürdürülmektedir. Kuraklıkla<br />

mücadele konusunda Ar-Ge çalışmaları yapmak<br />

amacı ile Konya'da Bahri Dağdaş Uluslararası<br />

Tarımsal Araştırma Enstitüsü bünyesinde kurulan<br />

dünyanın üçüncü, Türkiye'nin ise ilk Kuraklık<br />

Test Merkezi’nde, küresel ısınma ile birlikte<br />

artan kuraklık etkisinin araştırılması ve kuraklığa<br />

dayanıklı ürün çeşitlerinin geliştirilmesi çalışmaları<br />

yapılacaktır.<br />

İklim değişikliği ile dolaylı olarak ilgili olan Ar-<br />

Ge çalışmaları ise Gıda, Tarım ve Hayvancılık<br />

Bakanlığı bünyesinde yer alan 58 adet araştırma<br />

enstitüsünde (bitkisel ve hayvansal üretim ile<br />

toprak–su konularında araştırmalar yapan 8 adet<br />

merkez, 17 adet havza ve 33 adet konu araştırma<br />

merkezi)yapılmaktadır. Bu enstitülerde, tarımda<br />

enerji kullanımının azaltılması, sürdürülebilir<br />

kaynak kullanımı, sulama yöntem ve araçlarının<br />

iyileştirilmesi, arazi işleme yöntem ve araçlarının<br />

geliştirilmesi, bilinçli gübre kullanımı, hayvan<br />

besleme, hayvansal gübrenin yönetimi ve anız<br />

yakılmasının önlenmesi gibi iklim değişikliği ile<br />

dolaylı ilişkili olan konularda Ar-Ge çalışmaları<br />

sürdürülmektedir.<br />

46

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

2.7.8. Eğitim, Bilinçlendirme ve Kapasite<br />

Geliştirme<br />

Türkiye’de tarımsal eğitim faaliyetleri,<br />

üniversiteler, Gıda, Tarım ve Hayvancılık<br />

Bakanlığı ve TRT <strong>Genel</strong> Müdürlüğü gibi birçok<br />

kurum ve kuruluş tarafından farklı alanlarda<br />

sürdürülmekle birlikte tarımda iklim değişikliğinin<br />

etkileri ve bunlarla mücadeleye yönelik eğitim,<br />

bilinçlendirme ve kapasite geliştirme çalışmaları<br />

henüz yeterli düzeyde değildir. Ancak tarımda<br />

enerji kullanımının azaltılması, sürdürülebilir<br />

kaynak kullanımı, sulama yöntem ve araçlarının<br />

iyileştirilmesi, arazi işleme yöntem ve araçlarının<br />

geliştirilmesi, bilinçli gübre kullanımı, hayvan<br />

besleme, hayvansal gübrenin yönetimi, anız<br />

yakılmasının önlenmesi gibi birçok konuda<br />

yapılan tarımsal amaçlı eğitimler iklim değişikliği<br />

çalışmaları ile dolaylı olarak da olsa yakından<br />

ilgilidir. Özellikle 2007 yılında yaşanan<br />

kuraklık sonucunda yapılan eğitim çalışmaları<br />

farkındalığın geliştirilmesine hizmet etmiştir.<br />

Bunun yanı sıra FAO ve Gıda, Tarım ve Hayvancılık<br />

Bakanlığı işbirliği ile iklim değişikliği bağlamında<br />

farkındalığı geliştirme amacıyla Bakanlık merkez<br />

ve taşra teşkilatı personelini de kapsayacak<br />

şekilde eğitim programları düzenlenmiştir.<br />

47

2.8.<br />

ARAZİ KULLANIMI VE ORMANCILIK<br />

BMİDÇS kapsamında sera gazı yutakları (ormanlar,<br />

tarım arazileri vb.), arazi kullanım türleri ve arazi<br />

kullanım değişikliklerinden kaynaklı sera gazı<br />

emisyon değişiklikleri AKAKDO adı altında ayrıca<br />

rapor edilmektedir. <strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong> Müdürlüğü’nün<br />

resmi internet sitesindeki tanımlamaya göre<br />

"AKAKDO kavramı, arazi kullanımının ve<br />

arazi kullanımında zaman içerisinde insan<br />

müdahalesiyle yapılan değişikliklerin, sera gazı<br />

emisyonları ve azaltımları üzerindeki etkisini<br />

belirlemeyi hedefleyen bir bütündür.”<br />

Avrupa Çevre Ajansı’nın beş yıllık dönemlerde<br />

arazi kullanım değişikliklerini belirlemeye yönelik<br />

kararının ardından, Çevre ve <strong>Orman</strong> Bakanlığı<br />

tarafından 2006 görüntüleri kullanılarak Çevresel<br />

Verilerin Koordinasyonu Projesi (Coordination of<br />

Information on the Environment-CORINE) 2006<br />

çalışması tamamlanmıştır. CORINE sistemine<br />

göre kullanım türleri ikiye ayrılmaktadır. Bunlar:<br />

• Arazi Örtüsü: Arazinin biyolojik veya fiziksel<br />

öğelerle kaplanmış halini ifade etmektedir.<br />

Örneğin, doğal makilik alanlar, doğal kayalıklar,<br />

doğal çayırlıklar vb.<br />

• Arazi Kullanımı: İnsan etkisi ile ortaya çıkan<br />

arazi kullanımlarını ifade etmektedir. Örneğin<br />

tarım alanları, biçilerek kullanılan çayır alanları,<br />

golf sahaları vb.<br />

CORINE’e göre belirlenen arazi kullanım türleri 18<br />

ise aşağıda verilmiştir:<br />

1. Yapay alanlar (yüzeyler): Bu alanların<br />

çoğu binalar ve ulaşım ağı ile kaplanmıştır<br />

(örtülmüştür). Yapay alanların ülkemizin<br />

yüzölçümü içerisindeki payı %1,58 civarındadır<br />

(CORINE Türkiye, 2006).<br />

1.1. Yerleşim alanları: Bu alanların, Türkiye<br />

genel alanı içerisindeki payı %1,148’dir.<br />

1.2. Endüstriyel, ticari ve taşımacılık<br />

bölümleri: Bu bölümlerin, genel alan<br />

içerisindeki payı %0,229’dur.<br />

1.3. Maden, boşaltım sahaları ve inşaat<br />

alanları: Bu alanlar da yukarıda yer alan alanlar<br />

gibi emisyon kaynağı teşkil eden alanlardır.<br />

Ülkemizin yüzölçümü içerisindeki oranı %0,141<br />

olan söz konusu alanların, %0,091’i maden<br />

çıkarım sahalarından; yaklaşık %0,003’ü atık<br />

boşaltım sahalarından oluşmaktadır. İnşaat<br />

alanları ise, toplam alan içerisinde çok düşük<br />

bir paya sahip olmasına rağmen (%0,044)<br />

emisyonlara etkisi yüksektir.<br />

1.4. Tarımda kullanılmayan bitkisel alanlar<br />

2. Tarım Alanları: Bu başlık altında hem işlemeli<br />

tarım yapılan alanlar hem de mera alanları<br />

yer almaktadır. Türkiye'de işlemeli tarım<br />

yapılan alanlar yaklaşık 26 milyon hektardır.<br />

Tarım alanlarının toplamı, güçlü ve biçilerek<br />

faydalanılan meralar ve tarım alanları içerisinde<br />

yer alan küçük doğal alanlar da dâhil 33 milyon<br />

hektardır.<br />

2.1. Sulanmayan ekilebilir alanlar ve sürekli<br />

sulanan alanlar: Türkiye’de nadas alanları<br />

hariç 12 milyon hektar kuru tarım yapılan alan<br />

bulunmaktadır. Bu alanlarda yoğun olarak<br />

buğdaygiller, tahıllar, ayçiçeği gibi bazı yağ<br />

bitkileri, sebze; yağışın yeterli olduğu yerlerde<br />

ise meyve ağaçları gibi ürünler yetiştirilmektedir.<br />

Türkiye’de sulanan alan yaklaşık 5,1 milyon<br />

hektardır. Günümüz teknolojileri ile ekonomik<br />

18 http://sia.eionet.europa.eu/CLC2006/CLC_Legeng.pdf<br />

48

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

olarak sulanabilir alan toplamı ise yaklaşık 8,5<br />

milyon hektardır.<br />

2.2. Çeltik üretimi yapılan alanlar: Türkiye’de<br />

çeltik üretilen alanların toplamı 248.849<br />

hektardır. Bu rakam ülkemizin yüzölçümünün<br />

binde üçü, tarım alanlarının da binde 7,5’ine<br />

denk gelmektedir ki hem yüzde hem de<br />

toplam alan olarak çok büyük bir alan değildir.<br />

Mevcut yetiştirme alanları genellikle Edirne ili<br />

civarında yoğunlaşmıştır. Bilindiği gibi Edirne<br />

ili yaz ayları ortalama sıcaklığı son derece<br />

yüksek olan nemli bir iklime sahiptir. Bu iklim<br />

şartları metan üretimini soğuk yerlere göre<br />

daha da arttırmaktadır. Oysa Anadolu’nun<br />

birçok bölgesinde çeltik yetiştirilebilmektedir.<br />

Örneğin, Çorum, Amasya, Malatya, Diyarbakır<br />

(Karacadağ) gibi nem oranının düşük olduğu<br />

uygun alanlar mevcuttur.<br />

2.3. Dikili tarım: Dikili tarım alanlarının toplamı<br />

yaklaşık 1 milyon hektar civarındadır. Bu alanlar<br />

işlemeli tarım yapılan alanlara göre daha iyi<br />

durumdadır. Ancak iyi tarım uygulamaları ile<br />

kapasite artırımı sağlanabilir.<br />

2.4. Diğer tarım alanları: Bu alanlar genellikle<br />

meyilli ve erozyona açık alanlardır. Bu nedenle<br />

söz konusu alanların iyi tarım uygulamalarına<br />

gereksinimleri fazladır.<br />

3. <strong>Orman</strong> ve doğal alanlar: Maki, otsu bitkiler<br />

ve bitki olmayan veya az bitkili açık alanlardan<br />

oluşan bu ormanlar ülkemizin yüzölçümünün<br />

%53’ünü kaplamaktadır. 2008 yılı itibariyle<br />

Türkiye orman alanı toplam olarak 21,36 milyon<br />

hektardır. Yine bu başlık altında yer alan doğal<br />

çayırlıklar ise genellikle tarımın konusu olan<br />

zayıf meralardır. Türkiye’de yaklaşık 9 milyon<br />

hektar doğal çayırlık ya da mera bulunmaktadır.<br />

Bu meralar genellikle iyi yönetilemeyen ve aşırı<br />

otlatma baskısı altında olan zayıf meralardır.<br />

Halen zayıf durumda olan bu alanlar iyi<br />

yönetilmeleri durumunda çok önemli yutaklar<br />

haline getirilebilirler. Diğer taraftan seyrek bitki<br />

alanı diye adlandırılan ve yaklaşık 10 milyon<br />

hektarı kaplayan alanlar orman mülkiyetinde<br />

veya orman mülkiyeti dışında alanlardır.<br />

Bu alanlar da boş olmaları nedeni ile doğal<br />

çayırlıklar gibi değerlendirilebilir.<br />

4. Sulak alanlar ve su kütleleri: Ülkemizin<br />

yüzölçümünün %0,3’ünü kaplayan bataklıklar<br />

sera gazı emisyonları açısından önem arz<br />

etmektedir.<br />

Bu raporda, orman alanları ve ormancılık sektörü<br />

Bölüm 2.8’de ele alınırken, tarım alanları ve diğer<br />

arazi kullanım türleri ile ilgili mevcut durum Bölüm<br />

2.7’de incelenmektedir.<br />

Türkiye’nin <strong>Orman</strong>ları<br />

2008 yılı itibariyle Türkiye orman alanı toplam<br />

olarak 21,36 milyon hektardır. <strong>Orman</strong> alanları<br />

üzerinde mevcut toplam ağaç serveti 1 milyar<br />

368 milyon m 3 , bu servetin yıllık artışı 37,41<br />

milyon m 3 tür. Türkiye’de orman kaynaklarına<br />

ilişkin ilk ulusal envanter sonuçları 1972 yılında<br />

elde edilmiştir. İkinci envanter sonuçları ise<br />

2004 yılında yenilenebilmiştir. 32 yıllık zaman<br />

içinde orman alanlarındaki artışın %5, ağaç<br />

servetindeki artışın %35, yıllık cari hacim artış<br />

hızının %29 oranında gerçekleşmiştir. Bu<br />

artışın nedenleri, kırsal alandan kente göçler,<br />

otlatma zararlarının azalması, sarp ve eğimli<br />

Şekil 17a: Türkiye <strong>Orman</strong> Alanlarının Zaman İçindeki Değişimi<br />

Hektar<br />

49

Şekil 17b: Ağaç Servetinin Zaman İçindeki Değişimi<br />

Şekil 17c: Hacim Artımının Zaman İçindeki Değişimi<br />

metreküp<br />

metreküp<br />

alanlarda ağaç kesimlerine son verilmesi, orman<br />

işletmeciliğinde sürdürülebilir orman yönetimi<br />

kriter ve göstergelerinin uygulanmaya başlanması,<br />

baltalıkların koruya çevrilmesi, çok bozuk ve açık<br />

alanlarda yapılan ağaçlandırma çalışmaları ile<br />

yaşlı ve seyrek ormanların gençleştirilerek artış ve<br />

büyüme performansı yüksek genç meşcerelerin<br />

elde edilmesi olarak sayılabilir (Asan, 2008).<br />

Türkiye ormanları, 2000’li yılların başından<br />

beri sürdürülebilir orman yönetimi kriter ve<br />

göstergelerini dikkate alan ve çok amaçlı kullanımı<br />

öngören bir anlayış ile işletilmektedir. Daha önce<br />

sadece çeşitli çap ve kalitede yuvarlak odun<br />

üretim amacıyla işletilen ormanların, günümüzde<br />

odun üretimi yanında çeşitli koruma ve hizmet<br />

fonksiyonlarından da yararlanılmaktadır.<br />

Bununla birlikte, ülkemizin yüzölçümünün %27’sini<br />

kaplayan ormanların neredeyse yarısı verimsizdir.<br />

Bu alanlarda rehabilitasyon çalışmalarının ve<br />

koruma faaliyetlerinin yapılması gereklidir. Türkiye<br />

nüfusunun yaklaşık %15’i (yaklaşık 9,5 milyon)<br />

ormanlık alanlarda ya da ormanlara komşu<br />

köylerde yaşamaktadır. Bu yerel toplulukların<br />

yaşam standartları ülkemiz ortalamasının bir hayli<br />

50

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

Şekil 18: Türkiye <strong>Orman</strong>larında 1990-2009 Yılları Arasındaki Karbon Stok Değişimi ve CO 2 Eşdeğerinin<br />

Yıllara Göre Durumu (TÜİK, <strong>2011</strong>)<br />

milyon ton/yıl<br />

Net Karbon Birikimi (milyon ton/yıl)<br />

Net Birikimin CO 2 Eşdeğeri (milyon ton/yıl)<br />

Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, <strong>2011</strong><br />

altındadır ve orman kaynakları bu topluluklar<br />

için hayati öneme sahip bir geçim kaynağı teşkil<br />

etmektedir (OGM, 2006).<br />

Türkiye ormanlarının yıllık karbon tutma<br />

potansiyeli düzenli bir artış göstermektedir (bkz.<br />

Şekil 18). 1990 yılında 12,02 Mton/yıl olan net<br />

stok artışının 2009 yılında 15,64 Mton /yıl’a çıktığı,<br />

bu miktarlara eşdeğer olan CO 2 alımlarının da<br />

44,08 Mton/yıl’dan 57,36 Mton/yıl’a yükseldiği<br />

görülmektedir.<br />

2.8.1. Strateji, Politika ve Planlar<br />

Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda doğal orman<br />

ekosistemini, başta yangınlar ve zararlılar<br />

olmak üzere çeşitli faktörlere karşı, etkin şekilde<br />

korumak; koruma-kullanma dengesi, biyolojik<br />

çeşitlilik, gen kaynakları, orman sağlığı, odun dışı<br />

ürün ve hizmetler ile eko-turizmin geliştirilmesi<br />

gözetilerek, çok amaçlı ve verimli şekilde<br />

yönetilmesinin amaçlandığına vurgu yapıldıktan<br />

sonra, öncelikle çölleşme ve toplum sağlığı<br />

dikkate alınarak, havza bazında endüstriyel ve<br />

toprak muhafaza ağaçlandırmaları, rehabilitasyon<br />

çalışmaları, kent ormancılığı ve tarımsal ormancılık<br />

yapılmasıyla arazilerin daha iyi değerlendirilmesi,<br />

özel ağaçlandırmaların geliştirilmesi ve toplumun<br />

bu konularda bilinçlendirilmesinin önemine işaret<br />

edilmiştir (DPT, 2006:79).<br />

Planda ayrıca, ormancılık sektöründe<br />

kaydedilen gelişmelere rağmen sektörde<br />

kadastro çalışmalarının ve yol altyapısının<br />

tamamlanamadığı, milli park ve benzeri korunan<br />

alanların istenen miktara çıkartılamadığı, odun dışı<br />

ürün ve hizmetlere gereken önemin verilmediği,<br />

orman bakım çalışmalarının yetersiz olduğu,<br />

yıllık ağaçlandırmaların azlığı, ekosistem ağırlıklı<br />

eğitimin noksanlığı, ormancılık sektörünün<br />

sorunları olarak sıralanmıştır (DPT, 2006:32).<br />

Kalkınma planlarında ormancılık sektörüne yer<br />

verilmesinin yanında sektöre ilişkin uzun süreli<br />

planlar da hazırlanmaktadır. Sektör, bu bağlamda<br />

1973-1993 ve 1990-2009 yıllarını kapsayan<br />

20’şer yıllık iki <strong>Orman</strong>cılık Planı’na sahiptir.<br />

Ancak bu planların kapsamında sera gazları<br />

azaltım politika ve eylemlerine ilişkin bilgi ve atıf<br />

bulunmamaktadır.<br />

<strong>Orman</strong>cılık sektöründe dikkat çeken sorunları<br />

ele almak üzere Dünya Bankası’nın katkılarıyla<br />

“<strong>Orman</strong>cılık Sektörü İncelemesi” 19 yapılmıştır.<br />

2001 yılında tamamlanmış olan bu incelemede,<br />

Türkiye ormancılığı için uzun vadeli bir program<br />

ortaya konmuştur.<br />

Türkiye <strong>Ulusal</strong> <strong>Orman</strong>cılık Programı hazırlıkları<br />

2001 yılında başlatılmış ve 2004 yılında<br />

tamamlanmıştır. Program, FAO’nun katkıları<br />

ve orman köylüleri, STK’lar, akademisyenler,<br />

ormancılık sektörü, uzmanlar ve diğer hükümet<br />

kuruluşlarının katılımı ile geliştirilmiştir (ÇOB,<br />

2007). Türkiye <strong>Ulusal</strong> <strong>Orman</strong>cılık Programı<br />

kapsamında doğrudan iklim değişikliği ve<br />

19 Çevre ve <strong>Orman</strong> Bakanlığı-Dünya Bankası (2001), <strong>Orman</strong>cılık Sektörü<br />

İncelemesi, Küresel Çevre Örtüşme Programı, Ankara.<br />

51

ormancılığa ilişkin bir politika ve stratejiye yer<br />

verilmemiş olmakla birlikte orman alanlarının<br />

genişletilmesine, biyolojik çeşitliliğin korunmasına<br />

ve özellikle orman köylülerinin kalkındırılmasına<br />

yönelik olarak belirlenen eylem ve stratejilerin<br />

aynı zamanda ormancılık sektöründeki yutak<br />

alanları arttıracağı ve orman içi ve civarındaki<br />

halkın neden olduğu sera gazları emisyonlarını<br />

azaltacağı öngörülebilir.<br />

Çölleşme ile Mücadele <strong>Ulusal</strong> <strong>Eylem</strong> Programı,<br />

çölleşme ve kuraklıkla doğrudan veya dolaylı<br />

etkileşim halinde olan temel konular, sektörler<br />

ve bunların çalışmalarına ilişkin temel politika ve<br />

stratejiler ile ilgilidir.<br />

Yukarıdaki politika belgelerinde çölleşme ve<br />

erozyonla mücadele, orman alanlarının, su<br />

kaynaklarının korunması ve sürdürülebilirliğin<br />

sağlanması, orman köylülerinin ekonomik ve<br />

sosyal yönden desteklenerek kalkındırılması, iklim<br />

değişikliği konusunda halkın bilinçlendirilmesi,<br />

fosil yakıt yerine yenilenebilir enerji kullanımı<br />

ile özel ağaçlandırmanın teşviki konularında<br />

politikalar mevcuttur.<br />

Diğer taraftan fosil yakıt temelli enerji politikaları<br />

ile turizm ve madencilik politikaları, mevcut<br />

ormancılık politikaları ile örtüşmemektedir.<br />

Turizm ve madencilik için tahsis edilen orman<br />

alanlarında tamamen ya da kısmen yok edilen<br />

biyokütle nedeniyle yutak alanların hem miktarı<br />

daralmakta, hem de bu alanların karbon bağlama<br />

performansı azalmaktadır.<br />

2.8.2. Hukuki Çerçeve ve Kurumsal Yapı<br />

<strong>Ulusal</strong> mevzuat çerçevesinde, iklim değişikliği<br />

ile mücadele kapsamında emisyon azaltma ile<br />

doğrudan ve dolaylı olarak ilgisi bulunan mevcut<br />

düzenlemeler, aşağıda belirtilen kanunlardır:<br />

• 1982 Anayasası: <strong>Orman</strong>ların Korunması ve<br />

Geliştirilmesi (Madde 169), <strong>Orman</strong> Köylüsünün<br />

Korunması (Madde 170)<br />

• Çevre Kanunu, Kanun No: 2872, RG:<br />

11.08.1983/18132<br />

• Su Ürünleri Kanunu, Kanun No: 1380, RG:<br />

04.04.1971/13799<br />

• Mera Kanunu, Kanun No: 4342, RG:<br />

28.02.1998/23272<br />

• Milli Parklar Kanunu, Kanun No: 2873, RG:<br />

11.08.1983/18132<br />

• Kara Avcılığı Kanunu, Kanun No: 4915, RG:<br />

11.07.2003/25165<br />

• <strong>Orman</strong> Kanunu, Kanun No: 6831, RG:<br />

08.09.1956/9402<br />

• Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu,<br />

Kanun No: 2863, RG: 23.07.1983/18113<br />

• Milli Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü<br />

Seferberlik Kanunu, Kanun No: 4122, RG:<br />

26.07.1995/22355<br />

• Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu,<br />

Kanun No: 5403, RG: 19.07.2005/25880<br />

Bu kanunlar ve bunların uygulama yönetmelikleri<br />

ormancılık sektöründe sera gazı emisyonlarının<br />

azaltılmasına yönelik olarak gerekli yasal altyapıyı<br />

oluşturmaktadır. Uygulamada yaşanan sorunlar,<br />

daha ziyade bu kanun ve yönetmeliklerdeki görev,<br />

yetki ve sorumluluklara ilişkin bazı hükümlerin<br />

muğlaklığından ve bunların birbirinden bağımsız<br />

düzenlenmesinden kaynaklanmaktadır.<br />

Türkiye’de iklim değişikliği bağlamında<br />

ormancılık ile doğrudan ve dolaylı olarak ilgili<br />

olan kurum ve kuruluşların başında <strong>Orman</strong><br />

ve Su İşleri Bakanlığına’a bağlı <strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong><br />

Müdürlüğü gelmektedir. <strong>Orman</strong>cılık sektörünün<br />

iklim değişikliği kapsamındaki faaliyet alanının,<br />

İDKK bünyesindeki AKAKDO çalışma grubunun<br />

faaliyet alanı içinde yer aldığı görülür. Bu<br />

grubun faaliyetlerini yürütmekle sorumlu tutulan<br />

<strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong> Müdürlüğü, bir taraftan ulusal<br />

bildirimlerin AKAKDO bölümüne ilişkin yıllık<br />

envanteri hazırlarken, diğer taraftan da ormancılık<br />

sektöründe sera gazı emisyonlarının azaltımı<br />

konusunda stratejilerin hayata geçirilmesi için<br />

çaba harcamaktadır. <strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong> Müdürlüğü, bu<br />

konudaki çalışmalarını bünyesinde oluşturduğu<br />

İklim Değişikliği ve Biyoenerji Çalışma Grubu<br />

eli ile yürütmektedir. Bu grup, hem ulusal<br />

bildirimlerin AKAKDO bölümünün öngördüğü<br />

hesapları Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile<br />

ortaklaşa yapmakta, hem de özellikle AKAKDO ve<br />

REDD+ konularında uluslararası süreci izleyerek,<br />

ormancılık sektörünün sera gazı emisyon azaltım<br />

politikalarının şekillenmesine teknik açıdan<br />

yardımcı olmaktadır.<br />

52

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

2.8.3. Finansman<br />

<strong>Orman</strong>cılık alanında iklim değişikliği ile mücadele<br />

çalışmaları için yararlanılabilecek hâlihazırda<br />

mevcut olan finansman kaynakları şunlardır:<br />

• GEF, Dünya Bankası ya da AB fonlarından FAO,<br />

UNDP gibi uluslararası kuruluşlar aracılığı ile<br />

sağlanan kaynaklar<br />

• Ülkelerle gerçekleştirilen ikili işbirliği<br />

anlaşmaları ve projeler<br />

• Gönüllü karbon piyasaları<br />

• 2012-sonrası iklim rejimi müzakereleri sonucu<br />

Türkiye’nin faydalanabileceği diğer uluslararası<br />

finansal kaynaklar (ör. NAMAlar) 20<br />

2.8.4. Ekonomik Araçlar<br />

Ağaçlandırma ve fidanlık projelerine verilecek<br />

teşvikler ile vergi indirimleri konusundaki<br />

çalışmalar halen devam etmektedir.<br />

2.8.5. Fiziki Yatırımlar ve Uygulamalar<br />

Anadolu Su Havzaları Projesi, Ağaçlandırma<br />

ve Erozyon Kontrolü Seferberliği <strong>Eylem</strong> Planı,<br />

özel ağaçlandırmaya yönelik çalışmalar, <strong>Orman</strong><br />

<strong>Genel</strong> Müdürlüğü’nün pelet üretimine yönelik<br />

uygulamaları ve <strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong> Müdürlüğü içindeki<br />

İklim Değişikliği ve Biyoenerji Çalışma Grubu’nun<br />

“alansal değişimlerin izlenmesi” amacıyla<br />

hazırladığı ulusal ve uluslararası projeler, iklim<br />

değişikliği, çölleşme ve biyolojik çeşitlilik eylem<br />

planlarını uygulamaya dönük çalışmalar devam<br />

etmektedir.<br />

2004-2023 dönemini kapsayan Türkiye <strong>Ulusal</strong><br />

<strong>Orman</strong>cılık Programı kapsamında hazırlanıp<br />

yürürlüğe konulan projelerin en önemlileri <strong>Ulusal</strong><br />

Ağaçlandırma ve Erozyon Seferberliği <strong>Eylem</strong> Planı<br />

ve Hava Kirliliğinin <strong>Orman</strong>lar Üzerine Etkilerinin<br />

İzlenmesi ve Değerlendirilmesi Uluslararası<br />

İşbirliği Programı‘dır (ICP Forests) . Bahse konu<br />

program çerçevesinde örnek alanların kurulma<br />

aşaması 2009 yılında tamamlanmış ve her yıl<br />

gerçekleştirilecek ölçme ve değerlendirme<br />

aşamasına geçilmiştir.<br />

20 Türkiye’nin Ek-1 ülkesi olmasından dolayı, 2012 sonrası iklim<br />

rejiminde NAMA finansman mekanizmalarından yararlanması netlik<br />

kazanmamıştır. Bu kapsamda Türkiye’nin müzakere süreci devam<br />

etmektedir.<br />

Verimli orman alanları bozuk orman alanlarına<br />

göre yaklaşık beş kat daha fazla karbon<br />

depolamaktadır. <strong>Ulusal</strong> Ağaçlandırma <strong>Eylem</strong><br />

Planı’nda öngörüldüğü üzere 2008 yılında<br />

başlatılan Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü<br />

Seferberliği ile 2012 yılına kadar 1.683.000 hektar<br />

bozuk alanda rehabilitasyon çalışması yapılarak,<br />

bozuk ormanlar verimli hale getirilecektir. <strong>Orman</strong><br />

<strong>Genel</strong> Müdürlüğü’nün yaptığı tahminlere göre,<br />

yıllık 41 milyon ton karbon depolayan bozuk orman<br />

alanları, rehabilitasyon çalışmaları sonucunda<br />

verimli hale geldiğinde 222 milyon ton karbon<br />

depolar hale gelecektir. <strong>Ulusal</strong> Ağaçlandırma<br />

<strong>Eylem</strong> Planı sonunda Türkiye’nin karbon yutak<br />

miktarı %10 artarak 2 milyar 181 milyon tona<br />

yükselecektir (Asan, 2010b).<br />

Türkiye ormanlarının yarısı bozuk orman<br />

niteliğindedir. Bu alanların üçte birinin, ekolojik<br />

koşullarından ve doğal nedenlerden ötürü<br />

verimli ormana dönüştürülmesi mümkün değildir.<br />

Yaklaşık 7 milyon bozuk orman alanı verimli<br />

ormana dönüşmeyi beklemektedir. <strong>Orman</strong> içi<br />

ve civarındaki halkın kente göçleri nedeniyle<br />

bu dönüşüm belirli bölgelerde kendiliğinden<br />

gerçekleşmekte ise de, yutak alanların birim alan<br />

başına karbon bağlama performansını arttırmak<br />

için, bu alanların süratle ağaçlandırılmaları<br />

gerekmektedir. Böyle alanların ormana<br />

dönüştürülmesinde “<strong>Ulusal</strong> Ağaçlandırma <strong>Eylem</strong><br />

Planı” iyi bir uygulama olmakla birlikte, bu plan<br />

mevcut alanın sadece üçte birini kapsamaktadır.<br />

Bu durum, finansman açısından çok büyük bir<br />

kaynağın gerekli olduğunu ortaya koymaktadır.<br />

2.8.6. Veri ve Bilgi Sistemleri<br />

<strong>Orman</strong>cılık sektöründe sera gazı emisyonunu<br />

ölçme, izleme ve raporlamaya dönük düzenli,<br />

kaliteli, güvenilir veri ve bilgi toplama sistemleri<br />

ile veri tabanları konusunda halen mevcut olan<br />

kaynaklar sorumlu kurumlar ile birlikte aşağıda<br />

belirtilmiştir:<br />

• ENVANİS - Amenajman Planlarına Dayalı<br />

<strong>Orman</strong> Envanteri Bilgi Sistemi (<strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong><br />

Müdürlüğü)<br />

• Sayısallaştırılmış Havza Islah Çalışmaları<br />

(<strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong> Müdürlüğü)<br />

• <strong>Orman</strong>cılık Bilgi Sistemleri - ORBİS (<strong>Orman</strong><br />

<strong>Genel</strong> Müdürlüğü)<br />

53

• Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) Tabanlı Konumsal<br />

ORBİS - KORBİS (<strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong> Müdürlüğü)<br />

• Biyolojik Çeşitlilik İzleme Amacıyla Hazırlanmış<br />

Sayısal Haritalar (<strong>Orman</strong> ve Su İşleri<br />

Bakanlığı)<br />

• Tohum ve Gen Bankaları (<strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong><br />

Müdürlüğü)<br />

• Çevresel Bilgilerin Koordinasyonu<br />

(Coordination of Information on the<br />

Environment-CORINE) Projesi uygulama<br />

sonuçları (<strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong> Müdürlüğü)<br />

• Sayısal Meşcere Haritaları ve Diğer İstatistik<br />

Veriler (<strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong> Müdürlüğü)<br />

• Hava Kirliliğinin <strong>Orman</strong>lar Üzerine Etkilerinin<br />

İzlenmesi ve Değerlendirilmesi Uluslararası<br />

İşbirliği Programı (ICP Forests) (<strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong><br />

Müdürlüğü)<br />

• Yangın Yönetim Bilgi Sistemi (<strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong><br />

Müdürlüğü)<br />

çalıştay, sempozyum ve seminerlerde konu<br />

gündeme getirilerek, eğitim, bilgilendirme ve<br />

kapasite geliştirme alanında pek çok çalışma<br />

yapılmıştır. Ayrıca, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,<br />

<strong>Orman</strong> ve Su İşleri Bakanlığı, FAO ve UNDP<br />

işbirliği ile yapılan ortak projeler kapsamında,<br />

eğitim ve kapasite geliştirme konusunda birçok<br />

çalıştay düzenlenmektedir.<br />

2.8.7. Araştırma-Geliştirme<br />

<strong>Orman</strong>cılık sektöründe sera gazı emisyonlarının<br />

azaltımına yönelik bilimsel ve teknolojik Ar-Ge<br />

çalışmalarını aşağıdaki biçimde gruplandırmak<br />

mümkündür:<br />

• <strong>Orman</strong>cılık Araştırma Enstitülerinin yürüttüğü<br />

ağaç ıslahı ve böcek zararına karşı yürütülen<br />

araştırma projeleri ile iklim değişikliği ile ilgili<br />

diğer projeler,<br />

• Üniversitelerin iklim değişikliği ile ilgili<br />

araştırmaları,<br />

• STK’ların (<strong>Orman</strong> Mühendisleri Odası, Türkiye<br />

<strong>Orman</strong>cılar Derneği, <strong>Orman</strong> Kooperatifleri<br />

Merkez Birliği-OR-KOOP vb.) iklim değişikliği<br />

ile ilgili yaptığı çalışmalar,<br />

• Üniversitelerde ve <strong>Orman</strong>cılık Araştırma<br />

Müdürlükleri bünyesinde bulunan<br />

laboratuarlar.<br />

2.8.8. Eğitim, Bilinçlendirme ve Kapasite<br />

Geliştirme<br />

Üniversitelerdeki <strong>Orman</strong> Fakültelerinin, <strong>Orman</strong><br />

<strong>Genel</strong> Müdürlüğü’nün (<strong>Orman</strong> Harita ve<br />

Fotogrametri Müdürlüğü) ve ormancılıkla ilgili<br />

meslek odalarının düzenlediği panel, konferans,<br />

54

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

2.9<br />

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM<br />

2.9.1. Türkiye'de İklim Değişikliğinin<br />

Etkileri<br />

IPCC Dördüncü Değerlendirme Raporu’nda,<br />

Akdeniz Havzası’nda genel sıcaklık artışının 1˚-<br />

2˚C’ye ulaşacağı, kuraklığın geniş bölgelerde<br />

hissedileceği ve özellikle iç kesimlerde sıcak<br />

hava dalgalarının ve aşırı sıcak günlerin sayısının<br />

artacağı ifade edilmektedir. Türkiye’de ise yıllık<br />

ortalama sıcaklığın gelecek yıllarda 2,5°-4°C<br />

artacağı, Ege ve Doğu Anadolu Bölgeleri’nde<br />

4°C’yi, iç bölgelerinde ise bu artışın 5˚C’yi bulacağı<br />

tahmin edilmektedir. Gerek IPCC raporu, gerekse<br />

yürütülen bir dizi ulusal ve uluslararası bilimsel<br />

model çalışmaları, Türkiye’nin yakın gelecekte<br />

daha sıcak, daha kurak ve yağışlar açısından<br />

daha belirsiz bir iklim yapısına sahip olacağını<br />

ortaya koymuştur.<br />

Türkiye’nin, iklim değişikliğinin özellikle su<br />

kaynaklarının azalması, orman yangınları, kuraklık<br />

ve çölleşme, bunlara bağlı ekolojik bozulmalar<br />

gibi olumsuz etkilerinden önemli ölçüde<br />

etkileneceği öngörülmektedir. Türkiye’nin İklim<br />

Değişikliğine Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi<br />

Ortak Programı çerçevesinde gerçekleştirilen<br />

iklim öngörüleri, diğer çalışmaları destekleyecek<br />

şekilde sıcaklıklarda belirgin artışlar ile hemen<br />

hemen bütün ekonomik sektörleri, yerleşimleri<br />

ve iklime bağlı doğal afet risklerini temelden<br />

etkileyecek biçimde yağış düzeninin, yani su<br />

döngüsünün değişeceğini öngörmektedir.<br />

Aşağıdaki şekillerde bu değişim öngörüleri<br />

yağış ve sıcaklık parametreleri için özetlenmiş<br />

ve ardışık çok sıcak gün sayısı ile ardışık aşırı<br />

yağışlı gün sayılarındaki değişimler örnek olarak<br />

verilmiştir. Bütün bu şekiller yorumlandığında,<br />

ortalama sıcaklıklardaki ve yağıştaki değişimler,<br />

bu parametrelerle sıkı sıkıya ilişki içerisindeki<br />

su kaynakları, tarımsal üretim, halk sağlığı,<br />

doğal afet riskleri ile ekonomik sektörler için<br />

hammadde sağlayıp, su gibi üretim ve kentler<br />

için temel girdiyi teşkil eden faktörlerin miktar<br />

ve kalitesini düzenleyen ekosistem hizmetlerini<br />

doğrudan etkilemektedir.<br />

Su Kaynakları<br />

2100 yılına kadar yapılan öngörülerde, sıcaklıkların<br />

artışına da bağlı olarak kış yağışlarının daha çok<br />

yağmur şeklinde düşmesi ve kar örtüsünün daha<br />

hızlı bir şekilde eriyerek yüzeysel akışa katılması<br />

söz konusudur. Aynı zamanda yağışların yıl<br />

içerisindeki dağılımının yani şiddet ve sıklığının da<br />

değişmesi veya kayması gözlenecektir. Yağışın kar<br />

yerine daha çok yağmur şeklinde düşmesi ve kar<br />

yükünün daha hızlı bir şekilde erimesi, özellikle<br />

kentsel ve tarımsal su ihtiyaçları yıl boyunca<br />

yüksek rakımlardaki kar yükü tarafından regüle<br />

edilen bölgelerde suya en çok ihtiyaç duyulan<br />

zamanlarda sıkıntı duyulmasına neden olacaktır.<br />

Su döngüsündeki düzenin bu şekilde değişmesi,<br />

su kaynaklarının kalitesinde ve temininde önemli<br />

değişikliklere neden olacak ve suyun hayati<br />

öneme sahip olduğu gıda üretimi dahil olmak<br />

üzere, iklime bağımlı birçok sektörü etkileyecektir.<br />

Türkiye’de iklim değişikliğinden kaynaklanan yaz<br />

sıcaklıklarının artması, kış yağışlarının azalması<br />

55

Şekil 19: Doğu Akdeniz’de ECHAM5 ve CCSM3 Modellerinin A2 Simülasyonu Uyarınca<br />

Kış (Aralık-Ocak-Şubat) Yağışları Değişimi (%) Öngörüsü<br />

Şekil 20: Doğu Akdeniz’de ECHAM5 ve CCSM3 Modellerinin A2 Simülasyonu Uyarınca<br />

Yaz (Haziran-Temmuz-Ağustos) Sıcaklıkları (°C) Değişimi Öngörüsü<br />

56

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

Şekil 21: ECHAM5 ve CCSM3 Modellerinin A2 Simülasyonu Uyarınca <strong>2011</strong>-2099<br />

Arasında 30’ar Yıllık Dönemler İçin Çok Sıcak Yaz Günleri (SU35)<br />

Sayısındaki Değişim Öngörüsü<br />

Şekil 22: ECHAM5 ve CCSM3 Modellerinin A2 Simülasyonu Uyarınca <strong>2011</strong>-2099<br />

Arasında 30’ar Yıllık Dönemler İçin Yıllık Aşırı Yağışlı (RR10) Gün<br />

Sayısındaki Değişim Öngörüsü<br />

Kaynak: Türkiye'nin İklim Değişikliğine Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi BM Ortak Programı, <strong>2011</strong><br />

57

(özellikle batı illerinde), yüzey sularının kaybı,<br />

kuraklıkların sıklaşması, toprağın bozulması,<br />

kıyılarda erozyon ve su baskınları gibi etkiler<br />

doğrudan su kaynaklarının varlığını tehdit<br />

etmektedir.<br />

Tarım Sektörü ve Gıda Güvencesi<br />

İklim değişikliği nedeniyle su döngüsündeki ve<br />

sıcaklıklardaki değişiklikler ile olası mevsimsel<br />

kaymaların doğrudan bu sistemlerin kontrolünde<br />

olan tarım sektörünü etkilemesi kaçınılmazdır.<br />

Sıcaklık ve yağış düzenlerinin değişimine bağlı<br />

olarak tarımsal zararlıların yayılım alanları ve<br />

türlerinde artışlar söz konusu olacaktır. Tarımda<br />

öngörülen iklim değişiklikleri, üretimi, üretim<br />

yerlerini ve hayvancılığı etkileyecek, aşırı hava<br />

olaylarının şiddeti, sıklığı ve artma olasılığı<br />

tarımda rekoltenin azalması riskini önemli ölçüde<br />

artıracaktır. Bu durum doğrudan gıda güvencesi<br />

ile ilgilidir.<br />

İklim değişikliğinin tarım sektörüne olan etkisi,<br />

gıda güvencesi açısından esastır. Çünkü<br />

Türkiye’de tarım, sosyo-ekonomik açıdan en<br />

öncelikli sektördür ve ülke nüfusunun ihtiyaç<br />

duyduğu gıda temininde başat konumdadır. İklim<br />

değişikliğinden kaynaklanan etkilerle; tarımda<br />

su mevcudiyetinin azalması, su kalitesinin<br />

bozulması, biyolojik çeşitliliğin ve ekosistem<br />

hizmetlerinin korunamaması, dolayısıyla tarım<br />

ekosisteminin bozulması, sürdürülebilir tarımsal<br />

üretim desenlerinin değişmesi, hayvancılığın<br />

etkilenmesi, meraların bozulması, çiftçilerin iklim<br />

değişikliğine uyum konusunda kapasitelerinin<br />

yetersizliği gibi koşullar sonuçta gıda güvencesini<br />

tehlikeye sokmaktadır.<br />

Türkiye’de iklim değişikliğinin, gıda üretimi<br />

ve güvencesi için elzem olan su ve toprak<br />

kaynakları ve dolayısıyla kırsal kalkınma üzerinde<br />

şiddeti giderek artan olumsuz etkiler yaratması<br />

beklenmektedir. Örneğin, Türkiye’nin Ege<br />

kıyılarında yer alan Gediz ve Büyük Menderes<br />

Havzaları’nda bu yüzyılın sonunda yüzey sularının<br />

%50’sinin kaybolacağı, tarımda, yerleşimlerde<br />

ve sanayide aşırı su sıkıntısı yaşanacağı tahmin<br />

edilmektedir. Turizm sektörünün de, azalan<br />

su kaynakları ve Akdeniz Bölgesi’ndeki artan<br />

sıcaklıklardan olumsuz etkilenmesi kaçınılmazdır.<br />

İklim değişikliğinin uzun vadedeki etkileri bir<br />

yana, Türkiye bugün itibariyle su kaynaklarının ve<br />

kıyı bölgelerinin kırılganlıkları ile mücadele eden,<br />

tarımsal faaliyetlerini mevcut iklimsel koşullara<br />

adapte etmeye çalışan bir ülkedir.<br />

Ekosistem Hizmetleri, Biyolojik Çeşitlilik<br />

ve <strong>Orman</strong>cılık<br />

İklim değişikliği, giderek artan şekilde karasal ve<br />

denizel ekosistemlerin yanı sıra biyolojik çeşitliliğin<br />

kaybına da neden olacaktır. Bu durum, türleri,<br />

toplumun bağımlı olduğu ekosistemleri ve bunların<br />

sağladığı hizmetleri önemli ölçüde etkileyecektir.<br />

Ekosistemlerin, karbonu önemli ölçüde depolayan<br />

humuslu alanların, sulak alanların ve derin<br />

denizlerin iklimin düzenlenmesinde doğrudan rolü<br />

bulunmaktadır. Tuzlu bataklık ekosistemlerinin ve<br />

kum tepelerinin, fırtınalara karşı koruma sağladığı<br />

da bilinmektedir.<br />

İklim değişikliği, muhtemelen orman sağlığı<br />

ve verimliliğindeki değişikliklerle birlikte belirli<br />

ağaç türlerinin coğrafi dağılımında değişikliklere<br />

de neden olmaktadır. İklim değişikliği, balıkçılık<br />

ve su ürünleri sektörleri üzerindeki baskıyı<br />

artırmaktadır. İklim değişikliği nedeni ile kıyılar<br />

ve deniz ekosistemleri üzerinde de aşırı etkilerin<br />

meydana gelmesi ve kıyı erozyonunun artması<br />

söz konusudur.<br />

Doğal Afet Risk Yönetimi<br />

İklim değişikliğine bağlı olarak özellikle taşkın ve<br />

kuraklık gibi su döngüsünün değişmesine duyarlı<br />

doğal afetlerin sıklığı, şiddeti ve ülke çapındaki<br />

mekansal dağılımlarında artışlar öngörülmektedir.<br />

Yukarıda da bahsedildiği gibi örneğin kış aylarında<br />

yüzeysel akışa geçen su miktarının artması,<br />

taşkınlar konusunda ilave önlemlerin alınması ve<br />

mevcut altyapının geliştirilmesini gerekli kılacaktır.<br />

Benzer şekilde yağışların şiddetinin artacağı<br />

öngörülen bölgeler vardır. Dolayısıyla bu tür<br />

bölgelerde hem kırsal hem de kentsel alanlarda<br />

taşkın riski ortaya çıkacak veya mevcut taşkın<br />

riski artacaktır.<br />

IPCC’ye göre, gelecekte gerçekleşebilecek bir<br />

iklim değişikliğinin Türkiye’de; sıcak ve kurak<br />

devrenin uzunluğundaki ve şiddetindeki artışa<br />

bağlı olarak, orman yangınlarının sıklığını, etki<br />

alanını ve süresini artırabileceği şeklindedir.<br />

<strong>Orman</strong> yangınları için uyum eylemleri risklerin<br />

belirlenmesine ve azalmasına yönelik doğrudan<br />

58

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

hedefleri esas alacak şekilde tespit edilmiştir. İklim<br />

değişikliğinin etkilerinin bir başka önemli boyutu<br />

olan orman yangınları, Akdeniz Havzası’nda<br />

özellikle güney bölgelerde yıl boyunca tehlike<br />

olarak görülmekte ve orman yangınlarındaki bu<br />

artışın, istilacı türlerin yayılmasına, dolayısıyla<br />

orman yangınlarının daha geniş alanlara<br />

sıçramasına neden olacağı öngörülmektedir.<br />

İnsan Sağlığı<br />

Değişen iklim koşullarının, ayrıca insan sağlığı<br />

üzerinde önemli ölçüde etkiler yaratacağı, hatta<br />

yaratmakta olduğu bilinmektedir. Aşırı iklim<br />

olaylarının daha sıklaşması nedeniyle hava<br />

koşulları ile bağlantılı ölümler ve hastalıklar<br />

artabilir. Yukarıdaki şekillerde de görüldüğü gibi<br />

örneğin ardışık çok sıcak günlerin sayısındaki<br />

artış özellikle yaşlılar ve kronik kalp-damar veya<br />

solunum hastalığı olanlarda akut sağlık sorunlarını<br />

doğrudan etkileyecektir. İklim değişikliğine bağlı<br />

olarak artacak taşkın riski de bulaşıcı hastalıkların<br />

yayılma risklerini ve bu risklerin mekansal boyuttaki<br />

dağılımlarını değiştirecektir. Artan göç ve turizm<br />

gibi insan hareketlilikleri, bulaşıcı ve/veya yeni<br />

hastalık yapıcı mikroorganizma veya vektörlerin<br />

ortama girmeleri ve yeni yaşama ortamları<br />

bulmaları beklenen ısınma karşısında muhtemel<br />

olduğundan bir diğer risk alanını oluşturacaktır.<br />

Ayrıca iklim değişikliği nedeniyle, zoonozlar 21<br />

gibi haşarat tarafından taşınan ciddi bulaşıcı<br />

hastalıkların yayılması ihtimali bulunmaktadır.<br />

Tablo 13’te belli başlı etki örnekleri ile etkilenebilir<br />

sektörler ve bölgeler yer almakta olup, Türkiye’de<br />

kuraklığa, sellere ve kendiliğinden çıkan<br />

yangınlara neden olan iklimsel etkiler temelinde<br />

göreceli olarak sektörlere ve bölgelere özel<br />

etkilerin şiddeti değerlendirilmiştir. 22<br />

2.9.2. Strateji, Politika ve Planlar<br />

Türkiye’de iklim değişikliğinin etkilerinin ülkenin<br />

ekonomik büyüme stratejilerinde ve ulusal<br />

kalkınma politikalarında ele alınması yolundaki<br />

çalışmalar son dönemde hızlandırılmıştır.<br />

Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013) ve planın<br />

Yıllık Programları bazı sektörlere ilişkin prensipler,<br />

hedefler ve tedbirler içermektedir.<br />

21 Zoonozlar; hayvanlar ve insanlar arasında doğal olarak aktarılan<br />

enfeksiyon ve hastalıklardır (WHO).<br />

22 Türkiye İklim Değişikliği Birinci <strong>Ulusal</strong> Bildirimi ile Gıda, Tarım ve<br />

Hayvancılık Bakanlığı’nın çalışmalarından yararlanılmıştır.<br />

Tablo 13: İklim Değişikliğinin Etkileri ve Türkiye’de Etkilenebilirlik Arz Eden Sektörler/Bölgeler<br />

Etkiler Şiddet Etkilenebilir Bölgeler Etkilenebilir Sektörler /Temalar<br />

Nehir/havza rejimlerinin değişmesi Düşük Tüm bölgeler Ekosistem hizmetleri ve biyolojik çeşitlilik<br />

Azalan yüzey suları Orta Batı Anadolu Bölgesi Tarım, su dağıtım şebeke altyapısı<br />

Artan kullanma suyu kıtlığı<br />

Sel<br />

Toprak kaybı/tuzluluk<br />

Topraksızlaşma/toprağın niteliğini<br />

kaybetmesi<br />

Yüksek<br />

Orta<br />

Orta<br />

Düşük<br />

Orta<br />

İstanbul, Ankara, Aydın,<br />

Nevşehir, Bursa<br />

Afyon, İzmir, Kayseri,<br />

Muğla, Manisa<br />

Karadeniz ve Güneydoğu<br />

Anadolu Bölgeleri<br />

Akdeniz, Karadeniz ve Ege<br />

Bölgesi<br />

Güney Batı Anadolu<br />

Kentsel alanlar<br />

Tarım, sanayi, enerji<br />

Tarım çiftçisi, insan sağlığı<br />

Kıyı erozyonu Düşük Karadeniz Bölgesi Balıkçılık, işsizlik<br />

Denizel ekosistemin bozulması<br />

Düşük<br />

Akdeniz, Ege, Karadeniz<br />

Bölgeleri<br />

<strong>Orman</strong> yangınları Orta Batı Anadolu Turizm, tarım<br />

Türlerin yaşamak için başka<br />

alanlara göç etmesi<br />

Turizm, ekosistem hizmetleri, biyolojik çeşitlilik,<br />

deniz ürünleri<br />

Tarım çiftçisi, gıda güvencesi, derin olmayan<br />

göller ve sulak alanlar<br />

Ekosistem hizmetleri ve biyolojik çeşitlilik<br />

Düşük Akdeniz Bölgesi Turizm, tarım, gıda güvencesi<br />

Azalan tarımsal prodüktivite Orta Akdeniz ve Ege Kıyıları Tarım (istihdam), gıda güvencesi<br />

Azalan hidroenerji potansiyeli Düşük Akdeniz Bölgesi Enerji, sanayi<br />

Azalan deniz ürünleri üretimi Düşük Akdeniz Bölgesi Tarım, gıda güvencesi, su dağıtım şebekesi<br />

59

Mevcut durumda, iklim değişikliğinin etkilerine<br />

karşı uyum tedbirleri alınması gereken sektörlerle<br />

ilgili (tarım, gıda, bitkisel üretim, hayvansal<br />

üretim, ormancılık, enerji, sanayi, sağlık,<br />

turizm vb.) stratejilerde ve politikalarda bu<br />

yönde bazı eylemler bulunmaktadır. Özellikle<br />

tarım sektöründe, etkilenebilir alanlar ile ilgili<br />

uyum sağlamayı kolaylaştıracak politikalar,<br />

yasal, kurumsal ve finansal uygulamalar<br />

belirlenmiştir. Ancak, bu konular henüz<br />

doğrudan iklim değişikliğinin etkilerine uyum ile<br />

ilişkilendirilmemiştir.<br />

Su kaynaklarının yönetimi konusunda var olan<br />

ve farklı alanları/sektörleri içeren strateji, politika,<br />

plan ve programlar doğrudan iklim değişikliğine<br />

uyum hedeflerini içermemektedir. Bu bağlamda,<br />

su kaynaklarının geleneksel olmayan kullanımına<br />

yönelik tekniklerin geliştirilmesi, iklim değişikliğine<br />

bağlı olarak su ihtiyacındaki tahmini artışın<br />

sulama etkinliğinin artırılarak yönetilmesi için<br />

araştırmaların çoğaltılması, düşük kaliteli suyla,<br />

yüksek kalitede ürünler verebilecek bitki türlerinin<br />

geliştirilmesi, kuraklık ve tuzluluğa dayanıklı yeni<br />

bitki türlerinin geliştirilmesi ve yetiştirilmesi gibi<br />

tedbirler alınmıştır.<br />

Tarım sektöründe hedeflenen birçok politika<br />

dolaylı olarak iklim değişikliğinin etkilerine<br />

uyum sağlamayı destekleyici faaliyetler olarak<br />

görülmektedir. Türkiye’de tarımda geleneksel<br />

sulama yöntemlerinin yerine, su kaybının<br />

en az olduğu modern sulama yöntemlerine<br />

(yağmurlama ve damla sulama uygulamaları)<br />

geçildiği görülmektedir. Bu yöntemleri kullanmak<br />

isteyen üreticilere finansman destekleri<br />

sağlanması çalışmaları hızlandırılmıştır.<br />

Ekosistem hizmetleri, biyolojik çeşitlilik ve<br />

ormancılık alanında özellikle 2000’li yıllardan<br />

sonra, uluslararası taahhütlerin de etkisi ile bir<br />

dizi strateji belgesi, politika, program ve eylem<br />

planı hazırlanmıştır. Bunların en önemlileri,<br />

Çölleşmeyle Mücadele <strong>Eylem</strong> Planı, Biyolojik<br />

Çeşitlilik Stratejisi ve <strong>Eylem</strong> Planı, Ağaçlandırma<br />

ve Erozyon Kontrolü Seferberliği <strong>Eylem</strong> Planı ile<br />

<strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong> Müdürlüğü Stratejik Planı’dır.<br />

İklim değişikliğinin insan sağlığı üzerine olumsuz<br />

etkilerini en düşük seviyeye indirmek ve olası<br />

etkilere karşı tedbir almak için, Dünya Sağlık<br />

Örgütü’nün (WHO) desteği ile Sağlık Bakanlığı<br />

tarafından bir eylem planı hazırlanmıştır.<br />

Yakın dönemde Türkiye’de bir çok sektörün<br />

gelişmesi için hazırlanan strateji belgeleri 23, uzun<br />

vadeli politika programları 24 ve eylem planları 25<br />

çoğu zaman doğrudan belirtilmese de iklim<br />

değişikliği ile mücadelede emisyon azaltımı<br />

için olduğu kadar, iklim değişikliğinin etkilerine<br />

uyum sağlama bakımından da çeşitli önlemler<br />

içermektedir.<br />

Küresel iklim değişikliğinin su havzaları<br />

ölçeğindeki olası sonuçlarını araştırmak amacıyla,<br />

Türkiye’nin sosyo-ekonomik açıdan önemli<br />

havzalarında (Gediz, Büyük Menderes, Seyhan,<br />

Konya Havzaları) sürmekte olan bir dizi faaliyet<br />

bulunmakla birlikte, bu tür çalışmaların artırılması<br />

ve yaygınlaştırılması önem arz etmektedir.<br />

2.9.3. Hukuki Çerçeve<br />

Türkiye’nin kapasitesini değerlendirmek ve<br />

uyum karşısında olası zorlukları ortaya çıkarmak<br />

amacıyla, uyuma dair ulusal mevzuat; anayasa,<br />

kanun ve yönetmelikler gözden geçirilmiştir.<br />

Türkiye’nin iklim değişikliğine uyum stratejisinin<br />

yasal unsurları aşağıdaki başlıklar altında<br />

incelenmiştir:<br />

• Afet risk yönetimi<br />

• Biyolojik çeşitliliğin korunması<br />

• Su güvencesi ve güvenliği<br />

• Gıda güvencesi ve güvenliği<br />

İklim değişikliğine uyum konusuyla doğrudan<br />

ilgili yasal mevzuat Tablo 14’te, dolaylı ve<br />

ikinci derecede ilgili mevzuat ise Tablo 15’te<br />

verilmiştir.<br />

23 Tarım Stratejisi, Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Stratejisi ve <strong>Eylem</strong><br />

Planı, Kırsal Kalkınma Stratejisi ve <strong>Eylem</strong> Planı, Enerji Verimliliği<br />

Stratejisi vb.<br />

24 Kırsal Kalkınma Programı (IPARD), <strong>Ulusal</strong> Bilim ve Teknoloji<br />

Politikaları 2003-2023 Strateji Belgesi (Vizyon 2023), <strong>Ulusal</strong><br />

<strong>Orman</strong>cılık Programı vb.<br />

25 Çölleşme ile Mücadele <strong>Ulusal</strong> <strong>Eylem</strong> Planı, Güneydoğu Anadolu<br />

Projesi <strong>Eylem</strong> Planı, Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve <strong>Eylem</strong> Planı,<br />

Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberliği <strong>Eylem</strong> Planı, Atık<br />

Yönetimi <strong>Eylem</strong> Planı, Atıksu Arıtımı <strong>Eylem</strong> Planı vb.<br />

60

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

Tablo 14: İklim Değişikliğine Uyum Konusuyla Doğrudan İlgili Yasal Mevzuat<br />

Kategori<br />

Afet Risk Yönetimi<br />

Biyolojik Çeşitliliğin<br />

Korunması<br />

Su Güvencesi ve<br />

Güvenliği<br />

Gıda Güvencesi ve<br />

Güvenliği<br />

Uyuma Dair Yasal Düzenlemeler<br />

• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun (5902)<br />

• Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun (7269)<br />

• Kıyı Kanunu (3621)<br />

• Çevre Kanunu (2872)<br />

• <strong>Orman</strong> Kanunu (6831), 6831 Sayılı <strong>Orman</strong> Kanununa Göre <strong>Orman</strong> Kadastrosunun Uygulanması<br />

Hakkında Yönetmelik (15.07.2004) ve Turizmi Teşvik Kanunu (2634)<br />

• Kara Avcılığı Kanunu (4915)<br />

• <strong>Orman</strong> Amenajman Yönetmeliği (05.02.2008)<br />

• Milli Parklar Kanunu (2873)<br />

• Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun (7269)<br />

• Tarım Kanunu (5488)<br />

• Mera Kanunu (4342)<br />

• Tohumculuk Kanunu (5553)<br />

• Çevre Kanunu (2872)<br />

• Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Yönetmeliği<br />

• Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği (17.05.2005)<br />

• Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (31.12.2004)<br />

• İmar Kanunu (3194)<br />

• Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun (5346)<br />

• Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek<br />

Kabulü Hakkında Kanun (5179)<br />

• Biyogüvenlik Kanunu (5977)<br />

• Tarım Kanunu (5488) ve Tarım Havzaları Yönetmeliği (07.09.2010)<br />

61

Tablo 15: İklim Değişikliğine Uyum Konusuyla İkinci Derecede İlgili Yasal Mevzuat<br />

Kategori<br />

Afet Risk Yönetimi<br />

Yasal Düzenlemeler<br />

• Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair Yönetmelik (Bakanlar Kurulu:<br />

88/12777 - 1.4.1988)<br />

• İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri ile Sivil Savunma Arama ve Kurtarma Birlik Müdürlükleri Norm<br />

Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmelik<br />

Biyolojik Çeşitliliğin<br />

Korunması<br />

• Anayasa<br />

• <strong>Orman</strong> ve Su İşleri Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname<br />

• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname<br />

• <strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong> Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek<br />

Kabulü Hakkında Kanun<br />

• Milli Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberlik Kanunu<br />

• Hayvanları Koruma Kanunu<br />

• 6831 Sayılı <strong>Orman</strong> Kanununa Göre <strong>Orman</strong> Kadastrosunun Uygulanması Hakkında Yönetmelik<br />

• Atık Yönetimi <strong>Genel</strong> Esaslarına İlişkin Yönetmelik<br />

• Ağaçlandırma Seferberliği ile İlgili 2007/ 28 sayılı Başbakanlık <strong>Genel</strong>gesi<br />

• Tabiatı ve Biyolojik Çeşitliliği Koruma Kanunu Tasarısı<br />

• Kadastro Kanunu<br />

• Bitki Sağlığı Önlemlerine Yönelik Ahşap Ambalaj Malzemelerinin İşaretlenmesi Hakkında Yönetmelik<br />

• Doğal Çiçek Soğanlarının Sökümü, Üretimi ve Ticaretine İlişkin Yönetmelik<br />

• Arıcılık Yönetmeliği<br />

• Su Ürünleri Kanunu<br />

• Su Ürünleri Yönetmeliği<br />

• Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yönetmeliği<br />

• Balıkçı Barınakları Yönetmeliği<br />

• Devlet <strong>Orman</strong> İşletmesi ve Döner Sermayesi Yönetmeliği<br />

Su Güvencesi ve<br />

Güvenliği<br />

• Anayasa<br />

• Sıtmanın İmhası Hakkında Kanun<br />

• Denizlerde Balık Çiftliklerinin Kurulamayacağı Hassas Alan Niteliğindeki Kapalı Koy ve Körfez<br />

Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Tebliğ<br />

• Sulak Alanlar Tebliği<br />

Gıda Güvencesi ve<br />

Güvenliği<br />

• Anayasa<br />

• Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu<br />

• Organik Tarım Kanunu<br />

• Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin Kanun<br />

• Hayvanları Koruma Kanunu<br />

• Tarım Sigortaları Kanunu<br />

• Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu<br />

• Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Kanunu<br />

• Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun<br />

• Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu<br />

• Yem Kanunu<br />

• Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu<br />

• Hayvan Islah Kanunu<br />

• Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname<br />

• Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği<br />

• Gıda Güvenliği ve Kalitesinin Denetimi ve Kontrolüne Dair Yönetmelik<br />

• İyi Tarım Uygulamalarına İlişkin Yönetmelik<br />

• Tabii Afetlerden Zarar Gören Çiftçilere Yapılacak Yardımlar Hakkında Kanun<br />

62

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

2.9.4. Kurumsal Yapı<br />

İklim değişikliğine uyum bağlamında doğrudan<br />

ya da dolaylı ilgili kurumlar bulunmaktadır.<br />

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, BMİDÇS’nin <strong>Ulusal</strong><br />

Odak Noktasıdır ve İDKK’nın Sekreteryası’ndan<br />

sorumludur. İDKK’nın bir üyesi ve Türkiye’de<br />

iklim değişikliğine uyum faaliyetlerinin koordinasyonunda<br />

ulusal odak noktası olan Devlet<br />

Su İşleri <strong>Genel</strong> Müdürlüğü, iklim değişikliğine<br />

uyum çerçevesinde temelde su kaynaklarının<br />

yönetimi odaklı görev ve yetkilere sahip olup,<br />

ilgili konularda araştırmalar yapmakta ve diğer<br />

yetkili kuruluşlarla işbirliği ve eşgüdüm halinde<br />

çalışmaktadır.<br />

1. Su Kaynakları Yönetimi: Uyuma ve<br />

sürdürülebilir su yönetimine (yüzey ve yeraltı<br />

suları) yönelik stratejilerin geliştirilmesi; farklı<br />

sektörlerdeki (içme suyu, sanayi, sulama)<br />

ihtiyaçların belirlenerek gerçekçi arz/talep<br />

dengelerinin sağlanması, su kaynaklarının<br />

verimli bir şekilde kullanımının sağlanması ve<br />

havza ölçeğindeki ani değişimlerin (kuraklık<br />

ve taşkın) su kalitesi üzerinde oluşturacağı<br />

baskıların minimum seviyelere indirilmesi,<br />

barajların (içme suyu/sanayi su temini, sulama,<br />

hidroelektrik enerji, taşkın kontrol barajları)<br />

geliştirilmesi, sulama ve drenaj sistemlerinin<br />

yapılması; su temini ve arıtma tesislerinin<br />

geliştirilmesi.<br />

2. Tarım ve Gıda Güvenliği: Havza ölçeğinde<br />

toplanan tarımsal sulamalara temin edilen<br />

suyun değerlendirilmesi (tarım sektöründe su<br />

tasarrufu), iklim değişikliği çerçevesinde temin<br />

edilmesi öngörülen tarımsal su kaynaklarının<br />

belirlenmesi ve tarım ve gıda güvenliğinin bu<br />

çerçevede ele alınması.<br />

3. Doğal Afet Risk Yönetimi: Su kaynakları<br />

yönetimi ve işletme politikalarının ve<br />

planlamaların, afetlerin (taşkın kontrolü ve<br />

geleceğe yönelik tahminler) ortaya çıkaracağı<br />

risklerin optimal bir sistemle/mekanizmayla<br />

dengelenmesini sağlayacak şekilde<br />

hazırlanması.<br />

4. Havza Yönetimi: Havza ölçeğinde su<br />

kaynaklarının yönetimi için yapılacak<br />

değerlendirmelerin, mevcut ve planlanan<br />

işletme politikalarının iklim değişikliğine uyum<br />

sürecinde ulusal ve bölgesel politikalara<br />

dahil edilmesi ve bu yönde karar verme<br />

mekanizmalarının desteklenmesi.<br />

5. Doğal Kaynak Yönetimi: Sulak alanları<br />

besleyen su kaynaklarının tespit edilmesi ve<br />

planlanması, sulak alanların ihtiyaç duyacağı<br />

suyun temini kapsamında önlemlerin<br />

alınması (rezervuar yapıları vb.) yoluyla<br />

ekosistem servislerinin verimli yönetiminin ve<br />

sürdürülebilirliğinin sağlanması; erozyon ve<br />

rüsubat kontrolü.<br />

<strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong> Müdürlüğü’nün orman<br />

ekosistemlerinin iklim değişikliğine karşı direncini<br />

artırma yönündeki çalışmaları iklim değişikliğine<br />

uyum bağlamında ele alınan çalışmalardır. Devlet<br />

Meteoroloji İşleri <strong>Genel</strong> Müdürlüğü ise iklim<br />

değişikliğine uyum konusunda belirsizliklerin<br />

ortadan kaldırılmasına katkı koymaktadır. Afet<br />

ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’nın iklim<br />

değişikliğine bağlı olarak artacak afet riskleri<br />

bağlamında gerçekleştirdiği çalışmaların yanı<br />

sıra sigorta hizmetlerinin geliştirilmesine yönelik<br />

çalışmaları doğrudan uyum ile ilgilidir.<br />

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın<br />

gerçekleştirdiği birçok faaliyet ve çalışma<br />

iklim değişikliğine uyum bağlamında<br />

değerlendirilmektedir. Gıda, Tarım ve<br />

Hayvancılık Bakanlığı’nın bağlı kuruluşları<br />

tarafından gerçekleştirilen toprak ve su<br />

kaynakları araştırmaları, bitkisel, hayvansal ve<br />

su ürünleri üretim kaynaklarının en iyi şekilde<br />

kullanılmasına, verimliliğinin artırılmasına,<br />

ürünlerin çeşitlendirilmesine yönelik çalışmalar,<br />

tarım sigortaları, kuraklık eylem planları, gıda<br />

güvenliği, bitki ve hayvan hastalık ve zararlıları<br />

ile mücadele, kadın çiftçilerin desteklenmesi gibi<br />

birçok faaliyet doğrudan ya da dolaylı olarak iklim<br />

değişikliğine uyum ile ilgilidir.<br />

2.9.5. Finansman<br />

İklim değişikliğinin etkilerine uyum konusuna<br />

özgü dolaylı finansman politikaları ve destek<br />

mekanizmaları bulunmakla birlikte, İDEP’in etkin<br />

bir şekilde hayata geçirilmesi için söz konusu<br />

politika ve mekanizmaların geliştirilmesi önem<br />

arz etmektedir.<br />

2.9.6. Ekonomik Araçlar<br />

Değişken ve belirsizlik içeren iklim koşulları,<br />

yatırım risklerinden biri olan iklim değişikliğinin<br />

etkilerinin değerlendirilmesini, hatta projelerin<br />

fizibilite aşamasında bu etkilerin standart bir<br />

faktör olarak ele alınmasını gerektirmektedir.<br />

63

Yapılan çalışmalarda belirlenmiş olan ve iklim<br />

değişikliğine uyum çabalarını şekillendiren beş<br />

etkilenebilirlik alanındaki mevcut ve gelecekteki<br />

yatırım planlamaları, teşvikler ve olası diğer<br />

ekonomik araçlar doğrudan ya da dolaylı olarak<br />

Türkiye’nin iklim değişikliğine uyumu için gerekli<br />

zemini hazırlamaktadır. İklim Değişikliği Stratejisi<br />

ve <strong>Eylem</strong> Planı’nın Onuncu Kalkınma Planı<br />

çalışmalarında ana kaynaklardan birisi olması bu<br />

süreci kuvvetlendirecektir.<br />

2.9.7. Araştırma - Geliştirme<br />

İklim değişikliğine uyum planlamasında alınması<br />

gereken “yumuşak uyum” tedbirlerinin başında;<br />

iklim değişikliğinin etkileri konusunda akademik<br />

faaliyetlerin, araştırma ve geliştirme çalışmalarının<br />

ve yenilikçi teknoloji arayışlarının artırılması<br />

gelmektedir.<br />

İklim konusunda etki değerlendirme ve uyum<br />

çalışmalarına altlık oluşturması gereken<br />

bölgesel iklim projeksiyonlarının üretimine,<br />

2005’te başlayan Türkiye’nin Birinci <strong>Ulusal</strong><br />

Bildirimi çalışmalarının da tetiklemesiyle ivme<br />

kazandırılmıştır. Ağırlıklı olarak İTÜ Avrasya Yer<br />

Bilimleri Enstitüsü’nde yürütülen bu çalışmalar<br />

önce bir TÜBİTAK KAMAG projesi ile, daha<br />

sonra da, “Türkiye’nin İklim Değişikliğine Uyum<br />

Kapasitesinin Geliştirilmesi BM Ortak Programı”<br />

kapsamında bir alt proje ile desteklenmiştir.<br />

IPCC’nin Dördüncü Değerlendirme Raporu<br />

kapsamında sonuçları incelenen küresel iklim<br />

modellerinin çıktılarının bazıları bölgesel bir iklim<br />

modelinden yararlanılarak detaylandırılmış, 150–<br />

200 km ölçeğindeki küresel model çıktılarından<br />

27 km ölçeğine inilmiştir. Sonuçlar, bir web ara<br />

yüzü ile kullanıcılara sunulmaktadır (www.agora.<br />

itu.edu.tr).<br />

Yine aynı program kapsamında, <strong>Orman</strong> ve Su<br />

İşleri Bakanlığı ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık<br />

Bakanlığı koordinasyonunda, Orta Doğu Teknik<br />

Üniversitesi ile birlikte kuraklık ve sel etkileri bilgi<br />

yönetim sistemlerinin geliştirilmesi çalışmaları<br />

gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda yapılan<br />

çalışmaların amacı gerçek zamanlı meteorolojik<br />

veriye entegre bir sistemle ulaşmak; bu doğrultuda<br />

gerekecek verileri toplamak, oluşturmak ve analiz<br />

etmek için yazılım araçları geliştirmek; acil durum<br />

uyarı sistemleri için yazılım ve metotlar tasarlamak<br />

olarak özetlenebilir.<br />

2.9.8. Eğitim ve Bilinçlendirme<br />

İklim değişikliğinin etkileri ve uyum konusunda<br />

kamuoyunun bilinçlendirilmesi ve farkındalık<br />

yaratılmasında Milli Eğitim Bakanlığı’nın rolü<br />

büyüktür.<br />

Bazı sivil toplum kuruluşları tarafından iklim<br />

değişikliğinin su kaynaklarına, ekosistem<br />

hizmetlerine ve tarıma etkileri ile ilgili önemli<br />

projeler gerçekleştirilmiş olmasına ve çalışmaların<br />

devam etmesine rağmen, Türkiye’de iklim<br />

değişikliğine uyum için katılımcı süreçlerin<br />

güçlendirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır.<br />

Bu bağlamda Türkiye’nin İklim Değişikliğine<br />

Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi Birleşmiş<br />

Milletler Ortak Programı kapsamında üniversite<br />

ve araştırma kuruluşları ile eğitim programları<br />

geliştirilmiş ve uygulanmış, ilgili kamu kurumları<br />

ve kamuoyunu hedef alan iklim değişikliğine<br />

uyum konusunda farkındalık yaratma çalışmaları<br />

gerçekleştirilmiştir.<br />

64

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

3. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ<br />

ULUSAL EYLEM PLANI<br />

3.1.<br />

VİZYON<br />

3 Mayıs 2010 tarihinde Yüksek Planlama<br />

Kurulu tarafından onaylanarak yürürlüğe giren<br />

Türkiye’nin “<strong>Ulusal</strong> İklim Değişikliği Strateji<br />

Belgesi”nde <strong>Ulusal</strong> Vizyon aşağıdaki gibi<br />

tanımlanmıştır:<br />

“Türkiye’nin iklim değişikliği kapsamındaki<br />

ulusal vizyonu, iklim değişikliği politikalarını<br />

kalkınma politikalarıyla entegre etmiş; enerji<br />

verimliliğini yaygınlaştırmış; temiz ve yenilenebilir<br />

enerji kaynaklarının kullanımını arttırmış;<br />

iklim değişikliğiyle mücadeleye özel şartları<br />

çerçevesinde aktif katılım sağlayan ve yüksek<br />

yaşam kalitesiyle refahı tüm vatandaşlarına<br />

düşük karbon yoğunluğu ile sunabilen bir ülke<br />

olmaktır”.<br />

3.2.<br />

STRATEJİK HEDEFLER<br />

<strong>Ulusal</strong> İklim Değişikliği Strateji Belgesi’nin Temel<br />

İlkeleri aşağıdaki gibi ifade edilmiştir:<br />

“Türkiye’nin iklim değişikliğiyle küresel<br />

mücadele kapsamında temel amacı, insanlığın<br />

ortak kaygısı olan iklim değişikliğini önlemeye<br />

yönelik uluslararası taraflarla işbirliği içerisinde,<br />

tarafsız ve bilimsel bulgular ışığında ortak akılla<br />

belirlenmiş küresel çabalara, sürdürülebilir<br />

kalkınma politikalarına uygun olarak, ortak<br />

fakat farklılaştırılmış sorumluluklar prensibi ve<br />

Türkiye’nin özel şartları çerçevesinde katılmaktır.”<br />

Türkiye’nin temel ilkeler kapsamındaki Stratejik<br />

Hedefleri ise Strateji Belgesi’nde aşağıdaki gibi<br />

sıralanmıştır:<br />

BMİDÇS’nin “ortak fakat farklılaştırılmış<br />

sorumluluklar” ilkesine uygun olarak ve özel<br />

koşulları çerçevesinde; iklim değişikliğiyle<br />

mücadele ve uyum politikaları ile önlemlerini,<br />

ulusal kalkınma planlarına dâhil etmek,<br />

Sera gazı emisyonlarının azaltılması gayesiyle<br />

geliştirilen küresel politikalar ve önlemlere<br />

kendi imkânları ölçüsünde, sürdürülebilir<br />

kalkınma ilkeleriyle uyumlaştırılmış kalkınma<br />

programını sekteye uğratmadan, sera gazı<br />

emisyon artış hızını sınırlayarak katkıda<br />

bulunmak,<br />

Küresel iklim değişikliğinin olumsuz etkilerini<br />

azaltma ve bu etkilere uyum sağlama<br />

doğrultusunda, ulusal hazırlık seviyesi ve<br />

kapasitesini artırmak; bu çabalarda elde<br />

edeceği tecrübe ve kazanımlarını bölge ülkeleri<br />

ile paylaşmak, azaltım ve uyuma yönelik<br />

ikili ve çok taraflı ortak araştırma projeleri<br />

geliştirmek,<br />

Azaltım, uyum, teknoloji transferi ve finansman<br />

ana başlıklarındaki küresel stratejik amaçların,<br />

tarafların sorumlulukları göz önünde<br />

bulundurulması sureti ile tasarlanması ve<br />

yürütülmesine uyum sağlamak ve uluslararası<br />

faaliyetlerde etkin rol oynamak,<br />

Azaltım ve uyum faaliyetlerini yürütebilmek<br />

için ihtiyaç duyulan mali kaynaklara erişimi<br />

artırmak,<br />

65

Mevcut teknoloji ve kalkınma düzeyimiz<br />

göz önüne alınarak temiz üretime yönelik<br />

araştırma-geliştirme ve inovasyon<br />

kapasitesini geliştirmek, bu alanda rekabet<br />

ve üretimin artırılmasını sağlayacak ulusal ve<br />

uluslararası finansman kaynaklarını ve teşvik<br />

mekanizmalarını oluşturmak,<br />

İklim değişikliği ile mücadele ve uyum<br />

kapsamındaki faaliyetleri etkin ve sürekli<br />

eşgüdüm sağlayarak, şeffaf, katılımcı ve<br />

bilimsel çalışmalara dayanan karar alma<br />

süreçleri ile geliştirmek,<br />

Kamu, özel sektör, üniversite, sivil toplum<br />

kuruluşları gibi tüm kesimlerin ortak çabaları<br />

ile tüketim kalıplarının iklim dostu olacak<br />

şekilde değiştirilebilmesi için kamuoyu bilincini<br />

artırmak,<br />

<strong>Ulusal</strong> iklim değişikliği çalışmalarında, bilgi<br />

akışını ve paylaşımını artırmak amacıyla<br />

bütüncül bir bilgi yönetim sistemini<br />

oluşturmaktır.<br />

3.3.<br />

İDEP’İN AMAÇLARI VE HEDEFLERİ<br />

3.3.1 ENERJİ<br />

AMAÇLAR<br />

HEDEFLER<br />

AMAÇ E1. Enerji yoğunluğunun düşürülmesi<br />

HEDEF E1.1. Yürütülen ve planlanan çalışmalar kapsamında birincil enerji<br />

yoğunluğunun, 2015 yılında 2008 yılına göre %10 oranında azaltılması<br />

HEDEF E1.2. 2015 yılına kadar enerji verimliliğine yönelik kapasitenin geliştirilmesi<br />

HEDEF E1.3. Enerji verimliliğine yönelik Ar-Ge çalışmalarının desteklenmesi<br />

HEDEF E1.4. Enerji verimliliği uygulamaları için ETKB tarafından verilen teşvik<br />

miktarının 2015 yılına kadar %100 artırılması<br />

AMAÇ E2. Temiz enerjinin üretim ve<br />

kullanımdaki payının artırılması<br />

HEDEF E2.1. Yenilenebilir enerjinin elektrik üretimindeki payının artırılmasının<br />

sağlanması<br />

HEDEF E2.2 Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının artırılması için 2015<br />

yılına kadar kapasitenin geliştirilmesi<br />

HEDEF E2.3 Yenilenebilir enerji kaynaklarından üretim yapmak üzere 2023 yılına<br />

kadar teknolojik gelişim sağlanması<br />

AMAÇ E3. Temiz kömür teknolojileri ve<br />

verimlilik artırıcı önlemler uygulanarak elektrik<br />

üretiminde kömür kullanımından kaynaklanan<br />

sera gazı emisyonunun sınırlandırılması<br />

AMAÇ E4. Elektrik dağıtımında kayıp ve<br />

kaçakların azaltılması<br />

HEDEF E3.1. 2023 yılına kadar kömürle çalışan mevcut termik santrallerin ortalama<br />

çevrim verimlerinin artırılması<br />

HEDEF E4.1. 2023 yılına kadar ülke çapında elektrik dağıtım kayıplarının %8’e<br />

indirilmesi<br />

66

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

3.3.2 BİNALAR<br />

AMAÇLAR<br />

HEDEFLER<br />

AMAÇ B1. Binalarda enerji verimliliğinin<br />

arttırılması<br />

HEDEF B1.1. 2023 yılında en az 1 milyon konut ile toplam kullanım alanı 10 bin<br />

metrekarenin üzerindeki ticari ve kamu binalarında standartları sağlayan ısı yalıtımı<br />

ve enerji verimli sistemlerin oluşturulması<br />

HEDEF B1.2. 2017 yılına kadar bütün binalarda, Binalarda Enerji Performansı (BEP)<br />

Yönetmeliği ve diğer enerji verimliliği yönetmeliklerinin etkin olarak uygulanması<br />

HEDEF B1.3. Binalarda 2013 yılı sonuna kadar enerji verimliliği, yenilenebilir enerji<br />

ve BEP ile ilgili olarak gerekli finansal desteği sağlayacak araçların geliştirilmesi<br />

HEDEF B1.4. 2017 yılına kadar tüm binalara “Enerji Kimlik Belgesi” verilmesi<br />

HEDEF B1.5 Kamu kuruluşlarının bina ve tesislerinde, yıllık enerji tüketiminin 2015<br />

yılına kadar %10 ve 2023 yılına kadar %20 azaltılması<br />

AMAÇ B2. Binalarda yenilenebilir enerji<br />

kullanımının artırılması<br />

AMAÇ B3. Yerleşmelerden kaynaklanan sera<br />

gazı emisyonlarının sınırlandırılması<br />

HEDEF B2.1. 2017 yılından itibaren yeni binaların yıllık enerji ihtiyacının en az<br />

%20’sinin yenilenebilir enerji kaynaklarından temin edilmesi<br />

HEDEF B3.1. 2023 yılına kadar yeni yerleşmelerde yerleşme ölçeğinde sera gazı<br />

emisyonunun (pilot olarak seçilen ve sera gazı emisyon miktarı 2015 yılına kadar<br />

belirlenen) mevcut yerleşmelere göre en az % 10 azaltılması<br />

3.3.3 SANAYİ<br />

AMAÇLAR<br />

HEDEFLER<br />

AMAÇ S1. Sanayi sektöründe enerji<br />

verimliliğinin arttırılması<br />

HEDEF S1.1. Sera gazı emisyonlarının sınırlandırılmasına ve enerji verimliliğine<br />

yönelik yasal düzenlemelerin yapılması<br />

HEDEF S1.2 Sanayi sektöründe enerji kullanımından (elektrik enerjisi payı dâhil)<br />

kaynaklanan sera gazı emisyonlarının sınırlandırılması<br />

AMAÇ S2. 2023 yılına kadar sanayi<br />

sektöründe üretilen GSYİH başına eşdeğer<br />

CO 2 yoğunluğunun azaltılması<br />

AMAÇ S3. İklim değişikliği ile mücadeleye<br />

yönelik olarak sanayi sektörü kapasitesinin<br />

güçlendirilmesi<br />

HEDEF S2.1. Sera gazı emisyonlarının sınırlandırılmasına yönelik mali ve teknik<br />

altyapının geliştirilmesi<br />

HEDEF S2.2. 2023 yılına kadar sanayi sektöründe sera gazı emisyonlarının<br />

sınırlandırılmasına yönelik yeni teknolojilerin geliştirilmesi ve kullanılması<br />

HEDEF S3.1. 2015 yılına kadar sanayi sektöründe sera gazı emisyonlarının<br />

sınırlandırılmasına yönelik bilgi altyapısının oluşturulması<br />

67

3.3.4 ULAŞTIRMA<br />

AMAÇLAR<br />

HEDEFLER<br />

AMAÇ U1. İntermodal taşımacılık sistemi<br />

geliştirilerek yük ve yolcu taşımacılığında<br />

ulaşım türlerinin dengeli kullanımının<br />

sağlanması<br />

HEDEF U1.1. 2023 yılı itibariyle demiryollarının yük taşımacılığında (2009 yılında<br />

%5 olan) payının %15’e, yolcu taşımacılığındaki (2009 yılında %2 olan) payının<br />

%10’a çıkarılması<br />

HEDEF U1.2. 2023 yılı itibariyle denizyollarının kabotaj yük taşımacılığındaki (2009<br />

yılında ton-km olarak %2,66 olan) payının %10’a, yolcu taşımacılığındaki (2009<br />

yılında yolcu-km olarak %0,37 olan) payının %4’e çıkarılması<br />

HEDEF U1.3. 2023 yılı itibariyle karayollarının yük taşımacılığındaki (2009 yılında<br />

ton-km olarak %80,63 olan) payının %60’ın altına, yolcu taşımacılığındaki (2009<br />

yılında yolcu-km olarak %89,59 olan) payının %72’ye düşürülmesi<br />

HEDEF U1.4. 2023 yılına kadar “Ulaştırma Ana Planı”nın hazırlanması ve<br />

uygulamaya konması<br />

AMAÇ U2. Kentsel ulaşımın sürdürülebilir<br />

ulaşım ilkeleri doğrultusunda yeniden<br />

yapılandırılması<br />

AMAÇ U3. Ulaşım sektöründe alternatif yakıt<br />

ve temiz araç teknolojilerinin kullanımının<br />

yaygınlaştırılması<br />

AMAÇ U4. Ulaşım sektöründe enerji<br />

tüketiminde verimliliğin arttırılması<br />

AMAÇ U5. Ulaşım sektöründe bilgi altyapısının<br />

geliştirilmesi<br />

HEDEF U2.1. Kent içi ulaşımda, bireysel araç kullanımından kaynaklı emisyon artış<br />

hızının sınırlandırılması<br />

HEDEF U2.2. Kentlerde sürdürülebilir ulaşım planlama yaklaşımlarının uygulanması<br />

için 2023 yılı sonuna kadar kentsel ulaşıma ilişkin gerekli mevzuat, kurumsal yapı<br />

ve rehber belgelerinin oluşturulması<br />

HEDEF U3.1. 2023 yılına kadar alternatif yakıt ve temiz araç kullanımını arttırmaya<br />

yönelik yasal düzenlemelerin yapılması ve kapasitenin geliştirilmesi<br />

HEDEF U3.2. 2023 yılına kadar kentsel ulaşımda alternatif yakıt ve temiz araç<br />

kullanımını özendirici yerel tedbirlerin alınması<br />

HEDEF U4.1. 2023 yılına kadar ulaşımda kullanılan enerji tüketiminin<br />

sınırlandırılması<br />

HEDEF U5.1. 2016 yılı sonuna kadar taşıma ve yolculuk verileri ile sera gazı<br />

emisyon verilerini içeren düzenli, güvenilir ve sürdürülebilir bir bilgi altyapısının<br />

oluşturulması<br />

3.3.5 ATIK<br />

AMAÇLAR<br />

HEDEFLER<br />

AMAÇ A1. Etkin Atık Yönetiminin sağlanması<br />

HEDEF A1.1. 2005 yılı baz alınarak düzenli depolama tesislerine kabul edilecek<br />

biyobozunur atık miktarının, 2015 yılına kadar ağırlıkça %75’ine, 2018 yılına kadar<br />

%50’sine, 2025 yılına kadar %35’ine indirilmesi<br />

HEDEF A1.2. 2023 yılı sonuna kadar ülke genelinde entegre katı atık bertaraf<br />

tesislerinin kurulması ve belediye atıklarının %100’ünün bu tesislerde bertaraf<br />

edilmesi<br />

HEDEF A1.3. Ambalaj Atığı Yönetim Planlarının tamamlanması<br />

HEDEF A1.4. AB ile uyumlu Entegre Atık Yönetimi anlayışı ile Katı Atık Ana Planı<br />

(KAAP/2010) kapsamında öngörülen geri kazanım tesislerinin kurulması<br />

HEDEF A1.5. 2023 yılına kadar vahşi depolama sahalarının %100’ünün kapatılması<br />

68

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

3.3.6 TARIM<br />

AMAÇLAR<br />

HEDEFLER<br />

AMAÇ T1. Tarım sektörünün yutak<br />

kapasitesini arttırmak<br />

AMAÇ T2. Tarım sektöründen kaynaklanan<br />

sera gazı emisyonlarını sınırlandırmak<br />

HEDEF T1.1. Toprakta tutulan karbon stok miktarını belirlemek ve arttırmak<br />

HEDEF T1.2. Toprak üstü ve toprak altı biyokütleyi belirlemek ve arttırmak<br />

HEDEF T2.1. Tarım sektöründen kaynaklanan sera gazı emisyon sınırlandırma<br />

potansiyelini belirlemek<br />

HEDEF T2.2. Bitkisel ve hayvansal üretimden kaynaklanan sera gazı emisyonlarının<br />

artış hızını azaltmak<br />

AMAÇ T3. Tarım sektöründe bilgi altyapısını<br />

ve kapasiteyi geliştirmek<br />

HEDEF T3.1. İklim değişikliği ile mücadele ve iklim değişikliğine uyumda tarım<br />

sektörünün ihtiyaçlarını karşılayacak bilgi altyapısını oluşturmak<br />

3.3.7 ARAZİ KULLANIMI VE ORMANCILIK<br />

AMAÇLAR<br />

HEDEFLER<br />

AMAÇ O1. <strong>Orman</strong> alanlarında tutulan karbon<br />

miktarını artırmak<br />

AMAÇ O2. <strong>Orman</strong>sızlaşmayı ve orman<br />

zararlarını azaltmak<br />

AMAÇ O3. <strong>Orman</strong>, mera, tarım ve yerleşim<br />

gibi arazi kullanımları ve değişimlerinin iklim<br />

değişikliğini olumsuz yönde etkilemesini<br />

sınırlandırmak<br />

HEDEF O1.1. <strong>Orman</strong> alanlarında tutulan karbon miktarını 2020 yılına kadar 2007 yılı<br />

değerlerine göre %15 artırmak (2007’de 14.500 Gg, 2020’de 16.700 Gg)<br />

HEDEF O2.1. <strong>Orman</strong>sızlaşma ve orman zararlarını 2020 yılına kadar 2007 yılı<br />

değerlerine göre %20 azaltmak<br />

HEDEF O3.1. 2015 yılına kadar arazi kullanımında ve kullanım değişimlerinde iklim<br />

değişikliği faktörünü yönetim stratejilerine entegre etmek<br />

HEDEF O3.2. Tarımsal ormancılık faaliyetleri sayesinde tutulan karbon miktarını<br />

2020 yılına kadar 2007 yılı değerinin %10 üzerine çıkarmak<br />

HEDEF O3.3. 2012 yılında çayır ve mera alanlarında tutulan karbon miktarını tespit<br />

etmek, 2020 yılına kadar bu değeri %3 artırmak<br />

HEDEF O3.4. 2012 yılında sulak alanlarda tutulan karbon stoğunu tespit etmek ve<br />

belirlenen seviyeyi 2020 yılına kadar korumak<br />

HEDEF O3.5. 2012 yılında yerleşim alanlarında tutulan karbon miktarını tespit<br />

etmek ve 2020 yılına kadar yeşil doku ile bu değeri %3 artırmak<br />

AMAÇ O4. Arazi kullanımı ve ormancılık<br />

konularında iklim değişikliği ile mücadeleye<br />

yönelik yasal ve kurumsal yapıyı güçlendirmek<br />

HEDEF O4.1. 2013 yılı sonuna kadar arazi kullanımı ve ormancılık konularında iklim<br />

değişikliği ile mücadeleye yönelik gerekli yasal düzenlemeleri yapmak<br />

HEDEF O4.2. 2014 yılına kadar arazi kullanımı ve ormancılık konularıyla ilgili<br />

kurumlarda iklim değişikliği konusunda kurumsal kapasiteyi güçlendirmek<br />

69

3.3.8 SEKTÖRLER ARASI ORTAK KONULAR<br />

AMAÇLAR<br />

HEDEFLER<br />

AMAÇ Y1. Emisyon envanterinin daha sağlıklı<br />

olarak hazırlanması için gerekli altyapının<br />

kurulması<br />

AMAÇ Y2. Çevre koruma amaçlı politika<br />

oluşturulması ve uygulama kapasitesinin,<br />

sürdürülebilir kalkınma ilkeleri çerçevesinde<br />

iklim değişikliğini dikkate alarak<br />

güçlendirilmesi<br />

AMAÇ Y3. İklim değişikliği ile mücadele ve<br />

uyum alanında finans kaynaklarının daha etkin<br />

kullanılması<br />

AMAÇ Y4. Sera gazı emisyonlarının maliyet<br />

etkin sınırlandırılmasına katkı sağlayan<br />

emisyon ticareti mekanizmalarının optimum<br />

seviyede kullanılması<br />

AMAÇ Y5. İklim değişikliği ile mücadele ve<br />

uyum faaliyetlerinde eşgüdümün sağlanması<br />

ile etkinliğin arttırılması<br />

AMAÇ Y6. Türkiye’nin bölgesel iklim modeli<br />

çalışmalarının yapılması ve iklim değişikliği<br />

etkilerinin analiz edilmesi<br />

AMAÇ Y7. İklim değişikliği ile mücadele ve<br />

uyum konularında ekoverimliliğe yönelik Ar-<br />

Ge ve inovasyon kapasitesinin geliştirilmesi<br />

AMAÇ Y8. İklim değişikliği ile mücadele<br />

ve uyum konusunda insan kaynaklarının<br />

geliştirilmesi<br />

AMAÇ Y9. Tüketim kalıplarının iklim dostu<br />

olacak şekilde değiştirilebilmesi için kamuoyu<br />

bilincinin arttırılması<br />

HEDEF Y1.1. 2016 yılı başı itibariyle anahtar kaynakların sera gazı emisyonlarının<br />

en düşük Tier 2 yöntemine uygun şekilde izlenmesi ve raporlanması<br />

HEDEF Y2.1. Sürdürülebilir kalkınma ilkelerine dayandırılarak düşük karbonlu<br />

kalkınma için 2015 yılına kadar mevcut bilgi zemininin güçlendirilmesi<br />

HEDEF Y3.1. İklim değişikliği ile mücadele ve uyum konusundaki eylemler için<br />

finans kaynaklarına erişim kapasitesinin 2013 yılı sonuna kadar güçlendirilmesi,<br />

2020 yılına kadar yeni finans kaynaklarının daha etkin kullanılması<br />

HEDEF Y4.1. 2013 yılına kadar mevcut ve yeni küresel ve bölgesel karbon<br />

pazarlarına Türkiye’nin en avantajlı şekilde katılımının sağlanmasına yönelik<br />

müzakerelerin yürütülmesi<br />

HEDEF Y4.2. 2015 yılına kadar Türkiye’de karbon piyasasının kurulmasına yönelik<br />

çalışmaların yapılması<br />

HEDEF Y5.1. 2014 yılına kadar iklim değişikliği ile mücadele ve uyum konularında<br />

yasal düzenlemelerin tamamlanması<br />

HEDEF Y5.2. 2014 yılına kadar İDKK üyelerinin iklim değişikliği ile mücadele ve<br />

uyuma yönelik kurumsal kapasitelerini güçlendirmek<br />

HEDEF Y6.1. 2016 yılına kadar ulusal iklim gözlem, tahmin, bölgesel iklim modeli<br />

çalışması ile analiz ve etki değerlendirme kapasitesinin geliştirilmesi<br />

HEDEF Y7.1. 2014 yılına kadar temiz üretime yönelik Ar-Ge ve inovasyon<br />

kapasitesinin güçlendirilmesi<br />

HEDEF Y8.1. 2012 yılı sonu itibariyle üniversitelerde iklim değişikliği ile mücadele<br />

ve uyum konularının akademik programlara dahil edilmesi<br />

HEDEF Y9.1. Tüketim kalıplarının iklim dostu olacak şekilde geliştirilmesi için 2012<br />

yılı sonuna kadar temel eğitim programlarında gerekli düzenlemelerin yapılması<br />

HEDEF Y9.2. 2014 yılına kadar iklim değişikliği ile mücadele için kamuoyu<br />

bilinçlendirme kampanyaları düzenlenmesi<br />

70

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

3.3.9 UYUM<br />

SU KAYNAKLARI YÖNETİMİ<br />

AMAÇLAR<br />

HEDEFLER<br />

AMAÇ US1. İklim değişikliğinin etkilerine<br />

uyum yaklaşımının su kaynaklarının yönetimi<br />

politikalarına entegre edilmesi<br />

AMAÇ US2. Su kaynakları yönetiminde iklim<br />

değişikliğine uyum konusunda kapasitenin,<br />

kurumlar arası işbirliği ve eşgüdümün<br />

güçlendirilmesi<br />

AMAÇ US3. Su kaynaklarının yönetiminde iklim<br />

değişikliği etkilerine uyumun sağlanması için<br />

Ar - Ge ve bilimsel çalışmaların geliştirilmesi ve<br />

yaygınlaştırılması<br />

AMAÇ US4. iklim değişikliğine uyum için su<br />

havzalarında su kaynaklarının bütüncül yönetimi<br />

AMAÇ US5. Yenilenebilir enerji kaynaklarının<br />

iklim değişikliğinin etkileri ve iklim değişikliğine<br />

direnci artırıcı ekosistem hizmetlerinin<br />

sürdürülebilirliği dikkate alınarak planlanması<br />

HEDEF US1.1. İklim değişikliğine uyum konusunun mevcut strateji, plan ve<br />

mevzuata entegrasyonunun sağlanması<br />

HEDEF US2.1.Su kaynaklarının yönetiminde yetkili ve ilgili olan kurum ve<br />

kuruluşların kurumsal kapasitelerinin arttırılması<br />

HEDEF US2.2. Finansman politikalarının ve uygulamaların geliştirilmesi<br />

HEDEF US3.1. İklim değişikliğinin etkilerinin izlenmesi için mevcut sistemlerin<br />

güçlendirilmesi ve yeni sistemlerin oluşturulması<br />

HEDEF US3.2. Su kaynakları ve kıyı yönetiminin iklim değişikliğinden<br />

etkilenebilirliklerinin belirlenmesi, uyum seçeneklerinin geliştirilmesi, izleme<br />

sonuçlarına göre periyodik revizyonların yapılması<br />

HEDEF US4.1. Su kaynaklarının havza temelinde geliştirilmesine yönelik<br />

çalışmaların, bütüncül bir yaklaşımla ve değişen tüketim taleplerini karşılamakta<br />

esneklik sağlayan bir şekilde planlanması<br />

HEDEF US4.2. Kentlerin su yönetiminin iklim değişikliğine uyum bakış açısı ile<br />

ele alınması<br />

HEDEF US5.1. Hidrolik ve jeotermal enerji kaynaklarının iklim değişikliğine uyum<br />

bakış açısıyla planlanması<br />

TARIM SEKTÖRÜ VE GIDA GÜVENCESİ<br />

AMAÇ UT1. İklim değişikliğinin etkilerine uyum<br />

yaklaşımının tarım sektörü ve gıda güvencesi<br />

politikalarına entegre edilmesi<br />

AMAÇ UT2. Tarımda iklim değişikliği etkilerinin<br />

belirlenmesi ve iklim değişikliğine uyumun<br />

sağlanması için Ar-Ge çalışmalarının ve bilimsel<br />

çalışmaların geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması<br />

HEDEF UT1.1. Mevcut strateji ve eylem planları ile yasal düzenlemelerin iklim<br />

değişikliğine uyum bakımından gözden geçirilmesi<br />

HEDEF UT1.2. Kurumlar arasında imzalanmış olan protokollerin iklim<br />

değişikliğine uyum bakış açısıyla gözden geçirilmesi<br />

HEDEF UT2.1. Ürün, toprak ve suyun etkin yönetimine ilişkin Ar-Ge faaliyetlerinin<br />

geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması<br />

HEDEF UT2.2. Ar-Ge ve bilimsel çalışma yapan kuruluşların kapasitelerinin ve<br />

sayılarının arttırılması<br />

HEDEF UT2.3. Toprak ve Arazi Veri Tabanı ile Arazi Bilgilendirme Sistemi’nin,<br />

iklim değişikliğinin etkileri dikkate alınarak oluşturulması<br />

HEDEF UT2.4. Tarımsal kuraklıklar için afet analizinin yapılması ve izlenmesi<br />

Hedef UT2.5. İklim değişikliğinin tarım sektöründeki sosyo-ekonomik etkilerinin<br />

belirlenmesi<br />

71

TARIM SEKTÖRÜ VE GIDA GÜVENCESİ<br />

AMAÇLAR<br />

HEDEFLER<br />

AMAÇ UT3. Tarımsal su kullanımının<br />

sürdürülebilir bir şekilde planlaması<br />

AMAÇ UT4. Toprak ve tarımsal biyoçeşitliliğin<br />

iklim değişikliğinin etkilerine karşı korunması<br />

HEDEF UT3.1. Tarımda su yönetiminin etkinleştirilmesi<br />

HEDEF UT4.1. Toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik verimliliğinin iklim<br />

değişikliği etkilerine karşı korunması<br />

HEDEF UT4.2. İklim değişikliğinin etkilerine uyum için tarımsal biyolojik çeşitlilik<br />

ve kaynakların korunması<br />

HEDEF UT4.3. İklim değişikliğine uyum çalışmalarında tarımsal verimliliğin<br />

artırılması amacıyla arazi toplulaştırması çalışmalarının tamamlanması<br />

AMAÇ UT5. Tarımda uyum seçenekleri<br />

konusunda Türkiye’de kurumsal kapasite ve<br />

kurumlar arası işbirliğinin geliştirilmesi<br />

HEDEF UT5.1. GTHB ile bağlı ve ilgili kuruluşlarının iklim değişikliği ile mücadele<br />

ve uyum konularında kapasitelerinin geliştirilmesi ve kurumlar arası işbirliğinin<br />

güçlendirilmesi<br />

HEDEF UT5.2. Tarım sektörüne iklim değişikliğinin etkileri ve uyum yaklaşımları<br />

konusunda sivil toplumun bilinçlendirilmesi<br />

EKOSİSTEM HİZMETLERİ, BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK VE ORMANCILIK<br />

AMAÇ UO1. İklim değişikliğine uyum<br />

yaklaşımının ekosistem hizmetleri, biyolojik<br />

çeşitlilik ve ormancılık politikalarına entegre<br />

edilmesi<br />

AMAÇ UO2. İklim değişikliğinin biyolojik çeşitlilik<br />

ve ekosistem hizmetleri üzerindeki etkilerinin<br />

belirlenmesi ve izlenmesi<br />

HEDEF UO1.1. Mevcut stratejilerin iklim değişikliği etkilerine uyum için gözden<br />

geçirilmesi<br />

HEDEF UO2.1. İklim değişikliğinin orman alanlarındaki türler üzerine etkilerinin<br />

tespiti ve izlenmesi<br />

HEDEF UO2.2. <strong>Orman</strong> alanlarında iklim değişikliğinin etkilerinden kaynaklanan<br />

arazi kullanım değişiminin tespit edilmesi<br />

HEDEF UO2.3. <strong>Orman</strong> ekosistemlerinin sağlığının izlenmesi<br />

HEDEF UO2.4. Korunan alanlarda iklim değişikliğinin etkilerini belirleme ve<br />

izlemeye yönelik Ar-Ge çalışmalarının yapılması<br />

HEDEF UO2.5. <strong>Orman</strong> köylülerinin sosyo-ekonomik kalkınmasında iklim uyum<br />

faaliyetlerinin dikkate alınması ve bu yolla kırsal kalkınmaya destek olunması<br />

HEDEF UO2.6. Dağ, step, iç su, deniz kıyı ekosistemlerinde ve sağladıkları<br />

ekosistem hizmetlerinde iklim değişikliği etkilerinin belirlenmesi, izlenmesi, iklim<br />

değişikliğine uyuma yönelik önlemlerin geliştirilmesi<br />

HEDEF UO2.7. Deniz ve kıyı alanları yönetimi çerçevesine iklim değişikliğine<br />

uyumun entegre edilmesi<br />

HEDEF UO2.8. <strong>Orman</strong>ların yangınlara karşı korunması<br />

72

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

DOĞAL AFET RİSK YÖNETİMİ<br />

AMAÇLAR<br />

HEDEFLER<br />

AMAÇ UA1. İklim değişikliğine bağlı doğal<br />

afetlerin yönetimi için tehdit ve risklerin<br />

belirlenmesi<br />

AMAÇ UA2. İklim değişikliğine bağlı doğal<br />

afetlere müdahale mekanizmalarının<br />

güçlendirilmesi<br />

HEDEF UA1.1. İklim değişikliğine bağlı sel, taşkın, çığ, heyelan vb. doğal afet<br />

risklerinin tespit edilmesi<br />

HEDEF UA1.2. İklim değişikliğine bağlı doğal afetlerle ilgili mevzuatın gözden<br />

geçirilmesi ve uygulama esaslarının belirlenmesi<br />

HEDEF UA2.1. İklim değişikliğine bağlı doğal afetlere müdahalede taşra teşkilat<br />

kapasitelerinin güçlendirilmesi ve tatbikat yapabilme düzeyine eriştirilmesi<br />

HEDEF UA2.2. İklim değişikliğinin yaratabileceği afet riskleriyle mücadelede<br />

toplum temelli afet yönetiminin oluşturulması<br />

HEDEF UA2.3. İklim değişikliğinin yaratabileceği afet ve risk etkileri konusunda<br />

toplumsal bilinci ve katılımı yükseltecek eğitim çalışmalarının sürdürülmesi<br />

İNSAN SAĞLIĞI<br />

AMAÇ UİS1. İklim değişikliğinin insan sağlığı<br />

üzerinde mevcut ve gelecekteki etkilerinin ve<br />

risklerin belirlenmesi<br />

AMAÇ UİS2. <strong>Ulusal</strong> sağlık sisteminde iklim<br />

değişikliği kaynaklı riskler ile mücadele<br />

kapasitesinin geliştirilmesi<br />

HEDEF UİS1.1. Aşırı hava olaylarının insan sağlığı üzerine etkilerinin araştırılması<br />

HEDEF UİS1.2. İklim değişikliği, bulaşıcı hastalıklar ve sağlık riskleri arasındaki<br />

bağın araştırılması, izlenmesi ve olası önlemlerin belirlenmesi<br />

HEDEF UİS2.1. Riskli bölgelerde acil müdahale eylem planlarının oluşturulması<br />

ve gerekli altyapının temini<br />

HEDEF UİS2.2. İklim değişikliğine bağlı sağlık risklerine karşı sağlık sektörü<br />

kuruluşlarının kapasitelerinin güçlendirilmesi<br />

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM BAĞLAMINDA SEKTÖRLER ARASI ORTAK KONULAR<br />

AMAÇ UYK1. Yatay kesen konularda iklim<br />

değişikliği etkilerine uyumun sağlanması<br />

HEDEF UYK1.1. İklim değişikliğine uyumun ulusal kalkınma plan, program ve<br />

politikalarına entegre edilmesi<br />

HEDEF UYK1.2. Karar verme süreçlerini destekleyici bilgi, izleme ve<br />

değerlendirme sistem ve araçlarının geliştirilmesi ve uygulamaya konulması<br />

HEDEF UYK1.3. İklim Değişikliği <strong>Ulusal</strong> Stratejisi’nin ulusal, bölgesel ve<br />

yerel ölçekte uygulamaya geçmesi için gerekli finansal düzenlemelerin<br />

gerçekleştirilmesi ve uygulamaya konulması<br />

HEDEF UYK1.4. İklim değişikliği ile mücadele ve uyum kapasitesinin<br />

geliştirilmesi için eğitim, bilinçlendirme, bilgilendirme ve kamuoyunda farkındalık<br />

artırma faaliyetlerinin düzenlenmesi<br />

HEDEF UYK1.5. İklim değişikliğine uyum konusunda Ar-Ge kapasitesinin<br />

geliştirilmesi<br />

73

3.4.<br />

SERA GAZI EMİSYON KONTROLÜ EYLEM<br />

PLANI<br />

74

ENERJİ SEKTÖRÜ

AMAÇ E1. ENERJİ YOĞUNLUĞUNUN DÜŞÜRÜLMESİ<br />

HEDEF E1.1. Yürütülen ve planlanan çalışmalar kapsamında birincil enerji yoğunluğunun, 2015 yılında 2008 yılına göre %10 oranında azaltılması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı E1.1.1.<br />

Sektörel enerji<br />

verilerinin<br />

toplanması,<br />

kıyaslama<br />

göstergelerinin<br />

belirlenmesi ve<br />

değerlendirilmesi<br />

E1.1.1.1. Alt sektörler bazında enerji<br />

göstergelerinin hesaplanması, takibi için tüm<br />

sektörleri ve kuruluşları kapsayan bir veri tabanı<br />

oluşturulması, veri tabanının güncel tutulmasına<br />

yönelik değerlendirme yapılması ve yol haritası<br />

hazırlanması<br />

E1.1.1.2. Ortaya çıkacak veriler doğrultusunda alt<br />

sektörler bazında verimlilik açısından kıyaslama<br />

göstergelerinin değerlendirilmesi ve yıllar bazında<br />

enerji verimliliği hedeflerinin belirlenmesi<br />

2012-2013 Kapasite gelişimi<br />

2013-2016 Kapasite gelişimi<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Düzenli olarak güncellenen enerji<br />

veri tabanı,<br />

Düzenli olarak yayınlanan<br />

kıyaslama göstergeleri<br />

Kıyaslama göstergeleri,<br />

Enerji verimliliği hedeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

EİE<br />

EİE<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

UBAK, EVKK üyesi kuruluşlar,<br />

TÜİK, YİGM, KOSGEB Ünv.ler,<br />

EVD’ler ve İlgili Sektör Dernekleri<br />

ETKB, EVKK üyesi kuruluşlar,<br />

KOSGEB, Ünv.ler, EVD’ler ve İlgili<br />

Sektör Dernekleri<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı E1.1.2.<br />

Enerji sektörü<br />

için sera gazı<br />

emisyonu Yönetim<br />

Yaklaşımının<br />

Uygulanması<br />

E1.1.2.1. Enerji sektöründe emisyon kontrolü<br />

senaryolarının çalışılması<br />

E1.1.2.2. Enerji sektöründe sera gazı emisyonunun<br />

kontrolüne yönelik Teknoloji İhtiyaç Analizinin<br />

(TNA) yapılması<br />

2012-2014<br />

Karbon bilinçli<br />

büyüme için<br />

kapasite gelişimi<br />

2012-2014 Kapasite gelişimi<br />

Fayda/ Maliyet analizleri,<br />

Optimum maliyetli düşük emisyon<br />

senaryosunun ETKB tarafından<br />

resmi olarak duyurulması<br />

Araştırma raporları,<br />

Fizibilite raporları<br />

ETKB<br />

ETKB<br />

ETKB ve Bağlı ve İlgili Kuruluşları,<br />

EPDK, Ünv.ler, Lisans Sahibi Özel<br />

Sektör Yatırımcıları, Meslek Odaları<br />

ÇŞB, ETKB’nin Bağlı ve İlgili<br />

Kuruluşları, KB, Sektör STK’ları ile<br />

Meslek Odaları<br />

E1.1.2.3. Alt sektörler bazında NAMA<br />

potansiyelinin belirlenmesi ve ekonomik analizinin<br />

yapılması<br />

2012-2014<br />

Alt sektörlerde EV potansiyelinin<br />

belirlenmesi,<br />

NAMA’lar kapsamında başlanan<br />

proje sayısı<br />

ETKB<br />

ETKB, EVKK Üyesi Kuruluşlar, Özel<br />

Sektör STK’ları, KOSGEB<br />

E1.1.2.4. Enerji Verimliliği <strong>Eylem</strong> Planı’nın<br />

hazırlanarak yürürlüğe konulması<br />

<strong>2011</strong>-2012<br />

Kapasite gelişimi,<br />

Enerji ithalatında<br />

azalma, rekabet<br />

gücünde artış<br />

Enerji Verimliliği <strong>Eylem</strong> Planı EİE<br />

EVKK Üyesi Kuruluşlar ve Diğer<br />

Tüm Kamu Kuruluşları, KOSGEB,<br />

Özel Sektör STK’ları<br />

E1.1.2.5. Strateji belgelerinde belirtilen hedeflere<br />

ulaşmak için Fayda/Maliyet ile emisyon etkisi<br />

analizlerinin yapılması<br />

2012-2015 Fayda/Maliyet analiz raporları ETKB<br />

ETKB, MB, KB, EVKK Üyesi<br />

Kuruluşlar, İlgili STK’lar<br />

E1.1.2.6. Enerji verimliliğini arttırmaya ve sera<br />

gazı emisyonlarını azaltmaya yönelik ekonomik<br />

araçların belirlenmesi ve pilot bazda uygulanması<br />

2012-2015 Kapasite gelişimi<br />

Belirlenecek bölge ve sektörlerde<br />

pilot uygulamalar<br />

ETKB<br />

KOSGEB, TTGV, Finans Kuruluşları,<br />

Destek Programı Yürüten Tüm<br />

Kuruluşlar<br />

76

ENERJİ SEKTÖRÜ<br />

HEDEF E1.2. 2015 yılına kadar enerji verimliliğine yönelik kapasitenin geliştirilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

E1.2.1.<br />

Enerji verimliliği<br />

konusunda eğitim<br />

verilmesi ve<br />

bilinçlendirme<br />

E1.2.1.1. Enerji verimliliği danışmanlık<br />

şirketlerinin (EVD’ler) etkinliğinin artırılması<br />

amacıyla mevcut mevzuatın gözden geçirilmesi,<br />

EVD’lerin desteklenmesi ve sayısının artırılması<br />

E1.2.1.2. Bilinçlendirme faaliyetlerinin<br />

“enerji verimliliği bilinç endeksi” yöntemi ile<br />

değerlendirilmesi ve duyurulması<br />

<strong>2011</strong>-2012 Kapasite gelişimi<br />

<strong>2011</strong>- sürekli<br />

Çevre kirliliğinde<br />

azalma,<br />

Kamuoyu bilincinin<br />

gelişmesi<br />

HEDEF E1.3. Enerji verimliliğine yönelik Ar-Ge çalışmalarının desteklenmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

E1.3.1.<br />

Enerji verimliliği<br />

konusunda Ar-Ge<br />

için ayrılan mali<br />

olanakların, 2015<br />

yılına kadar 2009<br />

yılına göre %100<br />

artırılması<br />

E1.3.1.1 Ar-Ge stratejisi oluşturulması ve<br />

“Enerji Sektörü Araştırma Geliştirme Projeleri<br />

Destekleme Programı” (ENAR) kılavuzlarının<br />

hazırlanması<br />

E1.3.1.2. Enerji verimliliğine yönelik ürün ve<br />

hizmete dönüşmemiş teknolojiler için Ar-Ge ve<br />

inovasyon desteğinin sağlanması<br />

<strong>2011</strong>-2013 Teknolojik gelişim<br />

2012-2023<br />

Know-how,<br />

Teknolojik gelişim,<br />

Yeni girişim ve yeni<br />

istihdam olanakları<br />

E1.3.1.3. Ar-Ge sonuçlarına dayanılarak<br />

geliştirilen özgün ürün, yöntem veya tasarımlar<br />

için pilot projelerin desteklenmesi<br />

2013-2023<br />

Teknolojik gelişim,<br />

Know-how,<br />

Yeni girişim ve yeni<br />

istihdam olanakları<br />

alanları<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Enerji Verimliliği Yönetmeliği<br />

değişikliği,<br />

Yetkilendirilmiş EVD şirketi sayısı<br />

Bilinç endeksi çalışma sonuçları,<br />

Tüketicilerde davranış değişikliği,<br />

Enerji tüketiminde azalma<br />

Ar-Ge stratejisi, yeni stratejinin<br />

BTYK’da onaylanması,<br />

Her yıl desteklenen Ar-Ge<br />

çalışmalarında YEK projelerine<br />

verilen desteğin oranı,<br />

ENAR kılavuzları<br />

Desteklenen Ar-Ge ve inovasyon<br />

projeleri sayısı,<br />

Patent sayısı<br />

Üretime aktarılmış özgün ürün,<br />

yöntem veya tasarım sayısı<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

EİE<br />

EİE<br />

ETKB<br />

ETKB<br />

ETKB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

BSTB, ÇŞB, KOSGEB, ETKB,<br />

STK’lar, Özel Sektör Kuruluşları,<br />

TMMOB<br />

MEB, KA, Belediyeler, TMMOB’a<br />

bağlı ilgili odalar, özel sektör<br />

STK’ları<br />

ETKB, MB, BSTB, BTYK, TUBİTAK,<br />

KOSGEB, TUBİTAK Teknoloji<br />

Platformları üyeleri, Ünv.ler, Özel<br />

Sektör Araştırma Ekipleri, Özel<br />

Sektör STK’ları<br />

ETKB, MB, BSTB, BTYK, TUBİTAK,<br />

KOSGEB, TUBİTAK Teknoloji<br />

Platformları üyeleri, Ünv.ler, Özel<br />

Sektör Araştırma Ekipleri, Özel<br />

Sektör STK’ları<br />

BSTB, MB, EB, HM, EİE, TÜBİTAK,<br />

KOSGEB, EÜAŞ, TEİAŞ, Dağıtım<br />

Şirketleri, TŞFAŞ, TEMSAN,<br />

Üniversite Enstitüleri, TOBB,<br />

TMMOB, STK’lar<br />

77

HEDEF E1.4. Enerji verimliliği uygulamaları için ETKB tarafından verilen teşvik miktarını 2015 yılına kadar %100 artırmak<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

E1.4.1.<br />

Enerji verimliliği<br />

yatırımlarının<br />

teşviki ve<br />

özendirilmesi<br />

E1.4.1.1. Sektörlere enerji verimliliğini sağlamaya<br />

yönelik mevcut finans mekanizmaları hakkında<br />

bilgilendirme yapılması<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

<strong>2011</strong>-2013 Kapasite gelişimi Katalog, güncel internet sayfası ETKB<br />

E1.4.1.2. Mevcut enerji verimliliği desteklerinin<br />

artırılması amacıyla çalışmaların yapılması<br />

2012-2013 Kapasite gelişimi Mevzuat değişikliği EİE<br />

AMAÇ E2. TEMİZ ENERJİNİN ÜRETİM VE KULLANIMDAKİ PAYININ ARTIRILMASI<br />

HEDEF E2.1. Yenilenebilir enerjinin elektrik üretimindeki payının artırılmasının sağlanması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

E2.1.1.<br />

Hidroelektrik<br />

enerji<br />

potansiyelinin<br />

ve diğer<br />

yenilenebilir enerji<br />

kaynaklarının<br />

değerlendirilmesi<br />

E2.1.1.1. Hidroelektrik enerji teknik ve ekonomik<br />

potansiyelinin tamamının, ekonomik, çevresel ve<br />

sosyal koşullar göz önünde bulundurularak havza<br />

bazında değerlendirilmesi<br />

E2.1.1.2. Pompajlı HES teknolojilerine yönelik<br />

pilot projelerin başlatılması<br />

<strong>2011</strong>-2023<br />

2012-2015<br />

Kapasite gelişimi,<br />

Etkin enerji ve kaynak<br />

yönetimi<br />

Yeni istihdam olanakları,<br />

Arz güvenliği<br />

HES kaynaklı elektrik üretim<br />

miktarındaki artış<br />

Yasal düzenleme, ilk pompajlı<br />

HES santrali projesinin<br />

geliştirilmesi ve uygulamaya<br />

geçirilmesi<br />

DSİ<br />

ETKB<br />

E2.1.1.3. Mevcut güneş kolektörlerinin<br />

envanterinin çıkarılarak Fayda/Maliyet<br />

analizlerinin yapılması ve çevresel faktörler<br />

göz önünde bulundurularak güneş enerjisi<br />

kullanımının yaygınlaştırılması amacıyla<br />

yasal düzenlemeler yapılması ve uygulamaya<br />

geçirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2014 Yeni istihdam olanakları<br />

Türkiye güneş kolektörü<br />

envanteri, Fayda/Maliyet analizleri,<br />

kullanılan güneş kolektörü sayısı<br />

ÇŞB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

ETKB, MB, EB, HM, TTGV,<br />

KOSGEB, TMMOB, TOBB, Finans<br />

kuruluşları, Destek Programı<br />

Yürüten Tüm Kuruluşlar, Tüketici<br />

Dernekleri<br />

ETKB, MB, EVKK Üyesi Kuruluşlar,<br />

KOSGEB, EVD’ler, İlgili STK’lar<br />

ETKB, ÇŞB, OSİB, GTHB, EPDK,<br />

DMİ, TBB<br />

DSİ, EİE, EÜAŞ, EPDK, Özel Sektör<br />

Üreticileri<br />

ETKB, BSTB, TÜBİTAK, TSE, GAP<br />

Başkanlığı, TOBB<br />

78

ENERJİ SEKTÖRÜ<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

E.2.1.1.4. Güneş Enerjisi yol haritasının Fayda/<br />

Maliyet esaslı olarak hazırlanması 2012-2015<br />

Kapasite gelişimi,<br />

Etkin enerji ve kaynak<br />

yönetimi<br />

Fayda/Maliyet analizleri EİE ETKB<br />

E.2.1.1.5. Denizlerde rüzgâr enerjisi konusunda<br />

yol haritası hazırlanması ve finansman modelinin<br />

geliştirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2012<br />

Yeni istihdam olanakları,<br />

Kapasite gelişimi,<br />

Etkin enerji ve kaynak<br />

yönetimi<br />

Finansman Modelleri,<br />

Araştırma sonuçları<br />

EİE ETKB, DM, EÜAŞ, EPDK<br />

E2.1.1.6. Rüzgâr enerjisi ile ilgili olarak sistem<br />

kapasitesini artırmak ve iyi yönetmek amacıyla<br />

gerekli altyapının oluşturulması<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Enerjinin kalitesinin bozulmaması,<br />

daha fazla enerji transferi ve<br />

kaynak kullanımı<br />

TEİAŞ ETKB, KB, EB, HM, EPDK<br />

E2.1.1.7. Jeotermal enerjinin kullanılmasına<br />

yönelik yasal mevzuatın gözden geçirilmesi ve<br />

finansal destek imkânlarının araştırılması<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Gözden geçirilmiş yasal mevzuat<br />

sayısı<br />

MTA<br />

ETKB, EB, HM, MİGEM, EİE, EPDK,<br />

Belediyeler<br />

E2.1.1.8. Biyoyakıtlar için enerji katkısı göz önüne<br />

alınarak yeni araştırmalara hız verilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Yeni istihdam olanakları,<br />

Teknolojik gelişim<br />

Biyokütle yol haritası GTHB<br />

ETKB, Ünv.ler, Yağlı Tohum<br />

Üreticileri ve Kooperatifleri,<br />

Biyoyakıt Üreticileri, Akaryakıt<br />

Sektörü Şirketleri<br />

E2.1.1.9. Mevcut kömür santrallerinde, biyokütle<br />

kaynaklarının kullanımının teknik ve ekonomik<br />

fizibilitesinin araştırılması<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Yeni istihdam olanakları,<br />

Teknolojik gelişim,<br />

Kırsal kalkınma,<br />

Hava kirliliğinde azalma<br />

Fizibilite çalışması sonuç raporu EÜAŞ ETKB, GTHB, TÜBİTAK<br />

HEDEF E2.2 Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının artırılması için 2015 yılına kadar kapasitenin geliştirilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

E2.2.1.<br />

Hedef grupların<br />

YEK ve iklim<br />

değişikliği<br />

konusunda<br />

bilinçlendirilmesi<br />

ve bilgilendirilmesi<br />

E2.2.1.1. YEK’e yönelik projeler geliştirmeleri<br />

amacıyla STK’ların ve yerel yönetimlerin<br />

desteklenmesi<br />

E2.2.1.2. 500 kW’ın altındaki yenilenebilir enerji<br />

üretim sistemlerinin sertifikalandırılması için<br />

yasal düzenlemeler yapılması<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Yerel çevre kirliliğinde<br />

azalma,<br />

Kamuoyu bilincinin<br />

gelişmesi<br />

Yenilenebilir enerji<br />

kullanan ürün ve<br />

hizmetlerde katma<br />

değer artışı<br />

Proje sonuç raporları,<br />

YEK ‘e yönelik proje sayısı<br />

Yasal düzenlemeler,<br />

YEK etiketleri<br />

KA<br />

STK’lar, Belediyeler, Donör<br />

Kuruluşlar<br />

EPDK ETKB, Üreticiler<br />

79

HEDEF E2.3. Yenilenebilir enerji kaynaklarından üretim yapmak üzere 2023 yılına kadar teknolojik gelişim sağlanması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

E2.3.1.<br />

Yenilenebilir enerji<br />

kaynaklarına<br />

yönelik Ar-Ge<br />

faaliyetlerinin<br />

geliştirilmesi ve<br />

desteklenmesi<br />

E2.3.1.1. Yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelik<br />

Teknolojik İhtiyaç Analizlerinin (Technology<br />

Needs Assessment-TNA) yapılması<br />

E2.3.1.2. Ar-Ge sonuçlarının üretime aktarımında<br />

ekonomik araçlarla özendirilmesi ve Fayda/<br />

Maliyet analizlerinin yapılması<br />

E2.3.1.3. Yenilenebilir enerji ve temiz teknolojiler<br />

konusunda üniversitelerde ve teknoloji geliştirme<br />

bölgelerinde yeni teknolojilerin kullanımına<br />

yönelik olarak yürütülen araştırma ve ürün<br />

projelerinin sayısının artırılması<br />

E2.3.1.4. Ürün geliştirmede araştırma kuruluşları<br />

arasında koordinasyonun artırılması, finansman<br />

kolaylığı sağlanması, bu alanda rekabet öncesi<br />

işbirliği çalışmalarının oluşturulması için yasal<br />

düzenleme yapılması<br />

E2.3.1.5. Yerli sanayiyi desteklemek üzere, özel<br />

alanlarda YEK kuluçka ve teknoloji geliştirme<br />

bölgelerinin ve projelerin destek sonrasında takip<br />

edilmesini sağlayan Proje Sonrası Destek ve<br />

Koordinasyon Biriminin oluşturulması<br />

E2.3.1.6. 500 kW’ın altında güneş ve diğer<br />

yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretimi<br />

yapan mini tesislerin kullanımını özendirici<br />

ilave tedbirler alınması, bu konudaki mevzuat<br />

çalışmalarının düzenlenmesi<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

<strong>2011</strong>-2014 Teknolojik gelişim Teknolojik İhtiyaç Analizi raporu ETKB<br />

<strong>2011</strong>-2020<br />

2012-2016<br />

2012-2014<br />

2012-2015<br />

<strong>2011</strong>-2014<br />

Teknolojik gelişim,<br />

Yeni girişim ve yeni<br />

istihdam olanakları alanı<br />

Teknolojik gelişim,<br />

Know-how,<br />

İstihdam<br />

Yeni İstihdam<br />

olanakları,<br />

Know-how,<br />

Teknoloji, yerli ekipman<br />

Teknolojik gelişim,<br />

Kapasite gelişimi<br />

Ar-Ge teşvikleri için Fayda/Maliyet<br />

analiz raporları<br />

YEK’e yönelik entegre proje ve<br />

yerli ürün sayısı<br />

Yasal düzenlemelerin Resmi<br />

Gazete’de yayımlanması<br />

Kamu-özel sektör işbirliği<br />

girişimleri ve kuluçka merkezleri<br />

ETKB<br />

ETKB<br />

ETKB<br />

ETKB<br />

Ar-Ge sonuçları ETKB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

BSTB, MB, EB, HM, EİE, TÜBİTAK,<br />

KOSGEB, EÜAŞ, TEİAŞ, Dağıtım<br />

Şirketleri, TŞFAŞ, TEMSAN,<br />

Üniversite Enstitüleri, TTGV, TOBB,<br />

TMMOB, STK’lar<br />

BTYK, BSTB, MB, KOSGEB, TTGV,<br />

Ünv.ler, Özel Sektör Araştırma<br />

Ekipleri, TÜBİTAK Teknoloji<br />

Platformları Üyeleri, Sektör<br />

Dernekleri<br />

BSTB, MB, KB, TÜBİTAK, KA,<br />

Üniversite Enstitüleri, Teknoloji<br />

Geliştirme Bölgeleri<br />

BSTB, MB, KB, TÜBİTAK, KA,<br />

Üniversite Enstitüleri, Teknoloji<br />

Geliştirme Bölgeleri<br />

BSTB, MB, KB, EÜAŞ, TÜBİTAK,<br />

KOSGEB, TTGV, TŞFAŞ, TEMSAN,<br />

KA, Üniversite Enstitüleri, TOBB,<br />

Özel Sektör<br />

EPDK, AE, Özel Dağıtım Şirketleri<br />

ve Girişimciler<br />

E.2.3.1.7. Rüzgâr enerjisinin verimli kullanılması<br />

için hibrit projeler yapılması<br />

<strong>2011</strong>-2016<br />

Teknolojik gelişim,<br />

Kapasite gelişimi<br />

Proje sonuçları EİE ETKB, Ünv.ler, AE<br />

80

ENERJİ SEKTÖRÜ<br />

AMAÇ E3. TEMİZ KÖMÜR TEKNOLOJİLERİ VE VERİMLİLİK ARTIRICI ÖNLEMLER UYGULANARAK ELEKTRİK ÜRETİMİNDE KÖMÜR KULLANIMINDAN KAYNAKLANAN SERA GAZI<br />

EMİSYONUNUN SINIRLANDIRILMASI<br />

HEDEF E3.1. 2023 yılına kadar kömürle çalışan mevcut termik santrallerin ortalama çevrim verimlerinin artırılması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

E3.1.1.<br />

Mevcut linyit<br />

santrallerinin<br />

rehabilitasyonu<br />

ve temiz kömür<br />

teknolojilerinin<br />

kullanımının<br />

yaygınlaştırılması<br />

E3.1.1.1. Mevcut elektrik üretim santrallerinde<br />

yeni teknolojiler kullanılarak verimi yükseltmek<br />

ve üretim kapasitesini artırmak için bakım,<br />

iyileştirme ve modernizasyon çalışmalarının<br />

sürdürülmesi<br />

E3.1.1.2. Mevcut santrallerde temiz teknoloji<br />

kullanımı, maliyetler ve uygulama imkânlarının<br />

araştırılması<br />

<strong>2011</strong>-2020<br />

Arz güvenliği,<br />

Kaliteli enerji,<br />

İstihdam olanakları<br />

<strong>2011</strong>-2014 Yeni istihdam olanakları<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Santrallerdeki iyileştirme<br />

çalışmalarının tamamlanması<br />

Fayda/Maliyet analizlerini içeren<br />

etki analizi<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

EÜAŞ<br />

EÜAŞ<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

ETKB, TKİ, TTK, MTA, TÜBİTAK,<br />

ÖİB, Özel sektör Yatırımcısı, Ünv.<br />

ler<br />

ETKB, TKİ, TTK, TÜBİTAK,<br />

ÖİB, Özel Termik Santraller,<br />

Üniversiteler<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

E3.1.2.<br />

Yeni kömür yakıtlı<br />

santrallerde<br />

temiz kömür<br />

teknolojilerinin<br />

kullanılması<br />

E3.1.2.1. Küçük rezervli yerel santrallerde kömür<br />

teknolojisinin kullanılması için yerel aktörlerin<br />

sisteme dâhil edilmesi (üniversiteler, OSB,<br />

Kalkınma Ajansları vs.)<br />

E3.1.2.2. Yeni kurulacak olan santrallerde yerli<br />

linyitleri kullanacak temiz kömür teknolojileri<br />

kriterlerinin belirlenmesi ve uygulamayı özendirici<br />

tedbirlerin alınması<br />

<strong>2011</strong>-2023<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Yeni istihdam olanakları,<br />

know-how, teknoloji<br />

Çevre kirliliğinin<br />

azaltılması,<br />

Hava kalitesinin<br />

yükseltilmesi<br />

Bölgesel Kömür Araştırma<br />

Merkezlerinin kurulması<br />

Temiz kömür uygulaması<br />

teknik kriterlerine yönelik yasal<br />

düzenlemelerin yapılması<br />

ETKB<br />

ETKB<br />

MB, TKİ, EÜAŞ, TTK, MTA,<br />

TÜBİTAK, Ünv.ler, Özel Sektör<br />

Temsilcileri<br />

ÇŞB, TKİ, EPDK, TÜBİTAK, TTK,<br />

MTA, TÜSİAD, STK’lar, Özel Sektör<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

E3.1.3.<br />

Kojenerasyon<br />

ve bölgesel<br />

ısıtma sistemleri<br />

kullanımının teşvik<br />

edilmesi<br />

E3.1.3.1. AB kojenerasyon düzenlemeleri ile tam<br />

uyumun sağlanması<br />

E3.1.3.2. Yüksek verimli kojenerasyon/<br />

trijenerasyon ve bölgesel ısıtma uygulamalarının<br />

yaygınlaştırılması için verilen teşviklerin<br />

tanıtılması<br />

<strong>2011</strong>-2014 AB’ye uyum<br />

Kojenerasyon Yönetmeliğinin<br />

Resmi Gazete’de yayımlanması<br />

ETKB<br />

<strong>2011</strong>-2015 Kamuoyu bilgilendirme Tanıtım kılavuzu ETKB<br />

EPDK, TÜBİTAK, ABB, Sektör<br />

STK’ları, Özel Sektör<br />

KB, EB, HM, TOKİ, EPDK,<br />

Belediyeler, Sektör STK’ları, Özel<br />

Sektör<br />

E3.1.3.3. Atık ısı kullanımının yaygınlaştırılmasına<br />

yönelik mevzuat düzenlemeleri ve bilgilendirme<br />

faaliyetleri yapılması<br />

<strong>2011</strong>-2015 Kapasite geliştirme Atık ısı kullanımının artması ETKB<br />

EPDK, TÜBİTAK, Belediyeler,<br />

Sektör STK’ları, Özel Sektör<br />

81

AMAÇ E4. ELEKTRİK DAĞITIMINDA KAYIP VE KAÇAKLARIN AZALTILMASI<br />

HEDEF E4.1. 2023 yılına kadar ülke çapında elektrik dağıtım kayıplarının %8’e indirilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

E4.1.1.<br />

Teknik altyapının<br />

iyileştirilmesi ve<br />

kaçak kullanımın<br />

engellenmesi<br />

E4.1.1.1. Dağıtım şebekelerinin rehabilite<br />

edilmesi ve güçlendirilmesi ile “Akıllı Şebeke”<br />

uygulamalarına yönlendirilmesi için gerekli<br />

destekleyici tedbirlerin alınması<br />

E4.1.1.2. Kaçak elektrik kullanımına yönelik<br />

denetimlerin artırılması ve konuya ilişkin<br />

çalışmalar yapılması<br />

<strong>2011</strong>-2016<br />

<strong>2011</strong>-2016<br />

Kömür rezervlerinin<br />

kullanım ömrünün<br />

uzaması,<br />

İthalatın azalması<br />

Kaynakların rasyonel<br />

kullanımı,<br />

Enerji tüketiminin kayıt<br />

altına alınması<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Kayıp/ kaçaktaki belirlenmiş<br />

azaltım hedeflerinin tutturulması<br />

Kaçak kullanımdaki azalma<br />

miktarı<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

ETKB, EPDK<br />

ETKB, TEDAŞ, ÖİB, YY, Özel<br />

Dağıtım Şirketleri<br />

ETKB, EPDK Elektrik Dağıtım Şirketleri<br />

82

BİNA SEKTÖRÜ

AMAÇ B1. BİNALARDA ENERJİ VERİMLİLİĞİNİN ARTTIRILMASI<br />

HEDEF B1.1. 2023 yılında en az 1 milyon konut ile toplam kullanım alanı 10 bin metrekarenin üzerindeki ticari ve kamu binalarında standartları sağlayan ısı yalıtımı ve enerji<br />

verimli sistemlerin oluşturulması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

B1.1.1.<br />

Binalarda ısı<br />

yalıtımı sağlamak<br />

ve enerji verimli<br />

sistemler<br />

oluşturmak için<br />

enerji verimliliği<br />

potansiyelinin ve<br />

önceliklerin tespit<br />

edilmesi<br />

B1.1.1.1. Bina alt sektörlerindeki enerji<br />

tüketimi bilgilerini içeren veritabanının<br />

hazırlanması ve kıyaslama göstergelerinin<br />

geliştirilmesi<br />

B1.1.1.2. Bina tipolojileri için oluşturulan<br />

Model Binaların teknik özelliklerinin<br />

belirlenmesi<br />

B1.1.1.3. Mevcut binaların, Model Binalar<br />

ile kıyaslanması sonucunda binalarda enerji<br />

verimliliğinin sağlanmasına yönelik kısa, orta<br />

ve uzun vadeli hedeflerin belirlenmesi<br />

<strong>2011</strong>-2014 Kapasite gelişimi<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Veritabanı,<br />

Kıyaslama göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

ETKB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

ÇŞB, MB, İB, MEB, TÜİK, TOKİ,<br />

İÖİ, Belediyeler<br />

<strong>2011</strong>-2017 Kapasite gelişimi Model Bina teknik özellikleri ÇŞB ETKB, MB, İB, TÜİK, YY<br />

<strong>2011</strong>-2018 Kapasite gelişimi<br />

Kıyaslama göstergeleri,<br />

Binalarda enerji verimliliği<br />

hedefleri raporu<br />

ÇŞB<br />

TOKİ, YY, STK’lar, Meslek<br />

Odaları<br />

B1.1.1.4. Mevcut binalarda enerji<br />

verimliliğinin artırılması için eylem planı<br />

geliştirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2014<br />

Binalarda Enerji Verimliliği <strong>Eylem</strong><br />

Planı<br />

ÇŞB<br />

MB, İB, EİE, YY, TOKİ, STK’lar,<br />

ilgili meslek odaları, özel sektör<br />

kuruluşları<br />

B1.1.1.5. Enerji verimliliğini sağlamak<br />

amacıyla alınan önlemlerin fayda-maliyet<br />

analiz çalışmalarının tamamlanması<br />

B1.1.1.6. Enerji verimliliği açısından<br />

piyasadaki yapı malzeme ve teknolojilerinin<br />

değerlendirilmesi<br />

B1.1.1.7. Enerji verimliliğini artırmak<br />

üzere yapı malzeme ve teknolojilerinin<br />

geliştirilmesine yönelik Ar-Ge önceliklerinin<br />

ve desteklenecek alanların belirlenmesi<br />

<strong>2011</strong>-2014<br />

<strong>2011</strong>-2014<br />

<strong>2011</strong>-2014<br />

Rekabet gücünde<br />

artış<br />

Enerji Verimliliği Önlemleri Fayda-<br />

Maliyet Analiz Raporu<br />

ÇŞB<br />

Piyasa Analiz Raporu ÇŞB<br />

Ar-Ge ihtiyaç değerlendirme<br />

raporu,<br />

Teşvik edilecek enerji verimli<br />

teknoloji ve ürün araştırma<br />

alanlarının listesi<br />

ÇŞB<br />

BSTB, GTB, ilgili dernekler,<br />

ilgili meslek odaları, malzeme<br />

üreticisi ve satıcısı özel sektör<br />

kuruluşları<br />

ETKB, BSTB, GTB, TSE,<br />

TÜRKAK, TÜBİTAK, Ünv.ler,<br />

ilgili dernekler, ilgili meslek<br />

odaları, malzeme üreticisi ve<br />

satıcısı özel sektör kuruluşları<br />

ETKB, BSTB, GTB, KB,<br />

TÜRKAK, TSE, TÜBİTAK, Ünv.<br />

ler, ilgili dernekler, ilgili meslek<br />

odaları, malzeme üreticisi ve<br />

satıcısı özel sektör kuruluşları<br />

84

BİNA SEKTÖRÜ<br />

HEDEF B1.2. 2017 yılına kadar bütün binalarda, Binalarda Enerji Performansı (BEP) Yönetmeliği ve diğer enerji verimliliği yönetmeliklerinin etkin olarak uygulanması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

B1.2.1.<br />

Binalarda ısı<br />

yalıtımının ve<br />

verimli enerji<br />

sitemlerinin<br />

kullanımının<br />

sağlanması için<br />

BEP Yönetmeliğinin<br />

iyileştirilmesi ve<br />

güçlendirilmesi<br />

B1.2.1.1. BEP Yönetmeliğinde belirtilen<br />

bina teknik sistemleri ile ilgili kriterlerin ve<br />

minimum gereklerin gözden geçirilmesi,<br />

gerekirse revize edilmesi<br />

B1.2.1.2. Mevcut binaların tadilatında<br />

yapılacak iyileştirilme için BEP<br />

Yönetmeliğindeki %25 eşiğinin analiz<br />

edilmesi, mevcut bina iyileştirme şartları için<br />

fayda/maliyet analizlerini içeren bir teknik<br />

raporun hazırlanması<br />

B1.2.1.3. BEP Yönetmeliğinin uygulanmasını<br />

desteklemek üzere ilgili hukuki<br />

düzenlemelerde (Kat Mülkiyeti, Belediyeler<br />

Kanunu, Yapı Denetim Yönetmeliği vb.)<br />

gerekli değişikliklerin belirlenmesi ve<br />

yapılması<br />

B1.2.1.4. Enerji Kimlik Belgesi (EKB)<br />

sınıflandırma aralıklarının yukarı çekilmesi<br />

(TS 825 – bina bileşenlerinin U değerlerinin<br />

yıllar itibariyle düşürülmesi) için fayda/<br />

maliyet analizlerini içeren bir teknik<br />

değerlendirmenin yapılması ve BEP ve TS<br />

825’in revize edilmesinde koordinasyonun<br />

sağlanması<br />

B1.2.1.5. “Entegre Bina Tasarımı Yaklaşımı”<br />

ve “Sıfır Emisyonlu (Sürdürülebilir) Bina”<br />

kriterlerinin oluşturulması, gerekli görülürse<br />

BEP Yönetmeliğine entegre edilmesi<br />

<strong>2011</strong> -2014<br />

<strong>2011</strong> -2014<br />

<strong>2011</strong> -Sürekli<br />

<strong>2011</strong> -Sürekli<br />

2012-2015<br />

Yaşam kalitesinin<br />

artması,<br />

Hane başına<br />

enerji tüketim<br />

maliyetlerinde<br />

azalma<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Mevcut mevzuatta öngörülmüş<br />

teknik bina sistemleri ve<br />

kriterlerinin iyileştirilmesine<br />

yönelik öneri paketi, önerilen<br />

teknik sistem değişiklerinin fayda/<br />

maliyet analiz raporları, gerekli<br />

Yönetmelik değişikliğinin Resmi<br />

Gazetede yayımlanması<br />

Fayda/maliyet analizini de içeren<br />

teknik rapor<br />

Diğer Kanun ve Yönetmeliklerde<br />

BEP Yönetmeliğine uyumlu olarak<br />

yapılan değişikliklerin Resmi<br />

Gazete’de yayımlanması<br />

Fayda/maliyet analizlerini de<br />

içeren teknik rapor, revize BEP<br />

Yönetmeliğinin Resmi Gazete’de<br />

yayımlanması<br />

Entegre Bina Tasarımı Yaklaşımı<br />

ve sürdürülebilir bina kriterlerini<br />

içeren teknik rapor/kılavuz,<br />

Revize BEP Yönetmeliğinin Resmi<br />

Gazetede yayımlanması<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

ÇŞB<br />

ÇŞB<br />

ÇŞB<br />

ÇŞB<br />

ÇŞB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

ETKB, İB, TSE, Ünv.ler, Sektör<br />

dernekleri, Meslek odaları<br />

ETKB, İB, TSE, Ünv.ler, Sektör<br />

dernekleri, Meslek odaları<br />

ETKB, MB, BSTB, GTB, İB,<br />

TSE, Ünv.ler, Sektör dernekleri,<br />

Meslek odaları<br />

TSE, ETKB, TÜBİTAK,<br />

Ünv.ler, Sektör dernekleri,<br />

Meslek odaları<br />

ETKB, TSE, TÜBİTAK, Sektör<br />

dernekleri, Meslek odaları<br />

85

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

B1.2.2.<br />

Çevre ve Şehircilik<br />

Bakanlığı’nın BEP<br />

Yönetmeliği ve diğer<br />

enerji verimliliği<br />

uygulanmalarına<br />

yönelik kapasitesinin<br />

artırılması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

B1.2.3.<br />

İlgili diğer<br />

kurumların<br />

BEP ve diğer<br />

enerji verimliliği<br />

yönetmeliğinin<br />

uygulanmasına<br />

yönelik kapasitesinin<br />

geliştirilmesi<br />

B1.2.2.1. ÇŞB’nin kurumsal kapasitesinin<br />

geliştirilmesi amacıyla ihtiyaç analizi yapılması<br />

B1.2.2.2. ÇŞB personelinin BEP yönetmelik<br />

uygulamaları, binalarda enerji verimliliği<br />

önlemleri ve ekipmanları konusunda uygulamacı<br />

ve eğitimci olarak eğitilmesi<br />

B1.2.2.3. Düzenlenen EKB’lerin denetimlerini<br />

yürütmek üzere bir ekibin görevlendirilmesi ve<br />

bu ekibin eğitilmesi<br />

B1.2.3.1. BEP Yönetmeliğinin sektördeki<br />

uygulayıcılarının eğitilmesi<br />

B1.2.3.2. EVD’lerin yetkilendirilmesi, Enerji<br />

Performans Kontratı (EPK) uygulamaları<br />

ve bina enerji verimliliği etütleri konusunda<br />

kapasitelerinin geliştirilmesi<br />

B1.2.3.3. ÇŞB taşra teşkilatı, belediyeler, yapı<br />

denetim şirketleri ve odaların yapı denetimindeki<br />

yetkinliğinin arttırılması için periyodik eğitimlerin<br />

düzenlenmesi<br />

<strong>2011</strong>-2012<br />

<strong>2011</strong>-2012<br />

<strong>2011</strong>-Sürekli<br />

Güçlü kamu<br />

fonksiyonu,<br />

Emlak piyasasında<br />

EKB’ye ilişkin<br />

güven artışı<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Kurumsal kapasite ve ihtiyaç<br />

raporu<br />

ÇŞB personeline verilen eğitim<br />

sayısı<br />

Oluşturulan teknik altyapı,<br />

Eğitim sayısı,<br />

Etüt uzmanı sayısı<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

ÇŞB<br />

ÇŞB<br />

ÇŞB<br />

<strong>2011</strong>-Sürekli Kapasite gelişimi Eğitime katılan kişi sayısı ÇŞB<br />

<strong>2011</strong>-Sürekli Kapasite gelişimi<br />

<strong>2011</strong>-Sürekli<br />

Emlak piyasasında<br />

EKB güvenilirliğinin<br />

artması,<br />

EV bina<br />

dönüşümünün<br />

hızlanması<br />

Yetkilendirilmiş EVD sayısı,<br />

Binalardaki EPK sayısı<br />

ÇŞB taşra teşkilatı, Belediyeler,<br />

yapı denetim şirketleri ve Meslek<br />

Odalarında yapı denetim işinde<br />

görevlendirilen personel için<br />

düzenlenen eğitim ve katılımcı<br />

sayısı<br />

ETKB<br />

ÇŞB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

ETKB, TÜBİTAK, Ünv.ler, Meslek<br />

Odaları, Sektörel STK’lar, Uluslararası<br />

kuruluşlar<br />

ETKB, TSE, TÜBİTAK, Ünv.ler, Sektör<br />

dernekleri, Meslek odaları<br />

ETKB, YY, TBB, Ünv.ler, MMO,<br />

Sektörel STK’lar, Meslek odaları,<br />

SMM firmaları, Yapı denetim<br />

firmaları, EVD firmaları<br />

ÇŞB, TMMOB, EVD’ler, EV hizmeti<br />

için yetkilendirilmiş kuruluşlar<br />

ETKB, TMMOB, Ünv.ler, Sektörel<br />

STK’lar, İlgili sektör katılımcıları<br />

B1.2.3.4. Yapı denetim sisteminin<br />

etkinleştirilebilmesi için gerekli görülürse<br />

mevzuat değişikliği yapılması<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Etkin denetim sistemi,<br />

Yapı Denetim Yönetmeliği ve ilgili<br />

mevzuatın değiştirilerek Resmi<br />

Gazetede yayımlanması<br />

ÇŞB<br />

B1.2.3.5. Binalarda Enerji Yönetimi sisteminin<br />

standartlaştırılarak etkinleştirilmesi, ilgili<br />

mevzuatın (EV Kanunu ve yönetmelikleri) Enerji<br />

Yönetim Standardına (16001 EN-ISO 50001)<br />

uyumlaştırılması ve ticari binalar ile kamu<br />

binalarında uygulanması<br />

<strong>2011</strong> -2015<br />

Yeşil istihdam<br />

olanaklarında artış<br />

EV Yönetmeliğinin değiştirilerek<br />

Resmi Gazetede yayımlanması,<br />

16001 EN-ISO 50001 belgeli en az<br />

100 ticari ve kamu binası<br />

ETKB ÇŞB, TSE, TMMOB, EVD’ler<br />

86

BİNA SEKTÖRÜ<br />

HEDEF B1.3. Binalarda 2013 yılı sonuna kadar enerji verimliliği, yenilenebilir enerji ve BEP ile ilgili olarak gerekli finansal desteği sağlayacak araçların geliştirilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

B1.3.1.<br />

Binalarda enerji<br />

verimliliğinin<br />

arttırılması için<br />

enerji verimliliği,<br />

yenilenebilir enerji<br />

ve BEP ile ilgili<br />

olarak gerekli<br />

finansmanın<br />

sağlanması<br />

B1.3.1.1. <strong>Ulusal</strong> ve uluslararası finans<br />

kuruluşları ile diyalog ve işbirliğinin<br />

geliştirilmesi için koordinasyonun<br />

sağlanması<br />

B1.3.1.2. Binalarda enerji verimliliği<br />

önlemleri için gerekli yatırımların yapılmasını<br />

özendirici finans modellerinin araştırılması,<br />

tanıtılması ve yaygınlaştırılması<br />

<strong>2011</strong> -Sürekli<br />

<strong>2011</strong> -2015<br />

EV ve YEK için<br />

gelen uluslararası<br />

fonların daha iyi<br />

yönlendirilmesi<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Alternatif finans modelleri,<br />

İşbirliği protokolleri<br />

Finans modelleri, fonlar,<br />

Fayda ve gereklerin duyurulması<br />

için internet sayfası<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

EB, HM<br />

ETKB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

ÇŞB, ETKB, MB, KB, Finans<br />

kuruluşları, Özel sektör<br />

kuruluşları, EVD’ler<br />

MB, EB, HM, EİE, TBB, TMMOB,<br />

Finans kuruluşları, Özel sektör<br />

kuruluşları, EVD’ler, Tüketici<br />

dernekleri<br />

HEDEF B1.4. 2017 yılına kadar tüm binalara “Enerji Kimlik Belgesi” verilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

B1.4.1 .<br />

Tüm binalara<br />

“Enerji Kimlik<br />

Belgesi”<br />

verilmesi için<br />

gerekli altyapının<br />

güçlendirilmesi<br />

B1.4.1.1. ÇŞB tarafından mevcut ve<br />

yeni binalara verilecek olan sertifikaların<br />

izlenmesi ve kaydedilmesi, rastgele<br />

kontroller ile BEP yönetmeliği ve diğer enerji<br />

verimliliği uygulamalarının denetlenmesi<br />

B1.4.1.2. Binaların mekanik sistemlerinin<br />

periyodik denetimi (merkezi ısıtma<br />

sistemleri, HVAC sistemleri) için metot<br />

oluşturulması, denetimler için yetkilendirme<br />

yapılması ve denetimlerin uygulanması<br />

<strong>2011</strong> -2017<br />

<strong>2011</strong> -2017<br />

Kayıt altına alınan EKB sayısı,<br />

Denetim sayısı<br />

İlgili Tebliğin Resmi Gazete’de<br />

yayımlanması,<br />

Yetkilendirilen denetim<br />

firmalarının/denetçilerin sayısı,<br />

Denetim sayısı<br />

ÇŞB ETKB, Meslek odaları, EVD’ler<br />

ÇŞB<br />

Meslek odaları, Özel denetim<br />

firmaları, EVD’ler<br />

87

HEDEF B1.5. Kamu kuruluşlarının bina ve tesislerinde, yıllık enerji tüketiminin 2015 yılına kadar %10 ve 2023 yılına kadar %20 azaltılması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

B1.5.1.<br />

Kamu kuruluşlarının<br />

bina ve tesislerinin<br />

yıllık enerji<br />

tüketiminin<br />

azaltılması<br />

B1.5.1.1. Kamu binaları için bir veri tabanı<br />

oluşturulması, en fazla enerji tüketen binaların<br />

belirlenmesi.<br />

B1.5.1.2. Kademeli olarak tüm kamu binalarının<br />

EKB’lerinin düzenlenmesi için koordinasyonun<br />

sağlanması<br />

<strong>2011</strong> - 2013<br />

<strong>2011</strong> - 2017<br />

Kamu bilgi<br />

sisteminde iyileşme<br />

Kamu bilgi<br />

sisteminde iyileşme<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Kamu Binaları Yapı ve Enerji Veri<br />

Tabanı<br />

En fazla enerji tüketen ilk yüz,<br />

Bin ve on bin binanın kademeli<br />

olarak EKB’lerinin düzenlenmesi<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

ETKB<br />

ÇŞB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

ÇŞB, İB, MB, TOKİ, TÜİK, YY, Kamu<br />

kurum ve kuruluşları<br />

ETKB, TOKİ, Kamu kurum ve<br />

kuruluşları, EVD’ler<br />

B1.5.1.3. Eski ve yeni kamu binalarında EKB<br />

için eşik değerlerin belirlenmesi ve bu EKB eşik<br />

değerler baz alınarak kamu binalarında enerji<br />

verimliliği iyileştirme stratejisinin belirlenmesi<br />

ve gerekli tahsisatın sağlanması için Başbakanlık<br />

<strong>Genel</strong>gesinin yayımlanması<br />

<strong>2011</strong> -2018<br />

Kamu bilgi<br />

sisteminde iyileşme<br />

Kamu Binalarında EV İyileştirme<br />

Stratejisi ve Planı,<br />

Başbakanlık <strong>Genel</strong>gesi<br />

ÇŞB<br />

İB, KB, TOKİ, YY, Kamu kurum ve<br />

kuruluşları<br />

B1.5.1.4. Kamu kuruluşlarınca enerji etütleri<br />

yaptırılarak iyileştirmeler için gerekli bütçenin<br />

belirlenmesi ve fizibilite raporlarının hazırlanarak<br />

MB’ye ve KB’ye sunulması<br />

<strong>2011</strong> -2015<br />

Etüt raporları,<br />

Fizibilite raporları<br />

Tüm kamu<br />

kuruluşları<br />

ETKB, ÇŞB, KB<br />

B1.5.1.5. EVD’lerin Enerji Performans Kontratları<br />

çerçevesinde kamu binalarının iyileştirilmesi için<br />

Kamu İhale Kanunu’nda değişiklik yapılmasına<br />

ilişkin ön hazırlıkların ve incelemelerin yapılması<br />

<strong>2011</strong> -2012<br />

Kamu binalarının<br />

işletme bütçesinden<br />

tasarruf<br />

Kamu İhale Kanunu’nda değişiklik<br />

önerileri<br />

MB ETKB, ÇŞB, KİK<br />

B1.5.1.6. Kamu kurumlarında daha verimli<br />

ekipman, taşıt ve binaların satın alınabilmesi için<br />

Yeşil İhale Programının uygulanmasına ilişkin<br />

hazırlık çalışmalarının yapılması<br />

<strong>2011</strong> -2013<br />

Kamu<br />

harcamalarında<br />

düşüş,<br />

EV cihazlar için<br />

piyasa dönüşümü<br />

Kamu İhale Kanununda değişiklik<br />

yapılarak Resmi Gazete’de<br />

yayımlanması<br />

MB<br />

ETKB, İB, KİK, TOKİ, YY, Kamu<br />

kurum ve kuruluşları<br />

B1.5.1.7. Kamu binalarında enerji yönetimi<br />

uygulamasının etkinleştirilmesi için 10 bin<br />

m 2 üzerindeki veya 250 tep ve üzerinde enerji<br />

tüketen kamu binalarında enerji yöneticilerinin<br />

atanması<br />

<strong>2011</strong> -<strong>2011</strong><br />

Kamu binalarında<br />

işletme<br />

harcamalarında<br />

düşüş<br />

Atanmış Enerji Yöneticisi sayısı,<br />

Enerji Yönetim Standardı Belgesi<br />

almış kamu binası sayısı<br />

ETKB<br />

Kamu kurum ve kuruluşları, Meslek<br />

odaları, EVD’ler<br />

88

BİNA SEKTÖRÜ<br />

AMAÇ B2. BİNALARDA YENİLENEBİLİR ENERJİ KULLANIMININ ARTIRILMASI<br />

HEDEF B2.1. 2017 yılından itibaren yeni binaların yıllık enerji ihtiyacının en az %20’sinin yenilenebilir enerji kaynaklarından temin edilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

B2.1.1.<br />

Binalarda<br />

yenilenebilir enerji<br />

kullanımının teşvik<br />

edilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

B2.1.2.<br />

Toplu konutlarda<br />

yerinden enerji<br />

üretiminin<br />

yaygınlaştırılması<br />

B2.1.1.1. Binalarda yenilenebilir enerjinin maliyet<br />

etkinliğini değerlendirmek amacıyla bir fizibilite rapor<br />

formatının geliştirilmesi<br />

B2.1.1.2. Binalarda YE kullanımının sağlanması<br />

için aşağıdakileri de içerecek yeni düzenlemeler<br />

yapılması:<br />

• Binalara azami enerji ihtiyacı ve azami<br />

karbondioksit emisyonu sınırlaması getirilmesi<br />

ve bu kapsamda yenilenebilir enerji kaynaklarının<br />

kullanımının özendirilmesi,<br />

• Azami karbondioksit emisyonu değerlerini aşan<br />

binalara idari yaptırım uygulanması,<br />

• Isı yalıtımının ve verimli ekipman ve sistemlerin<br />

kullanımının özendirilmesi,<br />

• Kullanım alanı 10.000 m 2 ’nin üzerinde olan ticari<br />

binaların ve müstakil lüks konutların ve entegre<br />

konutların (residence) ruhsatlandırılmasında<br />

sürdürülebilirlik niteliği aranması ve<br />

uygulamanın kademeli olarak diğer binalara da<br />

yaygınlaştırılması,<br />

• Yerinden üretimin özendirilmek suretiyle<br />

yaygınlaştırılması; binalarda ısıtma, soğutma,<br />

havalandırma, sıhhi sıcak su, elektrik ve<br />

aydınlatma enerjisi ihtiyaçlarının tamamen veya<br />

kısmen karşılanması amacıyla, yenilenebilir<br />

enerji kaynakları kullanımının, hava, toprak<br />

veya su kaynaklı ısı pompası, kojenerasyon ve<br />

mikrokojenerasyon gibi sistemlerin kullanımının<br />

özendirilmek suretiyle yaygınlaştırılması<br />

B2.1.2.1. Binaların enerji ihtiyacının karşılanmasında<br />

bölgesel ısıtma, kojenerasyon ve/veya mikrokojenerasyon<br />

uygulamalarının ısıtma, soğutma<br />

ve diğer enerji amaçlı olarak yeni toplu konut<br />

alanlarında uygulamaya konulması<br />

<strong>2011</strong> -2014<br />

<strong>2011</strong> -2015<br />

<strong>2011</strong> -2014<br />

Yeni istihdam<br />

olanakları,<br />

Temiz çevre,<br />

Enerji kaynaklarının<br />

korunması,<br />

Enerjide dışa<br />

bağımlılığın<br />

azalması<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Fizibilite formatının uygulanması,<br />

İlgili tebliğin Resmi gazetede<br />

yayımlanması<br />

Yeni yasal düzenlemelerin Resmi<br />

Gazetede yayımlanması,<br />

Enerji ihtiyaçlarının en az %20sini<br />

YEK ile karşılayan bina sayısı<br />

Toplu konut alanlarında bölgesel<br />

ısıtma ve kojenerasyon ve/veya<br />

mikro-kojenerasyon uygulaması<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

ETKB ÇŞB, ETKB, EPDK<br />

ETKB<br />

TOKİ<br />

ETKB, ÇŞB, EPDK, TEDAŞ ve Özel<br />

dağıtım şirketleri, Sektör STK’ları<br />

ÇŞB, ETKB, BSTB, GTB, EPDK,<br />

TÜBiTAK, TMMOB, Ünv.ler, Özel<br />

sektör kuruluşları, Tasarım ve yapı<br />

denetim şirketleri<br />

89

AMAÇ B3. YERLEŞMELERDEN KAYNAKLANAN SERA GAZI EMİSYONLARININ SINIRLANDIRILMASI<br />

HEDEF B3.1. 2023 yılına kadar yeni yerleşmelerde yerleşme ölçeğinde sera gazı emisyonunun (pilot olarak seçilen ve sera gazı emisyon miktarı 2015 yılına kadar belirlenen)<br />

mevcut yerleşmelere göre en az % 10 azaltılması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar Çıktılar ve Performans Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı B3.1.1.<br />

Yerleşmeler ölçeğinde arazi<br />

kullanımının sera gazı emisyon<br />

miktarlarına etkisinin tespit<br />

edilmesi (yerleşmeler ölçeğinde<br />

ilgili tüm sektörlerin bütünsel<br />

etkilerinin tespit edilmesi)<br />

B3.1.1.1. Seçilecek pilot şehir/bölgelerde binalarda<br />

enerji verimliliğini artırmaya yönelik ilgili sektörlerde<br />

veri tabanları oluşturulması, bütünsel etkilerin tespit<br />

edilmesi için analizler yapılması<br />

<strong>2011</strong>-2014<br />

Kamu yatırımlarının, enerji<br />

ve su kaynaklarının etkin<br />

kullanımı,<br />

Kapsamlı idari sistem<br />

Veri tabanı,<br />

Analiz raporu<br />

ÇŞB<br />

İB, UBAK, ETKB,<br />

TÜİK, TOKİ, YY,<br />

TBB, Ünv.ler, İlgili<br />

STK’lar<br />

B3.1.2.1. Farklı iklim bölgeleri için enerji etkin ve iklim<br />

duyarlı planlama ve yerleşim ilkelerinin geliştirilmesi<br />

ve kriterlerin oluşturulması, sürdürülebilir kentsel<br />

yerleşim planlarının etkin uygulanması için bir rehber<br />

hazırlanması<br />

<strong>2011</strong>-2014<br />

Kapasite gelişimi, yaşam<br />

kalitesinin artırılması,<br />

Sürdürülebilir yerleşimler,<br />

İstihdam olanaklarında artış<br />

Sürdürülebilir kentsel yerleşim rehberinin<br />

yayınlanması ve belediyelere iletilmesi<br />

ÇŞB<br />

UBAK, İB, KB, İller<br />

Bankası, YY, Ünv.<br />

ler, İlgili STK’lar<br />

B3.1.2.2. Arazi kullanımı, ekoloji, ulaşım, su yönetimi,<br />

gri su, yeşil/beyaz çatılar gibi sürdürülebilirlik<br />

unsurlarını kapsayan kentsel yerleşim planlarının<br />

yaşam döngüsü maliyeti değerlendirme yöntemleri<br />

kullanılarak pilot projeler çerçevesinde geliştirilmesi<br />

ve uygulanması<br />

<strong>2011</strong>-2014<br />

Sürdürülebilir yerleşimler,<br />

Malzeme, su, alan, enerji<br />

kullanımında etkinlik/verimlilik<br />

sağlanması,<br />

Yaşam kalitesinin yükselme<br />

Pilot bölgeler için sürdürülebilir kentsel<br />

yerleşim planları,<br />

<strong>Ulusal</strong> ve uluslararası enerji verimliliği<br />

yöntemleri kullanılarak oluşturulan /yapılan<br />

yeni örnek yerleşim/mahalle/site/komşuluk<br />

birimi yeri sayısı<br />

ÇŞB<br />

TOKİ, TBB,<br />

İller Bankası,<br />

Belediyeler, Ünv.<br />

ler, İlgili STK’lar,<br />

Meslek odaları<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı B3.1.2.<br />

Enerji verimli ve iklim duyarlı<br />

yerleşme/yapılaşma için politika<br />

ve hukuki düzenlemelerin<br />

geliştirilmesi ve pilot projeler ile<br />

uygulamaya geçirilmesi<br />

B3.1.2.3. Enerji-etkin, iklim-duyarlı, sürdürülebilir<br />

kentsel yerleşim planlamasına yönelik usul ve<br />

esasların belirlenmesi ve pilot proje sonuçları<br />

kullanılarak sürdürülebilir kentsel planların<br />

uygulamaya geçirilmesi için çıktıların imar mevzuatına<br />

aktarılması<br />

2015-2016<br />

Malzeme, su, alan<br />

kullanımında etkinlik,<br />

Sağlık ve refah ve yaşam<br />

kalitesi seviyesinde yükselme,<br />

Sürdürülebilir yerleşimler<br />

Sürdürülebilir kentsel yerleşime ilişkin hukuki<br />

düzenlemenin Resmi Gazete’de yayımlanması<br />

ÇŞB<br />

TBB, YY, Ünv.ler,<br />

STK’lar, Meslek<br />

odaları<br />

B3.1.2.4. Nüfus, ekonomik aktivite gibi özellikler ile<br />

model olabilecek üç pilot belediye kapsamında iklim<br />

değişikliğinden etkilenme potansiyeli de göz önüne<br />

alınarak iklim değişikliği ile mücadele ve uyum eylem<br />

planının hazırlanması ve diğer belediyelere tanıtılması<br />

2012-2014<br />

3 pilot belediye kapsamında bütün<br />

paydaşların katılımıyla hazırlanmış iklim<br />

değişikliği ile mücadele ve uyum eylem planı,<br />

Tüm büyükşehir ve merkez belediyeleri<br />

için iklim değişikliği eylem planı tanıtım ve<br />

hazırlama seminerleri<br />

Pilot<br />

Belediyeler<br />

ÇŞB, TBB, Ünv.ler,<br />

İlgili STK’lar<br />

B3.1.2.5. Yerel yönetimlerce imar planlarının iklime<br />

duyarlı yerleşim planları biçiminde hazırlanması<br />

2013-2015<br />

Kamu kaynaklarının etkin<br />

kullanımı (İlk yatırım ve<br />

yatırım sonrası yanlış<br />

planlamadan kaynaklanan<br />

yıkım/yeniden inşa sayısında<br />

azalma)<br />

Sürdürülebilir yerleşim planı hazırlayan yerel<br />

yönetimlerin sayısı<br />

YY<br />

ÇŞB, İller Bankası,<br />

Ünv.ler, TMMOB’a<br />

bağlı ilgili meslek<br />

odaları<br />

90

SANAYİ SEKTÖRÜ

AMAÇ S1. SANAYİ SEKTÖRÜNDE ENERJİ VERİMLİLİĞİNİN ARTTIRILMASI<br />

HEDEF S1.1. Sera gazı emisyonlarının sınırlandırılmasına ve enerji verimliliğine yönelik yasal düzenlemelerin yapılması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

S1.1.1.<br />

Mevcut mevzuatın<br />

revize edilmesi<br />

ve yeni yasal<br />

düzenlemeler<br />

yapılması<br />

S1.1.1.1. Sera gazı emisyonlarının<br />

sınırlandırılmasına ve enerji verimliliğine yönelik<br />

olarak farklı kurumlarca çıkarılmış olan mevzuat<br />

arasında eşgüdümün sağlanması<br />

S1.1.1.2. Sera gazı emisyonlarının<br />

sınırlandırılmasına ve enerji verimliliğine yönelik<br />

olarak yeni yasal düzenlemeler yapılması<br />

<strong>2011</strong>–2016 AB’ye uyum<br />

<strong>2011</strong>–2016 AB’ye uyum<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Revize mevzuatın Resmi<br />

Gazete’de yayımlanması<br />

Yeni mevzuatın Resmi Gazete’de<br />

yayımlanması<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

ÇŞB<br />

ÇŞB, EİE<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

İDDK Üyeleri, Sektör<br />

Dernekleri, STK’lar<br />

ETKB, BSTB, Sektör<br />

Dernekleri, STK’lar<br />

HEDEF S1.2. Sanayi sektöründe enerji kullanımından (elektrik enerjisi payı dâhil) kaynaklanan sera gazı emisyonlarının sınırlandırılması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

S1.2.1.<br />

Sanayi sektöründe<br />

enerji verimliliği<br />

yatırımlarının<br />

teşvik edilmesi,<br />

yaygınlaştırılması ve<br />

kayıt altına alınması<br />

S1.2.1.1. Sanayi sektöründe Verimlilik Arttırıcı<br />

Projelerin geliştirilmesi, yaygınlaştırılması ve<br />

kayıt altına alınması<br />

S1.2.1.2. Enerji verimliliği ile ilgili gönüllü<br />

işbirliklerinin geliştirilmesi<br />

S1.2.1.3. Enerji verimliliği projelerinin yatırıma<br />

dönüştürülmesi için finansman modellerinin<br />

araştırılması<br />

<strong>2011</strong>–2012 Rekabet gücünde artış Desteklenen proje sayısı ETKB<br />

<strong>2011</strong>–2016<br />

<strong>2011</strong>–2023<br />

Rekabet gücünde artış,<br />

Uluslararası fonların<br />

yaygınlaştırılması<br />

Enerjide dışa bağımlılığın<br />

azalması,<br />

Rekabet gücünde artış<br />

Deklarasyonlar,<br />

İşbirliği anlaşmaları<br />

Araştırma raporları EB, HM<br />

BSTB, EVKK Üyeleri,<br />

MPM, STK’lar<br />

EİE ETKB, BSTB, MPM<br />

ETKB, BSTB, KB, EVKK<br />

Üyeleri, KOSGEB<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

S1.2.2.<br />

KOBİ’lerde enerji<br />

verimliliğinin<br />

arttırılması<br />

S1.2.2.1. KOBİ’lere yönelik olarak enerji<br />

verimliliği ve sera gazı emisyonlarının<br />

sınırlandırılması konularında bilgilendirme<br />

yapılması, eğitim ve danışmanlık desteği<br />

sağlanması<br />

<strong>2011</strong>–2016<br />

Kapasite gelişimi,<br />

Rekabet gücünde artış<br />

Eğitim materyalleri ve WEB sitesi,<br />

Etüt rehberleri,<br />

İyi uygulamalar rehberi,<br />

Desteklenen KOBİ sayısı,<br />

Faydalanıcı sayısı<br />

KOSGEB<br />

BSTB, ETKB, KB, TOBB,<br />

STK’lar<br />

S1.2.2.2. KOBİ’lere yönelik finansman modelleri<br />

geliştirilerek enerji verimliliğine yönelik<br />

uygulamaların desteklenmesi<br />

S1.2.2.3. KOBİ’lere yönelik Verimlilik Arttırıcı<br />

Projelerin ve gönüllü anlaşma desteklerinin<br />

geliştirilmesi<br />

2012–2023 Rekabet gücünde artış<br />

<strong>2011</strong>–2023<br />

Kapasite gelişimi,<br />

Rekabet gücünde artış<br />

Yeni finansman modelleri,<br />

Finansman imkanlarında artış<br />

KOSGEB<br />

Desteklenen KOBİ sayısı KOSGEB<br />

BSTB, ETKB, EB, HM,<br />

Finans Kuruluşları<br />

ETKB, BSTB, KB, MPM,<br />

STK’lar<br />

92

SANAYİ SEKTÖRÜ<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

S1.2.3.<br />

Enerji yoğun<br />

sektörlerde enerji<br />

verimliliğinin<br />

arttırılması<br />

S1.2.3.1. Enerji etütlerinin gerçekleştirilerek<br />

enerji verimliliğine yönelik ulusal ve uluslararası<br />

karşılaştırmaların yapılması<br />

S1.2.3.2. Yüksek enerji verimliliğine sahip demo<br />

projelerin geliştirilerek uygulanması<br />

<strong>2011</strong>–2014 Rekabet gücünde artış<br />

Etüt raporları,<br />

Karşılaştırma raporları<br />

2012–2016 Rekabet gücünde artış Demo projeler<br />

ETKB<br />

Özel sektör<br />

kuruluşları<br />

S1.2.3.3. Enerji verimli teknoloji ve iyi<br />

uygulamaların transferi alanında sanayi sektörleri<br />

için rehber hazırlanması<br />

<strong>2011</strong>–2016 Rekabet gücünde artış Teknoloji transferi rehberi BSTB<br />

S1.2.3.4. Enerji yoğun sektörlerde enerji tasarruf<br />

potansiyelinin ve sektörel enerji verimliliği<br />

hedeflerinin belirlenmesi<br />

<strong>2011</strong>–2016 Rekabet gücünde artış<br />

Enerji yoğun sektörlerde ortalama<br />

spesifik enerji tüketimi<br />

ETKB<br />

S1.2.3.5. Yüksek enerji tasarrufu potansiyeline<br />

sahip yatırım projelerinin desteklenmesinin<br />

kalkınma planlarına entegrasyonu<br />

2014–2016 Rekabet gücünde artış<br />

Piyasada mevcut finansman<br />

olanakları<br />

KB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

BSTB, ÇŞB, KB, MPM,<br />

TÜSİAD, TOBB, TMMOB,<br />

STK’lar, Özel Sektör<br />

Kuruluşları<br />

BSTB, ÇŞB, ETKB, KB,<br />

MPM, KOSGEB, TÜSİAD,<br />

TOBB, STK’lar<br />

ÇŞB, ETKB, KB, KOSGEB,<br />

TÜBİTAK, TOBB, TÜSİAD,<br />

TMMOB, TTGV, STK’lar,<br />

Özel Sektör Kuruluşları<br />

MB, BSTB, ÇŞB, KB,<br />

TÜBİTAK, TOBB, TÜSİAD,<br />

STK’lar, Özel Sektör<br />

Kuruluşları<br />

ÇŞB, ETKB, TÜBİTAK,<br />

TÜSİAD, TOBB, STK’lar,<br />

Özel Sektör Kuruluşları<br />

93

AMAÇ S2. 2023 YILINA KADAR SANAYİ SEKTÖRÜNDE ÜRETİLEN GSYİH BAŞINA EŞDEĞER CO 2 YOĞUNLUĞUNUN AZALTILMASI<br />

HEDEF S2.1. Sera gazı emisyonlarının sınırlandırılmasına yönelik mali ve teknik altyapının geliştirilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

S2.1.1.<br />

Sera gazı emisyon<br />

yoğunluğunun<br />

azaltılmasına<br />

yönelik gönüllü<br />

anlaşmaların<br />

özendirilmesi<br />

S2.1.1.1. İlgili sektörlerle sera gazı emisyonlarının<br />

sınırlandırılmasına yönelik gönüllü anlaşmaların<br />

yapılması<br />

S2.1.1.2. Sera gazı emisyonlarının<br />

sınırlandırılması için ihtiyaç duyulan finansal<br />

araçlara erişimin araştırılması<br />

<strong>2011</strong>–2014<br />

2012–2014<br />

Rekabet gücünde artış,<br />

AB’ye uyum<br />

Rekabet gücünde artış,<br />

Kapasite gelişimi<br />

Uygulama yöntemleri ve akış<br />

şemaları,<br />

Deklarasyonlar,<br />

İşbirliği anlaşmaları<br />

Fayda/maliyet analizleri,<br />

Araştırma raporları<br />

ÇŞB<br />

EB, HM<br />

S2.1.1.3. Gönüllü anlaşmalar kapsamında<br />

teknolojik iyileştirmeler içeren projeler<br />

geliştirilmesine destek olunması ve proje<br />

sonuçlarının kamuoyu ile paylaşılması<br />

2013–2018<br />

Rekabet gücünde artış,<br />

AB’ye uyum,<br />

Bilgi toplumu,<br />

Yeni istihdam olanakları<br />

Seminerler, konferanslar BSTB<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

S2.1.2.<br />

Sanayi alt<br />

sektörlerinde düşük<br />

karbon yoğunluğuna<br />

geçişin<br />

desteklenmesi<br />

S.2.1.2.1. Sektör strateji belgelerinde düşük<br />

karbon yoğunluğuna geçişle ilgili konulara yer<br />

verilmesi<br />

S.2.1.2.2. Oluşturulan ve oluşturulacak olan<br />

kuluçka ve teknoloji merkezlerinde sanayide<br />

düşük karbon yoğunluğuna yönelik çalışmaların<br />

yapılması<br />

S2.1.2.3. Düşük karbonlu kalkınmaya geçiş için<br />

finansman modellerinin geliştirilmesine ilişkin<br />

etüt yapılması<br />

2014–2016<br />

2012–2014<br />

<strong>2011</strong>–2013<br />

Kapasite gelişimi,<br />

AB’ye uyum<br />

Rekabet gücünde artış,<br />

Makro ekonomik istikrar,<br />

Yeni istihdam olanakları<br />

Yeni istihdam olanakları,<br />

Rekabet gücünde artış<br />

<strong>Eylem</strong> planları BSTB<br />

Teknoloji geliştirme bölgelerinde<br />

faaliyette olan kuruluşların sayısı<br />

ve yeni istihdam olanakları<br />

Fayda/maliyet analizleri,<br />

Finansal modeller için gerekli<br />

düzenlemeler<br />

BSTB<br />

KB, EB, HM<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

BSTB, ETKB, KB,<br />

KOSGEB, TÜSİAD, TOBB,<br />

TMMOB, STK’lar, Özel<br />

Sektör Kuruluşları<br />

BSTB, ETKB, ÇŞB, KB,<br />

KOSGEB<br />

ÇŞB, ETKB, KB, KOSGEB,<br />

TSE, TÜSİAD, TOBB,<br />

TMMOB, TTGV, STK’lar,<br />

Özel Sektör Kuruluşları<br />

ÇŞB, ETKB, KB, KOSGEB,<br />

TÜBİTAK, TÜSİAD, TOBB,<br />

TMMOB, STK’lar, Özel<br />

Sektör Kuruluşları<br />

ÇŞB, ETKB, KB, KOSGEB,<br />

TÜBİTAK, TÜSİAD, TOBB,<br />

TMMOB, STK’lar, Özel<br />

Sektör Kuruluşları<br />

MB, BSTB, ÇŞB, ETKB,<br />

GTHB, KOSGEB<br />

94

SANAYİ SEKTÖRÜ<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

S2.1.3.<br />

Sektörel işletmeler<br />

ve ürün bazında<br />

(Enerji Verimliliği<br />

Kanunu’nun 7.<br />

Maddesinde yer alan<br />

cihazlar öncelikli<br />

olarak) karbon ayak<br />

izinin azaltılması<br />

S2.1.3.1. Sanayi sektöründe faaliyet gösteren<br />

işletmeler ve ürün bazında karbon ayak izinin<br />

hesaplanması ve karbon ayak izinin azaltılmasına<br />

yönelik eylem planı oluşturulması<br />

<strong>2011</strong>–2015<br />

Rekabet gücünde artış,<br />

Kapasite gelişimi,<br />

AB’ye uyum,<br />

Politika oluşturma kapasitesi<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Karbon ayak izini hesaplayan<br />

işletme sayısındaki artış,<br />

Karbon ayak izi belirlenmiş ürün<br />

sayısı<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

Özel Sektör<br />

Kuruluşları<br />

HEDEF S2.2. 2023 yılına kadar sanayi sektöründe sera gazı emisyonlarının sınırlandırılmasına yönelik yeni teknolojilerin geliştirilmesi ve kullanılması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

S2.2.1.<br />

Sanayi sektöründe<br />

düşük sera<br />

gazı emisyonlu<br />

teknolojilere<br />

yönelik Ar-Ge ve<br />

teknoloji transferi<br />

çalışmalarının<br />

desteklenmesi<br />

S2.2.1.1. Sanayi sektöründe sera gazı<br />

emisyonlarının sınırlandırılmasına yönelik<br />

Teknoloji İhtiyaç Analizinin (Technology Needs<br />

Assessment-TNA) yapılması<br />

S2.2.1.2. BSTB’nin sanayi ile ilgili Ar-Ge<br />

desteklerinde iklim değişikliğinin öncelikli<br />

alanlar kapsamına alınması yönünde çalışmalar<br />

yapılması<br />

S2.2.1.3. Sanayi sektöründe düşük sera gazı<br />

emisyonlu teknolojilere yönelik iyi uygulama<br />

örneklerinin kamuoyu ile paylaşılması<br />

2012–2014 Kapasite gelişimi<br />

<strong>2011</strong>–2014 Rekabet gücünde artış<br />

2014–2018 Rekabet gücünde artış<br />

Sektörel TNA raporları,<br />

Çıktıların BMİDÇS altında<br />

kullanılması<br />

İklim değişikliğine yönelik proje<br />

sayısı ve destek büyüklükleri<br />

İyi uygulama örneği sayısında<br />

artış,<br />

Konferanslar, seminerler<br />

BSTB<br />

BSTB<br />

BSTB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

ÇŞB, ETKB, BSTB,<br />

KOSGEB, TSE, TÜSİAD,<br />

TOBB, TMMOB, STK’lar<br />

ÇŞB, ETKB, KB, KOSGEB,<br />

TÜBİTAK, TÜSİAD, TOBB,<br />

TTGV, TMMOB, STK’lar,<br />

Özel Sektör Kuruluşları<br />

ÇŞB, ETKB, KB, KOSGEB,<br />

TÜBİTAK, TÜSİAD, TOBB,<br />

TMMOB, STK’lar, Özel<br />

Sektör Kuruluşları<br />

ÇŞB, ETKB, KB, KOSGEB,<br />

TÜBİTAK, TÜSİAD, TOBB,<br />

TMMOB, STK’lar, Özel<br />

Sektör Kuruluşları<br />

95

AMAÇ S3. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İLE MÜCADELEYE YÖNELİK OLARAK SANAYİ SEKTÖRÜ KAPASİTESİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ<br />

HEDEF S3.1. 2015 yılına kadar sanayi sektöründe sera gazı emisyonlarının sınırlandırılmasına yönelik bilgi altyapısının oluşturulması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

S3.1.1.<br />

Sektöre yenilenebilir<br />

enerji, enerji<br />

verimliliği,<br />

temiz üretim ve<br />

iklim değişikliği<br />

ile mücadele<br />

konularında teknik<br />

destek sağlanması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

S3.1.2.<br />

Enerji yönetim<br />

sistemlerinin<br />

geliştirilmesine<br />

yönelik kapasitenin<br />

güçlendirilmesi<br />

S3.1.1.1. Sanayi alt sektörlerinde iklim<br />

değişikliği ile mücadeleye yönelik kılavuz<br />

el kitaplarının oluşturulması, bilimsel ve<br />

teknik kongre/seminer/çalıştayların/eğitim<br />

programlarının düzenlenmesi<br />

S3.1.1.2.Sanayi sektörlerine yönelik<br />

bilgilendirmelerin yapılması<br />

S3.1.2.1. ISO 50001/EN 16001 Enerji Yönetimi<br />

standardı ile ilgili kılavuz dokümanların<br />

hazırlanması ve eğitim seminerlerinin<br />

düzenlenmesi<br />

S3.1.2.2. Enerji yönetim sistemine yönelik<br />

sektörel uzmanların eğitimi<br />

2014–2020 Kapasite gelişimi<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Kılavuzlar, kongreler,<br />

seminerler, çalıştaylar<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

BSTB<br />

<strong>2011</strong>–2020 Kapasite gelişimi Etkinlik sayısı BSTB<br />

<strong>2011</strong>–2015 Kapasite gelişimi<br />

Seminer ve katılımcı sayısı,<br />

Kılavuz dokümanlar<br />

2012–2014 Yeni istihdam olanakları Eğitilen uzman sayısı ETKB<br />

TSE<br />

S3.1.2.3. KOBİ’lere yönelik mevcut yönetmelik<br />

kapsamında sağlanan desteklerin tanıtılarak<br />

yaygınlaştırılması<br />

2012–2014 Rekabet gücünde artış Yıllık Destek Miktarı KOSGEB<br />

S3.1.2.4. Enerji yönetiminin sonuçlarının sera<br />

gazı emisyonu sınırlandırılmasına etkisinin<br />

raporlanması<br />

2013–2015 ETKB<br />

S3.1.2.5. 1000 TEP üzeri işletmelerin tümünde<br />

enerji yöneticisinin belirlenmesi<br />

<strong>2011</strong>–2015 Yeni istihdam olanakları<br />

Enerji yöneticisi sayısındaki<br />

artış<br />

ETKB<br />

S3.1.2.6. Sanayi İklim Değişikliği Teknoloji<br />

Platformu’nun oluşturulması<br />

2013–2014 Kapasite gelişimi Platformun oluşturulması TOBB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

ÇŞB, ETKB, KB, KOSGEB, MPM,<br />

TSE, TÜSİAD, TOBB, TMMOB,<br />

STK’lar, Özel Sektör Kuruluşları<br />

ÇŞB, ETKB, KB, KOSGEB,<br />

TÜSİAD, TOBB, TMMOB, STK’lar,<br />

Özel Sektör Kuruluşları<br />

BSTB, ÇŞB, ETKB, KB, KOSGEB,<br />

TÜİK, KA, TÜSİAD, TOBB,<br />

TMMOB, STK’lar, Özel Sektör<br />

Kuruluşları<br />

BSTB, ÇŞB, ETKB, KB, KOSGEB,<br />

TÜİK, KA, TÜSİAD, TOBB,<br />

TMMOB, STK’lar, Özel Sektör<br />

Kuruluşları<br />

BSTB, ÇŞB, ETKB, KB, TSE, Özel<br />

Sektör Kuruluşları<br />

BSTB, ÇŞB, KB, TÜİK, TSE,<br />

KOSGEB, TÜSİAD, TOBB,<br />

TMMOB, STK’lar, Özel Sektör<br />

Kuruluşları<br />

BSTB, ÇŞB, ETKB, TMMOB,<br />

STK’lar, Özel Sektör Kuruluşları<br />

ÇŞB, ETKB, BSTB, KB, TÜİK,<br />

KOSGEB, TÜSİAD, TMMOB,<br />

STK’lar, Özel Sektör Kuruluşları<br />

96

ULAŞTIRMA SEKTÖRÜ

ULAŞTIRMA SEKTÖRÜ<br />

AMAÇ U1. İNTERMODAL TAŞIMACILIK SİSTEMİ GELİŞTİRİLEREK YÜK VE YOLCU TAŞIMACILIĞINDA ULAŞIM TÜRLERİNİN DENGELİ KULLANIMININ SAĞLANMASI<br />

HEDEF U1.1. 2023 yılı itibariyle demiryollarının yük taşımacılığında (2009 yılında %5 olan) payının %15’e, yolcu taşımacılığındaki (2009 yılında %2 olan) payının %10’a<br />

çıkarılması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

U1.1.1.<br />

Demiryolu<br />

altyapısının ve<br />

üst yapısının<br />

geliştirilmesi<br />

U1.1.1.1. Mevcut demiryolu ağının yenilenerek<br />

standartlarının yükseltilmesi, elektrifikasyon ve<br />

sinyalizasyonunun yapılması<br />

U1.1.1.2. 2023 yılına kadar 10.000 km hızlı tren<br />

demiryolu hattının ve 5.000 km konvansiyonel<br />

demiryolu hattının inşa edilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2023<br />

<strong>2011</strong>-2023<br />

Dış kaynaklara (petrole)<br />

bağımlılığın azalması<br />

Dış kaynaklara (petrole)<br />

bağımlılığın azalması,<br />

Karayollarındaki trafik<br />

yoğunluğunun azalması<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

Belirlenen yeni hat oranı TCDD MB, UBAK, KB, EB, HM<br />

Planlanan uzunlukta hattın<br />

yapılması<br />

UBAK, TCDD MB, KB, EB, HM<br />

U1.1.1.3. TINA çalışmasında belirlenen çekirdek<br />

ağ “uzantıları”na ilişkin fizibilite çalışmalarının<br />

yapılması<br />

2012-2014<br />

Dış kaynaklara (petrole)<br />

bağımlılığın azalması<br />

Fizibilite raporları UBAK, TCDD KB<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

U1.1.2.<br />

Kombine<br />

taşımacılık<br />

geliştirilerek<br />

demiryollarının<br />

yolcu ve yük<br />

taşımacılığındaki<br />

rolünün<br />

etkinleştirilmesi<br />

U1.1.1.4. Mevcut çeken ve çekilen araç parkının<br />

yenilenmesi<br />

2012-2023<br />

U1.1.2.1. Lojistik merkez sayısının artırılması <strong>2011</strong>-2014<br />

U1.1.2.2. Demiryollarının limanlar ve Organize<br />

Sanayi Bölgeleri (OSB) ile bağlantı ve<br />

entegrasyonunun güçlendirilmesine yönelik<br />

olarak iltisak hatlarının inşa edilmesi<br />

U1.1.2.3 . Yeni demiryolu yatırım projelerinin;<br />

havayolu, limanlar ve karayolları ile birbirlerini<br />

tamamlayacak şekilde planlanması<br />

2014-2023<br />

2014-2023<br />

Karayollarındaki trafik<br />

yoğunluğunun azalması,<br />

Verimlilik ve güvenliğin<br />

artması<br />

Karayollarındaki trafik<br />

yoğunluğunun azalması<br />

Karayollarındaki trafik<br />

yoğunluğunun azalması<br />

Dış kaynaklara (petrole)<br />

bağımlılığın azalması<br />

Çeken ve çekilen yeni araçların<br />

devreye girmesi<br />

TCDD KB, EB, HM<br />

Lojistik merkez sayısı TCDD UBAK, KB, EB, HM<br />

Bağlantılar ve İltisak hatları UBAK, TCDD KB, EB, HM, DM<br />

Demiryolu kullanımının artması UBAK<br />

UBAK, KB, EB, HM, DM,<br />

DHMİ, TCDD, KGM,<br />

SHGM<br />

99

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar Çıktılar ve Performans Göstergeleri<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

U1.1.3.<br />

Demiryollarında<br />

yolcu taşıma<br />

hizmet kalitesinin<br />

yükseltilmesi<br />

U1.1.3.1. Yolculuk süresini kısaltan, konforlu ve<br />

dakik bir hizmet verilmesini sağlayacak işletme<br />

yaklaşımlarının uygulanması<br />

U1.1.3.2. Tarife, zaman çizelgesi ve bilet satışına<br />

ilişkin bilgilendirme ve internet üzerinden satın<br />

alma hizmetlerinin geliştirilmesi<br />

2012-2016<br />

2012-2014<br />

Karayollarındaki trafik<br />

yoğunluğunun azalması<br />

Karayollarındaki trafik<br />

yoğunluğunun azalması,<br />

Ekonomik kazançlar<br />

İyi işletme uygulamaları için<br />

rehberler, personele hizmet içi<br />

eğitim, performans değerlendirme<br />

rehberleri, yolcu sayısındaki artış<br />

Kullanıcı dostu internet sitesi,<br />

Bilgilendirme materyalleri ve<br />

yöntemlerinde artış<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

TCDD UBAK, KB<br />

TCDD KB<br />

U1.1.3.3. Büyükşehirlerde demiryolu ana<br />

istasyonlarına yolcu ulaşımını sağlayan alternatif<br />

ulaşım hatlarının oluşturulması<br />

2014-2023 Trafik yoğunluğunda azalma<br />

Alternatif ulaşım hatları için yatırımlar<br />

ve düzenlemeler<br />

Belediyeler KB<br />

HEDEF U1.2. 2023 yılı itibariyle denizyollarının kabotaj yük taşımacılığındaki (2009 yılında ton-km olarak %2,66 olan) payının %10’a, yolcu taşımacılığındaki (2009 yılında<br />

yolcu-km olarak %0,37 olan) payının %4’e çıkarılması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

U1.2.1.<br />

Denizyolu ulaşım<br />

altyapısının<br />

geliştirilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

U1.2.2.<br />

Denizyolu<br />

taşımacılığında<br />

kullanılan filonun<br />

yenilenmesi ve<br />

geliştirilmesi<br />

U1.2.1.1. Mevcut limanlarda teknoloji, altyapı ve<br />

standartların geliştirilmesi<br />

U1.2.1.2. Ulaştırma Kıyı Yapıları Master Plan<br />

Çalışması esas alınarak, Ulaştırma Ana Planı<br />

kapsamında yerleri belirlenen yeni limanların<br />

yerlerinin yap-işlet-devret modeli ile hayata<br />

geçirilmesi<br />

U1.2.2.1. Deniz ticaret filosunun yeni gemilerle,<br />

yeni makine ve ekipmanlarla güçlendirilmesi,<br />

gemi sayısının arttırılması<br />

U1.2.2.2.Yük, yolcu ve araç taşımacılığında<br />

kullanılmak üzere ihtiyaç duyulan hatlarda Ro-Ro<br />

gemi sayısının arttırılması<br />

U1.2.2.3. Limanlarda çağdaş işletim tekniklerinin<br />

uygulanması<br />

2014-2016<br />

2014-2016<br />

2014-2016<br />

2014-2016<br />

2014-2016<br />

Karayollarındaki trafik<br />

yoğunluğunun azalması<br />

Karayollarındaki trafik<br />

yoğunluğunun azalması<br />

Karayollarındaki trafik<br />

yoğunluğunun azalması<br />

Karayollarında taşınan<br />

yolcu, yük ve araç<br />

yoğunluğunun azalması<br />

Karayollarında taşınan<br />

yolcu, yük ve araç<br />

yoğunluğunun azalması<br />

Limanlarda ileri teknoloji ve altyapı<br />

yatırımları<br />

Yeni liman yerlerini gösteren<br />

haritalar,<br />

Yatırımlarda özel sektör payının<br />

arttırılması<br />

Deniz ticaret filosuna alınan yeni<br />

gemiler, makinelerde yapılan<br />

modifikasyon, gemi sayısında artış<br />

Ro-Ro gemi sayısında artış,<br />

Deniz taşımacılığında artış<br />

Çağdaş işletme teknikleri konusunda<br />

hizmet içi eğitimler,<br />

İşletme yönergeleri<br />

DM ÇŞB, KB, DLH, TÜRKLİM<br />

UBAK ÇŞB, KB, DM, ÖİB<br />

DM UBAK, KB<br />

DM UBAK, KB<br />

DM<br />

UBAK, GTB, TCDD,<br />

TÜRKLİM<br />

100

ULAŞTIRMA SEKTÖRÜ<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar Çıktılar ve Performans Göstergeleri<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U1.2.3.<br />

Kombine taşımacılık<br />

anlayışı doğrultusunda<br />

denizyolu altyapısının<br />

geliştirilerek diğer<br />

ulaşım türleriyle<br />

entegre edilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U1.2.4.<br />

Denizyolu<br />

taşımacılığının<br />

desteklenmesi<br />

U1.2.3.1. Kombine ve intermodal<br />

taşımacılık altyapısının kurulması ve<br />

modlar arası aktarma terminallerinin<br />

oluşturulması<br />

U1.2.4.1. Kabotaj taşımacılığının, vergi<br />

teşvikleri geliştirilerek desteklenmesi<br />

2015-2023<br />

2012-2014<br />

Karayollarında taşınan yolcu,<br />

yük ve araç yoğunluğunun<br />

azalması<br />

Karayollarında taşınan yolcu,<br />

yük ve araç yoğunluğunun<br />

azalması<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

Bağlantılar ve yeni aktarma terminalleri UBAK<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

KB, EB, DM, TCDD,<br />

KGM, SHGM, DHMİ<br />

Teşvik tedbirlerini içeren düzenlemeler DM UBAK, MB<br />

HEDEF U1.3. 2023 yılı itibariyle karayollarının yük taşımacılığındaki (2009 yılında ton-km olarak %80,63 olan) payının %60’ın altına, yolcu taşımacılığındaki (2009 yılında<br />

yolcu-km olarak %89,59 olan) payının %72’ye düşürülmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U1.3.1.<br />

Karayolu<br />

planlamasında<br />

intermodal koridor<br />

yaklaşımının<br />

benimsenmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U1.3.2.<br />

Karayolu üzerindeki<br />

yoğun yük ve yolcu<br />

trafiğinin farklı ulaşım<br />

türlerine kaydırılması<br />

için uygun ekonomik<br />

araçların belirlenmesi<br />

U1.3.1.1. Kombine taşımacılığı<br />

desteklemek amacıyla entegre güzergah<br />

planlarının çevresel, sosyal ve ekonomik<br />

analizleri yapılarak hazırlanması<br />

U1.3.2.1. Vergi, fiyatlandırma, cezalar<br />

konusunda talep esnekliği araştırmaları<br />

yapılması<br />

U1.3.2.2. Yolcu ve yük taşımacılığında,<br />

asgari taşıma fiyatları ve kapasite<br />

üzeri yüklenme konusunda denetim ve<br />

cezaların etkinleştirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2023<br />

2012-2023<br />

2015-2016<br />

Dış kaynaklara (petrole)<br />

bağımlılığın azalması,<br />

Karayollarındaki trafik<br />

yoğunluğunun azalması<br />

Dış kaynaklara (petrole)<br />

bağımlılığın azalması,<br />

Karayollarında taşınan yolcu,<br />

Yük ve araç yoğunluğunun<br />

azalması<br />

Karayollarında taşınan yolcu,<br />

yük ve araç yoğunluğunun<br />

azalması,<br />

Dış kaynaklara (petrole)<br />

bağımlılığın azalması,<br />

AB’ye uyum<br />

Entegre güzergâh planları, düzenlemeler,<br />

rehberler, eğitimler<br />

Sonuç raporları,<br />

Fayda/maliyet analizleri<br />

Cezaları belirleyen düzenleme,<br />

Artan denetçi sayısı<br />

UBAK KB, DM, KGM, TCDD<br />

UBAK<br />

UBAK<br />

İB, MB, KB, DM, KGM,<br />

TCDD, TÜBİTAK,<br />

Belediyeler, Ünv.ler,<br />

Özel sektör kuruluşları,<br />

STK’lar<br />

MB, İB, DM, SHGM,<br />

KGM, Özel sektör<br />

kuruluşları, STK’lar<br />

101

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar Çıktılar ve Performans Göstergeleri<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U1.3.3.<br />

Karayollarında<br />

bilgi ve iletişim<br />

teknolojilerindeki<br />

gelişmelerden ve akıllı<br />

ulaşım sistemlerinden<br />

yararlanılması<br />

U1.3.3.1. Akıllı ulaşım sistemlerinin<br />

geliştirilmesi için Ar-Ge çalışmaları<br />

yapılması<br />

U1.3.3.2. Ana Trafik Yönetim Sistemi<br />

Merkezi (ATYSM) kurulması<br />

2012-2016<br />

2014-2018<br />

<strong>Ulusal</strong> sanayi ve teknoloji<br />

kapasitesinin arttırılması<br />

Trafik kazalarında ve trafikte<br />

kaybedilen zamanda azalma<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

Ar-Ge sonuç raporları UBAK<br />

Yeni teknolojilerin ticarileşmesi UBAK<br />

HEDEF U1.4. 2023 yılına kadar “Ulaştırma Ana Planı”nın hazırlanması ve uygulamaya konması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U1.4.1.<br />

“Ulaştırma<br />

Ana Planı”nın<br />

hazırlanmasına<br />

yönelik çalışmaların<br />

yürütülmesi<br />

U1.4.1.1. Ulaştırma sektöründe sera<br />

gazı emisyonlarının sınırlandırma<br />

seçeneklerinin, azaltım potansiyellerinin<br />

ve maliyetlerinin hesaplanması ile ileriye<br />

yönelik projeksiyonların yapılması<br />

U1.4.1.2. Düşük karbon ekonomisine<br />

yönelik amaç ve hedeflerin Ulaştırma<br />

Ana Planı’na entegre edilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2023<br />

Düşük karbon odaklı büyüme<br />

için kapasite gelişimi<br />

Fayda/maliyet analiz sonuçları UBAK<br />

2013-2023 Kapasite gelişimi Entegre edilmiş Ulaştırma Ana Planı UBAK<br />

U1.4.1.3. “Ulaştırma Ana Planı”nın<br />

hazırlanması<br />

2013-2023 AB’ye uyum<br />

YPK onaylı Ulaştırma Ana Planı,<br />

Fayda/maliyet analizleri<br />

UBAK<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

KB, KGM, TÜBİTAK,<br />

Ünv.ler, Özel sektör<br />

kuruluşları<br />

İB, İl Emniyet (Trafik)<br />

Müdürlükleri, Belediyeler<br />

ÇŞB, UBAK bağlı ve ilgili<br />

kuruluşları, Ünv.ler, Özel<br />

Sektör<br />

KB, Özel Sektör<br />

Kuruluşları, Ünv.ler<br />

MB, İB, MSB, BSTB,<br />

GTB, KTB, GTHB, ETKB,<br />

ÇŞB, KB, UBAK bağlı<br />

ve ilgili kuruluşları,<br />

Belediyeler, STK’lar,<br />

Ünv.ler<br />

102

ULAŞTIRMA SEKTÖRÜ<br />

AMAÇ U2. KENTSEL ULAŞIMIN SÜRDÜRÜLEBİLİR ULAŞIM İLKELERİ DOĞRULTUSUNDA YENİDEN YAPILANDIRILMASI<br />

HEDEF U2.1. Kentiçi ulaşımda, bireysel araç kullanımından kaynaklı emisyon artış hızının sınırlandırılması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar Çıktılar ve Performans Göstergeleri<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U2.1.1.<br />

Toplu taşıma<br />

hizmetinin<br />

geliştirilmesi ve<br />

iyileştirilmesi<br />

U2.1.1.1. Hizmet kalitesinin arttırılması<br />

için sektör çalışanlarına hizmet içi eğitim<br />

verilmesi<br />

U2.1.1.2. Kentsel karayolu, denizyolu,<br />

demiryolu ve raylı sistem ulaşımı<br />

için gerekli yatırımların ve işletme<br />

düzenlemelerinin yapılması<br />

U2.1.1.3. Toplu taşıma sistemlerinin<br />

birbiriyle ve diğer kentsel ulaşım<br />

türleriyle entegre edilmesi<br />

U2.1.1.4. Toplu taşımada bilet<br />

sisteminin kullanıcı sayısını arttıracak<br />

şekilde düzenlenmesi<br />

U2.1.1.5. Konut, çalışma alanı gibi her<br />

tür yeni gelişme alanı önerisinin, etkili<br />

bir toplu taşıma hizmeti sunulabilecek<br />

konumda ana toplu taşıma güzergâhları<br />

üzerinde olması<br />

2012-2016<br />

2014-2016<br />

2013-2016<br />

Erişim/ulaşım olanaklarının<br />

toplumun her kesimi için<br />

arttırılması<br />

Erişim/ulaşım olanaklarının<br />

toplumun her kesimi için<br />

arttırılması<br />

Kamu hizmet düzeyinde<br />

iyileşme,<br />

Erişim/ulaşım olanaklarının<br />

toplumun her kesimi için<br />

arttırılması,<br />

Trafik sıkışıklığında azalma<br />

2013-2016 Trafik sıkışıklığında azalma<br />

2014-2016<br />

Erişim/ulaşım olanaklarının<br />

toplumun her kesimi için<br />

arttırılması<br />

Hizmet içi eğitimler, işletme rehberleri,<br />

Müşteri memnuniyeti ölçüm ve izleme<br />

sistemi<br />

Değerlendirilme raporu,<br />

Fizibilite çalışmaları<br />

Entegre toplu taşıma planı,<br />

Toplu taşıma kullanımında artış,<br />

Fiyat düzenlemeleri için fayda/maliyet<br />

analizi,<br />

Ortak bilet ve kart uygulamaları,<br />

Kamuoyuna yapılan bilgilendirmeler,<br />

Yasal düzenlemeler<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

Belediyeler<br />

UBAK,<br />

Belediyeler<br />

Belediyeler<br />

Belediyeler<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

STK’lar,<br />

Tüketici Birlikleri<br />

KB, TCDD, STK’lar,<br />

Özürlüler İdaresi<br />

Başkanlığı<br />

UBAK, KB, TCDD,<br />

STK’lar, Özel Sektör,<br />

Özürlüler İdaresi<br />

Başkanlığı<br />

UBAK, KB, TCDD,<br />

STK’lar, Özel Sektör<br />

Tüketici Birlikleri<br />

Rehberler Belediyeler UBAK, ÇŞB, TOKİ<br />

103

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar Çıktılar ve Performans Göstergeleri<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U2.1.2.<br />

Bisiklet ve yaya<br />

ulaşımının<br />

geliştirilmesi ve<br />

iyileştirilmesi<br />

U2.1.2.1. Kent bütününde bisiklet yol<br />

ağları (bisiklet yolları veya şeritleri),<br />

bisiklet park alanları, akıllı bisiklet /<br />

bisiklet İstasyonlarının oluşturulması<br />

U2.1.2.2. Kent merkezlerinde<br />

otomobillerden arındırılmış yaya yolları<br />

ve alanların oluşturulması, yayaların<br />

kentsel yol ağı içinde her yere ulaşımının<br />

sağlanması<br />

U2.1.2.3. Yaya ve bisiklet yolculuklarını<br />

cazip seçenekler haline getirmeye<br />

yönelik kent planlama yaklaşımlarının<br />

uygulanması<br />

2014-2016<br />

2014-2016<br />

2014-2016<br />

Erişim/ulaşım olanaklarının<br />

toplumun her kesimi için<br />

arttırılması<br />

Erişim/ulaşım olanaklarının<br />

toplumun her kesimi için<br />

arttırılması<br />

Erişim/ulaşım olanaklarının<br />

toplumun her kesimi için<br />

arttırılması,<br />

AB’ye uyum<br />

Bisiklet yol ağı uzunluğunda artış,<br />

Bisiklet park alanları kapasitesinde artış<br />

Kent merkezlerinde otomobillerden<br />

arındırılmış yaya yolları ve alanları,<br />

Yayalar için kolay kullanılabilir kentsel yol<br />

ağı<br />

Planlama ve tasarımda toplu taşıma,<br />

bisiklet ve yaya erişimi için standartlar<br />

geliştirilmesi,<br />

Rehberlerin oluşturulması<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

Belediyeler STK’lar<br />

Belediyeler<br />

Belediyeler<br />

İB, Özürlüler İdaresi<br />

Başkanlığı, STK’lar<br />

ÇŞB, KB, Özürlüler<br />

İdaresi Başkanlığı, Ünv.<br />

ler, STK’lar<br />

U2.1.2.4. “Yavaş Şehir” (Slowcity)<br />

kavramının özendirilmesi; bu yönde<br />

uygulamalar yapılması<br />

2014-2020<br />

Sürdürülebilir kent kavramı<br />

ve uygulamalarının hayata<br />

geçirilmesi<br />

“Yavaş Şehir” sertifikası alan kent sayısında<br />

artış<br />

Belediyeler ÇŞB, STK’lar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U2.1.3.<br />

Kent merkezine<br />

yapılan yolculuklarda<br />

otomobil kullanımını<br />

caydırıcı yolculuk talep<br />

yönetimi tekniklerinin<br />

uygulanması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U2.1.4.<br />

Trafikteki araç<br />

yoğunluğunu azaltmak<br />

için düzenlemelerin ve<br />

denetimlerin yapılması<br />

U2.1.3.1. Kent merkezlerinde yola taşıt<br />

parkının etkin denetimi, mevcut otopark<br />

kapasitesinin kısa süreli park amacıyla<br />

kullanılması, caydırıcı fiyatlandırma<br />

politikalarının uygulanması ve akıllı<br />

otopark sistemlerinin oluşturulması<br />

U2.1.3.2. Kent merkezlerine otomobil<br />

girişini sınırlandırılmasına yönelik<br />

uygulamalarının değerlendirilmesi<br />

U2.1.4.1. Taksilerin sadece duraklarda<br />

beklemelerinin sağlanması ve kent içi<br />

trafikte boş durumda seyahat eden ticari<br />

araçlara denetim ve yaptırım getirilmesi<br />

U2.1.4.2. Kent içi lojistik kapsamında<br />

ağır yük araçlarının sadece belli saatler<br />

içinde kente girebilmesine yönelik<br />

düzenlemelerin yapılması<br />

2014-2020<br />

Trafikte kaybedilen zamanın<br />

azalması<br />

Kent merkezindeki otoparkların işletme esas<br />

ve usulleri yönergesi,<br />

Kent merkezlerinde yol boyu araç parkına<br />

ilişkin yeniden düzenleme,<br />

Park fiyatlarında artış<br />

Belediyeler ÇŞB, EGM, STK’lar<br />

2015-2020 Yerel yönetimlere ek gelir Değerlendirme raporu Belediyeler STK’lar<br />

2013-2014<br />

2013-2014<br />

Trafikte kaybedilen zamanın<br />

azalması<br />

Trafikte kaybedilen zamanın<br />

azalması<br />

Ticari araçlara denetim ve yaptırım<br />

düzenlemesi<br />

EGM Belediyeler, STK’lar<br />

Yasal düzenleme Belediyeler EGM<br />

104

ULAŞTIRMA SEKTÖRÜ<br />

HEDEF U2.2. Kentlerde sürdürülebilir ulaşım planlama yaklaşımlarının uygulanması için 2023 yılı sonuna kadar kentsel ulaşıma ilişkin gerekli mevzuat, kurumsal yapı ve rehber belgelerinin<br />

oluşturulması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar Çıktılar ve Performans Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U2.2.1.<br />

Mevcut mevzuatın<br />

gözden geçirilmesi<br />

ve yeniden<br />

yapılandırılması<br />

U2.2.1.1. Kentsel Ulaşım Yasası ve<br />

yönetmeliklerinin hazırlanarak yürürlüğe<br />

konması<br />

U2.2.1.2. Kentiçi ulaşım planlarının her<br />

ölçekteki imar planları ve çevre düzeni<br />

planlarıyla bütünleşik olarak hazırlanmasını ve<br />

onanmasını zorunlu kılacak yasal düzenleme<br />

yapılması<br />

U2.2.1.3. “Plan Değişikliğine Ait Esaslara<br />

Dair Yönetmelik”te değişiklik yapılarak<br />

her türlü plan değişikliğinde trafik etki<br />

değerlendirmesini zorunlu kılacak yasal<br />

düzenlemenin yapılması<br />

U2.2.1.4. Ulaşım Ana Planı ile İmar Planları<br />

kapsamında bisiklet yolu planı ve yaya<br />

planının yapılmasına, ilgili yönetmeliklerde<br />

değişiklik yapılarak yer verilmesi<br />

U2.2.1.5. “Ulaşımda Enerji Verimliliğinin<br />

Artırılmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında<br />

Yönetmelik”in, yaya ulaşımına ilişkin tedbirleri<br />

içerecek biçimde, trafik akışını hızlandırmayı<br />

amaçlayan öneriler ile ulaşım ana planının<br />

yapılabilirliği gözden geçirilerek revize<br />

edilmesi<br />

2012-2014<br />

2012-2014<br />

2012-2014<br />

Sürdürülebilir ulaşım<br />

yaklaşımlarının kentlerde<br />

uygulanması<br />

Yaşam kalitesinin<br />

artması,<br />

Kaynakların verimli<br />

kullanılması<br />

Trafik yoğunluğuna<br />

bağlı gürültü ve hava<br />

kirliliğinin önlenmesi<br />

Yasal düzenleme İB, UBAK<br />

Yasal düzenleme<br />

2012-2014 İnsan sağlığına katkı Yasal düzenleme<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Sürdürülebilir ulaşım<br />

yaklaşımlarının kentlerde<br />

uygulanması<br />

Yasal düzenleme ÇŞB<br />

Yönetmelik değişiklikleri UBAK<br />

UBAK (Ulaşım<br />

planına ilişkin<br />

yönetmelikler),<br />

ÇŞB (İmar<br />

Planlarına ilişkin<br />

yönetmelikler)<br />

UBAK (Ulaşım<br />

planına ilişkin<br />

yönetmelikler),<br />

ÇŞB (İmar<br />

Planlarına ilişkin<br />

yönetmelikler)<br />

ÇŞB, KB, EGM,<br />

Belediyeler, STK’lar<br />

ÇŞB, KB, KA,<br />

Valilikler,<br />

Belediyeler, STK’lar<br />

UB, İB, KB, STK’lar,<br />

Belediyeler<br />

İB, KB, Belediyeler,<br />

STK’lar<br />

ÇŞB, EİE,<br />

Belediyeler, STK’lar<br />

105

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar Çıktılar ve Performans Göstergeleri<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U2.2.2.<br />

Kentsel ulaşıma<br />

yönelik kurumsal<br />

yeniden yapılandırma<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U2.2.3.<br />

Kentsel ulaşım<br />

uygulamalarını<br />

yönlendirecek<br />

rehber belgelerin<br />

oluşturulması<br />

U2.2.2.1. Sürdürülebilir kentsel ulaşım<br />

planlaması ve yönetimi için politika oluşturan,<br />

yönlendiren ve denetleyen, ulusal düzeyde<br />

sorumlu bir Kentsel Ulaşım Birimi’nin<br />

kurulması<br />

U2.2.2.2. Oluşturulan Kentsel Ulaşım<br />

Birimi’nin, ilgili diğer kamu ve özel sektör<br />

temsilcileri, yerel yönetimler, bilim insanları<br />

ve konuyla ilgili uzmanlardan oluşan bağımsız<br />

bir kurul ile birlikte ulusal düzeyde Kentsel<br />

Ulaşım Stratejisini hazırlaması<br />

U2.2.3.1. Ulaşım planlama, raylı sistem<br />

yatırım planlama, yolculuk talep yönetimi,<br />

yaya ulaşımına ilişkin engelsiz/evrensel<br />

tasarım konularında tüm yerel idarelere<br />

dağıtılacak kılavuzun hazırlanması<br />

2012-2016<br />

2013-2023<br />

2013-2023<br />

Sürdürülebilir ulaşım<br />

yaklaşımlarının kentlerde<br />

uygulanması<br />

Sürdürülebilir ulaşım<br />

yaklaşımlarının kentlerde<br />

uygulanması<br />

Sürdürülebilir ulaşım<br />

yaklaşımlarının<br />

kentlerde uygulanması,<br />

Kamu kaynaklarının<br />

verimli kullanımı<br />

Öngörülen kurumsal yapının<br />

oluşturulması<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İB, ÇŞB<br />

Kentsel Ulaşım Stratejisi Belgesi İB, ÇŞB<br />

Kılavuz belgeler UBAK<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

UBAK, KB, Belediyeler,<br />

STK’lar, Ünv.ler<br />

UBAK, KB, BB,<br />

STK’lar, Ünv.ler<br />

İB, ÇŞB, KB,<br />

Belediyeler, STK’lar,<br />

Ünv.ler<br />

106

ULAŞTIRMA SEKTÖRÜ<br />

AMAÇ U3. ULAŞIM SEKTÖRÜNDE ALTERNATİF YAKIT VE TEMİZ ARAÇ TEKNOLOJİLERİNİN KULLANIMININ YAYGINLAŞTIRILMASI<br />

HEDEF U3.1. 2023 yılına kadar alternatif yakıt ve temiz araç kullanımını arttırmaya yönelik yasal düzenlemelerin yapılması ve kapasitenin geliştirilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U3.1.1.<br />

Yeni binek araçlarda,<br />

yabancı bandralı yük<br />

ve yolcu gemilerinde<br />

CO2 emisyonunun<br />

sınırlanmasına ilişkin<br />

yasal düzenleme<br />

yapılması<br />

U3.1.1.1. AB’nin 443/2009/EC “Binek Araçlardan<br />

Salınan CO2 Emisyonunun Azaltılması” direktifinin<br />

ulusal mevzuata entegrasyonu<br />

U3.1.1.2. Toplu taşıma araçlarının alımında emisyon<br />

miktarı en az olan ve enerji verimliliğini sağlayacak<br />

araçların tercihine yönelik yaptırım getiren, AB’nin<br />

2009/33/EC sayılı "Temiz ve Enerji Verimliliği Olan<br />

Araçların Teşviki" direktifinin ülke mevzuatına<br />

kazandırılması<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

2012-2015 AB’ye uyum Yasal düzenleme BSTB, GTB ÇŞB, MB, UBAK<br />

2012-2014<br />

Sürdürülebilir ulaşım<br />

yaklaşımlarının kentlerde<br />

uygulanması<br />

Yasal düzenlemeler<br />

ÇŞB, İlgili<br />

Kamu Kurum ve<br />

Kuruluşları<br />

MB, UBAK, İB, BSTB,<br />

GTB, KB, Belediyeler,<br />

STK’lar<br />

U3.1.1.3. Limanlarımızı ziyaret eden yabancı bandralı<br />

yük ve yolcu gemileri için düşük kükürtlü yakıt<br />

kullanımını zorunlu kılacak yasal düzenlemenin<br />

yapılması<br />

2012-2014<br />

AB’ye uyum,<br />

Deniz kirliliğinin<br />

azaltılması<br />

Yasal düzenleme DM DB, MB, ÇŞB, UBAK<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U3.1.2.<br />

Motorlu taşıtlarda sera<br />

gazı emisyonlarını<br />

sınırlandırmayı temel<br />

alan bir vergilendirme<br />

ve fiyatlandırma<br />

sisteminin<br />

oluşturulması<br />

U3.1.2.1. Düşük ücretli otomatik geçiş<br />

uygulamalarına ilişkin örneklerin incelenip Türkiye’de<br />

uygulanabilirliğinin etüt edilmesi<br />

U3.1.2.2. Motorlu araçlarda sera gazı emisyonu<br />

azaltılması amacıyla vergilendirme sisteminde yapılacak<br />

düzenlemelere ilişkin çalışmaların başlatılması<br />

U3.1.2.3. Otoyol ve köprü geçiş ücretlerinde sera gazı<br />

emisyonu düşük olan araçlara düşük ücretli geçiş<br />

olanağı sağlanması<br />

2013-2014<br />

Teknolojik gelişim,<br />

Kapasite gelişimi<br />

Etüt raporu KGM<br />

2020-2023 Hava kirliliğinde azalma Yasal düzenleme MB<br />

2015-2020 Hava kirliliğinde azalma<br />

Farklı fiyatlandırma<br />

uygulamaları<br />

KGM<br />

UBAK, TÜBİTAK,<br />

Ünv.ler<br />

UBAK, BSTB, GTB,<br />

STK’lar<br />

MB, UBAK, ÇŞB,<br />

STK’lar<br />

U3.1.2.4. Uygulanmakta olan ekonomik program ve<br />

bütçe politikaları çerçevesinde vergi mevzuatında<br />

alternatif yakıt ve temiz araç kullanımını teşvik edici<br />

düzenlemelerin yapılması<br />

2020-2023<br />

AB’ye uyum, ülkenin<br />

yeni teknoloji<br />

geliştirme kapasitesinin<br />

desteklenmesi<br />

Yasal düzenleme MB<br />

UBAK, BSTB, GTB,<br />

KB, TÜBİTAK, Ünv.ler,<br />

STK’lar, Özel sektör<br />

kuruluşları<br />

U3.1.2.5. Kamu kurum ve kuruluşları ile özel şirketlerin<br />

temiz yakıt ve temiz araç teknolojisi içeren araç<br />

filoları oluşturmalarına yönelik teşvik edici yöntem ve<br />

mekanizmaların geliştirilmesi<br />

2020-2023<br />

Sürdürülebilir kalkınma<br />

hedeflerinin sağlanması,<br />

İnsan sağlığına olumlu<br />

etkiler<br />

Alternatif yakıt ve temiz<br />

araç kullanan araç<br />

filosunun sayısının<br />

artması<br />

UBAK, MB, BSTB,<br />

GTB<br />

Araç filosuna sahip<br />

tüm kamu ve özel<br />

sektör kuruluşları<br />

107

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U3.1.3.<br />

Ulaştırma sektörünün<br />

iklim değişikliği<br />

ile mücadeleye<br />

yönelik kapasitesinin<br />

geliştirilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U3.1.4.<br />

Emisyon ticareti<br />

konusunda uluslararası<br />

havayollarımıza ve<br />

denizyollarımıza<br />

yönelik yasal<br />

düzenleme yapılması<br />

U3.1.3.1. Ulaştırma sektöründe sera gazı emisyonu<br />

artışının sınırlandırılması ve iklim değişikliği etkilerine<br />

ilişkin ulaşım altyapısının adaptasyonu ile ilgili sektör<br />

paydaşlarının bir arada çalışabileceği bir platformun<br />

kurulması<br />

U3.1.4.1. Uluslararası hava ve deniz taşımacılığından<br />

kaynaklanan sera gazı emisyonlarının izlenmesi ve kayıt<br />

sisteminin oluşturulmasına yönelik yasal düzenlemenin<br />

oluşturulması, ilgili ve bağlı kuruluşlarda kapasitenin<br />

artırılması<br />

U3.1.4.2. Uluslararası taşımacılıktan kaynaklı emisyon<br />

ticaretine yönelik Uluslararası Denizcilik Örgütü ve<br />

Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü kapsamında oluşan<br />

gelişmeler konusunda uluslar arası taşımacılık yapan<br />

denizyolu ve havayolu şirketlerinin bilgilendirilmesi ve<br />

hesaplama kapasitelerinin artırılması<br />

2012-2013<br />

2012-2014<br />

2012-2014<br />

Planlamada eşgüdümün<br />

arttırılması<br />

AB’ye uyum,<br />

AB üyeliği durumunda<br />

havayolları ve denizyolları<br />

filolarının emisyon ticareti<br />

sistemine hazırlıklı olması<br />

Kapasite gelişimi,<br />

Ekonomik kazanç<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

Paydaşlar platformu protokolü UBAK<br />

Yasal düzenleme,<br />

Sektör rapor ve hesaplamaları<br />

Hesaplama rehberleri,<br />

Eğitim seminerleri<br />

ÇŞB<br />

UBAK<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

KB, ilgili sektör<br />

temsilcileri<br />

UBAK, SHGM,<br />

DHMİ, DM<br />

ÇŞB, SHGM, DM,<br />

Deniz Ticaret Odası<br />

ve ilgili sektör<br />

temsilcileri<br />

HEDEF U3.2. 2023 yılına kadar kentsel ulaşımda alternatif yakıt ve temiz araç kullanımını özendirici yerel tedbirlerin alınması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U3.2.1.<br />

Toplu taşımada<br />

alternatif yakıt ve<br />

temiz araç teknolojileri<br />

kullanımının<br />

arttırılması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U3.2.2.<br />

Kentsel ulaşımda özel<br />

araç kullanıcıları ile<br />

ticari araç filoları için<br />

temiz yakıt ve temiz<br />

araç teknolojilerinin<br />

kullanımının<br />

özendirilmesi<br />

U3.2.1.1. Otobüs ve minibüs araç filolarının düşük<br />

karbon emisyonuna sahip araçlarla ilgili stratejisinin<br />

belirlenmesi ve uygulamaya geçirilmesi<br />

U3.2.1.2. Toplu taşıma araçlarında yaş sınırlaması<br />

getirilmesine ilişkin stratejinin belirlenmesi, belirlenen<br />

stratejinin uygulamaya geçirilmesi<br />

U3.2.2.1. Kentlerde elektrikli otomobiller için dolum<br />

istasyonları kurulması<br />

U3.2.2.2. Kent merkezlerinde temiz yakıt ve temiz araç<br />

kullanıcılarına ücretsiz veya düşük ücretli park alanları<br />

sağlanması<br />

2015-2023<br />

Yeni teknolojilerin<br />

geliştirilmesi<br />

2015-2023 Hizmet kalitesinde artış<br />

2015-2023<br />

2015-2023<br />

Dış kaynaklara (petrole)<br />

bağımlılığın azaltılması<br />

Dış kaynaklara (petrole)<br />

bağımlılığın azaltılması<br />

Toplu taşıma otobüs ve minibüs<br />

filolarında temiz yakıt kullanan<br />

araçların oranında artış<br />

Yaşlı araçların trafikten<br />

çekilmesine yönelik yasal<br />

düzenleme<br />

Elektrikli otomobiller için dolum<br />

istasyonları<br />

Belediyeler<br />

Belediyeler UBAK<br />

Belediyeler<br />

Yasal düzenleme Belediyeler<br />

UBAK, ÇŞB, MB,<br />

ETKB, KB, Özel<br />

Sektör Kuruluşları<br />

UBAK, ÇŞB, BSTB,<br />

GTB, ETKB<br />

108

ULAŞTIRMA SEKTÖRÜ<br />

AMAÇ U4. ULAŞTIRMA SEKTÖRÜNDE ENERJİ TÜKETİMİNDE VERİMLİLİĞİN ARTTIRILMASI<br />

HEDEF U4.1. 2023 yılına kadar ulaşımda enerji tüketiminin sınırlandırılması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U4.1.1.<br />

Hava, kara, deniz<br />

ulaşımında enerji<br />

verimliliği yüksek<br />

taşıtların kullanımının<br />

yaygınlaştırılması<br />

U4.1.1.1. Enerji verimliliği yüksek olan kara, hava<br />

ve deniz taşıtlarının üretiminde temiz yakıt ve<br />

araç teknolojilerine yönelik Ar-Ge çalışmalarının<br />

desteklenmesi<br />

U4.1.1.2 Enerji verimliliği yüksek olan kara, hava ve<br />

deniz taşıtlarının üretiminde teşvik mekanizmalarının<br />

oluşturulması, yatırımların desteklenmesi<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

2012-2023 İnovasyon ve rekabet gücü Ar-Ge projeleri sonuç raporları UBAK<br />

2012-2023 İnovasyon ve rekabet gücü Yasal düzenlemeler<br />

UBAK, MB,<br />

BSTB, GTB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

BSTB, GTB, ETKB,<br />

TÜBİTAK, Ünv.ler,<br />

Belediyeler, STK’lar<br />

Kamu kurumları ve<br />

özel sektör<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U4.1.2.<br />

Bilgi ve iletişim<br />

teknolojilerinin yaygın<br />

kullanımı ile kent<br />

içi yolculuk yapma<br />

ihtiyacının azaltılması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U4.1.3.<br />

Enerji verimliliği<br />

yüksek ve iklime<br />

duyarlı kentleşme ve<br />

ulaşım stratejilerinin<br />

geliştirilmesi ve<br />

uygulanması<br />

U4.1.2.1. Banka ödemeleri ile vergi, ceza vb. tüm<br />

ödemelerin elektronik olarak yapılmasına ilişkin var<br />

olan uygulamaların yaygınlaştırılması<br />

U4.1.2.2. Kurumların stratejik planlarında, kamu<br />

işyerlerinde video-konferans vb. yöntemlerle toplantı<br />

yapılmasına yönelik strateji ve hedeflere yer verilmesi<br />

U4.1.2.3. Üniversitelerde “akıllı sınıf” uygulamalarıyla<br />

uzaktan eğitim olanaklarının arttırılması için<br />

bilgilendirme ve eğitim yapılması, öğretim üyelerinin<br />

özendirilmesi<br />

U4.1.3.1. Pilot kentler seçilerek enerji verimliliği<br />

yüksek ve iklime duyarlı kentsel ulaşım stratejisinin<br />

hazırlanması ve uygulanması<br />

U4.1.3.2. “Akıllı Ulaşım Sistemleri” ve “Trafik<br />

Yönetimi” uygulamalarına yönelik Ar-Ge çalışmalarının<br />

desteklenmesi ve Akıllı Ulaşım Sistemi Merkezleri<br />

kurulması<br />

U4.1.3.3. Akıllı ulaşım, kent içi sanat yapıları, OGS,<br />

OKS gibi sistemlerin sera gazı emisyonlarının<br />

sınırlandırılmasına olan etkilerinin belirlenmesi<br />

2012-2020<br />

2013-2020<br />

2014-2020<br />

2013-2018<br />

2013-2015<br />

Seyahat talebinin<br />

azaltılması<br />

Seyahat talebinin<br />

azaltılması<br />

Seyahat talebinin<br />

azaltılması<br />

Sürdürülebilir ulaşım<br />

yaklaşımlarının kentlerde<br />

uygulanması<br />

Sektörün verimliliğinde<br />

artış<br />

Uygulamaların halka yaygın<br />

tanıtımı<br />

Revize stratejiler,<br />

Video-konferanslar için teknik<br />

donanımın temini<br />

Değerlendirme ve ihtiyaç analizi<br />

raporu<br />

Pilot kentlerde örnek<br />

uygulamaların hayata geçirilmesi,<br />

sonuçların ülke çapında paylaşımı<br />

Ar-Ge sonuç raporları, akıllı<br />

Ulaşım Sistemi kullanan ulaşım<br />

koridorları<br />

2014-2018 Değerlendirme raporları<br />

Başbakanlık<br />

Kamu<br />

kuruluşları,<br />

Özel sektör<br />

kuruluşları<br />

Ünv.ler YÖK<br />

UBAK, İB<br />

UBAK, KGM,<br />

Belediyeler<br />

UBAK,<br />

Belediyeler<br />

UBAK, ETKB, Kamu<br />

kurumları, Özel<br />

sektör kuruluşları<br />

UBAK, ETKB<br />

ÇŞB, Belediyeler,<br />

Ünv.ler, STK’lar<br />

TÜBİTAK, Ünv.ler,<br />

STK’lar<br />

İB, KGM, Mahalli<br />

İdareler Gn. Md.,<br />

Ünv.ler<br />

109

AMAÇ U5. ULAŞIM SEKTÖRÜNDE BİLGİ ALTYAPISININ GELİŞTİRİLMESİ<br />

HEDEF U5.1. 2016 yılı sonuna kadar taşıma ve yolculuk verileri ile sera gazı emisyon verilerini içeren düzenli, güvenilir ve sürdürülebilir bir bilgi altyapısının oluşturulması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı U5.1.1.<br />

Yük ve yolcu<br />

taşımacılığına ilişkin<br />

bilgi altyapısının<br />

güçlendirilmesi<br />

U5.1.1.1. Kentsel ulaşımda yerel düzeyde ulaşım veri<br />

tabanlarının oluşturulması amacıyla anket yapılması<br />

ve karşılaştırılabilir verilerin toplanmasını sağlayacak<br />

kodların geliştirilmesi<br />

U5.1.1.2. Gerekli altyapı kurularak tüm alt sektörlerde<br />

yolcu ve yük taşımacılığında gerçek ve güvenilir<br />

taşıma verilerinin toplanması, elektronik ortama<br />

aktarılması ve izleme-değerlendirmesinin yapılması<br />

U5.1.1.3. Yolcu ve yük taşımacılığında alternatif<br />

yakıtların kullanımına ilişkin araştırmaların yapılması<br />

ve istatistikî verilerin oluşturulması<br />

U5.1.1.4. Yol kaplamasında Bitümlü Sıcak Karışım<br />

yerine Ilık Karışım Asfalt kullanılarak sera gazı<br />

emisyonlarının sınırlandırılması<br />

U5.1.1.5. Yolcu ve yük taşımacılığında kullanılan tüm<br />

taşıtların emisyon veri ve istatistiklerinin tutulması,<br />

emisyon sınırlandırılmasına yönelik stratejilerin<br />

oluşturulması<br />

U5.1.1.6. Tüm ulaşım hatlarının seragazı emisyonları<br />

açısından incelenmesi ve Ölçülebilir-Raporlanabilir-<br />

Doğrulanabilir (MRV) niteliğe uygun olarak kayıt<br />

altına alınmasının sağlanması<br />

<strong>2011</strong>-2014<br />

<strong>2011</strong>-2016<br />

<strong>2011</strong>-2016<br />

<strong>2011</strong>-2016<br />

<strong>2011</strong>-2016<br />

2012-2016<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Ulaşım ve yolculuk anketi<br />

sonuç raporu<br />

Periyodik olarak güncellenen veri<br />

tabanı<br />

Periyodik yayınlanan istatistiksel<br />

raporlar,<br />

İzleme sistemi,<br />

Periyodik yayınlanan istatistiksel<br />

raporlar<br />

Periyodik olarak güncellenen veri<br />

tabanı<br />

Periyodik yayınlanan istatistiki<br />

raporlar<br />

Periyodik yayınlanan istatistiki<br />

raporlar,<br />

Verinin MRV özelliğinde olması<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

Yerel<br />

Yönetimler<br />

UBAK, ETKB,<br />

DM, DHMİ<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

TÜİK, İl Emniyet<br />

Müdürlükleri, Özel<br />

sektör kuruluşları<br />

ÇŞB, UBAK bağlı<br />

ve ilgili kuruluşları,<br />

TÜİK, SHGM, KGM,<br />

EPDK, Deniz Ticaret<br />

Örgütü Havayolu<br />

şirketleri, İlgili<br />

STK’lar, Özel Sektör<br />

Kuruluşları<br />

ETKB UBAK, TÜİK, EPDK<br />

UBAK, KGM,<br />

Belediyeler<br />

UBAK<br />

UBAK<br />

ÇŞB, TÜBİTAK,<br />

TÜİK, Ünv.ler<br />

BSTB, GTB, DM,<br />

TCDD, DHMİ,<br />

SHGM, KGM<br />

BSTB, GTB, DM,<br />

TCDD, DHMİ,<br />

SHGM, KGM<br />

110

ATIK SEKTÖRÜ

ATIK SEKTÖRÜ<br />

AMAÇ A1. ETKİN ATIK YÖNETİMİNİN SAĞLANMASI<br />

HEDEF A1.1. 2005 yılı baz alınarak düzenli depolama tesislerine kabul edilecek biyobozunur atık miktarının, 2015 yılına kadar ağırlıkça %75’ine, 2018 yılına kadar %50’sine,<br />

2025 yılına kadar %35’ine indirilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

A1.1.1.<br />

Belediyeler/Belediye<br />

Birlikleri tarafından<br />

Entegre Atık<br />

Yönetim Planları’nın<br />

(EAYP) hazırlanarak<br />

uygulamaya<br />

konulması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

A1.1.2.<br />

Atık Yönetim<br />

Birliklerinin<br />

kurumsal yapısının<br />

güçlendirilmesi<br />

A1.1.1.1. Park bahçe ve organik atıkların<br />

envanterinin çıkarılması, geri kazanım<br />

çalışmalarının yapılması ve bunların EAYP’ye<br />

entegre edilmesi<br />

A1.1.1.2. Katı atık toplama, taşıma ve bertaraf<br />

sisteminin en az mesafe kat edecek şekilde<br />

optimizasyonunun yapılması ve atıkların bertaraf<br />

tesisine taşıma mesafesi ve taşıma koşullarının<br />

uygun olmadığı bölgelere aktarma istasyonlarının<br />

kurularak EAYP’ye işlenmesi<br />

A1.1.2.1. EAYP’nin etkin uygulanması için yeterli<br />

sayıda teknik personelin görevlendirilmesi<br />

A1.1.2.2. EAYP’nin etkin uygulanması için teknik<br />

kapasitenin (personel ve teknolojik altyapı)<br />

güçlendirilmesine yönelik eğitim verilmesi ve<br />

makine-ekipman alımı<br />

<strong>2011</strong>–2020<br />

2013–2020<br />

<strong>2011</strong>–2020<br />

<strong>2011</strong>–2020<br />

Biyobozunur atık miktarının azaltılması,<br />

Sürdürülebilirliğin sağlanması,<br />

Doğal kaynakların korunması,<br />

AB’ye uyum<br />

İnsan sağlığı, ekonomiye katkı,<br />

Sürdürülebilirliğin sağlanması,<br />

Doğal kaynakların korunması,<br />

AB’ye uyum<br />

İstihdam olanakları,<br />

Sürdürülebilirliğin sağlanması,<br />

İnsan sağlığı<br />

Sürdürülebilirliğin sağlanması,<br />

Doğal kaynakların korunması<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Park bahçe ve organik atıkların<br />

envanter raporu,<br />

Park, bahçe ve organik atıkların<br />

bertaraf raporu<br />

Atık toplama ve nakliyesi<br />

güzergah optimizasyon çalışması<br />

sonuçları,<br />

Aktarma istasyonu sayısı<br />

Atık yönetiminde görevli personel<br />

sayısı,<br />

EAYP hedeflerine ulaşma oranı<br />

Yıllık faaliyet raporları sayısı,<br />

Satın alınan makine ve ekipman,<br />

Personele sağlanan eğitimler<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

Belediyeler,<br />

Belediye<br />

Birlikleri<br />

Belediyeler,<br />

Belediye<br />

Birlikleri<br />

Belediyeler,<br />

Belediye<br />

Birlikleri<br />

Belediyeler,<br />

Belediye<br />

Birlikleri<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

ÇŞB<br />

ÇŞB<br />

İB<br />

ÇŞB, Özel sektör<br />

kuruluşları,<br />

yetkilendirilmiş<br />

kuruluşlar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

A1.1.3.<br />

EAYP<br />

uygulamalarının<br />

izlenmesine ve<br />

denetlenmesine<br />

yönelik kurumsal<br />

kapasitenin<br />

geliştirilmesi<br />

A1.1.3.1. EAYP uygulamalarının etkin izlenmesi<br />

ve denetiminin sağlanması için kurulacak veri<br />

ve bilgi sisteminin Çevre Bilgi Sistemi (ÇBS)’ne<br />

entegrasyonu<br />

A.1.1.3.2. Atıkların yönetimi için etkin bir izleme<br />

ve denetim mekanizmasının kurulması<br />

2013–2016 AB’ye uyum<br />

<strong>2011</strong>–2016<br />

Etkin bir denetim mekanizmasının<br />

kurulması,<br />

Düzenli işleyen bir atık yönetim sistemi<br />

Yazılım sisteminin oluşturulması,<br />

ÇBS’nin sürdürülebilir şekilde<br />

işletilmesi,<br />

Doğrulanabilir verilerin 2018<br />

yılı itibariyle düzenli olarak<br />

raporlanması<br />

ÇŞB<br />

İzleme ve denetim raporları ÇŞB<br />

Belediyeler, Belediye<br />

Birlikleri, Özel<br />

sektör kuruluşları<br />

A1.1.3.3. Atık yönetimi faaliyetlerinin izlenmesi ve<br />

denetlenmesi konusunda görevlendirilecek teknik<br />

personel sayısının arttırılması ve kapasitesinin<br />

geliştirilmesi<br />

<strong>2011</strong>–2020<br />

Mevzuat uyumlaştırma çalışmalarının<br />

etkin uygulanması<br />

Teknik personel sayısının ve<br />

kapasitesinin artırılması<br />

ÇŞB<br />

Ünv.ler, Özel<br />

sektör kuruluşları,<br />

yetkilendirilmiş<br />

kuruluşlar<br />

113

HEDEF A1.2. 2023 yılı sonuna kadar ülke genelinde entegre katı atık bertaraf tesislerinin kurulması ve belediye atıklarının %100’ünün bu tesislerde bertaraf edilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar Çıktılar ve Performans Göstergeleri<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

A1.2.1.<br />

<strong>Ulusal</strong> mevzuat ve<br />

AB müktesebatına<br />

uygun atık yönetimi<br />

ile katı atık bertaraf<br />

tesislerinin<br />

kapasitesinin<br />

geliştirilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

A1.2.2.<br />

Düzenli depolama<br />

sahalarında<br />

oluşacak<br />

depo gazının<br />

değerlendirilmesi<br />

A1.2.1.1. Düzenli depolama sahası işletme<br />

planının, Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair<br />

Yönetmelik hükümlerine göre yapılması<br />

A1.2.1.2. Düzenli depolama tesislerinde çalışan<br />

teknik personele uygulamalı işletme eğitiminin<br />

verilmesi<br />

A1.2.2.1. Sahada oluşacak olan depo gazının<br />

hesaplanması ve gerekli sistemlerin fizibilite<br />

etüdünde değerlendirilmesi<br />

A1.2.2.2. Düzenli depolama sahalarında<br />

kapatılan alanların uygun kısımlarında oluşan<br />

depo gazının (biyogaz) toplanarak yakılması/<br />

enerji üretiminde kullanımının sağlanması<br />

A1.2.2.3. Büyükşehirlerde termal bertaraf<br />

teknolojileri ve diğer bertaraf teknolojilerinin<br />

sera gazı emisyonları açısından incelenerek<br />

karşılaştırmaların yapılması ve fizibilite<br />

raporlarında yer alması<br />

<strong>2011</strong>–2017<br />

<strong>2011</strong>–2020<br />

<strong>2011</strong>–2017<br />

2013–2020<br />

2015–2023<br />

İnsan sağlığının korunması,<br />

Ekonomiye katkı,<br />

Sürdürülebilirliğin sağlanması,<br />

Doğal kaynakların korunması,<br />

AB’ye uyum<br />

İnsan sağlığının korunması,<br />

Ekonomiye katkı,<br />

Sürdürülebilirliğin sağlanması,<br />

Doğal kaynakların korunması,<br />

AB’ye uyum<br />

İnsan sağlığının korunması,<br />

Ekonomiye katkı,<br />

Sürdürülebilirliğin sağlanması,<br />

Doğal kaynakların korunması,<br />

AB’ye uyum<br />

İnsan sağlığının korunması,<br />

Ekonomiye katkı,<br />

Sürdürülebilirliğin sağlanması,<br />

Doğal kaynakların korunması,<br />

AB’ye uyum<br />

İnsan sağlığının korunması,<br />

Ekonomiye katkı,<br />

Sürdürülebilirliğin sağlanması,<br />

Doğal kaynakların korunması,<br />

AB’ye uyum<br />

Mevzuata uygun işletme planları<br />

Eğitim sayısı,<br />

Eğitim sertifikası olan personel<br />

sayısı<br />

Depo gazı yönetim planı,<br />

Uygulama yatırımları<br />

Depolama alanlarında aktif gaz<br />

toplama ve yakma sistemleri sayısı<br />

Bertaraf yöntemlerine ilişkin sera<br />

gazı emisyon mukayese raporları<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

Belediyeler,<br />

Belediye<br />

Birlikleri<br />

ÇŞB<br />

Belediyeler,<br />

Belediye<br />

Birlikleri<br />

Belediyeler,<br />

Belediye<br />

Birlikleri<br />

Büyükşehir<br />

Belediyeleri<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

ÇŞB<br />

Belediyeler,<br />

Belediye Birlikleri,<br />

Ünv.ler, Özel sektör<br />

kuruluşları<br />

ÇŞB<br />

ÇŞB<br />

ÇŞB<br />

114

ATIK SEKTÖRÜ<br />

HEDEF A1.3. Ambalaj Atığı Yönetim Planlarının Tamamlanması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

A1.3.1.<br />

Atıklarının<br />

kaynağında ayrı<br />

toplanmasının etkin<br />

uygulanması<br />

A1.3.1.1. Atıkların kaynağında ayrı toplanması<br />

uygulamalarına ilişkin Ar-Ge çalışmaları<br />

yapılması<br />

A1.3.1.2. Kaynağında ayrı toplama konusuna<br />

yönelik eğitim, tanıtım ve bilinçlendirme<br />

faaliyetlerinin bir plan çerçevesinde<br />

yürütülmesi<br />

<strong>2011</strong>–2023<br />

<strong>2011</strong>–2020<br />

İnsan sağlığının korunması,<br />

Ekonomiye katkı,<br />

Sürdürülebilirliğin sağlanması,<br />

Doğal kaynakların korunması,<br />

AB’ye uyum<br />

İnsan sağlığının korunması,<br />

Ekonomiye katkı,<br />

Sürdürülebilirliğin sağlanması,<br />

Doğal kaynakların korunması,<br />

AB’ye uyum<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Ar-Ge raporları ÇŞB<br />

Eğitim materyalleri ve<br />

eğitimler,<br />

Tanıtım ve bilinçlendirme<br />

kampanyaları,<br />

Eğitimden yararlanan kişi<br />

sayısı<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

ÇŞB, Belediyeler,<br />

Belediye<br />

Birlikleri,<br />

Yetkilendirilmiş<br />

Kuruluşlar<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

Belediyeler, Yetkilendirilmiş<br />

Kuruluşlar, Piyasaya Sürenler,<br />

Lisanslı Ambalaj Atığı Toplama<br />

Ayırma Tesisleri, Geri dönüşüm<br />

tesisleri, STK’lar<br />

Yetkilendirilmiş Kuruluşlar,<br />

Piyasaya Sürenler, Lisanslı<br />

Ambalaj Atığı Toplama Ayırma<br />

Tesisleri, Geri dönüşüm tesisleri,<br />

STKlar<br />

A1.3.1.3. Atıkların yönetimi için etkin<br />

bir izleme ve denetim mekanizmasının<br />

oluşturulması<br />

<strong>2011</strong>–sürekli Kapasite gelişimi<br />

İzleme ve denetim sistemi<br />

için çalışma programı ve<br />

raporlama kılavuzları,<br />

İzleme ve denetim raporları,<br />

Denetlenen ve izlenen firma<br />

sayısı<br />

ÇŞB<br />

Belediyeler, Yetkilendirilmiş<br />

Kuruluşlar, Piyasaya Sürenler,<br />

Lisanslı Ambalaj Atığı Toplama<br />

Ayırma Tesisleri, Geri dönüşüm<br />

tesisleri, STK’lar<br />

HEDEF A1.4. AB ile uyumlu Entegre Atık Yönetimi anlayışı ile Katı Atık Ana Planı (KAAP/2010) kapsamında öngörülen geri kazanım tesislerinin kurulması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

A1.4.1.<br />

Kompost ve<br />

biyometanizasyon<br />

tesislerinin<br />

yaygınlaştırılması<br />

A1.4.1.1. Türkiye genelinde, organik atıklar<br />

ile park, bahçe, pazaryeri atıkları, bitkisel ve<br />

hayvansal atıklar gibi atıklar için kompost ve<br />

biyometanizasyon tesislerinin kurulması<br />

A1.4.1.2. Enerji değeri olan tüm atık<br />

kaynaklarından (evsel atıklar ve diğer belediye<br />

atıkları vb.) yenilenebilir enerji üretmeye<br />

yönelik çalışmaların yapılması<br />

2013–2023<br />

<strong>2011</strong>–2020<br />

Depolanan biyobozunur atık<br />

miktarındaki azalma<br />

Yeni istihdam olanakları,<br />

Teknolojik gelişim<br />

Kurulu tesis sayısı<br />

Atıklardan enerji potansiyeli<br />

analiz raporu<br />

Belediyeler,<br />

Belediye<br />

Birlikleri, İÖİ<br />

Belediyeler,<br />

Belediye Birlikleri<br />

ÇŞB, GTHB, İlgili Sektör, STKlar<br />

MB, ÇŞB, ETKB, GTHB<br />

A1.4.1.3. Atık yönetim sistemlerinin<br />

uygulanmasına yönelik olarak yerel<br />

yönetimlerin teşvikten yararlanması<br />

2013–2023 Teşvik alan belediye sayısı<br />

Belediyeler,<br />

Belediye Birlikleri<br />

ÇŞB<br />

115

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

A1.4.2.<br />

Atık azaltım<br />

politikasının<br />

desteklenmesi<br />

A1.4.2.1. Atık azaltılmasına yönelik geri<br />

kazanım tesislerinin aktif olarak faaliyet<br />

göstermesi ile ilgili düzenlemelerin yapılması<br />

A1.4.2.2. Kirleten öder prensibine dayalı<br />

ekonomik araçların (evsel katı atık bertaraf<br />

tarifelerinin ilgili yönetmeliğe uygun olarak<br />

belirlenmesi) etkin hale getirilmesi<br />

<strong>2011</strong>–2020<br />

<strong>2011</strong>–2014<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

İnsan sağlığı,<br />

Ekonomiye katkı Yasal düzenlemeler ÇŞB<br />

İnsan sağlığı,<br />

Ekonomiye katkı<br />

Bertaraf ücretini tahsil eden<br />

belediye sayısı<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

Belediyeler,<br />

Belediye Birlikleri<br />

A1.4.2.3. Atık azaltımı ile ilgili olarak<br />

kamuoyunun bilinçlendirilmesi çalışmalarının<br />

yapılması ve kampanyalar düzenlenmesi<br />

<strong>2011</strong>–2020<br />

İnsan sağlığının korunması,<br />

Ekonomiye katkı,<br />

Doğal kaynakların korunması<br />

Kampanya, seminer ve reklam<br />

programlarının sayısı<br />

Belediyeler,<br />

STK’lar<br />

HEDEF A1.5. 2023 yılına kadar vahşi depolama sahalarının %100’ünün kapatılması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

A1.5.1.<br />

Vahşi depolama<br />

sahalarının<br />

rehabilitasyon<br />

çalışmalarının<br />

yapılması<br />

A1.5.1.1. Rehabilitasyon uygulama<br />

projelerinin (sızıntı suyu ve depo gazı<br />

yönetimi, vb.) hazırlanması ve uygulanması<br />

A1.5.1.2. Vahşi depolama sahalarının<br />

rehabilitasyonu için etkin bir izleme ve<br />

denetleme mekanizmasının kurulması<br />

2016–2023<br />

İnsan sağlığının korunması,<br />

Ekonomiye katkı,<br />

Sürdürülebilirliğin sağlanması,<br />

Doğal kaynakların korunması,<br />

AB’ye uyum<br />

2016–2020 Kapasite gelişimi<br />

Rehabilitasyon projeleri<br />

İzleme ve denetim sistemi için<br />

çalışma programı ve raporlama<br />

kılavuzları,<br />

İzleme ve denetim raporları,<br />

Denetlenen ve izlenen vahşi<br />

depolama alanı sayısı<br />

Belediyeler,<br />

Belediye Birlikleri<br />

ÇŞB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

Belediyeler, Belediye<br />

Birlikleri, STK’lar<br />

MB, ÇŞB, Sayıştay<br />

ÇŞB<br />

ÇŞB<br />

Valilikler, Belediyeler,<br />

Belediye Birlikleri<br />

116

TARIM SEKTÖRÜ

AMAÇ T1. TARIM SEKTÖRÜNÜN YUTAK KAPASİTESİNİ ARTTIRMAK<br />

HEDEF T1.1. Toprakta tutulan karbon stok miktarını belirlemek ve arttırmak<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

T1.1.1.<br />

İklim değişikliğine<br />

uyum sağlamayı<br />

da dikkate alan<br />

sürdürülebilir<br />

tarım tekniklerinin<br />

yaygınlaştırılması<br />

T1.1.1.1. Toprakta tutulan karbon stok<br />

miktarının örnekleme yöntemi ile belirlenmesi<br />

T1.1.1.2. Arazi Parsel Tanımlama Sistemi’nin<br />

oluşturulması<br />

T1.1.1.3. Anız ve diğer ürün atıklarının<br />

yakılmasının etkin bir şekilde denetimi,<br />

önlenmesi ve anız üzerine sürüm tekniklerinin<br />

teşvik edilmesi<br />

T1.1.1.4. Bölgelere göre uygun ekim<br />

münavebelerinin belirlenmesi ve çiftçilerin<br />

eğitimi<br />

T1.1.1.5. Organik ve yeşil gübre kullanımının<br />

geliştirilmesi, bitkisel atıkların yeşil gübre olarak<br />

değerlendirilme olanaklarının araştırılması ve<br />

yaygınlaştırılması<br />

2012–2014<br />

<strong>2011</strong>–2014<br />

2012–Sürekli<br />

2012–Sürekli<br />

2012–Sürekli<br />

Doğal kaynakların yönetimi<br />

ve korunması<br />

Doğal kaynak yönetiminde<br />

iyileştirmeler<br />

Doğal kaynak yönetiminde<br />

iyileştirmeler,<br />

Ekonomik kazançlar<br />

Ekonomik kazançlar,<br />

Sağlıklı ve sürdürülebilir<br />

gıda üretimi<br />

Doğal kaynak yönetiminde<br />

iyileştirmeler,<br />

Sürdürülebilir gıda üretimi,<br />

Ekonomik kazançlar<br />

T1.1.1.6. Az işlemeli ve toprak işlemesiz tarımda<br />

kullanılan teknik teçhizatın yaygınlaştırılması,<br />

Ar-Ge çalışmalarının artırılması<br />

<strong>2011</strong>–Sürekli<br />

Doğal kaynak yönetiminde<br />

iyileştirmeler,<br />

Enerji tasarrufu<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Toprakta tutulan karbon miktarı<br />

haritaları<br />

Parsellerle ilgili CBS,<br />

Veri tabanı<br />

Anız yakma vakalarına ilişkin<br />

raporlar ve yaptırımlar,<br />

Anız yakılmasını önleyecek<br />

hukuki düzenleme<br />

Çiftçilere verilen eğitimler,<br />

Toprakların organik madde<br />

içeriklerinin artması<br />

Organik gübre kullanımının<br />

artması,<br />

Değerlendirme ve araştırma<br />

raporları<br />

Toprağın organik madde<br />

içeriğine ilişkin raporlar,<br />

Enerji tasarrufu<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

GTHB ÇŞB, OSİB<br />

GTHB ÇŞB, TKGM, Valilikler<br />

GTHB İÖİ, Çiftçi Birlikleri<br />

GTHB<br />

Valilikler, ZMO, Su<br />

Kullanıcı Teşkilatlar<br />

GTHB<br />

Valilikler, ZMO, Su<br />

Kullanıcı Teşkilatlar<br />

GTHB Valilikler, Ünv.ler, ZMO<br />

118

TARIM SEKTÖRÜ<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

T1.1.2.<br />

Toprak yönetiminin<br />

etkinleştirilmesi<br />

T1.1.2.1. Güncel toprak haritalarının<br />

uluslararası standartlarda hazırlanması ve<br />

kullanıcılara sunulması<br />

T1.1.2.2. Türkiye erozyon risk haritasının<br />

hazırlanması, yayımlanması<br />

2012–2016<br />

2012–2014<br />

Doğal kaynak yönetiminde<br />

iyileştirmeler,<br />

Ekonomik kazançlar<br />

Toprak ve su kaynaklarının<br />

korunması<br />

T1.1.2.3. Türkiye kıyı alanları erozyon risk<br />

haritası’nın hazırlanması, yayımlanması<br />

2012–2014<br />

Toprak ve su kaynaklarının<br />

korunması<br />

T1.1.2.4. Topraktaki kirliliğin ve arazi<br />

bozulmalarının izlenmesi<br />

2012–Sürekli<br />

Toprak ve su kaynaklarının<br />

korunması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

T1.1.3.<br />

Mera yönetiminin<br />

etkinleştirilmesi<br />

T1.1.3.1. Mera Bilgi Sistemi’nin (MERBİS)<br />

tamamlanması<br />

T1.1.3.2. Etkin bir mera yönetim sisteminin<br />

kurulması<br />

T1.1.3.3. Mera kapasitelerinin ve veriminin<br />

izlenmesi, meralarda su dengesine yardımcı<br />

olarak verimi arttıracak seçeneklerin<br />

belirlenmesi ve uygulanması<br />

<strong>2011</strong>–2018<br />

2013–2018<br />

2012–Sürekli<br />

Doğal kaynak yönetiminde<br />

iyileştirmeler,<br />

Ekonomik kazançlar,<br />

Sağlıklı ve sürdürülebilir<br />

gıda üretimi<br />

Sürdürülebilir doğal kaynak<br />

yönetimi,<br />

Sağlıklı hayvansal gıda<br />

üretimi<br />

Doğal kaynakların<br />

sürdürülebilir kullanımı,<br />

Sağlıklı hayvansal gıda<br />

üretimi<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

Toprak veritabanı ve ilgili<br />

haritalar<br />

GTHB<br />

ÇŞB, OSİB, Valilikler,<br />

Ünv.ler<br />

Erozyon risk haritası GTHB OSİB, Valilikler, Ünv.ler<br />

Riskli bölgelere ilişkin haritalar OSİB ÇŞB, GTHB, İÖİ, Ünv.ler<br />

Toprak sorunları envanteri,<br />

Güncel toprak haritaları<br />

GTHB<br />

OSİB, TÜİK, Valilikler,<br />

Ünv.ler<br />

Tamamlanmış MERBİS GTHB OSİB, Valilikler<br />

İlgili hukuki düzenleme,<br />

<strong>Orman</strong> içi mera yönetim<br />

planlarıyla entegre edilmiş mera<br />

yönetim planları<br />

GTHB<br />

OSİB, OGM, Valilikler,<br />

ZMO, Çiftçiler<br />

Yayımlanan periyodik raporlar,<br />

Geliştirilen verim artırıcı<br />

seçenekler<br />

GTHB OSİB, Valilikler<br />

119

HEDEF T1.2. Toprak üstü ve toprak altı biyokütleyi belirlemek ve arttırmak<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar Çıktılar ve Performans Göstergeleri<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

T1.2.1.<br />

Sulama altyapısının<br />

tamamlanması<br />

T1.2.1.1. Dikili tarım arazilerinin, dikili ağaçların<br />

yaş ve çeşitleri dikkate alınarak, haritalanması<br />

ile toprak üstü ve toprak altı biyokütlenin<br />

belirlenmesi<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

<strong>2011</strong>–2013 Dikili tarım ürünleri haritaları GTHB OSİB, Valilikler, ZMO<br />

T1.2.1.2. Ekonomik olarak sulanabilir alanların<br />

mevcut ekosistemle uyumlu şekilde sulamaya<br />

açılması<br />

2012–2020<br />

Tarımsal üretim potansiyelinin<br />

artması<br />

Sulanan alanlardaki artış DSİ<br />

GTHB, Valilikler, Su<br />

Kullanıcı Teşkilatlar<br />

T1.2.1.3. "Tarla İçi Sulama Sistemlerinin<br />

Modernizasyonu" için tarımsal destek<br />

programının genişletilmesi<br />

<strong>2011</strong>–2015<br />

Toprak ve su kaynaklarının<br />

sürdürülebilir kullanımı,<br />

Suyolları ve sulak alanların korunması<br />

Tarla içi sulamalarında basınçlı<br />

sulama sistemleri yatırımları,<br />

Parsel içi erozyonda azalma<br />

GTHB<br />

OGM, DSİ, Valilikler,<br />

Su Kullanıcı Teşkilatlar,<br />

Ziraat Bankası<br />

T1.2.1.4. Su ücretlerinin alan bazında değil<br />

kullanılan su miktarına göre alınması için<br />

gerekli hukuki ve teknik düzenlemelerin<br />

yapılması<br />

T1.2.1.5. Basınçlı sulama sisteminin<br />

yaygınlaştırılması için sulama birlikleri ve<br />

sulama kooperatifi üyelerinin eğitilmesi ve<br />

finansman kaynaklarının arttırılması<br />

T1.2.1.6. GTHB bünyesinde, basınçlı sulamanın<br />

yaygınlaştırılmasına yönelik hizmetlerin<br />

yürütülebileceği bir yapının oluşturulması<br />

2012–Sürekli<br />

2012–Sürekli<br />

2012–2020<br />

Toprak ve su kaynaklarının<br />

sürdürülebilir kullanımı<br />

Doğal kaynak yönetiminde<br />

iyileştirmeler,<br />

Ekonomik kazançlar,<br />

Enerji tasarrufu<br />

Toprak ve su kaynaklarının<br />

sürdürülebilir,<br />

Çevre ile uyumlu kullanımı<br />

Hukuki düzenlemenin Resmi<br />

Gazete’de yayımlanması,<br />

Teknik kılavuzlar<br />

DSİ<br />

Eğitim seminerleri GTHB<br />

Oluşturulan birimin çalışmaya<br />

başlaması<br />

GTHB<br />

GTHB, İÖİ, Su Kullanıcı<br />

Teşkilatlar, Ziraat<br />

Bankası, Kooperatifler<br />

DSİ, Valilikler, Su<br />

Kullanıcı Teşkilatlar<br />

T1.2.1.7. Kapalı boru sistemlerine geçiş<br />

çalışmalarının tamamlanması<br />

2012–2020<br />

Ekonomik kazanımlar,<br />

Doğal kaynakların korunması<br />

Kapalı boru sistemleri GTHB DSİ, Valilikler<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

T1.2.2.<br />

Tarımsal altyapının<br />

iyileştirilmesi<br />

T1.2.2.1. Arazi toplulaştırma çalışmalarının<br />

tamamlanması ve tarım arazilerinin<br />

parçalanmasının önlenmesi amacıyla mevzuat<br />

düzenlemelerinin yapılması<br />

T1.2.2.2. Tarla içi geliştirme hizmetlerinin<br />

tamamlanması<br />

T1.2.2.3. Tarım arazileri bankacılık sisteminin<br />

kurulması<br />

2012–2020<br />

Tarımsal alt yapıda iyileşme,<br />

Enerji tasarrufu,<br />

Ekonomik kazanımlar<br />

2012–2023 Ekonomik kazanımlar<br />

2013–2015<br />

Rekabet gücünde artış,<br />

Enerji tasarrufu<br />

Ortalama parsel büyüklüklerinin<br />

artması<br />

Toprak verimliliğinde artış,<br />

Arazi toplulaştırmalarına ilişkin<br />

kayıtlar<br />

Arazi bankacılık sisteminin<br />

kurulması,<br />

İşletme büyüklüklerinde artış<br />

GTHB MB, DSİ, Valilikler<br />

GTHB DSİ, Valilikler<br />

GTHB<br />

MB, KB, DSİ, BDDK,<br />

Valilikler<br />

120

TARIM SEKTÖRÜ<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

T1.2.3.<br />

Bitkisel üretimde<br />

yönetimin<br />

etkinleştirilmesi<br />

T1.2.3.1. Tarım havzaları bazında tarımsal<br />

üretimin planlanması ve tarımsal desteklerin<br />

bu planlar doğrultusunda yönlendirilmesi<br />

T1.2.3.2. Yerel Organik Tohum Bankası’nın<br />

oluşturulması<br />

T 1.2.3.3. Uygun ve gerekli olan yerlerde<br />

çok yıllık bitki yetiştiriciliğinin artırılması,<br />

yaygınlaştırılması ve korunması için gereken<br />

destekleme, izleme ve değerlendirme<br />

çalışmalarının yapılması<br />

T1.2.3.4. Hastalık ve zararlılarla mücadelede<br />

çevre dostu yöntemlerin geliştirilmesi<br />

ve kullanımlarının yaygınlaştırılması için<br />

çiftçilerin eğitilmesi<br />

T1.2.3.5. Doğal çayırlıkların ve diğer<br />

kullanım dışı alanların yönetimi için yasal<br />

ve kurumsal yapının oluşturulması ve bu<br />

alanların bitkilendirilmesi için eylem planları<br />

hazırlanması<br />

T1.2.3.6. Hassas tarım tekniklerinin<br />

yaygınlaştırılması<br />

<strong>2011</strong>–Sürekli<br />

2012–Sürekli<br />

<strong>2011</strong>–Sürekli<br />

<strong>2011</strong>–Sürekli<br />

2013–Sürekli<br />

2012–2020<br />

Doğal kaynakların etkin kullanımı,<br />

Ekonomik kazançlar<br />

Doğal kaynakların etkin kullanımı,<br />

Çevre kirliliğinin önlenmesi,<br />

Ekonomik kazançlar<br />

Doğal kaynakların etkin kullanımı,<br />

Ekonomik kazançlar<br />

Doğal kaynakların etkin kullanımı,<br />

Çevre kirliliğinin önlenmesi,<br />

Ekonomik kazançlar<br />

Doğal kaynakların geliştirilmesi,<br />

Ekonomik kazançlar<br />

Sürdürülebilir doğal kaynak<br />

kullanımı,<br />

Tarımsal girdilerin azalması,<br />

Enerji tasarrufu<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

Tarımsal üretim planları,<br />

İlgili hukuki düzenleme<br />

GTHB<br />

MB, KB, EB, HM, DSİ,<br />

Valilikler<br />

Yerel Organik Tohum Bankası GTHB MB, KB, EB, HM, OGM<br />

Çok yıllık ağaçların dikildiği<br />

alanların haritalanması,<br />

İzleme sistemi<br />

GTHB OSİB, Valilikler, ZMO<br />

Sağlanan eğitim ve eğitilen çiftçi<br />

sayısı<br />

GTHB KB<br />

İlgili hukuki düzenleme,<br />

<strong>Eylem</strong> planları<br />

GTHB KB<br />

Çiftçilere yönelik seminerler GTHB<br />

OSİB, OGM, Valilikler,<br />

Ünv.ler<br />

121

AMAÇ T2. TARIM SEKTÖRÜNDEN KAYNAKLANAN SERA GAZI EMİSYONLARINI SINIRLANDIRMAK<br />

HEDEF T2.1. Tarım sektöründen kaynaklanan sera gazı emisyon sınırlandırma potansiyelini belirlemek<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

T2.1.1.<br />

Tarımsal üretimden<br />

kaynaklanan sera<br />

gazı emisyonlarının<br />

sınırlandırılması<br />

seçeneklerinin<br />

belirlenmesi ve<br />

değerlendirilmesi<br />

T2.1.1.1. Tarım sektöründe emisyon<br />

kaynakları ile yutak kapasitelerinin<br />

belirlenmesi<br />

T2.1.1.2. Tarım sektöründe emisyon<br />

sınırlandırma seçeneklerinin belirlenmesi,<br />

maliyetlerinin hesaplanması<br />

2012–2014 Kapasite gelişimi,<br />

2012–2015<br />

HEDEF T2.2. Bitkisel ve hayvansal üretimden kaynaklanan sera gazı emisyonlarının artış hızını azaltmak<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

T2.2.1.<br />

Bitkisel üretim<br />

kaynaklı sera gazı<br />

emisyonlarının<br />

sınırlandırılması<br />

T2.2.1.1. Türkiye gübre tüketim envanterinin<br />

hazırlanması, analize dayalı gübre<br />

kullanımının yaygınlaştırılması<br />

T2.2.1.2. Toprak ve Gübre Analiz Laboratuar<br />

altyapısının güçlendirilmesi<br />

2013-Sürekli<br />

2013-Sürekli<br />

Tarımda enerji kullanımının<br />

azalması,<br />

Daha sağlıklı gıda üretimi<br />

Analizlerde etkinliğin arttırılması,<br />

Daha sağlıklı gıda üretimi<br />

T2.2.1.3. Hayvansal gübre kullanımının<br />

arttırılması ve çiftçilerin bu konuda eğitimi<br />

T2.2.1.4. Çeltik üretim alanlarına ilişkin<br />

“Türkiye Tarım Havzaları Üretim ve<br />

Destekleme Projesi” ile entegre planlama<br />

yapılması ve uygulanması için destek<br />

mekanizmaları oluşturulması<br />

2013-Sürekli<br />

Tarımda enerji kullanımının<br />

azalması,<br />

Daha sağlıklı gıda üretimi<br />

2013-Sürekli Çevresel kazanımlar<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Periyodik değerlendirme<br />

raporları<br />

Emisyon sınırlandırma<br />

potansiyeli ve maliyeti<br />

Gübre tüketim envanteri,<br />

İhtiyaç analizi raporu,<br />

Teknik elemanlara verilen<br />

eğitimler,<br />

Yeni laboratuvar ekipmanları<br />

Teknik elemanlara verilen<br />

eğitimler,<br />

Yeni laboratuvar ekipmanları<br />

Gübre kullanımına ilişkin çiftçi<br />

eğitimleri<br />

Uygun çeltik alanlarına<br />

kaydırılmış çeltik ekimleri,<br />

Verilen eğitimler,<br />

Eğitim materyalleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

GTHB ÇŞB, OSİB, TÜİK<br />

GTHB ÇŞB, OSİB, OGM<br />

GTHB<br />

TÜİK, Valilikler, Çiftçi<br />

Birlikleri, Çiftçiler, ZMO<br />

GTHB KB, Valilikler, Ünv.ler,<br />

GTHB<br />

Valilikler, Çiftçi Birlikleri,<br />

Çiftçiler, ZMO<br />

GTHB Valilikler<br />

122

TARIM SEKTÖRÜ<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

T2.2.2.<br />

Hayvansal üretim<br />

kaynaklı sera gazı<br />

emisyonlarının<br />

sınırlandırılması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

T 2.2.3.<br />

Tarımda enerji<br />

tüketiminden<br />

kaynaklanan sera<br />

gazı emisyonlarının<br />

sınırlandırılması<br />

T2.2.2.1. Mera hayvancılığının<br />

yaygınlaştırılması için gerekli destek<br />

programın oluşturulması<br />

T2.2.2.2. Enterik fermantasyondan<br />

kaynaklanan metan gazı üretiminin azaltılması<br />

için yem oranlarının belirlenmesi ve çiftçilere<br />

eğitim verilmesi<br />

T2.2.2.3. Et ve süt üretimi konusunda genetik<br />

performansı yüksek hayvansal üretimin<br />

sağlanmasına yönelik tedbirlerin belirlenmesi<br />

T2.2.2.4. Hayvansal gübrelerin yönetimi,<br />

kullanımı ve biyogaz üretim tesislerinin<br />

kurulması için eğitim programlarının<br />

hazırlanması<br />

T2.2.3.1. Elektro-pompajla yapılmakta olan<br />

tarımsal sulamaların, ülke genelinde enerji<br />

tüketiminin en düşük olduğu saatlerde<br />

yapılarak elektrik üretiminin dengelenmesine<br />

yönelik hukuki düzenleme yapılması<br />

T2.2.3.2. Bölgesel bazda tarımda yenilenebilir<br />

enerji kullanım olanaklarının araştırılması<br />

T2.2.3.3. Ürün yetiştirme bölgeleri ile pazarlar<br />

arasındaki ulaşımın minimize edilmesi için<br />

üretim planlarının hazırlanması ve havza bazlı<br />

üretim planlaması projesi ile entegrasyonun<br />

sağlanması<br />

T2.2.3.4. Yakıt tüketimi düşük olan yüksek<br />

teknolojiye sahip motorların kullanımını<br />

özendirecek mekanizma ve finansman<br />

olanaklarının sağlanması<br />

2013–Sürekli Gıda güvencesi<br />

2013–Sürekli Çevre kirliliğinin önlenmesi<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sürdürülebilir mera yönetimine<br />

ilişkin periyodik yayınlar<br />

Doğru yem oranlarına ilişkin<br />

rapor,<br />

Çiftçilere verilen eğitimler<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

GTHB OSİB, OGM, Valilikler<br />

GTHB TÜBİTAK, Ünv.ler<br />

2012–2014 Gıda güvencesi Hukuki düzenlemeler GTHB KB<br />

2012–Sürekli<br />

2012–2018<br />

2012–Sürekli<br />

2012–Sürekli<br />

2012–2014<br />

Çevre kirliliğinin önlenmesi,<br />

Ekonomik kazanımlar,<br />

Yenilenebilir enerji üretimi<br />

Ekonomik kazanımlar,<br />

Çevre kirliliğinin azalması<br />

Ekonomik kazanımlar,<br />

Hava kirliliğinde azalma<br />

Enerji kazanımı,<br />

Ekonomik kazanımlar,<br />

Hava kirliliğinde azalma<br />

Ekonomik kazanımlar,<br />

Çevre kirliliğinin azalması<br />

Çiftçi eğitim programları GTHB<br />

Hukuki düzenleme,<br />

Çiftçi eğitim programları,<br />

Gerekli teknolojilerin kullanımı<br />

Yenilenebilir kaynaklardan<br />

enerji sağlanması için kurulan<br />

sistemler<br />

GTHB<br />

GTHB<br />

ETKB, EİE, Hayvancılık<br />

Kooperatifleri<br />

EİE, EPDK, GAP,<br />

Valilikler, Ünv.ler<br />

BSTB, ETKB, GTHB,<br />

GAP, KA, Ünv.ler<br />

Üretim planları GTHB Üretici Birlikleri<br />

Çiftçiler için finansman<br />

olanakları<br />

GTHB BSTB, TarmakBir<br />

123

AMAÇ T3. TARIM SEKTÖRÜNDE BİLGİ ALTYAPISINI VE KAPASİTEYİ GELİŞTİRMEK<br />

HEDEF T3.1. İklim değişikliği ile mücadele ve iklim değişikliğine uyumda tarım sektörünün ihtiyaçlarını karşılayacak bilgi altyapısını oluşturmak<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

T3.1.1.<br />

İklim değişikliğinin<br />

etkilerini izleme<br />

ve değerlendirme<br />

altyapısının ve<br />

kapasitesinin<br />

oluşturulması<br />

T 3.1.1.1. İklim değişikliği etkilerinin<br />

izlenmesi amacı ile fenolojik gözlemlerin<br />

yapılması ve kayıt altına alınması<br />

T 3.1.1.2. Mevcut ve planlanan tüm tarım<br />

envanterlerini içeren ”Tarım Bilgi Sistemi”nin<br />

tamamlanması<br />

<strong>2011</strong>–2013<br />

2012–2013<br />

Sürdürülebilir gıda üretimi<br />

konusunda yapılacak katkılar<br />

Doğal kaynak yönetiminde<br />

iyileştirmeler,<br />

Tarım sektöründe ekonomik<br />

kazanımlar<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Gözlemlere ilişkin prensipler ve<br />

kılavuzlar,<br />

Fenolojik gözlem sonuçlarına<br />

ilişkin kayıtlar ve raporlar<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

Tam ve güncel veritabanı GTHB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

GTHB ÇŞB, DMİ<br />

Tüm bakanlıklar, Mahalli<br />

İdareler, STK’lar<br />

T 3.1.1.3. Topraktaki karbon içeriğinin<br />

belirlenmesi ve izlenmesi<br />

2012–Sürekli Toprakta karbon izleme ağı GTHB ÇŞB, OSİB, OGM<br />

T 3.1.1.4. Tarım sektöründe iklim değişikliği<br />

ile mücadele konusunda kurumsal yapının<br />

geliştirilmesi<br />

2012–Sürekli<br />

Görev tanımları ve yetkileri net<br />

kurumsal yapı<br />

GTHB ÇŞB, OGM<br />

124

ARAZİ KULLANIMI VE<br />

ORMANCILIK SEKTÖRÜ

AMAÇ O1. ORMANLARDA TUTULAN KARBON MİKTARINI ARTIRMAK<br />

Hedef O1.1. <strong>Orman</strong>larda tutulan karbon miktarını 2020 yılına kadar 2007 yılı değerlerine göre %15 artırmak (2007’de 14.500 Gg, 2020’de 16.700 Gg)<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

O1.1.1.<br />

<strong>Orman</strong>cılıkta<br />

karbon tutma<br />

olanaklarının<br />

belirlenmesi<br />

O1.1.1.1. <strong>Orman</strong>cılık sektöründe yutak potansiyelinin<br />

belirlenmesi ve maliyet analizlerinin yapılması<br />

O1.1.1.2. Ağaçlandırma izleme sistemi kurulması ve <strong>Orman</strong><br />

Envanter ve İzleme Sistemi’ne entegre edilmesi<br />

O1.1.1.3. Ülkemizde geniş alanlarda yayılış gösteren maki ve<br />

step alanlarının karbon tutma potansiyellerinin belirlenmesi<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

2012-2015 Maliyet optimizasyonu Yutak potansiyeli raporu OGM OSİB, GTHB<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Kapasite ve etkinliğin<br />

artması<br />

Entegre izleme sistemi OGM OSİB<br />

<strong>2011</strong>-2014 Ekosistem hizmetleri Değerlendirme raporu OGM OSİB<br />

O1.1.1.4. Odun elde etmek amaçlı endüstriyel plantasyon<br />

alanlarının ve buralarda gerçekleştirilebilecek üretim<br />

kapasitesinin ve kullanılacak ağaç türlerinin belirlenmesi<br />

<strong>2011</strong>-2014<br />

<strong>Orman</strong>cılık sektörüne<br />

katılan değer<br />

Değerlendirme raporu OGM OSİB<br />

O1.1.1.5. Kyoto Protokolü AKAKDO raporlamasında ortaya<br />

çıkabilecek sera gazı yutak potansiyelinin tahmin edilmesi için<br />

bir değerlendirme yapılması<br />

<strong>2011</strong>-2012 Değerlendirme raporu OGM OSİB, GTHB, TÜİK<br />

O1.1.1.6. <strong>Orman</strong>cılık faaliyetlerinin BMİDÇS ve KP<br />

araçlarından (Karbon piyasaları, REDD+ vb.) yararlanma<br />

olanaklarının ve ilgili karbon tutma potansiyelinin belirlenmesi<br />

<strong>2011</strong>-2012<br />

Gönüllü karbon<br />

piyasalarından<br />

yararlanma potansiyeli<br />

Değerlendirme raporu OGM OSİB<br />

O1.1.1.7. 2008–2012 Ağaçlandırma <strong>Eylem</strong> Planı sonuçlarının<br />

karbon tutma bakımından değerlendirilerek 2013 sonrası yeni<br />

bir eylem planının hazırlanması ve uygulamaya konması<br />

2012-2013<br />

Erozyon kontrolü,<br />

<strong>Orman</strong> köylüsü<br />

için yeni istihdam<br />

olanakları<br />

Değerlendirme raporu,<br />

Ağaçlandırma <strong>Eylem</strong><br />

Planı (2013–2017)<br />

OGM OSİB<br />

O1.1.1.8. Kesilen tomrukların sevk edildiği kullanım alanları<br />

ve sektörlerin kayıt altına alınması ile ilgili bir değerlendirme<br />

yapılması<br />

2013-2020 Sektörel yararlar Kayıt sistemi BSTB, GTB OGM<br />

O1.1.1.9. Enerji ormancılığı konusundaki uygulamaların<br />

bilimsel temele dayandırılması ve ülkemizdeki potansiyelin<br />

belirlenmesi<br />

<strong>2011</strong>-2016<br />

Yenilenebilir enerji<br />

kaynaklarında artış<br />

Değerlendirme raporu<br />

veya sonuç raporu<br />

OGM Ünv.ler<br />

O1.1.1.10. Karbon döngüsü ve havuzları konusunda<br />

modellerin oluşturulması ve uygulanması<br />

2012-2015 Kullanılabilir modeller OGM<br />

GTHB, TÜBİTAK,<br />

Ünv.ler<br />

126

ARAZİ KULLANIMI ve ORMANCILIK SEKTÖRÜ<br />

AMAÇ O2. ORMANSIZLAŞMAYI VE ORMAN ZARARLARINI AZALTMAK<br />

HEDEF O2.1. <strong>Orman</strong>sızlaşma ve orman zararlarını 2020 yılına kadar 2007 yılı değerlerine göre %20 azaltmak<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı O2.1.1.<br />

<strong>Orman</strong> zararlarıyla<br />

mücadelede teknik<br />

önlemlerin artırılması<br />

O2.1.1.1. DMİ – OGM arasında birçok ormancılık faaliyeti<br />

(kesim, yangın, rüzgâr vb.) yönünden hızlı koordinasyon<br />

sağlayacak bir sistem veya düzenlemenin faaliyete geçirilmesi<br />

O2.1.1.2. <strong>Orman</strong> alanlarında meteorolojik verilerin toplanması,<br />

düzenli olarak yayımlanması<br />

<strong>2011</strong>–2013<br />

2013–2020<br />

Doğal kaynakların<br />

sürdürülebilir yönetimi<br />

<strong>Orman</strong> alanlarının<br />

korunması<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

<strong>Orman</strong>lara yönelik hizmet<br />

verebilen meteorolojik<br />

veri sistemi<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

OGM OSİB, DMİ<br />

Periyodik yayınlar DMİ OGM<br />

O2.1.1.3. İklim değişikliğinden kaynaklanan orman yangınları<br />

ile mücadele için gerekli risk hazırlık/önleme konularının yerel/<br />

bölgesel planlama çalışmaları kapsamına alınması<br />

<strong>2011</strong>–2020<br />

Daha iyi orman<br />

ürünleri ve ekosistem<br />

hizmetleri,<br />

<strong>Orman</strong> yangınları ile<br />

daha etkin mücadele<br />

Yangınla mücadelenin<br />

etkinleştirilmesi için<br />

ihtiyaç değerlendirme<br />

raporu<br />

OGM OSİB<br />

O2.1.1.4. <strong>Orman</strong> zararlarıyla mücadeleyi kolaylaştıracak ve<br />

yönlendirecek bir izleme sisteminin kurulması; önerilen <strong>Orman</strong><br />

Envanter ve İzleme Sistemi’ne entegre edilmesi<br />

<strong>2011</strong>–2013 Entegre izleme sistemleri OGM<br />

<strong>Orman</strong>cılık Araştırma<br />

Müdürlükleri<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı O2.1.2.<br />

İklim değişikliği<br />

ve ormanların<br />

korunması<br />

konusunda<br />

halkın eğitimi,<br />

bilinçlendirilmesi<br />

ve doğal kaynak<br />

yönetimine<br />

katılımının<br />

sağlanması<br />

O2.1.1.5. Hastalık ve böcek zararlarıyla mücadelede etkinliğin<br />

artırılması için yeni yöntem ve tekniklerin geliştirilmesi<br />

O2.1.2.1. <strong>Orman</strong> köylülerine, iklim değişikliğinde ormanların<br />

ve ormanların korunmasının önemi konusunda eğitim<br />

verilmesi<br />

O2.1.2.2. <strong>Orman</strong> köylerinde enerjinin tasarruflu kullanılması<br />

ve ısı yalıtımının sağlanması için başta kadınlar olmak üzere<br />

köylülerin bilinçlendirilmesi için eğitimler verilmesi<br />

<strong>2011</strong>–2020<br />

<strong>2011</strong>-2020<br />

<strong>2011</strong>-2020<br />

Daha sağlıklı orman<br />

ekosistemleri,<br />

Daha iyi orman<br />

ürünleri ve ekosistem<br />

hizmetleri<br />

<strong>Orman</strong> köylülerinin<br />

eğitim düzeylerinin<br />

artırılması<br />

Kırsal yaşam<br />

kalitesinde artış<br />

İhtiyaç analizi raporu OGM<br />

Eğitim programları OGM OSİB<br />

Köylerde eğitim<br />

çalışmaları<br />

<strong>Orman</strong>cılık Araştırma<br />

Müdürlükleri, Ünv.ler<br />

OGM OSİB, ÇŞB, GTHB<br />

127

AMAÇ O3. ORMAN, MERA, TARIM VE YERLEŞİM GİBİ ARAZİ KULLANIMLARI VE DEĞİŞİMLERİNİN İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİ OLUMSUZ YÖNDE ETKİLEMESİNİ SINIRLANDIRMAK<br />

HEDEF O3.1. 2015 yılına kadar arazi kullanımında ve kullanım değişimlerinde iklim değişikliği faktörünü yönetim stratejilerine entegre etmek<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

O3.1.1.<br />

Arazi kullanımının<br />

ve arazi kullanım<br />

değişikliklerinin<br />

tespitine yönelik<br />

çalışmaların<br />

yapılması<br />

O3.1.1.1. <strong>Orman</strong>ların ve diğer arazi kullanım şekillerinin su<br />

kalitesi, miktarı ve rejimi üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi<br />

amacıyla araştırma projelerinin TÜBİTAK’a sunulması<br />

O3.1.1.2. Arazi kullanımının sınıflamasının IPCC standardına<br />

göre yapılması ve değişimlerin izlenmesine yönelik karar destek<br />

mekanizması kurulması<br />

O3.1.1.3. Mutlak ve sulu tarım alanlarının amaç dışı kullanımının<br />

önlenmesine yönelik yasal düzenlemelerin revize edilmesi ve diğer<br />

teknik çalışmaların yapılması<br />

O3.1.1.4. Arazi kullanım tiplerindeki değişiklikleri izleyen ulusal<br />

bilgi sistemlerinin ve derlenen verilerin gözden geçirilmesi<br />

ve uluslararası süreçler (BMİDÇS, BMÇMS, BMBÇS vb.)<br />

çerçevesinde ihtiyaç duyulan verilerle karşılaştırılıp elde edilmesi<br />

gereken yeni verilerin belirlenmesi, bu verilerin toplanması, kayıt<br />

altına alınması ve CBS’ye dayalı bir veri tabanında işlenmesi<br />

O3.1.1.5.Türkiye için arazi kullanım tiplerine göre gereken<br />

yerler için yutak faktörlerinin geliştirilmesi; sera gazı emisyon<br />

envanterinin Tier-2 yöntemi ile hesaplanabilmesi için kılavuzların<br />

hazırlanması ve gereken kapasite gelişiminin sağlanması<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

<strong>2011</strong>-2015 Ar-Ge kapasite gelişimi Proje sonuç raporları GTHB, OGM<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

2012-Sürekli<br />

Arazi yönetiminin<br />

güçlendirilmesi<br />

Tarım arazilerinin<br />

korunması<br />

2012-2014 Kapasite gelişimi<br />

Altlık haritalar,<br />

Düzenli güncellenen haritalar<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

Ünv.ler, Kamu<br />

kurum ve<br />

kuruluşları<br />

OGM OSİB, GTHB<br />

Haritaların oluşturulması GTHB OSİB, İÖİ<br />

Düzenli olarak güncellenen<br />

CBS temelli veri tabanı<br />

<strong>Ulusal</strong> yutak faktörleri,<br />

Hesaplama klavuzları,<br />

Belediyelere yönelik seminerler<br />

OGM (<strong>Orman</strong><br />

alanları için),<br />

GTHB (Tarım<br />

arazileri için),<br />

Belediyeler<br />

(Belediye sınırları<br />

içinde)<br />

OGM (<strong>Orman</strong><br />

alanları için),<br />

GTHB (Tarım<br />

arazileri için),<br />

Belediyeler<br />

(Belediye sınırları<br />

içinde)<br />

OSİB, Ünv.ler<br />

TÜİK<br />

Hedef O3.2. Tarımsal ormancılık faaliyetleri sayesinde tutulan karbon miktarını 2020 yılına kadar 2007 yılı değerinin %10 üzerine çıkarmak<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

O3.2.1.<br />

Tarımsal ormancılık<br />

faaliyetleriyle tutulan<br />

karbon miktarının<br />

artırılması<br />

O3.2.1.1. Tarımsal kullanımı ekolojik ve ekonomik açıdan uygun<br />

olmayan arazilerde enerji ormancılığının özendirilmesi<br />

O3.2.1.2. Tetar baltalık işletmelerinin yaygınlaştırılması için gerekli<br />

teknik ve idari yönergenin hazırlanması<br />

2013-2020<br />

2013-2020<br />

Yüksek sosyoekonomik<br />

fayda<br />

Yüksek sosyoekonomik<br />

fayda<br />

Fiziki gelişme OGM OSİB, Ünv.ler<br />

Teknik ve idari yönerge OGM OSİB, Ünv.ler<br />

128

ARAZİ KULLANIMI ve ORMANCILIK SEKTÖRÜ<br />

Hedef O3.3. 2012 yılında çayır ve mera alanlarında tutulan karbon miktarını tespit etmek, 2020 yılına kadar bu değeri %3 artırmak<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

O3.3.1.<br />

İklim değişikliği<br />

ile mücadele<br />

kapsamında mera<br />

ıslah çalışmalarına<br />

hız verilmesi<br />

O3.3.1.1. <strong>Orman</strong> içi mera alanlarının rehabilitasyonuyla ilgili bir eylem<br />

planının hazırlanması ve uygulamaya konması<br />

O3.3.1.2. <strong>Orman</strong> dışı veya kenarı mera alanlarında ve orman içi<br />

açıklıklarda, ağaçlandırma veya ıslah çalışmalarında biyoçeşitlilik,<br />

yaban hayatı, hidroloji ve karbon depolama işlevlerini dikkate alan ön<br />

değerlendirme çalışmalarının yapılması<br />

<strong>2011</strong>–2017<br />

Sağlıklı hayvansal gıda<br />

üretimi<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

<strong>Eylem</strong> planı,<br />

Mera ıslah projeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

OGM GTHB, OSİB<br />

<strong>2011</strong>–2015 Biyoçeşitliliğin korunması Yasal düzenleme OGM, GTHB OSİB<br />

Hedef O3.4. 2012 yılında sulak alanlardaki mevcut karbon stoğunu tespit etmek ve belirlenen seviyeyi 2020 yılına kadar korumak<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

O3.4.1.<br />

Erozyon,<br />

sedimantasyon<br />

ve çölleşmeyle<br />

mücadele<br />

çalışmalarına hız<br />

verilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

O3.4.2.<br />

Sulak alanların<br />

korunmasına ve<br />

iyileştirilmesine<br />

yönelik önlemler<br />

alınması<br />

O3.4.1.1. Sulak alanlardaki mevcut karbon stoğunun tespit edilmesi <strong>2011</strong>–2013<br />

O3.4.1.2. Çölleşmenin izlenmesi ve değerlendirilmesi sisteminin, iklim<br />

izleme ve modelleme çalışmalarına, uzaktan alınan görüntülere ve<br />

alandan alınan verilere dayalı biçimde kurulması<br />

O3.4.1.3. Su havzalarının ve su kaynaklarının sürdürülebilir<br />

kullanımını sağlamak ve erozyon ve sedimantasyonu önlemek<br />

amacıyla havza bazlı rehabilitasyon çalışmalarının katılımcı yaklaşımla<br />

yapılması<br />

O3.4.1.4. Erozyon ve sedimantasyonla kaybolan karbon miktarının<br />

tahmini ve önlenmesi tedbirleri için değerlendirme çalışması<br />

yapılması<br />

O3.4.2.1. Sulak alan drenajının önlenmesi için mevzuatta gerekli<br />

değişikliklerin yapılması<br />

O3.4.2.2. Kurutulmuş sulak alanların yeniden sulak alan haline<br />

getirilmesi çalışmalarının artırılması<br />

O3.4.2.3. Sulak alan ve korunan alanlarla ilgili izleme sisteminin<br />

kurulması ve Arazi Envanter ve İzleme Sistemine entegre edilmesi<br />

2012–2015<br />

Arazi yönetiminin<br />

güçlendirilmesi<br />

2012–2015 Su kaynaklarının korunması<br />

Sulak alanların karbon<br />

stok kapasitesi<br />

Periyodik yayımlanan<br />

izleme ve değerlendirme<br />

raporları<br />

Değerlendirme raporları,<br />

Havza koruma ve<br />

yönetim planları<br />

2013–2015 Çalışma sonuç raporu<br />

<strong>2011</strong>–2014<br />

Doğal kaynakların ve<br />

biyoçeşitliliğin korunması<br />

<strong>2011</strong>–2015 Ekonomik varlıklarda artış<br />

<strong>2011</strong>–2015 Doğal kaynakların korunması<br />

GTHB OSİB, OGM, DSİ<br />

OGM<br />

OSİB<br />

Yasal düzenleme DSİ<br />

Projeler,<br />

Tekrar sulak alan haline<br />

getirilen alanlar<br />

Entegre sulak alan izleme<br />

sistemi<br />

GTHB, OSİB,<br />

OGM, DSİ<br />

DSİ<br />

OSİB, GTHB, OGM,<br />

Ünv.ler<br />

ÇŞB, GTHB, ETKB,<br />

UBAK, BSTB, GTB,<br />

DSİ, OGM, EPDK,<br />

TÜBİTAK, Ünv.ler,<br />

TÜBİTAK, Ünv.ler,<br />

STK’lar<br />

OSİB, GTHB,<br />

Belediyeler<br />

OSİB, GTHB,<br />

Belediyeler<br />

OSİB GTHB, DSİ<br />

O3.4.2.4. Tüm sulak alanların mevcut durumlarının tespit edilmesi ve<br />

iyileştirilmesi için yönetim planlarının tamamlanması<br />

<strong>2011</strong>–2020<br />

Biyolojik çeşitliliğin ve doğal<br />

kaynakların korunması<br />

Sulak alan geliştirme<br />

planları<br />

OSİB GTHB, DSİ<br />

O3.4.2.5. <strong>Ulusal</strong> korunan alanlar sistemi içinde yeterince temsil<br />

edilmeyen ama karbon tutma ve uyum yönünden önem arz eden deniz<br />

ve kıyı alanları ve nehirlere öncelik verilerek yeni alanların koruma<br />

altına alınması için gerekli bilimsel ve teknik çalışmaların yapılması<br />

<strong>2011</strong>–2014 Doğal kaynakların korunması<br />

Bilimsel ve teknik<br />

araştırma sonuç raporları<br />

OSİB GTHB, Ünv.ler<br />

129

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

O3.4.3.<br />

Sulak alanlar<br />

içindeki ve<br />

bitişiğindeki<br />

turbalıkların<br />

korunmasına yönelik<br />

çalışmalar yapılması<br />

O3.4.3.1. Fidan dikimlerinde aşırı torf kullanımını ortadan<br />

kaldırmaya yönelik yasal önlemler alınması<br />

O3.4.3.2. Turbalıkların yüksek karbon depolama özellikleri<br />

dikkate alınarak koruma statülerinin güçlendirilmesi<br />

O3.4.3.3. Torf üretimini 2012 seviyesinde tutmak için<br />

üretiminin kısıtlanması amacıyla yasal düzenleme yapılması<br />

<strong>2011</strong>–2015<br />

<strong>2011</strong>–2015<br />

<strong>2011</strong>–2013<br />

Doğal kaynakların<br />

korunması<br />

Doğal kaynakların<br />

korunması<br />

Doğal kaynakların<br />

korunması<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

Yasal düzenleme OGM OSİB<br />

Koruma statüsü alan<br />

turbalıkların Resmi<br />

Gazete’de yayımlanması<br />

OSİB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

Yasal düzenleme OSİB GTHB, OGM, DSİ<br />

Hedef O3.5. 2012 yılında yerleşim alanlarında tutulan karbon miktarını tespit etmek ve 2020 yılına kadar yeşil doku ile bu değeri %3 artırmak<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

O3.5.1.<br />

Kentsel tasarım ve<br />

peyzaj planlamada<br />

ekolojik yaklaşımları<br />

ve geri dönüşümü<br />

dikkate alan<br />

projelere destek<br />

verilmesi yoluyla<br />

karbon stokunun<br />

artırılması<br />

O3.5.1.1. Yerleşim alanlarında tutulan karbon miktarının tespit<br />

edilmesi<br />

O3.5.1.2. Kent ormanlarının ve diğer yeşil alanların korunması<br />

ve geliştirilmesi konusunda yerel yönetimlerin proje hazırlama<br />

ve uygulama kapasitelerinin artırılması<br />

O3.5.1.3. Belediyeler tarafından gerçekleştirilen dere ıslahı<br />

çalışmalarına ekolojik öğelerin dahil edilmesinin sağlanması<br />

için gereken yasal düzenlemelerin yapılması<br />

O3.5.1.4. Taşkın riskinin yüksek olmadığı derelerde<br />

su kalitesini ve karbon tutulmasını artırmak amacıyla<br />

kanallaştırmanın önlenmesi ve derelerin bitkisel öğelerle<br />

restorasyonunu özendirici uygulamaların desteklenmesi<br />

O3.5.1.5. Çatı bahçeleri ve geçirimli kaplamalar gibi yağmur<br />

suyunun toprağa sızmasını sağlayıcı uygulamalar ile<br />

yağmur suyu geri kazanım sistemlerini içeren yapılaşmanın<br />

özendirilmesi<br />

<strong>2011</strong>–2015<br />

<strong>2011</strong>–2015<br />

<strong>2011</strong>–2015<br />

<strong>2011</strong>–2015<br />

<strong>2011</strong>–2013<br />

Hava kalitesine olumlu<br />

etki,<br />

Kentlerde yaşam<br />

kalitesinin artması<br />

Kentlerde yaşam<br />

kalitesinin artması<br />

Kentlerde yaşam<br />

kalitesinin artması<br />

Kentlerde yaşam<br />

kalitesinin artması<br />

Hesaplama metodu,<br />

Envanter<br />

Kent ormanı geliştirme<br />

projeleri<br />

GTHB<br />

OGM,<br />

Belediyeler<br />

ÇŞB, OSİB,<br />

Belediyeler, Ünv.ler<br />

ÇŞB, OSİB, İB, DSİ,<br />

TBB, Ünv.ler,<br />

Yasal düzenleme Belediyeler ÇŞB, OSİB, Ünv.ler<br />

Dere restorasyon<br />

projeleri<br />

Teknik kılavuzların<br />

hazırlanması ve yayımı<br />

Belediyeler ÇŞB, OSİB, Ünv.ler<br />

Belediyeler ÇŞB, OSİB, Ünv.ler<br />

130

ARAZİ KULLANIMI ve ORMANCILIK SEKTÖRÜ<br />

AMAÇ O4. ARAZİ KULLANIMI VE ORMANCILIK KONULARINDA İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İLE MÜCADELEYE YÖNELİK YASAL VE KURUMSAL YAPIYI GÜÇLENDİRMEK<br />

Hedef O4.1. 2013 yılı sonuna kadar arazi kullanımı ve ormancılık konularında iklim değişikliği ile mücadeleye yönelik gerekli yasal düzenlemeleri yapmak<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

O4.1.1.<br />

6831 sayılı <strong>Orman</strong><br />

Kanunu’nda<br />

iklim değişikliği<br />

ile mücadeleye<br />

yönelik gerekli<br />

düzenlemenin<br />

yapılması ve<br />

uygulamaya<br />

konulması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

O4.1.2. İklim<br />

değişikliği ile<br />

mücadele ile<br />

ilgili mevcut<br />

hukuki altyapının<br />

güçlendirilmesi<br />

O4.1.1.1. Mevzuatta yer alan orman tanımının AKAKDO<br />

tanımında yer alan kriterler açısından değerlendirilerek<br />

değiştirilmesi<br />

O4.1.1.2. 6831 sayılı <strong>Orman</strong> Kanunu’na, iklim değişikliği<br />

ile mücadele konusunu temel amaçlar içinde sayan “amaç”<br />

maddesinin eklenmesi<br />

O4.1.1.3. Karbon piyasalarına yönelik düzenlemelerin orman<br />

mevzuatına yansıtılması<br />

O4.1.2.1. Özel ağaçlandırma politikasının iklim değişikliğiyle<br />

mücadeledeki rolünün değerlendirilmesi, orman alanları<br />

dışında yapılacak özel ağaçlandırmalarda yaşanan sorunların<br />

çözümüne ve bu ağaçlandırmaların özendirilmesine yönelik<br />

yasal düzenlemelerin yapılması<br />

O4.1.2.2. <strong>Orman</strong> alanlarının ormancılık dışı faaliyetlere<br />

tahsisini düzenleyen mevzuatın gözden geçirilmesi;<br />

orman alanlarının zarar görmesine yol açabilecek yasal<br />

düzenlemelerin yeniden düzenlenmesi<br />

O4.1.2.3. Nehir havzaları bazında çalışmayı yönlendirecek<br />

normların mevzuata dâhil edilmesi<br />

O4.1.2.4. İklim değişikliğinin orman amenajman planlarına<br />

entegrasyonuna ilişkin çalışmaların tamamlanması<br />

O4.1.2.5. Farklı arazi kullanımlarını (mera, orman, yerleşim<br />

alanları, sulak alanlar, vb.) düzenleyen mevzuatın sera gazı<br />

emisyonları ve yutaklar ilişkisi bağlamında gözden geçirilmesi<br />

ve izleme, denetim, yaptırım konularında etkin bir sistem<br />

oluşturulması<br />

O4.1.2.6. Araştırma ve gen koruma ormanlarının işletme ve<br />

yönetimi konusundaki birimler arasındaki yetki karmaşasını<br />

önleyecek mevzuat eksikliklerinin giderilmesi<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

<strong>2011</strong>–2015 Yasal düzenlemeler OSİB OGM, Ünv.ler<br />

<strong>2011</strong>–2014<br />

<strong>2011</strong>–2015<br />

<strong>2011</strong>–2014<br />

<strong>2011</strong>–2014<br />

<strong>2011</strong>–2015<br />

Yaşam kalitesinin<br />

artması<br />

Doğal kaynakların<br />

korunması<br />

Doğal kaynakların<br />

korunması<br />

<strong>2011</strong>–2015 Kapasite gelişimi<br />

<strong>2011</strong>–2015 Kapasite gelişimi<br />

<strong>2011</strong>–2015<br />

Doğal kaynakların<br />

korunması<br />

Yapılan değişikliğin<br />

Resmi Gazete’de<br />

yayımlanması<br />

Yapılan değişikliğin<br />

Resmi Gazete’de<br />

yayımlanması<br />

OSİB OGM, Ünv.ler<br />

OSİB OGM, Ünv.ler<br />

Yasal düzenleme OSİB OGM<br />

Yapılan değişikliğin<br />

Resmi Gazete’de<br />

yayımlanması<br />

Yapılan değişikliğin<br />

Resmi Gazete’de<br />

yayımlanması<br />

Yapılan değişikliğin<br />

Resmi Gazete’de<br />

yayımlanması<br />

Yapılan değişikliğin<br />

Resmi Gazete’de<br />

yayımlanması<br />

Yapılan değişikliğin<br />

Resmi Gazete’de<br />

yayımlanması<br />

OSİB OGM<br />

OSİB OGM<br />

OSİB OGM<br />

OSİB ÇŞB, GTHB, OGM<br />

OSİB OGM<br />

131

Hedef O4.2. 2014 yılına kadar arazi kullanımı ve ormancılık konularıyla ilgili kurumlarda iklim değişikliği konusunda kurumsal kapasiteyi güçlendirmek<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı<br />

O4.2.1.<br />

Arazi Kullanımı<br />

ve <strong>Orman</strong>cılık<br />

konularıyla ilgili<br />

kurumlarda<br />

iklim değişikliği<br />

konusundaki<br />

kurumsal kapasitenin<br />

güçlendirilmesi<br />

O4.2.1.1. OGM içinde oluşturulan İklim Değişikliği<br />

ve Biyoenerji Çalışma Grubu’nun diğer ilgili grupları<br />

(su, biyoçeşitlilik vb.) da kapsayacak şekilde yeniden<br />

yapılandırılması<br />

O4.2.1.2. Oluşturulan birimin ve tüm orman teşkilatının iklim<br />

değişikliğine uyum, karbon tutma ve ekosistem hizmetleri<br />

konularına ilişkin eğitim ihtiyacının belirlenmesi, kapasite<br />

geliştirme programları oluşturulması ve uygulanması<br />

O4.2.1.3. <strong>Orman</strong>cılık konularına odaklı teknopark kurulması ve<br />

mevcut teknoparklarda ormancılık konularının yer almasının<br />

sağlanması<br />

<strong>2011</strong>–2014 Kapasite gelişimi<br />

<strong>2011</strong>–2015 Kapasite gelişimi<br />

<strong>2011</strong>–2015<br />

Ar-Ge kapasitesinde<br />

gelişme<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Ekosistem hizmetlerinden<br />

sorumlu bir birimin<br />

kurulması<br />

Eğitim İhtiyacı<br />

Değerlendirme Raporu,<br />

Eğitim materyalleri<br />

Teknoparklara ilişkin<br />

yasal düzenleme<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

OGM<br />

OGM<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

<strong>Orman</strong> Taşra<br />

Teşkilatı<br />

OGM OSİB, Ünv.ler<br />

132

SEKTÖRLER ARASI ORTAK<br />

KONULAR

134

SEKTÖRLER ARASI ORTAK KONULAR<br />

AMAÇ Y1. EMİSYON ENVANTERİNİN DAHA SAĞLIKLI OLARAK HAZIRLANMASI İÇİN GEREKLİ ALTYAPININ KURULMASI<br />

HEDEF Y1.1. 2016 yılı başı itibariyle anahtar kaynakların sera gazı emisyonlarının en düşük Tier 2 yöntemine uygun şekilde izlenmesi ve raporlanması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı Y1.1.1.<br />

Sera gazı emisyonları<br />

için uygun bilgi<br />

toplama, kayıt,<br />

raporlama ve<br />

izleme sistemlerinin<br />

geliştirilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı Y1.1.2.<br />

Sera gazı emisyon<br />

envanterinin<br />

hazırlanmasında<br />

işbirliğinin<br />

güçlendirilmesi<br />

Y1.1.1.1. Tüm sektörlerdeki sera gazı<br />

emisyonlarının izlenmesi ve raporlanması<br />

Y1.1.1.2. İDKK üyesi kuruluşlarca sektörel<br />

sera gazı emisyon envanterleri için dönemsel<br />

değerlendirmeler yapılması<br />

Y1.1.2.1. Tüm sektörlerde sera<br />

gazı emisyonlarının izlenmesine ve<br />

değerlendirilmesine yönelik ölçülebilir,<br />

raporlanabilir, doğrulanabilir standartta veriler<br />

üretilmesini, toplanmasını ve veri tabanında<br />

kayıt altına alınmasını sağlayacak altyapının<br />

oluşturulması<br />

2012–2016 Kapasite gelişimi<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Periyodik sera gazı emisyon<br />

raporu<br />

2012–2016 Periyodik değerlendirme raporu ÇŞB<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

ÇŞB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

İDKK üyeleri, TÜİK, TSE,<br />

EİE, TMMOB, TTGV,<br />

Özel Sektör Kuruluşları,<br />

STK’lar<br />

İDKK üyeleri, TÜİK,<br />

KOSGEB, EİE, TSE,<br />

STK’lar, Özel Sektör<br />

Kuruluşları<br />

2012-2014 Kapasite gelişimi Sera gazı emisyon veri tabanı ÇŞB İDKK üyeleri, TÜİK<br />

Y1.1.2.2. Sera gazı emisyonlarının izlenmesi<br />

ve envanter hazırlanması konusunda yasal<br />

düzenleme yapılarak:<br />

• tüm kurumlarda ulusal envanter ile ilgili<br />

odak noktalarının belirlenmesi ve raporlama<br />

için bilgi ağı oluşturulması<br />

• özel sektörün görev ve sorumluluklarının<br />

tanımlanması<br />

• bilgi gizliliği konusunda mevzuatta<br />

düzenleme yapılması<br />

• ve bütün bunların yürürlük tarihi<br />

hususlarının netleştirilmesi<br />

<strong>2011</strong>–2012 Kapasite gelişimi<br />

İlgili hukuki düzenlemenin Resmi<br />

Gazete’de yayımlanması<br />

ÇŞB<br />

İDKK üyeleri, Özel Sektör<br />

Kuruluşları, Kamu<br />

Kurumları<br />

135

AMAÇ Y2. ÇEVRE KORUMA AMAÇLI POLİTİKA OLUŞTURULMASI VE UYGULAMA KAPASİTESİNİN SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA İLKELERİ ÇERÇEVESİNDE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİ<br />

DİKKATE ALARAK GÜÇLENDİRİLMESİ<br />

HEDEF Y2.1. Sürdürülebilir kalkınma ilkelerine dayandırılarak düşük karbonlu kalkınma için 2015 yılına kadar mevcut bilgi zemininin güçlendirilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı Y2.1.1.<br />

Sera gazı<br />

emisyonlarını<br />

sınırlandırma<br />

seçeneklerinin<br />

maliyet eğrilerinin<br />

emisyona neden<br />

olan sektörlerde<br />

belirlenmesi<br />

Y2.1.1.1. Sektörel sera gazı emisyon verileri ve prosesler<br />

değerlendirilerek, sera gazı emisyonlarını kontrol<br />

potansiyellerinin ve maliyet eğrilerinin ulusal düzeyde<br />

çıkarılması, bütün sektörler için maliyet etkin sera gazı<br />

emisyon kontrol yöntemlerinin belirlenmesi<br />

Y2.1.1.2. 2020 yılına yönelik sektörel projeksiyonların tüm<br />

sera gazı emisyon kaynaklarını içerecek şekilde yapılması<br />

Y2.1.1.3. Sera gazı emisyonlarına neden olan sektörlerde<br />

fayda-maliyet analizlerinin yapılması<br />

<strong>2011</strong>–2013<br />

2012–2013<br />

Kaynakların verimli<br />

kullanılması,<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

Maliyet eğrileri ÇŞB İDKK üyeleri<br />

Sektörel emisyon<br />

projeksiyonları<br />

İDKK üyeleri<br />

<strong>2011</strong>–2014 Fayda-maliyet analiz raporları KB İDKK üyeleri<br />

Y2.1.1.4. Düşük karbonlu kalkınmaya yönelik sektörel<br />

stratejilerin ekonomik, sosyal ve çevresel etkilerinin<br />

değerlendirilmesi amacıyla etki analizlerinin yapılması<br />

2013–2015 Etki analizi raporları ÇŞB İDKK üyeleri<br />

Y2.1.1.5. AB’ye uyum için farklı sektörel başlıklar altında<br />

iklim değişikliği ile mücadeleyle ilişkilendirilebilecek<br />

uyulması gereken müktesebatın tümünün düzenleyici etki<br />

analizinin ve sektörel etki analizlerinin yapılması<br />

<strong>2011</strong>–2016 AB’ye uyum Etki analizi raporları İDKK üyeleri<br />

ABB, KB, İlgili Özel<br />

Sektör Kuruluşları<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı Y2.1.2.<br />

İklim değişikliği<br />

ile mücadeleye<br />

ilişkin göstergelerin<br />

takibi için izleme<br />

ve değerlendirme<br />

mekanizmalarının<br />

geliştirilmesi<br />

Y2.1.1.6. İklim değişikliğinin rekabet edilebilirlik açısından<br />

değerlendirilmesi ve etkilenecek öncelikli sektörlerin<br />

belirlenmesi<br />

Y2.1.2.1. Yapılacak her türlü yatırım için sera gazı<br />

emisyonlarının izlenmesi ve raporlanması amacıyla gerekli<br />

yasal düzenlemelerin gözden geçirilmesi ve belirlenmesi<br />

Y2.1.2.2. Sera gazı emisyonlarının sınırlandırılmasına<br />

ilişkin plan, program, strateji ve projelerin kayıt altına<br />

alınması, izlenmesi ve değerlendirilmesi için ulusal bir<br />

sistem oluşturulması<br />

<strong>2011</strong>–2013 Rekabet gücünde artış Değerlendirme raporları EB<br />

2012–2014<br />

<strong>2011</strong>–2014<br />

ÇED ve Çevre İzinleri<br />

Yönetmeliklerinde yapılan<br />

değişiklikler<br />

Raporlama ve etki<br />

değerlendirme rehberleri<br />

ÇŞB<br />

ÇŞB<br />

İDKK üyeleri,<br />

İlgili Özel Sektör<br />

Kuruluşları<br />

İDKK üyeleri, TÜİK,<br />

TSE, Özel Sektör<br />

Kuruluşları<br />

Y2.1.2.3. Sektörel bazda belirlenen ekonomik araçların<br />

kullanılmasının sera gazı emisyonlarının sınırlandırılmasına<br />

etkisinin izlenmesi ve değerlendirilmesi<br />

2015–2020<br />

Periyodik izleme ve<br />

değerlendirme raporları<br />

ÇŞB İDKK üyeleri<br />

136

SEKTÖRLER ARASI ORTAK KONULAR<br />

AMAÇ Y3. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İLE MÜCADELE VE UYUM ALANINDA FİNANS KAYNAKLARININ DAHA ETKİN KULLANILMASI<br />

HEDEF Y3.1. İklim değişikliği ile mücadele ve uyum konusundaki eylemler için finans kaynaklarına erişim kapasitesinin 2013 yılı sonuna kadar güçlendirilmesi, 2020 yılına<br />

kadar yeni finans kaynaklarının daha etkin kullanılması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı Y3.1.1.<br />

Başta KOBİ’ler ve<br />

belediyeler olmak<br />

üzere kuruluşların<br />

iklim değişikliği ile<br />

mücadele ve uyum<br />

faaliyetleri için finans<br />

kaynaklarına erişim<br />

kapasitelerinin<br />

arttırılması, kamu<br />

kuruluşları için<br />

kamu bütçesinden<br />

bu amaçla kaynak<br />

ayrılması<br />

Y3.1.1.1. Uluslararası fon kaynaklarına<br />

erişimde istenen kalitede ve ayrıntıda projelerin<br />

ortaya çıkarılması için uzmanların yetiştirilmesi<br />

Y3.1.1.2. Karbon piyasalarının dışında diğer<br />

mali kaynaklardan yararlanabilecek NAMA’ların<br />

belirlenmesi<br />

Y3.1.1.3. Kamu yatırımları programlanmasında<br />

sera gazı emisyonlarını sınırlandırmaya ve<br />

iklim değişikliğine uyum sağlamaya yönelik<br />

projelerin gözetilmesi<br />

<strong>2011</strong>–2013 Yeni istihdam olanakları<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Eğitim materyalleri, eğitim<br />

seminerleri, uzman sayısı<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

<strong>2011</strong>–2013 Yeni istihdam olanakları NAMA projeleri İDKK üyeleri<br />

2013–Sürekli<br />

Sürdürülebilir kalkınmaya<br />

katkı<br />

ÇŞB<br />

Desteklenen proje sayısı KB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

KOSGEB, Belediyeler,<br />

Belediye Birlikleri,<br />

Bankalar<br />

İlgili Kamu Kurum ve<br />

Kuruluşları<br />

AMAÇ Y4. SERA GAZI EMİSYONLARININ MALİYET ETKİN SINIRLANDIRILMASINA KATKI SAĞLAYAN EMİSYON TİCARETİ MEKANİZMALARININ OPTİMUM SEVİYEDE<br />

KULLANILMASI<br />

HEDEF Y4.1. 2013 yılına kadar mevcut ve yeni küresel ve bölgesel karbon pazarlarına Türkiye’nin en avantajlı şekilde katılımının sağlanmasına yönelik müzakerelerin<br />

yürütülmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı Y4.1.1.<br />

Karbon piyasalarına<br />

entegrasyon için<br />

gerekli analizlerin<br />

yürütülmesi<br />

Y4.1.1.1. Türkiye’nin 2012 sonrası yeni<br />

mekanizmalara en avantajlı şekilde (ev sahibi<br />

ülke) dahil olmasına yönelik müzakerelerin<br />

yürütülmesi ve ülkelerle ikili işbirliği<br />

anlaşmaları imkanlarının araştırılması<br />

<strong>2011</strong>–2015 Mali kaynaklarda artış<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Türkiye’nin karbon piyasasından<br />

aldığı pay<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

ÇŞB, DB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

İDKK üyeleri, Karbon<br />

Piyasaları Çalışma Grubu<br />

Y4.1.1.2. Türkiye için karbon piyasalarına konu<br />

olacak NAMA portföyünün geliştirilmesi<br />

<strong>2011</strong>–2015<br />

Mali kaynaklarda artış,<br />

İstihdamda artış<br />

Her yıl geliştirilen ve fonlanan<br />

NAMA sayısı<br />

ÇŞB<br />

İDKK üyeleri, Karbon<br />

Piyasaları Çalışma Grubu<br />

137

HEDEF Y4.2. 2015 yılına kadar Türkiye’de karbon piyasasının kurulmasına yönelik çalışmaların yapılması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı Y4.2.1.<br />

<strong>Ulusal</strong> Karbon<br />

Piyasası’nın<br />

kurulmasına yönelik<br />

olarak sektörel<br />

karbon stoklarının<br />

analiz edilmesi,<br />

yasal ve kurumsal<br />

düzenlemelerin<br />

yapılması<br />

Y4.2.1.1. Karbon piyasalarında ulusal<br />

öncelikli sektörlerin ve ilgili sektörlerde sera<br />

gazı emisyon sınırlandırma potansiyelinin<br />

belirlenmesi<br />

Y4.2.1.2. Kamu kuruluşlarının emisyon ticareti<br />

sistemi içinde düzenleyici ve denetleyici bir rol<br />

almasına yönelik mevzuat çalışmaları yapılması<br />

Y4.2.1.3. Karbon varlıklarının azami ekonomik<br />

değerde işlem görmesi ve değerlerinin<br />

artırılması için mevcut yapının geliştirilmesi<br />

ve yeni yapıların kurulmasına yönelik gerekli<br />

çalışmaların yapılması<br />

2012–2015<br />

Ekonomik değer<br />

yaratılması<br />

<strong>2011</strong>–2015 Kapasite gelişimi<br />

2012–2013<br />

Yeni mali kaynak<br />

yaratılması<br />

Y4.2.1.4 <strong>Ulusal</strong> Emisyon Ticareti Sisteminin<br />

kurulmasına yönelik altyapı çalışmalarının<br />

başlatılması<br />

2014–2015<br />

Ekonomik değer<br />

yaratılması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı Y4.2.2.<br />

Karbon piyasalarına<br />

ilişkin farkındalığın ve<br />

bilincin artırılması<br />

Y4.2.1.5. Ozon tabakasını incelten maddelerin<br />

kullanımının sonlandırılması ve bertarafı<br />

faaliyetlerinden kaynaklanan karbon<br />

kazanımlarının sertifikalandırılması amacıyla<br />

yasal düzenlemenin yapılması<br />

Y4.2.2.1. Türkiye’de karbon piyasaları ile<br />

ilgili bilinç düzeyini yükseltmek üzere tanıtım<br />

faaliyetleri yapılması<br />

Y4.2.2.2. Karbon projelerinin tanımlanmasında,<br />

geliştirilmesinde, pazarlanmasında ve<br />

yönetiminde paydaşlara gerekli desteğin<br />

verilmesi<br />

2012–2013<br />

<strong>2011</strong>–Sürekli<br />

Ekonomik değer<br />

yaratılması<br />

Yeni mali kaynak<br />

yaratılması<br />

<strong>2011</strong>–2013 Kapasite gelişimi<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

Karbon stoku potansiyeli ÇŞB<br />

Yasal düzenlemenin Resmi<br />

Gazete’de yayımlanması<br />

ÇŞB<br />

Kurumsal yapılanmanın<br />

tamamlanması, personele eğitim<br />

verilmesi,<br />

Türkiye’nin karbon varlıklarının<br />

piyasadaki değerinin artması<br />

ÇŞB<br />

Değerlendirme raporları,<br />

Etki analiz raporları<br />

ÇŞB<br />

Yasal düzenlemenin Resmi<br />

Gazete’de yayımlanması,<br />

Karbon sertifikası sayısı<br />

ÇŞB<br />

Tanıtım materyalleri, tanıtım<br />

faaliyetleri<br />

ÇŞB<br />

Paydaşların eğitilmesi,<br />

Tanımlanan karbon projeleri,<br />

Karbon piyasasına giren firma ve<br />

proje sayısı<br />

ÇŞB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

İDKK üyeleri, Karbon<br />

Piyasaları Çalışma Grubu<br />

İDKK üyeleri, Karbon<br />

Piyasaları Çalışma<br />

Grubu, SPK, İstanbul<br />

Altın Borsası, İMKB,<br />

VOB, Takasbank<br />

İDKK üyeleri, Karbon<br />

Piyasaları Çalışma<br />

Grubu, SPK, İstanbul<br />

Altın Borsası, İMKB,<br />

VOB, Takasbank<br />

İDKK üyeleri, Karbon<br />

Piyasaları Çalışma<br />

Grubu, SPK, İstanbul<br />

Altın Borsası, İMKB,<br />

VOB, Takasbank<br />

İlgili Sertifikalandırma<br />

Firmaları<br />

İDKK üyeleri, Karbon<br />

Piyasaları Çalışma Grubu<br />

İDKK üyeleri, Karbon<br />

Piyasaları Çalışma Grubu<br />

138

SEKTÖRLER ARASI ORTAK KONULAR<br />

AMAÇ Y5. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İLE MÜCADELE VE UYUM FAALİYETLERİNDE EŞGÜDÜMÜN SAĞLANMASI İLE ETKİNLİĞİN ARTTIRILMASI<br />

HEDEF Y5.1. 2014 yılına kadar iklim değişikliği ile mücadele ve uyum konularında yasal düzenlemelerin tamamlanması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı Y5.1.1.<br />

İklim değişikliği ile<br />

mücadele ve uyuma<br />

yönelik hükümlerin<br />

ilgili mevzuata dahil<br />

edilmesi<br />

Y5.1.1.1. Mevcut mevzuatın iklim değişikliği<br />

ile mücadele ve uyum açısından gözden<br />

geçirilmesi ve gerekli değişliklerin yapılması<br />

Y5.1.1.2. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın iklim<br />

değişikliği konusundaki eşgüdüme yönelik<br />

görev, yetki ve sorumluluklarının tanımlanması<br />

amacıyla yasal düzenleme yapılması<br />

2013–2014<br />

2012–2013<br />

Sürdürülebilir kaynak<br />

kullanımı<br />

Kamuda kaynakların etkin<br />

kullanılması<br />

Yasal düzenlemelerin Resmi<br />

Gazete’de yayımlanması<br />

Yasal düzenlemenin Resmi<br />

Gazete’de yayımlanması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı Y5.1.2.<br />

İDEP için izleme<br />

değerlendirme<br />

mekanizmasının<br />

oluşturulması<br />

Y5.1.1.3. İDKK üyesi ve/veya ilgili kamu<br />

kuruluşlarının kuruluş kanunlarında iklim<br />

değişikliği ile mücadele ve uyuma ilişkin görev,<br />

yetki ve sorumluluklarının tanımlanması<br />

Y5.1.2.1. İDEP’in uygulanmasının izlenmesi ve<br />

değerlendirilmesine yönelik, usulleri, görev ve<br />

sorumlulukları tanımlayan bir yasal düzenleme<br />

yapılması<br />

Y5.1.2.2. İDEP’in uygulanmasının dönemsel<br />

olarak izlenmesi ve değerlendirilmesi, gerekirse<br />

revize edilmesi<br />

2012–2013<br />

Kamuda kaynakların etkin<br />

kullanılması<br />

2012–2023 Kapasite gelişimi<br />

2012–2023 Kapasite gelişimi<br />

Mevzuat değişikliğinin Resmi<br />

Gazete’de yayımlanması<br />

Yasal düzenlemenin Resmi<br />

Gazete’de yayımlanması<br />

İDEP izleme ve değerlendirme<br />

raporları<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

ÇŞB İDKK üyeleri<br />

ÇŞB İDKK üyeleri<br />

İDKK üyeleri<br />

İDKK üyelerinin bağlı ve<br />

ilgili kuruluşları<br />

ÇŞB İDKK üyeleri<br />

ÇŞB İDKK üyeleri<br />

139

HEDEF Y5.2. 2014 yılına kadar İDKK üyelerinin iklim değişikliği ile mücadele ve uyuma yönelik kurumsal kapasitelerini güçlendirmek<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı Y5.2.1.<br />

İDKK üyelerinin<br />

kapasitelerinin<br />

iklim değişikliği<br />

ile mücadele ve<br />

uyum konularında<br />

geliştirilmesi<br />

Y5.2.1.1. İDKK üyeleri, bağlı ve ilgili kuruluşlar<br />

bünyesinde iklim değişikliğine ilişkin bir birim<br />

oluşturulması<br />

Y5.2.1.2. İDKK üyeleri iklim değişikliğine<br />

ilişkin eğitim ihtiyacının belirlenmesi, kapasite<br />

geliştirme programları oluşturulması ve<br />

uygulanması<br />

<strong>2011</strong>–2012 Kapasite gelişimi<br />

<strong>2011</strong>–2014 Kapasite gelişimi<br />

İDKK üyesi kamu kuruluşları ile<br />

bağlı ve ilgili kuruluşlarında yeni<br />

birim sayısı<br />

Eğitim İhtiyacı Değerlendirme<br />

Raporu,<br />

Eğitim materyalleri, eğitimler<br />

Y5.2.1.3. BMİDÇS toplantılarına katılan heyet<br />

temsilcilerinin sürekliliğinin sağlanması, sürece<br />

yeni dahil olan temsilcilerin entegrasyonunun<br />

sağlanması<br />

2012–2014 Kapasite gelişimi<br />

Eğitim materyalleri ve eğitimler,<br />

Müzakere ekipleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

İDKK üyeleri<br />

İDKK üyelerinin bağlı ve<br />

ilgili kuruluşları<br />

İDKK üyeleri ÇŞB<br />

İDKK üyeleri ÇŞB<br />

140

SEKTÖRLER ARASI ORTAK KONULAR<br />

AMAÇ Y6. TÜRKIYE’NİN BÖLGESEL İKLİM MODELİ ÇALIŞMALARININ YAPILMASI VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ETKİLERİNİN ANALİZ EDİLMESİ<br />

HEDEF Y6.1. 2016 yılına kadar ulusal iklim gözlem, tahmin, bölgesel iklim modeli çalışması ile analiz ve etki değerlendirme kapasitesinin geliştirilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı Y6.1.1.<br />

İklim gözlem<br />

kapasitesinin<br />

geliştirilmesi<br />

Y6.1.1.1. Meteorolojik gözlem kapasitesinin<br />

yaygınlaştırılması, ekipman ve insan kaynakları<br />

bakımından güçlendirilmesi<br />

<strong>2011</strong>–2014<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Yeni alanlarda yapılan<br />

meteorolojik gözlem sonuçlarının<br />

yayınlanması<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

DMİ<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

Y6.1.1.2. Sürekli ve düzenli klimatolojik<br />

gözlem dizilerinin oluşturulması için verilerin<br />

toplanması, kalite kontrolü ve veri tabanında<br />

arşivlenmesi<br />

<strong>2011</strong>–Sürekli Güncel, kapsamlı veri tabanı DMİ<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı Y6.1.2.<br />

Bölgesel iklim<br />

modeli çalışmalarının<br />

yapılması<br />

Y6.1.2.1. Türkiye’nin gelecekteki iklim<br />

senaryolarının oluşturulması için farklı bölgesel<br />

iklim modellerinin kullanılması<br />

<strong>2011</strong>–2020<br />

Farklı bölgesel iklim modellerine<br />

ait iklim senaryolarının elde<br />

edilmesi<br />

DMİ TÜBİTAK, Ünv.ler<br />

Y6.1.2.2. Farklı emisyon senaryolarına göre<br />

bölgesel iklim modelleri çalışmasının yapılması<br />

<strong>2011</strong>–2020<br />

Farklı emisyon senaryolarına<br />

göre Türkiye için bölgesel iklim<br />

öngörülerinin oluşturulması<br />

DMİ TÜBİTAK, Ünv.ler<br />

Y6.1.2.3. Yapılan bölgesel iklim model<br />

çalışmalarının sonuçlarının, araştırma ve<br />

planlama çalışmalarına girdi teşkil etmesi için<br />

ilgili kuruluşlarla paylaşılması<br />

<strong>2011</strong>–2020<br />

Afetlerin ve iklim<br />

değişikliğinin olumsuz<br />

etkilerinin önlenmesi<br />

Bölgesel iklim modeli<br />

çalışmalarının sonuç raporlarının<br />

yayınlanması ve dağıtılması<br />

DMİ<br />

141

AMAÇ Y7. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İLE MÜCADELE VE UYUM KONULARINDA EKOVERİMLİLİĞE YÖNELİK AR-GE VE İNOVASYON KAPASİTESİNİN GELİŞTİRİLMESİ<br />

HEDEF Y7.1. 2014 yılına kadar temiz üretime yönelik Ar-Ge ve inovasyon kapasitesinin güçlendirilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı Y7.1.1.<br />

İklim değişikliği ile<br />

mücadele konularının<br />

ulusal Ar-Ge<br />

stratejilerine entegre<br />

edilmesi<br />

Y7.1.1.1. Enerji, su ve gıda güvenliği<br />

konularında belirlenen Ar-Ge stratejilerinin<br />

BTYK’da onaylanarak uygulamaya konulması<br />

ile konuya ilişkin projelerin desteklenmesi<br />

Y7.1.1.2. İklim değişikliği ile ilgili sektörel<br />

Ar-Ge ihtiyacının belirlenmesi ve bu alanlara<br />

yönelik stratejilerin hazırlanması<br />

<strong>2011</strong>–2016<br />

<strong>2011</strong>–2016<br />

Rekabet gücünde artış,<br />

Yeni istihdam olanakları,<br />

İhracatta artış<br />

Ar-Ge kapasitesinde<br />

gelişme<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Enerji, su ve gıda güvenliği<br />

konularında Ar-Ge stratejisi,<br />

Desteklenen proje sayısı<br />

Ar-Ge ihtiyaç alanları ve<br />

gerekçelerine ilişkin rapor,<br />

İlgili BTYK kararı<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

TÜBİTAK BTYK üyesi kuruluşlar<br />

İlgili sektör<br />

ve kuruluşlar<br />

İDKK üyeleri, TTGV<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı Y7.1.2.<br />

İklim değişikliği ile<br />

mücadeleye yönelik<br />

Ar-Ge çalışmalarının<br />

desteklenmesi<br />

Y7.1.1.3. İklim değişikliği ile mücadele ve iklim<br />

değişikliğine uyum konularında oluşturulacak<br />

Ar-Ge stratejilerinin mevcut Ar-Ge stratejilerine<br />

uyumunun izlenmesi<br />

Y7.1.2.1. İklim değişikliği ile mücadele ve<br />

iklim değişikliğine uyum konularında Ar-Ge<br />

çalışmalarının desteklenmesi için <strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong><br />

Müdürlüğü’nün sorumluluğunda finansal bir<br />

mekanizmanın oluşturulması<br />

Y7.1.2.2 Tüm sektörlere yönelik Ar-Ge için<br />

finansman ihtiyacının belirlenmesi<br />

Y7.1.2.3. İklim değişikliği ile mücadele ve<br />

iklim değişikliğine uyum konularında yeni<br />

teknolojilerin geliştirilmesi için uluslararası<br />

işbirliklerinin sağlanması<br />

Y7.1.2.4. Üniversitelerin ve araştırma<br />

merkezlerinin iklim değişikliği ile mücadele<br />

ve uyum konularında araştırma ve teknoloji<br />

geliştirme kapasitelerinin güçlendirilmesi, yeni<br />

araştırma merkezlerinin kurulması<br />

Y7.1.2.5. Üreticilere ve tüketicilere bilgi, eğitim<br />

ve danışmanlık hizmeti veren “Eko-verimlilik<br />

Merkezi” oluşturulması<br />

2012–2020<br />

2013–2014<br />

<strong>2011</strong>–2012<br />

<strong>2011</strong>–2020<br />

2014–2015<br />

<strong>2011</strong>–2014<br />

Kamu kaynaklarının etkin<br />

kullanımı<br />

Ar-Ge kapasitesinde<br />

gelişme<br />

Ar-Ge kapasitesinde<br />

gelişme<br />

Ar-Ge kapasitesinde<br />

gelişme<br />

Ar-Ge kapasitesinde<br />

gelişme<br />

Kaynakların verimli<br />

kullanılması<br />

İzleme ve değerlendirme<br />

raporları<br />

OGM Ar-Ge destek<br />

mekanizmasının faaliyete<br />

geçmesi,<br />

Desteklenen proje sayısındaki<br />

artış<br />

Ar-Ge mali destek kaynakları<br />

Uluslararası işbirliği ile yürütülen<br />

proje sayısı<br />

TÜBİTAK BTYK ve İDKK üyeleri<br />

OGM<br />

İlgili<br />

kuruluşlar<br />

Araştırma merkezleri TÜBİTAK<br />

Eko-verimlilik merkezinin hizmete<br />

girmesi<br />

MB, KB, Özel Sektör<br />

Kuruluşları<br />

İDKK üyeleri, Ar-Ge<br />

desteği sağlayan diğer<br />

kuruluşlar<br />

TÜBİTAK İDKK üyeleri<br />

BSTB, GTB<br />

İDKK üyeleri, Ar-Ge<br />

desteği sağlayan diğer<br />

kuruluşlar<br />

İDKK üyesi kuruluşlar,<br />

MB, KB, KOSGEB, MPM,<br />

EİE, TTGV<br />

142

SEKTÖRLER ARASI ORTAK KONULAR<br />

AMAÇ Y8. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İLE MÜCADELE VE UYUM KONUSUNDA İNSAN KAYNAKLARININ GELİŞTİRİLMESİ<br />

HEDEF Y8.1. 2012 yılı sonu itibariyle üniversitelerde iklim değişikliği ile mücadele ve uyum konularının akademik programlara dahil edilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı Y8.1.1.<br />

Üniversitelerde başta<br />

mühendislik, hukuk,<br />

uluslararası ilişkiler,<br />

ekonomi, doğa<br />

bilimleri bölümleri<br />

olmak üzere eğitim<br />

programlarına<br />

iklim değişikliği ile<br />

mücadele ve uyum<br />

konularının dahil<br />

edilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı Y8.1.2.<br />

Teknik eğitim<br />

kurumlarında<br />

ara eleman için<br />

programlar<br />

oluşturulması<br />

Y8.1.1.1. Üniversitelerde iklim değişikliği<br />

konusunda öğretim üyesi ihtiyacının<br />

belirlenmesi ve eğitim kadrosunun<br />

güçlendirilmesi<br />

Y8.1.1.2. İlgili bölümlerde iklim değişikliği<br />

konusunda lisans ve lisansüstü programlarının<br />

oluşturulması<br />

Y8.1.2.1. Meslek liselerinde enerji verimliliği,<br />

tasarrufu, etkin bina tasarımı ve uygulamaları<br />

gibi sera gazı emisyon yönetimine yönelik<br />

teknik ve teknolojiler ile iklim değişikliğine<br />

uyum konularının ders programına alınması<br />

<strong>2011</strong>–2020<br />

<strong>2011</strong>–2013<br />

İnsan kaynaklarında<br />

gelişme,<br />

Yeni çalışma alanları,<br />

Yeşil istihdamda artış<br />

İnsan kaynaklarında<br />

gelişme,<br />

Yeni çalışma alanları,<br />

Yeşil istihdamda artış,<br />

Rekabet gücünde artış<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Öğretim üyesi sayısı YÖK<br />

İklim değişikliği konusunda<br />

lisansüstü programlar ve yazılan<br />

tez sayısı,<br />

İklim değişikliği konusunda<br />

açılan ders sayısı<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

YÖK Ünv.ler<br />

ÇŞB, KB, BTYK, TÜBA,<br />

TOBB, Ünv.ler<br />

2012–2013 Yeşil istihdamda artış Revize ders programları MEB ÇŞB, Kamu kurumları<br />

143

AMAÇ Y9. TÜKETİM KALIPLARININ İKLİM DOSTU OLACAK ŞEKİLDE DEĞİŞTİRİLEBİLMESİ İÇİN KAMUOYU BİLİNCİNİN ARTTIRILMASI<br />

HEDEF Y9.1. Tüketim kalıplarının iklim dostu olacak şekilde geliştirilmesi için 2012 yılı sonuna kadar eğitim programlarında gerekli düzenlemelerin yapılması<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı Y9.1.1.<br />

İklim değişikliği ile<br />

mücadele ve iklim<br />

değişikliğine uyumla<br />

ilişkili konuların temel<br />

eğitim programlarına<br />

dahil edilmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı Y9.1.2.<br />

Binek otomobil<br />

sürücü eğitimine yeni<br />

üniteler eklenmesi<br />

Y9.1.1.1. Okul öncesi eğitimde tüketim<br />

alışkanlıkları, enerji verimliliği, iklim değişikliği<br />

vb. konularının ders programlarına entegre<br />

edilmesi<br />

Y9.1.2.1. Eko-sürüş tekniklerinin eğitim<br />

kapsamında verilmesi<br />

<strong>2011</strong>–2013<br />

Sürdürülebilir kalkınmaya<br />

katkı, çevre kirliliğinde<br />

azalma, yaşam kalitesinin<br />

artması<br />

<strong>2011</strong>–2023 Kapasite gelişimi<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Revize ders programları, eğitim<br />

materyalleri<br />

Öngörülen konuların eğitim<br />

programlarına eklenmesi<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

MEB<br />

MEB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

İDKK üyeleri, STK’lar,<br />

medya kuruluşları<br />

UBAK, Ünv.ler, Özel<br />

Sektör Kuruluşları<br />

144

SEKTÖRLER ARASI ORTAK KONULAR<br />

HEDEF Y9.2. 2014 yılına kadar iklim değişikliği ile mücadele için kamuoyu bilinçlendirme kampanyaları düzenlenmesi<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı <strong>Eylem</strong>ler Süre Yan Faydalar<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı Y9.2.1.<br />

İklim değişikliği<br />

konusunda bireylerin<br />

rollerine yönelik<br />

kamuoyunda<br />

farkındalık yaratılması<br />

ve tüketim kalıplarını<br />

değiştirmek<br />

üzere güvenilir<br />

bilgi kanallarının<br />

oluşturulması<br />

Y9.2.1.1. İDKK üyesi ilgili kurum ve<br />

kuruluşların halkla ilişkiler ve kamuoyu<br />

bilgilendirme birimlerinin kapasitelerinin<br />

artırılması<br />

Y9.2.1.2. İklim değişikliği konusunda kamuoyu<br />

iletişim ve bilinçlendirme kampanyaları için<br />

tüm paydaşların katılımı ile bir kampanya<br />

stratejisi oluşturulması<br />

Y9.2.1.3. Kamuoyu iletişim ve bilinçlendirme<br />

stratejisi doğrultusunda medya, STK’lar<br />

ve toplum önderlerinin de katılımıyla<br />

bilinçlendirme kampanyaları düzenlenmesi<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

2012-2013 Kapasite gelişimi Eğitim programları ÇŞB İDKK üyeleri<br />

<strong>2011</strong>-2012 Kapasite gelişimi<br />

<strong>2011</strong>-Sürekli<br />

Bilgi toplumu,<br />

Sürdürülebilir kalkınmaya<br />

katkı<br />

Kamuoyu iletişim ve<br />

bilinçlendirme stratejisi<br />

Eğitici materyalleri, eğitim<br />

programları, konferanslar,<br />

seminerler, görsel ve işitsel<br />

medya programları<br />

ÇŞB<br />

ÇŞB<br />

İDKK üyeleri, MEB, TRT,<br />

Belediyeler, Belediye<br />

birlikleri, Medya<br />

Kuruluşları, STK’lar, Özel<br />

Sektör Kuruluşları<br />

İDKK üyeleri, TRT, Diğer<br />

Medya Kuruluşları,<br />

STK’lar, Belediyeler<br />

Birliği, Özel Sektör<br />

Dernek ve Birlikleri<br />

<strong>Eylem</strong> Alanı Y9.2.2.<br />

Kamu kurumlarının<br />

sera gazı emisyon<br />

bilgilerinin<br />

kamuoyuyla<br />

paylaşılması için<br />

altyapı oluşturulması<br />

Y9.2.1.4. İklim değişikliği ile mücadele ve<br />

uyum konularının, desteklemede öncelikli<br />

alanlar içine alınarak yerel sivil toplum<br />

kuruluşlarının ve yerel yönetimlerin<br />

bilinçlendirme etkinliklerinin desteklenmesi<br />

Y9.2.1.5. Özel sektörün sosyal sorumluluk<br />

faaliyetleri çerçevesinde kamuoyunun emisyon<br />

sınırlandırma ve iklim uyum konularında<br />

bilinçlendirilmesi<br />

Y9.2.2.1. Kamu kurumları faaliyetlerinin karbon<br />

ayak izlerinin takip edilmesi, periyodik raporlar<br />

ile yayınlanması ve kamuoyuyla paylaşılması<br />

2012-2020<br />

2012-2020<br />

Bilgi toplumu,<br />

Sürdürülebilir kalkınmaya<br />

katkı<br />

Bilgi toplumu,<br />

Sürdürülebilir kalkınmaya<br />

katkı<br />

STK’ların ve belediyelerin<br />

desteklenen proje sayısı<br />

Sosyal sorumluluk projeleri<br />

İDKK üyeleri<br />

Özel sektör<br />

dernekleri ve<br />

birlikleri<br />

İB, Kalkınma Ajansları,<br />

Belediyeler ve STK’lar<br />

2014-2020 Kapasite gelişimi Karbon ayak izi raporları ÇŞB Tüm Kamu Kuruluşları<br />

ÇŞB<br />

145

3.4.<br />

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM EYLEM<br />

PLANI<br />

146

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE<br />

UYUM

148

İKLİM DEĞİŞİKLİNE UYUM<br />

SU KAYNAKLARI YÖNETİMİ<br />

AMAÇ US1. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN ETKİLERİNİN UYUMUN SU KAYNAKLARI YÖNETİMİ POLİTİKALARINA ENTEGRE<br />

EDİLMESİ<br />

HEDEF US1.1. İklim değişikliğine uyum konusunun mevcut strateji, plan ve mevzuata entegrasyonunun sağlanması<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

US1.1.1. İklim değişikliğinin su kaynaklarına<br />

etkisi karşısında alınacak önlemlerin<br />

kalkınma Plan ve Programlarına dahil<br />

edilmesi<br />

US1.1.2. Bütüncül su kaynakları yönetimine<br />

imkan verecek şekilde yerüstü ve yer altı<br />

su kaynaklarını da kapsayacak ve su tahsisi<br />

ile kalitesinden sorumlu tek bir kurumun<br />

kurulması<br />

US1.1.3. Su mevzuatındaki yetkili/ilgili<br />

kurumların görev, yetki ve sorumlulukları<br />

doğrultusunda iklim değişikliği ile<br />

mücadele alanındaki eksiklikler, çakışma ve<br />

örtüşmelerin tespiti, gerekli revizyonların<br />

yapılması<br />

US1.1.4. Su yönetiminde yer alan<br />

kuruluşların kurumsal ve sektörel strateji<br />

planlarının (sanayi, tarım, enerji, turizm,<br />

kentsel, içme suyu) iklim değişikliği ile<br />

mücadele bağlamında revizyonu<br />

US1.1.5. Türkiye Sanayi Stratejisi<br />

Belgesi’nin sanayide su verimliliği<br />

uygulamaları açısından revize edilmesi<br />

US1.1.6. Su kaynaklarının etkin ve<br />

verimli kullanılması amacıyla, su kullanım<br />

amaçlarına göre kullanan öder, kirleten öder<br />

prensipleri ile sosyo-ekonomik koşullar göz<br />

önünde bulundurularak ekonomik araçların<br />

tespit edilmesi<br />

US1.1.7. Sulama işletmeciliği çerçevesinde<br />

su kullanıcı teşkilatların, iklim değişikliğinin<br />

etkileri dikkate alınarak ilgili kuruluşlarca<br />

yönlendirilmesi<br />

US1.1.8. KÖY-DES hizmet alanlarının<br />

sulama hizmetine yöneltilmesi<br />

Süre<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Önlemlerin dahil edildiği<br />

plan ve programların<br />

hazırlanması<br />

Kurumsal<br />

düzenlemelerin<br />

yapılması<br />

Su kanununun<br />

yürürlüğe girmesi<br />

İklim değişikliği<br />

etkilerinin sektör<br />

stratejilerinde yer alması<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

KB<br />

Başbakanlık<br />

DSİ<br />

OSİB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

İlgili kamu kurum ve<br />

kuruluşları<br />

ETKB, GTHB, OSİB,<br />

KB, DSİ, GAP İdaresi,<br />

MTA, İller Bankası<br />

A.Ş., Belediyeler<br />

ETKB, BSTB, ÇŞB,<br />

GTB, GTHB, KTB, DSİ,<br />

İller Bankası A.Ş., YY<br />

2014-2020 Su verimliliğinin artması BSTB KB, TTGV, TOBB<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Suyun tasarruflu<br />

kullanılması<br />

Yerel kapasitenin<br />

artması<br />

Yerel düzeyde<br />

uygulamaların<br />

güçlendirilmesi<br />

KB<br />

DSİ<br />

Valilikler<br />

GTHB, MB, OSİB, DSİ,<br />

YY<br />

İÖİ, YY, STK’lar<br />

İÖİ<br />

149

AMAÇ US2. SU KAYNAKLARI YÖNETİMİNDE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM ALANINDAKİ KAPASİTENİN,<br />

KURUMLAR ARASI İŞBİRLİĞİNİN VE EŞGÜDÜMÜN GÜÇLENDİRİLMESİ<br />

HEDEF US2.1. Su kaynaklarının yönetiminde yetkili ve ilgili olan kurum ve kuruluşların kurumsal kapasitelerinin<br />

arttırılması<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

Süre<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

US2.1.1. Su Kalitesi Yönetimi Yönlendirme<br />

Kurulu’nun kapasitesinin güçlendirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015 AB müktesebatına uyum OSİB<br />

İB, DB, SB, GTHB,<br />

BSTB, ETKB, KTB,<br />

KB, ABB<br />

US2.1.2. Su kalitesi gözlem ve<br />

değerlendirme kapasitesinin geliştirilmesi,<br />

veri tabanının oluşturulması ve kurumsal<br />

yapının güçlendirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Su kaynaklarının<br />

yönetilmesinde<br />

sürdürülebilirliğin<br />

sağlanması<br />

OSİB<br />

SB, GTHB, ÇŞB, DSİ,<br />

ÖÇKK, EİE<br />

US2.1.3. Su potansiyelinin, kullanım<br />

amaçlarının, tüketimlerinin ve<br />

sınıflandırmasının belirlenmesi amacıyla<br />

detaylı etütlerin yürütülmesi için ilgili<br />

kurumların kapasitelerin güçlendirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Su kaynaklarının<br />

yönetilmesinde<br />

sürdürülebilirliğin<br />

sağlanması<br />

DSİ<br />

OSİB, GTHB, ÖÇKK,<br />

İÖİ, YY<br />

US2.1.4. Sulama birlikleri ve çiftçilerin<br />

bilinçli ve yeterli su kullanımı konusunda<br />

eğitilmesi ve bilgilendirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Yerel kapasitenin<br />

artması<br />

Valilikler<br />

(Gıda, Tarım<br />

ve Hayvancılık<br />

İl Md.)<br />

İÖİ, YY, Birlikler,<br />

Kooperatifler,<br />

STK’lar<br />

HEDEF US2.2. Finansman politikalarının ve uygulamaların geliştirilmesi<br />

US2.2.1. Kapalı sistem sulama<br />

yatırımlarının, gerekli ve uygun yerlerde<br />

ulusal ve uluslararası kaynaklarla<br />

planlanmasına devam edilmesi<br />

US2.2.2. Özel sektörün sulama yatırımları<br />

(tesislerin inşası ve işletilmesi) yapması<br />

için teşvik verilmesi<br />

US2.2.3. Tarım ve sanayi sektöründe<br />

kullanılmak üzere atık suların arıtılmasının<br />

ekonomik araçlarla teşvik edilmesi<br />

US2.2.4. Az su tüketen ev ve<br />

sanayi ekipmanlarının üretilmesi ve<br />

kullanılmasının teşvik edilmesi<br />

US2.2.5. Su tüketimi yoğun olan ve<br />

öncelikli olarak belirlenen sektörlerde<br />

proses ve soğutma sularının geri<br />

kazanımını amaçlayan projelerin<br />

desteklenmesi, pilot uygulamaların<br />

arttırılması<br />

US2.2.6.Sanayi sektöründe su verimliliğine<br />

yönelik “sektörel eko-verimlilik (temiz<br />

üretim)” kılavuzlarının hazırlanması, örnek<br />

uygulamaların teşvik edilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

2012-2014<br />

<strong>2011</strong>-2020<br />

2014-2020<br />

<strong>2011</strong>-2014<br />

Gelişmiş yağmurlama<br />

ve damlama sulama<br />

altyapısı<br />

Etkin bir teşvik<br />

mekanizması<br />

Artan su talebi, yükselen<br />

alternatif tabii su<br />

kaynakları fiyatları ve<br />

gelişen temiz üretim<br />

teknolojilerine uyum<br />

sağlanması<br />

Az su kullanan<br />

ekipmanların pazar<br />

payının artması<br />

Tasarruf edilen su<br />

miktarı<br />

DSİ<br />

DSİ<br />

KB<br />

BSTB<br />

BSTB<br />

GTHB, Su Kullanıcı<br />

Teşkilatları<br />

MB, KB, EB, HM,<br />

TOBB<br />

MB, EB, HM, TOBB<br />

MB, TOBB<br />

KB, TTGV, TOBB<br />

2012-2014 Kılavuzlar MPM BSTB, TTGV, TOBB<br />

150

İKLİM DEĞİŞİKLİNE UYUM<br />

AMAÇ US3. SU KAYNAKLARININ YÖNETİMİNDE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN ETKİLERİNE UYUMUN SAĞLANMASI İÇİN<br />

AR - GE VE BİLİMSEL ÇALIŞMALARIN GELİŞTİRİLMESİ VE YAYGINLAŞTIRILMASI<br />

HEDEF US3.1. İklim değişikliğinin etkilerinin izlenmesi için mevcut sistemlerin güçlendirilmesi ve yeni<br />

sistemlerin oluşturulması<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

Süre<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

US3.1.1. Hidrolojik kuraklık çalışmalarının<br />

geliştirilmesi<br />

2014-2020<br />

Hidrolojik kuraklık<br />

değerlendirme sistemi<br />

DSİ<br />

GTHB, DMİ<br />

US3.1.2. İklim değişikliği etkilerinin su<br />

kaynaklarının planlama çalışmalarına<br />

entegrasyonu için araştırma ve<br />

değerlendirmelerin yapılması<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Etki değerlendirme<br />

raporları<br />

DSİ<br />

GTHB, İÖİ<br />

US3.1.3. İklim senaryoları dikkate alınarak<br />

havzalarda sektörel su ihtiyacına yönelik<br />

projeksiyonların yapılması<br />

<strong>2011</strong>-2020<br />

İklim değişikliği<br />

senaryolarını dikkate<br />

alan projeksiyonlar<br />

TÜBİTAK<br />

DMİ, DSİ, Ünv.ler,<br />

AE<br />

HEDEF US3.2. Su kaynakları ve kıyı yönetiminin iklim değişikliğinden etkilenebilirliklerinin belirlenmesi, uyum<br />

seçeneklerinin geliştirilmesi, izleme sonuçlarına göre periyodik revizyonların yapılması<br />

US3.2.1. Akarsu havzaları ve alt havzalarda<br />

hidrolojik, sosyal, ekonomik ve çevresel<br />

etkilenebilirliklerin (doğal afetler dâhil)<br />

belirlenmesi, uyum seçeneklerinin<br />

geliştirilmesi ve uygulanması<br />

US3.2.2. Yeraltı suyu kaynaklarının<br />

iklim değişikliğinden etkilenebilirliğinin<br />

belirlenmesi, uyum seçeneklerinin<br />

geliştirilmesi ve uygulanması<br />

US3.2.3. Kıyıların (akarsu, doğal ve yapay<br />

göl kıyıları dâhil) iklim değişikliğinden<br />

etkilenme risklerinin (doğal afetler<br />

dâhil) belirlenmesi, uyum seçeneklerinin<br />

geliştirilmesi ve uygulanması<br />

US3.2.4. İklim değişikliğine uyum<br />

kapasitesini artırıcı yenilikçi çözüm<br />

seçeneklerinin oluşturulması, geliştirilmesi<br />

ve yaygınlaştırılması<br />

<strong>2011</strong>-2020 Havza eylem planları DSİ<br />

<strong>2011</strong>-2020<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Etki değerlendirme<br />

raporları<br />

Etkilenebilirlik raporları,<br />

uyum eylem planları<br />

Yenilikçi çözüm<br />

örnekleri<br />

DSİ<br />

OSİB, ÇŞB<br />

OSİB<br />

GTHB, KB, AFAD,<br />

YY, İÖİ, KA<br />

YY, İÖİ, KA, Sulama<br />

Birlikleri<br />

GTHB, OSİB, DM,<br />

ÖÇKK, YY<br />

ÇŞB, BSTB, GTHB,<br />

DSİ, TÜBİTAK, TTGV<br />

151

AMAÇ US4. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM İÇİN SU HAVZALARINDAKİ SU KAYNAKLARININ BÜTÜNCÜL YÖNETİMİ<br />

HEDEF US4.1. Su kaynaklarının havza temelinde geliştirilmesine yönelik çalışmaların, bütüncül bir yaklaşımla<br />

ve değişen tüketim taleplerini karşılamakta esneklik sağlayan bir şekilde planlanması<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

Süre<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

US4.1.1. Entegre Nehir Havzası Yönetim<br />

Planlarının, ekosistem hizmetleri ve iklim<br />

değişikliğinin etkileri dikkate alınarak<br />

hazırlanması<br />

2012-2020<br />

Su kaynaklarının<br />

yönetiminde iklime<br />

uyum sağlanması<br />

DSİ<br />

GTHB, OSİB, OGM,<br />

DSİ, YY<br />

US4.1.2. Mevcut ve planlanan “Havza<br />

Koruma <strong>Eylem</strong> Planları” ve “Koruma<br />

Alanları Haritaları”nda iklim değişikliğinin<br />

etkilerinin dikkate alınması ve gerekli<br />

revizyonların yapılması<br />

2012-2020<br />

Havzaların daha etkin<br />

korunması<br />

OSİB<br />

ÖÇKK, DSİ<br />

US4.1.3. Baraj ve gölet havzaları başta<br />

olmak üzere tüm havzalarda erozyon ve<br />

rüsubat kontrolü projelerine hız verilmesi<br />

2012-2020<br />

Etkin su depolama<br />

imkanlarının artırılması<br />

DSİ<br />

OGM, BB<br />

US4.1.4. Havzalarda kaçak yer altı suyu<br />

kullanımının engellenmesi ve bu konuda<br />

halkın bilinçlendirilmesi<br />

2012-sürekli<br />

Bilinçlendirme<br />

faaliyetleri, su<br />

kaynaklarının korunması<br />

DSİ<br />

GTHB, MEB, YY,<br />

STK’lar<br />

HEDEF US4.2. Kentlerin su yönetiminin iklim değişikliğine uyum bakış açısı ile ele alınması<br />

US4.2.1. Metropolitan alan (büyük kentler,<br />

büyükşehir belediyeleri) yönetiminde ölçek<br />

genişlemesinin iklim değişikliği göz önüne<br />

alınarak planlanması<br />

US4.2.2. Yerleşmelerde entegre su<br />

yönetimi ve planlamasının yapılması<br />

US4.2.3. Yerleşmelerde kanalizasyon<br />

ve yağmur suyu toplama sistemlerinin<br />

ayrılması<br />

US4.2.4. Yerleşmelerde toplanan ve<br />

arıtılan suyun yeniden kullanılması<br />

US4.2.5. Kentlerde su kullanım<br />

verimliliğinin artması için sosyo-ekonomik<br />

koşullar dikkate alınarak ücretlendirme<br />

politikası geliştirilmesi, yasal düzenleme<br />

yapılması<br />

US4.2.6. Kentlerde su kaçakları ve kaçak<br />

su kullanımının tespiti ve kayıp-kaçak<br />

oranının azaltılmasına yönelik önlemlerin<br />

alınması, ulusal düzeyde SCADA<br />

Sisteminin yaygınlaştırılması<br />

US4.2.7. Şebeke suyunun içilebilir nitelikte<br />

tüketiciye ulaştırılmasının sağlanması<br />

2012-sürekli<br />

<strong>2011</strong>-2023<br />

<strong>2011</strong>-2020<br />

<strong>2011</strong>-2020<br />

<strong>2011</strong>-2020<br />

<strong>2011</strong>-2023<br />

İklim uyumlu kentsel<br />

yönetim<br />

Yerleşmelerde rasyonel<br />

su kaynakları yönetimi<br />

Kentlerde su<br />

kaynaklarının verimli<br />

kullanılması<br />

Kentlerde su<br />

kaynaklarının verimli<br />

kullanılması<br />

Kentlerde su<br />

kaynaklarının verimli<br />

kullanılması<br />

Su kayıplarının büyük<br />

ölçüde azalması<br />

KB<br />

DSİ<br />

YY<br />

YY<br />

YY<br />

YY<br />

<strong>2011</strong>-2023 Verimli su tüketimi YY<br />

ÇŞB, YY<br />

ÇŞB, YY,<br />

Bakanlıkların Taşra<br />

Teşkilatı<br />

ÇŞB, OSİB, DSİ, İller<br />

Bankası A.Ş.<br />

ÇŞB, OSİB, DSİ, İller<br />

Bankası A.Ş.<br />

ÇŞB, OSİB, İller<br />

Bankası A.Ş.<br />

ÇŞB, OSİB,<br />

İller Bankası<br />

A.Ş., Valilikler,<br />

Bakanlıkların Taşra<br />

Teşkilatı<br />

ÇŞB, OSİB,<br />

İller Bankası<br />

A.Ş., Valilikler,<br />

Bakanlıkların Taşra<br />

Teşkilatı<br />

152

İKLİM DEĞİŞİKLİNE UYUM<br />

AMAÇ US5. YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN ETKİLERİ VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE<br />

DİRENCİ ARTIRICI EKOSİSTEM HİZMETLERİNİN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ DİKKATE ALINARAK PLANLANMASI<br />

HEDEF US5.1. Hidrolik ve jeotermal enerji kaynaklarının iklim değişikliğine uyum bakış açısıyla planlanması<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

Süre<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

US5.1.1. HES’lerin yer seçimi ve<br />

planlamasında; çevresel, ekonomik<br />

ve sosyokültürel etkilerin yanı sıra<br />

iklim değişikliği etkilerinin göz önünde<br />

bulundurulması<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

İklim değişikliği<br />

parametrelerinin yer<br />

seçim ve planlama<br />

kriterleri arasına<br />

eklenmesi<br />

DSİ<br />

ETKB, OSİB, ÇŞB,<br />

DMİ, EİE, EPDK,<br />

TÜBİTAK, Ünv.ler,<br />

TOBB<br />

US5.1.2. 5686 sayılı Jeotermal Kaynaklar<br />

ve Doğal Mineralli Sular Kanununun iklim<br />

değişikliği etkileri ve uyum yaklaşımı<br />

doğrultusunda gözden geçirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Yüzey sularının<br />

kalitesinde bozulmaların<br />

önlenmesi<br />

MTA<br />

ETKB, Valilikler, İÖİ,<br />

İller Bankası, YY<br />

153

TARIM SEKTÖRÜ VE GIDA GÜVENCESİ<br />

AMAÇ UT1. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUMUN TARIM SEKTÖRÜ VE GIDA GÜVENCESİ POLİTİKALARINA ENTEGRE<br />

EDİLMESİ<br />

HEDEF UT1.1. Mevcut strateji ve eylem planları ile yasal düzenlemelerin iklim değişikliğine uyum bakımından<br />

gözden geçirilmesi<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

Süre<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

UT1.1.1. Kırsal Kalkınma Stratejisi ve<br />

Planı’nın, İklim Değişikliği Stratejisi<br />

ve <strong>Eylem</strong> Planı doğrultusunda gözden<br />

geçirilmesi<br />

2012-2013<br />

Revize edilen plan ve<br />

strateji<br />

GTHB<br />

OSİB, KB<br />

UT1.1.2. İklim değişikliğinin etkilerinin<br />

su kaynakları, gıda güvencesi, doğal afet<br />

riskleri, ekosistem hizmetleri ve insan<br />

sağlığı açısından “Tarımsal Kuraklıkla<br />

Mücadele Stratejisi ve <strong>Eylem</strong> Planı”na<br />

entegrasyonu<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Entegrasyonu sağlanan<br />

strateji ve plan<br />

GTHB<br />

OSİB, YY, İÖİ,<br />

Valilikler<br />

UT1.1.3. İklim değişikliğine uyum sağlama<br />

amacıyla mevcut yasal düzenlemelerin<br />

gözden geçirilmesi ve yeni mevzuat<br />

hazırlanması<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

İlgili mevzuatın<br />

revizyonu, yeni<br />

mevzuatın hazırlanması<br />

GTHB<br />

OSİB, ÇŞB, DSİ,<br />

DMİ, ÖÇKK<br />

UT1.1.4. İklim değişikliğine uyum<br />

stratejilerine, üreticileri destekleme<br />

faaliyetlerinin (tarım havzaları üretim ve<br />

destekleme modeli dahil) entegrasyonu<br />

2012-2013<br />

İlgili stratejilerin<br />

revizyonu<br />

GTHB<br />

KB<br />

HEDEF UT1.2. Kurumlar arasında imzalanmış olan protokollerin iklim değişikliğine uyum bakış açısıyla gözden<br />

geçirilmesi<br />

UT1.2.1. DSİ, OGM ile OSİB arasında<br />

imzalanan Ağaçlandırma İşbirliği<br />

Protokolü’nün iklimsel etkiler çerçevesinde<br />

revize edilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2012<br />

Revize edilen işbirliği<br />

protokolü<br />

OGM<br />

DSİ, OSİB<br />

UT1.2.2. OSİB ile GTHB arasında<br />

imzalanan Erozyonla Mücadele <strong>Eylem</strong> Planı<br />

kapsamında ağaçlandırma faaliyetleri ile<br />

ilgili Ağaçlandırma Protokolü’nün iklim<br />

değişikliğinin etkileri bağlamında revize<br />

edilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2012<br />

Revize edilen işbirliği<br />

protokolü<br />

GTHB<br />

OSİB<br />

154

İKLİM DEĞİŞİKLİNE UYUM<br />

AMAÇ UT2. TARIMDA İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ETKİLERİNİN BELİRLENMESİ VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE<br />

UYUMUN SAĞLANMASI İÇİN AR–GE ÇALIŞMALARININ VE BİLİMSEL ÇALIŞMALARIN GELİŞTİRİLMESİ VE<br />

YAYGINLAŞTIRILMASI<br />

HEDEF UT2.1. Ürün, toprak ve suyun etkin yönetimine ilişkin Ar-Ge faaliyetlerinin geliştirilmesi ve<br />

yaygınlaştırılması<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

Süre<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

UT2.1.1. İklim değişikliğinin tarım sektörü<br />

üzerindeki etki analizlerinin yapılması<br />

UT2.1.2. Biyoteknolojinin sunduğu yeni<br />

olanakların ve mevcut genetik çeşitlilik<br />

yardımıyla bitkilerin iklim değişikliğine uyumun<br />

sağlanmasına yönelik araştırma ve uygulama<br />

faaliyetlerinin yapılması<br />

2013-2015 Etki analiz raporları GTHB<br />

<strong>2011</strong>-2015 Örnek uygulamalar GTHB<br />

TÜBİTAK, Ünv.<br />

ler, AE<br />

TÜBİTAK, Ünv.<br />

ler, AE<br />

UT2.1.3. İklim değişikliği nedeniyle tarımsal<br />

verim, üretim ve alan bilgisindeki olası<br />

değişimlerin tespiti ve izlenmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Tam ve güncel veri<br />

tabanı<br />

GTHB<br />

TÜBİTAK, Ünv.<br />

ler, AE<br />

UT2.1.4. Tarımı yapılan ürünlerin içinde<br />

yer alan mevcut genetik çeşitliliğin iklim<br />

değişikliğine uyum anlamında yerel değerinin<br />

ve verimliliğinin çiftçi geçim kaynakları<br />

açısından yeniden ele alınması<br />

<strong>2011</strong>-2015 Örnek uygulamalar GTHB<br />

TÜBİTAK, Ünv.<br />

ler, AE<br />

HEDEF UT2.2. Ar-Ge ve bilimsel çalışma yapan kuruluşların kapasitelerinin ve sayılarının arttırılması<br />

UT2.2.1. GTHB’ye bağlı araştırma enstitüleri<br />

ve diğer bilim kuruluşlarının kapasitelerinin<br />

geliştirilmesi, laboratuar altyapılarının<br />

modernizasyonu<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Modern ve yeterli<br />

laboratuar ağı<br />

GTHB<br />

UT2.2.2. Hassas bölgelerde iklim değişikliği<br />

araştırma merkezlerinin kurulması<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Araştırma merkezlerinin<br />

kurulması<br />

GTHB<br />

KB, DSİ, GAP<br />

İdaresi, AE<br />

UT2.2.3. Tarımsal Kuraklık İl Kriz Merkezleri<br />

tarafından toplanan arazi varlığı, su kaynakları<br />

ve iklim ile ilgili verilerin güncellenerek iklim<br />

değişikliği bilgi yönetim sistemine dahil<br />

edilmesi<br />

UT2.2.4. Kuraklığın etkilerinin izlenmesi<br />

amacı ile iklim, arazi kullanımı ve vejetasyon<br />

yoğunluğu verileri kullanılarak yürütülmekte<br />

olan bitkisel üretim tahmin çalışmalarında<br />

kapasitenin geliştirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015 Güncel veri GTHB İÖİ, Valilikler<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Gelişmiş teknik altyapı<br />

ve insan kaynağı<br />

GTHB<br />

155

HEDEF UT2.3. ‘Toprak ve Arazi Veri Tabanı ile Arazi Bilgilendirme Sistemi’nin iklim değişikliğinin etkileri<br />

dikkate alınarak oluşturulması<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

Süre<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

UT2.3.1. Mevcut Toprak ve Arazi Veri Tabanı ile<br />

Arazi Bilgilendirme Sistemi çalışmalarında iklim<br />

değişikliği etkilerinin ele alınması<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Tam ve güncel veri<br />

tabanı<br />

GTHB OSİB, ÇŞB<br />

UT2.3.2. Toprak etüt, envanter ve<br />

haritalandırma çalışmalarının iklim<br />

değişikliğinin etkilerini dikkate alacak şekilde<br />

tamamlanması<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Toprak envanteri ve<br />

haritaları<br />

GTHB OSİB, ÇŞB<br />

UT2.3.3. Kuraklık ve Taşkın Bilgi Sistemi<br />

kurulmasına yönelik çalışmaların yapılması<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Tam ve güncel bilgi<br />

yönetim sistemi<br />

GTHB, DSİ,<br />

DMİ<br />

OSİB, ÇŞB<br />

UT2.3.4. Arazi kullanım tiplerindeki<br />

değişiklikleri izleyen ulusal bilgi sistemlerinin<br />

ve derlenen verilerin gözden geçirilmesi ve<br />

uluslararası süreçler çerçevesinde ihtiyaç<br />

duyulan yeni verilerin belirlenmesi, toplanması,<br />

kayıtlanması ve veri tabanında işlenmesi<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Tam ve güncel veri<br />

tabanı<br />

OGM<br />

GTHB, OSİB,<br />

ÇŞB<br />

HEDEF UT2.4. Tarımsal kuraklıklar için afet analizinin yapılması ve izlenmesi<br />

UT2.4.1. Tarımsal kuraklık konusunun afet<br />

yönetimi çalışmalarına dahil edilmesi ve gerekli<br />

analizlerin yapılması<br />

2013-2014<br />

Afet tanımına tarımsal<br />

kuraklığın dahil edilmesi<br />

GTHB<br />

AFAD<br />

UT2.4.2. Kuraklık il kriz merkezlerinin<br />

kapasitesinin güçlendirilmesi ve kriz yönetim<br />

planlarının hazırlanması<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

İllerde oluşturulan kriz<br />

planları<br />

GTHB<br />

Valilikler, İÖİ<br />

HEDEF UT2.5. İklim değişikliğinin tarım sektöründeki sosyo-ekonomik etkilerinin belirlenmesi<br />

UT2.5.1. Tarım havzalarında yoksulluk<br />

düzeyleri arasındaki farklılıkların tespiti<br />

UT2.5.2. Kadın çiftçilere iklim değişikliğinin<br />

etkilerine uyum sağlamak amaçlı tarımsal<br />

üretim teknikleri eğitimleri verilmesi ve/veya<br />

iklim değişikliğine uyumun mevcut eğitim<br />

faaliyetlerine dâhil edilmesi<br />

UT2.5.3. İklim değişikliği nedeni ile tarımsal<br />

kuraklıktan daha çok etkilenecek bölgelerde<br />

ekonomik, sosyal ve çevresel etkilerin öncelikli<br />

olarak tespit edilmesi<br />

2012-2015 Değerlendirme raporu GTHB TÜİK<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Kadın çiftçilerin<br />

eğitilmesi<br />

GTHB<br />

<strong>2011</strong>-2013 Durum tespit raporları GTHB KB<br />

Valilikler, İÖİ<br />

156

İKLİM DEĞİŞİKLİNE UYUM<br />

AMAÇ UT3. TARIMSAL SU KULLANIMININ SÜRDÜRÜLEBİLİR BİR ŞEKİLDE PLANLANMASI<br />

HEDEF UT3.1. Tarımda su yönetiminin etkinleştirilmesi<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

Süre<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

UT3.1.1. Tarıma dayalı sanayide su verimliliğini<br />

dikkate alan prosesler kullanılmasının<br />

desteklenmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Verimli proseslerin<br />

geliştirilmesi<br />

GTHB<br />

BSTB<br />

UT3.1.2. Tarım havzalarında iklim ve su<br />

mevcudiyetine uygun ürün çeşitlerinin teşvik<br />

edilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Uygun ürün çeşitlerinin<br />

kullanılması<br />

GTHB<br />

YY, DMİ,<br />

Sulama<br />

Birlikleri<br />

UT3.1.3. Tarım sektöründe su kayıplarının<br />

azaltılması<br />

<strong>2011</strong>-2015 Su kayıplarının azalması GTHB<br />

DSİ, Sulama<br />

Birlikleri<br />

UT3.1.4. Sulama ve su yönetimi sistemlerinin<br />

yörelere özgü koşullar dikkate alınarak<br />

geliştirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Yörelere özgü su<br />

yönetim sistemleri<br />

GTHB<br />

DSİ, Sulama<br />

Birlikleri<br />

AMAÇ UT4. TOPRAK VE TARIMSAL BİYOÇEŞİTLİLİĞİN İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN ETKİLERİNE KARŞI KORUNMASI<br />

HEDEF UT4.1. Toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik verimliliğinin iklim değişikliği etkilerine karşı korunması<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

Süre<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

UT4.1.1. Toprak ve arazilerin korunması,<br />

iyileştirilmesi ve verimli kullanılmasına yönelik<br />

sınıflama standartlarının geliştirilmesi ile<br />

uygulamaların izlenmesi ve arazinin yetenek<br />

sınıfları dikkate alınarak kullanılmasının<br />

sağlanması<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Geliştirilen standartlar,<br />

örnek uygulamalar<br />

GTHB<br />

UT4.1.2. Toprak nem rejimlerinin iklim<br />

değişikliği etkilerine göre değerlendirilmesi<br />

2012-2015<br />

Etki değerlendirme<br />

raporları<br />

GTHB<br />

UT4.1.3. Gelişmiş hasat sistemlerinin<br />

uygulanması ve tarımsal ormancılığın<br />

geliştirilmesi<br />

2012-<br />

Sürekli<br />

Örnek uygulamalar GTHB<br />

UT4.1.4. Sulama ve su yönetiminde yeni<br />

ve teknolojik sistemlerin kullanılmasının<br />

sağlanması<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Su tasarrufu, örnek<br />

uygulamalar<br />

GTHB<br />

157

HEDEF UT4.2. İklim değişikliğinin etkilerine uyum için tarımsal biyolojik çeşitliliğin ve kaynakların korunması<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

UT4.2.1. Doğal kaynakların sürdürülebilirliğinin<br />

ve iklim değişikliğine uyumun sağlanması<br />

için yenilikçi ve uygun tarım tekniklerinin<br />

geliştirilmesi<br />

UT4.2.2. Gen kaynağı Türkiye olan tarım<br />

ürünleri üzerindeki iklim değişikliği etkilerinin<br />

araştırılması<br />

Süre<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

<strong>2011</strong>-2015 Örnek uygulamalar GTHB OSİB<br />

2012-2015 Araştırma raporları GTHB AE<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

UT4.2.3. İklim değişikliğinin büyükbaş<br />

ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği üzerine<br />

etkilerinin belirlenmesi ve izlenmesine yönelik<br />

Ar-Ge çalışmalarının yapılması<br />

UT4.2.4. İklim değişikliğinin su ürünleri<br />

yetiştiriciliği üzerine etkilerinin belirlenmesi<br />

ve izlenmesine yönelik Ar-Ge çalışmalarının<br />

yapılması<br />

2013-2015 Araştırma raporları GTHB<br />

2013-2015 Araştırma raporları GTHB<br />

TÜBİTAK, AE,<br />

Ünv.ler<br />

TÜBİTAK, AE,<br />

Ünv.ler<br />

HEDEF UT4.3. İklim değişikliğine uyum çalışmalarında tarımsal verimliliğin artırılması amacıyla arazi<br />

toplulaştırması çalışmalarının tamamlanması<br />

UT4.3.1. Taşkın riski olan bölgelerde arazi<br />

toplulaştırma uygulamalarının öncelikli<br />

yapılması<br />

UT4.3.2. Arazi toplulaştırılması çalışmalarında<br />

iklim değişikliği etkileri ile uyum göstergelerinin<br />

dikkate alınması yönünde teknik ve mali<br />

çalışmaların yapılması<br />

UT4.3.3. Arazi toplulaştırması başta olmak<br />

üzere parsel içi sulama randımanını arttıracak<br />

diğer tarla içi geliştirme hizmetlerinin<br />

tamamlanması<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Arazi toplulaştırmalarına<br />

ilişkin kayıtlar, ortalama<br />

parsel büyüklüklerinin<br />

artması<br />

GTHB<br />

<strong>2011</strong>-2013 İlgili teknik raporlar GTHB<br />

<strong>2011</strong>-2013 Örnek uygulamalar GTHB<br />

DSİ<br />

OSİB, OGM,<br />

DSİ<br />

DSİ, İÖİ,<br />

STK’lar, Çiftçi<br />

Örgütleri, Su<br />

Birlikleri<br />

158

İKLİM DEĞİŞİKLİNE UYUM<br />

AMAÇ UT5. TARIMDA UYUM SEÇENEKLERİ KONUSUNDA KURUMSAL KAPASİTENİN VE KURUMLAR ARASI<br />

İŞBİRLİĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ<br />

HEDEF UT5.1. GTHB ile bağlı ve ilgili kuruluşlarının iklim değişikliği ile mücadele ve uyum konularında<br />

kapasitelerinin geliştirilmesi ve kurumlar arası işbirliğinin güçlendirilmesi<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

Süre<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

UT5.1.1. Tarımsal kuraklık yönetiminde görev<br />

alan kurul ve komitelerin iklim değişikliğine<br />

uyum konusunda kapasitelerinin arttırılması,<br />

etkinleştirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Eğitimler,<br />

Görev tanımları ve<br />

yetkileri belirlenmiş<br />

kurumsal yapı<br />

GTHB<br />

İDKK, TKDK<br />

UT5.1.2. GTHB bünyesinde iklim değişikliğine<br />

ilişkin bir birim oluşturulması<br />

<strong>2011</strong>-2012<br />

Görev tanımları ve<br />

yetkileri belirlenmiş<br />

kurumsal yapı<br />

GTHB<br />

UT5.1.3. İklim değişikliğine yönelik GTHB ana<br />

birimlerinde ve taşra teşkilatlarında kapasite<br />

geliştirme programları oluşturulması ve<br />

uygulanması<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Eğitim ihtiyaç analizi,<br />

Eğitim programları,<br />

Kapasite geliştirme<br />

programları<br />

GTHB<br />

UT5.1.4. İklim değişikliğinin tarım sektörü<br />

üzerine etkilerine uyum alanında uluslararası<br />

kuruluşlarla işbirliği faaliyetlerinin yürütülmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015 İşbirliği anlaşmaları GTHB<br />

UT5.1.5. Sel ve kuraklık erken uyarıları için<br />

mevcut kapasitenin geliştirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Etkin erken uyarı<br />

sistemleri<br />

GTHB, DSİ,<br />

DMİ<br />

OGM<br />

HEDEF UT5.2. Tarım sektörüne iklim değişikliğinin etkileri ve uyum yaklaşımları konusunda sivil toplumun<br />

bilinçlendirilmesi<br />

UT5.2.1. Tarım sektöründeki yerel paydaşların<br />

alternatif ürün desenleri konusunda<br />

bilgilendirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Kapasite geliştirme<br />

programları<br />

GTHB<br />

YY, STK’lar,<br />

Birlikler,<br />

Kooperatifler<br />

UT5.2.2. İklim değişikliğinin etkilerine<br />

uyum konusunda birlik ve kooperatiflerin<br />

bilinçlendirilmesi ve kapasitelerinin arttırılması<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Kapasite geliştirme<br />

programları<br />

GTHB<br />

YY, STK’lar,<br />

Birlikler,<br />

Kooperatifler<br />

UT5.2.3. İklim değişikliğinin etkilerine uyum<br />

konusunda Kuraklık İl/İlçe Hasar Tespit<br />

Komisyonları, İl Kriz Merkezleri ve İl Kuraklık<br />

İnceleme Komisyonlarının bilinçlendirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Bilinçlendirme<br />

programları<br />

GTHB<br />

UT5.2.4. Erken uyarı ve iklim bilgilerine<br />

ulaşılabilme imkanlarının arttırılması<br />

2012-2015<br />

Erişime açık erken uyarı<br />

ve bilgi sistemi<br />

GTHB, DMİ,<br />

DSİ<br />

159

EKOSİSTEM HİZMETLERİ, BİYOLOJİK<br />

ÇEŞİTLİLİK VE ORMANCILIK<br />

AMAÇ UO1. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM YAKLAŞIMININ EKOSİSTEM HİZMETLERİ, BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK VE<br />

ORMANCILIK POLİTİKALARINA ENTEGRE EDİLMESİ<br />

HEDEF UO1.1. Mevcut stratejilerin iklim değişikliği etkilerine uyum bağlamında gözden geçirilmesi<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

Süre<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

UO1.1.1. <strong>Ulusal</strong> <strong>Orman</strong>cılık Programının<br />

(2004–2023) ve OGM Stratejik Planının<br />

(2010–2014) iklim değişikliğinin etkilerine<br />

uyum için revize edilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Revize edilmiş plan ve<br />

program<br />

OGM<br />

OSİB, KB, STK'lar<br />

UO1.1.2. Korunan alanlarda iklim<br />

değişikliğine uyum konusunda bölgesel<br />

stratejilerin hazırlanması<br />

<strong>2011</strong>-2015 Bölgesel Stratejiler OSİB KTB, OGM, ÖÇKK<br />

UO1.1.3. Seçilmiş/öncelikli korunan<br />

alanlarda mevcut planlama içerisine iklim<br />

değişikliğine uyumun entegre edilmesi ve<br />

yaygınlaştırılması<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

İklim değişikliğine<br />

uyumu içeren korunan<br />

alan planları<br />

OSİB<br />

UO1.1.4. Sulak alanları besleyen su<br />

kaynaklarının tespiti ve planlama<br />

çalışmalarının oluşturulması<br />

2012-2015<br />

Etkin ve sürdürülebilir<br />

su kaynakları planlaması<br />

OSİB<br />

UO1.1.5. İklim değişikliğine uyum<br />

konusunda doğal ve kültürel miras<br />

alanlarına yönelik bölgesel stratejilerin<br />

hazırlanması<br />

2012-2015 Bölgesel Stratejiler OSİB, KTB<br />

160

İKLİM DEĞİŞİKLİNE UYUM<br />

AMAÇ UO2. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK VE EKOSİSTEM HİZMETLERİ ÜZERİNDEKİ<br />

ETKİLERİNİN BELİRLENMESİ VE İZLENMESİ<br />

HEDEF UO2.1. İklim değişikliğinin orman alanlarındaki türler üzerine etkilerinin tespiti ve izlenmesi<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

Süre<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

UO2.1.1. İklim değişikliğinin ormancılık<br />

faaliyetleri, orman ekosistemi ve türler üzerine<br />

etkilerinin tespit edilmesi ve izlenmesi<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Etki değerlendirme<br />

raporları<br />

OGM<br />

UO2.1.2. İklim değişikliğinden kaynaklanan<br />

sıcaklık artışı ve yağış rejimi değişiminin orman<br />

ekosistemi ve türler üzerindeki etkilerinin tespit<br />

edilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Etki değerlendirme<br />

raporları<br />

OGM<br />

GTHB<br />

UO2.1.3. Tarımsal-ormancılık faaliyetlerinde,<br />

iklim risklerini minimize etmek amacıyla<br />

araştırmaların yapılması<br />

<strong>2011</strong>-2015 Araştırma raporları GTHB OGM<br />

UO2.1.4. Taşkın, su baskını, çığ, heyelan, gibi<br />

doğal afetlerle ilgili verilerin <strong>Orman</strong> Envanter ve<br />

İzleme Sistemi’yle entegrasyonunun sağlanması<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Arazi İzleme Sistemi’yle<br />

entegre erken uyarı<br />

sistemi<br />

OGM<br />

GTHB, OSİB, ÇŞB,<br />

DMİ<br />

UO2.1.5. Başta OGM’nin Ar-Ge destek<br />

mekanizmaları olmak üzere mevcut Ar-Ge finans<br />

kaynaklarından iklim değişikliği ve orman-meratarım<br />

ekosistemleri konusundaki projelere daha<br />

fazla kaynak ayrılması<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Proje sonuç raporları,<br />

finanse edilen proje<br />

sayısı ve büyüklüğü<br />

OGM<br />

OSİB, GTHB,<br />

DSİ, TÜBİTAK,<br />

Belediyeler, Ünv.<br />

ler<br />

HEDEF UO2.2. <strong>Orman</strong> alanlarında iklim değişikliğinin etkilerinden kaynaklanan arazi kullanım değişiminin<br />

tespit edilmesi<br />

UO2.2.1. <strong>Orman</strong> alanlarından çayır, mera<br />

ve otlak alanlarına dönüşen sahaların tespit<br />

edilmesi<br />

UO2.2.2. <strong>Orman</strong> alanlarından yerleşim yerlerine<br />

(iskan alanları) dönüşen sahaların tespit<br />

edilmesi<br />

UO2.2.3. <strong>Orman</strong> alanlarından sulak alanlara<br />

dönüşen sahaların tespit edilmesi<br />

2012-2015<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

2012-2015<br />

Mevcut durum<br />

raporları<br />

Mevcut durum<br />

raporları<br />

Mevcut durum<br />

raporları<br />

OSİB, OGM<br />

OGM<br />

OGM<br />

GTHB, Valilikler,<br />

İÖİ<br />

OSİB, ÇŞB,<br />

Valilikler, İÖİ, YY<br />

OSİB<br />

UO2.2.4. <strong>Orman</strong> alanlarından tarım alanlarına<br />

dönüşen sahaların tespit edilmesi<br />

2012-2015<br />

Mevcut durum<br />

raporları<br />

OGM<br />

GTHB<br />

UO2.2.5. <strong>Orman</strong> alanlarından diğer alanlara<br />

dönüşen sahaların tespit edilmesi<br />

2012-2015<br />

Mevcut durum<br />

raporları<br />

OGM<br />

Valilikler, İÖİ<br />

161

HEDEF UO2.3. <strong>Orman</strong> ekosistemlerinin sağlığının izlenmesi<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

UO2.3.1. 2014 yılı sonuna kadar atmosferik<br />

kirlilik, iklim değişikliği ve diğer etkenlerin<br />

ormanlar üzerindeki etkilerinin ölçülerek elde<br />

edilen bulguların değerlendirilmesi<br />

UO2.3.2. <strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong> Müdürlüğüne tahsisli<br />

orman vasıflı taşınmazlar içinde bozuk orman<br />

niteliğindeki alanlar ile Maliye Bakanlığı’na ait<br />

vasfı orman olmayan taşınmazlarda yapılan<br />

ağaçlandırma faaliyetlerinin doğal çevreye<br />

etkilerinin tespiti<br />

UO2.3.3. <strong>Orman</strong> Ekosistemlerinin izlenmesi<br />

Seviye I ve Seviye 2 Programının Avrupa<br />

bazındaki uygulamaların <strong>Ulusal</strong> <strong>Orman</strong><br />

Envanteriyle entegre bir şekilde uygulanmasının<br />

sağlanması<br />

Süre<br />

<strong>2011</strong>-2014<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Etki analizleri ve<br />

değerlendirme raporları<br />

Etki analizleri ve<br />

değerlendirme raporları<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

OGM<br />

OGM<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

Ünv.ler<br />

MB<br />

<strong>2011</strong>-2013 Entegre edilmiş sistem OGM Ünv.ler<br />

HEDEF UO2.4. Korunan alanlarda iklim değişikliğinin etkilerini belirlemeye ve izlemeye yönelik Ar-Ge<br />

çalışmalarının yapılması<br />

UO2.4.1. Korunan alanlarda iklim değişikliğinden<br />

etkilenecek tür, ekosistem ve süreçlerin tespit<br />

edilmesi<br />

UO2.4.2. Korunan alanlar sistemlerinin iklim<br />

değişikliği etkilerine karşı etkin yönetiminin<br />

sağlanması<br />

<strong>2011</strong>-2013 Etkilenebilirlik analizleri OSİB Ünv.ler<br />

2012-2015 Etkin yönetim OSİB MB, KB, TÜBİTAK<br />

UO2.4.3. Korunan alanlarda yöre halkının<br />

geçimini desteklemek açısından, iklim<br />

değişikliğine uyum strateji ve eylemlerinin<br />

tespiti ve bu konularda maliyet-fayda analizi,<br />

maliyet etkinlik çalışmalarının yapılması, geçim<br />

kaynaklarının çeşitlendirilmesi<br />

2012-2015<br />

Değerlendirme<br />

raporları, geçim<br />

kaynakları iş planları<br />

OSİB<br />

MB, OGM<br />

UO2.4.4. Korunan alanlarda iklim değişikliğinin<br />

etkilerine ilişkin izleme sisteminin geliştirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015 İzleme sistemi OSİB<br />

DMİ, DSİ, AE,<br />

Ünv.ler<br />

HEDEF UO2.5. <strong>Orman</strong> köylülerinin sosyo-ekonomik kalkınmasında iklim değişikliğine uyum faaliyetlerinin<br />

dikkate alınması ve bu yolla kırsal kalkınmaya destek olunması<br />

UO2.5.1. İklim değişikliğinin orman köylüleri<br />

üzerine sosyo-ekonomik etkilerinin tespiti<br />

<strong>2011</strong>-2013 Tespit raporu OGM OSİB, Valilikler<br />

UO2.5.2. İklim değişikliğinin geçim kaynakları<br />

üzerindeki risklerinin minimize edilmesini<br />

sağlamak amacıyla, orman köylülerinin geçim<br />

faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi, gerekirse farklı<br />

faaliyetlere geçilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Geçim kaynakları iş<br />

planları<br />

OGM<br />

OSİB, Valilikler<br />

162

İKLİM DEĞİŞİKLİNE UYUM<br />

HEDEF UO2.6. Dağ, step, iç su, deniz kıyı ekosistemlerinde ve sağladıkları ekosistem hizmetlerinde iklim<br />

değişikliği etkilerinin belirlenmesi, izlenmesi, iklim değişikliğine uyuma yönelik önlemlerin geliştirilmesi<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

UO2.6.1. Ekosistemlerin iklim değişikliğine<br />

olan direncinin sürdürülebilirliğini sağlamak<br />

amacıyla, bu ekosistemlere doğrudan negatif<br />

etkisi olan kullanıcı sektörlerin etkilerinin<br />

değerlendirilmesi<br />

UO2.6.2. Dağ ekosistemlerinde iklim değişikliği<br />

etkilerinin belirlenmesine ve izlenmesine yönelik<br />

(gösterge türler, hassas ekosistemler) Ar-Ge<br />

çalışmalarının yapılması<br />

UO2.6.3. Step ekosistemlerinde iklim değişikliği<br />

etkilerinin belirlenmesine ve izlenmesine yönelik<br />

(gösterge türler, hassas ekosistemler) Ar-Ge<br />

çalışmalarının yapılması<br />

UO2.6.4. İç su ekosistemlerinde (sulak alanlar,<br />

turbalıklar, göller, nehirler) iklim değişikliği<br />

etkilerinin belirlenmesine ve izlenmesine yönelik<br />

(gösterge türler, hassas ekosistemler) Ar-Ge<br />

çalışmalarının yapılması<br />

UO2.6.5. Deniz-kıyı ekosistemlerinde iklim<br />

değişikliği etkilerinin belirlenmesine ve<br />

izlenmesine yönelik (gösterge türler, hassas<br />

ekosistemler) Ar-Ge çalışmalarının yapılması<br />

UO2.6.6. Doğal, kültürel ve görsel peyzaj üzerine<br />

iklim değişikliği etkilerinin belirlenmesine<br />

ve izlenmesine yönelik Ar-Ge çalışmalarının<br />

yapılması<br />

UO2.6.7. Küçük akarsular üzerinde planlanan<br />

HES’lerin, ekosistem değerlendirmesi<br />

çalışmalarında, yörelerin ekosistem<br />

bütünlüğünün ve biyolojik çeşitliliğinin yanı sıra<br />

iklim değişikliğinin de dikkate alınması<br />

UO2.6.8. Sürdürülebilir entegre turbalık yönetimi<br />

ve rehabilitasyon pilot uygulamalarının yapılması<br />

Süre<br />

2012-2015<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Etki değerlendirme<br />

analizleri<br />

2012-2015 Araştırma raporları OGM<br />

2012-2015 Araştırma raporları OGM<br />

2012-2015 Araştırma raporları OGM<br />

2012-2015 Araştırma raporları OGM<br />

2012-2015 Araştırma raporları OGM<br />

2012-2015 Araştırma raporları DSİ<br />

2012-2015 Araştırma raporları OSİB<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

OSİB ÇŞB<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

ETKB, OSİB,<br />

ÇŞB, EİE, TEİAŞ,<br />

TEDAŞ, MTA,<br />

DMİ, TÜBİTAK-<br />

MAM, TKGM,<br />

Ünv.ler<br />

UO2.6.9. <strong>Ulusal</strong> ölçekteki iklim değişikliği model<br />

çalışmalarının sonuçlarının biyolojik çeşitlilik<br />

açısından önemli alanlarla örtüştürülerek<br />

koruma öncelikli alanların belirlenmesi<br />

2012-2015 Araştırma raporları OSİB<br />

TÜBİTAK, STK’lar,<br />

Ünv.ler<br />

163

HEDEF UO2.7. Deniz ve kıyı alanları yönetimi çerçevesine iklim değişikliğine uyumun entegre edilmesi<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

Süre<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

UO2.7.1. Balast suları yönetiminde iklim<br />

değişikliğinin etkilerinin göz önüne alınması<br />

2012-2015 Revize edilen mevzuat ÇŞB DM, YY<br />

UO2.7.2. Bütünleşik kıyı ve deniz alanları<br />

çalışmalarına iklim değişikliğine uyumun entegre<br />

edilmesi<br />

2012-<br />

Sürekli<br />

Bütünleşik yönetim<br />

planları<br />

ÇŞB<br />

OSİB, YY<br />

UO2.7.3. Kıyı yerleşim planlamalarında kıyı<br />

ve deniz ekosistemlerinin iklim değişikliğine<br />

direncini azaltıcı gelişmelerin kontrol edilmesi<br />

2012-<br />

Sürekli<br />

Kıyı yerleşimleri<br />

İmar planları, Diğer<br />

planlama dokümanları<br />

ÇŞB<br />

OSİB, YY<br />

HEDEF UO2.8. <strong>Orman</strong>ların yangınlara karşı korunması<br />

UO2.8.1. İklim Değişikliğinin orman yangınları<br />

üzerine etkilerinin tespit edilerek izlenmesi ve<br />

yangın risk haritalarına işlenmesi<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Tespit raporları,<br />

Yangın risk haritaları,<br />

İzleme sistemi<br />

OGM<br />

OGM Taşra<br />

Teşkilatı, Valilikler<br />

UO2.8.2. İklim değişikliğinden kaynaklanan<br />

orman yangınları için gerekli risk hazırlık/önleme<br />

konularının yerel/bölgesel planlama çalışmaları<br />

kapsamına alınması<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Revize edilen planlama<br />

süreçleri<br />

OGM<br />

OGM Taşra<br />

Teşkilatı, Valilikler<br />

UO2.8.3. <strong>Orman</strong> yangınlarıyla mücadelede<br />

önleyici tedbirlerin artırılması, mevcut olan<br />

erken uyarı sistemlerinin geliştirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Etkin erken uyarı<br />

sistemleri<br />

OGM<br />

OGM Taşra<br />

Teşkilatı, Valilikler<br />

164

İKLİM DEĞİŞİKLİNE UYUM<br />

DOĞAL AFET RİSK YÖNETİMİ<br />

AMAÇ UA1. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE BAĞLI DOĞAL AFETLERİN YÖNETİMİ İÇİN TEHDİT VE RİSKLERİN<br />

BELİRLENMESİ<br />

HEDEF UA1.1. İklim değişikliğine bağlı sel, taşkın, çığ, heyelan vb. doğal afet risklerinin tespit edilmesi<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

UA1.1.1. İklim değişikliğinin etkilerine karşı risk<br />

yönetim süreçlerine altlık oluşturacak su baskını,<br />

heyelan gibi afet, tehlike ve risk haritalarının<br />

hazırlanması ve bu haritaların arazi kullanımına<br />

yönelik planlara entegre edilmesi<br />

UA1.1.2. Su baskını, heyelan risk azaltım ve<br />

yönetim planları ile ilgili uygulama ve denetim<br />

kılavuzlarının hazırlanması<br />

UA1.1.3. İklim değişikliğine bağlı doğal afetlerin<br />

etkilediği sektörlere yönelik afet yönetim<br />

planlarının yapılması<br />

UA1.1.4. İklim değişikliğine bağlı doğal afetler<br />

için izleme, tahmin ve erken uyarı sistemlerinin<br />

kurulması, yaygınlaştırılması ve geliştirilmesi<br />

UA1.1.5. İklim değişikliğine bağlı doğal afetlerin<br />

sosyal, ekonomik ve çevresel etkilerinin<br />

belirlenmesi<br />

Süre<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

<strong>2011</strong>-2015 Risk haritaları<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

ÇŞB, DSİ,<br />

AFAD<br />

<strong>2011</strong>-2015 İlgili plan ve kılavuzlar DSİ, AFAD<br />

<strong>2011</strong>-2020 Yönetim planları AFAD<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

İlgili sistemlerin<br />

(taşkın, erken uyarı<br />

vb.) kurulması,<br />

Erken uyarıların<br />

yapılması, Risk<br />

haritaları<br />

DSİ, DMİ,<br />

AFAD<br />

<strong>2011</strong>-2015 Etki analiz raporları AFAD<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

OSİB, DMİ, YY,<br />

Valilikler<br />

GTHB, OSİB, ÇŞB,<br />

DSİ, DMİ, Ünv.ler<br />

OSİB, ÇŞB,<br />

Valilikler, Ünv.ler ,<br />

Belediyeler<br />

OSİB, ÇŞB, GTHB,<br />

OGM, Ünv.ler<br />

HEDEF UA1.2. İklim değişikliğine bağlı doğal afetlerle ilgili mevzuatın gözden geçirilmesi ve uygulama<br />

esaslarının belirlenmesi<br />

UA1.2.1. İklim değişikliğine bağlı doğal<br />

afetlerin etkilerini azaltıcı doğal yapıların tespit<br />

edilmesi ve ekosistemlerin korunması için<br />

gerekli mevzuatın geliştirilmesi, uygulamasının<br />

sağlanması<br />

2013-2015<br />

İlgili yasal<br />

düzenlemeler<br />

OSİB<br />

ÇŞB, GTHB, OGM,<br />

AFAD<br />

UA1.2.2. Özel ve kamusal sigorta<br />

mekanizmalarının bütün ekonomik sektörler ve<br />

yurttaşlar arasında yaygınlaştırılmasına yönelik<br />

çalışmaların yapılması<br />

2013-2015<br />

Sigorta<br />

mekanizmalarının<br />

kullanımında artış<br />

AFAD<br />

MB, EB, HM<br />

UA1.2.3. İklim değişikliğine bağlı doğal afetlerin<br />

yapısal etkileriyle ilgili mevzuatın geliştirilmesi<br />

ve uygulanmasının sağlanması<br />

2013-2015 Yasal düzenlemeler<br />

İlgili kurum/<br />

kuruluşlar<br />

ÇŞB, DSİ, AFAD<br />

165

AMAÇ UA2. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE BAĞLI DOĞAL AFETLERDE MÜDAHALE MEKANİZMALARININ<br />

GÜÇLENDİRİLMESİ<br />

HEDEF UA2.1. İklim değişikliğine bağlı doğal afetlere müdahalede taşra teşkilat kapasitelerinin<br />

güçlendirilmesi ve tatbikat yapabilme düzeyine eriştirilmesi<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

Süre<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

UA2.1.1. İlgili kurumların taşra teşkilatlarının<br />

işgücü/teknik kapasitelerinin geliştirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015 Eğitim ve altyapı AFAD<br />

Valilikler, YY,<br />

STK'lar<br />

UA2.1.2. Yerel düzeyde taşra teşkilatları arasında<br />

koordinasyonun geliştirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Ortak projelerin<br />

yürütülmesi<br />

AFAD<br />

Valilikler, YY,<br />

STK'lar<br />

HEDEF UA2.2. İklim değişikliğinin yaratabileceği afet riskleriyle mücadelede toplum temelli afet yönetiminin<br />

oluşturulması<br />

UA2.2.1. Yerel ölçekte muhtarlıklar dahil bütün<br />

idari kademeleri kapsayan ilgili kurum ve<br />

kuruluşların risk azaltımı, acil müdahale ile afet<br />

sonrası kısa ve uzun vadeli iyileştirme yaklaşımı<br />

ve uygulamaları konusunda kapasitelerinin<br />

belirlenmesi ve geliştirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Eğitim ihtiyaç analizi,<br />

eğitimler,<br />

Kapasite geliştirme<br />

programları<br />

Valilikler<br />

AFAD, YY, STK'lar,<br />

Köylere Hizmet<br />

Götürme Birlikleri<br />

UA2.2.2. Afet risklerinin azaltımı, acil müdahale<br />

ile afet sonrası kısa ve uzun vadeli iyileştirme<br />

yaklaşımı ve uygulamaları konusunda uygulama<br />

kılavuzlarının ve prosedürlerin geliştirilmesi,<br />

dağıtımının yapılması ve ilgili eğitimlerin verilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Afetle mücadele<br />

kılavuzları ve<br />

prosedürleri,<br />

Eğitim programları<br />

Valilikler<br />

AFAD, YY, STK'lar,<br />

Köylere Hizmet<br />

Götürme Birlikleri<br />

UA2.2.3. Yerel düzeyde kurumlar arasında<br />

koordinasyonun sağlanması ile bilgi, tecrübe,<br />

altyapı paylaşımının geliştirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Ortaklıklar, ortak<br />

projeler<br />

Valilikler<br />

AFAD, YY, STK'lar,<br />

Köylere Hizmet<br />

Götürme Birlikleri<br />

HEDEF UA2.3. İklim değişikliğinin yaratabileceği afet ve risk etkileri konusunda toplumsal bilinci ve katılımı<br />

yükseltecek eğitim çalışmalarının sürdürülmesi<br />

UA2.3.1. Toplumun her kesimine yönelik<br />

bilinçlendirme faaliyetlerinin yürütülmesi<br />

<strong>2011</strong>-2020<br />

Bilinçlendirme<br />

faaliyetleri<br />

AFAD<br />

Valilikler, YY,<br />

STK'lar, Köylere<br />

Hizmet Götürme<br />

Birlikleri<br />

UA2.3.2. Konuyla alakalı STK’larla ortak<br />

çalışmalarının yürütülmesi<br />

<strong>2011</strong>-2020 Ortak projeler AFAD<br />

Valilikler, YY,<br />

STK'lar, Köylere<br />

Hizmet Götürme<br />

Birlikleri<br />

166

İKLİM DEĞİŞİKLİNE UYUM<br />

İNSAN SAĞLIĞI<br />

AMAÇ UİS1. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNDE MEVCUT VE GELECEKTEKİ ETKİLERİNİN VE<br />

RİSKLERİN BELİRLENMESİ<br />

HEDEF UİS1.1. Aşırı hava olaylarının insan sağlığı üzerine etkilerinin araştırılması<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

Süre<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

UİS1.1.1. Sıcak dalgaları, kasırgalar, seller ve<br />

kuraklık gibi aşırı hava olaylarının, mevcut ve<br />

geleceğe dair iklim projeksiyonlarına dayanarak<br />

insan sağlığı üzerindeki etkilerinin ve risklerinin<br />

izlenmesi, değerlendirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2020<br />

Etki değerlendirme<br />

raporları ve izleme<br />

sistemleri<br />

SB<br />

Valilikler<br />

UİS1.1.2. Aşırı hava olaylarının insan sağlığı<br />

üzerindeki etkilerinin azaltılması için erken uyarı<br />

sistemlerinin kurulması ve yaygınlaştırılması,<br />

acil durum uyarılarının yapılması<br />

<strong>2011</strong>-2020<br />

Acil durum uyarı<br />

raporları,<br />

Erken uyarı sistemleri<br />

Valilikler<br />

SB, Ünv.ler<br />

HEDEF UİS1.2. İklim değişikliği, bulaşıcı hastalıklar ve sağlık riskleri arasındaki bağın araştırılması, izlenmesi<br />

ve olası önlemlerin belirlenmesi<br />

UİS1.2.1. Bulaşıcı hastalıklar ve iklim değişikliği<br />

arasındaki mevcut ve gelecekteki ilişkinin<br />

araştırılması ve takibi<br />

<strong>2011</strong>-2015 Araştırma raporları SB<br />

GTHB, OSİB,<br />

Valilikler<br />

UİS1.2.2. Halk sağlığı açısından riskli bölgelerin<br />

ve bölgelerde alınacak tedbirlerin belirlenmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

İklim değişikliğine bağlı<br />

halk sağlığı risk haritası<br />

SB<br />

YY<br />

UİS1.2.3. Bölgesel olarak Tropikal Hastalıklar<br />

Tanı Laboratuarlarının oluşturulması veya<br />

bazı illerdeki Hıfzıssıhha Laboratuarlarının<br />

alt yapılarının bu amaca uygun olarak<br />

güçlendirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Güçlendirilmiş tanı ve<br />

müdahale altyapısı<br />

SB<br />

Valilikler<br />

167

AMAÇ UİS2. ULUSAL SAĞLIK SİSTEMİNDE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ KAYNAKLI RİSKLER İLE MÜCADELE<br />

KAPASİTESİNİN GELİŞTİRİLMESİ<br />

HEDEF UİS2.1. Riskli bölgelerde acil müdahale eylem planlarının oluşturulması ve gerekli altyapının temini<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

Süre<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

UİS2.1.1. Epidemik ve acil sağlık riski<br />

alanlarında pilot programların oluşturulması ve<br />

uygulanması<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Tekrar edilebilir ve<br />

ölçek büyütülebilir<br />

örnek çalışmalar<br />

SB<br />

Valilikler<br />

UİS2.1.2. “<strong>Ulusal</strong> Medikal Kurtarma Ekipleri<br />

(UMKE)”nin iklim değişikliği etkilerine uyum<br />

alanında bilinçlendirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

Afetler ve bulaşıcı<br />

hastalıklar dahil iklim<br />

değişikliği riskleri<br />

alanında güçlendirilmiş<br />

acil müdahale ekipleri<br />

SB<br />

Valilikler<br />

UİS2.1.3. Riskli bölgelerde İl Sağlık<br />

Müdürlüklerine bağlı mobil sağlık ekiplerinin,<br />

enfeksiyon (bulaşıcı) hastalıkları yönünden yetki<br />

ve uygulama yeteneklerinin artırılması<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Yerel ölçekte bulaşıcı<br />

hastalık risklerinin<br />

azalması<br />

SB<br />

Valilikler<br />

UİS2.1.4. İklim değişikliğinin insan sağlığı<br />

üzerine etkileri konusunda çalışan uluslararası<br />

kuruluşlarla ve ülkelerle işbirliği yapılması<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Ortak proje/etkinlikler<br />

yoluyla tecrübe ve bilgi<br />

paylaşımı<br />

SB<br />

Uluslararası<br />

Kuruluşlar<br />

UİS2.1.5. Yurttaşların ve kurumların olası<br />

bulaşıcı hastalıklar ve aşırı hava olayları<br />

esnasında yapmaları gerekenleri anlatan<br />

kılavuzların hazırlanması, yaygınlaştırılması ve<br />

periyodik eğitimlerin verilmesi<br />

<strong>2011</strong>-<br />

Sürekli<br />

Halk sağlığı kılavuzları<br />

SB<br />

Valilikler, YY,<br />

Ünv.ler, kamu ve<br />

özel hastaneler,<br />

üniversite<br />

hastaneleri<br />

168

İKLİM DEĞİŞİKLİNE UYUM<br />

HEDEF UİS2.2. İklim değişikliğine bağlı sağlık risklerine karşı sağlık sektörü kuruluşlarının kapasitelerinin<br />

güçlendirilmesi<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

Süre<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

UİS2.2.1. Koruyucu sağlık hizmetleri/aile sağlığı<br />

sistemi çalışanlarına yönelik iklim değişikliğine<br />

bağlı sağlık riskleri konusunda kapasite<br />

geliştirme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Kapasite geliştirme<br />

faaliyetleri<br />

SB<br />

OSİB, OGM,<br />

Valilikler<br />

UİS2.2.2. “Sağlık Bakanlığı - İklim Değişikliği<br />

Uyum Programı”nın ülke çapında duyurulması<br />

<strong>2011</strong>-2013 İletişim kampanyaları SB<br />

OSİB, OGM,<br />

Valilikler<br />

UİS2.2.3. Sağlık Bakanlığı “Afet Koordinasyon<br />

Merkezi”nin iklimden etkilenebilir bölgelerde<br />

tesisi<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Etkin sağlık<br />

koordinasyon altyapısı<br />

SB<br />

Valilikler<br />

UİS2.2.4. İklime duyarlı afetler ve yaratacağı<br />

sağlık riskleri konusunda ilgili kurum ve<br />

kuruluşlar arasında eşgüdümün ve işbirliğinin<br />

sağlanması<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Ortaklıklar, Ortak<br />

projeler<br />

SB<br />

AFAD, Valilikler,<br />

Ünv.ler, STK'lar,<br />

Kamu ve Özel<br />

Hastaneler,<br />

Üniversite<br />

Hastaneleri<br />

UİS2.2.5. Entegre hastalık gözlem ve izleme<br />

de dahil olmak üzere vektör (taşıyıcı) aracılı ve<br />

zoonoz (hayvanlardan insanlara bulaşabilen)<br />

hastalıkların, kanıta-dayalı korumanın, bulaşıcı<br />

hastalıkların tedavi ve kontrolünün (aşı<br />

programları, vektör kontrolü dahil olmak üzere)<br />

güçlendirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2020<br />

Güçlendirilmiş halk<br />

sağlığı izleme ve karar<br />

verme sistemi<br />

SB<br />

Kamu ve Özel<br />

Hastaneler,<br />

Üniversite<br />

Hastaneleri<br />

UİS2.2.6. İklim değişikliğinin etkilerinden<br />

korunmak amacıyla erken uyarı, güçlendirilmiş<br />

hastalık gözlemi, bilgi sistemleri ve diğer halk<br />

sağlığı tedbirleri de dahil olmak üzere sağlık<br />

sektöründe alınacak olası uyum önlemlerinin<br />

etkinliğinin araştırılması/izlenmesi<br />

<strong>2011</strong>-2020<br />

Güçlendirilmiş halk<br />

sağlığı izleme ve karar<br />

verme sistemi<br />

SB<br />

Kamu ve Özel<br />

Hastaneler,<br />

Üniversite<br />

Hastaneleri<br />

UİS2.2.7. Azaltım/uyum önlemlerinin ortak<br />

faydalarının yanı sıra zararlarının ve uyum<br />

maliyetlerinin araştırılması/izlenmesi<br />

<strong>2011</strong>-2020<br />

Güçlendirilmiş halk<br />

sağlığı izleme ve karar<br />

verme sistemi<br />

SB<br />

ÇŞB, Ünv.ler<br />

UİS2.2.8. Kırsal ve kentsel alanlarda su<br />

mevcudiyeti, su kalitesi ve hijyen konusunda<br />

gözlem ve hazırlıklı olma durumunun<br />

güçlendirilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Su ve hijyen izleme<br />

sistemi ile önlem ve<br />

bilgilendirme kılavuzları<br />

SB<br />

Valilikler,<br />

Belediyeler<br />

UİS2.2.9. İklimden etkilenebilir bölgeler ve göç<br />

hareketleri doğrultusundaki bölgelerde, nüfusun<br />

artması dolayısı ile oluşabilecek sağlık risklerinin<br />

tespiti ve bölgedeki kuruluşların kapasitelerinin<br />

arttırılması<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Araştırma raporları,<br />

Kapasite geliştirme<br />

faaliyetleri<br />

SB<br />

Valilikler, Ünv.<br />

ler, Uluslararası<br />

Kuruluşlar<br />

UİS2.2.10. İklim değişikliği dolayısı ile insan<br />

sağlığını etkileyecek göç hareketleri, uluslararası<br />

ticaret ve turizm gibi konularda çalışan ulusal<br />

ve uluslararası kuruluşlar ile ülkelerle işbirliği<br />

yapılması<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Bilgi ve tecrübe<br />

paylaşımı ile bölgesel<br />

ölçekte olası hastalık<br />

yayılımları,<br />

Uluslararası önlemlerin<br />

geliştirilmesi<br />

SB<br />

Valilikler,<br />

Ünv.ler,<br />

Uluslararası<br />

Kuruluşlar<br />

169

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM BAĞLAMINDA<br />

SEKTÖRLERARASI ORTAK KONULAR<br />

AMAÇ UYK1. YATAY KESEN KONULARDA İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ETKİLERİNE UYUMUN SAĞLANMASI<br />

HEDEF UYK1.1. İklim değişikliğine uyumun ulusal kalkınma plan, program ve politikalarına entegre edilmesi<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

Süre<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

UYK1.1.1. İklim değişikliğinin genel<br />

makroekonomik değişkenlere (büyüme, gelir,<br />

istihdam vb.) olası etkilerinin dinamik olarak<br />

incelenmesi ve ulusal strateji/politikalara/<br />

planlara yansıtılması<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Etki Analiz raporları,<br />

Revize mevzuat, plan<br />

KB, MB<br />

UYK1.1.2. İklim değişikliğinin yaratacağı fırsat<br />

ve darboğazların sektörel bazda belirlenmesi<br />

ve bulguların sektörel politikalara ve kalkınma<br />

planlarına entegre edilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015<br />

Revize edilen sektör<br />

politikaları<br />

KB<br />

İlgili kurum/<br />

kuruluşlar<br />

HEDEF UYK1.2. Karar verme süreçlerini destekleyici bilgi, izleme ve değerlendirme sistem ve araçlarının<br />

geliştirilmesi ve uygulamaya konulması<br />

UYK1.2.1. İklim değişikliğinin etkilerine dair<br />

göstergelerin Resmi İstatistik Programına dahil<br />

edilmesi<br />

UYK1.2.2. İklim değişikliği ile ilgili verilerin<br />

TEIEN'e dahil edilmesi<br />

<strong>2011</strong>-2013 Güncellenmiş program TÜİK<br />

2012-2015 Güncellenmiş sistem ÇŞB<br />

GTHB, DMİ, DSİ,<br />

OGM<br />

HEDEF UYK1.3. İklim Değişikliği <strong>Ulusal</strong> Stratejisi’nin ulusal, bölgesel ve yerel ölçekte uygulamaya geçmesi<br />

için gerekli finansal düzenlemelerin gerçekleştirilmesi ve uygulamaya konulması<br />

UYK1.3.1. Kalkınma ajanslarının iklim<br />

değişikliği uyum projelerini finanse etmesi<br />

için kapasitelerinin güçlendirilmesi ve destek<br />

programlarına yerel ihtiyaçlar doğrultusunda<br />

ortaya çıkacak iklim değişikliğine uyum<br />

konularının dahil edilmesi<br />

UYK1.3.2. Azaltım-Uyum sinerjisini dikkate alan<br />

bütünleşik fayda-maliyet analizlerinin yapılması<br />

UYK1.3.3. Sektörlerde iklim değişikliği etki<br />

analizlerinin yapılması ve uyum maliyetlerinin<br />

tespiti<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

<strong>2011</strong>-2013<br />

İklim değişikliğine<br />

uyum konularının yer<br />

aldığı destek programı<br />

çağrıları<br />

Analiz raporları,<br />

Öncelikli eylemlerin<br />

belirlenmesi<br />

KB<br />

KB<br />

<strong>2011</strong>-2015 Etki analiz raporları KB<br />

KA<br />

İlgili kurum/<br />

kuruluşlar<br />

İlgili kurum/<br />

kuruluşlar<br />

170

İKLİM DEĞİŞİKLİNE UYUM<br />

HEDEF UYK1.4. İklim değişikliği ile mücadele ve uyum kapasitesinin geliştirilmesi için eğitim, bilinçlendirme,<br />

bilgilendirme ve kamuoyunda farkındalık artırma faaliyetlerinin düzenlenmesi<br />

<strong>Eylem</strong>ler<br />

UYK1.4.1 Tüm Bakanlıkların hizmet içi<br />

eğitimlerinde iklim değişikliğinin etkilerine uyum<br />

ve Türkiye’deki durum ile ilgili temel eğitimlerin<br />

verilmesi<br />

UYK1.4.2 İklim değişikliğine uyum sürecine<br />

katılımın sağlanması ve kamuoyunda<br />

farkındalığın arttırılmasına yönelik programların<br />

hazırlanması<br />

Süre<br />

<strong>2011</strong>-2014<br />

Çıktılar ve Performans<br />

Göstergeleri<br />

Hizmetiçi eğitim<br />

programları<br />

Sorumlu/<br />

Koordinatör<br />

Kuruluş<br />

İlgili<br />

Bakanlıklar<br />

İlgili Kuruluşlar<br />

<strong>2011</strong>-2014 Programlar ÇŞB İDKK, Ünv.ler<br />

HEDEF UYK1.5. İklim değişikliğine uyum konusunda Ar-Ge kapasitesinin geliştirilmesi<br />

UYK1.5.1. İklim değişikliğine uyum için destek<br />

ve altyapı oluşturacak “ulusal araştırma alanı”nın<br />

belirlenmesi için projelerin yapılması<br />

UYK1.5.2. Üniversitelerde iklim değişikliğine<br />

uyum konusunda tartışma zemininin, sertifika<br />

programlarının arttırılması, müfredata lisans<br />

ve yüksek lisans düzeyinde ilgili derslerin<br />

eklenmesi ve araştırma/yüksek lisans<br />

programlarının teşviki<br />

UYK1.5.3. Özel sektör sanayi Ar-Ge<br />

çalışmalarında iklim değişikliğine uyum ile ilgili<br />

girişimlerin desteklenmesi<br />

<strong>2011</strong>-2015 Araştırma raporları TÜBİTAK<br />

<strong>2011</strong>-2015 Ders ve programlar YÖK Ünv.ler<br />

ÇŞB, DSİ, OGM,<br />

Ünv.ler<br />

<strong>2011</strong>-2020 Örnek çalışmalar STB TÜBİTAK<br />

171

172

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

4. İZLEME VE<br />

DEĞERLENDİRME<br />

İDES ve İDEP’e ilişkin izleme ve değerlendirme<br />

sistemi kapsamında yapılacak çalışmalar aşağıda<br />

belirtilmektedir:<br />

• İDEP’te yer alan eylemlerin ve ilgili projelerin<br />

uygulanmasındaki gelişmeleri belirlemek, kayıt<br />

altına almak, analiz etmek ve raporlamak,<br />

• İklim değişikliği ile mücadele konusunda<br />

öngörülen eylemlerin başarı, etkinlik ve<br />

sürdürülebilirliklerini sağlamayı destekleyecek<br />

bilgi ve veriler üretmek ve bu verilerden yola<br />

çıkarak eylemleri ve uygulamaları geliştirmek,<br />

• Uygulama mekanizma ve süreçlerindeki<br />

zorlukları ve engelleri zamanında tespit ederek<br />

giderilmeleri için çözümler üretmek,<br />

• Toplanan yeni veri ve bilgiler ışığında<br />

İDEP’i gözden geçirmek ve gerektiğinde<br />

güncellemek.<br />

İDES’te de belirtildiği gibi İDES’in, dolayısıyla<br />

İDEP’in uygulanmasının izlenmesi ve<br />

değerlendirilmesi amacıyla İklim Değişikliği<br />

Koordinasyon Kurulu altında bir "Strateji ve<br />

<strong>Eylem</strong> Planı İzleme ve Yönlendirme Komitesi" ve<br />

bu Komiteye raporlama yapmakla yükümlü bir<br />

"Strateji ve <strong>Eylem</strong> Planı İzleme ve Değerlendirme<br />

Çalışma Grubu" oluşturulacaktır. Bu Komite,<br />

İDKK üyesi kurumların karar almaya haiz<br />

temsilcilerinden müteşekkil olacaktır. Çalışma<br />

Grubu ise, İDKK bünyesindeki diğer çalışma<br />

gruplarından birer üye ile İDKK üyesi kurumların<br />

iklim değişikliği ile ilgili birimlerinden birer üyenin<br />

katılımı ile oluşturulacaktır. Çalışma Grubu, yıllık<br />

raporlar ile izleme-değerlendirme sonuçları<br />

hakkında Strateji ve <strong>Eylem</strong> Planı İzleme ve<br />

Yönlendirme Komitesini bilgilendirecektir. Yılda<br />

bir kez düzenlenecek Strateji ve <strong>Eylem</strong> Planı<br />

İzleme ve Yönlendirme Komitesi Toplantısı’nın<br />

sonuçları ise İDKK Toplantısı’nda sunulacaktır.<br />

Komite ile Çalışma Grubu’nun sekretarya<br />

hizmetlerini üstlenecek olan Çevre ve Şehircilik<br />

Bakanlığı tarafından ilk olarak, izleme raporlarına<br />

temel oluşturacak raporlama formatları taslağı<br />

hazırlanarak, İDKK’nın görüş ve onayına<br />

sunulacaktır. Belirlenen format çerçevesinde<br />

İDEP’teki eylemlere ilişkin veri ve bilgilerin<br />

toplanmasına yönelik çevrimiçi bir sistem<br />

oluşturulacaktır. Çalışma Grubu, eylemlerin<br />

gerçekleşme durumlarını ve bunlara ilişkin<br />

detayları içeren yıllık raporlarını, Komite’ye<br />

istenilen format ve zamanda sunmaktan sorumlu<br />

olacaktır. Tüm kurumların üzerine düşen görev<br />

ve sorumluluklar da dâhil olmak üzere sistemin<br />

işleyişine yönelik bir İDKK kararı alınacaktır.<br />

Komite tarafından İDKK Toplantısı’nda yapılacak<br />

bilgilendirme aşağıdaki unsurları içerecektir:<br />

a) <strong>Eylem</strong>lerin gerçekleşme durumu<br />

b) Uygulama sürecinde yaşanan olumlu ve<br />

olumsuz gelişmeler<br />

c) Değerlendirme ve çözüm önerileri<br />

Değerlendirme sonucunda İDKK’nın görüş ve<br />

önerileri Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından<br />

sorumlu kuruluşlara resmi olarak iletilecektir.<br />

İDKK’nın önerileri çerçevesinde eylemlerde ya<br />

da uygulamalarda gerçekleştirilmesi düşünülen<br />

değişiklikler için sorumlu kuruluşlar planlarını<br />

hazırlayacak ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na<br />

iletecektir.<br />

173

KAYNAKÇA<br />

Ankara Büyükşehir Belediyesi EGO <strong>Genel</strong><br />

Müdürlüğü [EGO] (2010), 2008 yılı Kentiçi<br />

ulaşım yolculuk dağılımı bilgisi, EGO <strong>Genel</strong><br />

Müdürlüğü’nce İDEP Projesi kapsamında<br />

sağlanan veri<br />

Asan, Ü. (2008), <strong>Orman</strong>cılık Bilgisi, Yayınlanmamış<br />

ders notları, İstanbul<br />

Asan, Ü. (2010a), “Reduction of CO 2 Emission<br />

Possibilities in the Forestry Sector and Estimation<br />

of Carbon Stock Changes Between the Years 2010<br />

and 2020 in the Forests of Turkey”, IUFRO 7.01<br />

Conference on Adaptation of Forest Ecosystems<br />

to Air Pollution and Climate Change (22-25 Mart<br />

2010), Antalya<br />

Asan, Ü. (2010b), “Potential of Criteria and<br />

Indicators of SFM for utilization in Improving<br />

Adaptation in Forestry to Climate Change”,<br />

Çalıştay sunumu, Workshop on Climate Change<br />

Impacts on Forest Management in Eastern Europa<br />

and Central Asia, BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO),<br />

14-16 Nisan 2010, Sopron-Macaristan.<br />

Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı<br />

[DPT] (2006), Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-<br />

2013), DPT, Ankara<br />

Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK]<br />

(2010), Bölgesel İstatistikler, www.tuik.gov.tr<br />

Erişim Tarihi: Haziran 2010<br />

Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK]<br />

(<strong>2011</strong>), Turkey Greenhouse Gas Inventory 1990-<br />

2009 - Annual Report for Submission under the<br />

Framework Convention on Climate Change,<br />

http://unfccc.int/national_reports/annex_i_ghg_<br />

inventories/national_inventories_submissions/<br />

items/5888.php Erişim tarihi: Nisan <strong>2011</strong><br />

Bayındırlık ve İskan Bakanlığı [BİB] (2009),<br />

Kentleşme Şurası Kentsel Teknik Altyapı ve Ulaşım<br />

Komisyonu Raporu, Ankara<br />

Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve<br />

Sözleşmesi Taraflar Konferansı 16 [BMİDÇS TK<br />

16] (<strong>2011</strong>), Report of the Conference of the Parties<br />

on its sixteenth session, held in Cancun from 29<br />

November to 10 December 2010, http://unfccc.<br />

int/resource/docs/2010/cop16/eng/07a01.pdf<br />

Erişim tarihi: Mart <strong>2011</strong><br />

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı [UNDP] ve<br />

Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Örgütü [UNIDO]<br />

(2010), Improving Energy Efficiency in Industry in<br />

Turkey, GEF Proje Dokümanı<br />

Bölgesel Çevre Merkezi [REC Türkiye] (2008),<br />

A’dan Z’ye İklim Değişikliği Başucu Rehberi,<br />

Hazırlayanlar: Y. Arıkan, G. Özsoy, REC Türkiye,<br />

Ankara<br />

Çevre ve <strong>Orman</strong> Bakanlığı [ÇOB] (2006a),<br />

AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi (UÇES)<br />

(2007-2013), http://www.sp.gov.tr/documents/<br />

ABEntegreCevreUyumStratejisi.pdf Erişim tarihi:<br />

Haziran 2010.<br />

Çevre ve <strong>Orman</strong> Bakanlığı [ÇOB] (2006b), Türkiye<br />

CORINE 2006 Haritası<br />

Çevre ve <strong>Orman</strong> Bakanlığı [ÇOB] (koor) (2007),<br />

Türkiye Cumhuriyeti Birleşmiş Milletler Çerçeve<br />

Sözleşmesi Kapsamında İklim Değişikliği Birinci<br />

<strong>Ulusal</strong> Bildirimi, ÇOB, Ankara<br />

Çevre ve <strong>Orman</strong> Bakanlığı [ÇOB] (2008), Atık<br />

Yönetimi <strong>Eylem</strong> Planı 2008-2012, http://www.cygm.<br />

gov.tr/CYGM/Files/<strong>Eylem</strong>Plan/atikeylemplani.pdf<br />

174

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI<br />

Çevre ve <strong>Orman</strong> Bakanlığı [ÇOB] (2009),<br />

Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonu <strong>Ulusal</strong><br />

Raporları: Atık Yönetimi<br />

Çevre ve <strong>Orman</strong> Bakanlığı [ÇOB] (<strong>2011</strong>), “Ambalaj<br />

ve Ambalaj Atıkları İstatistikleri – 2008”, Ambalaj<br />

Bülteni, No: 5, http://atikyonetimi.cevreorman.<br />

gov.tr/atikyonetimi/Files/2008_yili_ist.pdf Erişim<br />

tarihi: Mayıs <strong>2011</strong><br />

Çevre ve <strong>Orman</strong> Bakanlığı [ÇOB] ve Birleşmiş<br />

Milletler Kalkınma Programı [UNDP Türkiye] (2010),<br />

İDEP Stratejik Çerçeve Raporu, Yayınlanmamış<br />

Rapor, Türkiye’nin İklim Değişikliği <strong>Eylem</strong> Planı’nın<br />

Geliştirilmesi Projesi, http://wikiidep.cevreorman.<br />

gov.tr/index.php/%C3%87%C4%B1kt%C4%B1lar<br />

ÇOB <strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong> Müdürlüğü [OGM] (2003),<br />

Türkiye <strong>Ulusal</strong> <strong>Orman</strong>cılık Programı (2004-2023).<br />

ÇOB <strong>Orman</strong> <strong>Genel</strong> Müdürlüğü [OGM] (2006),<br />

<strong>Orman</strong> Varlığımız, Rapor, Ankara.<br />

Elker, C. (1999), “Şu Otomobilleri Ne Yapmalı?,<br />

2. <strong>Ulusal</strong> Kentsel Altyapı Sempozyumu Bildiriler<br />

Kitabı, TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası,<br />

Ankara, s.177-191.<br />

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu [EPDK] (<strong>2011</strong>)<br />

Elektrik Piyasası Raporu 2010, http://www2.epdk.<br />

org.tr/Belgeler/ElektrikPiyasasiRaporu2010.pdf<br />

Erişim tarihi: Haziran 201<br />

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı [ETKB]<br />

(2010a), Mavi Kitap, http://www.enerji.gov.tr/<br />

yayinlar_raporlar/Mavi_Kitap_2010.pdf Erişim<br />

tarihi: Nisan <strong>2011</strong><br />

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı [ETKB] (2010b),<br />

2008 <strong>Genel</strong> Enerji Dengesi (Orijinal Birimler),<br />

http://www.enerji.gov.tr/EKLENTI_VIEW/index.<br />

php/raporlar/raporVeriGir/46124/2 Erişim tarihi:<br />

Mayıs <strong>2011</strong>.<br />

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı [ETKB] (<strong>2011</strong>),<br />

2009 <strong>Genel</strong> Enerji Dengesi, http://www.enerji.<br />

gov.tr/duyurular/2009_yili_genel_enerji_dengesi.<br />

pdf Erişim tarihi: Nisan <strong>2011</strong>.<br />

ENVEST Planners Konsorsiyumu [ENVEST]<br />

(2005a), T.C. Çevre ve <strong>Orman</strong> Bakanlığı Yüksek<br />

Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması için<br />

Teknik Yardım Projesi (EHCIP) Düzenli Depolama<br />

Direktifi’ne Özgü Yatırım Planı, Ankara<br />

ENVEST Planners Konsorsiyumu [ENVEST]<br />

(2005b), T.C. Çevre ve <strong>Orman</strong> Bakanlığı Yüksek<br />

Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması için<br />

Teknik Yardım Projesi (EHCIP) Arıtma Çamurunun<br />

Tarımda Kullanılması Halinde Çevrenin ve<br />

Özellikle Toprağın Korunmasına İlişkin Konsey<br />

Direktifi 86/278/EEC için Direktife Özgü Yatırım<br />

Planı, Ankara<br />

ETKB Elektrik İşleri Etüt İdaresi <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

[EİE] (2008), Elektrik Motor Sistemlerinde Enerji<br />

Verimliliği,<br />

En-Ver Motor Hareketi, http://www.eie.gov.tr/<br />

duyurular/EV/EnVer_motor_hareketi/EnVer_<br />

motor_hareketi.html Erişim tarihi: Mart <strong>2011</strong><br />

European Local Transport Information System<br />

[ELTIS] (2009), Istanbul Clean Fuels/Clean<br />

Vehicles Project, http://www.eltis.org/study_<br />

sheet.phtml?study_id=2084&lang1=en<br />

Gerçek, H. ve Demir, O. (2008), Urban Mobility in<br />

Istanbul, PlanBleu, İstanbul.<br />

Global Wind Energy Council [GWEC] (<strong>2011</strong>),<br />

Global Wind Report, 2. Baskı, Nisan <strong>2011</strong>, http://<br />

www.gwec.net/fileadmin/images/Publications/<br />

GWEC_annual_market_update_2010_2nd_<br />

edition_April_<strong>2011</strong>.pdf Erişim tarihi: Nisan <strong>2011</strong><br />

Intergovernmental Panel on Climate Change<br />

[IPCC] (2007], IPCC Forth Assessment Report:<br />

Climate Change 2007, Cambridge, İngiltere ve<br />

New York, ABD.<br />

International Energy Agency [IEA] (2007),<br />

Tracking Industrial Energy Efficiency and CO 2<br />

Emissions, IEA, Paris<br />

International Energy Agency [IEA] (2009), Energy<br />

Technology Transitions For Industry - Strategies<br />

for the Next Industrial Revolution, IEA, Paris<br />

International Energy Agency [IEA] (2010), 2010<br />

Key World Energy Statistics, IEA, Ekim 2010,<br />

Paris<br />

International Transport Forum [ITF] (2010),<br />

Transport CO 2 Emissions http://www.<br />

internationaltransportforum.org/statistics/CO 2 /<br />

index.html Erişim tarihi: Mayıs <strong>2011</strong><br />

Küsek, G. (2010), “Arazi Toplulaştırması<br />

Çalışmalarının Çiftçi Gelirleri ve Yatırımlar Üzerine<br />

Etkileri”.<br />

175

Organisation for Economic Cooperation<br />

and Development [OECD] (2008), OECD<br />

Environmental Performance Reviews: Turkey.<br />

OECD Publishing, Paris.<br />

Stern, N. (2007), The Economics of Climate<br />

Change - The Stern Review, Cambridge University<br />

Press, Cambridge, United Kingdom<br />

TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul<br />

Şubesi [İMO] (2009), İstanbul Kentiçi Ulaşımında<br />

Sayısal Veriler Broşürü, İstanbul<br />

TMMOB Makine Mühendisleri Odası [MMO]<br />

(2010), Türkiye’nin Enerji Görünümü, MMO, Mart<br />

2010, Ankara<br />

Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği [TÜSİAD]<br />

(2007), Sanayide AB Çevre Mevzuatına Uyum,<br />

TÜSİAD, İstanbul<br />

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu<br />

[TÜBİTAK] (2010), <strong>2011</strong>-2016 Bilim ve Teknoloji<br />

İnsan Kaynağı Stratejisi ve <strong>Eylem</strong> Planı, TÜBİTAK,<br />

Ankara.<br />

Türkiye Büyük Millet Meclisi [TBMM] (2008),<br />

TBMM İklim Değişikliği ve Su Yönetimi Araştırma<br />

Raporu, Ankara.<br />

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları [TCDD]<br />

(2010), İstatistik Yıllığı 2005-2009, http://www.<br />

tcdd.gov.tr/home/detail/?id=305 Erişim tarihi:<br />

Mart <strong>2011</strong><br />

Türkiye Elektrik İletim A.Ş. [TEİAŞ] (<strong>2011</strong>), Türkiye<br />

Elektrik İstatistikleri, www.teias.gov.tr Erişim tarihi:<br />

Nisan <strong>2011</strong><br />

World Energy Council [WEC] (2010), Energy<br />

Efficiency: A Recipe for Success, WEC, Londra<br />

176

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı<br />

Çevre Yönetimi <strong>Genel</strong> Müdürlüğü<br />

İklim Değişikliği Dairesi Başkanlığı

logo

Ürünler

Kaynaklar

Şirketler

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!