Vahyî Divanı ve İncelenmesi - e-Kitap - Kültür ve Turizm Bakanlığı

Bir Hint üslûbu olarak şairlerin, şiirin konusunu değiştirmeleri ve ele aldıkları
konulara değişik yönlerden bakmaları, birbirine aykırı anlamlar ve mazmunların
ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bu üslûp şiirinde, mübalâğa yanında tezat sanatının da
çok kullanılması bunun sonucu olmuştur. Böylece şiirdeki tezatlar, insan zihnini
şaşırtan ve uğraştıran öğelerden biri olmuştur. 32
tezatları görmek mümkündür.
Olalı tab‘-ı cüvânan lutf-düşmen cevr-dost
Oldı nâ-çâr ehl-i ‘irfan lutf-düşmen cevr-dost
Vahyî’nin şiirlerinde de bu türden
(G. 20/1)
“Gençlerin tabiatı, iyiliğe düşman sıkıntıya dost olalı beri, irfan sahibi
kimseler de çaresiz, iyiliğe düşman sıkıntıya dost oldu.” biçiminde günümüzün
Türkçesine aktarılabilecek beyitte, lutf-düşmen cevr-dost ifadesini anlamlandırmak
gerçekten güçtür.
Vahyî, edebî sanatları kullanmakta ustadır. Teşbih, istiare, mecazımürsel,
tenasüp, hüsnütalil, tevriye, tezat ve özellikle leffüneşir gibi sanatları başarıyla
kullanır. Kültür ve dilin yapısında tabiî olarak var olan benzetme, geçici anlam ve
ödünç anlamların yanı sıra teşbihler, mecazlar ve istiareler bulmakta güçlük çekmez.
Yine dönemin bir üslûp özelliği olarak onun şiirlerinde, ince hayalleri, özgün
benzetmeleri görmek mümkündür. “Övgü sona erdiğinden selâma geç, çünkü selâm,
parmağa benzeyen şiirin sonuna yüzüktür.” biçiminde günümüzün Türkçesine
aktarılabilecek beyitte,
Na‘t irdi çünki ğâyete başla tahiyyete
Engüşt-i hatm-i nazma tahiyyet nigîndür
(K. 8/58)
Şair, parmağı, kaside nazım türü naatın en son bölümüne, o bölümde yapılan
duayı ise, yüzüğe benzeterek belki o zamana değin karşılaşılmamış özgün bir
benzetme örneği sergilemiştir.
32
Prof. Dr. Halûk İpekten, Nâ’ilî: Hayatı, Edebî Kişiliği ve Bazı Şiirlerinin Açıklamaları,
Ankara, Akçağ Yayınları 67 Kaynak Eserler: 4, 1991, s. 63-64.
13