avamil tercumesi

AVÂMĐL RĐSÂLESĐ
‏ِرسالة ََُ َ َِ ِ الْعوامل
ĐMÂM BĐRGĐVÎ
Takıyyüddin Mehmed b. Pîr Ali el-Birgivî
(929/1523-981/1573)
Çeviren:
MUSA ALAK
Đstanbul Üniversitesi Đlâhiyat Fakültesi
Arap Dili ve Belâğatı Okutmanı
Đstanbul
2002

ĐÇĐNDEKĐLER
ÖNSÖZ ………………………………………………………………………………….. 3
BĐRĐNCĐ BÖLÜM
 M РL L E R
I – LAFZÎ ÂMĐLLER (58 tane) ………………………………………………………….. 4
A – SEMÂÎ ÂMĐLLER (49 tane) ……………………………………………….. 4
1- Harf-i Cerler (20 tane) ……………………………………………….. 4
2- Đsmini Nasb, Haberini Raf’ Eden Harfler (8 tane) …………………… 6
3- Đsmini Raf’, Haberini Nasb Eden Harfler (2 tane) …………………… 7
4- Muzâri Fiili Nasb Eden Harfler (4 tane) ……………………………... 7
5- Muzâri Fiili Cezm Eden Kelimeler (15 tane) ………………………… 8
B – KIYÂSÎ ÂMĐLLER (9 tane) ………………………………………………… 9
II – MA’NEVÎ ÂMĐLLER (2 tane) ……………………………………………………… 11
ĐKĐNCĐ BÖLÜM
M A’ M Û L L E R
I – DOĞRUDAN MA’MÛL OLANLAR (25 tane) …………………………………….. 12
A – MERFÛ MA’MÛLLER (9 tane) …………………………………………... 12
B – MANSÛB MA’MÛLLER (13 tane) ……………………………………….. 13
C – MECRÛR MA’MÛLLER (2 tane) ………………………………………… 14
D – MECZÛM MA’MÛLLER (1 tane) ………………………………………... 14
II – DOLAYLI OLARAK MA’MÛL OLANLAR (TÂBĐ’LER) (5 tane) ……………… 14
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Đ’ R Â B L A R
I – Đ’RÂB ALÂMETLERĐ (10 tane) ……………………………………………………. 17
A – HAREKELER (3 tane) …………………………………………………..… 17
B – HARFLER (4 tane) ………………………………………………………… 17
C – HAZĐFLER (3 tane) ………………………………………………………... 17
II – Đ’RÂB ALÂMETLERĐNE GÖRE MU’RAB KELĐMELER (9 tane) ……………… 17
A – SADECE HAREKEYLE Đ’RÂBLANANLAR (3 tane) …………………… 17
1- Müfred Munsarif ve Cem-i Mükesser-i Munsarif Đsimler …………... 17
2- Gayr-i Munsarif Đsimler ……………………………………………… 18
3- Cem-i Müennes-i Sâlim Đsimler ……………………………………… 18
B – SADECE HARFLE Đ’RÂBLANANLAR (3 tane) ………………………….. 18
1- Esmâ-i Sitte …………………………………………………………... 19
2- Cem-i Müzekker-i Sâlim Đsimler ……………………………………... 19
3- Tesniye Đsimler ……………………………………………………….. 19
C – HAREKE VE HAZĐFLE Đ’RÂBLANANLAR (2 tane) …………………….. 19
1- Sonuna Zamir Bitişmeyen ve Son Harfi Sahih Olan Muzâri Fiiller …. 20
2- Sonuna Zamir Bitişmeyen ve Son Harfi Đlletli Olan Muzâri Fiiller ….. 20
D – HARF VE HAZĐFLE Đ’RÂBLANANLAR (1 tane) …………………………. 20
1- Sonuna Nûndan Başka Zamir Bitişen Muzâri Fiiller ………………….. 20
III – Đ’RÂB TÜRLERĐ (3 tane) ……………………………………………………………. 20
A – LAFZÎ Đ’RÂB ………………………………………………………………… 20
B – TAKDĐRÎ Đ’RÂB ……………………………………………………………… 20
C – MAHALLÎ Đ’RÂB …………………………………………………………….. 20
2

ِ
ِ
ِ َْ
ِ
ْ ِ
بسم االله الرحمن الرحيم
ِ
ÖNSÖZ
Âlemlerin Rabbi olan Allâh’a hamd, Hz. Muhammed (s.a.s.)’e ve onun bütün
âline salât ü selâm olsun.
Bil ki, i’râbı bilmek isteyen herkesin yüz şeyi öğrenmesi gerekir. Bunlardan
altmış tanesine “âmil” ‏,(العامل)‏ otuz tanesine “ma’mûl” ‏,(المعمول)‏ on tanesine de “amel”
adları verilir. Allâh’ın izniyle bu üç şeyi, vecîz bir üslupla, üç ‏(الإعراب)‏ “i’râb” ve ‏(ا لعمل (
bölümde sana açıklayacağım:
Birinci Bölüm: Âmiller
Đkinci Bölüm: Ma’mûller
Üçüncü Bölüm: Đ’râblar
3

Âmiller iki kısımdır:
1- Lafzî âmiller (58 tane)
2- Ma’nevî âmiller (2 tane)
Lafzî âmiller de iki kısımdır:
a) Semâî âmiller (49 tane)
b) Kıyâsî âmiller (9 tane)
I – LAFZÎ ÂMĐLLER
A – SEMÂÎ ÂMĐLLER
BĐRĐNCĐ BÖLÜM
 M РL L E R
Semâî âmiller kırk dokuz tanedir ve beş gruptur:
) ُ ُ ُ حروف َ الجْر)‏ 1- Harf-i Cerler
Sadece bir ismi cer eden harflerdir. Bunlara “cer harfleri” ve “izâfet harfleri”
adları verilir. Yirmi tanedir:
): ‏ِب)‏ 1- Bâ
ََ ُْ ِِ ِ
َ ََ َ ِ ُ َْ
“Allâh Teâlâ’ya iman ettim ve O’na yemin ederim ki,
şüphesiz öldükten sonra tekrar diriltileceğim”.
ِ): ْ من)‏ 2- Min
ٍ َْ ُ ْ ِ ُ ُْ
“Bütün günahlardan tevbe ettim”.
َِ): إلى)‏ 3- Đlâ
ََ َ
ِ َِ ُ ْ ُ
“Allâh Teâlâ’ya tevbe ettim”.
): َ ْ عن)‏ 4- An
ُِْ ُ كففت َ ِ عن َ َِ الحْرام
“Haramdan men edildim”.
): ََ على)‏ 5- Alâ
ٍ ِ ْ ُ ُ ََ ُ َْ ِ
ُ
“Her günahkârın tevbe etmesi gerekir”.
‏:(ِل)‏ 6- Lâm
آمنت باالله تعالى،‏ وبه لأبعثن
تبت من كل ذنب
تبت إلى االله تعالى
تجَ‏ ب التوبة على كل مذنب
4

َ َ َُْ ٌ ِ َ ََ أ◌نا عبيد الله تعالى
“Ben Allâh Teâlâ’nın küçük bir kuluyum”.
): ‏ِفي)‏ 7- Fî
ِ َ ِ ِ ُ ُ ْ َ
“Đtaat eden cennettedir”.
): ‏َك)‏ 8- Kâf
{ ٌ ْ َ
ِِِْ َ َ َْ }
“O’nun gibi hiçbir şey yoktur” (Şûrâ, 42/11).
9- Hattâ حتى)‏ َ ):
ِ
ْ َْ َ ََ َ َ ُُْ
“Ölünceye kadar
Allâh Teâlâ’ya kulluk edeceğim”.
10- Rubbe رب)‏ ُ):
ُ ُْْ ََُُْ
ٍَ ُ
“Nice Kur’ân okuyan vardır ki,
Kur’ân ona lânet eder”.
‏:(َو)‏ 11- Vâvu’l-kasem
َِ َ َ ْ ُ َ َْ
َ ِ َ
“Allâh’a yemin ederim ki,
büyük günahları işlemeyeceğim”.
): ‏َت)‏ 12- Tâu’l-kasem
ِ ِ
َ َ َْ ََ َْ َ
“Allâh’a yemin ederim ki,
farzları muhakkak yapacağım”.
): َ َ حاشا)‏ 13- Hâşâ
َِِ ْ َ َ ُ َ ََ
“Âlim hariç, insanlar helâk oldu”.
ُ): ْ مذ)‏ 14- Müz
ِ ُ ُْ َِْ ْ ُ َُُْ َ ٍ َْ ُ ِ
ْ ُ ُْ
“Büluğa erdiğim günden beri işlediğim
bütün günahlardan tevbe ettim”.
ُْ): ُ منذ)‏ 15- Münzü
ُُْ َِْ ُ ْ ُ َُ ُ ِ
“Büluğa erilen günden itibaren namaz farz olur”.
): َ َ خلا)‏ 16- Halâ
ِ ِ ِِْ ِ َِ ْ َ َ َ ُ ِ َ ْ َ ََ
“Đlmiyle amel eden hariç, âlimler helâk oldu”.
): َ َ عدا)‏ 17- Adâ
ا◌لمطيع في الجْنة
ليس كمثله شيء
َ أَ◌◌‏ ‏َعبد االله تعالى حتى الموت
رب تال يلعنه القرآن
واالله لا أفعل الكبائر
تاالله لأفعلن الفرائض
هلك الناس حاشا العالم
تبت من كل ذنب فعلته مذ يوم البلوغ
تجَ‏ ب الصلاة منذ يوم البلوغ
هلك العالمون خلا العامل بعلمه
5

َْ): َ لولا)‏ 18- Levlâ
): َ ْ كي)‏ 19- Key
20- Lealle لعل)‏
ِ ِ ْ ُ ْ َ َ َ ُ َِ
“Đhlâslı olan hariç,
ilmiyle amel edenler helâk oldu”.
ََ َ هلك الْعاملون عدا المخلص
ِ - لهلك الناس
ُ َ َََ ََْ َ َ ََ َْ
“Sen olmasaydın, ey Allâh’ın rahmeti,
muhakkak insanlar helâk olurdu”.
لولاك
- يا رحمة االله
َْ َ َ ْ َ كيمه عصيت؟
“Niçin isyan ettin?”.
ََ) (Ukayl kabilesinin lügatinde):
َِْ ُِْ َ ََ َ ِ ََ
“Umulur ki, Allâh Teâlâ günahımı bağışlar”.
لعل االله تعالى يغفر ذنبي
2- Đsmini Nasb, Haberini Raf’ Eden Harfler
Bu harfler sekiz tanedir:
1- Đnne إن)‏ ِ):
2- Enne أن)‏ َ):
ٍ ِ
ْ َ ُ ُ َ ََ
َ َ ِ
“Şüphesiz Allâh Teâlâ her şeyi bilir”.
إن االله تعالى عالم كل شيء
ٍ ْ َ ُ ََ ٌَِ ََ َ َ َ ُ ْ ََْ ِ
“Đnandım ki, Allâh Teâlâ her şeye kâdirdir”.
): َ ّ كأن)‏ 3- Keenne
ٌَ ََ َ ََ
4- Lâkinne لكن)‏ ِ ):
َْ): َ ليت)‏ 5- Leyte
6- Lealle لعل)‏ ََ):
اعتقدت أن االله تعالى قادر على كل شيء
كأن الحْرام نار
“Haram sanki ateştir”.
ما فاز الجْاهل لكن العالم فائز
ٌَِ َِ َ ْ ِ ُ ِ َ ََ َ
“Cahil kurtulmadı,
fakat âlim kurtuluşa erendir”.
ٍ َ َ ُ ِ ٌ ُ ْ َ َ ِْ ْ َ َْ
“Keşke ilim herkese nasip olsaydı”.
ليت العلم مرزوق لكل أحد
َِْ َُِ ََ
َ َ ََ
“Umulur ki,
Allâh Teâlâ günahımı bağışlar”.
لعل االله تعالى غافر ذنبي
6

‏ُفوُرُْ‏
Bu altı harfe “fiile benzeyen harfler” ( ِ ِ ْ
‏َلحا َ َ ُ ُ ِ
verilir. ) adı الْمشبهة بالْفعل
7- Đstisnâ-i munkatı için olan “Đllâ” إلا)‏ ِ):
َ ِْ ٌ َ َُ ُ ِ ٌََُ
ََ ِ ِ
َ ِ َ َ ْ َ َْ
“Masiyet cennetten uzaklaştırır,
fakat tâat cennete yaklaştırır”.
): ‏َلا)‏ “Lâ” 8- Cinsi Nefyeden
ٌَِ َ َ ِ َ َ
“Kötülük yapan kurtuluşa eremez”.
المعصية مبعدة عن الجْنة إلا الطاعة مقربة منها
لا فاعل شر فائز
3- Đsmini Raf’, Haberini Nasb Eden Harfler
Bu harfler iki tanedir:
ليس)‏ 1- Leyse
): َ ما)‏ “Mâ” َْ)’ye Benzeyen َ
): ‏َلا)‏ “Lâ” َْ)’ye Benzeyen َ ليس)‏ 2- Leyse
ََ َ
ِ ً َِ ُ ٌ ْ َ َ َ
ٍ َ َ ِ ً َ َ ُ ََ َ ُ َ
“Allâh Teâlâ hiçbir yerde mekân tutmaz ve
hiçbir şey Allâh Teâlâ’ya benzemez”.
ما االله تعالى متمكنا بمكان،‏ ولا شيء مشاا الله تعالى
4- Muzâri Fiili Nasb Eden Harfler
Bu harfler dört tanedir:
َ): ْ أن)‏ 1- En
َ): ْ لن)‏ 2- Len
): َ ْ كي)‏ 3- Key
ِ): َ ْ إذن)‏ 4- Đzen
ََ َ
ِ
َ َ ُ ْ َ
ِ ُ
“Allâh Teâlâ’ya itaat etmeyi severim”.
أحب أن أطيع االله تعالى
َ ِِ َ ِْ ََ
َ
ِ
ُ َ ْ َ ْ َ
“Allâh Teâlâ, kâfirleri asla bağışlamayacak”.
لن يغفر االله تعالى للكافرين
َ ِْْ َ َ ُ
ْ َ ِ ْ ُ ْ َ ُ
ُِ
“Đlim tahsil etmek için
ömrümün uzun olmasını isterim”.
أحب طول العمر كي أحصل العلم
."
َ َ َ
ِ
َ ُ ُ
."َ َ َ ُ َْ ْ َ ِ -
- ‏"أطيع االله تعالى
‏"إذن تدخل الجْنة
- “Allâh Teâlâ’ya itaat edeceğim”.
-“O zaman cennete girersin”.
7

5- Muzâri Fiili Cezm Eden Kelimeler
Bu kelimeler on beş tanedir:
‏:(َْلم)‏ 1- Lem
{ َْ ُ ْ َ ْ
ِ
َ َ ْ َ }
“Allâh Teâlâ doğurmamış ve doğmamıştır” (Đhlâs, 112/3).
2- Lemmâ لما)‏ َ):
َ لما َْ َ ْ ينفع ُ ْ ِ عمري
‏:(ِل)‏ 3- Emir Lâmı
): ‏َلا)‏ 4- Nehiy “Lâ”sı
لم يلد ولم يولد
“Henüz ömrüm fayda vermedi”.
ً
ِ
َ ً َ َ ْ َ ْ َِ
“Sâlih amel işlesin!”.
ليعمل عملا صالحا
ِ
ْ ُْ َ
“Günah işleme!”.
لا تذنب
Bu dört kelime sadece bir muzâri fiili cezm eder.
ِ): ْ إن)‏ 5- Đn
َ): ْ َ مهما)‏ 6- Mehmâ
): َ ما)‏ 7- Mâ
َ): ْ من)‏ 8- Men
َْ): َ أين)‏ 9- Eyne
َ): َ متى)‏ 10- Metâ
إن تتب يغفر ذنوبك
َ ُ ُُ َْْ ُ ْ َُ ْ ِ
“Eğer tevbe edersen,
günahların bağışlanır”.
مهما تفعل تسأل عنه
ُ َْ َْْ ُ ْ َ َْ
َ ْ َ
“Her ne yapsan,
ondan sorulursun”.
ََ َ
ِ
َ ِْ
ُ ْ ِ ٍْ
َ ْ
ِ ْ َ َْ
َ
“Her ne hayır işlersen,
onu Allâh Teâlâ’nın katında bulursun”.
ما تفعل من خير تجَ‏ ده عند االله تعالى
ً َِ ْ ُ ً
ِ
َ َ ً َ َ ْ َ ْ َ ْ َ
“Kim sâlih amel işlerse,
kurtulur”.
من يعمل عملا صالحا يكن ناجيا
ُ ْ َْ
َ ِْ ْ ُ ْ ُ َ َ َْ
“Nerede olsan,
ölüm seni yakalar”.
أين تكن يدركك الموت
8

11- Ennâ أنى)‏ َ):
12- Eyyü أي)‏ َ):
): َُْ َ حيثما)‏ 13- Haysümâ
ِ): ْ َ إذما)‏ 14- Đzmâ
ِ): َ َ إذاما)‏ 15- Đzâmâ
ْ
ِ ْ َ ْ ُ ْ َ َ َ
“Ne zaman hased edersen, helâk olursun”.
متى تحسد تهلك
ََ َ ُ َ َْْ ِ
َ ْ ْ ُ َ
“Nerde günah işlesen,
Allâh Teâlâ seni bilir”.
أنى تذنب يعلمك االله تعالى
ََ َ ُ ُ ْ
ُِْ َْ َ َ
ٍِ
َ َ
“Hangi âlim kibirlenirse,
Allâh Teâlâ ona buğzeder”.
أي عالم يتكبر يبغضه االله تعالى
حيثما تفعل يكتب فعلك
َ ُِْ
ْ َْ ُ ْ َ َْ َ َُْ
“Nerde yapsan,
fiilin yazılır”.
إذ ما تتب تقبل توبتك
َ ََُْ ْ َُْ ْ َُ
َ ْ ِ
“Ne zaman tevbe etsen,
tevben kabul edilir”.
ِ الناس
َ َْ ْ ُ َ َ
ِ ِِْ ْ َ ْ َ َ َ ِ
“Ne zaman ilminle amel edersen,
insanların en hayırlısı olursun”.
إذا ما تعمل بعلمك تكن خير
Bu on bir kelime ise, “şart” ve “cezâ” denilen iki fiili cezm eder.
B – KIYÂSÎ ÂMĐLLER
Kıyâsî âmiller dokuz tanedir:
1- Fiil:
Her fiil birtakım ma’mûlleri raf’ ve nasb eder:
ََ َ ُ َ ََ تعالى َ ُ ْ ٍ
“Her şeyi Allâh Teâlâ yarattı”.
ً ُُ
ُ ُْْ َ ََ
“Kur’ân-ı Kerîm indi”.
9
خلق االله
كل شيء
نزل القرآن نزولا
Her fiilin muhakkak merfû bir ma’mûlü olur:
a) Eğer fiil o merfû ma’mûl ile birlikte kelâm olursa, o fiile “tam fiil” denir:
ََ َ ُ َ َِ
“Allâh Teâlâ bildi”.
b) Eğer fiil, o merfû ma’mûl ile birlikte kelâm olamayıp, mansûb bir habere
ihtiyaç duyarsa, ona da “nâkıs fiil” denir:
علم االله تعالى

ً
ِ َ ً
َِ ََ َ ُ َ َ
“Allâh Teâlâ alîmdir, hakîmdir”.
ِ َ ِ ِ
َِْ َْ ُ َ ْ َ َ
“Âsi azabı hak edici oldu”.
ََ َ ِ ِ
َ ً َِ ِ ُ ْ ُ ْ َ َ َ
“Günahkâr daima Allâh Teâlâ’dan uzak oldu”.
ِ َ َْ ِ ً َ ُ ََ
َ َُْ ُ َُْ
“Can bedende olduğu müddetçe tevbe kabul edilir”.
ً ِ
ْ ََ
َ ُ َ َْ
“Allâh Teâlâ cisim değildir”.
2- Đsm-i Fâil:
Đsm-i fâil ma’lûm fiili gibi amel eder:
َُ َ َ ُ ُ َ َ ٌ ُِْ ٍ ُ َ ُ
“Her hased edenin hasedi amelini yakar”.
3- Đsm-i Mef’ûl:
Đsm-i mef’ûl mechûl fiili gibi amel eder:
ََُُْ ٌ َُْ
ٍ َِ
“Her tevbe edenin tevbesi kabul edilir”.
4- Sıfat-ı Müşebbehe:
Sıfat-ı müşebbehe de fiili gibi amel eder:
َ َُ َ ٌ
َِ ُ ِ
َ ْ َ ْ َ َ َُ َ ٌ َ َ ََُ
ِْ
َ
“Đbadetin sevabı güzel, masiyetin azabı çirkindir”.
5- Đsm-i tafdîl:
Đsm-i tafdîl fiili gibi amel eder:
َِِ ْ ِ ُ ِْ َ ِ
ُ ِْ ِ ِ َ َ ْ ٍ ُ َ ْ َ
“Hilim, hiç kimsede âlimdeki kadar güzel değildir”.
6- Masdar:
Masdar da fiili gibi amel eder:
ً َ ْ ِ ً
َِ ُ ُ َْ
َُ ًَ ْ ِ َ َ َ ُ ِ ُ
“Allâh Teâlâ,
kulunun kendisi için fakire para vermesini sever”.
7- Muzâf Olan Đsim:
Muzâf olan isim cer eder:
ٌ َْ َ َ َ ِ ُ ََ ِ
“Allâh Teâlâ’ya ibadet etmek hayırdır”.
8- Đsm-i Mübhem-i Tam:
Đsm-i mübhem-i tam nasb eder:
ًَ َْ َ ُ ْ
ِ
ُ
َِ َ
“Terâvih namazı yirmi rekattır”.
9- Manâ-yı Fiil:
Kendisinden fiil manası anlaşılan her lafza “manâ-yı fiil” denir:
كان االله تعالى عليما حكيما
صار العاصي مستحقا للعذاب
ما زال المذنب بعيدا من االله تعالى
تقبل التوبة ما دام الروح داخلا في البدن
ليس االله تعالى جسما
كل حسود محرق حسده عمله
‏ُكل تائب مقبول توبته
العبادة حسن ثواا،‏ والمعصية قبيح عذاا
ما من رجل أحسن فيه الحْلم منه في العالم
يحب االله تعالى إعطاء له عبده فقيرا درهما
عبادة االله تعالى خير
التراويح عشرون ركعة
10

II – MA’NEVÎ ÂMĐLLER
َ َ َ ِ ِ
َ ُ ِ ْ ُ ْ َ َ َْ
“Günahkâr Allâh Teâlâ’dan uzak oldu”.
َْ ِ َ َ
“Günahı bırak”.
ٌ َ َ َ ْ ِ َ
“Dünyada hiç rahat yoktur”.
ُ ُُُ ًِّ
َُ
َ ُ َ ْ َ ِ
َ ِْ َِْ َ
“Âlimin ahlâkının Muhammedî olması gerekir”.
Ma’nevî âmiller iki tanedir:
هيهات المذنب من االله تعالى
تراك ذنب اً‏
ما في الدنيا راحة
ينبغي للعالم أن يكون محمديا خلقه
1- Mübtedâ ile Haberi Raf’ Eden Ma’nevî Âmil:
ِ ُ ُ َ ٌ َُ
“Muhammed Allâh’ın rasûlüdür”.
2- Muzâri Fiili Raf’ Eden Ma’nevî Âmil:
محمد رسول االله
يرحم االله تعالى التائب
َ ِ َ َ َ ُ ُ َ َْ
“Allâh Teâlâ, tevbe edene merhamet eder”.
11

بُْق
ĐKĐNCĐ BÖLÜM
M A’ M Û L L E R
Ma’mûller iki kısımdır:
1- Doğrudan ma’mûl olanlar ‏(المعمول بالأصالة)‏ (25 tane):
a) Merfû (9 tane)
b) Mansûb (13 tane)
c) Mecrûr (Đsimlere mahsus) (2 tane)
d) Meczûm (Fiillere mahsus) (1 tane)
2- Dolaylı Olarak Ma’mûl Olanlar ‏(المعمول بالتبعية،‏ التوابع)‏ (5 tane): Bunların i’râbları
metbûlarının irâbları gibi olur.
I – DOĞRUDAN MA’MÛL OLANLAR
A – MERFÛ MA’MÛLLER
Merfû ma’mûller dokuz tanedir:
1- Fâil:
2- Nâib-i Fâil:
3- Mübtedâ:
4- Haber:
رحم االله تعالى التائب
َ ِ َ َ َ ُ َ َِ
“Allâh Teâlâ tevbe edene merhamet etti”.
ِ َ ُِ ُ رحم التائب
“Tevbe edene merhamet edildi”.
ِ
َُ ‏َنْب َ ُ ‏َالس ُ
“Muhammed, peygamberlerin sonuncusudur
(Salât ü selâm onların üzerine olsun)”.
5- “Kâne” َ كان)‏ َ ) ve Benzerlerinin Đsmi:
‏ِكيماً‏
ُ ‏َعا َ عِلَ‏ ً َ
“Allâh Teâlâ alîmdir, hakîmdir”.
6- “Đnne” إن)‏ ِ) ve Benzerlerinin Haberi:
َ َ
“Şüphesiz öldükten sonra dirilmek haktır”.
7- Cinsi Nefyeden “Lâ” ‏َلا)‏ )’nın Haberi:
ٍ َ ٌ ول
مُمحَ‏
‏ٌد خاَتم الأ ‏ِياَء ع لَي ‏ُمِ‏ ‏ْه
كا َ ‏َن االله ت ‏َلى
ال ‏َْعب إِن‏◌َ‏
لاَ‏ ‏َمَ‏ ع ل مرا
الصلاَ‎
يما ح
‏ْث ح ق
لاَم ة و
َ ُ ‏َء م
“Riyâkarın hiçbir ameli makbul değildir”.
12

مُْص
قَْب
ليس)‏ 8- Leyse
َ َْ)’ye Benzeyen “Mâ” ما)‏ َ ) ile “Lâ” ‏َلا)‏ )’nın ismi:
ِ
َ الت ً ‏ِْلعا َ ٌ ‏َلاَلاً‏
“Âlime büyüklenmek yaraşmaz,
hased de helâl değildir”.
9- Başında Nasb ve Cezm Edatlarından Biri Bulunmayan Muzâri Fiil:
ُ ‏َعا َ الت ‏َعُ‏
“Allâh Teâlâ, tevâzuu sever”.
B – MANSÛB MA’MÛLLER
ك َ‎بر ُ لا ‏َئِقا ل ما
‏ُِيحب االله ت
‏َلم،‏ و لاَ‏ حَسَد ح
واَض ‏َلى
Mansûb ma’mûller on üç tanedir:
1- Mef’ûl-i Mutlak:
ً ُ
“Tevbe-i nasûh ile tevbe ettim”.
2- Mef’ûlün Bih:
َ ت َ
“Allâh Teâlâ’ya kulluk et”.
3- Mef‘ûlün Fîh:
4- Mef‘ûlün Leh:
‏ُبتْت بَةًْوَ‏ ت
اُعْبُدْ◌ِ‏
‏َرْهَ‏ ش
نَص ‏ُوحا
االله ‏َعاَلى
َ رَمَ‏ ضاَن
“Ramazan ayında oruç tut”.
ِ ِ االله ت
ً ل َ
“Allâh Teâlâ’nın rızasını kazanmak için amel et”.
5- Mef ‘ûlün Maah:
ُ َ
6- Hâl:
اِعْمَلْ‏ ط ‏َلَبا ‏ِمْرَ‏ ضاَة
‏َفيْنى ال ‏ْماَل و ‏ََت
ى و لَكََمَ‏ ‏َع
‏َعاَلى
“Mal yok olur, amelinle baş başa kalırsın”.
َ ت َ خا ً را ِ ً
“Allâh Teâlâ’ya korkarak ve umarak kulluk et”.
اُعْبُدْ◌ِ‏ االله ‏َعاَلى
‏َئِفا
طاَب ال ‏ْعاَلم ‏ِبا ‏َدةًَ‏
يَدْخُلُ‏ ا ‏ْلج
كاَن ‏ْملاَئَ‏
‏َجيا
7- Temyîz:
ُِ ع
َ
“Âlim, kulluk bakımından güzel oldu”.
8- Müstesnâ:
َ ةَن ُ إ ال
“Kâfir hariç, insanlar cennete girecek”.
9- “Kâne” ve Benzerlerinin Haberi:
ِ االله ت
َ ال َ َ
“Melekler, Allâh Teâlâ’nın kullarıdır”.
10- “Đnne” ve Benzerlerinin Đsmi:
َ
الناس ‏ِلا ‏ْكا ‏َفَرِ‏
ع ‏ِباَد ‏ِكةَُ‏
إِن الس ؤاَل قَ‏ ح
‏َعاَلى
13

نْبَُذ
“Suâl, haktır”.
11- Cinsi Nefyeden “Lâ”nın Đsmi:
ٌ ٍ
“Gıybet edenin hiçbir ibadeti makbul değildir”.
12- Leyse’ye Benzeyen “Mâ” ile “Lâ”nın Haberi:
َ ال ، ولاََ‏ ٌ جا
“Gıybet helal değildir,
lâf taşımak da caiz değildir”.
13- Başında Nasb Eden Edatlardan Biri Bulunan Muzâri Fiil:
ْ ي ُ بيوِ‏
“Günahlarımın bağışlanmasını dilerim”.
ما
لاَ‏ طا ‏َعةََ‏
حَلاَلاًْيِ‏ ‏ْغ بَةُ‏
‏َرَفْغُ‏ أُحِ‏ ب أَن
ولَة مغُْ‏ تاَب بُْقَ‏ م
نم ‏َِيم ‏َة
ذُن
‏َئ ‏ِزًةَ‏
C – MECRÛR MA’MÛLLER
Mecrûr ma’mûller iki tanedir:
1- Harf-i Cerle Mecrûr Olan Đsim:
اِعْمَلْ‏ ب لاَصٍْخِ‏ ‏ِإ
“Đhlâsla amel et”.
2- Đzâfetle Mecrûr Olan Đsim:
D – MECZÛM MA’MÛLLER
Meczûm ma’mûl bir tanedir:
بَهُْلَ‏ ق ي ‏ُدوَ‏ ‏ُس ‏ِدْبَ‏ الْع
“Kulun günahı, kalbini karartır”.
- Başında Cezm Eden Edatlardan Biri Bulunan Muzâri Fiil:
ُْ صِْل
“Eğer ihlâslı olursan,
amelin kabul edilir”.
إِنْ‏ تخ
II – DOLAYLI OLARAK MA’MÛL OLANLAR (TÂBĐ‘LER)
Dolaylı olarak ma‘mûl olanlar beş tanedir:
1- Sıfat:
َ ال َ يم اُعْبُدْ◌ِ‏
“Yüce Allâh’a kulluk et”.
2- On Harften Biriyle Atfedilen Kelime (Ma‘tûf):
‏:(َو)‏ a) Vâv
أُطِيع
بَلْْقُ‏ ي
‏ِظَ‏ ‏ْع االله
لُكََمَ‏ ع
ُ االلهَ‏ و َ
“Allâh’a ve peygambere itâat ederim”.
‏َالر س ‏ُول
14

بَُِيج
بَُِيج
لُبْْ‏
هُمْْن
3- Te’kîd:
): ‏َف)‏ b) Fâ
‏ِتا ‏َح ف ‏َالْق ‏ِياَم الافْتِ‏ ت ‏َكبِيرَةُْ‏
ُ ِ
“Đftitâh tekbiri ve hemen peşinden kıyâm farzdır”.
): ‏ُثم‏)‏ c) Sümme
ثم ُ ال لَُمَ‏ ‏ْع ال ‏ُمْلِ‏ ‏ْع
“Bilmek, sonra da amel etmek gerekir”.
d) Hattâ حتى)‏ َ ):
َْ): أو)‏ e) Ev
َ ُ ح ُ علَيَ‏ ُ و ُ
“Đnsanlar öldüler, peygamberler bile”.
تىَ‏ ماَت الناس
لَص
الأ ‏َنْب ‏ِياَء
‏َح الض
الصلاَة ‏ُمِ‏ ‏ْه
ى أ ‏َربَْ‏ عا ‏َو ثماَنَ‏
‏َالس لاَم
‏ِياً‏
ً أْ‏
“Kuşluk namazını, dört veya sekiz rekat kıl”.
f) Đmmâ إما)‏ ِ):
ِ
َْ): أم)‏ g) Em
ً وإِمَ‏ ‏ُستَحَبّاًْ‏ ا م ا واَجبا اِعْمَلْ‏ إِم
“Ya vacip ya da müstehap amel yap”.
ِ االله ت أْ‏ س
ُ َ
“Allâh’ın rızasını mı, yoksa gazabını istiyorsun?”.
): ‏َلا)‏ h) Lâ
ِ
َ): ْ بل)‏ i) Bel
‏َرأ ‏ِضاَء
طَهَُخَ‏ ‏َط ‏ْلُب ‏َم
اِعْمَلْ‏ صاَلح اً‏ لاَ‏ سَيئا
ً
“Sâlih amel yap, kötü değil!”.
ْ ط ً
“Helâl, yok hayır, temiz rızık talep et!”.
): ِ ْ لكن)‏ j) Lâkin
حلاَلاًَ‏ ‏ُطا
‏ْنِ‏ لاَ‏ يحَِ‏ ل ر ‏ِياَء
‏َيبا بَل
ٌ لك
“Riyâ helâl olmaz, fakat ihlâs helâl olur”.
اُطْلُبْ‏ ◌ِ لاَصَْخِ‏ الإ
اُْرتُك ِ◌ ب الذنُو
إِله اُعْبُدْ‏ بكََ‏ ر
إ ‏ِخلاَصٌْ‏
لاَصَْخِ‏ الإ
“Đhlâsı ara, ihlâsı!”.
ْ َ هاَ‏
“Bütün günahları terk et!”.
4- Bedel:
َ ال
“Rabbine, âlemlerin ilâhına kulluk et!”.
ِ م
◌ِ َ الناس م َ ت َ
“Đnsanlara, onlardan Allâh Teâlâ’ya isyan edenlere buğz et!”.
‏ْغ
‏َصَ‏ ع ‏ْنَ‏ أَب ‏ْضِ‏
كل‏ُ‏
‏ْعاَل ‏َينِ‏ ‏َم
ى االله ‏َعاَلى
15

َ ت َ ح االله ‏َعاَلى اِحْفَظْ◌ِ‏
“Allâh Teâlâ’yı, O’nun hakkını koru!”.
5- Atf-ı Beyân:
ِ الصلاَة
َ مح ُ و ُ
“Peygamberimiz Muhammed (a.s.s.)’e iman ettik”.
آم ‏َنا ب ‏ِنبِيَ‏ نا
هُ‎قَ‏
علَيَ‏ ‏ْه ‏ٍدمَُ‏
‏َالس لاَم
16

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Đ‘ R Â B L A R
I – Đ‘RÂB ALÂMETLERĐ
Đ‘râb alâmetleri ya hareke, ya harf veya haziftir:
A – HAREKELER
Harekeler üç tanedir:
1- Zamme
2- Fetha
3- Kesra
B – HARFLER
Harfler dört tanedir:
1- Vâv
2- Yâ
3- Elif
4- Nûn
C – HAZĐFLER
Hazifler üç tanedir ve fiile mahsustur:
1- Harekenin hazfi
2- Son harfin hazfi
3- Nûn’un hazfi
II – Đ’RÂB ALÂMETLERĐNE GÖRE MU’RAB KELĐMELER
Mu’rab kelimeler, aldıkları i’râb alâmetlerine göre dokuz kısımdır:
a) Sadece harekeyle i’râblananlar (3 tane)
b) Sadece harfle i’râblananlar (3 tane)
Bu ikisi isimlere mahsustur.
c) Hareke ve hazifle i’râblananlar (2 tane)
d) Harf ve hazifle i’râblananlar (1 tane)
Bu ikisi ise fiillere mahsustur.
A – SADECE HAREKEYLE Đ’RÂBLANANLAR
1- Müfred Munsarif ve Cem-i Mükesser-i Munsarif Đsimler:
17

دقَْص
دقَْص
دقَْص
دقَْص
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Zamme
b) Nasb alâmetleri: Fetha
c) Cer alâmetleri: Kesra
َ الر ُ ول
“Hz. Peygamber (s.a.s.), bize geldi”.
َ الر َ ِ السلاَمُ‎
“Hz. Peygamber (s.a.s.)’i tasdik ettik”.
ِ
جا ‏َءَنا
نا
‏ُس
‏ُس
علَيَ‏
ول علَيَ‏ ‏ْه
آم ‏َنا بِالر س ‏ُول علَيَ‏
‏ْه ِ السلاَمُ‎
‏ْه ِ السلاَمُ‎
“Hz. Peygamber (s.a.s.)’eiman ettik”.
تُبٌُك ِ
18
الس ماَء ‏َزنَل ‏َنِ‏ م
“Gökten kitaplar indi”.
َ ال
“Kitapları tasdik ettik”.
‏ْكتُبَُ‏ نا
آم ‏َنا بِال ‏ْكتُبُِ‏
“Kitaplara iman ettik”.
2- Gayr-i Munsarif Đsimler:
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Zamme
b) Nasb alâmetleri: Fetha
c) Cer alâmetleri: Fetha
َ أ
َ
‏ْه ِ السلاَمُ‎ علَيَ‏ جا ‏َءَنا ‏َحم ‏ُدَْ‏
“Ahmed (a.s.) bize geldi”.
َ أ ِ السلاَمُ‎
“Ahmed (a.s.)’i tasdik ettik”.
نا ‏َحم ‏َدَْ‏
آم ‏َنا ب ‏ِأَحم ‏َدَْ‏
علَيَ‏ ‏ْه
‏ْه ِ السلاَمُ‎ علَيَ‏
“Ahmed (a.s.)’e iman ettik”.
3- Cem-i Müennes-i Sâlim Đsimler:
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Zamme
b) Nasb alâmetleri: Kesra
c) Cer alâmetleri: Kesra
زاَت ‏ِجْعُ‏ جا ‏َءَنا َ م ٌ
“Bize mu’cizeler geldi”.
َ م ٍ
“Mu’cizeleri tasdik ettik”.
ُِ جِْع ٍ
‏ِجْعُ‏ نا
آم ‏َنا بم
زاَت
زاَت
“Mu’cizelere iman ettik”.
B – SADECE HARFLE Đ’RÂBLANANLAR

دقَْص
لَيَع
لَيَع
لَيَع
دقَْص
مِلَع
1- Esmâ-i Sitte (Altı Đsim)
ُ ُ ٌ َ ٌ َ ٌ َ ٌ َ
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Vâv
b) Nasb alâmetleri: Elif
c) Cer alâmetleri: Yâ
Bu isimlerin bu şekilde i’râblanabilmeleri şu şartların bulunması gerekir:
1- Müfred olacaklar (Tesniye veya cemi olmayacaklar)
2- Mükebber olacaklar (Đsm-i tasğîr olmayacaklar)
3- Muzâf olacaklar
4- Muzâfun ileyhleri mütekellim “yâ”sı olmayacak.
َ أ ِ السلاَمُ‎
“Ebü’l-Kâsım (a.s.), bize geldi”.
َ أ َ ال
“Ebü’l-Kâsım (a.s.)’ı tasdik ettik”.
ِ ِ السلاَمُ‎
“Ebü’l-Kâsım (a.s.)’a iman ettik”.
ْ ُ َ عشرون kelimesi, ُ ُ أولو Đsimler, 2- Cem-i Müzekker-i Sâlim
ِ ve benzerleri:
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Vâv
b) Nasb alâmetleri: Yâ
c) Cer alâmetleri: Yâ
‏َس
جا ‏َءَنا ‏َبُو الْقا ‏ِمِ‏
نا ‏َبا ‏ْقا ‏َسِمِ‏
‏َس
آم ‏َنا ب ‏ِأَبي الْقا ‏ِمِ‏
‏ْه
أب،‏ أخ،‏ حم،‏ هن،‏ فو،‏ ذو şunlardır: Bu isimler
‏ْه ِ السلاَمُ‎
‏ْه
َ ال َ علَيَ‏
“Peygamberler (a.s.), bize geldi”.
َ ال
“Peygamberleri (a.s.) tasdik ettik”.
جا ‏َءَنا لَُسْرُ‏ ‏ْم
‏َينِلَسْرُ‏ ‏ْم نا
آم ‏َنا بِال لِينََسْرُ‏ ‏ْم
‏ُمِ‏ ‏ْه ون
علَيَ‏ ‏ُمِ‏ ‏ْه
علَيَ‏ ‏ُمِ‏ ‏ْه
السلاَمُ‎
السلاَمُ‎
السلاَمُ‎
“Peygamberlere (a.s.) iman ettik”.
3- Tesniye Đsimler, َِ اثنان ِْ Kelimesi ve Zamire Muzâf Olan كلاَ‏ ِ Kelimesi:
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Elif
b) Nasb alâmetleri: Yâ
c) Cer alâmetleri: Yâ
َ الاثِْ‏
“Đki şeyin (Kitap ve Sünnet) ikisi de bize geldi”.
َ ِ الا ِْ ك ماَ‏
“O iki şeyin ikisine de tâbi olduk”.
ِْ ك ماَ‏
َ بِ‏ لاا ِ
“O iki şeyin ikisiyle de amel ettik”.
جا ‏َءَنا
اِ‎تَعب ‏ْنا
‏ْنا
نا ‏ِلاَهمُِ‏ ‏َنك
‏ْثَينن
‏ْثَينن
‏ِل ‏َيِهْ‏
‏ِل ‏ِهْ‏ ‏َي
C – HAREKE VE HAZĐFLE Đ’RÂBLANANLAR
اَ‏
19

ب‏ُِنح
ان
1- Sonuna Zamir Bitişmeyen ve Son Harfi Sahih Olan Muzâri Fiiller:
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Zamme
b) Nasb alâmetleri: Fetha
c) Cezm alâmetleri: Harekenin hazfi
‏ْمَرُْ‏ نح وَلمَْ‏ ‏َعَفْ‏ ‏ُش أَن ْ ن
“Şefâat edilmeyi ve mahrum bırakılmamayı isteriz”.
2- Sonuna Zamir Bitişmeyen ve Son Harfi Đlletli Olan Muzâri Fiiller:
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Zamme
b) Nasb alâmetleri: Fetha
c) Cezm alâmetleri: Son harfin hazfi
َ ت َ أ ْ ي َ وَلمَْ‏ َ ‏ِفي ِ
“Allâh Teâlâ’dan,
bizi affetmesini ve bizi ateşe atmamasını diliyoruz”.
نَدْعُو االله ‏َعاَلى ‏َن
النار نا ‏ِمْرَ‏ ي نا ‏َوُفْعَ‏
D – HARF VE HAZĐFLE Đ’RÂBLANANLAR
- Sonuna “Cem-i Müennes Nûnu”ndan Başka Zamir Bitişen Muzâri Fiiller:
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: “Nûn”un bulunması
b) Nasb alâmetleri: “Nûn”un hazfi
c) Cezm alâmetleri: “Nûn”un hazfi
َ َ ع
ِ ي
اَلأَوْلِياَء ‏َال ‏ْعُل ‏َماَء ‏َشَفْ‏ عاَن ُ و ُ ي ،ِ ف ْ ي َ َ، وَلمَْ‏
الْق ‏ِيا ‏َمةَ‏ ‏َمْوَ‏
‏ََرنْج ‏ُو أَن ‏َشَفْ‏ عا لَنا
ضا ‏ِرْعُ‏ ي
III – Đ’RÂB TÜRLERĐ
A – LAFZÎ Đ’RÂB
“Velîler ve âlimler kıyâmet gününde şefâat edecekler.
Biz onların bize de şefâat edeceklerini
ve bizden yüz çevirmeyeceklerini umuyoruz”.
Yukarıdaki misallerde olduğu gibi, eğer i’râb alâmeti lafızda görülürse buna
“lafzî i’râb” denir.
B – TAKDĐRÎ Đ’RÂB
Eğer i’râb alâmeti lafızda görülmez, fakat lafzın sonunda takdir edilirse buna
“takdirî i’râb” denir.
َ ال
“Ben günahkârım”.
C – MAHALLÎ Đ’RÂB
‏ْعا ‏َصيِ‏ أَنا
20

رُْي
Eğer i’râb alâmeti ne lafızda görülür, ne de sonunda takdir edilirse buna da
“mahallî i’râb” denir.
ِ
َ علََ‏ ْ لاَ‏ ي ِ َْ
“Hayır ancak kendi tarafından gelen Zât’a (Allâh’a) tevekkül ettik”.
تِهَهِ‏ ج إ ‏ِلا ‏ْنِ‏ م ‏َأْتي الخ ى م ‏َن ‏َوتَكْل نا
Şirinevler
02/01/2002
21