You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
NİTE 4<br />
VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER<br />
Çizgili<br />
Düz<br />
örnektir<br />
örnektir<br />
Kaburgalar arası<br />
kaslar<br />
Kan<br />
Diyafram<br />
temizler<br />
çeşitleridir<br />
Kas<br />
Kalp<br />
Akciğer<br />
soluk alıp<br />
vermede<br />
görevlidir<br />
Böbrek<br />
görevlidir<br />
teknolojiye<br />
örnektir<br />
Böbrek nakli, diyaliz<br />
Solunum<br />
Boşaltım<br />
oluşur<br />
Destek ve<br />
Hareket<br />
Mekanik<br />
parçalar<br />
İskelet<br />
oluşur<br />
<strong>Sistemler</strong><br />
Sindirim<br />
çeşididir<br />
Kimyasal<br />
Besin<br />
parçalar<br />
Kemik<br />
Eklem<br />
Enzim<br />
yardımcıdır<br />
Kıkırdak<br />
Dolaşım<br />
Denetleyici ve Düzenleyici<br />
içerir<br />
oluşur<br />
Lenf Sinir İç salgı bezleri<br />
küçük<br />
dolaşım<br />
Kalp<br />
büyük<br />
dolaşım<br />
pompalar<br />
oluşur<br />
Kan<br />
içinde<br />
dolaşır<br />
oluşur<br />
Damar<br />
ile<br />
ilgilidir<br />
oluşur<br />
Sinirler<br />
üretir<br />
Hormon<br />
Akciğer<br />
Organlar<br />
Bağışıklık<br />
bölümleridir<br />
Plazma<br />
Hücre<br />
karşı<br />
korur<br />
Merkezi<br />
Çevresel<br />
oluşur<br />
oluşur<br />
Mikroplar Beyin Omurilik
4 Giriş Etkinlikleri<br />
Yandaki şekilde vücudumuzda bulunan iki<br />
sistemin çalışması gösterilmiştir. Şekli<br />
inceledikten sonra hangi iki sistemin<br />
gösterildiğini ve her bir aletin hangi<br />
organımızı temsil ettiğini nedenleriyle<br />
tartışınız. Tartışma sonuçlarını not alınız ve<br />
ünite sonunda tekrar gözden geçiriniz.<br />
Yandaki düşünür ve bilim insanlarının dolaşım<br />
sistemi ile ilgili görüş ve gözlemlerini<br />
inceleyiniz. Doğruları ve yanlışları nelerdir?<br />
Arkadaşlarınızla tartışınız ve tartışma<br />
sonuçlarını defterinize not ediniz. Ünite<br />
sonunda notlarınızı tekrar gözden geçiriniz.<br />
0<br />
160 Romalı Filozof Galen: “Dolaşım sisteminin<br />
civarı merkezi karaciğerdir. Kalp ise kanın akışını<br />
düzenler ve göğüs hareketleriyle kanın<br />
soğumasını sağlar. Kan, kalbin sağ tarafından sol<br />
tarafına aradaki çok küçük delikler bulunduran<br />
duvardan geçer.”<br />
1553 İspanyol Doktor Servetus: ”Kanın, kalbin sağ<br />
tarafından sol tarafına geçebilmesi için öncelikle<br />
akciğerden geçmesi gerekir.”<br />
1628 İngiliz Bilim insanı William Harvey:<br />
“ Kalp bir pompadır. Kalp dinlenirken, kan<br />
odacıklarına dolar. Kalp kasları çalışınca kanı<br />
odacıklardan uzaklaştırır.”<br />
1660 Marcello Malphighi: Mikroskopla ilk kez kılcal<br />
damarları gözlemledi.<br />
50
<strong>Vücudumuzdaki</strong> <strong>Sistemler</strong><br />
VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER<br />
İskelet<br />
Sistemi<br />
Sinir Sistemi<br />
Solunum<br />
Sistemi<br />
Dolaşım<br />
Sistemi<br />
Sindirim<br />
Sistemi<br />
Yaşamsal olayların tümü vücudumuzda aynı<br />
anda nasıl gerçekleşir? Yaşamamız için gerekli<br />
olan bu olayları gerçekleştirebildiğimize göre<br />
oldukça karmaşık bir yapıya sahip olmalıyız.<br />
Yaşamsal olayların (beslenme, hareket,<br />
boşaltım...) her biri vücudun farklı bir<br />
bölgesinde gerçekleşir.<br />
Sınıfınızdaki öğrencilerin her birinin aynı<br />
yerde ve aynı zamanda en sevdiği dersle ilgili bir<br />
çalışma yaptığını hayal edin. Bir arkadaşınız<br />
İngilizce konuşurken, başka biri şarkı söylerken<br />
ve bir diğeri de futbol oynarken, fen deneyi<br />
yapmaya çalıştığınızı düşünün. Bu şekilde yapılan<br />
çalışmalar birbirlerini engelleyecek ve verimli<br />
olmayacaktır. Bu nedenle okulunuz farklı<br />
faaliyetler için sizlere farklı çalışma alanları<br />
(müzik odası, fen laboratuvarı...) sunar ve<br />
sizlerin bu alanları kullanımınızı koordine eder.<br />
Vücudumuz da aynı şekilde koordine edilir.<br />
Boşaltım<br />
Sistemi<br />
Vücudumuzda her biri ayrı bir görevi yerine<br />
getiren organlar bulunur. Organlar bir arada<br />
çalışarak sistemleri oluştururlar.<br />
<strong>Vücudumuzdaki</strong> sistemler, farklı görevler<br />
yaparlar fakat birbirleriyle bağlantılıdırlar ve<br />
koordineli çalışırlar. Sindirim sistemi,<br />
besinlerin parçalanıp kana karışmasını sağlar.<br />
Solunum sistemi, havadaki oksijenin vücuda<br />
alınıp kana karışmasını sağlar. Dolaşım sistemi<br />
ise sindirim ve solunum sisteminden gelen besin<br />
moleküllerini ve oksijeni vücutta dolaştırır ve<br />
hücrelere ulaştırır. Hücrelerde gerçekleşen<br />
faaliyetler sonucu oluşan bazı atıklar boşaltım<br />
sistemi ile vücut dışına atılır. İskelet sistemi<br />
hareketi sağlar ve bazı önemli organları korur.<br />
Tüm sistemlerimizin çalışmasını denetleyen ve<br />
düzenleyen ise sinir sistemi ve iç salgı<br />
bezleridir.<br />
Ünite içinde vücudumuzdaki sistemlerin<br />
hangi organlardan oluştuğunu ve görevlerini<br />
nasıl yerine getirdiğini öğreneceğiz. Böylece<br />
organizmayı yani kendimizi daha yakından<br />
tanıyacağız.<br />
51
4<br />
4.1 A - Sindirim Sistemi<br />
Canlılar yaşamak için besine ihtiyaç duyar. Alınan besinlerin vücuttaki hücrelere<br />
ulaştırılabilmesi için kana karışması gerekir. Besinler ancak küçük moleküller halindeyken kana<br />
karışabilirler. Tükettiğimiz gıdalarda genellikle besinler büyük moleküller halindedir. Örneğin ekmekte<br />
büyük bir molekül olan nişasta vardır. Çiğnediğimiz zaman ekmek küçük parçalara ayrılsa bile nişasta<br />
molekülü küçülmez ve kana karışamaz. Nişasta gibi büyük moleküllerin küçük moleküllere<br />
dönüştürülmesi gerekir.<br />
Büyük besin moleküllerinin parçalanıp küçük moleküllere dönüştürülmesine “sindirim” denir.<br />
Besinlerin parçalanmasından sindirim sistemimiz sorumludur.<br />
ağız<br />
tükürük bezi<br />
yemek<br />
borusu<br />
karaciğer<br />
mide<br />
pankreas<br />
ince<br />
bağırsak<br />
kalın<br />
bağırsak<br />
anüs<br />
Besinlerin sindirimi ağızda başlar. Dişlerimiz<br />
yardımıyla çiğnediğimiz besinler, tükürük bezlerinin<br />
ürettiği tükürükle ıslatılır ve kolaylıkla yutulan lokma<br />
yemek borusuna geçer. Yemek borusu besinleri mideye<br />
taşır. Midede sindirim sıvıları üretilir. Besinler sıvılarla<br />
karıştıkça parçalanır ve bulamaç haline gelir. Bulamaç<br />
halindeki besinler belli bir süre midede bekledikten sonra<br />
ince bağırsağa geçer. İnce bağırsak karaciğer ve<br />
pankreastan gelen sıvıların akıtıldığı bölümdür. Besinlerin<br />
sindirimi burada da devam eder ve tamamlanır. Sindirilmiş<br />
besinler ince bağırsağın son bölümünde kana karışır yani<br />
emilir.<br />
Sindirilmemiş besinlerin de içinde bulunduğu posa<br />
kalın bağırsağa geçer. Kalın bağırsakta su emilir ve kalan<br />
atık maddeler katılaşır. Dışkı adı verilen atık maddeler<br />
anüs aracılığıyla vücut dışına atılır.<br />
İnsanda Sindirim Sistemi<br />
1) Sindirim nedir?<br />
2) Midenin sindirimdeki görevleri nelerdir?<br />
3) İnce bağırsakta sindirim<br />
tamamlandıktan sonra ne olur?<br />
4) Besinler neden sindirilir?<br />
Biliyor muydunuz?<br />
Yetişkin bir insanın 9 metrelik<br />
sindirim sisteminde bulunan ince<br />
bağırsağın uzunluğu yaklaşık 7<br />
metredir.<br />
Besinlerin sindirim süreleri<br />
farklıdır. Yağlar karbonhidratlara<br />
göre daha uzun sürede sindirilir.<br />
Kereviz gibi lifli gıdalar<br />
besinlerin sindirim sisteminde<br />
ilerlemesine yardımcı olur ve<br />
kabızlığı önler.<br />
52
4.1 B - Mekanik ve Kimyasal Sindirim<br />
<strong>Vücudumuzdaki</strong> <strong>Sistemler</strong><br />
Yediğimiz besinler genellikle büyük parçalar halindedir. Büyük parçaların küçültülmesi<br />
gerekir. Dişlerimiz ve sindirim sistemimizdeki kaslar bu görevi yerine getirir. Dişlerimizle besinleri<br />
çiğner daha küçük parçalara ayırırız. Kaslar da mide ve bağırsak duvarını sürekli hareket ettirir.<br />
Böylece besinler sıvılarla karışır ve sindirim hızlanır. Kaslar ayrıca besinlerin sindirim kanalında<br />
ilerlemesine de yardım eder.<br />
Dişler ve kasların yardımıyla büyük besin parçalarının daha küçük parçacıklara<br />
dönüştürülmesine “mekanik sindirim” denir.<br />
Sindirime yardımcı bir organ olan karaciğer safra üretir. Safra sıvısında bulunan safra<br />
tuzlarının büyük yağ parçalarını damlacıklar haline getirmesi mekanik sindirime örnektir.<br />
Mekanik sindirim sonucu besin parçalarının tümü kana karışabilecek küçüklüğe ulaşmamıştır.<br />
Bu parçalardaki moleküllerin daha küçük moleküllere dönüştürülmesi gerekir. Küçültme işlemi<br />
enzimler aracılığıyla gerçekleşir.<br />
Büyük besin moleküllerinin enzimler yardımıyla küçük moleküllere dönüştürülmesine<br />
“kimyasal sindirim” denir. Büyük molekül olan proteinlerin küçük amino asitlere dönüştürülmesi<br />
buna örnektir. Pankreasın üretip ince bağırsağa akıttığı sindirim sıvısında çeşitli enzimler bulunur.<br />
Bu enzimler büyük yağ, protein ve karbonhidrat moleküllerini küçük moleküllere dönüştürür. Böylece<br />
besin molekülleri bağırsak duvarından geçip kana karışabilirler.<br />
protein molekülleri<br />
aminoasitler<br />
Büyük besin molekülleri<br />
dişler yardımıyla<br />
küçük parçalara bölünür<br />
Küçük parçalar<br />
sindirim sıvılarında<br />
çözünür.<br />
proteinler enzimler<br />
tarafından aminoasitlere<br />
dönüştürülür.<br />
Balıktaki proteinin sindirilmesi<br />
Mekanik Sindirim<br />
Kimyasal Sindirim<br />
Bağırsak<br />
duvarı<br />
Ben büyük bir<br />
protein molekülüyüm,<br />
kana karışamıyorum.<br />
Sindirim<br />
Ben küçük bir<br />
amino asitim. Duvardan<br />
geçip kana<br />
karışabiliyorum.<br />
1) Kasların sindirimdeki önemi nedir?<br />
2) Mekanik sindirimle kimyasal sindirim<br />
arasındaki fark nedir?<br />
3) Amino asitlerin sindirilmesi gerekmez fakat<br />
proteinlerin sindirilmesi gereklidir. Niçin?<br />
Sağlıklı beslenme için besinleri çok çiğneyelim.<br />
Biliyor muydunuz?<br />
Enzimler özeldir. Proteini parçalayan<br />
enzim, yağı parçalayamaz.<br />
Bazı deterjanlara eklenen enzimler<br />
sayesinde, lekelerde bulunan yağ,<br />
protein gibi maddeler daha kolay<br />
parçalanabiliyor.<br />
53
4<br />
4.2 A - Dolaşım Sistemi<br />
Aldığımız besinlerin vücutta kullanılabilmesi için kana karışması gerektiğini öğrenmiştik. Kana karışan<br />
besinler vücuttaki hücrelere ulaştırılmalıdır. Bunu yapan dolaşım sistemidir. Dolaşım sisteminde kalp,<br />
damarlar ve kan bulunur. Dolaşım sistemi besinleri taşıma yanında başka görevler de yapar:<br />
Atık maddeleri ve karbondioksiti hücrelerden uzaklaştırır.<br />
Hücrelere oksijen taşır.<br />
Mikroplarla savaşır.<br />
Isıyı vücuda dağıtır.<br />
kalp<br />
Koştuğumuz zaman vücudumuzdaki değişikliği<br />
fark ediyor muyuz? Göğsümüzün sol tarafında hızlı hızlı<br />
atan bir organ hücrelerimize oksijen ve besin<br />
göndermek için uğraşır. Bu organ dolaşım sistemimizin bir<br />
parçası olan kalptir. Kalp kanın hücrelere ulaşmasını<br />
sağlayan kastan yapılmış bir pompadır.<br />
Kalpte dört tane odacık vardır. Üstteki odacıklara kulakçık, alttakilere<br />
ise karıncık denir. Kalbin sol tarafındaki odacıklarda her zaman oksijence<br />
zengin (temiz) kan, sağ tarafındakilerde ise oksijence fakir (kirli) kan<br />
bulunur.<br />
Sağ<br />
kulakçık<br />
Vücuttan gelen<br />
kirli kan<br />
Kapakçık<br />
Akciğere gönderilen<br />
kirli kan<br />
Sağ karıncık<br />
İnsan kalbinin kesiti<br />
Vücuda pompalanan<br />
temiz kan<br />
Akciğerden gelen<br />
temiz kan<br />
Sol kulakçık<br />
Sol<br />
karıncık<br />
1) Dolaşım sistemini oluşturan yapılar nelerdir?<br />
2) Kalbin görevi nedir?<br />
3) a) Kalbin hangi odacığı vücuttan gelen kanı alır?<br />
b) Kalbin hangi odacığı kanı vücuda pompalar?<br />
4) Kalp kapakçıklarının görevi nedir?<br />
5) By-pass ameliyatı ve kalp pili ile ilgili bilgi toplayın.<br />
Kalp sağlığımız için spor yapalım.<br />
Temiz kan<br />
Kirli kan<br />
Akciğerlerden ve<br />
vücuttan gelen kan<br />
kulakçıklardan kalbe<br />
girer. Kulakçıklar<br />
kasılınca, kan<br />
karıncıklara geçer.<br />
Karıncıkların<br />
İnsanda dolaşım sistemi<br />
kasılmasıyla kan kalpten uzaklaşır.<br />
Kalbin yapısında bulunan kapakçıklar kanın<br />
geriye doğru akmasını engeller. Böylece kan tek<br />
yönde ilerler.<br />
54<br />
damarlar<br />
Biliyor muydunuz?<br />
Kalbimiz 1 dakikada ortalama<br />
olarak 70-80 kez atar.<br />
Kalp ve damarlar üzerine<br />
uzmanlaşmış doktorlara<br />
kardiyolog denir.<br />
Kalp kapakçıkları bozulan<br />
kişilere yapay kapakçıklar<br />
takılabilmektedir.
<strong>Vücudumuzdaki</strong> <strong>Sistemler</strong><br />
4.2 B - Kan Damarları ve Dolaşım<br />
toplardamar<br />
kanı kalbe getirir<br />
KALP<br />
atardamar<br />
kanı kalpten<br />
vücuda götürür<br />
kılcaldamar<br />
kanı hücrelere<br />
ulaştırır<br />
Kan Damarları<br />
Ayak ucumuzdan başımıza kadar vücutta<br />
bulunan her hücreye kanın ulaşması gerekir. Kanı<br />
pompalayan kalptir fakat kanın hücrelere<br />
ulaşmasını sağlayan kan damarlarıdır.<br />
Kan damarları, kalple vücudun diğer<br />
organları arasında bulunur. Kanı kalpten alıp diğer<br />
organlara taşıyan damarlara atardamar, kanı<br />
kalbe geri getiren damarlara toplardamar denir.<br />
Atardamar ve toplardamar arasında bulunan ve<br />
kanı hücrelere ulaştıran damarlara kılcal damar<br />
Küçük ve Büyük Dolaşım<br />
Kalpten çıkan kanın bir bölümü kalbe geri<br />
dönebilmek için uzun bir yol izler. Bir bölümü ise<br />
kalbe kısa yoldan geri döner. Yani damarlar içinde<br />
dolaşan kanın vücutta izlediği iki önemli yol vardır.<br />
Bunlardan biri küçük dolaşımdır.<br />
Küçük dolaşım,<br />
kanın kalbin sağ karıncığından akciğerlere<br />
pompalandıktan sonra oksijence zenginleşerek<br />
sol kulakçığa dönmesidir.<br />
Kanın izlediği ikinci yol büyük dolaşımdır.<br />
Büyük dolaşımda oksijence zengin olan kan sol<br />
karıncıktan çıkar ve vücudu dolaşır. Taşıdığı<br />
oksijeni hücrelere bırakır, hücrelerdeki<br />
karbondioksiti alır. Karbondioksitçe zengin (kirli)<br />
kan kalbin sağ kulakçığına döner.<br />
kirli<br />
kan<br />
kalbe<br />
taşınır<br />
Büyük ve Küçük Dolaşım<br />
kirli kan<br />
Akciğer<br />
akciğere taşınır<br />
kalbin<br />
sağ<br />
tarafı<br />
Küçük Dolaşım<br />
Büyük Dolaşım<br />
Vücut<br />
kalbin<br />
sol<br />
tarafı<br />
temiz kan<br />
kalbe döner<br />
temiz kan<br />
vücuttaki<br />
hücrelere<br />
taşınır<br />
Biliyor muydunuz?<br />
1) Atardamarlarla toplardamarların görevleri<br />
arasındaki fark nedir?<br />
2) Kandaki maddeleri hücrelere ulaştıran damarlar<br />
hangileridir?<br />
3) Büyük ve küçük dolaşım arasındaki fark nedir?<br />
Hayvansal yağları fazla tüketmek<br />
damarların tıkanmasına ve kalp<br />
hastalıklarına neden olur.<br />
Kanın vücudu dolaşması ortalama<br />
bir dakika sürer.<br />
Yetişkin bir insanda damarların<br />
toplam uzunluğu 100 000 km’dir.<br />
55
4<br />
4.2 C - Kan ve Kan Grupları<br />
Kan kırmızı renkli bir sıvı gibi görünse de aslında sıvı kısmının rengi farklıdır. Bir tüp içerisinde belli<br />
bir süre bekletildikten sonra kanın görüntüsü aşağıdaki gibi olur.<br />
Üstte kalan sarı renkli sıvıya plazma denir. Plazmanın büyük bir kısmı sudur.<br />
Ayrıca çözünmüş besinleri ve atıkları içerir. Tüpün altında kalanlar ise kan<br />
hücreleridir. Kan hücrelerini mikroskopla inceleyebiliriz.<br />
Kırmızı renkli olanlar Çekirdekli olanlar Mikroskopta göremediğiniz<br />
alyuvarlardır.Oksijen akyuvarlardır. Mikropları yok çok küçük hücreler<br />
ve karbondioksit taşırlar. etmek için çalışırlar. kan pulcuklarıdır. Kanın<br />
Çekirdekleri yoktur ve disk<br />
pıhtılaşmasını sağlarlar.<br />
şeklindedirler.<br />
Kan Grupları ve Kan Alışverişi<br />
Hasta, yaralı ya da ameliyat geçiren bir kişi kan nakline ihtiyaç duyabilir. Plastik bir çantada bulunan<br />
kan bu kişinin damarına verilir. Acaba herkes birbirine kan verebilir mi? Herkesin kanı aynı mıdır?<br />
Sınıfınızdaki kişilere kan gruplarını sorarsanız insanlarda dört çeşit kan grubu olduğunu göreceksiniz.<br />
Kan grupları A, B, AB ve O'dır. Kan alışverişinde kan grupları önemlidir. Kan naklinde bulunan kişilerin<br />
kan gruplarının aynı olması gerekir. Zorunlu durumlarda belirli<br />
0<br />
gruplar arasında yapılabilecek alışverişler şemada verilmiştir.<br />
0<br />
Kan naklinde kan grupları yanında Rh faktörü de önemlidir. Bir<br />
A A B B<br />
kişinin alyuvarlarında Rh faktörü varsa Rh+ (pozitif), Rh faktörü<br />
yoksa Rh- (negatif)’tir. Kan alışverişinde Rh faktörünün de aynı<br />
AB<br />
olması gerekir.<br />
AB<br />
Kan alış-verişi<br />
1) Parmağımızı kesince kanar fakat kan akışı bir<br />
süre sonra durur. Bunu sağlayan kan hücreleri<br />
hangileridir?<br />
2) Alyuvarların görevi nedir?<br />
3) Araştır: Kan grupları uymayan kişiler arasında<br />
kan alışverişi olursa ne olur?<br />
Sağlıklı yaşam için kan verilmelidir.<br />
Biliyor muydunuz?<br />
Oksijeni fazla olan kan,<br />
oksijeni az olan kana göre daha<br />
açık kırmızıdır.<br />
Kan hücreleri kemik iliğinde<br />
üretilir. 1 saniyede 5 milyon<br />
kırmızı kan hücresi üretilir.<br />
56
4.2 D - Lenf Dolaşımı ve Doğal Engeller<br />
<strong>Vücudumuzdaki</strong> <strong>Sistemler</strong><br />
Kan dolaşımı sayesinde vücudumuzdaki hücrelere besin ve oksijen<br />
kılcal damarlar yoluyla ulaşır. Kılcal damarlar hücrelerin yanından<br />
geçerken plazmanın bir kısmı damardan çıkıp hücrelerin arasına<br />
dolar. Madde alışverişi de bu sıvı aracılığıyla olur. Sıvının bir kısmı<br />
kılcal damara geri döner. Bir kısmı ise lenf sistemine geçer. Lenf<br />
sistemi lenf düğümleri ve lenf damarlarından oluşur. Lenf<br />
damarlarına geçen sıvı vücutta dolaşır. Lenf düğümlerinde üretilen<br />
akyuvarlar da bu sıvıya katılır ve vücut savunmasında görev yapar.<br />
Lenf sıvısı adı verilen bu sıvı daha sonra kan dolaşımına katılır.<br />
Şiştikleri zaman bizi mikroplara karşı korumaya çalışan<br />
bademciklerimiz lenf düğümleridir.<br />
lenf<br />
damarları<br />
lenf<br />
düğümleri<br />
Lenf Sistemi<br />
Doğal Engeller<br />
Vücudumuz mikroplara karşı nasıl korunur? Vücudun mikropları durdurmak için doğal engelleri vardır.<br />
Ter: Derideki terbezlerinin ürettiği<br />
terdeki asit mikropları yok eder.<br />
Göz yaşı: Göz yaşı mikropları<br />
öldüren bir sıvıdır. Göz kırptıkça<br />
göz yüzeyine yayılır.<br />
Mide: Midenin ürettiği asit<br />
besinlerle vücuda giren mikropları<br />
öldürür.<br />
Solunum yolları: Solunum<br />
yollarındaki burun, soluk borusu<br />
gibi organlarımızda bulunan<br />
hücreler mukus denilen bir sıvı<br />
üretir. Bu hücrelerde bulunan<br />
küçük tüycükler (siller) ve mukus<br />
yardımıyla tozlar ve mikroplar<br />
yukarı doğru itilir.<br />
1) Lenf dolaşımının vücudumuz için önemi nedir?<br />
2) Solunum sistemimiz mikropların girişini nasıl<br />
engeller?<br />
Deri: Derinin ölü olan dış tabakası<br />
mikroplara karşı önemli bir bariyerdir.<br />
57
4 4.2E-Bağışıklık ve Mikroplar<br />
Bağışıklık<br />
Mikroplar doğal engelleri aşıp vücudumuza girerse ne olur? Vücut buna nasıl tepki verir? Bazı<br />
hastalıkları niye ikinci kez geçirmeyiz?<br />
Doğal engelleri aşıp vücuda giren mikroplar akyuvarlar yardımıyla yok edilir. Akyuvarların bazıları<br />
mikrobu içine alıp yok eder, bazıları ise mikroplara karşı antikor denen maddeler üretir. Antikorlar<br />
mikrobu etkisiz hale getirir. Aynı mikrop vücudumuza ikinci kez girerse akyuvar mikrobu tanır ve hızlı<br />
bir şekilde antikor üretir. Mikroplar ölür ve hasta olmayız. Vücudumuz hastalığa karşı bağışıklık<br />
kazanmıştır.<br />
akyuvar<br />
Mikroplar zararsız<br />
hale gelir ve<br />
iyileşiriz.<br />
Mikrop vücudumuza<br />
girer.<br />
antikor<br />
Akyuvarlar mikroba<br />
karşı antikor üretmeye<br />
başlar<br />
Vücudumuz antikor<br />
üretirken mikrop<br />
çoğalır ve hastalanırız.<br />
Bir hastalığa karşı bağışıklık kazanmak için hasta olmak<br />
gerekmez. Aşı ile vücudumuza zayıflatılmış ya da ölü mikrop<br />
verilerek de bağışıklık kazanabiliriz. Böylece vücudumuz<br />
mikrobu tanımış olur ve onları yok etmek için antikor üretir.<br />
Antikorlar vücuda serum içinde hazır olarak da verilebilir.<br />
Mikroplar antibiyotik denilen ilaçlarla da öldürülebilir fakat<br />
ilaçlar bağışıklık sağlamaz.<br />
Yeterince antikor ürettiğimiz zaman<br />
antikorlar mikroplara saldırır.<br />
Aynı mikrop tekrar<br />
vücudumuza<br />
girmeye çalışırsa<br />
akyuvarlar tanıdıkları<br />
bu mikroba karşı<br />
hızlı bir şekilde antikor<br />
üretir ve onları öldürür.<br />
Artık vücudumuz<br />
bağışıklık<br />
kazanmıştır.<br />
Mikroplar<br />
Vücudumuza girip bizleri hasta eden mikroplar çeşitlidir. Bakteriler kolera, difteri, verem ve tifo<br />
gibi hastalıklara neden olur. Viruslerin neden olduğu hastalıklardan bazıları ise grip, nezle, kabakulak,<br />
kızamık, hepatit B ve AIDS'dir.<br />
AIDS'e neden olan HIV çok tehlikeli bir virüstür. Vücuda girdiği zaman akyuvarlara saldırır ve onları<br />
etkisiz hale getirir. Böylece bağışıklık sistemi çöker ve vücut<br />
hastalıklara karşı savunmasız kalır.<br />
Biliyor muydunuz?<br />
AIDS kan yoluyla bulaşan bir hastalıktır. Bu yüzden kan<br />
verecek kişilerin kanlarının kontrol edilmesi ve tıbbi<br />
aletlerin her zaman temiz olması gerekir. AIDS'ten<br />
korunmak için ayrıca diş fırçası ve tıraş bıçağı gibi kişisel<br />
temizlik için kullandığımız aletleri kimseyle paylaşmamalıyız.<br />
1) Aşı yaptırmak neden önemlidir?<br />
2) Antikorların görevi nedir?<br />
3) AIDS hastalığı hakkında bilgi veriniz<br />
Sağlıklı yaşam için hijyen ve<br />
sterilizasyona dikkat edelim.<br />
58<br />
Bazı aşılar bağışıklığın<br />
korunması için tekrarlanır.<br />
AIDS, korunmazsız cinsel ilişki<br />
yoluyla da bulaşır ayrıca<br />
hamilelikte anneden bebeğe<br />
geçebilir.<br />
Su çiçeği aşısını Edward Jenner<br />
üretip kullanmıştır.<br />
İlk antibiyotik 1928 yılında<br />
Alexander Fleming tarafından<br />
bulundu.
<strong>Vücudumuzdaki</strong> <strong>Sistemler</strong><br />
4.3 A - Solunum Sistemi<br />
Solunum ile nefes alıp vermek aynı anlama mı gelir? Aslında ikisi birbirinden ayrılamaz. Vücudumuz<br />
biri olmadan diğerini gerçekleştiremez.<br />
Oksijen<br />
Karbondioksit<br />
Solunum, besindeki enerjinin açığa çıkarılmasıdır.<br />
Oksijen yardımıyla besin yavaş yavaş parçalanır<br />
Enerji<br />
ve enerji üretilir. Karbondioksit ve su da yan ürünler<br />
Besin<br />
Su<br />
olarak ortaya çıkar. Solunum hücrelerde gerçekleşir.<br />
Hücrelerin solunum yapabilmesi için oksijen alması ve karbondioksitten kurtulması gerekir.<br />
Bunu da sağlayan nefes alış verişimizdir. Nefes aldığımızda oksijenli temiz havayı içimize çeker,<br />
nefes verdiğimizde de karbondioksitten kurtuluruz. Gazların vücudumuza giriş çıkışı solunum<br />
sistemi ile, vücutta taşınması ise dolaşım sistemi ile olur.<br />
Kaburgalar arası kaslar:<br />
Kaburgaları hareket ettirir.<br />
Kaburga:<br />
Akciğerleri korur.<br />
Alveol:<br />
Gaz değişiminin<br />
olduğu yerdir.<br />
Diyafram<br />
Solunum Sistemi<br />
Burun: İçindeki siller ve mukus ile<br />
giren avayı temizler<br />
Burundan giren temiz hava, soluk borusuna, oradan bronşlara ve daha<br />
ince dallar olan bronşçuklara geçer. Bronşçukların sonunda bulunan hava<br />
keseciklerinde ( alveollerde) gaz değişimi olur. Alveollerin etrafında çok<br />
sayıda kılcal damar bulunur. Alveoldeki oksijen kana, kandaki karbondioksit<br />
alveole geçer.<br />
Nefes alışverişi diyafram ve kaburgalar arası kaslar kontrol eder.<br />
Nefes alırken kaburgalar arası kaslar kasılır ve kaburgalar dışarı doğru<br />
hareket eder. Diyafram aşağıya doğru iner ve hava akciğerlere dolar. Nefes<br />
verirken, kaslar gevşer. Kaburgalar içeri doğru, diyafram yukarı doğru<br />
hareket eder. Hava akciğerlerden dışarı atılır.<br />
Soluk borusu: Havayı bronşlara taşır.<br />
Akciğer<br />
Bronş: Havayı bronşçuklara iletir.<br />
Bronşçuk: Havayı hava<br />
keseciklerine taşır<br />
kirli kan<br />
gelir<br />
alyuvar<br />
hava giriş ve çıkışı<br />
temiz kan<br />
gider<br />
CO2<br />
alveole<br />
geçer<br />
O2<br />
kana<br />
geçer<br />
alveolde gaz değişimi<br />
kılcaldamar<br />
hava girer<br />
nefes alırken<br />
kaburgalar<br />
dışarı<br />
diyafram kasılır<br />
hava çıkar<br />
nefes verirken<br />
kaburgalar<br />
içeri<br />
diyafram gevşer<br />
Sigara dumanının olduğu ortamlardan<br />
uzak duralım, sağlığımızı koruyalım.<br />
1) Nefes alıp vermekle<br />
solunum arasındaki farkı<br />
açıklayınız.<br />
2) Alveollerin görevi nedir?<br />
Biliyor muydunuz?<br />
Hava kesciklerinin duvarı<br />
bir hücre kalınlığındadır.<br />
Yetişkin bir insan dakikada<br />
16 kez nefes alır.<br />
Sigarada bulunan birçok<br />
madde solunum sitemine<br />
zarar verir.<br />
Akciğerlerde 1.5 litre hava<br />
vardır. Toplam hacim<br />
(akciğer kapasitesi) 3 ile 5<br />
litre arasındadır.<br />
59
4 4.4 A - İskelet, Eklem, Kas<br />
Önemli<br />
organları<br />
korur.<br />
kafatası<br />
kaburga<br />
omurga<br />
kalça<br />
kemiği<br />
Vücudu<br />
destekler<br />
Kaza geçirip başını çarpan ya da maçta sert bir<br />
darbe alan birinin hemen röntgen filmi çekilir.<br />
Röntgen filminde gözlenen vücudun önemli bir<br />
sistemidir: İskelet sistemi<br />
İskeletimiz olmasaydı ne olurdu? Ayakta<br />
durabilir miydik? Hareketlerimiz nasıl olurdu?<br />
İskeletimiz kemik ve kıkırdaktan oluşmuştur.<br />
Kemikler sert yapıdadır. Darbeye ve<br />
basınca karşı dayanıklıdır. Kemiğin aynı zamanda<br />
hafif oluşu da hareketi kolaylaştırır.<br />
Hareketi<br />
sağlar<br />
İnsan İskeleti<br />
Vücuda<br />
şekil<br />
verir<br />
Kemiklerin birleştiği yere eklem denir. Eklemler<br />
hareketi kolaylaştırır. Başınızı yukarıya<br />
kaldırırken, çenenizi hareket ettirirken, yere<br />
eğilirken, koşarken ve yürürken eklemler<br />
yardımcıdır. Aşağıdaki röntgenlerde değişik<br />
eklemler gösterilmiştir. Bunları inceledikten<br />
sonra nasıl hareket ettiklerini görmek için tabloya<br />
bakınız.<br />
Eklem<br />
Oynar<br />
a) Menteşe:<br />
b) Döner:<br />
Yarı oynar<br />
Oynamaz<br />
Hareket çeşidi<br />
Tek eksende hareket eder<br />
Döner<br />
Hareketleri sınırlıdır<br />
Hareket etmez<br />
Eklemleri oluşturan kemiklerin ucu kıkırdakla kaplıdır. Kıkırdak şoku emer ve kemiklerin birbirine<br />
sürtünmesini engeller. Kemikleri bir arada tutan bağlardır.<br />
Kas<br />
Vücudumuzda çok sayıda kas bulunur. Bunların çoğu kemiklere bağlıdır ve onları hareket ettirir.<br />
Diğer kaslar vücut içindedir. Kalp kası kalbin yapısında bulunur ve sürekli çalışır. Düz kaslar kalp<br />
dışındaki organların (mide, bağırsak, kan damarları vb.) yapısında bulunur ve yavaş çalışır. Kemiklere<br />
bağlı olan kaslara çizgili kas denir. Çizgili kaslar hızlı çalışır. Bir kemiğin hareket edebilmesi için çizgili<br />
kasların kasılması gerekir. Kasılan kas kemiği çeker fakat<br />
itemez. Bu yüzden çizgili kaslar genelde çiftler halinde<br />
bulunurlar. Bir kas kemiği belli bir yönde hareket ettirirken<br />
Biliyor muydunuz?<br />
diğeri zıt yönde hareket ettirir. Kolumuzdaki zıt çalışan Bir adım attığımızda yaklaşık 100<br />
kaslar aşağıdaki şekilde gösterilmiştir<br />
tane kasımız çalışır.<br />
<strong>Vücudumuzdaki</strong> en küçük kemik<br />
gevşer<br />
kulaktaki çekiç kemiğidir.<br />
kasılır<br />
kasılır<br />
İskeletimizde 206 tane kemik<br />
gevşer<br />
vardır.<br />
Koldaki Kaslar<br />
Vücutta bulunduğu yer<br />
Diz, dirsek<br />
Kalça, omuz<br />
Boyun, Omurgadaki<br />
omurlar arasında<br />
Kafatasındaki kemikler arasında<br />
60
<strong>Vücudumuzdaki</strong> <strong>Sistemler</strong><br />
4.5A-BoşaltımSistemi<br />
Vücudumuzda dolaşan kanda bir çok madde bulunur. Kanda dolaşan maddelerin belirli miktarlarda<br />
olması gerekir. Zaralı veya fazla olanlar vücuttan uzaklaştırılmalıdır. Sizce bu nasıl gerçekleşir?<br />
Kanı böbreğin içine<br />
taşıyan damar<br />
Böbrek:<br />
zararlı maddeleri ve<br />
fazla suyu<br />
kandan ayırır<br />
İnsanda Boşaltım Sistemi<br />
İdrar borusu: idrarı<br />
idrar kesesine taşır<br />
İdrar kesesi:<br />
idrarı depolar<br />
İdrar kanalı:<br />
idrarı vücut dışına atar<br />
Boşaltım sisteminin en önemli organı böbreklerdir. Böbrek içine giren kandan, fazla suyu ve atık<br />
maddeleri alır. Böbrekte oluşan sıvıya idrar denir. Vücudumuzda fazla su yoksa oluşan idrar miktarı az<br />
olur. Çok su içtiğimizde ise fazla miktarda idrar üretiriz. Böbrekte biriken idrar, idrar borusu ile idrar<br />
kesesine taşınır. Kesede depolanan idrar belirli aralıklarla idrar kanalından dışarı atılır. Kanın<br />
süzülmesini ve zararlı maddelerin dışarıya atılmasını sağlayan organların tümü boşaltım sistemini<br />
oluşturur.<br />
İnsanda iki tane böbrek bulunur. Bir tanesi hastalanırsa kişi<br />
tek böbrekle yaşamına devam edebilir. Fakat iki böbreği de<br />
hastalanan birey problemler yaşar. Kanın süzülmesi ve<br />
temizlenmesi için diyaliz makinesine bağlanması ya da böbrek<br />
nakli yaptırması gerekir.<br />
Boşaltımda görev yapan başka organlar da vardır. Örneğin<br />
karaciğer ürettiği safra suyu yardımıyla bazı atık maddelerin<br />
atılmasını sağlar. Akciğerlerle karbondioksiti, deri ile de tuz ve<br />
suyu atarız.<br />
Biliyor muydunuz?<br />
Diyaliz Makinesi<br />
1) Böbreğin görevi nedir?<br />
2) Diyaliz makinesine kimler bağlanır? Niçin?<br />
3) Çok su içtiğimizde neden fazla miktarda idrar<br />
üretiriz?<br />
Böbreğimizde kanı temizleyen<br />
1.000.000 tane küçük<br />
filtre( nefron) bulunur.<br />
Günde 2-3 litre idrar üretiriz.<br />
Böbrek nakli yapılabilmesi için uygun<br />
vericinin bulunması gerekir.<br />
Ürologlar boşaltım sistemi üzerine<br />
uzmanlaşmış doktorlardır.<br />
61
4 4.6 A - Sinir Sistemi<br />
merkezi<br />
sinir<br />
sistemi<br />
çevresel<br />
sinir<br />
sistemi<br />
beyin<br />
omurilik<br />
Vücudumuzun kontrol merkezi beyindir. Beyin kafatası<br />
tarafından korunur. Beyinle vücudun diğer bölümleri arasında<br />
sinirler bulunur. Sinirlerin görevi mesaj taşımaktır. Beynin alt<br />
kısmından başlayıp aşağıya doğru devam eden yapıya omurilik denir.<br />
Omurilik omurga tarafından korunur.<br />
Beyin, omurilik ve tüm sinirler sinir sistemini oluşturan<br />
yapılardır. Beyin ve omurilik merkezi sinir sistemi, geriye kalan tüm<br />
sinirler ise çevresel sinir sistemi olarak adlandırılır.<br />
İnsanda Sinir Sistemi<br />
* Gözden beyine mesaj iletilir: “Çeşitli bisküviler var.”<br />
* Beyin karar verir: “Çikolatalısı çok güzel görünüyor.”<br />
* Beyin eldeki ve koldaki kaslara mesaj gönderir: “Çikolatalıyı al”<br />
Seçimimize sunulan bisküviler<br />
Yukarıda beyinin çalışmasıyla ilgili bir örnek gördük. Beyine sinirler aracılığıyla sürekli olarak mesaj<br />
iletilir. Mesajların çoğu duyu organlarından gönderilir. Beyin kendisine gelen mesajları yorumlar, ne<br />
yapılacağına karar verir ve çoğunlukla kaslara mesaj gönderir. Böylece vücut gerekli cevabı vermiş olur.<br />
Vücutta gerçekleşen bazı olaylarda bisküvi seçimindekinin aksine beyin<br />
devrede değildir. Otomatik olarak gerçekleşen bu hareketlere refleks<br />
denir. Sıcak bir nesneye dokunduğumuz zaman hemen elimizi çekeriz.<br />
Düşünmeden yaptığımız bu hareket reflekstir. Aynı zamanda öksürmek ve<br />
hapşırmak da refleks örnekleridir.<br />
Burnumuza bir şey kaçtığında<br />
hapşırırız.<br />
Biliyor muydunuz?<br />
1)Sinir sisteminin kısımlarını yazınız.<br />
2)Beynin görevi nedir?<br />
3) Refleksin önemi nedir?<br />
Omuriliğimiz zarar görürse felç olabiliriz.<br />
Oynarken ya da şakalaşırken dikkatli olalım<br />
Beynimizde milyarca sinir<br />
hücresi bulunur.<br />
Beyin saniyede 50 milyon<br />
civarında mesajla ilgilenir.<br />
Sinir sistemi üzerine<br />
uzmanlaşmış kişiler<br />
nörologlardır.<br />
62
<strong>Vücudumuzdaki</strong> <strong>Sistemler</strong><br />
4.6 B - Beyin<br />
beyin kabuğu<br />
Beyin çok karmaşık bir organdır. Bilim<br />
insanları beynin işleyişini anlamak için<br />
yoğun çalışmalar yapmaktadır ve bazı<br />
sonuçlara ulaşmayı başarmıştır.<br />
beyincik<br />
omurilik<br />
soğanı<br />
Beyinin Bölümleri<br />
dokunma<br />
Beynin üst kısmına beyin kabuğu ( korteks)<br />
denir. Zeka, hafıza, öğrenme ve düşünme ile<br />
ilgili merkezler buradadır. Ayrıca görme,<br />
işitme gibi duyu merkezleri de beyin<br />
kabuğundadır.<br />
İsteğe bağlı olarak yapılan hareketler<br />
korteks tarafından kontrol edilir.<br />
düşünme<br />
ve hafıza<br />
hareket<br />
işitme<br />
koku alma<br />
tat alma<br />
görme<br />
Beyin Kabuğundaki Bazı Merkezler<br />
Omurilik soğanı, iç organların çalışmasını düzenler. Örneğin nefes alış<br />
veriş hızı ve kalp atışları onun kontrolündedir. Beyincik ise vücudun<br />
dengede olmasını kontrol eder. Hareket ederken dengede kalmamızı<br />
sağlar. Örneğin sörf yapan birinin sörf tahtası üzerinde<br />
durabilmesinde beyincik önemli bir görev yapar.<br />
1) Beynin kısımlarının isimlerini ve her birinin<br />
görevlerini yazınız.<br />
2) Beynin hangi bölümünün aşağıdaki faaliyetlerle ilgili<br />
olduğunu belirtiniz.<br />
a) Kalp atış hızının kontrol edilmesi:<br />
b) Öğretmenin anlattığı dersin öğrenilmesi:<br />
c) İp üzerinde dengede durmak:<br />
Biliyor muydunuz?<br />
Beyin ortadan iki yarımküreye<br />
ayrılmıştır. Sol yarımküre vücudun<br />
sağ tarafını, sağ yarımküre<br />
vücudun sol tarafını kontrol eder.<br />
63
4 4.7 A - İç Salgı Bezleri<br />
Korku filmi izlerken ya da bir köpek bizi kovalarken vücudumuzda bazı değişiklikler olur. Nefes alış<br />
verişimiz hızlanır. Kalbimiz yerinden çıkacakmışçasına atmaya başlar. Bunların sebebi iç salgı<br />
bezlerimizdir. İç salgı bezleri sinir sistemi ile birlikte vücudun çalışmasını düzenler. İç salgı bezleri<br />
hormon adı verilen kimyasal moleküller üretir. Hormonlar üretildikleri iç salgı bezinden kana<br />
verilirler ve hedef organlarına dolaşım sisteminde taşınırlar. Korktuğumuz zaman iç salgı<br />
bezlerimizden biri olan böbreküstü bezimiz adrenalin hormonunu üretir ve kana verir. Vücudu<br />
dolaşan adrenalin kalp atışlarını ve nefes alış verişini hızlandırır. Böylece vücudu tehlikeye hazırlar.<br />
Hormonlar kanla taşındıkları için sinirsel mesajlardan çok daha yavaş etki gösterirler. Büyüme,<br />
vücudun çalışma hızı ve cinsel gelişim hormonlar tarafından kontrol edilen olaylardan bazılarıdır.<br />
Hipofiz:<br />
Büyüme<br />
hormonu üretir.<br />
Tiroit: Vücudun çalışma<br />
hızını kontrol eden<br />
tiroksin hormonunu üretir.<br />
Pankreas: Kandaki şeker<br />
miktarını ayarlayan<br />
insülin ve glukagon<br />
hormonlarını üretir.<br />
Böbreküstü bezleri: Korku, heyecan<br />
anında adrenalin üretir.<br />
Eşeysel bezler:<br />
Dişiye ya da<br />
erkeğe ait cinsiyet özeliklerinin<br />
ortaya çıkmasını sağlayan<br />
hormonlar üretirler.<br />
1) Hormon nedir?<br />
2) <strong>Vücudumuzdaki</strong> iç salgı bezlerinden iki<br />
tanesinin adını yazıp ürettiği hormonlara<br />
örnek veriniz.<br />
3) Hormonların vücuttaki görevi nedir?<br />
İç Salgı Bezleri<br />
Biliyor muydunuz?<br />
Adrenalinin diğer adı “kaç ya da<br />
savaş “ hormonudur. Her iki<br />
durumda da vücudun enerjiye<br />
ihtiyacı vardır. Adrenalinin<br />
sebep olduğu değişiklikler<br />
vücudun daha fazla enerji<br />
üretmesini sağlar.<br />
64
<strong>Vücudumuzdaki</strong> <strong>Sistemler</strong><br />
TEST 4<br />
1) Aşağıdaki şekilde insana ait sindirim sistemi gösterilmiştir.<br />
B<br />
C<br />
a) Numaralandırılmış kısımların isimlerini yazınız.<br />
b) Aşağıdaki görevleri hangi organların yerine getirdiğini belirtiniz.<br />
i) Dışkının dışarı atılmasını sağlar. ii) Besinleri bulamaç haline getirir.<br />
iii) Safra üretir. iv) Besinlerin çoğu bu bölümde kana karışır.<br />
I<br />
2) Aşağıda verilen kan hücrelerini ve damarları görevleriyle eşleştiriniz.<br />
a) Akyuvar 1) Kanı hücrelere ulaştırır.<br />
b) Atardamar 2) Oksijen ve karbon dioksit taşınmasında görevlidir.<br />
c) Kılcaldamar 3) Vücuttaki kanı kalbe getirir.<br />
d) Kan pulcukları 4) Vücut savunmasında görevlidir.<br />
e) Toplardamar 5) Kanı kalpten vücuda taşır.<br />
f) Alyuvar 6) Kanın pıhtılaşmasını sağlar.<br />
3) a) Kanın vücuttaki görevleri nelerdir?<br />
b) Yandaki şekilde kalbin odacıkları gösterilmiştir.<br />
i) Odacıkların isimlerini yazınız.<br />
ii) Temiz kan bulunduran odacıkları kırmızıya, kirli kan<br />
bulunduranları maviye boyayınız.<br />
A<br />
C<br />
B<br />
D<br />
4) a) Niçin nefes alırız? Açıklayınız.<br />
b)<br />
Bronş Alveol Burun Kan Bronşçuk Soluk borusu<br />
Yukarıda verilen yapıları sıralayarak havadaki bir oksijen molekülünün vücutta izleyeceği<br />
yolu belirtiniz.<br />
5) a) İskeletin görevleri nelerdir?<br />
b) Aşağıda verilen organları koruyan kemiklerin adlarını yazınız.<br />
Kalp: ......................., Beyin: ........................., Akciğer: ........................, Omurilik: ...............<br />
c) Eklem çeşitleri nelerdir? Her birine birer örnek veriniz.<br />
6) I- Tencerede kaynayan suyun altını kapatmak. II- Toz girdiği zaman gözümüzü kapatmak.<br />
Yukarıda verilen hareketlerden hangisi reflekstir? Nedenini açıklayınız.<br />
7) Aşağıdaki olaylarla ilgili olan hormonların adlarını yazınız.<br />
a) Kan şekerinin düzenlenmesi:<br />
b) Vücudun çalışma hızının kontrolü:<br />
65
4<br />
Çoklu Zeka Etkinlikleri<br />
Aşağıda verilen ve ünitede öğrendiğiniz diğer<br />
kavramları da kullanarak bir sözlük hazırlayınız.<br />
Enzim Mekanik sindirim Kalp<br />
Toplardamar Bağışıklık Akyuvar<br />
Dinlediğiniz şarkılarda geçen, vücudumuzdaki<br />
sistemlerle ilgili cümleleri bir araya getirerek bir<br />
müzik kolajı oluşturunuz.<br />
“Bu kalp seni unutur mu?”<br />
“ Kan ve gül, gül ve diken, aşkım ve ben”<br />
Beyin Eklem Alveol Hormon<br />
A<br />
B<br />
Akyuvar: Vücudu mikroplara karşı<br />
koruyan kan hücreleridir.<br />
Alveol: Akciğerin yapısında bulunan<br />
hava keseciğidir.<br />
Bağışıklık: ...........................<br />
Beyin: ....................<br />
...............................<br />
...............................<br />
...............................<br />
...............................<br />
............................... Nakarat<br />
...............................<br />
...............................<br />
...............................<br />
...............................<br />
...............................<br />
Ünitede öğrendiğiniz kavramları kullanarak<br />
aşağıdaki gibi bir çengel bulmaca hazırlayınız.<br />
Soldan sağa:<br />
1) Kanın sıvı kısmıdır.<br />
2) Kemiklerin ucunu kaplar.<br />
Yukarıdan aşağıya:<br />
1) Vücuda ölü ya da zayıflatılmış mikrop<br />
verilmesidir.<br />
2) Böbrekte oluşan sıvıdır.<br />
1<br />
P L<br />
1<br />
A Z M A<br />
İ<br />
D<br />
2 K<br />
Ş<br />
I K I R D<br />
R<br />
A<br />
R<br />
K<br />
2<br />
Aşağıda verilenler arasındaki benzerlik ve<br />
farklılıkları yazınız.<br />
Alyuvar<br />
Atardamar<br />
Kulakçık<br />
Akyuvar<br />
Toplardamar<br />
Karıncık<br />
Benzerlikler: 1) ........................................<br />
2) ........................................<br />
3) ........................................<br />
Farklılıklar: 1) ........................................<br />
2) .......................................<br />
3) .......................................<br />
66
<strong>Vücudumuzdaki</strong> <strong>Sistemler</strong><br />
Çoklu Zeka Etkinlikleri<br />
Aşağıdaki malzemeleri kullanarak akciğerlerin<br />
çalışmasını gösteren bir model yapınız.<br />
Malzemeler: Tek delikli lastik tıpa, plastik su şişesi, 2<br />
küçük balon, 1 büyük balon, makas, Y tüpü, bıçak.<br />
Yapılışı: Su şişesinin tabanını bıçak ile dikkatli bir<br />
şekilde kesiniz. Y tüpünün iki ucuna<br />
küçük balonları takıp, diğer ucu da<br />
lastik tıpadan geçiriniz. Lastik tıpa<br />
ile şişenin ağzını kapatınız. Büyük<br />
balonun ağzını sıkıca bağlayıp<br />
yuvarlak kısmını 1-2 cm kesiniz.<br />
Kestiğiniz balonu şişenin kesik<br />
kısmına geçiriniz.<br />
Büyük balonu aşağıya doğru çekerken ve şişeye doğru<br />
iterken küçük balonları gözleyiniz.<br />
Yaptığınız bu modelde, şişe, büyük balon ve küçük<br />
balonların solunum sistemindeki hangi yapıları temsil<br />
etmekte olduğunu belirtiniz.<br />
Sınıf arkadaşlarınız ile 4 kişiden oluşan bir grup<br />
oluşturup aşağıdaki soruları sınıfınızda bulunan<br />
diğer öğrencilere sorunuz. Elde ettiğiniz verileri<br />
sınıfla paylaşınız.<br />
Ünite'de öğrendiğiniz kavramları aşağıdaki gibi<br />
kartlara yazınız. Kartlarda yazılı kavramları<br />
sessiz sinema oyunu ile sınıftaki arkadaşlarınıza<br />
anlatınız.<br />
İsim<br />
Kan Grubu Kan<br />
alabildiği<br />
gruplar<br />
Kan<br />
verebildiği<br />
gruplar<br />
Can A A ve O A ve AB<br />
AŞI<br />
BÖBREK<br />
AKCİĞER<br />
OMURİLİK<br />
DÜZ KAS<br />
MEKANİK<br />
SİNDİRİM<br />
67
NOTLAR<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................
Change language