Ünite 6: Hücre, Üreme ve Gelişme
Ünite 6: Hücre, Üreme ve Gelişme
Ünite 6: Hücre, Üreme ve Gelişme
- No tags were found...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ÜNİTE 6HÜCRE, ÜREME VE GELİŞMEHÜCREEşeysiz <strong>ve</strong>ya eşeyli şekildeTanımıTemel İlkeTemel KısımlarıGöreviOluştururFarklılaşmaCanlıların yaşamsal faaliyetlerini gerçekleştirirTüm canlılar tek hücre <strong>ve</strong>ya hücrelerden oluşur<strong>Hücre</strong> zarı, sitoplazma <strong>ve</strong> çekirdekYaşamsal faaliyetleri gerçekleştirir<strong>Hücre</strong>ler dokuları, dokular organları, organlar sistemleri <strong>ve</strong> sistemler de organizmayıKırmızı <strong>ve</strong> beyaz kan hücreleri, yumurta <strong>ve</strong> spermÜREME<strong>Hücre</strong> bölünmesi, büyümesi<strong>ve</strong> farklılaşması ileTürleriEşeyli <strong>ve</strong> eşeysiz üremeTemel İlke<strong>Üreme</strong> canlıların yaşamsal faaliyetleriden biridirİnsandaSperm hücresinin yumurtayı döllemesiyle olurÇiçekli Bitkilerde Eşeyli çiçekte üreme tozlaşmadan sonra döllenmeyle olur <strong>ve</strong> üreme organı çiçektirGELİŞMEDoğum Öncesiİnsanda Doğum Sonrasıİnsan, civciv <strong>ve</strong> kurbağa örnekleriBebeklik, çocukluk,ergenlik, yetişkinlik, yaşlılık
HÜCRE, ÜREME VE GELİŞME<strong>Hücre</strong>,<strong>Üreme</strong> <strong>ve</strong> <strong>Gelişme</strong>Altıncı ünitede canlıların yapı taşlarını oluşturan hücreleri, insan <strong>ve</strong> diğer hayvanlarda üremeyi,canlılarda doğum <strong>ve</strong> sonrasındaki gelişmeyi, yeni doğanların bakımını <strong>ve</strong> son olarak da bitkilerde üremeyitartışacağız.De<strong>ve</strong>kuşu yumurta hücresi ile sinir hücresi dışındaki çoğuhücreler gözle görülemeyecek kadar küçüktür. <strong>Hücre</strong>lerigörmek için mikroskop adlı aleti kullanırız. Mikroskop,17. yüzyılın başlarında icat edildi. Biliminsanlarımikrospkop sayesinde cisimlerin büyütülmüşgörüntülerini elde edebiliyorlar. <strong>Hücre</strong> terimini ilkolarak İngiliz bilimci Robert Hooke 1665 yılında kullandı.Şişe mantarına baktığında küçük odalara benzeyenşekiller gördü <strong>ve</strong> bunlara latincede “küçük oda” anlamınagelen “ cella” ismini <strong>ve</strong>rdi.1675 yılında ise ilk canlı hücreler görüldü. 1838 <strong>ve</strong> 1839yıllarında tüm bitkilerin <strong>ve</strong> tüm hayvanların hücrelerdenoluştuğu saptandı. 1855 yılında ise yeni hücrelerin eskihücrelerin bölünmesinden oluştuğu ileri sürüldü.Tüm canlılar bir ya da daha fazla hücreden oluşur.Genellikle hayvan <strong>ve</strong> bitkiler milyonlarca hücrelerinbirleşmesinden meydana gelirler. Bir insan vücudundayaklaşık olarak 1,000,000,000,000,000 (1 Katrilyon)hücre bulunur!De<strong>ve</strong>kuşu Yumurta <strong>Hücre</strong>siSinir <strong>Hücre</strong>siMikroskop sayesinde biliminsanları hücre konusundaönemli bilgiler elde ettiler. <strong>Hücre</strong>lerin nasılçalıştığını, yeni hücrelerin nasıl oluştuğunu,farklılaşmış hücrelerin yeni canlıların oluşması <strong>ve</strong>gelişmesini nasıl sağladıklarını anladılar. Biz de altıncıünitede bahsi geçen konuları inceleyeceğiz.17. Yüzyılda Tasarlanan Bileşik Mikroskop79
66.1 A- <strong>Hücre</strong>lere Yakından BakışCanlılar ikinci ünitede tartıştığımız yaşamsal faaliyetleri yerine getirmek için hücrelere ihtiyaçduyarlar. <strong>Hücre</strong> canlının en küçük yapı birimi olup yaşamsal faaliyetlerini gerçekleştirir.<strong>Hücre</strong>yi bir fabrikaya benzetebiliriz. Fabrikanın farklı bölümlerinde farklı işlemler yapılmaktadır.Aşağıdaki şekilde bir hücrede yapılan işlemler <strong>ve</strong>rilmiştir.Yandaki şekilde deanlatıldığı gibi hücreninyaşamsal faaliyetleriniyerine getiren organeldenilen birimler vardır.<strong>Hücre</strong>’nin üç temel kısımşunlardır:1. <strong>Hücre</strong> zarı2. Sitoplazma3. ÇekirdekYandaki çizimde bukısımları bularak,görevlerini tartışınız.ProteinGolgi CisimciğiRibozomÇekirdekMitokondri<strong>Hücre</strong> ZarıEndoplazmikRetikulum<strong>Hücre</strong> zarı hücreyi dış dünyadan ayırır. <strong>Hücre</strong> zarı seçici geçirgendir. <strong>Hücre</strong>nin içine girecek olanmaddeleri seçerek geçirir, çıkacak olanları da seçerek çıkartır. <strong>Hücre</strong> zarı seçici geçirgenliğisayesinde hücre içi madde dengelerinin korunmasında önemli rol oynar.Sitoplazma tüm organelleri bulunduran saç jölesi gibi bir ortamdır. Sitoplazmada mitokondri, kloroplast<strong>ve</strong> koful gibi organeller bulunabilir. Mitokondri solunumun gerçekleştiği <strong>ve</strong> yaşam için enerji üretenorganeldir. Bitki hücrelerinin sitoplazmasında kloroplast denilen <strong>ve</strong> fotosentez olayını gerçekleştirenorganel vardır. Koful ise içinde sıvı çözelti depolayan bir organeldir.Çekirdek hücrenin tüm faaliyetlerini düzenleyen <strong>ve</strong> kalıtsal bilgiyi taşıyan kısmıdır. Genelliklehücrelerde bir çekirdek bulunur, fakat bu kurala uymayan hücreler vardır. Beyaz kan hücrelerindebirden fazla çekirdek bulunurken, olgun kırmızı kan hücrelerinde çekirdek yoktur.Biliyor muydunuz?1- <strong>Hücre</strong> kısımları <strong>ve</strong> görevleri nelerdir?2- <strong>Hücre</strong>nin gerçekleştirdiği yaşamsal faaliyetlerNelerdir? (<strong>Ünite</strong> 2'den yararlanabilirsiniz.)3- Solunum <strong>ve</strong> fotosentez nedir?<strong>Hücre</strong>lerimizin yenilenmesi <strong>ve</strong> sağlıklıgelişmemiz için süt <strong>ve</strong> süt ürünlerini dahaçok tüketelim.Kanser hücrelerin dış etkenler ilefarklılaşıp kontrolsüzce bölünmesidir.Kuzey Kıbrıs'ta her gün 1 yeni kanservakaası kaydedilmektedir.<strong>Hücre</strong> zarı sadece 0.00001 mmkalınlığındadır.Deli dana hastalığı sinir hücrelerindekikofulların büyümesiyle olur.80
6.1 B- Özel Görevi Olan <strong>Hücre</strong>ler<strong>Hücre</strong>,<strong>Üreme</strong> <strong>ve</strong> <strong>Gelişme</strong>Yandaki resimde kanda bulunan farklı hücreler gösterilmektedir.Kırmızı renk ile gösterilenler kırmızı kan hücrelerini, sarı renktrombositleri <strong>ve</strong> yeşil ise beyaz kan hücrelerini göstermektedir.Kırmızı kan hücreleri oksijen taşımakla görevli olup,olgunlaştıktan sonra çekirdekleri yok olur. Beyaz kan hücrelerivücudumuzu hastalıklara karşı korurlar. Trombositler ise kanınpıhtılaşmasında rol alan hücre parçacıklarıdır.<strong>Hücre</strong>lergerçekleştirdikleri görevlere göre farklılaşmışlardır.Farklılaşma gelişim sırasında ortaya çıkar. Farklılaşanhücreler belirli görevlerde uzmanlaşırlar.Farklılaşmış hücrelerin şekilleri, içerdikleri <strong>ve</strong> organellerin sayıları görevleri ile ilişkilidir.çekirdekhücre çeperi......... ............ .. ....sitoplazmahücre zarıkloroplast..... ...... ........ .. .. .... ....... ......... .. .. .. ...... .. .. .. .. .......... .. .. .. .. .. ... ...... .. .. ........... .......... .. ...... ........... ............ .. ........... .... .. .. ........ .. .... .... .... .. .. .. ......... .... .. .. ........... ............ .. ...... ..koful... .. .. .. ...... .. .. .. .. .......... .. .. .. .. .. ... ...... .. .. ..... .. .. .. ...... .. .. .. .. .......... .. .. .. .. .. ... ...... .. .. ..... .. .. .. ...... .. .. .. .. .......... .. .. .. .. .. ... ...... .. .. ..... .. .. ...... .. .. .. .. .. ........ .. ...... .. ......... .. .. ................... .......... .............. .. .. ................. .... .... .. ... .... .. ..Yanak içinden alınan hayvan hücresi örneği çizimi Yapraktan alınan hücre örneği çizimiYukarıdaki şekiller hayvan <strong>ve</strong> bitki hücrelerinin genel yapılarını göstermektedir. Hayvan <strong>ve</strong> bitkihücreleri arasında da farklar vardır. Bitki hücrelerinde hücre çeperi <strong>ve</strong> kloroplast bulunurken,hayvanlarda bu yapılar bulunmaz.1- Bitki ile hayvan hücrelerinde ortak yapılarnelerdir?2- Bitki ile hayvan hücresindeki farklılıklarNelerdir?3- Farklılaşma hakkında bilgi <strong>ve</strong>riniz.Biyoloji biliminin hücre ile ilgilenen alt dalınasitoloji denir.Biliyor muydunuz?Kök hücreler farklılaşmamışhücrelerdir. Bu hücreleri hangiortama koyarsak, oradaki hücreleredönüşürler.Tek hücreden oluşan Amip gibicanlılar da vardır. Amipleri durgunsularda bulabilir, mikroskoplagörebilirsiniz.81
66.1 C- <strong>Üreme</strong>yi Sağlayan <strong>Hücre</strong>lerBakteriler gibi canlılar <strong>ve</strong> basit hayvanlar hücre bölünmesi ile çoğalırlar. İnsanların da içinde bulunduğuhayvanlar grubu ise üreme için özel hücrelere ihtiyaç duyarlar. Genellikle iki tür üreme hücresi vardır.Söz konusu hücrelerden küçük olanı hareket edebilir. Hareketli olan hücrelere sperm diyoruz.Kendibaşına hareket edemeyen hücreye ise yumurta diyoruz.ÇekirdekSperm <strong>Hücre</strong>siYumurta <strong>Hücre</strong>siFarklılaşmış hücrelerden sperm <strong>ve</strong> yumurta hücreleri üreme görevli hücrelerdir.erkek üreme organlarında, yumurta hücreleri ise dişi üreme organlarında üretilirler.Sperm hücreleri<strong>Hücre</strong>den OrganizmayaVücudumuzun üreme <strong>ve</strong> boşaltım gibi yaşamsal faaliyetlerini sistemler aracılığıyla yerine getiririz.Sistemler birlikte çalışan organlardan oluşur. Organlarımız ise doku dediğimiz hücre gruplarındanmeydana gelir. Boşaltım sistemimizi örnek olarak alırsak, böbrek <strong>ve</strong> idrar kesesi gibi organlardanoluşur. Söz konusu organlar da kas, sinir <strong>ve</strong> deri gibi dokulardan meydana gelir. Dokuları da kas, sinir <strong>ve</strong>deri hücreleri oluşturur.1- Yukarıdaki resimde <strong>ve</strong>rilen insana ait sperm<strong>ve</strong> yumurta hücresini inceledikten sonraFarklarını yazınız.2- Bakteriler <strong>ve</strong> basit hayvanlar nasıl çoğalırlar?3- Sistem hangi birimlerden oluşur?Dizüstü bilgisayarlar dizüstünde uzun süretutulduğunda ürettiği ısı spermlere zarar <strong>ve</strong>rir.Biliyor muydunuz?İnsan yumurta hücresi bunoktadan biraz daha küçüktür“.“Salyangoz <strong>ve</strong> toprak solucanı gibicanlılar hem sperm hem deyumurta üretebilirler.82
<strong>Hücre</strong>,<strong>Üreme</strong> <strong>ve</strong> <strong>Gelişme</strong>6.2 A- İnsanda <strong>Üreme</strong>İnsanlarda üremenin, sperm <strong>ve</strong> yumurta hücresi aracılığı ile gerçekleştiğini belirtmiştik. İnsanlardakiüreme eşeyli üremedir. Eşeyli üreyen canlılarda genelde erkek <strong>ve</strong> dişi diye iki cinsiyet vardır. İkicinsiyetin özel üreme organları sperm <strong>ve</strong> yumurtaları üretirler. Sperm erkeklerde ergenlikdöneminden sonra sürekli olarak testislerde üretilir.Dişilerde ise yumurta yumurtalıklarda üretilir <strong>ve</strong>ergenlik dönemi ile ayda bir yumurtlanır. Aşağıdaki şekilde erkek <strong>ve</strong> dişi üreme organlarıgösterilmektedir.ÜretraTestisPenisFallopi tüpüDöl yatağıYumurtalıkSkrotumVajinaErkek <strong>Üreme</strong> SistemiYumurtaSpermDişi <strong>Üreme</strong> SistemiSperm Yumurta ile BuluşuncaYeni bir canlının oluşabilmesi için döllenme olmasıgereklidir. Döllenme, sperm <strong>ve</strong> yumurta hücresininbirleşmesidir. İnsanlarda sperm <strong>ve</strong> yumurta dişivücudu içerisinde buluşur; biz bu işleme iç döllenmediyoruz. Birleşme sonrasında oluşan döllenmişyumurta hücresi yeni canlının ilk hücresidir. İlk hücrebölünerek gelişir <strong>ve</strong> yeni organizmayı oluşturur.Yandaki resimde bir spermin yumurta yüzeyindeniçeriye girmek üzere olduğu an gösterilmektedir. İkihücre buluşacak, çekirdeklerindeki bilgiler birleşecek<strong>ve</strong> yeni canlının ilk hücresi anne <strong>ve</strong> babadan gelenbilgileri içerecektir.Spermin, Yumurta ile buluşması1- Eşeyli üreme nedir?2- Döllenme ne demektir?3- Erkek <strong>ve</strong> dişilerdeki üreme hücreleri neredeüretilir?<strong>Üreme</strong> organlarımızın sağlığı için pamuklu iççamaşırları <strong>ve</strong> hava alabilen, sıkı olmayangiysiler giyelim.Biliyor muydunuz?Eşeysiz üremede canlı kendisininikizlerini oluşturur. Kara yosunugibi canlılar hem eşeyli hemeşeysiz üreyebilir.Tüp bebek teknolojisinde sperm<strong>ve</strong> yumurta dış döllenme iledöllenir.83
66.2 B- Tek <strong>Hücre</strong>den Doğuma Kadar Olan <strong>Gelişme</strong>Döllenen yumurta, yumurta kanalından döl yatağına (rahim) doğru hareket eder <strong>ve</strong> oraya yerleşir.Doğuma kadar olan gelişimini döl yatağında gerçekleştirir (6.2 A' ya bakınız.) İlk hücre bölünerekembriyo adını alır. 12 hafta sonra ise fetus diye adlandırılır. 38 hafta (9 ay) boyunca döl yatağınınsıcak <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nli ortamında bir sıvı bölme içerisinde gelişir. Dokuz ay boyunca bebek göbek bağı aracılığıile anneden oksijen <strong>ve</strong> besin alır. Aşağıdaki şekilde 38 hafta boyunca gelişimin değişik evrelerigörülmektedir.Gerçek boyutu 0,1 mmGerçek boyutu 2,5 cmGerçek boyutu 50 cm1 Günlük8 Haftalık 36 Haftalık(Yeni Doğmuş)DoğumDoğum öncesi genellikle bebek annenin döl yatağında yandakişekildeki gibi durur. 9 ay sonra anne doğum sancısı geçirir. Doğumsancısı boyunca döl yatağında kasılmalar olur. Döl yatağının girişigenişler <strong>ve</strong> bebeğin içinde bulunduğu sıvı bölmeyi saran zar yırtılır.Sancılar daha da sıklaşmaya <strong>ve</strong> kuv<strong>ve</strong>tlenmeye başlar <strong>ve</strong> bebek,anne vücudundan dışarıya itilir.Doğum Öncesi Bebeğin AnneRahmindeki Duruş Şekli1- Yumurta nerede oluşur <strong>ve</strong> döllenir?2- Döllenmiş yumurta nerede gelişir?3- Embriyo <strong>ve</strong> fetus kelimelerini açıklayınız.Hamilelik boyunca annenin sigara <strong>ve</strong> alkolkullanması, <strong>ve</strong>ya yanında sigara içilmesi bebeğingelişimini kötü yönde etkiler.Biliyor muydunuz?Döllenme olmamışsa,döllenmemiş yumurta vücuttanadet dönemi kanaması ile atılır.Hamilelik boyunca adet dönemigörülmez.Doğum sırasında bebeğin ilkağlaması ilk nefes alışıdır.84
6.2 C- İnsanda Doğum Sonrası <strong>Gelişme</strong><strong>Hücre</strong>,<strong>Üreme</strong> <strong>ve</strong> <strong>Gelişme</strong>Doğum sonrasında dünyaya gelen bebek, gelişimini hızla sürdürür. İnsanın gelişim dönemleri <strong>ve</strong>özelikleri şunlardır:Bebeklik: Bebeklik döneminde bebek tamamıyla bağımlıdır. Bebeğin anne sütü emmesi çok yararlıdır.Anne sütü ile beslenen bebek hastalıklara karşı direnç kazanır <strong>ve</strong> gelişmesi için enerji sağlar. Bir yılboyunca vücudunu kontrol etmeyi, emeklemeyi, yürümeyi, ellerini kullanmayı <strong>ve</strong> bazı sözcüklerisöylemeyi öğrenir. Bebeklik döneminde gelişim çok hızlıdır.Çocukluk: Çocukluk döneminde insanın ince kasları <strong>ve</strong> vücut koordinasyonu gelişir. Konuşmayı,koşmayı, yemek yemeyi, giyinmeyi çocukluk döneminde öğrenir. Çevresindeki olayları merak eder.Ergenlik: Ergenilik döneminde insan vücudu büyük değişimler geçirir. Kız <strong>ve</strong> erkek çocuklardadeğişimler farklılık gösterir: Erkeklerin sesleri çatlamaya <strong>ve</strong> kalınlaşmaya, vücutları tüylenmeye başlar <strong>ve</strong> omuzları gelişir.Erkekler sperm üretimine başlarlar. Kızlarda ise göğüsler büyür, vücutta tüylenmeler başlar <strong>ve</strong> kalça kısmı genişler. Yumurta üretimi <strong>ve</strong>salgılanmasıyla adet döngüsü dediğimiz mensturasyon başlar.Ergenlik döneminde üreme organlarımızdaki değişiklikler sebebiyle hormon seviyeleri değişir <strong>ve</strong> kiloalabiliriz. Sivilcelenme <strong>ve</strong> ses değişikliği gibi durumlar ortaya çıkar. Vücudumuzun çok büyükdeğişikliklere alışması zaman alacaktır. Ergenlik döneminde karşılaşacağımız sorunlar geçicidir.Yetişkinlik: Vücudumuzdaki değişimler dengelenmiştir. <strong>Üreme</strong> için yeterli olgunluğa ulaşırız.Yaşlılık: Yaşlılıkta hücre yenilenmesi azalır <strong>ve</strong> yavaşlar. Dişilerde yumurta üretimi durur erkekler isesperm üretimi azalır.BebeklikÇocukluk <strong>ve</strong>Yetişkinlik Ergenlik YaşlılıkBiliyor muydunuz?1- Siz hangi gelişim dönemindesiniz?Yaşadığınız zorluklar nelerdir?2- Yaşlılık döneminin özelikleri nelerdir?3- Arkadaşlarımızın yaşadıkları ergenlikdöneminde kendilerini iyi hissetmeleri içinOnlara nasıl yaklaşabiliriz?Yaşlılarımız kendilerini toplumdan dışlanmışhissederler. Onlarla ilgilenelim <strong>ve</strong> onlarasabırla yaklaşalım.Her 10 kız öğrenciden 1'i ergenlikdöneminde kilo almaktan stresegirmekte <strong>ve</strong> yetersiz beslenmedendolayı hasta olmaktadır.Sigara, uyukusuzluk, sağlıksız beslenme,vücut temizliğine önem <strong>ve</strong>rmeme <strong>ve</strong>hastalıklar gelişimimizi engeller.Menopoz (yumurta üretiminindurması) sadece insandişilerinde olur.85
66.2 D- Diğer Hayvanlarda <strong>Üreme</strong> <strong>ve</strong> <strong>Gelişme</strong>Farklı canlıların embriyoları birbirlerine şu açılardan benzerler: Döllenmiş bir yumurtanın bölünmesiyle gelişirler. <strong>Gelişme</strong>k için oksijen <strong>ve</strong> besine ihtiyaç duyarlar. <strong>Gelişme</strong> sıvı bir ortam içerisindedir.Canlıların embriyoları aşağıda belirtilen özelikler bakımından farklı olabilirler: Embriyoların bir kısmı yumurta içerisinde dış ortamda gelişirler. Diğerleri ise anne vücudundagelişir <strong>ve</strong> geliştikten sonra doğarlar. Bazı embriyolar besini yumurta sarısından alır. Embriyoların ihtiyacı olan oksijen de yumurtakatmanlarını geçerek onlara ulaşır. Bir kısım embriyo ise besin <strong>ve</strong> oksijeni anne kanındanalırır. Bazı embriyolar gelişip genç canlıyı oluşturur; fakat çoğu böcek <strong>ve</strong> kurbağa embriyoları öncelarvaya (kelebek, kurtçuk <strong>ve</strong> tadpol) sonra da başkalaşım geçirerek genç canlıya dönüşürler.Başkalaşım bir canlı larvasının büyük değişiklikler geçirerek çok farklı bir genç canlıyadönüşmesidir.Tavuk, Kurbağa <strong>ve</strong> İnsanın Gelişim Evreleri1- Farklı canlıların embriyoları birbirlerinehangi açılardan benzerler?2- Başkalaşım geçiren canlılara örnek bulupyazınız.3- Embriyo gelişimi iki farklı ortamdaolabilir. Bunları açıklayınız.Yaz aylarında ülkemizin plajlarına yumurtlamayaçıkan deniz kaplumbağaları geceleriyumurtlarlar. Plajları 20.00-08.00 arasıkullanmayalım. Plaj yanında konaklayacaksakkesinlikle ışık kullanmayalım <strong>ve</strong> ses yapmayalım.86Biliyor muydunuz?Döllenmeden sonra doğuma kadar olansüreye hamilelik süresi diyoruz. Farklıcanlılar için hamilelik süreleri şöyledir:Tavuklar için 21, kediler için 61,insanlar için 267, filler için 645,eşekler için 374 gündür.Marketten satın aldığımız yumurtalardöllenmemiş de olabilir.Kanguru gibi keseli hayvanlardayavru yarı gelişmiş olarak doğar,gelişimini kese içerisindesürdürür.
6.2 E- Yeni Doğanların Doğal Bakımı<strong>Hücre</strong>,<strong>Üreme</strong> <strong>ve</strong> <strong>Gelişme</strong>Balık, kurbağa <strong>ve</strong> sürüngenlerde yeni doğanlarındoğal bakımı:Genç canlılar tehlikeli bir dünyada büyürler. Bakım <strong>ve</strong>korunmaları için sadece ailelerine gü<strong>ve</strong>nemezler. Çoğubalık, kurbağa <strong>ve</strong> sürüngenler yalnız başlarına gelişirler.Aileleri onlara bakmaz <strong>ve</strong> korumaz. Genelde annedöllenmiş yumurtasını kendi başına gelişmek üzereyumurtlar. <strong>Gelişme</strong>k sadece şansa kalmıştır. Çoğu gençcanlı ya ölür ya da başka canlıların besini olur. Bazısürüngenler yumurtalarınıyuvalara koyarak <strong>ve</strong>ya topraktaaçtıkları deliklere bırakarakkorumaya çalışırlar. SadeceAfrika timsahı gibi birkaç türyumurtalarını bekler <strong>ve</strong> korur.Kuş <strong>ve</strong> memeli hayvanlarda yenidoğanların doğal bakımı:Genç kuşlar <strong>ve</strong> memeliler hayattakalabilmek için bakıma ihtiyaç duyarlar.Kuş <strong>ve</strong> memeliler az sayıda yavrudoğurduğu için bakımları daha kolaydır.Kuşlar önce yumurtalarını sonra da yenidoğan yavrularını korur <strong>ve</strong> beslerler.Memeliler ise yavrularını korur <strong>ve</strong>beslerler. Erkek imparator penguen,anne penguen beslenmek için yuvadanayrıldığında, yumurtayı ayağındakanatlarına sararak taşır. Yumurtadagelişen yavrunun donup ölmemesi içinaçlık içerisinde anne geri dönene kadaryumurtayı yanından ayırmaz.Biliyor muydunuz?1- Balık, kurbağa <strong>ve</strong> sürüngenlerde yenidoğanların doğal bakımı hakkında bilgi<strong>ve</strong>riniz.2- Sizce penguen yumurtası neden yerebırakılmıyor?3- Neden bir alabalık çok fazla sayıdaYumurta yumurtluyor?Evcil hayvanlar bakım <strong>ve</strong> sorumluluk ister.Bakımını üstlenemeyeceğimiz <strong>ve</strong>sorumluluğunu alamayacağımız evcilhayvanları almayalım.Hayvanların sadece %0.1'i yavrularınabakar.Yavrularına bakmayan canlılar yılda çokfazla sayıda yavru doğururlar: Alabalık 6milyon, kurbağa 2000-3000, kuş 12, denizkaplumbağası 150 yumurta doğururlar.Akdeniz foklarından dünyada 2004 yılındasadece 500 tane kaldığı bildirilmiştir.Akdeniz foklarında anne <strong>ve</strong> bebeğiarasındaki bağ çok güçlüdür. 6 ile 14haftalığa kadar bakıma ihtiyaçlarıvardır. Stresli ortamlarda bebek<strong>ve</strong> anne arasındaki bağ kopar <strong>ve</strong>bebeğin hayatı tehlikeye girer.87
66.3 A- Çicekli Bitkilerde <strong>Üreme</strong> <strong>ve</strong> <strong>Gelişme</strong>BAÇiçek bir çiçekli bitkinin eşeyli üreme organıdır. Bitkininçiçeğini koparırsak, üremesini etkilemiş oluruz. Çiçekgenellikle hem erkek hem de dişi üreme organlarını bulundurur.Erkek <strong>ve</strong> dişi üreme hücreleri de söz konusu organlarda oluşur.Yandaki resimde bir çiçek görülmektedir. Resimde A harfiylegösterilen, bitkinin dişi üreme organı <strong>ve</strong> B harfiyle gösterilende erkek üreme organıdır. A 'da yumurtalar üretilirken, B'depolenler üretilir.Çiçeğin üremesi iki adımda gerçekleşir: B1. TozlaşmaA2. DöllenmeÇiçek KesitiTozlaşmaErkek üreme organında oluşan polenlerin dişi üreme organınakonmasına tozlaşma diyoruz. Çiçekte oluşan polenler, aynıçiçeğin üzerine konabileceği gibi farklı bir çiçeğe de konabilir.Tozlaşmaya böcekler <strong>ve</strong> rüzgar gibi aracılar da yardımcı olur.Bazı çiçeklerde sadece dişi, bazılarında ise sadece erkek üremeorganı da bulunabilir. Hurma ağaçlarının bazıları erkek <strong>ve</strong>bazıları dişidir. Erkek hurma ağacının çiçekleri sadece erkeküreme organını, dişi hurma ağacının çiçekleri ise dişi üremeorganını içerir. Kuzey Kıbrıs'ta hurma ağacının tozlaşmasındainsanlar rol oynar. Bilir kişi erkek ağaçtan kopardığı çiçeklidalını, dişi ağaç üzerine serper <strong>ve</strong> tozlaşmanın gerçekleşmesinisağlar.Arı yolu ile tozlaşmakta olanböğürtlen çiçeğiDöllenmeTozlaşma sonrasında polen içerisinde bulunan erkek üreme hücresi polen borusu aracılığıyla yumurta ilebuluşur. Döllenmiş yumurta embriyo olur. Embriyo gelişerek tohumu oluşturur. Mey<strong>ve</strong>yiembriyoyuiçerisinde bulunduran dişi üreme organı bölümü oluşturur.1- Çiçek nedir?2- Bitkilerde üreme nasıl olur? Adımları ileanlatınız.3- Polen bir çiçekten diğerine nasıl gidebilir?Çiçek bir bitkinin üremesi için gereklidir.Orkide gibi türlerinin çiçeklerini kesmek onlarınçoğalmasını etkiler.Biliyor muydunuz?Renkli taç yapraklara sahipçiçekler böcekler, çimler iserüzgar aracılığıylatozlaşırlar.Eğer bir tür bitkininpolenleri farklı bir bitkiyekonarsa, polenler ölür.88
6.3 B- Tohumdan Bitkiye <strong>Gelişme</strong><strong>Hücre</strong>,<strong>Üreme</strong> <strong>ve</strong> <strong>Gelişme</strong>Döllenme gerçekleştiktensonra, çiçeğin çoğubölümleri solar <strong>ve</strong> ölür.Döllenmiş olan yumurtahücreleri ise yumurtalıktagelişmeye devam eder <strong>ve</strong>Gabbar ÇiçeğiGabbar Mey<strong>ve</strong>siGabbar Mey<strong>ve</strong>si Kesititohumu oluşturur. Her tohum içerisinde embriyo, besin deposu <strong>ve</strong> koruyucu tohum kabuğu bulunur.Tohumu içerisinde bulunduran yumurtalık da gelişerek mey<strong>ve</strong>yi oluşturur. Mevye içerisinde tohumbulunduran gelişmiş yumuratlıktır.TohumTohumların YayılmasıTohumların yayılması çok önemlidir çünkü yanyana büyüyen bitkiler, besinleri <strong>ve</strong> suyupaylaşacaklarından yaşam şansları azalır.Tohumlar rüzgar, hayvanlar aracılığıyla <strong>ve</strong>yakendi kendilerine yayılırlar. Yandakiresimlerde farklı aracılar ile yayılantohumlar gösterilmiştir. Resimleriinceleyerek kendi kendine, hayvanlar <strong>ve</strong>rüzgar aracılığı ile yayılan tohumların fizikselözeliklerini not ediniz.Kendi Kendine YayılanRüzgar Aracılığıyla YayılanÇimlenmeYeterli ısı, su <strong>ve</strong> oksijen olduğunda tohumlarçimlenir. Tohum, içerisinde çok az subulundurur <strong>ve</strong> bu şekilde uzun süreçimlenmeden kalabilir. Çimlenme aşamalarıaşağıdaki çizimde gösterilmiştir.Hayvanlar Aracılığıyla YayılanHayvanlar Aracılığıyla YayılanHayvanlar Aracılığıyla Yayılan1- Tohumun bölümleri nelerdir?2- Mey<strong>ve</strong> nedir?3- Çimlenme için ne gereklidir?4- Rüzgar aracılığı ile yayılan tohumlarınfiziksel özelikleri nedir?Biliyor muydunuz?1 2 3 4 5Tarım ilaçları doğru kullanılmadığında doğaya <strong>ve</strong> insansağlığına büyük zarar <strong>ve</strong>rir.Çilek gerçek bir mey<strong>ve</strong>değildir. Dış kabuğundakisiyah noktalar gerçek çilekmey<strong>ve</strong>sidir. İncir de gerçekmey<strong>ve</strong> değildir.Girne Kalesi'nde bulunan MÖ300 yılına ait “batık gemi”bozulmamış şekilde durantohumlar durmaktadır.89
66.3 C- Çiçekli Bitkilerin AlbenisiÇiçekler, böcek, kuş <strong>ve</strong> yarasa gibi hayvanlar tarafından tozlaşırlar. Sizce böcek, kuş <strong>ve</strong> yarasa gibihayvanları çiçeklere çeken nedir? Bu bölümde çiçeklerin albenisi konusunu işleyeceğiz.Kuşlar tarafından tozlaşmaKuşlar kırmızı rengi çok iyi görürler. Kuşlar aracılığıyla tozlaşanbitkilerin kırmızı çiçekleri vardır. Yandaki bitki kuşlar tarafındantozlaşır.Böcekler tarafından tozlaşmaÇin GülüBöcekler çoğu rengi çekici bulurlar. Kırmızı rengi böceklerden sadecekelebekler <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>ler görebilir. Böcekler genellikle kokulu çiçekleritozlaştırırlar. Kokuların onlara besinlerini hatırlattığı düşünülür.Kum ZambağıYol işaretleriÇiçekler üzerindekidesenler nektarınnerede olduğunu işareteder. Nektar çiçektarafından oluşturulankokulu şekerli sudur.Orkide1- Neden böcekler <strong>ve</strong> kuşlar gibi hayvanlarçiçekleri ziyaret ederler?2- Sizce yarasaları bir çiçeğin rengi mi, kokusumu çeker?3- Nektar nedir?Bitkilerin tozlaşmasında çok önemli rolleri olanböcek <strong>ve</strong> kuşları koruyalım.90İngiliz FuluBiliyor muydunuz?Orkidelerin ürettiği koku o kadarkuv<strong>ve</strong>tlidir ki oradan geçen arılar“bayılır” <strong>ve</strong> çiçeğin içerisine düşer.Polenlere bulaşan arı, başka orkidelerepolenleri taşır.Hanımeli <strong>ve</strong> Pakistan Geceleri diyebilinen <strong>ve</strong> akşamları kokançiçekler geceleri dolaşangü<strong>ve</strong>ler tarafından tozlaşırlar.
TEST 6<strong>Hücre</strong>,<strong>Üreme</strong> <strong>ve</strong> <strong>Gelişme</strong>1. Tohumlar bitkinin hangi kısmından gelişir?a. Çiçekb. Yaprakc. Gövded. Kök2. Dokular canlılarda bulunur. Dokuları nasıl tanımlarız?a. Benzeri yapı <strong>ve</strong> özellikleri olan hücre grubudur.b. Yapıları <strong>ve</strong> özellikleri farklı olan hücre grubudur.c. <strong>Hücre</strong> içerisinde bulunan organellerdir.d. <strong>Hücre</strong> zarı dokulardan oluşur.3. Erkek canlılarda sperm çok sayıda üretilirken, dişilerde çok az sayıda yumurta hücresi üretilmesisizce neden olabilir?4. Resimde bir deniz kaplumbağasınınyumurtaları görülmektedir. Sizce neden birdeniz kaplumbağası bu kadar fazla yumurtabırakır?5. Neden farklılaşmış hücrelere ihtiyaç duyarız? Örneklendiriniz.6. İnsanda eşeyli üreme konusunu göz önünde bulunundurarakannenize <strong>ve</strong> babanıza benzeme sebeplerinizi not alınız.7. Hamilelik dönemininde insan gelişimini detayları ile anlatınız. Bu dönemde nelere dikkat edilmesigerektiğini <strong>ve</strong>lilerimize soralım <strong>ve</strong> yazalım.8. Ailenizde sizden farklı gelişim döneminde olan biri ile röportaj yapınız.9. Taç <strong>ve</strong> çanak yapraklarının bitki üremesine katkısını araştırınız.10. Resimlerde gösterilen tohumlar sizce nasıl yayılırlar?A B C D11. Bahçenizde <strong>ve</strong>ya evinizde bulunan bir çiçekli bitkinin ismini yazıp, çiçeğini tarif ediniz. Sizce buçiçek nasıl tozlaşır? Neden?91
6Çoklu Zeka EtkinlikleriÇiçekler konusunda resimli sözlükhazırlayınız.Büyük çiçek <strong>ve</strong>ren bir bitkiyi (örneğin çingülü, zambak) ikiye ayırarak inceleyebilir <strong>ve</strong>çiçeği oluşturan birimleri resimleyerek kağıtüzerine yerleştirebilirsiniz.Çiğ tavuk yumurtasını çukurca bir tabakiçerisine yerleştiriniz. Dikkatlice kırarakyumurtayı açınız. Tavuk embriyosunungeliştiği bu ortamı inceleyerek <strong>ve</strong>resimleyerek hakkında bir pano hazırlayınız.Tavuk Yumurtasına Yakından BakışÇiçek: Çiçekli bitkilerinüreme organıNot:<strong>Ünite</strong>deki tüm ilke <strong>ve</strong> terimler için resimli birsözlük hazırlayabilirsiniz.Hareketler zinciri ilefarklı gelişimdönemlerindekiinsanların özeliklerinianlatınız. <strong>Ünite</strong>dekifarklı kavram <strong>ve</strong>yailkeleri dekullanabilirsiniz.Bir grup oluşturup uzman hücrelerhakkında işbirliği yaparak projehazırlayınız.Projenin Adı: ___________________Hazırlayanlar: _______________________________________________________________Projenin Amacı: _________________________Kullanılan Materyal <strong>ve</strong>Yöntemler: ____________________________Sonuçlar: __________________________________________________________________Bir SonrakiAdımlar: ___________________________________________________________________Not:<strong>Ünite</strong>deki tüm ilke <strong>ve</strong> terimler için projehazırlayabilirsiniz.92
Çoklu Zeka Etkinlikleri<strong>Hücre</strong>,<strong>Üreme</strong> <strong>ve</strong> <strong>Gelişme</strong><strong>Hücre</strong>, üreme <strong>ve</strong> gelişme hakkında neleröğrendiğinizi <strong>ve</strong> neler hissetiğinizi yazınız.Bir şarkının sözlerini değiştirip bir çiçeğintozlaşmasından başlayarak, mey<strong>ve</strong>nin <strong>ve</strong>sonra tohumun oluşumu <strong>ve</strong> dağılmasısürecindeki ilke <strong>ve</strong> kavramları anlatınız.<strong>Hücre</strong>ler HakkındaÖğrendiklerim: ....................................................................................................................................<strong>Hücre</strong>ler HakkındaHissettiklerim: ............................................<strong>Üreme</strong> HakkındaÖğrendiklerim: .............................................<strong>Üreme</strong> HakkındaHissettiklerim: ............................................<strong>Gelişme</strong> HakkındaÖğrendiklerim: .............................................<strong>Gelişme</strong> HakkındaHissettiklerim: ............................................Şarkı Adı: ...........................................................Söz yazarı: ..........................................................Sözleri: ..........................................................................................................................................................................................................Not: <strong>Ünite</strong>deki tüm ilke <strong>ve</strong> terimler için şarkısözü yazabilir <strong>ve</strong>ya beste yapabilirsiniz.Döllenmeden doğuma kadar olan insan gelişimsürecini bir karton üzerinde kolaj şeklindeanlatan bir şema meydana getiriniz.İnsan gelişimini yumurtadan çıkan civciv<strong>ve</strong> kurbağa embriyolarının gelişimlerinikıyaslarak farklılık <strong>ve</strong> benzerlikleri tablohalinde yazın.Döllenmeden yaşlılığa insanSperm yumurtayıdöllemesi gösterenresim yapıştırınız.Farklılıklar* İnsan doğar* Kurbağayumurtadan çıkar* Civciv yumurtadançıkarBenzerliklerErgenlik dönemindeinsan resmiyapıştırınızÇoçuk resmiyapıştırınız.Not:<strong>Ünite</strong>deki tüm ilke <strong>ve</strong>terimler için şemaoluşturabilirsiniz.Not:<strong>Ünite</strong>deki tüm ilke <strong>ve</strong> terimler içinbenzerlik <strong>ve</strong> farklılık tablosu oluşturabilirsiniz.93
NOTLAR.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Change language