Ankara'nın Sökükleri (.pdf) - Mimarlar Odası Ankara Şubesi

12Bu “istiare-i telmihiye”den somut olgularadönersek… Ankara'nýn “ sökükleri”nden bazýlarýna,yapýsal bir analiz çabasýna takýlmaksýzýn deðineceðiz.Ele alýnan konulardan pek çoðu Mimarlar OdasýAnkara Þubesi'nin düzenlediði ' Ankara Senaryolarý 'toplantýlarýnda sözü edilmiþ konulardýr. Butoplantýlara katýlanlar, senaryolarda kendidisiplinlerindeki/ilgi alanlarýndaki hususlarda Ankarakentinde saptadýklarý aksaklýklarý, eksiklikleri dilegetirdiler, çözüm önerileri oluþturdular ve konuyailiþkin düþüncelerini Þube Bülteni'nin 'Ankara'nýnSöküklerini Dikmek' temalý sayýsý içingeliþtireceklerdi. Ancak zaman darlýðý, yaz mevsimi,program uyuþmazlýðý vb. nedenlerden ötürügörüþlerin, yazýlarýn tümü toplanamadý. Bu yazý,bültenin bu sayýsýnda ve ileride yayýnlanacaðýnýumduðumuz görüþlerin baþlýklarýna deðinen kiþiselbir katkýdýr.Cumhuriyet'in ilk yönetimi, Ýstanbul yerine yenibaþkent olarak Ankara'yý belirlediðinde, yeni rejiminideolojik yaklaþýmýný ve baþarýsýnýn temsiliniAnkara'da yeni yaratýlacak baþkent ileözdeþleþtirmiþtir. Baþkent oluþumu izleyen günlerdeMeclis'te Ankara'nýn imar sorunu ele alýnmýþ vekentin planlamasýna iliþkin çalýþmalara baþlanmasýnakarar verilmiþtir. Lörcher-Heussler plan çalýþmalarýyetersiz bulunarak Avrupalý üç uzmanýn katýlacaðý biryarýþma düzenlenmiþtir. Yarýþma sonucu Jansen'inplaný uygulamaya uygun görülerek benimsenmiþtir.Jansen Planý yeni geliþmeyi kuzey-güney ve doðubatýyönlerinde kesen iki ana eksen etrafýndaöngören ve ticari merkezin bulunduðu Ulus'u dagenel hatlarý ile koruyan bir yaklaþýmdýr. Bu planAnkara Kenti'nin baþkentlik iþlevi ön plandatutularak hazýrlanmýþtýr. Kamu hizmetlerininyoðunlaþmasýný dikkate alan bir arazi kullanýmýnýöngörmüþtür. Genelde kent iþlevlerinin ahenkli birdüzenlemesini içeren, yönetim fonksiyonu aðýrlýklý biryerleþim modeli önerilmiþtir. Jansen Planý'nda (eskikenti olduðu gibi korumayý önermekteydi)geleneksel dokuya gösterilen duyarlýlýk, Tarihi ÇevreKorumasý endiþesinden deðil, daha çok gelenekseldokuda uygulanabilir gerçekçi bir imar yaklaþýmýgetirebilmek kaygýsýndan kaynaklanmýþtýr.Plan'da “Kale” kentin en önemli odak noktasý olarakele alýnmýþtýr: tüm kentin kale'ye referanslageliþmesi, kalenin her yerden görülebilmesi dokununkaleye yönlenmesi ve biçimlenmesi planýn anailkelerindendir. Jansen Planý'nýn en önemli aksayanyönü 50 yýl sonra 300 bin nüfusa ulaþacak biçimdedüzenlenmiþ olmasýydý. Ankara Belediyesi'nceverilen bu nüfus sýnýrýnýn altyapýdan tasarruf etmekamacýyla daha da düþük tutulmasý, uygulamadaplan'ýn kýsa bir süre içinde yetersiz kalmasýna yolaçmýþtýr.Kent nüfusunun hýzla artmaya devam etmesi1950'lere gelindiðinde yöneticileri yeni önlemleraramaya itmiþ, planda yapýlaþmamýþ alanlarolmasýna raðmen ardarda yönetmelik deðiþikliði veverilen izinlerle ek kat yapýmýna/kat artýþý yolunagidilmiþtir.1954'te düzenlenen bir yarýþma ile kent için yeniimar planý elde etme çalýþmalarý baþlamýþ, yarýþmayýkazanan Uybadin-Yücel projesini esas alanuygulama planlarý 1957'de onanarak yürülüðegirmiþtir. Ancak Uybadin-Yücel planý bir anlamda ölüKent Dokusu Yeþil Doku Doðadoðmuþtur: Kentin 2000 yýlýnda 750 bin nüfusaulaþacaðý varsayýmýyla hazýrlanmýþ olmasý ve daha1965'e gelmeden bu sýnýrýn aþýlmasý; ÝmarMüdürlüðü'nün planýn kesinlikle Belediye sýnýrlarýiçinde kalmasý koþulu, çok geçmeden bir yandanimar sýnýrý içinde yoðunlaþma taleplerini, öte yandanda Belediye ve Ýmar Planý dýþýnda kaçak ve göreceserbest yapýlaþma eðilimlerini körüklemiþtir.Uybadin-Yücel planý Ankara Belediye sýnýrlarý içindesýkýþmýþ, merkez iþlevi belirsiz, büyük 'gecekondualanlarýný' kapsamasýna karþýn, bu olguyu yok sayan,oldukça yoðun ve görece homojen bir kent planýgörünümündedir. Jansen Planý'na yapýlmýþ ek vedeðiþiklikler yanýnda, gelecekteki geliþmeleriyönlendirmekten çok, geçmiþ ve güncel geliþmelerinbiçimlendirdiði dar bakýþ açýlý bir plan olmuþtur.Kenti oluþturmanýn, imarý yönlendirmenin fiziki birolgu olarak kabul edildiði, arsa üretmekle kentinsorunlarýna çözüm bulunacaðýnýn sanýldýðý biryaklaþým hakimdir. Kanýmca, Ankara'nýn söküklerininbaþladýðý süreç bu yýllardýr. Öncelikle kentinprojeksiyon nüfuslarý için tutarlý bir kestirim/öngörüde bulunulamamýþtýr ya da bu konu tasarrufgerekçesi ile hafife alýnmýþtýr.Yine ayný gerekçelerle, öngörülen kent nüfusununmevcut Jansen Planý doygunluk nüfusunun yaklaþýk3 katýna çýkmasýna karþýn eski planýn ana yolstrüktürünü destekleyici güçlü arterlerönerilmeksizin yeni nüfusu taþýyabileceðivarsayýlmýþtýr. Böylece morfolojik/topoðrafikkýsýtlayýcýlarla dolu kuzey-güney aksý yeni planýndaana yönlenme doðrultusunu teþkil etmiþtir. Planýntemel açmazlarýndan birisi de merkez olgusunugözardý etmesidir. Merkez kavramýnýn önemi doðrualgýlansaydý planýn çatkýsýnýn genel strüktürününfarklý olabileceði öne sürülebilir. Gerçi planýn varlýðý,ya da onun mükemmel olmasý iyi bir kentleþme içinyeterli deðildir. Planýn öngörüldüðü biçimdeuygulanmasý için pek çok uygulama aracý ve güçledonatýlmasý gereklidir. Bugün için dahi hala budestek güçler planlamanýn arkasýnda mevcutdeðildir. Bu nedenle planlama ve uygulama büyükoranda birbirinden ayrý ve kopuk durmaktadýr. Genede planýn bir nebze uygulamayý yönlendirebildiðivarsayýmýndan hareketle plan üstüne görüþlerimizisürdürelim.Kuzey-güney aðýrlýklý makroform doðru bir seçimdeðildi. Gerçi yarýþma þartnamesi planýn belediyesýnýrlarý içinde kalmasý koþulu ile bir ölçüde budoðrultuyu zorunlu kýlmýþtýr. Fiktif olarakdüþünürsek, bu kýsýtlamalar olmasa idi, Nazým PlanBürosu'nun sonraki dönemde önerdiði batý yönelimlikent strüktürüne daha o zamandan geçilebilirdi.Büyük oranda kamu mülkiyetinde bulunan ve halakamu kurumlarýnýn tahsisli arazileri kentsel iþlevlereayrýlabilirdi ve batý geliþimi kompakt merkezyerleþime eklemlenmiþ olarak gerçekleþtirilebilirdi.1970'lerde kentin sorunlarýnýn çözümünde “ kenttopraklarýnýn kamulaþtýrýlmasý” sihirli bir formülolarak görülürdü. Ancak bugün Ankara'yabaktýðýmýzda kentin yayýlma alaný içindeki arazilerinyüzde 70'i kamu elinde, lakin sorunlar katmerleþerekartmaktadýr. Kanýmca, sloganý “ Kent topraklarýkamusallaþtýrýlmalýdýr” biçiminde dönüþtürmek dahauygun olacaktýr.1990 nazým planýndan itibaren tüm nazým planlarbatý geliþmesini öngörmektedir. Ancak kentinmerkezinden itibaren, özellikle güney kesimindekamu kurum ve kuruluþlarýna tahsisli alanlar 20 kmboyunca ana arterler ve çevresinde sivil kullanýmaizin vermemektedir. Kuzey kesiminde de AOÇ veaskeri alanlar ayný iþlevi üstlenmektedir.Kent sosyal bir olgudur. Birarada yaþamaktankaynaklanan anlamý ve gücü vardýr. Kent,yaþayanlarýna güven, mutluluk, keyif ve konforvermelidir. Geçmiþe özlemle anýlan Ankara belkiböyle bir yerleþme idi. Ancak gerek aþýrý ranttutkusu ve spekülasyonlar sonucu yoðunlaþma ileoluþturduðumuz taþ/beton yapýlaþma ve yol açtýðýher türlü kirlilik, gerek eþitsiz refah daðýlýmýndan dakaynaklanan gerilimlerin yol açtýðý güvensizlik,kentin yönlendirici sýnýf ve tabakalarýný banliyölerdekapalý/kapýlý (gated communities) yerleþimalanlarýna meylettirmiþtir. Farklý sýnýf ve tabakalarýnyaþadýðý, bunlar arasýndaki iletiþim ve etkileþim ilekentli olmanýn geliþtiði ortam kaybolmaktadýr.Bu kapalý çevreler yalnýz konut alanlarý ile sýnýrlýdeðildir. Batý deneyiminde kapýlý yerleþimler/topluluklar'ýn bir anlamda (kapý sözcüðünün içerigirme eylemini teþvik eder manasý itibariyle) olumluesini de olsa, Türkçe kullanýmýndaki “ kapalýyerleþmeler/siteler” terimi, olguyu daha gerçekboyutuyla ifade etmektedir. Bunun Ýngilizce karþýlýðý“walled communities” olsa gerektir. Çünkü kentiçinde çok büyük oranda yer tutan kamukuruluþlarýna ait kullanýmlar gerçekten“kapalý/duvarlý siteler” gibidir. Akay'dan itibarenbatýya doðru Ýnönü Bulvarý ve Eskiþehir yolunun ikiyakasýna bakalým: Meclis/EmniyetÝçiþleri Bakanlýðý,askeri alanlar (Bahçelievler'e kadar), DÝE, TCK, DSÝ,DMO, TEK/Çalýþma ve Turizm Bakanlýklarý,13