Çevreci Mimarlık (.pdf)

1999 Pekin Kongresi dönüþü TMMOB Birlik haberlere yazdýðým bir deðerlendirme yazýsýndan aynen alýntý yapýyorum:“1999 PEKÝN KONGRESÝ AÇILIÞ KONUÞMASINDA WU LÝANGYONG'UN SÖYLEDÝÐÝ“TASARIMCILARIN ÇEVRE ÝÇÝN YAPTIKLARI KÜÇÜK ÞEYLERLE DÜNYAYIKORUYABÝLÝRÝZ” SÖZÜNÜN 2005' DE ÝSTANBUL'DA YAPILACAK OLAN 22. UIAKONGRESÝNDE GERÇEKLEÞTÝRÝLMESÝ, EN AZINDAN ÇEVRECÝ PLANLAMA VEMÝMARÝ BÝLÝNCÝN ÜLKEMÝZDE DE YAYGINLAÞTIRILMASI ÖNÜMÜZDEKÝ ALTI YILINHEDEFÝ OLMALIDIR.”Bugün önümüzde yalnýzca iki yýl kaldý.çevreci mimarlýkDemet Irklý EryýldýzUIA 2005 Ýstanbul'da gerçekleþecek. Temasýmimarlýklarýn pazaryeri, ekoloji bu pazarýn neresinde?Bilimsel komite sekreteri Aydan Balamir, temanýn altkonularda iþlenebileceðini söylüyor. Bu bir fýrsat:10.000 mimarýn bir arada olacaðý ortamda, Berlinkongresinde de en fazla ilgi ile izlenen konuþmayýçevreci tasarlayan Lord Norman Foster'ýngerçekleþtirdiðini unutmadan bunu deðerlendirmekgerekiyor.Yeni Alman Parlamentosu (Reýschtag) - Norman Foster

45Çinli mimar Profesör Wu Liangyong açýlýþkonuþmasýnda Gelecek Yüzyýla Uzanan Yol baþlýðýaltýnda çevresel bilince dikkat çekiyordu. Liangyongkonuþmasýnda, dünyanýn çevresel krizlerle yüz yüzegelmesi, nüfusun patlamasý, doðal kaynaklarýnbilinçsizce israfý ve sömürüsü ve çevrenin hýzlabozulmasýyla insanlarýn “ortak geleceðimizin” öneminifark ettiðine ve Sürdürülebilir Geliþme StratejileriDünya Çevre ve Geliþme Komisyonunun 1987raporunda ve Birleþmiþ Milletlerin 1992 Rio Çevre veGeliþme Konferansýnda bu konularýn yer aldýðýnadeðiniyordu. Þüphesiz ki öncü mimarlar ve düþünürlerdaha önceleri çalýþmalara baþlamýþlardý. 1993Chicago Kongresi (takvim arkasýnda manifesto olarakverilmektedir) ve öncesinde kehanet kabilindensayýlabilecek sesler yükseldiðini ancak bugün artýk yolayýrýmýna gelindiðine dikkati çeken Liangyong bugünbir kargaþa ortamý olduðunu ve gelecek yüzyýla nasýlyönelinileceðinin açýk olmadýðýný belirtti. “Ancakgelecek tamamen bilinmez deðil ve bir kaos sonucuçýkartýlmamalýdýr. Deðerli düþüncelere açýk olmak vebunlarý gelecek yüzyýla kaynaþtýrmak gerekmektedir.Yol ayrýmýnda yanlýþ yönelmelerden kaçýnmak içingeleceðe giden yolu seçmekte elimizden gelen eniyiyi yapmak zorundayýz.”* * * * * * *Bodrum-ikizadalar, rüzgar ve güneþ enerjisi ile çalýþanTelekomünikasyon sistemiBu anlamda mimarlýðýn konumu önemlidir; zira· Dünya genelinde tüketilen enerjinin % 50'si,· Suyun % 42'si bina yapýmýnda ya da kullanýmsüreçlerinde harcanmaktadýr.· Küresel ýsýnmaya neden olan sera gazlarýnýn% 50'si,· Ýçme sularýndaki kirlenmenin % 40'ý,· Hava kirliliðinin % 24'ü, CFCs ve HCFCsemisyonlarýnýn % 50'siyapýlarla iliþkili faaliyetlerden kaynaklanmaktadýr.Ekolojik planlamak; doða ile barýþýk ve ona en az zararverecek tasarýmlarý gerçekleþtirmek anlamýna geliyor.Bunu baþarmak için bireysel çabalar ne yazýk kiyeterli olmuyor. Çoðul örgütlenme gerekiyor. Busayýda bizim bireysel çabalarýmýzýn örneklerininyaný sýra (Hasandede'de kerpiç ve saman evler,Durudeniz'de gömülü yapýlar ve tamamen doðalkaynaklarla enerjini saðlayan röle istasyonu v.b.),Bayar Çimen'in yazýsýnda yer alan belediyeortaklýðý ile gerçekleþtirilmiþ bir yerleþim modelide yer alýyor. Kurokawa tarafýndan tasarlananAstana kenti planý ise bütüncül yaklaþýmýn en iyiörneði.EKO KENThammadde kaynaklarýný olaðanüstü hýzlatüketmekte ve çevreyi kirletmektedir. Bukirlenme ve tüketimin kaynaðý insan yaþam veörgütlenme biçimidir.Kurokowa 21. yüzyýlýn baþlangýcýnda ekolojiköngörüsünün gerçekleþmeye baþladýðýný UIA 2002bildiri kitabýnda söylemektedir. “1950'lerin sonundaCIAM eylemi çöktü. Kisho Kurokowa Dünyanýnmakine ilkesi çaðýndan yaþam ilkesi çaðýnadönüþeceðini söyledi ve 1960 da metabolizm eyleminibaþlattý.Metabolizmin yaþam ilkesinin anahtar sözcükleri vedönüþüm ekoloji ve simbiosisdir.· Makine homojenleþtirme ekonomi veküreselleþtirme çaðýný· Yaþam ise çoðulculuk, çokseslilik kültür veekonomi çaðýný ifade etmektedir.”Ýklim koþullarý yüzyýllar boyunca bina tasarým ve yapýmsüreçlerinde göz önünde tutulmuþtur. VitruviusM.Ö. 25 yýlýnda yazdýðý sanýlan DeÇaðýmýzda süregelen biçimiyle, yapýlaþma vekentleþme, dünyamýzdaki erke, su veHasandede'de kerpiç yapýArchitectura'da “Özel konutlar içintasarýmlarýmýzýn doðru olmasý için,Saman balyasý yapýHasandede'de mevcut yöresel bir konuttarüzgar ve güneþ enerjisi kullanýmýDurudeniz Koop. Ahþap ve taþbaþlarken yapýldýklarý ülke ve iklimkoþullarýný gözetmemiz gerekir”demektedir. “Yazýn güney semalarý gündoðarken ýsýnýr ve gün ortasýnda kýzgýn bir ýsýya ulaþýr;batý cepheleri de güneþ doðduktan sonra ýsýnmayabaþlar, gün ortasýnda sýcak olur, akþam saatlerinde dealev alev yanar” demektedir (Vitruvius, 1990).Ekolojik dengeyi koruma ve doðal kaynaklarý hesaplýtüketme zorunluluðu tasarýmcýlarý ve yatýrýmcýlarý yeniönlemler almaya yöneltmekte, ekolojik tasarýmilkelerini göz önünde bulunduran binalarýn yapýmýhýzlanmaktadýr.Durudeniz Koop. Ahþap ve taþ

67Plan ve yönetmelikler açýsýndan baktýðýmýzda:SONUÇLAR VE ÖNERÝLERAstana kenti- Ekolojik planlama- arazi kullanýmý- Mimar KurokawaKurokowa 4 milyona çýkacak Kazakistan'ýn,Cumhuriyet baþlangýç dönemi Ankara'sý benzeri, yenibaþkentini planlama iþini 2001 yýlýnda yarýþmaylakazanýp çalýþmalarýna baþlamýþtýr. Bildiðimiz eko- planaraçlarýnýn tamamýný kullanan Kurokowa çevredekiejderha öykülerini planlamasýnda kullanacak kadarkültür deðerleriyle baðlantýlýdýr. Varolan 34 dereyicanlandýrýp gri sularý varolan balýk havuzlarýnabaðlayarak 700 hec. lýk bir iç deniz oluþturarak yeþilbitki örtü yardýmýyla eko koridorlar yaratmayýplanlamýþtýr. Bu eko koridorlar aracýlýðýyla yalýtýlmýþsistemlerin birbirine baðlanmasý simbio kent -kavramýnda çok önemli yer tutmuþtur.Kentin ortasýndan geçen Ýshim nehrinin taþkýnlarakarþý setleri oluþturularak her iki yanýyeþillendirilmiþtir. Kýþýn sert esen rüzgarlardankorunmak için kentin güneybatýsýnda eko-ormanoluþturulmuþtur. Kentin içine giren yeþil að 8 ayrýakstan oluþur. Astana bir orman kenti olacaktýr.Kazakistan'ýn yeni baþkenti Astana'nýn geliþme masterplaný 1998'de JICA tarafýndan yapýlmýþ ve uluslararasýödül almýþtýr.2005 'de 400.000 nüfusa ulaþacaðý düþünülen kenttelineer bölgeler oluþturulmuþtur (sanayi, konut, kamu,ticari, orman bölgeleri gibi). Dengeli geliþen kentselfonksiyonlarla simbiotik bir kent yaratýlmayaçalýþýlmýþtýr. 2 ana kentsel ulaþým aksý ticaret yapýlarýve kamu alanlarýný baðlar. 3 ayrý çevre yolu arasýndatarým alanlarý ve rüzgarla çalýþan elektrik santralleriplanlanmýþtýr. Ýç çevre yolu içindeyse high-tech parklarönerilmiþtir.Ekolojik planlamanýn ulaþabileceði en uç noktasýsayýlabilecek bu örnek bir devrimdir.Ekolojik ulaþým:Çevreci, saðlýklý ve ekonomik çözümlerle, ulaþým vetaþýným mesafeleri kýsaltýlmasý, petrol ürünlerinedayalý enerji kullanýmý ulaþýmda minimize edilmelidir.. Çin'de yaygýnlýðý bilinen, günümüzde özellikleAvrupa'da yaygýnlaþan bisikletle ulaþým hem saðlýklýhem de çevreci bir çözüm. Konya'da azýmsanmayacakkadar kullanýlýyor. Ankara'da ise ODTÜ öðretimelemanlarý derneðinin açtýðý bir yarýþma sonucubisikletli yaþama yönelik çalýþmalar baþladý. Çevreciulaþým araçlarýna PV ile çalýþan fayton ve otomobilleride ekleyebiliriz.. Su yollarýnýn kullanýlmasý: Ýstanbul, Ýzmir gibibüyük metropollerin su yollarýný kullanmak için büyükpotansiyelleri var. Ankara Gölbaþý için geliþtirilmiþ birekolojik ulaþým projesi resimler arasýnda yer almakta.. Toplu taþým ve demir yollarýna önem verilmelidir.. Ýmar planý uygulamalarýnýn ekolojik deðerleridikkate almadýðý görülmektedir. Bölge planlamasýyapýlmamakta, yaygýn olarak yerel yönetimler 1/1000uygulama imar planýný kullanmaktadýrlar. Bu planlardaada bazýnda karar verilmekte, parsellerde minimumçekme mesafesi verilerek yapýlaþmaya izinverilmektedir. Kentsel tasarým planlarý olmadan, binaaralýklarý ve konumlarýnda iklim, ýþýk durumu,yönlenme, hava sirkülasyonu, doðal enerji gibi çokönemli konulara deðer verilmeden yapýlan bu planlar,kentleri günümüzde sürdürülebilirlik anlamýndasýkýntýya sokmaktadýr. Bunun en belirgin örneðiKeçiören'de görülmektedir. Dere tabanýndayoðunlaþan yapýlaþma problemleri ve havakanallarýnýn tamamen kapanmasýyla vadi deyaþayanlar boðulmaktadýr.. Kentlerdeki fiziki geliþmeyi dolaysýz olarakyönetme ve denetleme aracý olan 3194 sayýlý ÝmarKanunu, ülkemiz gibi güneþ ýþýnýmlarý yönündenoldukça uygun konumda olan bir ülkede bu deðerleriönemsememektedir. Ýmar Kanununun: doðaliklimlendirme, hava akýmlarý, güneþten yararlanmav.b. çevreci ilkelere dayalý, yapý yüksekliði-yol iliþkisinekararlar getirmesi beklenmektedir. Temelindeparselasyona dayanan planlama sistemi ise zamanzaman bu olanaðý zorlamaktadýr.. Ýmar Kanunun 28.maddesinde konutbölgelerinde arka bahçe uzunluðunun h/2 olmasýöngörülse de, gerekli yapý derinliði için 2-3 m ye kadarinilmesine izin verilebilmektedir. Bu da çok katlý biryapýda güneye bakan arka bahçenin yýl boyu güneþalamayacaðý anlamýna gelir.. Ýmar Kanunun enlem, iklim bölgesi, yönparametreleri dikkate alýnmadan standart formüllergetirmesi ekoloji açýsýndan sakýncalýdýr. Ayrýcakanunda getirilen kiþi baþýna düþen yeþil alan oranlarýçok düþüktür. Nüfus yoðunluðuna ve kentkarakteristiðine göre bu standartlar arttýrýlmalýdýr.Dahasý yeþil yenebilir nitelikte olmalýdýr.Buradan yerel yönetimler için bazý öneriler çýkarýlabilir;. Yönetici kararlarý ve davranýþlarýnýetkileyecek bilgiler hýzla basit kitapcýklaradönüþtürülmelidir. (Teksas- Austin'de olduðu gibi). Belediye meclisi eliyle alýnacak kararlar içintasarýlar hazýrlanmalýdýr.. Ýmar planlarý ve yönetmelikte yapýlacak önerive deðiþiklikler bir çalýþma grubu tarafýndan elealýnarak yeni bir imar yönetmeliði taslaðýhazýrlanmalýdýr.1970'lerde ortaya çýkan enerji krizi, enerji bilinçlimimarinin geliþtirilmesi yönünde araþtýrmalaryapýlmasýnýn nedeni olmuþtur. Bu dönemde güneþenerjisi araþtýrma yapýlarý inþa edilmiþ, bunlarýnperformanslarý incelenmiþtir.Anadolu iklimle uyumlu mimarinin en güzel örneklerinibarýndýrmaktadýr. Ancak ülkemizin bugünkümimarisine, ne bu birikim ne de yapýlan araþtýrmalaryansýmaktadýr. Son otuz yýlda büyük ölçekli toplukonutlar inþa edilmiþtir. Marmara depremi sonrasýyeni yapýlaþma gereksinimi doðmuþtur. Enerjibilincinin bu süreçlere yansýmadýðý görülmektedir.Bugünün yönetimi 100.000 yeni konutiçin talimat vermiþtir. Marmaradepreminde ýskalanan çevreciolabilme olanaðý bu seferkaçýrýlmamalýdýr.Bugün yeni bir enerji krizi ile yüz yüzeyiz. Bilinçlimimari tasarým ile yapý ýsýtma ve havalandýrmasýndakullanýlan enerjinin yarýya indirilmesi mümkündür.Bunun maliyete getirdiði % 10 luk fark ise enerjikullanýmýnýn azalmasý nedeniyle kýsa sürede kendisinifinanse etmektedir. Bu konuda politika üretilirken;yapýlaþma ve enerji ile ilgili devlet ve yerel yönetimbirimleri iþbirliði içinde olmalýdýr. Özellikle edilgenenerjili ve bulunduðu çevreye uyumlu yapýlaþmaaraþtýrmalarý yanýnda örnek ve öncü uygulamalarýndesteklenmesi temiz enerji politikalarýnýn baþarýsýyolunda önemlidir.Yaþamý yeniden “dayatýlana alternatif” olarakkurma düþüncesiyle yola çýkmak, kuþkusuz kiyöntemleri ve araçlarý da sorgulamaktan geçer.Planlama ve mimari tasarýmda ekolojik ilkeleryani doðal döngülerin saðlanmasý çýkýþnoktasýdýr. Bu ilkeler arasýnda; yapýlardaalternatif enerji kullanýmýný (güneþ enerjisi,rüzgar enerjisi, jeotermal enerji, biyo-kütle, biyogaz,biyo-diesel v.b.), atýk sularýn yenidenkullanýmýný, yaðmur sularýnýn toplanmasýný vetekrar kullanýmýný, kompost gübreninkullanýmýný, çevreci malzeme kullanýmýný veyenilebilir peyzaj tasarýmýný sayabiliriz.Yeni Alman Parlamentosu (Reýschtag) - Norman Foster