Alevilerin Hadis Algısı* - DEM

A. Temel Kurum-Kavram veErkânın DelillendirilmesindeSünnet-Hadisin YeriAlevi kimliğine sahip yazarların eserlerine bakıldığındatemel kurum, kavram ve erkân ile ilgiliuygulamaların sünnet-hadise dayandırılması konusundaortak bir tutum sergilendiği söylenemez.Bununla birlikte erkânın sünnet-hadise dayandırılanen belirgin uygulamaları, Cem, İkrar, Musahiplik,tevella-teberra olarak gösterilirken bazıeserlerde On İki hizmet ve Düşkünlük de sünnethadisile ilişkilendirilmektedir.Dede veya babaların önderliğinde gece yapılandinsel tören olarak tanımlayabileceğimiz Cem Ayini,çeşitli maksatlarla yapılabilirse de, Yola Giriş -İkrar - (Biat) Cemi, Görgü Cemi, Abdal Musa Cemiolmak üzere üç grupta toplanabilir. Cem Ayini genellikle,Hz. Peygamber’in iştirak ettiği varsayılankırklar meclisi rivayetine dayandırılır. 6mensup yazarların büyük çoğunluğu tarafından,söz konusu rivayet ya tamamen alıntılanarak yada atıf yoluyla zikredilerek kültür açısından önemineişaret edilmektedir. Kırklar meclisi ile ilgilianlatımların günümüz Alevi-Bektaşi kaynaklarındagenellikle “söylence” nitelemesiyle yer almasıilgili çevrelerde de rivayetin sıhhati konusunda samimikanaat oluşmadığının işareti sayılabilir. 10Kavram ve erkândan Cem, Semah, Sofra, Dem-Dolu gibi uygulamaların Kırklar Meclisi rivayetiile delillendirilmesinde ortak bir tutum görülmekte,On iki hizmet ve Düşkünlük gibi uygulamalarınsünnet-hadise dayandırılmasında aynı ortaktavrı görmek mümkün olmamaktadır. Musahiplikkurumu için bazen Kırklar Meclisi bazen de Hz.Peygamber’in Medine’ye hicretten sonra gerçekleştirdiğikardeşleştirme –özelde Hz. Ali’yi kardeşedinmesi- delil olarak değerlendirilmektedir.İkrar, Hz. Peygamber’in Akabe ve Hudeybiye’dealdığı biatlere dayandırılmaktadır. On iki hizmetGünümüz Alevi-Bektaşi eserlerinde Ehl-i Beyt ile ilgili kullanılanrivayetlerin çok azının sahih hadis kriterlerine sahip olduğu görülürken,önemli bir kısmının ise zayıf rivayetler ya da siyâsî mücadelelerinürünü uydurma rivayetler olduğu görülmektedir.Kırklar Meclisi rivayeti, Cem törenindeki hizmetlerdenSemahın kaynağı olarak da gösterilir. 7Günümüz Alevi-Bektaşi eserlerinden bazıları Cemtöreninde yer alan Tevhid 8 ve Şerbet-İçkinin de 9Kırklar Meclisinden kaldığını kaydederler.Hiçbir hadis kaynağında yer almamasına ve efsanevibir niteliğe sahip olmasına rağmen; kültüre6 Bozkurt, 175-178 Kaya, 343-347; Öz, 155-157; Zelyurt, 306-310; Korkmaz, 211; BAL, 79; Sevin, 250-252. Kırklar Meclisirivayeti için bkz. İmam Cafer-i Sadık Buyruğu, 13-21.7 Tur, 397; Zelyurt, 183; Korkmaz, 310; Öz, 157; Kaya,343; Şener, C.-İlknur Miyase, 60; Varlık, 180,182; Sevin,249,250; Zelyurt, 306; Metin (Dede), 71.8 Kaya, 343. (Tevhit, Alevi-Bektaşi törenlerinin temel kurallarındanbiri olup “Tanrı’nın birliğini, Ali’nin Tanrı’nınvelisi olduğunu vurgulayan ve cemlerde müzik eşliğindesöylenen şiir”dir. Bkz. Korkmaz, 356.9 Kaya, 343; Korkmaz, 211; Zelyurt, 81; Sevin, 259.İkinci Akabe Biatı’nda on iki nakib seçilmesi ileilişkilendirilirken Düşkünlük, Tebük Gazvesi’nekatılmayan üç sahabiye uygulanan yaptırıma dayandırılmaktadır.Bazı Alevi-Bektaşi yazarlar tarafından, Biat-İkrar,ikrarın gece yapılması, ikrarda tarik kullanımı,On İki Hizmet ve Düşkünlüğün dayandırıldığı rivayetlerinbağlamından kopuk yorumlandığı dikkattenkaçmamaktadır; zira bu konudaki rivayetlerleAlevilik-Bektaşilikteki uygulamalar arasındagerçekçi bir mukayese yapıldığında bağlantı kurmaktagüçlük çekilmektedir.Tevella-Teberra, Alevi-Bektaşiliğin temel ilkelerindenbiri olarak görülür. Tevellâ, Ehl-i Beyt’ive Ehl-i Beyt soyundan gelenleri sevmek, aynı zamandaonları sevenleri sevmektir. Teberrâ ise Ehl-i10 bkz. Zelyurt, 310; Bozkurt, 178-181; Küçük, 15.18 DEM DERGİ | YIL 2 SAYI 6