OsmanlÄ±'dan Cumhuriyet'e Misyoner, Ermeni, TerÃ¶r ve Amerika ...

More documents

Recommendations

Info

M. Metin HÜLAGÜ OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E MİSYONER, ERMENİ, TERÖR VE AMERİKA DÖRTGENİNDE TÜRKİYEDİPNOTLAR1Os man Ci la cı, Hı ris ti yan lık Pro pa gan da sı veMis yo ner Fa a li yet le ri, Di ya net Vak fı Yay., Ankara 1982, s. 7; Hi da yet M. Va ha poğ lu, “Osmanlı dan Gü nü mü ze Azın lık ve Ya ban cıOkul la rı, 2. Bas., Bo ğa zi çi Ya yın la rı, İstan bul1992, s. 25.Ba zı araş tır ma cı lar da Hz. İsa’ nın ve ha va ri le -ri nin yap mış ol du ğu di ni yay ma ça lış ma la rı nın,teş kilât ha lin de ya pı lan or ga ni ze bir fa a li yet olmadı ğı, sa de ce teb liğ ama cı ta şı dı ğı dü şün ce -siy le bu dö nem de ki ça lış ma la ra mis yo nerfa a li yet le ri ola rak bak ma mak la zım gel di ği ni belirtmek te dir ler. Bkz.: Şaban Kuz gun, “Mis yo -ner lik ve Hı ris ti yan Mis yo ner li ği ninDo ğu şu ”, Er ci yes Üni ver si te si İla hi yat Fa kül -te si Der gi si, No. 1, Cum hu ri ye tin 60. Yı lı na Armağan, Kay se ri 1983, s. 66.2Nec met tin Toz lu, “Os man lı İmpa ra tor lu ğun -da Mis yo ner Okul la rı ” Os man lı, Ye ni Tür ki yeYa yın la rı, An ka ra 1999, c. 5, 329.3Nu ret tin Pol van, Tür ki ye’ de Ya ban cı Öğ re tim,c. I, Mil li Eği tim Ba kan lı ğı Ya yın la rı, İstan bul1952, s. 66 ve 69-70.4Ay rın tı lı bil gi için bkz. Pol van, a.g.e., s. 60-125.5A. Al per Ga zi gi ray, Os man lı lar dan Gü nü mü -ze Ka dar Ve si ka lar la Er me ni Te rö rü nünKay nak la rı, İstan bul 1982, s. 68.6Ka mu ran Gü rün, Er me ni Dos ya sı, İstan bul1988, s. 57-58.7Ga zi gi ray, a.g.e., s. 70.8Toz lu, a.g.m., s. 329-30.9Bu tür ra por la ra ör nek ol ma sı ba kı mın dan ba -kı nız: Kay se ri San ca ğı Hak kın da Teğ men BennetTa ra fın dan Ha zır la nan Ge nel Ra por (1880),Çe vi ren: Uy gur Ko ca ba şoğ lu, Ara lık 1996, Kayseri.10Toz lu, a.g.m., s. 333.11Baş ba kan lık Os man lı Ar şi vi (Kı sa ca: BO A),Sa da ret Hu su si Ma ru zat Ev ra kı (Kı sa ca:Y.A.Hus.): Dos ya No: 327; Sı ra No: 61; Ta rih:14. 1. 1312.12BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 338; Sı ra No: 100;Ta rih: 15. 05. 1313.13BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 289; Sı ra No: 90;Ta rih: 29.7.1311.14BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 276; Sı ra No: 69;Ta rih: 10.12.1310.15Bu tür bil gi len dir me ler için ba kı nız: Bilâl N. Şim -şir, İngi liz Bel ge le rin de Os man lı Er me ni le ri(1856-1880), Ter. Şina si Orel, İstan bul 1986, s.100, 101, 108, 107, 418, 419, 420.16Toz lu, a.g.m., s. 333.17Gü rün, a.g.e., s. 55.18Toz lu, a.g.m., s. 332.19Ko ca ba şoğ lu, a.g.m., s. 341.20BO A, Y.A.Hus: Dos ya No: 352; Sı ra No: 89; Ta -rih: 19. 12. 1313; Gü rün, a.g.e., s. 55.21BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 225; Sı ra No: 8;Ta rih: 1319 L. 14.22BO A, Yıl dız Esas Ev ra kı (Kı sa ca: Y.E.E.): Kı -sım No: 11; Ev rak No: 300-301; Zarf No: 54;Ku tu/Kar ton No: 136.23BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 321; Sı ra No: 68;Ta rih: 09. 09. 1312.24Ko ca ba şoğ lu, a.g.m., s. 342.25A.g.m. ve yer.26Ko ca ba şoğ lu, a.g.m., s. 340, 342.27Toz lu, a.g.m., s. 336.28Ko ca ba şoğ lu, a.g.m., s. 345-345.29İstik lal Har bi Ko lek si yo nu Ka ta lo gu (Kı sa ca:İ.S.H.) Ge nel kur may Ba sı me vi, An ka ra 1996:Dos ya No: E: 8; Y: 104; Bel ge No: 32-1; B.A.:1; Ta rih: 10.06.1335.30Baş ba kan lık Os man lı Ar şi vi (Kı sa ca: BO A),Sa da ret Hu su si Ma ru zat Ev ra kı (Kı sa ca:Y.A.Hus.): Dos ya No: 2123 (4189); Sı ra No:13; Ta rih: 4. Za. 1327; BO A, Ki li se Def te ri:Say fa: 67-68; Bel ge No: 88/2027; BO A, Ki li seDef te ri: Say fa: 69; Bel ge No: 124/2044; BO A,Y.A.Hus.: Dos ya No: 2163 (4196); Sı ra No: 15;Ta rih: 8. Za. 1327.31BO A, Sa da ret Resmî Ma ru zat Ev ra kı (Kı sa -ca: Y.A.Res.): Dos ya No: 349; Sı ra No: 79; Ta -rih: 27. 10. 1313; BO A, Y.A.Hus.: Ge nel No:420; Hu su si No: 78; Ta ri hi: 18 R. 1315.32BO A, Y:A.Hus.: Dos ya No: 346; Sı ra No: 46;Ta rih: 8. 9. 1313.33BO A, Y.A.Res: Dos ya No: 348; Sı ra No: 70;Ta rih: 10. 10. 1313.34BO A, Y.A.Res: Dos ya No: 78; Sı ra No: 42; Ta -rih: 9. 27.1313.35BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 345; Sı ra No: 104;Ta rih: 27. 08. 1313.36BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 346; Sı ra No: 50;Ta rih: 9. 9. 1313.37BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 344; Sı ra No: 135;Ta rih: 17. 08. 1313.38BO A, Y.E.E.: Kı sım No: A; Ev rak No: 24/XI;Zarf No: 24; Ku tu/Kar ton No: 132.39BO A, Sa da ret Ev ra kı Mek tu bi Mü him me Kalemi: (1256-1266) (Kı sa ca: A.MKT.MHM) c. I:Dos ya No:1; Sı ra No: 14; Ta rih: 1260.1.17.40BO A, Mec lis-i Vü ke la Ana li tik En van te ri(1895-1909) (Kı sa ca: M.V.): Sı ra No: 879; Dos -ya No: 97; Göm lek No: 73; Ta rih: 1317 S. 9.41BO A, Y.A.Hus.: Ge nel No: 409; Hu su si No:84; Ta ri hi: 22. 04. 1318.42BO A, Cev det Tas ni fi, Ha ri ci ye: Sı ra No:4935; Ta rih: 24 M. 1261.43Toz lu, a.g.m., .s 332-33.44BO A, Y:A.Hus.: Dos ya No: 1719 (883); Sı raNo: 36; Ta rih: 11. B. 1310.45BO A, Ha ri ci ye İra de le ri 1320-34: Sı ra No:2431; Ge nel No: 2073; Hu su si No: 48; Ta rih:1313 L. 7.46Meh met Ho ca oğ lu, Ar şiv ve si ka la rıy la Ta rih -te Er me ni Me za li mi ve Er me ni ler, İstan bul1976, s. 123.47Gü rün, a.g.e., s. 60-61.48Ga zi gi ray, a.g.e., s. 275-276.49İsma il Öz çe lik, Mil li Mü ca de le de Gü ney Cephesi: Ur fa (30 Ekim 1918-11 Tem muz 1920),Kül tür Ba kan lı ğı Ya yın la rı, An ka ra 1992, s. 233,235.50Ed mund Henry Al lenby (1861-1936) İngi liz komutan. İngi liz man da ter li ğin de ki Fi lis tin ’in ilk valisi.51A.g.e., s. 208-209.52Ha lil Me tin, Tür ki ye’ nin Si yasî Ta ri hin de Ermeni ler ve Er me ni Olay la rı, MEB Ya yın la rı:2437, Araş tır ma İnce le me Di zi si: 32, İstan bul1992, s. 83-84.53BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 328; Sı ra No: 60;Ta rih: 26. 11. 1312.54Ko ca ba şoğ lu, a.g.m., s. 347.55Frank An drews Sto ne, Aca de mi es for Ana to -li a. A Study of the Ra ti o na le, Prog ram andIm pact of the Edu ca ti o nal Ins ti tu ti ons Sponsored by the Ame ri can Bo ard in Tur key:1830-1980, The Uni ver sity of Con nec ti cut.1984, s. 223.56A.g.e., s. 250-251.57Sto ne, a.g.e., s. 229, 231-232.58Ko ca ba şoğ lu, a.g.m., s. 347.59Hü se yin Na zım Pa şa, Er me ni Olay la rı Ta ri hiI, T. C. Baş ba kan lık Dev let Ar şiv le ri Ge nel Müdürlü ğü Os man lı Ar şi vi Da i re Baş kan lı ğı Ya yınNo: 15, An ka ra 1998, s. 173-174.60BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 405; Sı ra No: 60;Ta rih: 20. 12. 1317.61BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 406; Sı ra No: 55;Ta rih: 13. 1. 1318.62Ko ca ba şoğ lu, a.g.m., s. 348.63BO A, Y.M.Mar: Dos ya No: 74; Sı ra No: 45; Ta -rih: 11.7.1310; BO A, Y.M.Mar.: Dos ya No: 74;Sı ra No: 64; Ta rih: 15.7.1310.448Journal of Islamic Research 2007;20(4)
OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E MİSYONER, ERMENİ, TERÖR VE AMERİKA DÖRTGENİNDE TÜRKİYEM. Metin HÜLAGÜTo ma yan ai le si ge nel ola rak Os man lı Dev le ti’ -ne kar şı düş man ca bir ta vır içe ri sin de ol muş -tur. Ör ne ğin To ma yan ’a ila ve ten am ca sı Va hanve am ca za de si To ma yan Ar tin de Os man lı idaresi aley hin de ça lış mış tır. İş lemiş ol du ğu bir kı -sım suç lar dan do la yı am ca sı Amas ya’ yasü rül müş, am ca za de si de ma ruz kal dı ğı ce za -dan Lon dra’ ya fi rar ede rek kur tul muş tur. Bak:BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 292; Sı ra No: 166;Ta rih: 30.9.1311; BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No:269; Sı ra No: 36; Ta rih: 11. 7. 1310.Mer zi fon ka za sın da boz gun cu luk çı ka ran veza rar lı fi kir ler ya yan Er me ni ele baş la rı nın biran ev vel ya ka la na rak ad li ye ye tes lim edil me le -ri nin is ten me si do la yı sıy la Mer zi fon Ko mi te si’ -nin baş ka nı To ma yan Ar tin Os man lı hü kü me tita ra fın dan ele ge çi ril mek üze re uzun bir sü reta ki ba ta uğ ra mış tır. Ni ha yet Mer zi fon Er me niai le le rin den Meh ran ad lı şah sın evin de giz len -miş ol du ğu nun ih bar edil me si üze ri ne adı ge -çen şah sın evi idarî ma kam lar ca ku şat ma yaalın mış tır. Bas kı na, ge rek To ma yan Ar tin vege rek se Meh ran ad lı şah sın si lah la kar şı lık vermişler, çı kan ça tış ma ne ti ce sin de her iki si deya ra lı ola rak ele ge çi ril miş ve tu tuk lan mış lar -dır.64BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 323; Sı ra No: 113;Ta rih: 12. 10. 1312.65Ot to man Arc hi ves, Yıl dız Col lec ti on, The Armeni an Qu es ti on, c.1, 1989, s. XXV.66BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 269; Sı ra No: 100;Ta rih: 19. 7. 1310.67BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 272; Sı ra No: 56;Ta rih: 10.9.1310.68BO A, Y.A.Hus.: Sı ra No: 44; Dos ya No: 272;Ta rih: 9.9.1310.69Gü rün, a.g.e., s. 191.70BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 269; Sı ra No: 36;Ta rih: 11. 7. 1310.71Gü rün, a.g.e., s. 190.72BO A, Y.A.Hus.: Sı ra No: 38; Dos ya No: 274;Ta rih: 4.11.1310; BO A, Y.M.Mar.: Dos ya No:77; Sı ra No: 154; Ta rih: 28.10.1310; BO A,Y.M.Mar.: Dos ya No: 74; Sı ra No: 64; Ta rih:15.7.1310.73BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 75; Sı ra No: 188;Ta rih: 23.8.1310.74BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 277; Sı ra No: 33;Ta rih: 18.12.1310.75BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 277; Sı ra No: 92;Ta rih: 24.12.1310.76BO A, Y.A.Hus: Dos ya No: 276; Sı ra No: 94;Ta rih: 15.12.1310.77Hü se yin Na zım Pa şa, a.g.e., s. 27.78Do cu ments Dip lo ma ti qu es Ot to mans Af fa i -res Ar me ni ens, Vol. I (1886-1893), ed. par. B.N. Şim şir, An ka ra 1985, s. 292.79BO A, Y.A.Hus.: Sı ra No: 70; Dos ya No: 274;Ta rih: 7.11.1310; BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No:274; Sı ra No: 115; Ta rih: 12.11.1310.80BO A, Y.A.Hus.: Sı ra No: 89; Dos ya No: 277;Ta rih: 15.1.1311; BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No:278; Sı ra No: 89; Ta rih: 15.1.1311; Gü rün,a.g.e., s. 191.81BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 278; Sı ra No: 69;Ta rih: 12.1.1311. Er me ni olay la rı na ka rı şan larhak kın da Fran sız ca’ ya ter cü me et ti ril miş olanAn ka ra mah ke me si ila mı nın Türk çe ola rak gazete ler de neş re dil di ği gi bi ila mın Fran sız ca’ sı -nın da ga ze te ler de neş ri nin uy gun ola ca ğıka rar laş tı rıl mış tır. Bak: BO A, Y.A.Hus.: Dos yaNo: 278; Sı ra No: 107; Ta rih: 19.1.1311.82BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 278; Sı ra No: 145;Ta rih: 24.1.1311.83BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 278; Sı ra No: 111;Ta rih: 19.1.1311.84Do cu ments Dip lo ma ti qu es Ot to mans Af fa i -res Ar me ni ens, c. I, s. 253.85A.g.e., s. 343.86BO A, Y.A.Hus: Dos ya No: 276; Sı ra No: 61;Ta rih: 12.09.1310.87BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 276; Sı ra No: 98;Ta rih: 15.12.1310.88BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 276; Sı ra No: 77;Ta rih: 11.12.1310.89BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 276; Sı ra No: 98;Ta rih: 15.12.1310.90BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 273; Sı ra No: 111;Ta rih: 19.10.1310.91BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 278; Sı ra No: 140;Ta rih: 23.1.1311; BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No:278; Sı ra No: 80; Ta rih: 14.1.1311; Ka mu ranGü rün, Er me ni Dos ya sı, İstan bul 1988, s. 191.92BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 277; Sı ra No: 84;Ta rih: 24.12.1310; Gü rün, a.g.e., s. 191.93BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 277; Sı ra No: 150;Ta rih: 21.12.1310.94BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 278; Sı ra No: 80;Ta rih: 14.1.1311.95Do cu ments Dip lo ma ti qu es Ot to mans Af fa i -res Ar me ni ens, s. 445.96BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 277; Sı ra No: 72;Ta rih: 22.12.1310.97BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 277; Sı ra No: 120;Ta rih: 26.12.1310.98Do cu ments Dip lo ma ti qu es Ot to mans Af fa i -res Ar me ni ens, s. 351.99Me tin, a.g.e., s. 107.100BO A, Y.A.Hus.: Dos ya No: 326; Sı ra No: 102;Ta rih: 9. 11. 1312.101Ge nel kur may As ke ri Ta rih ve Stra te jik EtütBaş kan lı ğı (Kı sa ca ATA SE), İ.S.H.-1: Ku tu:16; Dos ya No: E: 167; Y: 45; B.A.: 1; Ta rih:15.06.1335.102ATA SE, İ.S.H.-5; Sı ra: 210; Ku tu: 193; Gömlek:191; Adet: 1; Ta rih: 27.10.1334; Ko ca ba -şoğ lu, a.g.m., c. 5, s. 348.103Ge ne ral Da vis ’in, esa sen İngi liz le rin ken di ter tipve taz yi ki so nu cu mey da na gel miş olan, Ur fa’ dabir Ame ri kan mis yo ne ri ne si lah çe kil me si ola yı -nı Ur fa’ nın iş ga li için ye ter li gör müş ve şeh ri iş galet miş tir. Bak: ATA SE, İ.S.H.-3.: Ku tu: 79; Dos -ya No: E: 220; Y: 251; B.A.: 6; Ta rih: 16.03.1335.104ATA SE, İ.S.H.:-2: Ku tu: 33; Dos ya No: E: 171;Y: 94; B.A.: 1; Ta rih: 10.07.1335; ATA SE,İ.S.H.:-5: Ku tu: 206; Dos ya No: E: 8; Y: 104;B.A.: 3; Ta rih: 07.06.1335; ATA SE, İ.S.H.:-5:Ku tu: 206; Dos ya No: E: 8; Y: 104; B.A.: 2; Ta -rih: 03.07.1335; ATA SE, İ.S.H.:-5: Ku tu: 206;Göm lek: 30; Adet: 3; Ta rih: 07.06.1335.105ATA SE, İ.S.H.:-5: Ku tu: 206; Dos ya No: E: 8;Y: 104; B.A.: 3; Ta rih: 07.06.1335.106ATA SE, İ.S.H.:-5: Ku tu: 206; Dos ya No: E: 8; Y:104; B.A.: 3; Ta rih: 07.06.1335; ATA SE, İ.S.H.:-2: Ku tu: 33; Dos ya No: E: 171; Y: 94; B.A.: 1;Ta rih: 10.07.1335; ATA SE, İ.S.H.:-5: Ku tu: 206;Dos ya No: E: 8; Y: 104; B.A.: 2; Ta rih:03.07.1335; ATA SE, İ.S.H.:-3: Ku tu: 91; Dos yaNo: E: 118; Y: 291-A; B.A.: 2; Ta rih: 08.06.1335.107ATA SE, İ.S.H.:-2: Ku tu: 33; Dos ya No: E: 171;Y: 94; B.A.: 1; Ta rih: 10.07.1335; Harp Ta ri hiVe si ka la rı Der gi si, Ey lül 1952, Yıl: 1, Sa yı: 1,Ge nel kur may Ba sı me vi, An ka ra. Ve si kaNo:101; ATA SE, İ.S.H.:-5; Ku tu: 206; Dos yaNo: E: 8; Y: 104; B.A.: 1; Ta rih: 10.06.1335.108ATA SE, İ.S.H.:-3; Ku tu: 91; Dos ya No: E: 118;Y: 291-A; B.A.: 2; Ta rih: 08.06.1335; Harp Tarihi Ve si ka la rı Der gi si, Ey lül 1952, Yıl: 1, Sa -yı: 1, Ge nel kur may Ba sı me vi An ka ra. Ve si kaNo:101; ATA SE, İ.S.H.:-5; Ku tu: 206; Dos yaNo: E: 8; Y: 104; B.A.: 1; Ta rih: 10.06.1335.109ATA SE, İ.S.H.:-3: Ku tu: 91; Dos ya No: E: 118;Y: 291-A; B.A.: 2; Ta rih: 08.06.1335; ATA SE,İ.S.H.:-5; Ku tu: 206; Dos ya No: E: 8; Y: 104;B.A.: 1; Ta rih: 10.06.1335.110ATA SE, İ.S.H.:-5: Ku tu: 206; Dos ya No: E: 8;Y: 104; B.A.: 3; Ta rih: 07.06.1335.111ATA SE, İ.S.H.:-1: Ku tu: 23; Dos ya No: E: 16;Y: 64; Göm lek: 102; B.A.: 1; Ta rih: 03.07.1335.112ATA SE, İ.S.H.:-3: Ku tu: 105; Dos ya No: E:115; Y: 341; B.A.: 1; Ta rih: 26/05/1335; ATA -SE, İ.S.H.:-3: Ku tu: 105; Dos ya No: E: 115; Y:341; B.A.: 11; Ta rih: 27.05.1335.113Pon tus Me se le si, Yay ma Ha zır la yan: Dr. Yıl -maz Kurt, Tür ki ye Bü yük Mil let Mec li si Hü kü -me ti Mat bu at Mü di ri yet-i Umu mi ye si ta ra fın danbel ge le re da ya nı la rak ha zır lan mış tır. Mat bu at veİstih ba rat Mat ba a sı, An ka ra 1922, TBMM Ba sı -me vi. TBMM Kül tür, Sa nat ve Ya yın Ku ru lu Ya -yın la rı No: 68, s. 369; Gü rün, a.g.e., s. 190.Journal of Islamic Research 2007;20(4) 449
Page 4 and 5: M. Metin HÜLAGÜ OSMANLI’DAN CUM
Page 22: M. Metin HÜLAGÜ OSMANLI’DAN CUM

OsmanlÄ±'dan Cumhuriyet'e Misyoner, Ermeni, TerÃ¶r ve Amerika ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?