PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

A.Ü.F.F. Döner Sermayeişletmesi YaymlanNo: 40KIMYA BİLİMLERİKAYNAKLARIYARALANMA VE ARAŞTİRMAProf. Dr. Ender ERD İKA.Ü. Fen FakültesiAnkara, 1996

ÖNSÖZHaz ırlanmas ı için verilen zaman ve enerji göz önüne al ın ırsa, kimyabilimleri kaynaklar ı (kimya literatürii), kimyac ı için en pahal ı araçt ır. Ohalde,en iyi bir ş ekilde korunmal ı ve etkinlikle yararlan ınal ıd ır..Bir kimyac ı istedi ğ i bilginin kaynaklara geçmi ş olabilece ğini bilmeli,gerekirse bunu elde edebilece ğini bilmeli ve her türlü bilgiyi elde edebilmekiçin gerekli kaynaklar ın ne oldu ğ unu ve istedi ğini çabuk ve tamam olaraknas ıl bulabilece ğini bilmelidir. Bu bilgiden yoksun kald ığı sürece, bulunmu şolanlar ı yeniden bulmak, yap ılan yanl ış l ıklar ı tekrarlamak ve mesle ğ indekigeli şmeleri izleyememek gibi pek çok istenmeyen durumla kar ş da şabilir.Ohalde bir kimyac ı, kimya bilimleri kaynaklar ın ı iyi tantmalt ve iyi b4r kaynakara şt ır ıc ı*: olmal ıd ır; bu bilgilerin de ö ğrenci iken edinilmesi gere ğ i aç ıkt ır.Bu kitap, kimya bilimleri lisans ve lisan-üstü ö ğrencilerine, kiiapl ıkolanaklar ı n ı en yararlz ve verimli bir ş ekilde kullanabilmek için gerekli bilgiyitoplu olarak vermek ve akademik ve endüstriyel ara ş t ır ıc ılar için bir kaynakara ş t ırmas ı ba ş vuru kitab ı olu şturmak amac ıyla haz ırlanm ış t ır.Çal ış mamt , kimyac ılar ın yararl ı bulmalar ıMart 1980, AnkaraEnder Erdik

içiNDEKILERÖNSÖZİÇ INDEKILERiiiBÖLÜM İ . GIRI Ş KIMYA BILIMLERI KAYNAKLARI (KIMYALITERATÜRÜ) VE ARA ŞTIRMASI1. 1. Kimya Bilimlerinde Kaynak Ara ştırmas ı1.2. Kimya Bilimleri Kaynaklar ı Türleri 2BÖLÜM 2. BIRINCIL KAYNAKLAR — ÖZGÜN MAKALE DERGILERI .. 42. 1. Özgün Makale Dergileri Türleri2.2. Önemli Dergilerin Bilim Dallanna Göre Düzenlen ınis Listesi2.3. Makalelerin Kopyalann ın Sağlanması. Makalelerin Önbask ılan,Ay nbak ılan4172.4. Süreli Yay ınlar Listeleri Için Kaynaklar 17BÖLÜM 3. BIRINCIL KAYNAKLAR — PATENTLER 183. 1. Patentlerin Özelli ği ve Yarar ı 183.2. Patent Kaynaklar ı ve Patent Ara ştırması 19BÖLÜM 4. BIRINCIL KAYNAKLAR — ÇE Ş ITLI KAYNAKLAR 234.1. Tezler 234. 2. Üretici ve Sat ıc ı Firmalar ın Teknik Yay ınlar ı 24BÖLÜM 5. IKINCIL KAYNAKLAR — ABSTRAKT DERGILERI 255. 1. Abstraktlar ve Abstrakt Haz ıriama 255.2. Themical Abstracts" 275. 3. Diğer Abstrakt Dergileri ve Abstrakt Servisleri 315.4. Abstrakt Öncesi Duyuru Servisleri 34BÖLÜM 6. IKINCIL KAYNAKLAR — TARAMA YAZİLAR! DERGILERI 376.1. Tarama Yaz ıları Kaynakları Türleri 376.2. Tarama Dergilerinin ve Tarama Serilerinin Kimya Bilim Dallar ınaGöre Düzenlenmi ş Listesi 386. 3. Tarama Yaz ılar ı İ çin Kdavuzlar 42v

BÖLÜM 7. 1KINCIL KAYNAKLAR - D iZiNLER 437. 1. Dizin Türleri 437. 2. Yazar Dizinleri 457. 3. Konu Dizinleri 457. 4. Formül Dizinleri 497.5. Patent Numaras ı D izinleri 517.6. Önemli Dizinler 527. 7. Bilim Dallar ı Aras ı Dizinler 527. 8. 'Science Citation Index" 53BÖLÜM 8. iK INCIL KAYNAKLAR - KAYNAK YAP İTLAR 568. 1. El Kitaplar ı 568. 2. Kaynak Kitaplar 628. 3. Ansiklopediler ve Sözlükler 728. 4. Monograflar 748.5. Ders Kitaplar ı 75BÖLÜM 9. ÜÇÜNCÜL KAYNAKLAR 779.1. Kimya Bilimleri Kaynaklar ı ve Araştırmas ıİ çin Kaynaklar 779. 2. Bilim K ılayuzlan 779. 3. Kitap Listeleri ve Süreli Yay ınlar Listeleri İçin Kaynaklar 779. 4. Sözlükler 789.5. K ılavuzlar ve Ticari Kataloglar 78BÖLÜM 10. K İTAPLIKLAR VE YARARLANMA 8110.1. Kitapl ıklar 81102. Kitapl ık Düzeni ve Olanaklar ı 8210.3. Kitapl ık S ımflama Sistemleri 8210.4. Kitapl ık Kart ı Kataloglan 86BÖLÜM 11. KAYNAK ARA ŞTIRMASI 8811.1. K ı sa Ara ştırma 8911.2. Sistematik Ara ştırma 9111.3. Kaynak Bilgisinin Kaydedilmesi 9511.4. Kaynak Listesi Haz ı rlanmas ı 9811.5. Ara ştınc ın ın Bilgisinin Güncelli ğini Sağlaması 99vi

EK 1 KIMYA KAYNAKLAR İ VE ARA ŞTİ RMAS İ IÇIN KAYNAKLAR . . . 101EK 2SÜRELI YAY İ NLAR LISTELERI VE KITAP LISTELERI İ Ç İNKAYNAKLAR 104EK 3 RUSÇA KAYNAKLAR IÇIN ÇEVIRI OLANAKLAR, 108EK 4 KAYNAK LISTELERINDE KAYNAK GÖSTERILMESI 113-EK 5KIMYASAL BILE Şİ KLER İ N ADLANDIRILMASI (KIMYANOMENKLATOR0) İ ÇIN KAYNAKLAR 115EK 6 ORGANIK KIMYADA "BEILSTE1N HANDBUCH" İÇINKULLANMA KILAVUZU 117D İZ İN 127vii

BÖLÜM 1GIRI Ş. KIMYA BILIMLERI KAYNAKLAR!(KIMYA L İ TERAT'ÜRÜ) VE ARA Ş TIRMASI1.1. Kimya Bilimlerinde Kaynak Ara ştırmasıKitapl ı k bir kimyaC ı için en yararl ı araçt ır ve bir kirnyac ın ın kimya kaynaklar ı ve nas ı lyararlamlacağı konununda bilgi edinmemesi çok büyük bir eksiklik*.Günümüzde bir konu ile ilgili her şeyi bilmeye olanak yoktur, fakat gerekti ğindenereden ve nas ıl öğrenileceği bilinmeli ve yenilikleri izlemeye zaman ayr ılmal ıd ır. Kimyabilimlerinde şimdiye dek yakla şık dört milyon makale, patent, v.b. yay ı nlanm ıştır ve busay ı her sekiz-oniki y ılda iki kat ına ç ıkmaktad ır. Toplam kimyasal bile şik say ısı 5 milyonkadard ır ve hergün yakla şık 800 tanesi bunlara kat ı lmaktad ır. Bilgi birikiminin böyle üstelartmas ı sonucu, bir kimyac ı, öğretimini tamamlad ıktan yirmi y ıl sonra bilgisinin dört kat ıfazlas ı n ın ve otuz y ıl sonra (emeklili ği s ıras ında) sekiz kat ı fazlas ın ın biriktiğini görecektir.Ohalde, bir ö ğrenci, gelecekte mesle ğinde ba şar ıs ı n ı sürdürebilmek için kimya kaynaklar ın ıgerekti ği gibi ve en fazla verimle ara şt ı rmay ı öğrenmelidir.Kaynak ara ştırmas ı= iki önemli amac ı vard ır, bir konuda daha önce bilinenleribulmak veya bir konu hakk ında bilgi edinmek. Birincisi, konu uzun bir süre çal ışılm ışsaoldukça zordur; fakat ikincisi, e ğer bilginin kaynağı belli ise kolayca ba şar ılar. Kaynakara şt ı rmas ında ba şar ı, ara ştar ıcanin bu konudaki bilgisine ve deneyimine bağ l ıd ır ve bubilgi, kimya kaynaklar ın ı tan ımakla ve kullanmakta edinilir. Hernekadar baz ı bilim adamlar ı,kaynak ara ştırmas ın ın konuya yakla şmadaki çabukluğ u ve tazeliği bozacağı n ı savunurlarsada bu yolda, daha öncekilerin yapt ığı yanl ış l ıklara tekrarlaman ın riski ve bulunmu ş olanlar ıyeniden bulman ın doğ uracak) zaman ve enerji kayb ı çok büyüktür. Sonuçla, bir bilimselara şt ırma için, daima, bir kaynak ara şt ırmas ı gereklidir; fakat bu, hiç bir zaman ara ştı rmayaba şlamay ı engelliyecek kadar uzat ılmamal ı, konunun gerektirdi ği kadar yap ılmal ıd ır.

Kimya kaynaklar ın ın çok az ı ho şça vakit geçirmek için okunur, yay ınlar ı ndaki amaç,kaynak bilgi olu şturmak veya yenilikleri duyurmakt ır. Fakat belli bir konuda da olsa yeniyay ınlar ın hepsini izlemek ve özellikle okuyup ö ğrenmek olanaks ı zd ır. Önemli olan,kaynakbilgisinin nerede bulunaca ğı ve nas ı l yararlan ılacağı konusunda bilgi sahibi olmak ve gerektiğindeba şar ı l ı ve verimli bir kaynak ara şt ı rmas ı yapabilmektir. Bu kitap, i şte bu amaçlaokuyucunun yarar ına sunulmu ştur.1.2. Kimya Bilimleri Kaynaklar ı TürleriKimya kaynaklar ı çe şitli şekillerde s ınrflanabilir. Kaynak bilgisinin konusuna göreveya türüne göre s ımflamalar en çok kullan ıl ır; birincisine Chemical Abstracts örnek verilebilir,fakat ikincisi, kaynaklar ı tan ıtmak amac ıyla daha yararl ıd ır. Çünkü verdikleri bilginintürüne göre s ı n ıflanm ış kaynaklar ın özellikleri bir kere öğrenilirse, istenen konununhangi türlerde ve nas ıl aranacağı da kolayca bilinir.Kimya kaynaklar ın ın verdikleri bilginin türüne göre s ın ıflanmas ı sonucu,birincil veikinci! kaynaklar ortaya ç ıkar, yani özgün (orijinal) bilimsel sonuçlar ı içeren kaynaklarve bu sonuçlar ın derlemelerini ve tart ışmalar ı n ı içeren kaynaklar. Bu iki s ınrf kaynak, hemenbütün temel ve uygulamal ı bilim dallar ı için geçerlidir. Fakat günümüzde, ara ştı r ı c ıyabirinci! ve ikinci! kaynaklar ı kullanmas ında yard ı mc ı olacak kaynaklar da üçüncü! kaynaklarolarak tan ımlanmaktad ır. Bu kitapta, kimya kaynaklar ı , birincil, ikinci!, ve üçüncü! kaynaklarad ı alt ı nda s ın ıflanarak anlat ılm ışt ı r.Birinci! kaynaklar. (Orijinal literatür, Primer literatür). Bu kaynaklar yeni bilgileriiçerirler ve düzenlenmemi ş kaynaklard ır. Özgün makale dergileri, patentler, tezler ve teknikyenilikleri içeren bro şürler en önemlileridir.İkinci) kaynaklar. (Sekonder literatür). Bu kaynaklarda birincil kaynaklardaki bilgiözetlenir (abstrakt dergileri), tart ışılarak derlenir (tarama yaz ılar ı dergileri), dizinlenir(dizinler) veya düzenlenmi ş kaynaklar olan kaynak yap ıtlara yani kaynak kitaplara, elkitaplar ına, sözlüklere, monograflara, ansiklopedilere ve ders kitaplar ına geçirilir. Yanibirincil kaynaklardaki bilgi "dam ıtılarak" fraksiyonlara ayr ı l ır ve en iyi "fraksiyonlar"bu kaynak yap ıtlarda toplan ır.2

Birinci' ve ikincil kaynaklar alt ı nda s ın ıflanm ış olan makale dergileri, abstrakt dergilerive tarama dergileri, ayn ı zamanda süreli yay ınlar (periyodikler) olarak da adland ırıl ır.Fakat makale dergileri birincil ve abstrakt dergileri ve tarama dergileri, ikinci! kaynaklarolduklar ından bu kitapta süreli yay ınlar ad ı alt ında bir bölüm aç ılmam ışt ır; diğer taraftansüreli yay ınlar ın bu türleri aras ında kesin bir s ınır çizmek de olanaks ızd ır. Çünkü süreliyay ınlar ı n bir bölümünde yaln ız makale, bir bölümünde makale ve tarama yaz ısı, bir bölümündeyaln ız abstrakt ve bir bölümünde ise her üçü de yay ıniamr, dolay ıs ıyla birincil veikinci' kaynaklar alt ında ayr ı ayr ı süreli yay ın türlerine yer vermek daha do ğru olacakt ı r.Diğer taraftan seri yay ınlar ad ı alt ında tarama serilerinden, dizin serilerinden ve monografserilerinden da söz açmak gerekir, bunlar da ait olduklar ı ikinci' kaynaklar alt ında anlat ılmışt ır. Sonuçla, bir yay ının süreli, seri, vb. oldu ğ u yay ı nlanma şekline bağ l ı olup içerdiğ ibilginin türü üzerine bir etkisi yoktur, fakat ara ştır ıc ı= yararland ığı yay ı n ın hem türünüve hem de nekadar s ık ve düzenli yay ınland ığ ml bilmesi gerekir.Üçüncü' kaynaklar. Bu kaynaklarda kimyac ılar ve yapt ıklar ı hakk ında bilgi derlenmiştir. Birincil ve ikinci! kaynaklardan yararlanma yollar ı ve kimyasal araç, gereç ve maddelerhakk ı nda k ılavuz ödevini görürler.Bu kitapta, ara şt ır ıcı, birincil, ikincil ve üçüncü) kaynak türleri aras ında, gerekti ğiyerde kimya bilim dallar ına göre s ın ıflanm ış kaynak listeleri de bulacakt ı r.

BÖLÜM 2B İ R İ NC İ L KAYNAKLAR--ÖZGÜN MAKALE DERG İLER1Özgün makale (ing. orijinal paper) dergileri, birincil bilgi kayna ğı olan süreli yay ı n-lard ır. (Süreli yay ınlar ın birinci türü) ve yeni bulu şlar ı özgün ara ştırma raporlar ı olarak yayınlarlar, kaynak olarak kitaplardan Ok farkl ıd ırlar; içerikleri düzenlenmemi ştir ve belirlizaman aralar ında süreli yeni bilgi yay ınlarlar. Bir kitap, k ısa sürede yenili ğini kaybetti ğ ihalde, bir dergi, bilimsel yenilikleri süreli izelr. Kaynak ara şt ı r ıcın ın bilgisinin güncelliğinisağlamas ı için, süreli yay ınlar ı ve özellikle birinci! kaynak olan makale dergilerini okumas ıgerekir; böylece, ikinci' kaynak olan kitaplardan edindi ği bilgiyi tamamlar. Di ğer taraftanmakalelerde, abstraktlara geçmiyen fakat ara ştır ıc ıya yararl ı olacak di ğ er bilgiler bulunduğ ugibi ilgili çal ışmalar hakk ında da kaynak verilir; onun için ara şt ır ıcı kaynak ara ştı rmas ıs ıras ında yaln ız abstrakt taramas ı ile yetinmemelidir.17. Yüzy ı l ın ba şında pek çok bilim derne ği, yay ı n organlar ı nda, üyelerinin ara ştırmaraporlar ın ı yay ı nlar ına ba şlam ışlard ır. İlk dergilerden birisi, 1665 de yay ına baş l ıyan PhilosophicalTransactions of the Royal Society (London) dir (ve günümüzde de yay ınlan ıyor).ilk kimya dergisi, Chemisches journal (1778-1784) ve halen yay ı nlanan en eski kimya dergileriise Annales de Chimie (1789) ve justus Liebig's Annalen der Chemie (1882) dir.19. Yüzy ı l ın ba şında 100 kadar bilimsel dergi yay ınlan ırken 1900 de bu say ı 5000'e ula ş-m ışt ı ve bunun 1300 kadar ı kimya ile ilgiliydi. Günümüzde yakla şık 26 000 bilimsel ve teknikdergi yay ınlanmaktad ır ve Chemical Abstracts kapsam ına al ınan dergi say ıs ı yakla şık12 000 dir.2.1. Özgün Makale Dergileri TürleriDergiler, içerdikleri bilginin (i) türüne, (ii) niteli ğine, (iii) yay ı nlay ı c ılar ına (yay ınevlerine)ve (iv) yay ı nland ı klar ı ülkelere ve dillerine göre s ınıfland ı r ı l ırlar.4

(i)Dergiler, içerikleri temel bilimlere ayr ı ld ığı durumda bilimsel, uygulamal ı bilimlereayr ıld ığı durumda teknik dergiler olarak sm ıfland ır ılabilir; s ıras ıyla Journal of theAmerican Chemical Society ve Industrial and Engineering Chemistry gibi.(ii) Dergiler, daha çok yay ı nlad ıklar ı bilginin türüne göre özgün ara şt ırma rap ırlar ıyay ınl ıyan (genel ve özel dallarda) dergiler ve yenilikleri ve geli şmeleri yay ınl ıyan (temelve uygulamal ı dallarda) dergiler olarak s ınrfland ır ı l ırlar. Birinci s ın ıfa örnek, bilimsel türden .Journal of the Chemical Society veya Annalen der Chemie, uygulamak türden, Journalof the Electrochemical Society veya Chemical Engineering Progress dir. İ kinci s ın ıfa örnekolarak Chemical and Engineering News veya Chemike•—Zeitung verilebilir.(iii) Dergiler, bilim dernekleri veya ticari kurulu şlar taraf ından yay ınlanma özelliklerinegöre de s ı ntfland ırıl ırlar. İ lk sın ıfa filantropik ( İ ng. philanthropic) s ınıf da denir vebu dergiler, tümüyle temel ve uygulamal ı dallarda özgün ara şt ırmalar ı yay ınlarlar. En önemliözellikleri içerdikleri bilginin seçilmi ş ve güvenilir olu şudur. Ticari kurulu şlar ın yay ınlad ığıdergiler-beklenildi ği gibi-daha çok endüstriyel yeniliklere ayr ılm ışlarchr ve yay ı nlar ındakiilk amaç kâr olduğ undan içerdikleri bilginin seviyesi dü şebilir.(iv) Dergilerin ilgi çekici bir s ın ıflamas ı , yay ınl ıyan ülkelere göre yap ılabilir. 1966 daChemical Abstracts Servisi taraf ından yap ılan bir ara ştırmaya göre, Chemical Abstractskapsam ına giren dergilerden yakla şık % 30'u A.BD.de, % 21'i S.S.C.B.de yay ınlanmaktadır; bu ülkeleri, % 12 ile İ ngiltere, % 6 ile Almanya, % 7 ile Japonya ve % 5 ile Fransa izlemektedir.Yine ayn ı ara şt ırmaya göre dergilerin % 55'i İngilizce, % 21'i Rusca, % 7'si Almanca,% 5`i Frans ızca ve % 3'ü Japonca yay ı nlanmaktad ı r.Aşağıda (ii) ve (iii) aynnt ı l ı olarak anlat ı lm ışt ır. .Özgün ara ştırma raporlara yay ınlayan dergiler (Bilimsel dergiler).Bilim dernekleri yay ınlar ıThe Journal of the Chemical Society, bir kimya derne ği taraf ından yay ı nlanan en eskidergidir. 1841'de Proceedings of the Chemical Society (1841-43) olarak yay ı nlanm ış, 1849da Quarterly Journal of the Chemical Society ve 1862'de şimdiki ad ı nialm ışt ı r. 1871-1926aras ında konu ve yazar dizinleriyle beraber abstraktlar da bas ılm ışt ır. Proceedings, 1915'denitibaren Chemical Society'nin çal ış malar ı hakk ı nda bilgi vermek için yay ı nlanm ış, sonra5

unun yerine 1965 de Chemistry in Britain, Chemical Society ve Royal Society of Chemistrynin yay ın ı olarak ç:kar ılm ıştr. journal of the Chemical Society, 1966-1971 aras ında üçbölüm halinde yay ı nlanm ışt ır; A: İ norganik kimya , B: Fiziksel organik kimya, C:Organikkimya ve D: Chemical Communications. Günümüzde Dalton Transactions ( İ norganik kanıya),Faraday Transactions I ve Il (Fiziksel kimya ve kimyasal fizik), Perkin Transactions I ve II(Organik kimya-Biyokimya ve Fiziksel oganik kimya) ve Chemical Communications bölümlerihalinde yay ınlan ı r. Sonuncusu yeni ara şt ırmalar ın ilk ve önemli sonuçlar ın ı birer sayfal ı kraporlar halinde toplam. Royal Society of Chemistry, Education in Chemistry dergisini deyay ınlar. Yine bir İ ngiliz Kimya derneği olan Society of Chemical Industry (SCI), Journalof Applied Chemistry dergisini ç ıkar ır. Diğer İ ngiliz derneklerinin dergileri aras ı nda, Transactionsof the Faraday Sctiey, The Analyst, Biochemical Journal ve Journal of Pharmacyand Pharmacology en önemlileridir.American Chemical Society (ACS)'nin dergisi Journai of the American ChemicalSociety, 1879 dan bu yana dünyan ın en büyük kimya dergisidir ve genel, fiziksel, organik,biyolojik ve nükleer kimya konular ı ndaki özgün ara şt ırmalar ı yay ı nlar, bundan ba şka "Communicationsto the Editor" ba ş l ığı alt ında bir ara şt ırma konusunda önceli ği almak istiyenlerinçal ışmalar ın ı ve "Book Reviews" ba ş l ığı alt ında yeni kitaplar ın ele ştirilerini deyay ınlar. özel dallarda, 1896 da Journal of Physical Chernistry,1909 da Industrial andEngineering Chemistry, 1929 da Analytical Chemistry 1936 da Journal of Organic Chemistry1962 de Journal of Inorganic Chemistry ve 1968de Macromolecules ve Accqunts of ChemicalResearch yay ına sokulmu ştur. Di ğer ACS yay ınlar ı aras ında Journal of Medicinal Chemistryve Biochemistry önemlidir. Journal of Chemical Documentation, kimya kaynaklar ı ile ilgiliyeni bilgiyi yay ınlar; Journal of Chemical Education ise kimya ö ğretimi ile ilgilidir ve yeniürünlerin ve kitaplar ın reklamlar ı n ı da al ı r.Journal of Chemical Research, Societe Chimique de France, The Chemical Societyve Gesellschaft Deutscher Chemiker taraf ı ndan ortakla şa yay ınlanan ve ara şt ırma özetleriile ara şt ırma raporlar ı na ayr ılan bir dergidir (1977 — ).Diğer ülkelerin kimya dernekleri taraf ından yay ınlanan dergiler, burada tek tek incelenmemiş, fakat önemli olanlar ı BÖLÜM 2.2.'de listeye al ı nm ışt ı r.International Union of Pure and Applied Chemistry (I UPAC)* taraf ından da iki önemlidergi yay ı nlan ır:Analytica Chemica Acta ve Pure and Applied Chemistry. Birincisi ayl ıkt ır;Uluslararas ı bir kurulu ştur; kimyada adland ırma (nomenklatür), sembollerin kullan ılması , terminoloji, v.b. konusunda kurallar koyar, çe şitli bilimsel kongreler düzenler.6

diğeri düzensiz yay ı nlan ir ve IUPAC' ın bölümleri taraf ından haz ırlanan raporlar, ve IUPACtaraf ından düzenlenen kongrelerde sunulan makaleleri yay ınlar.Ülkemizde yay ınlanmakta olan genel bilim ve kimya içerikli dergiler şunlard ırBoğaziçi Üniversitesi. Dergisi. Temel Bilimler ve Mühendislik (Bo ğaziçi ÜniversityJournal. Sciences and Engineering), (1973 —), yılda bir,Chimica Acta Turcica, İ .Ü. Kimya Fakültesi, (1973 —), alt ı ayda bir.Communications de la Faculte. de Sciences de 1 `Universite d'Ankara, Serie B, A.U.Fen Fakültesi, (1953 — ), tek bir makale içeren separatlar halinde bas ılıp yaymlamr.Doğa, TÜBITAK, (1977Hacettepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi (Hacettepe eniversity,Bulletin of Natural Sciences and Engineering) (1971 —), üç ayda bir.Kimya mühendisli ği, TMMOB, KMO, (1962 —) iki ayda bir.Kimya ve Sanayii, Türkiye Kimya Derneği, (1952 —), üç ayda bir.METU Journal of Pure and Applied Sciences (ODTÜ Fen ve Mühendislik BilimleriDergisi (1968 —), üç ayda bir.Ticari kurulu şlar ın yayı nlar ıBilim dernekleri taraf ından ç ıkar ılan dergiler, genellikle bilimsel ara şt ırma . raporlar ı n ıyay ınlarlar; bununla beraber, süreli yay ınlar ın gittikce artan say ıda bir bölümü de ticarikurulu şlar taraf ından ç ıkar ılmaktad ır. Örneğin, Nature, 1865 dan beri McMillan Co. tarafından yay ınlanmaktachr.Özgün çal ışma yay ınlayan dergilerin pek çoğ u Pergamon Press taraf ından yay ınlan ır.Örneğin, Journal of Inorganic and Nuclear Chemistry ve Tetrahedron. Elsevier Pub. Co.,7

ilimsel dergiler yay ınlayan bir di ğer önemli kurulu ştur. Journal of Chromatography,Journal of Electroanalytical Chemistry ve Journal of Organometallic Chemistry yay ı n-lad ığı dergiler aras ı ndad ıd ır.Önemli dergilerin bir kaç ı da Interscience taraf ından yay ınlan ır;örneğin, Joumal of Applied Polymer Science, Journal of Polymer Science ve MicrochemicalJournal. Almanyada Verlag Chemie, Justus Liebigs* Annalen der Chemie, AngewandteChemie ve Ingenieur-Technik adl ı önemli dergileri yay ınlar; birincisi kimyan ın her dal ı n-daki çalışmalar ı kapsar, ikincisinde güncel önemi fazla ara şt ırma raporlar!, konferans raporlar,ve tarama yaz ılar ı yay ınlan ır ve İ ngilizce bask ı sı da ç ıkar ıl ır, üçüncüsü kimya endüstrisindeönemli araç, gereç ve i şlemlere ayr ılm ı şut- .Yenilikleri duyuran dergiler (Meslek ve endüstri dergileri)Yeni teknik bilgi, çoğ unlukla ticaret ve meslek kurulu ş lar ı n ı n dergilerinden ö ğrenilir,bu bilginin yan ı s ıra reklamlar ından teknik i şlemler ve ürünler hakk ında da fikir edinilir.Bu dergilerde bazan güncel önemli konulara, yabanc ı bas ında ç ıkm ış değerli yaz ılar ın çevirilerine,yeni patentlere, yeni kitaplara da yer verilir ve genellikle kongre ve konferans duyuruları, araç, gereç ve madde fiyatlar ındaki değ i şiklikler, sosyal haberler de yay ınlan ır.Dolay ı sıyla bu tür meslek dergileri, hem endüstride ve hem de akademik kurulu ş larda çalışan kimyac ılar ın ilgisini çeker. Örnek olarak, Chemical Age, Chemical Week, Chemicaland Engineering News (ACS), Chemistry and Industy (SCI) ve ülkemizde Kimya MühendisliğiDergisi (TMMOB, KMO) verilebilir.Özel dergilerİlk yay ınlanan bilimsel dergiler genel kimya içerikli olduklar ı halde bugün kimyan ınher dal ında ve hatta alt ve yan dallar ında pek çok dergi ç ıkar ılmaktad ır. Bunlar ın en önem-I ilerinin bir listesi BÖLÜM 2.2.de verilmi ştir.Konuya özel dergiler oldu ğu gibi, yay ı nlanan bilginin niteli ğine özel dergiler de vard ır,örneğin abstrakt dergileri ve tarama yaz ılar ı dergileri gibi. Fakat bunlar, ikincil bilgi kayna ğıolan süreli yay ınlar olarak yorumlanm ış ve kitab ın ayr ı bölümlerinde anlat ı lm ışt ı r.19. Yüzy ılda yayına ba şlıyan süreli yay ınlar ın bir k ısmın ı, ilk editörlerinin ad ıylaanmak alışkanl ık olmuştur, örne ğin Liebig's Annalen der Chemie, Fresenius'Zeitschrift für Analytische Chemie, Hoppe Seyler's Zeitschrift für PhysiologischeChemie.8

Önemli dergilerde yay ınlanma gecikmeleri nedeniyle, ara şt ırma raporlar ı çoğu kez,önce "h ızl ı yay ın" dergileri de yay ınlan ır. (Ayni zamanda bak. BÖLÜM 11,5). ChemicalCommunications (1965 — ) bu amaçla yay ınlanan bir dergidir. Tetrahedron Letters,organik kimya konusundaki ara şt ı rmalar ı, dört hafta içinde yay ı nlar. Inorganic and NuclearChemistry Letters da ayn ı amaçla Journal'a ek olarak ç ıkar ı l ır. Bundan ba şka, makaleleri,abstraktlar ın ın yay ın ından önce duyurmak amac ıyla yeni tür süreli yay ı nlar geli ştirilmi ştir,bunlar için BÖLÜM 5.4.'e bak ın ız.2.2. Önemli Dergilerin Kimya Bilim Dallar ına Göre Düzenlenmi ş ListesiGünümüzde yay ınlanmakta olan önemli kimya dergilerinin bilim dallar ına göre düzenlenmiş bir listesi a şağıda verilmi ştir. Alt ı çizilmi ş olan sözcük bölümleri derginin "List ofPeriodicals Abstracted by Chemical Abstracts" de verilen k ısalt ılm ış ad ı ve yaz ılan k ısaltı lm ış ad ı ise "World List of Scientific Periodicals, 4th edn." de verilen k ısalt ı lm ış ad ıd ır.(Bu kaynak için EK 2'ye bak ın ız). ingilizce bask ılar ı yay ınlanmakta olan Rusça dergileriçin ayr ıca EK 3'e bak ı n ız. Ülkemizde yay ınlanmata olan dergiler için s. 7'ye bak ın ız.Genel bilimAdvancernent of Science. ( İngiltere). Xdvanc. Sci., Lond. 1939Comptes rendus hebdomadaires des seances de 1 'Academie des Sciences. (Fransa)Acad. Sci. Paris 1835 —Dokhdy Akademii Nauk S.S.S.R. (SSCB). C.R. Acad. Sci. U.R.S.S. 1922 —Endeavour. (Ingiltere) Endevaour 1942 —Izvestiya Akademii Nauk S.S.S.R. (SSCB). Bull. Acad. Sci. U.R.S.S. 1928 —Nature. (Ingiltere). Nature 1869 —Natumissenschaften. (Almanya). Naturwisenschaften 1913 —New Scientist. (Ingiltere). New Scientist 1956 —Science. (ABD). Science 1880 —Science Journal. (London) Sci. J. 1965 —Science 1"roffess. (London). Sci. Prog., Lond. 1906 —KimyaAccounts of Chemical Ressearch. (ABD). Accts Chem Res. 1968 —Acta Chernica Scandinavica. (Danimarka) Acta chemo scand. 1947 —Acta Chimic,a Academia Scientiarum Hunoarica. (Macaristan). Acta chim. hung. 1951-Angewandte Chemie. (Almanya). Angew. Chem. 1888 —

Annales de Chimie. (Fransa) Ann. Chim. 1914 -Arkiv för Kemi (Isveç). Ark. Ke ırd 1949 -Australian Journal of Chemistry. (Australya). Aust. Chem. 1953 -Bulletin de la Societi': chimique de France. (Fransa). Bull. Soc. chim. Fr. 1858 -Bulletin des societes chimiques Belges (Belçika). Bull. Socs chim. Belg. 1887 -Bulletin of the Chemical Society of Japan (Japonya). Bull. Chem. Soc. Japan 1926 -Canadian Joumal of Chemis. (Kanada) Can. J Chem. 1951 -Chemical Reviews. (ABD). Clic n ı. Rey. 1924Chemikerzeitung. (Almanya), ChfAnikerztg 1876 -Chemische Berichte. (Almanya) Ber. 1868 -Chemistryin Britain.( İn:Oltere).Clkur. Brit. 1965 -Collection of Czechosiovak Chernical Communications. (Çekoslavakya). Coll. Travchim. Tehecosl. 1929 -Comtı uters and Chemistry. ( İngfitere).Comput. Chem. 1977 -Education in Chemistry. ( İngiltere). Educ. Chem. 1964F ortschritte der chemischen Forschung. (Almanya). F orstscht. diem. 1949 -Gazzetta chimica italiana. ( İtalya). Gazz. chim. ital. 1871 --Helvetica Chimica Acta. ( İsviçre). Hely. ehin ı. acta 1918 -Izvestiya Akademii Nauk S.S.S.R. Seriya Khimicheskaya. (SSCB). Bull. Acad. Sci.U.R.S.S. Sect. chem. Sci. 1936 -Journal of the American Chemical Society. (ABD). J. Amer. chem. Soc. 1879-Journal of Chemical Documentation. (ABD). J. chem. Docum. 1961Journal of Chemical Education. (ABD). J. chem. Educ. 1924 -Journal of the Chemical Society. (London). J. chem. Soc. 1862 -Journal of the Chemical Society of Japan (Nippon Kagaku Zasshi). (Japonya). J.chem. Soc. Japan 1898 -Journal of the Indian Chemical Society. (Hindistan). J. Indian chem. Soc. 1924 -Journal für praktische Chemie. (Almanya). J. prakt. Chem. 1834 -_Monatshefte für Chimie. (Avusturya 1. Ml ı . Chem. 1880 -Pure and Applied Chemistry. (Ingiltere). Pure 5 appl. Chem. 1960 -Quarterly Reviews. (London). Quart. Rey. che ın. Soc. Lond. 1947 -Recueil des travaux chimiques des Pays-Bas. (Hollanda). Rec. Trav. chim. Pays-Bas1882 -Review of Scientific Instruments. (ABD). Rev. Sci. Instr.Theoretica Chimica Acta. (Almanya). Theoret. chim. Acta. 1962 -Uspekhi Khimii (SSCB). Adv. Chem. Moscow 1932 -Zhurnal Obshchei Khimii (SSCB). J. gen. Chem., Moscow 19 3110

Analitik kimyaAnalyst. ( İngiltere).Analyst 1876 —Analytica Chimica Acta.(Hollanda). Analy t. Chim. Acta 1947 —Analytical Chemistry. ( İngiltere).Analyt. Chem. 1947 —Chimie analytique. (Fransa).Chim. anal. 1947 —Chromatographia. ( İngiltere).Chromatographia. 1968 —Journal of Electroanalytical Chemistry. (Hollanda). J.electroanal.Chem.1959—Journal of Gas Chromatography. (ABD). J. Gas Chromat. 1962-Journal of Chromatography. (Hollanda).J. Chromat. 1958 —Journal of Radionalytical Chemistry (Hollanda). J radional. Chem. 1968 —Microchemical Journal.(ABD).Microchem. J. 1957 —Mikrochimica Acta. (Australya). Mikrochim, Acta 1944 —Spectrochimica Acta.( İngiltere).SpectroChim. Acta 1944 —Talanta.( İngilte're).Talanta 1958 —Zavodskaya Laboratoria. (SSCB). Fact. Lab., Moscow 1932 —Zeitschrift für analytische Chemie. Fresenius. (Almanya). Z. anal. Chem. 1862 —Zhurnal analitichoskoi Khimii. (SSCB). J. anal. Chem., Moscow 1946 —Besin kimyasıBritish Journal of Nutrition ( İngiltere). Brit. J. Nutr. 1947 —Cereal Chemistry. (ABD). Cereal Chem. 1924 —Food Technology. (ABD). Fd. Technol., Champaign 1947 —Journal of Agricultt ıral and Food Chemistry. (ABD). J. agric. Fd Chem. 1953 —Journal of Food Science. (ABD). J. Fd Sci. 1936 —Journal of Nutrition. (ABD).J. Nutr. 1928 —Journal of the Science of Food and Agriculture.( İngiltere). J. Sci. Fd. Agric. 1950—Zeitschrift für Lebensmittel-Untersuchung und — Forschung. (Almanya).Z. Lebensmitt Untersuch. 1890 —BiyokimyaArchives of Biochemistry and Biophysics. (ABD). Arch. Biochem. Biophys. 1943—Biochemical Journal. ( İngiltere). Biochem. J. 1906 —Biochemistry. (ABD). Biochemistry 1962 —Biochimica et Biophysica Acta. (Hollanda). Biochim. biophys. Acta 1947 —Bioldıimiya. (SSCB). Biochemistry. Leningr. 1936 —Bulletin de la socie.te de chimie (F;ansa). Bull. Soc. Chim. biol., Paris 1914 —/

Comparative Biochemistry and Physiology. ( İngiltere). Comp. Biochem. Physiol. 1960 —European Jornal of Biochemistry. (Almanya).Eur. J. Biochem. 1906—Internationale Zeitschrift für Vitaminforschung. ( İsviçre). Int. Z. Vitaminforsch. 1947-Journal of Biological Chemistry. (ABD). J. biol. Chem. 1905 —Zeitschrift für physiologische Chemie. HoppeSeyler's. (Almanya).HoppeSeyl. Z. 1877—Boyalar, v.b.American Ink Maker. (ABD). Amer. Ink Mkr. 1923 —Deutsche.Farben-Zeitschrift. (Almanya). Dtsch. Farben-Z. 1947 —Farbe und Lack. (Almanya). Farbe u Lack. 1896 —Journal of the Oil &Colour Chemists' Association.( İngiltere). J. Oil. Col. Chem. Ass.1919 —Paint Manufacture ( İngiltere).Paint Maruf. 1931Paint Technology. ( İngiltere).Paint Tech. 1936 —Cam ve Seramik EndüstrileriDericilikGlass Technology. ( İngiltere). Glass Technol. 1960 —Journalof the American Ceramic Society. ( İngiltere). J. Amer. ceram. Soc. 1918 —Physics and Chemistry of Glasses. ( İngiltere). Phys. Chem. Glass. 1960 —Transactions of the British Ceramic Society. ( İngiltere). Trans. Brit. Ceram. Soc. 1901—Journal of the American Leather Chemists' Association. (ABD). J. Amer. Leath.Chem. Ass. 1906 —Journal of the Society of Leather Trades Chemists. (Ingiltere). J. Soc. Leath. Tr.Chem.1917 —Leather Trades Review (I ngeltere). Leath. Tr. Rev. 1898 —D okurnacil ık ve koyar maddelerAmerican Dyestuff Ile_porter.(AB D). Amer. Dyest. Rep. 1917 —Dyestuffs. (ABD). Dyestuffs 1898 —Journal of the Society of Dyers and Colourists. (İngiltere). J. Soc. Dy. Col. 1884—Journal of the Textile Institute. ( İngiltere). J. Text. Inst. 1910 —Textile Industries. (ABD). Text. Ind. 1899 —Textile Recorder. (Ingiltere). Text. Rec. 1883 —Textile Research Journal. (ABD). Text. Res. J. 1932 —12

Farmasötik kimyaAmerican Perfumer and Cosmetics. (ABD). Am. Perfum. 1906 —Chemist & Druggist. ( İngiltere). Chemist Drugg 1859 —Fette, Seifen, Anstrichmittel. (Almanya) Fette, Seifen, Anstr Mittal 1894 —Journal of the American Oil Chemists' Soiety. (ABD). J. Amer. Oil. Chem. Soc.1917 —Journal of Medicinal Chemistry. (ABD). J. mednl Chem. 1959 —Journal of Pharmacy and Pharrnacology. ( İngiltere). J. Pharm., Lond. 1949 —Perfumery and Essential Oil Record. ( İngiltere): Perfum. essent. Oil Rec. 1910 —Pharmaceutical Journal.( İngiltere).Pharın. J. 1841 —Chemical and Pharmaceutical Bulletin of Japan. (Japonya). Chem. Pharm. Bull. 1952—Soap and Chemical Specialties.(ABD). Soap chem. Special. 1925 —Soap, Perfumery & Cosmetics. ( İngiltere). Soap, Perfum. Cosrn. 1928 —Fiziksel kimyaBerichte der Bunsengesellschaft für physikalische Chemie. (Almanya). Ber. Bunsengesphys. Chem. 1894 —Discussions of the Faraday Society. ( İngiltere): Disc. Faraday Soc. 1947 —Ek ctrochimica Acta. (ingiltere).Electrochim. Acta 1959 —Journal of Catalysis. ( İngiltere). J. Catal. 1962 —Journal de Chirnie Physique. (Fransa). J. Chim. phys. 1903 —Journal of Chemical Physics. (ABD). J. Chem. Phys. 1933 —Journal of Chemical Themodynarnics. (ABD). J. Chem. Therm. 1969 —Journal of Colloid and Interface Science. (ABD). J. Colloid Sci. 1946 —Journal of the Electrochernical Ûociety. (ABD). J. Electrochem. Soc. 1948 —Journal of Magnetic Resonance. (ABD). J. Mag. Res.1969 —Journal of Molecular Spectroscopy. (ABD). J. Mol . Spec 1957 —Journal of Physical Chemistry. (ABD). J. Phys. Chem. 1896 —Journal of Solid State Chemistry. (ABD). J. Sol. State Chem.Kolloid - Zeitschrift. ( Imanya). Kolloidzschr. 1913 —Radiochimica Acta. (Almanya). Radiochim. Act a 1962 —Theoretica Chimica Acta. (Almanya). Theoret. Chim. Acta. 1962—Transactions of the Faraday Society. ( İngiltere). Trans. Faraday Soc. 1905 —Zeitschrift für Physikalische Chemie. (Frankfurt). (Almanya). Z.Phys. Chem. Frankf.Ausg. 1954.Zeitschiift für Physkalische Chemie (Leipzig . (Almanya). Z. Phys. Chem. 1887Zhumal Fizicheskoi IChimii. (SSCB). Zh. fiz. Khim. 1930 —13

İnorganik kimyaInorganic Chemistry. (ABD). Inorg. Chem. 1962 —Inorganic and Nuclear Chemistry Letters. ( İngiltere). Inorg. nucl. Che ın. Lett. 1965—Jounıal of Inorganic & Nuclear Chemistry. ( İngiltere). J. Inorg. nucl. Chem. 1955 —Zeitschrift für anorganische und allgemeine Chemie. (Almanya). Z. anorg. Chem.1892Zl ııırm ı l N2aorganischeskol Khimü. Zh. neorg. Khim. (SSCB). 1956 —Kağıt teknolqsiBulletin of the lnstitute of Paper Chemistry. (ABD). Bull. Inst. Pap. Chem. 1930 —B umazhnaya Promishlennost'. (SSCWt. yap. Industry, Moscow 1922Paper Maker and British Paper Trade Journal. (Londen). Paper Mkr, Lorid. 1891 —Paper Trade Jornal. (ABM. Paper Tr. J. 1872 —Tappi. (ABD). Tappi 1949 --Kimya MühendisliğiAICHE Journal. (ABD). J. Amer. Inst. chem. Engrs 1955 —Angewandte Chemie. (Almanya). Angew. Chem. 1888 —British Chemical Engineering. ( İngiltere). Br. chem. Engng 1956 —Chemical Age. (London). Chem. Age, Lond. 1919 —Chemical and Engineering News. (ABD). Chem. Engng News 1923 —Chemical & Process Enoineering. ( İngiltere). Chem. Process Engng 1952 —Chemical Eıilineering. (ABD). Chem. Engng 1902 --Chemical Engineering Progress. (ABD).Chem. Engng Pr. ,gr. 947 —Chemical Engineering Science. ( İ ngiltere). Chem. Engng Sci. 1951 —Chemical Week. (ABD). Che ın. Week 1914 —Chemie — Inaenieur — Technik. (ALmanya). Chem:-Ing:-Tech. 1928 —Chemisch Weekblad. (Hollanda). Chem. Weekbl. 1903 —Chemische Industrie. (Düsseldorf). Chem. Industr., Düsseldorf 1949 —Chemistry & Industry. (London). Chem & Ind. 1923 —Chimica e I 'industria. (Milan). Chim. e Industr. 1919 —Chimie & Industrie. (Paris). Chim. et Industr. 1918 —Computers and Chemical ineering.( İngiltere).Comput. Chem. Engng 1977 —European Chemical News. ( İngiltere). Eur. chem. News. 1962 —German Chemical En gineering. (Almanya). German Chem. Engr ıg. 1978 —Industrial and Engineering Chemistry. (ABD). Industr. Engng Chem. 1909 —14

MetallerIndustrie chimique. (Fransa). Industr. Chim., Paris 1914 —International Chemical Engineering. (ABD). Int. chem. Engng 1962 —Journal of Applied Chemistry. (London). J. appl. Chem. 1951 —Journal of Chemical and Engineering Data. (ABD). J. Chem. Engng. Data 1959 —Journal of Chemical Engineering of Japan, (Japonya). J. Chem. Engng Japon 1968--Society of Chemical Industry (London). Chemical Engineering Group, Proceedings.(İngiltere). Proc. chem. Engng Gr. Soc. chem. Ind. 1919 —Transactions of the Institution of Chemical Engineers. (London). Trans. Instn. Chem.Engrs. Lond. 1923 —Zhurnal Prikladnoi Khirnii. (SSCB). Zh. Prikl. Khim., Leningr. 1928 —Acta Metallurgica. (ABD). Acta metall. 1953 —Corrosion. (ABD). Corrosion 1945 —Corrosion Science. ( İngiltere). Corros. S ci. 1961 —Fizika Metallov'i Metallovedenie Akademii Nauk S.S.S.R., (SSCB). Fiz Metall. 1955—Journal of the Institute of Metals. (Ingiltere). J. Inst. Met. 1909 —Joumal of the Less-Common Metals. (Hollanda). J. less-common Metals 1959 —Journal of Metals. (ABD). J. IvIetals,N.Y. 1949 —Memoires Scientifiques de la Revue de Metallurgie (Fransa). Mem. sci. Rey. Metall.1904 —Stal' (SSCB). Steel, Kharkov 1931 —Transactions of the American Institute of Mining, Metallurgical and Petroleum Engineers.(ABD). Trans. Amer. Inst. 'nin. Metall. Engrs 1971 — .Transactions of the American Society for Metals. (ABD). Trans. Amer. Soc. Metals1921 —Trans actions of the Institution of Mining and Metallurgy. (London). Trans. Instn.Min. Metall., Lond. 1892 —Zeitschrift für Metalkunde. (Almanya). Z. Metallk. 1911 —Organik kimyaAnnalen der Chemie. Justus Liebigs. (Almanya). Liebigs Ar ın. 1832 —Carbohydrate Reseach. (Hollanda). Carbohyd. Res. 1965 —Fortschritte der Chemie organischer Naturstoffe (Avusturya). Fortschr. Chem. org .Naturst. 1938 0Journal of Heterocyclic Chemistry. (ABD). J. Heterocyclic Chem. 1964 —Journal of Organic Chemistry. (ABD). J. Org . Chem. 1936 —15

Journal of Organometallic Chemistry. (Hollanda). J. organomet. Chem. 1963 —Tetrahedron. (İngiltere). Tetrahedron 1957 -Tetrahedron Letters. ( İngiltere). Tetrahedron Lett. 1959 —Omanic Ifaiinetic Resonance. (ABD). Org. Mag. Res. 1969 —Organic Mass Spectrometry. (ABD). Org. Mass. Spec. 1968 —Polimer kimyas ıBritish Plastics. ( İngiltere). Br. Plast. 1930 —European Polymer Journal. ( İngiltere). Europ. Poiym. J. 1965 —Journal of Applied Polymer Science. (ABD). J. appl. Polym. Sci. 1959 —Journal of the I.R.I. ( İngiltere). J. I.R.I. 1921 —Journal of Macromolecular Chemistry. (ABD). J. macromolec. Chem. 1965 —Journal of Polymer Science. (ABD). J. Polym. Sci. 1946 —Kunststoffe . (Almanya). Kunststoffe 1911 —Macromolecules. (ABD). Macromolecules 1968 —Makromolekulare Chemie. (Almanya). Makromolek, Chem. 1947 —Plastics. (London). Plastics, Lond. 1937 —Plastics & Polymers. ( İngiltere). Plastics &Polymers 1932 —Polymer. (İngiltere). Polymer 1960 —Rubber Age. (N.Y.). Rubb. Age. N.Y. 1917 —Rubber Chemistry and Technology. (ABD). Rubb. Chem. Technol. 1928 —Rubber & Plastics A. ( İngiltere). Rubb. Plast. Age 1920 —Yak ıtlarBrennstoff — Chemie. (Almanya). Brennstoff — Chem. 1920 —Chaleur et industrie. (Fransa). Chaleur et industr. 1920 —Coal aze. (ABD). Coal age 1911 —Erdöl und Kohle. (Almanya). Erdöl und Kohle 1948 —Fuel. A Journal of Fuel Science. (Ingiltere). J. Inst. Fuel. 1922 —Journal of the Institute of Fuel. ( İngiltere). J. Inst. Fuel 1926 —Journal of the Institute of Petroleum. ( İngiltere). J. Inst. Petrol. 1947 —_ Journal of the Petroleum Technology. (ABD). J. Petrol. Tech. 1949 —Petroleum Refiner..(ABD). Petrol, Refiner 1922 —The Oil & Gas Journal. (ABD). Oil & Gas J. 1902 —The Petroleum Engineer. (ABD). Petrol. Engr. 1929 —16

Yay ını 1910'dan önce kesilen süreli yay ınların bir listesi Ek 4 , Kaynak 3'de s. 362'deverilmiştir. Yayın ı 1907'den sonra kesilen süreli yay ınlar Ek 2 Kaynak 5'de gösterilmi ştir.2.3. Makalelerin Kolıyalannın Sağlanması. Makalelerin önbask ı ( İng. preprint)lan veAynbaskı (kg. preprint veya offprint)lan.•Bir makalenin kopyas ı, en kolay', bulunduğu kitapl ıkta fotokopyas ı al ınaraksağlan ır. Ara ştır ıc ı, Ankarada ve Istanbul'da, arad ığı makalenin bulunduğu derginin hangikitapl ıkta olduğ unu, TÜRDOK* Ankara ve Istanbul Süreli Yay ınlar toplu kataloglar ından(Bak. s. 105 ) öğrenebilir ve şahsen giderek sağlayabilir. Ankara ve Istanbul d ışında olunduğu veya aranan dergi ülkemizde bulunamad ığı durumda şahsen veya mektupla TORDOK'abaşvuruhrak, makalenin fotokopyasm ın getirtilmesi k ısa zamanda sağlan ır.Bulunamayan bir makaleyi sağlaman ın çok revaçta olan bir yolu, makale yazar ındanayr ıbask ılar ından birini istemektir. Bilimsel dergiler, makale yazarlar ına, makalelerininayrıbask ılar ın ı bir kitapç ık halinde (separat da denir) ve belli say ıda verirler. Bunun içinyazar ına bir mektup yazmak yerine, bir isteme kart ı gönderilir; pek çok akademik kuruluştabasıt, isteme kartlar ı bulundurulur. Makalelerin ayr ı baskdar ında, özgün kaynağın ad ıyaz ıl ı olduğu gibi, sayfa numaralar ı da aynen kullan ılır. Bazan makaleler, bu şekilde, fakatderginin yay ınlanmas ından önce bas ıl ır, bunlara ise önbask ı denir.2.4. Süreli Yay ınlar Listeleri için KaynaklarBak. Ek 2.TÜRDOK : Türkiye Bilimsel ve Teknik Dökümantasyon Merkezi, Türkiye Bilimselve Teknik Ara ştırma Kurumu (TÜBITAK), Atatürk Bulvar ı 221, Ankara.

BÖLÜM 3B İ R İ NC İ L KAYNAKLAR --PATENTLERKimyada bir kaynak ara şt ı rmas ına, patent ara şt ı rmas ı da yap ılm ış olmadan tamamlanmış gözüyle bak ılmaz. Patentler, uygulamal ı kimya kaynaklar ın ın önemli bir bölümünü olu ş-turur ve bulu şlar ın patent al ınabilecek yenilikte olmalar ı nedeniyle birinci{ kaynakt ı rlar.Patentler, ayn ı zamanda kimyadaki teknolojik ilerlemeyi de gösterirler. ilk patent 1617de ingilterede verilmi ş olup, şimdi bütün dünyada say ılart milyonlar ı bulmu ştur. Kimyac ı -larda, çoğ unlukta, patentleri bilgi kayna ğı olarak küçümseme e ğlimi vard ı r; bununla beraber,çoğu zaman hiçbir yerde elde edemiyece ği yararl ı bilgiyi patentlerde bulur. Bu nedenlepatent ara şt ırmas ı için kitapta ayr ı bir bölüm aç ılarak a şağıdaki sorular ın yan ı tlanmas ınaçal ışılm ıştır : (i) Patentlerden ne tür ve ne kadar bilgi edinilir? (ii) Patent kaynaklar ı nelerdir?(iii) Patent ara şt ırmas ı nas ıl yap ı l ır ?3. 1. Patentlerin Özelli ği ve Yarar ıPatentin yasal anlam ı, hükümeti taraf ından bulu ş sahibine bulu şu nedeniyle verilenödüldür ve bulu ş sahibi, bulu ştan yararlanmay ı belli bir süre tekeli ne al ı r.Patent bilgisinin tamam, doğru ve ayn ı konuda bilgili biri taraf ından kolayca anlaşılır olmas ı gerekir.(Bununla beraber ço ğu patentde bu özellik yoktur ve kimya kayna ğıolarak zay ıf görülü şieri de bu nedenledir. Hatta, ço ğ unlukla denel ko şullar ve ayr ınt ı larda yetersizdir ve iyi bir kimyac ı bile ayn ı sonuçlar ı elde edemez.)Patentlerin pratik yarar ı ve uygulanabilirli ği olmal ıd ır, yani bir patentte bulu şa yolaçan bilimsel kuram ve ilkelerden çok denel gözlemlere yer verilmelidir. Bu bir patent ileözgün makale aras ında bir bilgi kaynağı olarak en büyük farkt ır.Patentler yeni ve yararl ı bilgi kaynağı olmal ıd ır. Esasen bu iki özellik-yenilik ve yararlı l ık- patent almak için gerekli iki ko şuldur. üçüncüsü ise bilginin tamam olmas ı gereğ i.dir. Bu koşullar, hemen her ülkede ayn ı olmakla beraber nelere patent verilece ği değ i şebilir.18

3. 2. Patent Kaynaklar ı ve Patent Ara ştırmasıPatent kaynaklar ı a şağıdaki gibi s ın ıflanabilir-1. Bilimsel ve teknik dergiler,2. Patent ofislerinin resmi yay ınlar ı ,3. Patent kopyalar ı .1. Bilimsel ve teknik dergilerKimya abstrakt dergilerinin ço ğ u patentlerin abstraktlar ın ı yay ınlar; fakat patentara şt ırmas ında bu tür ikinci! kaynaklar ı kullanan bir ara ştir ıc ın ın, belli alanlarda baz ı patentlerinseçilerek yay ıniand ığı n ı bilmesi gerekir. *Abstrakt bölümleri olm ıyan baz ı dergilerpatentleri listeler halinde yay ınlar. Baz ı dergiler de hem patent abstraktlar ını ve hemde listelerini verirler.Kimya patentleri abstraktlar ı basan dergilerden a şağıda bahsedilmi ştir.Chemical Abstracts, patentler hakk ında en ayr ınt ı l ı ve bilgi verici kaynakt ır ve 1907de yay ına ba şlad ığından bu güne dek pek çok ülkenin patentlerinin abstraktlar ın ı yay ınlar.Bu ülkeler Avustralya*, Avusturya, Belçika*, Kanada*, Çekoslavakya, Danimarka,Finlandiya, Fransa, Almanya, İ ngiltere, Macaristan, Hindistan, İsrail İtalya, Japonya, Hollanda,Norveç, Polonya, İspanya, Isveç, İsviçre, A.B.D. ve SSCB. Japonya, 1917'de kat ılmıştır ve Chemical Abstracts, Japon patentlerini de içeren yegât ıe abstrakt dergisidir. Bulistede olm ıyan firma ve ki şiler, kendi ülkelerinden ba şka çoğunlukla, ABD, İ ngiltere,Fransa ve Almanya'dan da patent al ırlar; bu nedenle ayn ı patente ait abstrakt tekrar ı n ıönlemek için bir abstrakt için gerekti ğinde eski kaynağı verilir. Diğer ülkeler için patentler,yaln ız ülkelerinde al ınm ışsa yay ı nlan ır ve yine daha önce yay ınlanm ış olup olmad ığıkontrol edilir. Chemical Abstracts, 1963'den bu yana duplikasyona kar şı her say ıda "PatenConcordance" (Chemisches Zentralblatt'da Patentrückzitate) yay ınl ıyarak kar şıl ıkl ıpatentlerin listesini ve abstraktlar ın ın yay ı nlad ığı Chemical Abstracts sayfa numaras ın ıverir. Bulu ş lar ın önceliği bak ı m ından patent tarihleri de önemlidir ve patent kopyalar ıüzerinde US. Patent Office taraf ından verilmi ş olan tarihler esas al ın ır, çünkü bunlar patentleringerçek bask ı tarihleridir. Y ı ld ızla i şaretli ülkeler için bu tarih pek kesin olmamaklaberaber patentin bask ı tarihinden pek de uzak de ğildir. Pek çok ülke için patentin ç ı k-t ığı ve bas ıld ığı tarih hemen hemen ayn ıd ır. Chemical Abstracts, 1954`den bu yana patentabstraktlar ında daha fazla bilgi verir ve patent kopyas ı üzerinde, varsa ba şvurma tarihinide yay ı nl ıyarak bir ülkenin önceli ğini belirtir. Patentler için konu diziniemesinden ba şka,ülkelere göre düzenlenmi ş y ıll ık ve on y ıll ık patent numaras ı dizinlemesi de vard ır.19

Chemical Abstracts" ın yabanc ı patentler konusundaki dikkati biraz ele ştirilebilir,özellikle 1. Dünya Sava şı sıras ında ve hemen sonras ında hiçbir Frans ız, Alman ve Isveçpatenti abstrakt ı yay ınlamam ış (bunlar ı Chemisches Zentralblatt yay ınlam ıştır) ve bazanda mali s ık ıntı nedeniyle b ı rakm ışt ır.Chemisches Zentralblatt (1830 — 1969), 1919'dan önce daha çok organik bileşikler,ilaçlar ve boyalar konusunda Alman patentlerini yay ınlam ış, bundan sonra önemliülkelerin patentlerini de yay ınlam ıştır. 1897'de patent numaralar ı dizini vermeye ba şlamış,1945'e kadar e şdeğer patentleri de s ırallyarak sonradan bu i şi abstraktlarda yapm ıştır.Zeitschrift für angewandte Chemie (1887 — ), yaln ız Alman patentlerini yay ınlar; abstrakt haz ırlama servisi 1918'de Chemisches Zentralblatt'a geçmi ştir.Chemiker — Zeitung (1882 — ), yaln ız Alman patentlerini yay ınlar, 1908'denbu yana patent numaras ı dizinlemesi de yapar.The Journal of Applied Chemistry (1954 — ), önemli endüstriyel ülkelerinpatentlerini basar. Society of Chemical Industry (Londra) taraf ından yay ınlan ır.British Abstracts (1926 — 1953), bu tarihler aras ında Chemical Abstracts' ı tamamlayıc ı patent abstraktlar ı vard ır ve servis daha sonra The Journal of Appl ıed Chemistry'egeçmi ştir.Chimie et industrie (1919 — ), iyi patent abstraktlar ı ve listeleri yay ınlar; özellikleFransa, ABD, İngiltere, Almanya, Norveç ve Isveç patentlerini kapsar. Patent numaras ıdizinlemesi yoktur.Referativnyi Zhurnal, Khimiya (1953 — ), SSCB'nin yeni kimya abstraktdergisidir ve çe şitli ülkelerin patentlerini yay ınlar.özel kimya ve kimya endüstrisi dallar ındaki dergiler abstraktlarla beraber ço ğ unluklapatent abstraktlar ı da basarlar, bu dergilerin bir k ısm ı aşağıda s ıralanm ıştır :American Dyestuff Reporter (ABD)International Sugar Joumal (Ingiltere)Journal of the American Ceramic Society (ABD)Journal of the American Leather Chemists Association (ABD)Journal of the Institute of Petroleum (Ingiltere)Journal of the Society of Dyers and Colourists ( İngiltere)Journal of the Society of Glass Technology (Ingiltere)Journal of the Textile Institute (Ingiltere)Petroleum Refiner (ABD)Zeitschrift für Metallkunde (Almanya)20

Patent Kaynaklar ın ın nereden elde edileceği hakk ında çok ayr ınt ıl ı bir bilgi "Kirk-Othmer/Encyclopedia of Chemical Technology (2nd ed.)" de "Patents (Literature)" ba ş-l ığı alt ı nda bulunabilir.Kaynak eserlerin çoğ u, gösterdikleri kaynaklar aras ı nda patentlere de yer verirler vebunlar arad ıklar ı konuda patentlerle de ilgilenenler için yararl ıd ır :Beüstein/Handbuch der organischen chemieElsevier/Encydopedia of Organic ChemistnyGmelin/Handbuch der anorganischen chemieKirk-Othmer/Encyclopedia of Chemical Technology 'Mellor/Treatise on Inorganic and Theoretical ChemistryUllmann/Enzyklopedia der technischen chemie.2. Patent Ofislerinin resmi yay ı nlar ıPek çok ülkenin patent ofisleri patentleri resmi dergilerinde yay ınlarlar. Bunlar ınen önemlisi "Official Gazette of the U.S. Patent Office" (1872 — ) dir. ingilteredebu amaçla "Official Journal of the Patent office, Kanada da "Patent office Record",Almanya'da "Auszüge ausden Patentschrifter" ve Fransada "Bulletin officiel de lapropriete industrielle" yay ınlanw. Bu resmi dergilerde patentlerin özetleri (ABD ve Kanada)veya adlar ı ve numaralar ı ( İ ngiltere) yer al ı r.A.B.D. Patentleri için bir di ğ er yararl ı kaynak "Uniterm Index to US CheMicalPatents" d ır (1955 — ) ve bilgisayar bandlar ı veya y ı ll ık dizinleri halinde kullan ıl ır.Endüstriyel firmalar ın çoğ u, kendi alanlar ında verilen patentleri günügününe izlemegereğ ini duyarlar ve önemli ülkelerin Patent Ofisleri taraf ından yay ınlanan resmi dergilereabone olurlar. Bununla beraber, bir akademik kurulu ş için bu tür resmi patent dergilerineabone olman ın bir gereği yoktur. Çünkü yukarda anlat ı ld ığı gibi çok bilimsel dergidepatentler abstraktlar ı halinde yay ınlanr.3. Patent kopyalar ıPatenlerin standart şekli (yerli veya yabanc ı), (i) patentin ba ş l ığı, (ii) patent sahibinin(sahiplerinin) ad ı ve adresi, ba şvurma tarihi ve seri numaras ı, (iii) bulu şun amac ı veözelliği, (iv) denel araç ve gereçlerin şemas ı, (v) bulu şun uygulanmas ına ait ayr ınt ı l ı aç ı k-lama ve (vi) bulu şa ait iddialar dan ibarettir.A.B.D. ve diğer ülkelerde verilmi ş patentlerin kopyalar ı (eğer A. B. D. ile o ülkearas ı nda patent de ğ i ştirme antla şmas ı varsa) "U.S. Patent Office (Washington 25 D.C.)Scientific Library" de bulunur ve fotokopyalar ı belli bir ücret kar şıl ığında sağlanabilir. .Bununla beraber bir ülkenin patentleri, kendi patent ofısinden de sağ lanabilir, bu tür 24patent ofisinin adresi ve patent fiatlar ı , "Chemical Abstracts' ın 'pek çok say ı s ında giri ş21

sayfalar ında yay ınlan ır. Ülkemizde, patent kopyalar ı, TÜRDOK arac ıl ığıyla sağ lanabilir.KAYNAKLAR1. F. Newby, "How to Find out about Patents ", Pergamon Press, 1967.2. G.M. Naimark, "A Patent Manual for Scientists and Engineers", C.C. Thomas (Pub.).Springfield, III., 1961.3. E. Thomas, "Chemical Inventions and Chemical Patents", M.A. Auslander (ed.),C. Boardman Co., New York, 1964.22

BÖLÜM 4B İ R İ NC İ L KAYNAKLAR --ÇE Ş ITLI KAYNAKLARBirincil kaynaklar ın daha önce ad ı geçmiyen iki türü daha vard ır Tezler ve üreticifirmalar ın teknik yay ınlar ı . Bunlar ı n say ı lar ı çok olmakla beraber, içerikleri ve verdikleribilgi çok geni ş ve önemli olm ıyabilir; bununla beraber kaynak ara ştırmas ı s ıras ı nda gözdengeçirilmeleri gerekir.4.1. TezlerÜniversitelerde yüksek lisans (master), doktora ve ülkemizde doçentlik derecelerinialmak için bast ırı larak sunulan ara şt ırma raporlar ı olan tezler birincil bilgi kaynaklar ıd ırve bir bölümüyle veya tümüyle bilimsel veya teknik dergilerde yay ınlanm ışt ırlar. Üniversiteveya fakülte kitapl ıklar ında, sunulan tüm tezlerin birer kopyas ı bulunur; güçlük, ara şt ı r ı -lan konuda yap ılm ış bir tezin varl ığın ı ve yerini bilmektir.Ülkemizde, TÜRDOK, y ılda bir "Tez Duyuru Bülteni" yay ınl ıyarak Türk Üniversitelerindekabul edilmi ş doçentlik, doktora ve uzmanl ık tezlerini bildirir. Bülten Türkçe veİ ngilizce bas ı l ır ve tez özetleri ile beraber konu, yazar ve üniversite dizinleri de verilir. "KimyaMühendisliği" dergisinde de tez özetleri yay ınlanmaktad ır.Chemical Abstracts 1938 den bu yana, University Microfilms (Ann Arbor, Michigan)taraf ı ndan al ınan tezlerin ba ş l ıklar ın ı yay ınlamaktad ır. Bu servis, 1938'den bu yana 140seçilmi ş Amerikan üniversitesinde yap ılm ış tezlerin mikrofilm kopyalar ın ı haz ırlar ve mikrofilmkopya veya pozitif kopya halinde satar. Tez yöneticisi taraf ı ndan haz ırlanan tez özetleri,ayn ı zamanda 'Dissertation Abstracts" da bas ı l ır ve ayl ık yay ınlan ır; ilgi çekici olanlar ıChemicai Abstracts'da yay ınlan ır. Üniversity Microfilms, ABD ve Kanada da kabul edilenbütün yüksek lisans ve doktora tezlerinin listesini "American Doctoral Disssertations andMasters"de yay ınlar.23

ingilterede, 1950'den bu yana "ASLIB Index to Theses accepted for Higher Degreesin the Universities of Great Britain and Ireland" yeni tezleri tan ıtı r. Diğ er yabanc ı ülkedeyap ılm ış tezler için, bu ülkelerin yay ınları n ı taramak gerekir. Fransada "Cataloque desThesi's et Ecrits Academiques" veya "Bibliographie de La France", Almanyada "Jahresverzeichnis der deutschen Hochschulschriften" veya "I3ibliographie der deutschenHochschulscriften zur Chemie" gibi.4.2. Üretici ve Sat ıcı Firmaların Teknik YaymlarıBilimsel ve teknik çal ışmalarda kullan ılan araç, gereç ve madde üreten ve satan pekçok firma bu alanlardaki yenilikleri mü şterelerine duyurmak için bro şür, bülten, dergi,vb. yay ınlar. Bunlar reklam arac ı olmakla beraber daha çok teknik bilgi verici kaynaklardır. Çoğ unlukla cihazlar ı n çal ışmas ı ve kullan ılması hakk ında geni ş bilgi ve yapılm ış analizsonuçlar ı n ı ve kaynaklar ı veren bu yay ınlar, çal ış tığı konuda araç ve gereçler hakk ındayeniliklere ilgi duyan biri için en iyi (ve çoğ u zaman da firma taraf ından adresine ücretsizgönderildi ğ i için en kolay) "yeni bilgi" edinme kaynaklar ıd ır.ASLIB : ingilterede bir kütüphanecilik ve bilgi verme kurulu şu.24

BÖLÜMİ K İ NC İ L KAYNAKLAR --ABSTRAKT DERGILERIAbstrakt dergileri ikindi bilgi kayna ğı olan süreli yay ınlardand ır. (Süreli yay ınlar ı nikinci türü) ve birinci! kaynak türlerindeki bilginin özetini içerirler. Abstrakt dergilerini kullanmadankaynak ara ştırmas ı yapman ın olanağı yoktur, çünkü bir ki,myac ı, çal ışma alan ıne kadar dar olursa olsun, yeni dergilerin ve kitaplar ı n ancak bir bölümünü okuyabilir veyagözden geçirebilir. Günümüzde, Chemical Abstracts, yakla şık 12 000 dergiyi 'arayarak abstraktların ı haz ırlar, bununla beraber dünyada ve özellikle demirperde gerisi ülkelerde kapsamına almad ığı küçük büyük pek çok dergi yay ınlanmaktad ır.Abstrakt dergilerinin değeri tartışılamaz; bununla beraber birincil bilgi kaynaklar ıolmad ıklarından içerdikleri bilgiye pek' fazla güvenilmesi do ğru olmaz. Baz ı durumlardaabstrakt yeterlidir, fakat konu önemliyse kaynak bulunarak okunmal ıd ır; böylece hem abstraktın doğruluğu 'denenmi ş ve hem de yazar ın amac ı ve önemli ayrıntılar öğrenilmi ş olur.Ideal bir abstrakt, aşağıdaki bilgiyi verir: Özgün makalenin ba ş l ığı, yazar ın ın ad ı,özgün kaynağın tan ımı (kaynağın ad ı, cilt ye sayfa numaras ı, y ıl ı ve gerekli diğer bilgi) vemakalenin amac ın ı ve sonuçlar ını veren k ısa bir özeti. ideal bir abstrakt dergisi, a şağıdakiözellikleri ta şır: Konuyu tümüyle kapsar, y ıll ık ve toplu kaliteli dizinler yay ınlar, abstraktların ın seviyesi yüksektir ve çabuk ve düzgün yay ınlan ır.5. 1. Abstraktlar ve Abstrakt IlazdamaBir abstrakt, bir yay ı nın, özelliğini ve değerini anlamaya yarayacak kadar bilgi verilmiş özetidir. Dört önemli abstrakt türü vard ır :(i) Başlık veya ayrıntıl ı baş l ık, Örneğin, Current Chemical Papers ve Chemical Titles:İyi bir ba ş l ık, çoğu kez, özgün kaynağı n ara ştı rıc ı için ilgi çekici olup olmad ığın ı .belirtmeyeyeter. Bu, özellikle, yüksek seviyeli bilimsel dergiler için do ğrudur; ba şl ık iyi ve yeterliolmad ığı durumda geni şletilir veya alt ba ş l ık eklenir.25

(ii)Gösterici (ing. indicative) abstrakt. Okuyucunun özgün kayna ğa gidip gitmemeyekarar vermesini sağ lamak amac ıyla yaz ılm ış k ısa abstraktt ı r.(ili) Özet. Gösterici abstrakta benzer, fakat daha uzundur ve özgün yay ın tümüyle ayr ıntı l ı olarak özetlenir.(iv) Bilgi verici (ing. informative) abstrakt. Özgün yay ın ın amac ın ı belirtir ve temel veri-!erini ve sonuçlar ı n ı özetler ve dolay ıs ıyla —bir dereceye kadar— "özgün yay ın ın yerinegeçebilir" (di ğ er tür abstraktlar geç eme ı ).Her tür abslrakt ı n özel yazarlar ı ve kullan ılma yerleri 'vard ır. Geni ş letilmi ş ba ş l ık vegösterici abstrakt, yay ın öncesi haber verme servislerinde kullan ı l ır. Kolay ve çabuk haz ırtanırlar ve amaçlar ı, okuyucuya bu konuda bir yay ın ın varl ığınıduyurmakur. Yay ı n ıntürünü kapsaylp kapsamamalar ı önemli değildir, çünkü "yay ı n ın yerine geçme" niceli ğ inita şımazlar. Özetler, ço ğ u kez yazar ı taraf ından haz ırlan ır ve normal olarak yay ın ın ba şındabulunur. Okuyucu, özeti okuduktan sonra yay ın ı tümüyle okumak ister veya baz ı bölümleriniyararl ı bulur; yay ın özetlerinin amac ı da okuyucuya bu konuda karar vermesi için yardımc ı olmaktır. Bilgi verici abstraktlar, bilginin geri kazan ılmas ı sistemlerinde (kg. informationretrieval systems) çok kullan ı l ır. Örneğin, Chemical Abstracts, Chemisches Zentralblattve di ğerleri. Chemical Abstracts'da her abstraktta kelimelerden ba ş ka yeni maddelerinforrnülleri, fiziksel ve kimyasal ölçü sonuçlar ı , reaksiyonlar, v.5. yer al ır ve bunlar, dizinlerede ta şın ır. Dolay ıs ıyla bilgi verici abstrakt haz ırlama, çok pahal ı ve zaman ailedir.(i)İyi bir abstrakt a şağıdaki bilgilerden olu şur :Ba ş l ık, Özgün yay ın ın kendi dilindeki ba ş l ığı ve/veya İngilizcesidir. Normal olarakyay ın ın kendi ba ş l ığı al ı n ır, fakat bilgi verici olm ıyan kelimeler at ı l ı r; örneğin, improvementsin, process to the, studies of the, v.b. Ba ş l ık, yeteri kadar bilgi verici de ğilse biraz geni şleti lir.(ii) Yazarlar ın soyadlar ı ve adlar ı n ın baş harfleri. Çal ışma, güç bulunur bir kaynakta yayınlanm ış ise yazarlar ın adresi de verilmelidir; böylece yay ı n ı n ayr ıbask ı s ı n ı istemek olanağısağ lan ır. Patent durumunda, hem bulu ş sahibinin ve hem de çal ıştığı yerin ad ı verilir.(iii)Kaynak. Makalenin yay ınland ığı süreli yay ın ın k ısalt ı lm ış standard ad ı, y ı l ı , cilt numarasıve bulunduğu sayfa numaralar ı verilir. Patent durumunda al ı nd ığı ülkenin ad ına ait birk ısaltma, seri numaras ı ve verildiği tarih (Amerikan patentlerinde Patent ofisi gazetesindeyay ınland ığı tarih; İngiliz patentlerinde ve di ğerlerinde ba şvurma tarihi) yaz ık.(iv)Abstrakt.(v) Ek bilgi, şekil say ı s ı , v.b. Tarama yaz ı lar ı için en yararl ı ek bilgi, kaynak say ı s ıd ır.

Önemli ve kolayca bulunabilir dergilerde yay ınlanan makaleler için abstraktlar ın,az bulunur .ve tan ınmam ış dergilerdekiler kadar ayr ıntı l ı olmas ına gerek yoktur. Bu ilke,Chemical Abstracts gibi büyük abstrakt haz ırlama servislerinde uygulan ır.Bir abstrakt ı n kalitesi, haz ırlay ıc ı n ı n yay ın ın içeri ğini ve önemini anlama yeter ıeğineve abstrakt haz ırlama bilgi ve deneyimine bağ l ıd ır. Bu kitab ı n yazar ı ise bir kimyac ın ınkendi çal ışmalar ına ait abstraktlar ı haz ırlayabilme yeteneğini ve al ışkanl ığı n ı kazanmas ıgerekti ği görü şündedir. Bu amaçla a şağıdaki yay ın önerilir: "Abstrakt Haz ırlama K ılavuzu",TORDOK, 1969.Abstraktlar iki tür dergide yay ınlan ır, yaln ız abstrakt yay ınlayan abstrakt dergilerive içerilderinde özgün makalelerle birlikte abstraktlar ın da bulunduğ u dergiler. İkinci türdergiler, çoğ unlukla özel bir bilim dal ı ndaki dergilerdir ve beklenildi ği gibi, bu dala katk ıs ıolan yay ınlar ı n abstraktlar ı yay ı nlan ır. Bununla beraber, modern abstrakt dergilerinin yay ı -n ın ın geli şmesiyle bu tür dergiler abstrakt yay ı n ın' durdurdurmu şlard ır. Kimya abstraktdergileri, BÖLÜM 5.3.'de anlat ı lm ış ; Chemical Abstracts öneminden dolay ı ayr ıca ve önce(BÖLÜM 5.2) ele al ınm ıştı r.Kimya dergilerinin tümündeki yay ınlar ın veya özel bir bilim dal ındakiierin dahiabstraktlar ın ın haz ırlanmas ı ve yay ınlanmas ı, çok büyük bir i ş olduğ undan ancak bir kimyaderneği taraf ından yürütülür. Abstraktlar, ço ğ unlukla bu i şi meslek edinen uzman ki şilertaraf ından haz ırlan ır ve kaliteli abstrakt hazIrl ı yarak en k ısa zamanda yay ı nlamak amaçlan ır.Bununla beraber, tüm dünyada ve gittikçe artan say ıda dergilerin taranmas ı gereği göz önüneal ı n ırsa, bir çal ış man ın özgün bir kaynakta yay ı n ından bir süre sonra abstrakt ı n ın yay ınlanması kaç ınılmazbir sonuçtur. Bu süre, az bulunan ve okunan dergiler için bir y ı l ı da a şabilir.Günümüzde, bir makaienin yay ın ı ile abstrakt ı n ın haz ırlanarak yay ın ı aras ında geçen bu süremakale ba ş l ıklar ın ı listeliyerek yay ınilyan dergilerle kapatd ır; bir makaienin kayna ğı n ı,abstrakt öncesi duyuran bu yay ı nlar BÖLÜM 5A'de anlat ı lm ışt ır.5. 2. Chernical AbstractsChemical Abstracts, kimya ve kimya mühendisli ğinin tüm bilim dallar ında abstraktyay ınlayan İngilizce tek abstrakt dergisidir. 1953'e dek British Abstracts da kimyan ı n tümdallar ın' kapsamakla beraber dizinleri hiçbir zaman Chemical Abstracts (bundan sonra,standart k ısalt ı lm ış ad ıyla C.A.) kadar tamam ve geni ş değildir.CA, American Chemical Society taraf ından 1907 y ıl ında yay ınlatunaağa ba şlam ış ve1967 de dek ayda iki defa (sonra haftal ık) yay ınlanm ıştır. 1960'a dek Aral ık say ılar ı Y ı ll ık27

Dizinlere ayr ı lm ışt ı : Yazar, Patent numaras ı, Formül ve Konu Dizinleri (Author, PatentNumber, Formula and Subject indexes). Yazar ve Konu Dizinleri 1907'de, Formül Dizini1920 de ve Patent Numaras ı Dizini 1935'de yay ı na ba şlad ı . 1960'da Formül ve Konu dizinlerininy ılda iki kez yay ınlanmas ına karar verildi ve 1962'den bu yana bütün dizinler herbir cildin sonunda yay ınlanmaktad ır. 1957'de Halkal ı Sistemler Dizini, 1963'de PatentUyguniuğu (ing. Patent Concordance) dizini ç ıkar ıld ı. Bu ikincisi Patent Numaras ı Dizinineektir ve özgün patent abstrakt ı için kaynak gösterir. HAIC dizini ( İng. Hetero — Atom -in — Cemtext), Vol. 66 (1967)'de ba şlad ı . 1972'den itibaren Konu Dizini içeri ği, GenelKonu Dizini ve Kimyasal Maddeler Dizini (General Subject Index and Chemical SubstancesIndex ) olarak iki ayr ı dizinde toplanarak yay ınlanmaktad ı r.CA, y ıll ık dizinlere ek olarak, ara şt ır ı c ın ın daha az zaman ın ı almak amac ıyla topludizinler de yay ınlam ışt ır: 1907-1956 aras ında on y ı ll ık dizinler ve 1956'dan bu yana be şy ıll ı k dizinler. 1. — 5. Toplu dizinler (k ısaca 1CI — 5CI), s ıras ıyla 1907-1916, 1917-1926,1927-1936, 1397-1946 ve 1947-1956 y ı llar ın ı kapsar ve tümü yakla şık iki milyon abstraktiçerir. 5CI , 19 ciltten olu şur ve 543064 makale ve 104249 patent kapsar. 6CI (1957-1961),5CI 'den bin kadar fazla abstrakt ve dört yüz bin kadar fazla patent kapsar. 7CI (1962-1966), 28 ciltten olu ştuğ u halde 9C1 (1972 — 1976) 57 ciltten (Yazar Dizini: 11 cilt,Patent Numaras ı ve Patent Uygunluğ u Dizini: 1 cilt, Dizin K ılavuzu (Index Guide) 1 cilt,Genel Konu Dizini: 10 cilt, Formül ve Halkal ı Sistemler Dizini: 9 cilt ve Kimyasal MaddelerDizini: 25 cilt) olu şur. 10C1 (1977 — 1981) haz ırlanmaktad ır ve yay ın ı 1982'de ba ş l ıyacaktır. Bunlara ek olarak 1920 — 1946 aras ı Formül Dizinleri ve 1907 — 1936 aras ı PatentNumaras ı dizinleri de toplu yay ınlanm ışt ı r.CA, abstrakt ç ıkar ılan süreli yay ınlar ın listesini her be ş y ılda bir yay ınlar, son liste1961'de yay ınlanm ıştı r ve y ıll ık ekkri ç ıkar ılrrıaktad ır (Bak. s. 105).CA Dergilerinin düzeniCA, 1962'ye dek kimya bilim dallar ı n ı 31 bölüme bölmüştü, daha sonra bunlar ınsay ısı artt ır ı lm ış ve 80 bölüm kimya bilim dallar ına a şağıdaki gibi dağıt ı lm ıştır: Biyokimya(1-20), Organik Kimya (21-34), Makromoleküller kimyas ı (35 — 46), Uygulamal ıKimya ve Kimya mühendisli ği (47 — 64) ve Fiziksel ve Analitik Kimya (65 — 80). 1967den (Vol. 67) beri CA, y ı lda iki cilt ve herbir cilt yirmi alt ı say ı olarak ç ıkar ı lmaktad ır.Bölüm 1-34, bir hafta, (tek numaral ı say ılarda), Bölüm 35-80 bunu izliyen hafta (çiftnumaral ı say ılarda) yay ı nlan ır. CA haftal ık abstrakt dergileri, sayfa üzerinde iki sütün olarakbas ıl ır. 1934 — 1967 aras ında sütunlar numaralanm ış, fakat abstraktlar numaralanmam ışt ır.28

Her sütün abstraktlar ın kolay izlenmesi için a4 harfleri kullan ılarak dokuza ayr ılm ışt ır.Abstrakt için kaynak, sutun numaras ı ve harf ile verilmi ştir, burada dizindeki yazar ad ı ,kimyasal madde, v.b. ç ıkar. Örneğin, 2149c, 2149 numaral ı sütunda c harfinin yan ındakisat ırlarda, dizinde aranan maddenin ç ıkacağı anlam ına gelir. (1947 ye dek a-i harfleri yerine1-9 say ı lar ı kullan ılm ışt ır.) Vol. 57'den beri abstraktlar ın herbiri numaralanmaktad ır;numaray ı izleyen harfin ara ştır ıc ı için bir önemi yoktur. (Bunlar, abstraktlar ın bilgisayaryard ımıyla bas ıl ı p saklanmas ında yanl ış lar ı önlemek için kontrol karakteridirler.)Her bölümde abstraktlar a şağıdaki şekilde düzenlenir :(i) Özgün makale ler ve tarama yaz ılar ı,(ii) Kitaplar, monograflar,Patentler,(iv) Kar şıl ı kl ı kaynaklar. Diğ er bölümlerde bulunan ilgili yay ınlar ın ba ş l ıklar ı ve abstraktnumaralar ı .Her haftal ık abstrakt dergisinde yazar, patent numaras ı, paten uygunluğu ve anahtar sözcük(Bak. s. 45), dizini bulunur. Sonuncusu 1963'de ba şlam ıştı r ve abstrakt ı n ba şlığındaki veiçeriğindeki anahtar sözcükleri listeler. Bu ve di ğer haftal ık dizinler bilgisayarla haz ırlarımKaynak ara ştı rmas ında yeni bir kimyac ı n ın, CA haftal ık abstrakt dergilerinin herhangibirininilk sayfas ında s ı ralanan bölüm adlar ı n ı ve numaralar ın ı okuyarak, en çok ilgi duydu ğ ubölümlerin numaralar ı n ı hat ır ında tutmas ı beklenir.CA ve Dizinlerinden yararlanma yöntemleriCA ve Dizinleri çok çe şitli amaçlar için kullan ıl ır: Bir kimyasal madde için sentezyöntemi, bir reaksiyonun uygulanabilirli ği, bir konuda patent al ı nm ış olup olmad ığı ve birkaynak ara ştırmas ı. A şağıda, dizinlerin düzeni, yarzkrulmas ı ve özel notlar ın alı nmas ı konusundaara ştı r ıc ıya yard ımc ı olabilecek bilgi verilmi ştir, ayr ınt ı l ı bilgi için bak. BÖLÜM 11.1. Dizin taramasonda, aksini yapman ız için çok kuvvetli bir neden olmad ığı sürece,geriye doğru gidiniz; yani en son tarihli dizinden ba şlay ın ız. Çünkü en son kaynaklardanbirinde, daha önceki bilgi toplu halde verilmi ş olabilir, tarama yaz ılar ı şeklinde(Bak. BÖLÜM 6). - 13az ı konularda kaynak yap ıtlar tarama i şini daha da kolaylaştı r ır (Bak. BÖLÜM 8).2. Önce en uygun dizini taray ınız ve yazar, formül ve patent numaras ı dizinlerini kullanmanın konu dizinini kullanmaktan çok daha kolay oldu ğ unu hat ır ın ızda tutunuz.Örneğin, bir kimyasal bile şik aran ıyorsa formül dizinini taramay ı, ad ın ı okuyupIngilizceye çevirdikten sonra konu dizinini taramaya tercih ediniz. CA Formül dizinleriHill sistemine göre düzenlenmi ştir (Bak. s. 49).29

3. Konu dizininde arayabileceğiniz konu ba ş l ı klar ı n ı ve/veya anahtar sözcüklerini s ı ratayı n ı'. Dizin taramas ı s ıras ında hat ır ı n ıza gelebilecek olan di ğerlerini de buna ekleyiniz.4. Taranacak dizinleri s ı ralay ın ız. Her bir dizini tararken bulaca ğı m abstrakt kaynakları n ı sı ralay ı n ız ve dizin taramas ı bittikten sonra abstraktlar ı okuyunuz. E ğer kaynaklardeğerli ise bunlar ı, bunlardan elde edilecek bilginin özeti ve verilen kaynak listesiile beraber kartlar üzerine geçiriniz. Bu amaçla delikli kartlar ın kullan ı lmas ı özellikleönerilir (Bak. s. 98).5. Olanak bulursan ız toplu dizinleri taray ı n ı z.6. Dizinleri taramadan önce, nas ıl yararlan ılacağın ı ve özelliklerini belirten giri ş bölümünümutlaka okuyunuz. Bu özellikle konu dizinleri için gereklidi ve CA 1962 y ı l ıkonu dizini giri şi, kimyasal bile şiklerin adland ı r ılmas ında CA uygulamas ı hakk ı nda dabilgi verdiği için özellikle önerilir.7. Konu dizinlerinin düzeni özellikle belirtilme ğe de ğerdir. Dizin atfabetiktir ve çokmiktarda kar şı l ıkl ı kaynak gösterilmi ştir (Bak. s. 47). Organik bile şikler, temel bileşiğin veya bile ş iğin kökünün ad ı yaz ı l ı p substituentler eklenerek adland ırılr. Örneğin,2,5— diklortoluen, CA konu dizininde şu adla aranmal ıd ır: Tolune, —2,5—dichloro. Bu nedenle, bile şiklerin dizinlemede kullan ılan temel adlar ın ı, bazan bunlarsistematik adlar ı olmasa dahi iyi bilmek gerekir. Bu konuda bir güçlükle kar şıla şı -l ırsa bile ş i ğin formülü formül dizininde aranarak do ğru ad ı (CA ad ı , Bak.s.48) bulunabilir.8. Konu dizinlerinde -kelimeler de ğil konular, konu ba ş l ıklar ı ve anahtar sözcükler halindedizinlenmi ştir ve dizinleme, makalenin yaln ız baş l ığın, değil içeriğini de kapsar.Her abstrakt için, ortalama, onbir dizin maddesi bulunur, bütün kimyasal, bile şiklerayr ıca tek tek dizinlenir.CA Dizinleri, düzenleri iyice anla şı l ırsa hiçbir zorluk olmadan kullan ıl ır, bunun içinara ştır ıc ıya y ı ll ık ve toplu dizinterin giri şini okumas ı ve biraz uygulama yapmas ı önerilir.CAS (Chemical Abstracts Service), kimyasal bile şiklerin özelliklerini bilgisayardatoplamak amac ıyla herbiri için bir kay ıt numaras ı ( İ ng. registry number) vermektedir. Ş im-diye dek be ş milyon kimyasal madde bilinmekte (yakla şık % 80'i organik madde) ve bunlarinsanoğlunun kimya bilgisinin % 85'ini olu şturmaktad ır. Bir bile şiğin kay ı t numaras ı, ikiboyutlu yap ı formülünün (stereokimyasal tan ımıyla beraber) bilgisayar dilinde. tan ım ıd ır.Örneğin, D— Aspartik asit 1783 — 96 — 6, L — Aspartik asit 56 — 84 — 8, DL Aspartikasit 617 — 45 — 8 ve Aspartik asit 6899 — 03 — 2. Bilgisayarda, her bile ş i ğin kay ıt numa-30

as ı alt ında "bir dosyas ı tutularak" bilinen tüm adlar ı ,sentezleri, özellikleri , reaksiyonlar ı,v.b. kaydedilir; dolay ısıyla bu kay ı tlar, herhangi bir bile şik hakk ındaki bilginin kolaycabulunmas ın ı kolayla ştırd ığı gibi, bir kimyasal yap ı n ın özelliklerinin bilgisayarla taranrnasın ı da sağlar. Bununla beraber kay ıt numaralar ın ın, ekli adlar olmaks ızın, kimyac ılar aras ıhaberle şmede yeterli olaca ğı bir umuttur. Patentlerde kullan ılmalar ı , şüpheyi kald ır ıcı nitelikteolabilir. Adland ırma kurallar ı ve dizinleme yöntemleri de kay ıt numaralar ın ı etkilemiyecektir;fakat tamamlanm ış bir kay ıt numarasi listesi yoktur. CAS Registry NumberHandbook için 5 bölüm bas ılm ışt ır, 1965 — 71 aras ı n ı kaplarlar ve kay ıt numaralar ı , adlarve formüller clizinlenmi ştir. 1972 — 76 y ıllar ı n ı kapsayan bir ek ç ıkar ılm ışt ır; 1977 — 81y ıllar ı için de ç ıkar ılacakt ır.5. 3. Diğer Abstrakt Dergileri ve ServisleriChemisches ZentralblattChemisches Zentralblatt (k ısalt ı lm ış ad ı C) yay ına 1897 de ba şlam ışt ır (ilk olarak1830'da Pharrnacent ısches Zentralblatt ve 1849 da Chemisch - Pharmaceutisches Centrablattad ıyla). Yay ın 1945'de sava ş sonras ında kesilmi ş ve 1952'de yeniden ba şlam ışt ı r.Aradaki süreyi kapatmak için sonradan abstrakt ve dizinler ç ıkar ılm ışt ır. Zentralblatt,özellikle Doğ u Avrupa ve. Rus kaynaklar ı için değerlidir.Zentralblatt, 1950'den beri Deutsche Akademie der Wissenchaften (Bat ı Berlin)ve the Chemische Geselschaft (Do ğ u Berlin) taraf ından basalmaktad ır. Kimya bilimi, haftalık abstrakt dergilerinde dokuz bölüm (ve alt bölümler) halinde düzenlenmi ştir; bu holiimlerfiziksel ve inorganik kimya, teorik organik kimya, organik sentez, makromoleküller kimyası, biyokimya, farmasötik kimya, analiz ve uygulamal ı kimyad ır. Kullanmay ı zorla şt ıranbir yani, abstraktlarda k ısattmalaraçok fazla yer verilmi ş olmas ıd ır (Yazar dizini giri şindeaç ıklama verilmi ştir).Zentralblatt toplu dizinleri, 1925'e dek üç-dört y ılda ve bundan sonra be ş y ılda biryay ınlanm ıştır. 1922'den beri ç ıkar ılan formül dizinlerinde yaln ız organik bile şikler veRichter sistemine göre dizinlenmi ş, 1956'da Hill sistemine geçilmi ştir. 1910 —1921 aras ıformül.dizinleri, "Stelzner, Literatur - Register der organischen Chemie" türünde ve 5 cilthalindehaz ırlanm ıştır. Zentralblatt y ıll ık dizinlerinin sonunda e şdeğer Patent Dizini deyay ınlan ır.Zentralblatt, İngilizce bilen kimyac ılar taraf ından pek kullan ılmaz; bununla ber;ber,1939'a kadar CA'dan daha geni ş kapsaml ıd ır.Zentralblatt' ın yay ını 1969'da kesilmi ştir.31

Chemischer Informations — dienst (1970 —), Gelsellschaft Deutscher Chemiker-GDCh ve BAYER AG taraf ından yay ı nlanmağa ba ş lam ışt ır. Haftal ık bir abstrakt dergisidirve kimya bilimi, onbe ş bölüme aynlm ıştIr.British AbstractsAşağıdaki iki dergide abstrakt yay ınlanm ıştır: 1871'den beri Journal of the ChemicalSociety ve 1882'den beri Journal of the Society of Chemical Industry (daha sonra Chemistryand Industry). Bu iki derginin abstraktlar ı 1926'da British Chemical Abstracts ad ıyla birleştirildive 1945'de British Abstracts ad ın ı ald ı. 1953'de yay ı n ı kesilen British Abstractsdarı sonra abstraktlar şu kaynaklarda yay ı nlanmaktad ır: Journal of Applied Chemistry(yedi bölüm), Analytical Abstracts (be ş bölüm), Journal of the Science of Food and Agriculture.British Abstracts'da abstraktlar ın kalitesi oldukça yüksek olmas ına kar şın dizinlemeyetersiz ve Chemical Abstracts ve Zentralblatt'dan dü şük düzeydeydi ve kapsam ı da bu ikiabstrakt kadar geni ş değildi.Nuclear Science AbstractsÇekirdek bilimi ile uğra şanlar için Nuclear Science Abstracts,Chemical Abstracts'dandaha önemlidir, çünkü gecikme daha azd ır. A.B.D. Atom Enerjisi Komisyonu taraf ındanyay ınlan ır ve kapsam ına onun raporlar ın ı ve dünyadaki önemli resmi kurulu şlar ın, üniversitelerinve ara şt ırma kurulu şlar ını n çekirdek bilimi konusundaki dergi (800 kadar), kitapve patentlerini al ı r; Rusça kaynaklar ı n çevirilerini de yay ınlar (Bak. s. 108).Yayına 1947'de ba şlayan ve ayda iki kere yay ınlanan Nuclear Science Abstracts dergilerindeyazar, konu ve rapor numaras ı dizinleri de bulunur ve sonuncusu, raporlar ın veçevirilerin kopyalar ın ı sağlamakta yararl ıd ır. Üç ayl ık, alt ı ayl ık ve y ıll ık toplu dizinler devard ır.Biological AbstractsBiyokimya ile uğ ra şanlar için Chemical Abstracts'dan sonra en önemli ikindi kaynaktır. Abstraktlar ın kalitesi iyidir; fakat gecikme daha fazlad ır ve dizinleme o kadar iyi değildir.1927'de yay ına ba şlam ıştır, ayda bir yay ınlan ır ve 1959'a dek normal konu dizinlerive bundan sonra KW1C ( İ ng. Keyword - In - Context) dizinleri yay ınlanm ıştır ki bu sonuncusuBASIC (Biological - Abstracts - Subjects In'- Context) olarak adland ır ı l ır. 1963'debilgisayarla haz ırlanan Biosystematic Index ç ıkar ılm ıştır; bu dizinde makale içeri ğinde32

ulunan bilginin bir bölümü dizinlenmi ştir. 1965'de ç ıkar ılan BioResearch Indexde iseKWIC ba şhkiar ı ve biyokimya ile ilgili bilgi dizinlenmi ştir.Biyokirnya ile ilgili di ğer abstraktlar ve dizinler şunlard ır Index Medicus, ExcerptaMedica ve International Abstracts of the Biological Sciences. Index Medicus (1897 —tıp bilimleri konululu süreli yay ınlar ın dizinidir. Ayda bir yay ınlamr; ayl ık ve toplu konuve yazar dizinleri vard ır. 1964'den beri bilgisayarla haz ırlanmakta ve kaynak ara ştırmalar ıbilgisayarla yap ılabilmektedir (MEDLARS: Ing. Medical Literature Analysis and RetrievalSystem).Referativnyi Zhurnal, KhimiyaRusça kimya abstrakt dergisidir; 1953'de yay ına ba şlam ıştır ve Sovyet bloku ülkelerinindergilerindeki makaleleri Chemical Abstracts den iki-üç y ıl önce öğrenmek için çokyararl ıd ır. Ayda iki kere yay ı nlan ır ve dünya kaynaklar ından y ılda yakla şık 80 000 abstraktkapsar. Y ı ll ık dizinler bir y ıl gecikmeyle ç ıkar. Referativnyi Zhurnal (k ı salt ılm ış ad ı, RZhKhim), onbir bilim dal ında yay ınlamr, fakat Sovyet patentlerini kapsam ına almaz. Kimyaabstraktlar ının çevirisi ve yay ı n ı CFSTI taraf ından yap ı l ır (Bak. s. 109).Bulletin SignaletiqueFrans ızca abstrakt dergisidir ve 1940'dan beri ayl ık yay ınlanmakta olup Frans ızüniversitelerinde yap ılan tezleri öğrenmek için de çok yararl ıd ır. Yirmi iki bilim dal ı ndayay ı nlan ır; kimya, -bölüm VII; uygulamal ı kimya ve metallurji, bölüm VIII ve biyokimyave biyofizik, bölüm XI I. Y ıll ık yazar ve konu dizinleri de ç ıkar ı l ır.Abstrakt servisleriGenel kimya abstrakt dergileri ve özellikle Chemical Abstracts, kimya bitimi dallar ıiçin yeterli nitelikte abstrakt yay ınlar ve özel dallardaki abstraktlar ı yay ınl ıyan dergileritaramaya hiç de gerek yoktur. Bu tür dergiler, kendi dallar ında daha uzun ve daha ayr ıntı l ıabstrakt yay ınlama özelliklerinden dolay ı Chemical Abstracts için genellikle tamamlaytoa larak kabul edilirler.Kimya ve kimya mühendisli ği alan ında 100'den fazla abstrakt servisinin listesi, "AGuide to the World's Abstracting and Indexing Services in Science and Technology(National Federation of Science Abstracting and Indexing Services, Washington, 1963)"de verilir. Bu yararl ı k ılavuzda abstrakt yay ınevlerinin adresleri, abstraktlar ın kapsam ı,yay ın s ıklığı, fiat ı ve alfabetik ve konu ba ş l ığı dizinleri bulunur. Daha yeni bit k ılavuz,33

"Abstracting Services in Science, Technology, Medicine, Agriculture, Social Sciences,Ilumanities (FID 372, International Federation for E>ocumentation, 1965)" dir. Bu k ı lavuzdakilisteye ek listeler FID News Bulletin de yay ınlanmaktad ır. N LL*nin yay ı n ı , "KWIClndex to the English Language Abstracting and Indexing. Publications currently beingreceived by the NLL" yararl ı kontrol listeleri verir. EUROATOM yay ın ı, "Ahstractingand Indexing Journals in the Nuclear and Border-line Fields (1964)", 400'ün üstünde ilgiliderginin ad ın ı verir, fakat fiyatlar ı yoktur.5.4. Abstrakt öncesi Duyuru Servisleri (Ing. Alerting Services)Son y ıllarda, bir makalenin bir dergide yay ın ı ile abstrakt ının bir abstrakt dergisindeyay ın ı aras ında geçen sürede makalenin varl ığı n ı ve yerini duyurmak amac ıyla çe şitli servisler,çoğunlukla makale ba şlıklar ın ı listeliyen yay ınlar yapmaktad ır. Tabii, makaleler,örneğin Chemical Abstracts taraf ından abstrakt ı haz ırlan ıp ç ıkar ıld ıktan sonra, bu tür yayınlar ın bir değeri kalmaz. Fakat, index Chemicus, bu konuda bir ayr ıcalık gösterir.Makale ba şlıklar ı dizini üç önemli türde olur: (i) Dergilerin "içindekiler" sayfas ın ınaynen basılmast, örneğin, Current Contents. Bu en basit ve haz ırlanmas ı en kolay türdür.(ii) Makale ba şlıklar ın ın, kaynak gösterilmi ş ve s ındlan ınış listesi, örne ğin, Current ChemicalPapers. (iii) KWIC Dizini, örneğin Chemical Titles. Di ğer abstrakt öncesi duyuru servisleri,SDI (Selective Dissemination of Information) türü dizinleri seçerler, yani bir özel bilim dal ıara şt ır ıc ılar ı için ilgi çekici kaynaklar ı iınerirler, Index Chemicus gibi. Yukar ıdaki iki türdilin arası nda bilgi kazart ıl ınas ı çabukluğ u bak ım ından birinci s ıray ı Chemical Titles al ır,hemen ard ından Current Contents gelir. Bununla beraber, ülkemizde böyle bir de ğerlendirmeyapmadan önce bu yay ınlar ın ç ık ışından en az iki—üç hafta sonra elimize geçece ğinigöz önünde tutmak gerekir, diğer taraftan dergilerin de herzaman ayn ı h ızla geleceğinidü şünmek bira/ fa ılt iyimserlik olur.Current Chemical Papers (1954 — 1969), bu servislerin en eskisiydi. Chemical Society,her ay kitaplığına gelen 400 kadar dergiyi tarar ve makale ba ş l ıklar ın ı önüç bölümde (organikve analitik kimya ayr ıca yeniden bölümlenmi şti) listelerdi ve tarama yaz ılar ı bölümlerinba şında verilirdi. Benzer bir servis, Current Chemical Engineering Papers d ır.Clic n ıical Titles (1960 — ), kapsam ı geni ş ve özel dizinlenmi ş bir abstrakt öncesiduy ııru servisidir. CAS taraf ından bilgisayar ile haz ırlamr, ayda iki kere yay ınlan ır ve herbask ıda yakla şık 4800 ba ş l ık verilir. Makale ba ş l ıklar ı, 650 bilimsel derginin (110'u Rusça)NLL Bak. s. , Dipnot.

"içindekiler" sayfas ından seçilir ve sonra bu ba şl ıklardan anahtar sözcükler ç ıkar ılarakKWIC dizini haz ırlanr. Chemical Ti des bu dizinden ba şka, yazar dizini de içerir ve ayr ıcadizinlenen dergileri gösteren bir bölümü vard ır. Chemical Titles'den gere ğince yararlanmakiçin ara şt ır ıc ın ın ara ştırma konusundaki anahtar sözcüklerin ve e şanlaml ı lar ın ın bir listesinihaz ırlamas ı (CA konu dizini taramasında olduğ u gibi) gerekir, bu sözcükleri ta şıyan makaleba şl ıklar ına kar şı gelen kaynak kodlar ı not edilir ve "Kaynaklar" bölümünde derginin ad ı ,cilt ve sayfa numaras ı bulunur; bu bölüm dergi kodlar ına göre alfabetik düzenlenmi ştir.Dergi kodlar ı, örneğin ACSAA4, CODEN olarak adianchr ı l ır ve alt ı karakterden olu şur.ASTM(American Standards for Testing Materials) taraf ından haz ırlanm ış ve ACS taraf ındanuygulanmıştır. Alt ınc ı karakter bilgisayar için kontrol karakteridir ve 1962'den önce dörtkarakter kullan ıl ıyordu. Dergi kodunu izleyen ilk dijitler grubu derginin cilt numaras ın ı(veya y ıl ı n ı) ve ikincisi, makalenin ba şlad ığı sayfa numaras ın ı gösterir. ( Şekil 2).Chemical — Biological Activities (CBAC, 1965 — ), organik bile şiklerin biyolojikaktifli ği ve biyokimyasal bile şiklerin iri vit•o reaksiyonlar ı konusunda, CAS taraf ından,ayda iki kere yay ınlan ır. Bunun için yakla şık 600 dergi, bilgisayar taraf ından taran ır veCBAC yine bilgi -ayarda Chemical Titles düzeninde bas ı lm ış KWIC dizini, molekül formülüdizini, kayıt numaras ı ve özel bir tür kay ıt numaras ı (Ing, faceted number) dizini, yazardizini ve en önemlisi bir özetlenrni ş bölüm (I ng. digest section) içerir. Sununcusunda taranandergilerin k ııdlar ı alfabetik s ıraland ığı gibi biyolojik aktif kimyasal maddeler, farmakolojiketkilerini veren bilgilerle beraber listelenir.Polymer Science, Technology, yine CAS taraf ından bilgisayarlarla haz ırlanan birduyuru servisidir. Birbirini izliyen haftalarda POST—P ve POST—J ad ı alt ında iki ayr ı bölümolarak yay ınlan ır. Birincisi, 24 ülkenin patentini, ikincisi 40 dergi ve raporu kapsar. POST—P,patent abstraktlar ın ı konu ba şlıklar ına göre düzenler, ayr ıca KWIC, molekül formülü, yazar,patent numaras ı dizinleri bulunur. POST—J, makale ba şl ı klar ın ı konulara göre sıralar; KWIC,molekül formülü ve yazar dizinleri vard ır. CAS, 1976'de haftal ık Polymer and Plastics Business Abstracts yay ın ına ba şlam ış, bu ad ı 1968'de Plastics Industry Notes olarak değ i ştirilmiştir ; abstraktlar s ın ıflanm ış ve KWIC dizini eklenmi ştir.Current Contents (1958 — ), makale ba şhklarmı abstrakt öncesi sırahyan bir servistirve günümüzde üç bölümde ve haftal ık yay ınlanmaktad ır: Hayat bilimleri (yakla şık850 dergi taran ır), Fiziksel bilimler (600 dergi) ve Kimya bilimleri (y ılda yakla şık 50 000makale, 1968 — ), Current Contents, IS, taraf ından bası l ır ve dergilerin "içindekiler"sayfas ın ın (çoğunlukla,yayın öncesi elde edilir) fotokopyalar ından olu şur. Frans ızca, Al-* ISI : Institute for Scientific Information, Philadelphia, A.13 D.35

manca, vb. ba ş l ı klar çoğ unlukla İ ngilizceye çevrilmez. Hiçbir s ı n ıflama sistemi olmad ığındankullan ılmas ı zordur, bununla beraber çok popülerdir.Current Abstracts of Chemistry and Index Chemicus (k ısaca CAC & IC)* (1960 — ).ISI taraf ından yay ınlanan çok yararl ı bir haftal ık dergi olup amac ı yeni organik bile şikleri,sentezleri ve kimyasal reaksiyonlar ı yay ı n ından sonra yakla şık 45 gün içinde duyurmak vedizinlernektir. Analiz verileri ve formülü verilen ve yeni oldu ğ u yazar ı taraf ından belirtilenherhangi bir bile şik Index Chemicusta yer al ır, fakat bu bile şi ğin yeniliği için bir garantideğildir. Bile şiğin molekül ve yap ı formülleriyle beraber kimyasal ad ı ve kaynağın ad ı ,yazar ın ad ı , adresi ve kayna ğı n al ı nd ığı tarih verilir. Kaynakta enstrümental analiz sonuçlarıve yeni reaktifler ve reaksiyonlar varsa bunlar, özel şekilde gosterilir. Current ( lien ıi,Abstracts and Index Chemicus, organik kimyac ıffiın okuduğ u 100 kadar dergiyi tarar,ayl ık konu, yazar, molekül formülü ve kaynak dergi dizinleri (I ndex Chemicus) ve alt ı ayl ıkve y ıll ık toplu dizinler yay ınlar. Toplu dizinler Encyclopedia Chemica lnternationalis olarakadland ırıl ır ve y ılda yakla şık 150 000 yeni bile şik dizinlenir ve 1975'e kadar 2 000 000yeni organik bile şik, sentez ve reaksiyon belirlenmi ş , kaydedilmi ş ve dizinlenmi ştir. Topludizinler, Beilstein taramas ı için çok değerli bir taman ılay ı c ı kaynakt ı r, fakat yine de 1950-1960 aras ı bo şluğ un Chemical Abstracts ile doldurulmas ı gerekecektir. 1979'da ISI, CACIC'a ek olarak Current Chemical Reactions (CCR)' ı ç ı karmağ a ba şlam ışt ı r; yeni reaksiyonlarve eskileri hakk ındaki değ i şiklikler, ayr ınt ı l ı olarak yay ı nlanmaktad ır.SEARCH (Systemised Excerpts, Abstracts and Reviews of Chemical Abstracts),endüstriyel yenilik ve geli şmeleri duyuran haftal ık bir dergidir (Compendium Pub., NewYork). Ondokuz bölüme ayr ılm ışıtr ve herbiri, ayl ık toplu .diziniyle beraber ayr ıca sat ı l ır.Bilgi, bir ay içinde çe şitli ticari dergilerden toplan ır. Benzer bir yay ın, Chemical MarketAbstracts d ır ve ayl ık yay ınlan ır (Foster D. Snell Inc., New York). Üç bölümden olu şıı rve yakla şık 200 yay ın taran ır. Firma isimlerini de içeren toplu dizinleri vard ır.Bilgisayar ara ştırması profilleri. Chemical Titles ve Chemical Abstracts' ın baz ı bölümleri(Chemical Abstracts Condensates), bilgisayarla kaynak ara şt ırmas ı için magnetikteyp üzerine bas ı l ır. Ara şt ırma kurulu şunda bilgisayara, profil olarak tan ı mlanan ve ara ş-tırma konusu ba ş l ıklar ına ait olan baz ı sözcük serileri veya sözcük bölümleri verilir; profilterimleri, bilgisayar program ı içine sokularak, bu programla magnetik teypler ara şt ı r ıl ı rve profilde kullan ılan terimlerle ilgili en yeni makale kaynaklar ı bilgisayardan bas ılm ışolarak al ı n ır.Bir kitaplikta bulunuyorsa, nas ıl kullan ılacağın ı örneklerle gösteren posterler de vard ır.36

BÖLÜMİ K İ NC İ L KAYNAKLAR--TARAMA YAZILARI DERGILERITarama yaz ılar ı dergileri, ikincil bilgi kaynağı olan süreli yay ı nlardand ır (Süreli yay ınların üçüncü türü) ve belli bir konuda belli bir sürede elde edilen ara şt ırma sonuçlar ın ınözetini verirler. Tarama yaz ıs ı , bu konuda uzman biri taraf ından yaz ılmal ı ve ilgili bütünara şt ırma raporlar' iyice ele ştirilmi ş, kaynak listesi geni ş tutulmu ş ve sonuçlar, çizgelerhalinde özetlenmi ş olmal ıd ır. Günümüzde, ara şt ırma konusunu ve kaynaklar ın ı iyi bilenve izleyen bir ara şt ır ıc ı için bir tarama yaz ıs ı haz ırlamak pek zor olmasa gerekir; bununlaberaber daha önce haz ırlanm ış bu tür bir yay ı n bulmak da bir şanst ır. Tarama yaz ılar ı n ınen büyük kusuru, patent kaynaklar ın ı ve Rusça, vb. gibi az bilinir dillerdeki yay ı nlar ı taramamalarıd ır. Bugün, Doğ u bloku ülkelerinin çal ışrnalar ı,en iyisi, Uspekhi Khimii dergisindetaran ır.6.1 . Tarama Yaz ılar ı Kaynaklar ı TürleriTarama yaz ılar ı, tarama dergilerinde ( İng. review periodicals), tarama serilclilide ( İ ng.review serials veya Annual reviews of..., Advances in... veya Progress in....) veya makaledergilerinde yay ınlan ır.Tarama dergileri ve tarama serileri a şağıda bilim dallar ına göre düzenlenerek s ıralanmış ve özellikleri yaz ılm ışt ır. İçeriklerinde tarama yaz ılar ın ın' da yer ald ığı dergiler iseşunlard ır : American Scientist, Endeavour, Experientia, Fortschritte der Chemie, Physikund physikalische Che ınie, Nature, Naturwissenchaften, Research, Science Progress, Scientia,Zeitschrift für Chemie. "Angewandte Chemie," çok geni ş kaynak listesi, otoriter ve mükemmeltarama yaz ılar ı basar ve 1962'den bu yana İngilizce de bas ı ld ığından geni ş bir okuyucukitlesi taraf ından izlenir. "Physical Reviews", "Reviews of Modern Physics" ve"American Journal of Physics", fiziksel kimyac ın ın ilgisini çekecek tarama yaz ılar ı daiçerir. Yeni analitik reaktiflerin uygulamalar ına ait tarama yaz ılar ı "Chemist-Analyst"- 37

(J .T. Baker Co. taraf ından ç ıkar ı l ır)de bulunur. Journal of Chemical Education" ve"Education in Chemistry", kimya ö ğretimiyle ili şkisi olm ıyan kimyac ılar ın da ihmal etmemesigerekli tarama yaz ılar ın ı içerirler. Uygulamak ve endüstriyel kimya konulu taramayaz ılar ı için "Reviews of Pure and Applied Chemisry," industrial and E ııgineeringChemistry" ve "Chemistry and Industry" önerilir.Bir konu hakk ında taranm ış bilgiyi devaml ı elde etmek için en iyisi Annual Reviewsof..., Advances in.... veya Progress in... ba ş l ı kl ı seri kitaplara (tarama serileri) gitmektir.Bu seri kitaplar ın 200 kadar ın ın adi "List of Annual Reviews in Science and Technology(UNESCO, 1965) de s ı ralan ın ış t ır. Kimya dal ında 70 kadar tarama yaz ısı kaynağı ise "KW1CIndex t o some of the Review Publications in the English Language, held at the NLL* (1966)'de yaz ılm ışt ı r, bu kaynağa tarama dergileri de al ınmıştı r.Tarama serileri, genel olarak iki türdür : (i) Bir bilim dal ındaki konular k ısa zamanaral ığında taran ır, "Annual Reviews of Physcical Organic Chemistry" gibi; (ii) Bir bilimdal ı bölümündeki konular uzun bir zaman aral ığında taran ır, Advances in Protein Chemistrygibi. Ikinci tür, ara şt ırıc ı için daha yararl ı bir "kaynak anahtar ı"d ır. Academic Press, Advancesin... ba ş l ı kl ı , Pergamon Press ise Progress in.... ba ş l ı kl ı pek çok tarama serisinin yay ı -nevidir.Chemical Ab%tracts, tarama \ al ı m olan bir makalenin ba ş lığın', yazar ın' ve kayna ğı n ıgösterdikten bir tarama yaz ıs ı olduğ unu belirterek kaynak listesindeki kaynak say ıs ın ı verir;fakat tarama yaz ısı için abstrakt ç ıkarmaz.6. 2. Tarama Dergileri ııin ve Tarama Serilerinin Kimya Bilim Dallarilna Göre Düzenlenmi şListesiKimyaAnnual Reports on the Progress of Chemistry (1904 —). Chemical Society(Ingiltere) taraf ından bas ı l ır. Kimya= bütün dallar ındaki ilerlemeleri izliyenler için çokyararl ıd ır. Her y ı l, bir önceki y ı l ın önemli makaleleri bilim dallar ına ayr ılarak özetlenirve çok miktarda makalenin kayna ğı verilir. Fakat Annual Reports' ıın zor bir yan ı, okumadanönce o konuda ayr ı nt ı l ı bilgiye sahibolma gereğ idir ve böyle bir ara şt ır ı c ı için en yararl ı"kaynak anahtar ı "d ır. Annual Reports, taran ılan y ı l ı izliyen dokuzuncu ayda yay ınlan ı r.Vol. 64 (1967 y ı l ı taramas ı) den bu yana iki ayr ı bölüm halinde yay ı nianmaktacl ır: Bölüm 1:Fiziksel ve inorganik kimya ve Bölüm 2: Organik kimya.NLL National Lending Library for Science and Technology, Boston Spa, Yorks,İ ngiltere.38

Specialist Periodical Reports (1967 — ). Chemical Society (Ingiltere önemli ara ş -tırma alanlar ında, tarama yaz ılar ın ı seri kitaplarda toplayarak yay ınlar (y ılda bir —International Review of Science (1972 — ). Inorganik, Organik ve Fiziksel kimyakonular ında seriler halinde yay ınlan ır (Seri 1, 1972; Seri 2, 1975). Inorganik ve Organikserileri 10 ciltten vc fiziksel kimya 13 ciltten olu şur.Fortscl ıri ı le der Chemisches Forschung (Topies in Current Chemistry) (1960 — 1.(1970 den sonra yaln ız Ingilizce baz ılmaktad ır). Önemli ara ştırma alanlarında, taramayaz ılar ın ı seri kitaplarda toplayarak yay ınlar.Chemical Reviews (1924 — ). ACS taraf ından ç ıkar ılır.Q uarterly Reviews (1947 — Chemical Society (Ingiltere) taraf ından ç ıkar ı l ır.Accounts of Chemical ResearchAdvances in General and inorganic Chen stryChemical Society ReviewsEssays in ChemistrySurvey of Progress in ChemistryEndüstriyel Kimya, Kimya Mill ıendisliğ iAnnual Reports on the Progress of A pplied Chemistry (1916 — ). Endüstriyelkinnyadaki yenilikleri izlemek için çok iyi bir tarama dergisidir ve SC1 (Society for Chemicalindustry) taraf ından ç ıkar ılır. Annual Reports on the Progress of Chemistry'e paraleldirve Journal of Applied Che ınistry'n ın abstrakt bölümüne benzer şekilde. düzenlenmi ştir.Advances in Che ınical ngineeringChe ınical Processi(eviewsProgrress in Che ınical Engineering SciencePmgess in Heat and Mass TransferAnalitik kimyaAdvances in Chrotnatography" " Analytical Chemistry and Instrumentation" SpectroscopyAnuiytical Chemistry (Nisan s ıy ısı, 1955 —A ımua1 RetR ırts on NMR Spectroscopy(I ı rt ınxitographic, ReViewsProgress iu Separation and Pulification" NMR SpectroscopyReview of Sckntific InstrumentsHiyokitnyaAdvances in Biologicat and Medical PhysicsIçft" Carbohydrate Chemistry and Riochemistry" Cancer Research39

Advances in Clinical Chemistry" EnzymologyLipid Research" Protein ChemistryAnnual Review of BiochemistryAnnual Reports in Medicinal ChemistryApplied Biochemistry and BioengineeringApplied Biochemistry and Biochemical EngineeringBacteriological ReviewsErgebnisse der Vitamin und HormonforschungMicrobiological Reviews.Progress in the Chemistry of Fats and Other Lipids" " Nucleic AcidsProgress in Bioorganic ChemistryReviews of BiochemistryBesin kimyas ıAdvances in Food ResearchFood and Cosmetics TechnologySurvey of Food and Nutrition SciencePolimer kimyas ıAdvances in Polymer SciencePolymer ReviewsProgress in High Polymers" Polymer ScienceRevews in Macromolecular ChemistryDokumac ı l ık, Plâstik ve Yak ıt EndüstrileriAnnual Reports on the Progress of Rubber TechnologyAdvances in Petroleum Chemistry and RefiningProgress in Coal ScienceReviews of Coal Tar TechnologyPetroleum Technology" Textile Progressnorgan ı k kimyaAdvances in Fluorine Chemistry" " Inorgamc Chemistry and RadiochemistryAnnual Reports in Inorganic and General Synthesis

Coordination Chemistry ReviewsHalogen ChemistryProgress in Inorgan ıc ChemistryStructure and BondingTransition - Metal ChemistryOrganik kimyaAdvances in Alicyclic Chemistry" Chemotherapy" Free Radical Chemistry" Heterocydic chemistryMagnetic ResonanceMass SpectrometryMolecular Spectroscopy" Organic Chemistry: Methods and ResultsOrganometallic Chemistry" PhotochemistryPhysical Organic ChemistryPolyrner ScienceSpectroscopyAnnual Reports in Organic SynthesisFortschritte der Chemie Organischer Naturstoffe (Progress in the Chemistry of NaturalProducts)Journal of Organometallic ChemistryJournal of Organometallic Chemistry LibraryOrganometallic Chemistry ReviewsProgress in Infrared Spectroscopy" " Theorotical Orgnaic Chemistry" Organic Chemistry" Protein ChemistryReaction KineticsTopics in Phosphorus ChemistryStereochemistryFiziksel kimya, Atom ve Çekirdek kimyas ı, Kuantum kimyas ıAdvances in Catalysis and Related S ubjects" Chemical Physics" Colloid Science" Electrochemistry and Electrochernical Engineering" Electronics and Electron Physics41

Advances in Quantu ın Chemistry" Radiochemistry" " Nuclear Science and TechnologyAnnual Reviews of Nuclear Science" Physical ChemistryAnnual Survey of PhotochernistryProgress in Nuclear Energy" Polarography" Ouantum Chemistry" Reaction Kinetics" Solid State Chemistry" Surface and Membrane SciencePhysical ReviewsSurface and Colioid SciencePhysical Review LettersYay ını kesilen tarama yaz ılar ı kaynaklar ı için Ek 1, Kaynak 3'de s. 211'e bak ın ız.6.3. Tarama Yaz ılar ı için Kdavuzlar"Bibliography of Reviews in Chemistry (önceleri Bibliography of Chemical Reviews)(1958 — 1962)", yeni tür bir seri yay ınd ı ve tarama yaz ılar ın ı Chemical Abstracts bilimdallar ına göre düzenliyordu; fakat bir şanss ızl ık olarak yay ın ı kesildi.Organik kimya tarama yaz ılar ı bak ım ından zengindir ve iki önemli k ılavuz vard ır."Index of Review Articles in the Field of Organic Chemistry (DA. Lewis, ICI PlasticsDivn. Welwyn Garden City, A.B.D.)" tarama yaz ılar ın ı y ıll ık s ıralar ve hemen yay ınlar,çok yararl ıd ır. Di ğeri, "Index to Reviews, Symposia, Volumes and Monographs in OrgnaicChemistry (N. K harasch, W. Wolf and E. Harrison, Pergamon, 1962)", 1940-1960 kaynakların kapsar, 1961-2(1965) ve 1963-4(1966) ekleri de ç ıkm ıştı r."Journal of Orgu ıı i, Chemistry", her üç - dört ayda bir son sayfalar ında, organikkimya konulu tarama ,ac ılar ın ı, kaynaklar ı ile beraber "Recent Reviews" ad ı alt ında sıralamaktave çok değ erli bir k ılavuz olu şturmaktad ır.42

L ü NI 7lK İ NC İ L KAYNAKLAR ---DILIN LERDinin, belli bir bilginin varlığını , yerini veya bulunma yollar ını gösteren bir araçt ır.Örneğin, herhangi bir kitapta "Konu dizini", "içindekiler"den farkl ıd ır; ikincisinde kitaptakibilginin temel bölümleri s ıralan ır, birincisinde ise önemli bilgi kelimeler ve konularhalinde alfabetik olarak s ıralan ır. Kaynak eserlerin dizinleri, içerikleri hakk ında iyi birfikir verir ve bir eserin yararl ı lığı, yazd ı bilginin kullan ılma kolayl ığı ile yani dizininin ‘zeııginliğiyleorant ıl ıd ır.Dizine duyulan gereksinme, eserin kullan ılma alan ına bağ lıd ır; bir abstrakt dergisinindizinlenmesi, özel bir dergininkinden çok daha ayr ınt ılı yap ılmal ıd ır.Bir kimyac ıdan, yaln ız kendi alan ındaki kaynak eserleri iyi tan ımasının yan ısıra bunlarındizinlerinin özelliklerini ve kullan ılmalar ın ı da bilmesi istenir ve dizinler hakk ındakibilgisi, kaynak ara ştırmam» başarısındaki birinci etkendir.7. I Dinin TürleriHer kaynak eserin bir dizini vardir ve eserin tümü, birtak ım ciltierden olu şuyorsa genelbir dizin de bulunur. Süreli yay ınlarda, herbir y ıll ık cildin sonunda y ıll ık dizine rastlan ırve pek çoğ unda be ş veya on y ıllık toplu dizinler de yay ınları n. .En önemli ve yararl ı dizinler, dizin dergileri (dizin serileri) dir ve bunlar abstrakt dergilerindekibi1Kiyi dizinler. Bu dergiler hakk ında, abstrakt dergileri ile beraber BÖLÜM52-3'de bilgi verilmi ştir. Ara ştı rıc ı, bir dizinden yararlanmadan önce, mutlaka, dizin girişindeaç ıklanan dizinlcn ıe yöntemini ve kullanma yolunu öğrernelidir.Dizinler, dizinlenen bilginin türüne göre a şağıdaki türlerde olabilir: (i) Yazar dizinleri,(ii) Konu dizinleri, (iü) Formül dizinleri ve (iv) Patent numaras ı dizinleri. Bu önemli türlerdenba şka yeni tür formül ve konu d ı zinlerinin olu şturulmasına da çal ışılmaktad ır. Dizinlerhakk ında ayr ı nt ı l ı bilgiden önce, a şa ğıda, genel özellikleri verilmi ştir.4 ;

İyi bir dizin, ara şt ırc ıya en az gayretle, en k ısa zamanda istenen bilginin kayna ğı n ıgöstermelidir. Bunun için bir dizin do ğru, tamamlanm ış ve kolayca kullan ılacak şekilde.haz ırlanm ış olmal ıd ır. Günümüzde kullan ılan dizinlerin çok az ı bu özelliklerin tümünesahiptir. Her şeyden önce, bir dizinin doğru olduğunu hemen kabul etmemek gerekir,çünkü dizinleme s ı ras ında kolayca yanl ış l ık yap ılm ış olabilir. Bunlar ın en çok kar şıla şılanbirisi, dizin yap ıc ın ın bir sonraki sayfaya geçti ği halde yine eski sayfa numaras ı n ı kullanmayadevam etmesidir; onun için kendi sayfas ında bulunam ıyan bir kaynağ a bir sonrakisayfada aramak iyi olur. Bir di ğer yanl ış l ık, sayfa numaras ındaki rakamlar ın yer değ i ştirmiş olmas ıd ır. Bazan bir kaynak için yanl ış sayfa numaras ı n ı , ayn ı kaynağı bir ba şka dizindeveya kaynaktaki bilginin bir 'oölümünü yine ayn ı dizinde bularak düzeltme olana ğı vard ı r.Dizinlemedeki temel amaç, bazal) içeri ği sı n ıfland ırma yöntemiyle kaybolmu ş olabilirve dizin yararl ı l ığı azal ı r. Örneğ in, formül dizinlemesinde Richter sistemi, dizinlemeyezarar veren bir kar ışık s ın ıflama-dizinlemedir.Yazar, formül ve patent numaras ı dizinlerine, genellikle, tamamlanm ış dizinler gözüylebak ı labilir; fakat konu dizinleri, ileride tekrar ele al ınacağı üzere pek tamamlanm ış dizinlerdeğildir.Bir kimyac ı, iyi bir dizin taray ıc ı olman ın yarar ı n ı her zaman görür; çünkü l'aboratuvardadeneyerek birkaç günde elde edece ğ i bilgiyi, kitapl ıkta dizinleri tarayarak birkaç saattebulabilir.Bir dizini kullanmaya geçmeden önce ilk i ş , dizinin dizinlenmesini ve özellikleriniaç ıklayan giri ş bölümünü iyice okumakt ır. Örneğin, Chemical Abstracts' ın toplu (on y ı ll ık)konu ve yazar dizinlerinin giri şinde aç ıklay ı c ı bilgi verilir.Dizin taramas ın ı hemen sonuçlamak sak ıncal ıd ır. Çoğu zaman, bir ara şt ırıc ı ilk kezbulamad ığı bir şeyi tekrar bakt ığında bulabilir. Fakat bundan daha önemlisi, dizini tamamentaramakd ır ve özellikle konu dizinleri için önemlidir. Çünkü, dizin ne kadar iyi haz ırlanmış olursa olusn, konu için de ğ i şik ba ş l ıklar dü şünerek taramak gerekir ve bunda da ara ş-t ı r ı c ı= konu hakk ındaki bilgisi önemli bir etkendir.Bir ara şt ırıc ı kendi kaynak ara şt ırması n ı - kendisi yaprnand ır. Böylece ara şt ı r ı c ı,ara şt ı rmas ı n ı kendi bilgisi seviyesinde yürütür. Ba şka birine -nekadar yetenekli olursa olsunkaynakara şt ırmas ı yapt ırmak pek güvenilir değildir; bununla beraber ara ştırman ın baz ıbölümlerinde yard ım istenebilir.Dizin taramasında, kullan ılması en gerekli ve en yararl ı olan ı seçmelidir. Batan birinintaranmas ı s ıras ında, bir di ğ erinde daha yararl ı bilgi bulunacağı anla şı l ır. örneğ in, konu dizininintaranmas ı s ıras ında, bir ara şt ı r ı c ın ın çal ış malar ının çok fazla yer ald ığı görülürse,44

yazar dizinini taramak daha yararl ı olacakt ır; di ğer taraftan yazar ın, konu dizininde yeralm ıyan çal ışmalar ı da yararl ı olabilir. Bir bile şik formül dizininde aran ıyorsa, bulunacakad ı konu dizininde arayarak türevleri, reaksiyonlar ı, v.b. hakk ı nda da bilgi edinilebilir.Yabanc ı dildeki dizinleri kullanman ın bilinen zorluklar ı vard ır, bununla beraber kaynakara şt ı r ı c ısının Chemical Abstracts'dan gere ğince yararlanmak için ingilizce okuma vedü şündüğünü ifade etme al ış kanl ığı kazanmas ın ın gereği de ortadad ır. Frans ızca veya Almancabilgisinin kaynak ara ştırma konusunda yard ım ı olmakla beraber, günümüzde Avrupalı kimyac ı lar ın da Chemical Abstracs' ı kullanmay ı tercih etmeleri kaynak ara şt ırmas ın ınİngilizce yap ılmas ın ın değerini ortaya koyar. Bunun için, bu bölümde Chemical Abstractsdizinlerine ve düzenleme yöntemine özellikle önem verilmi ştir.7. 2. Yazar DizinleriBu dizinlerin kullan ılmas ı çOkSasit olmakla beraber kar ışıkl ığa yol açan baz ı özeldurumlar da vard ır. Bunlar ın en önemlisi, dizinin haz ırland ığı dildeki harflerden farkl ıharf ler kullanan dillerdeki sözcüklerdir. Kimya kaynaklar ın ın çokluğ u göz önüne al ın ırsa,Rusça ve Japonca sözcüklerin, İ ngilizce bir dizin haz ırlanmadan öncelar şıl ıklar ın ın bulunması gerekir. Fakat biz, Rusca ve Japonca adlar ı da genellikle İngilizcelerinden (veya Franstzcadanyani Lâtin harflerini kullanan bir dilden) tan ıd ığı m ızdan İ ngilizce bir dizini tararkenböyle bir sorunumuzun olmamas ı gerekir.7. 3. Konu DizinleriBu dizinler, kimyada, di ğer dallarda oldu ğu gibi en çok kullan ılan ve en önemli dizinlerdir.Fakat konular ı n ba ş l ı k halinde verili şindeki esneklik ve çe şitlilik, konu dizinini,yazar ve formül dizinlerine göre daha zor haz ırlanor ve daha zor yararlan ı l ır duruma getirmiştir. Konu dizinlemesi mekanik bir i ş değildir ve bir konunun, pekçok tür de ğ i şik ba ş l ıkile tekrar tekrar_,dizine al ınm ış olmas ın ı gerektirir; bundan dolay ı kimya dizinlerinin niteliğiçok önemlidir. A şağıda bir konu dizininin genel özellikleri ortaya konmu ş ve ideal birkonu dizininin belirlenmesine çal ışı lm ışt ı r. Bu, ara şttr ıcıya en iyi kaynaklar ı buIrnas ı ndayard ı mc ı olacağı gibi bir dizinden ne beklemesi ve "iyi" olm ıyan bir dizini nası l kullanmas ıgerekti ği konusunda da yard ımc ı olur.Konu dizinlerinin ço ğu, konular yerine anahtar sözcükleri dizinler ve bunlara KWIC(Ing. KeyWord-In-Context) dizini denir. Anahtar sözcükler, bir yay ının ba şlığında ve/veya45

içeri ğinde bulunan ve yay ın ın amac ın ı , kapsam ın ı ve özelli ğini belirten sözcüklerdir ve dizinyap ıc ı taraf ından seçilirler. Dizinleme terimi olan "de ğ i ştirme" (Ing. modification) dizinba şl ığından sonra verilen ve bilginin niteli ğini gösteren sözcük veya sözcük gruplar ı içinkullan ıl ır. örneğin, "Aluminium alloys, analysis". Dizin ba ş l ı klar ı , e ş anlaml ı sözcüklerikullanarak birkaç kere de dizinlenir. örne ğin, "Accumulators", "Storage batteries", "Cells,secondary".Sözcük dizinlemesinden doğacak "dizin saç ılman" (Ing. scattering of entries), a şağıdabir tak ım makale ba ş l ı klar ında gösterilmi ştir: "An apparatus for the determination ofcarbon dioxide", "A new absorbtion apparatus", Apparatus for use in the analysis of bakingpowder", "An improved potash bulb", "Flue gas analysis". Sözcük dizinlemesinde bunlar ınyerine s ırayla "Carbon dioxide", "Absorbtion apparatus", "Baking powder", "Potash bulb"ve "Flue gas" gelecektir ve hepsi de bir tiir so ğurma cihaz ı hakk ında bilgi verileceğini gösterir.Gerçekte bu ba şl ıklarm hepsi ayn ı makale için de kullan ılm ış olabilir di; tabii, ara ştı -r ıc ı hem kabartma tozu ve hem de yanma gaz ı analizi için yeni bir soğ urma cihaz ı veya soğ urma cihaz ında bir yenilik geti ştiriyorsa veya makalesi için genel bir ba şl ık yerine daha özelkapsaml ı birini seçmi ş ise. Said* yerine konuya dayanan bir dizinteme olsayd ı, bütün bumakalelerin ayn ı ba şlık alt ında bir defa veya de ğ i şik ba şlıklar alt ında birkaç defa dizinleneceğinigörmek dizin yap ıc ın ın i şi olacaktı ve bu ikinci durumda kar şıl ıkl ı kaynaklamay ı dasağ lam ış olmas ı, yani herbir ba şlığın alt ında, bir deği şiklik için veya ayn ı zamanda di ğerhangi ba şl ıklara da gidilmesi gerekeceğini i şaret etmi ş olması , gerekecekti.Konu dizinlemesinde, ara ştır ıcı, özgün kaynağa gittiğinde ba ş l ıkta, dizindeki sözcüklerive "değ i ştirme"yi bulam ıyabilir. Bu Nelliği hafirda tutmak gerekir, aksi halde konu,kolayca gözden kaçabilir ve kayna ğın yanl ış verildiğ i diişünülür. örneğin, kaynağ m ba şl ı-ğı "Test for alanine"dir ve bu, "Amino acids" ad ı alt ı nda dizinlenecektir, çünkü aminoasitler,içinde alaninin de bulunduğ u bir organik bile şik sınıf ıd ır ve dizin ba şlığı olarak dahauygundur. Dizin "değ i ştirme"si ise "test for"dan çok "Detection for"dur ve bunda amaç,benzer konular ı altalta topl ıyabilmek için dizinlemede bir "de ğ i ştirme" standard ı konulmuşolmas ıd ır. Bu konu, sözcük dizinlemesi ile, ayn ı dizinde "Glycine", "Thyrosine","Leusine", vb. (di ğer aminoasitler) bast ıklar ı alt ı nda ve "detection of", "test for", "reactionfor", "analysis of" deği ştirmeleri ile de bulunabilir. Dizinlerde bu tür pek çok örnek vard ır.Veya, kaynağın ba şl ığı , dizinde bir bölümüyle yer al ı r. örneğin, "Unstable nature of hydrogenperoxide" ba şlığı, dizine "Hydrogen peroxide" ve deği ştirme olarak "stability of"ile al ın ır; çünkü kararl ılık özelliği, kaynakta aksi de anlat ılm ış olsa konu için daha iyi vegenel bir anlat ı md ır.46

Chemical Abstracts, anahtar sözcükleri dizinler.Makale başlıkların ın dizinlenmesi, günümüzde, özellikle, yaln ız dergilerde kaynakgösteren dizinler taraf ından seçilen bir yol olmakta devam ediyor. Fakat bunlar hiçbirzaman tamamlanm ış dizinler değildir ve nitelikleri de çok de ğ i şir. Her şeyden önce, makalebaşhklar ı, hiçbirzaman makale içeri ğini bütünüyle yans ıtmaz. Makalede, ara ştı rman ı n yürütülmesis ıras ında konuyla ilgisiz, fakat de ğerli çal ışmalar da yap ılm ış olabilir. örneğin"The determination of the atomic weight of silver" ba şl ıkl ı bir makalede yeni bir yönte , 11bulunmu ş veya yeni bir cihaz geli ştirilmi ş veya bir gümü ş tuzu daha iyi bir sentez yöntemiili haz ırlanmış olabilir. "Some dyes of the anthraquinone series°' ba ş l ığı alt ında kimyasalyap ı ile renk aras ındaki bağ lamaya ili şkin yeni bir fikire raslamak olana ğı vard ır; diğer taraftanyeni boyalar ın sentezinin mi yap ıld ığı , yoksa boyalar ın özelliklerinin mi bulundu ğ ukonusunda da bir aç ıklık yoktur.Clıemieal Abstracts, dizinlemede, abstraktlar ın yaln ız ba ş l ıklar ın ı değil içeriklerin de gözönüne ahr.Konu dizinlemesinde "değiştirmeler", çe şitli yollarla yap ıl ır, fakat yeterli olmas ıiçin, kaynağı n özelliğini ve amac ın ı belirtmeye yetecek ve ara ştı r ıcıy ı arad ığın ı kaynaktabulabileceğini (veya tersi) sanmak yanl ış l ığına düşürmiyecek kadar bilgi verilmi ş olmal ıd ır.Pek çok 'dizinde, özellikle sözcük dizinliyenlerde, de ğ i ştirmeler çok uzun olabilir.,örneğin,"Study of a method for determining nitrites in water", "Nitrites" alt ında ve "study of amethod for determining, in water" deği ştirmesiyle verilecektir; fakat "determination inwater' ın daha iyi olacağı aç ıktır. Uzun deği ştirmeler, zaman ald ığı gibi bir şey de kazandrmaz.önemli bir nokta da, bir ba şl ık alt ında deği ştirmeleri izlerken, istenen bulundu ğuzaman izlemeyi b ırakmamakt ır. örneğin, su-alkol kar ışımlar ın ın yoğ unluklar ın ı bulmakistendiğinde "Aicohol", daha doğrusu "Erhyl alcohol" alt ı nda"density of mixtures withwater" aranacakbr; bu bulunduğu halde devam edilerek "properties of mixtures with water"da bulunursa bir kaynak daha elde edilir, çünkü özelliklerden biri de yo ğ unluk olabilir,"Deği ştirme"lerin alfabetik dizinlenmesinde yaln ız anlaml ı sözcükler göz önüne al ınır.örneğin, "Calcium, in blood" için dizine giren sözcük"in" de ğil "blood"d ır.Kar şılıklı kaynak (Ing. Cross reference) verme, hem dizin yap ıc ı ve hem de ara şt ırıc ıiçin önemlidir. Dizinlerde s ık s ık "see" ve "see also" kelimelerine rastlan ır ve bunlar dizi.nin düzgün ve doğru yap ılmış olduğ unu kan ıtlar. özellikle "see also" kayna ğı, ara ştı r ıcıyahiç düşünmediği,fakat çok yararl ı bulacağı bilgiyi edinme şans ın ı verir ve belki aramaktaolduğu kaynaklardan daha değerli bir kaynaktır. Orenğin, bir ara ştırıcın ın bir i şlemde s ı-cakl ık kontrolu yapmak istedi ğini, fakat seramik endüstrisinde kullan ılan pirometrik koniler'47

ilmediğini dü şünelim ve bunlar ın, ara ştı r ıc ın ın sorununu çözmese dahi yol gösterici olabileceğinikabul edelim. Ara ştır ıc ın ın "Temperature, control of" ba ş lığı alt ı nda "see also"dan sonra "Pyrometric cones" bulacak olmasi bir şanstır. Bu tür değerli kar şı l ıkl ı Irlynakverme, dizin yap ıc ının ayn ı konuda pek çok y ı llar çal ışm ış olmas ı n ın sonucudur ve dizininbu özelliği, kaynak ara ştı rmas ın ın geni ş liğini ve niteliğini de etkiler. Bununla beraberkaynak kar şı l ıklar ına çok fazla giivenilmemelidir. Ara şt ırıc ı için, arad ığı konuyaba ş l ık olan kelimelerin e şanlaml ı ve z ıt anlaml ı olanlar ı n ı hat ırlay ıp dizinde taraması da yararl ıd ır. Örneğin, "Viscoslty" alt ında bulmak istediklerinin bir k ısm ın ı ,"Fluidity" alt ında da bulabilir. Veya 'Dehydration" alt ında bulacaklar ın ı "drying",ve "desiccation" alt ı nda bulabilir. Bu durumlarda ba şar ı, ara şt ı r ıc ın ın kimya ile ilgiliyabanc ı kelime haznesine bağ l ıd ır ve dolay ısıyla yapt ığı ara şt ı rman ın niteliğinietkiler.Kimyasal bile şiklerin adland ır ılması, hem dizin yap ıc ı ve hem de ara ştır ıc ı için özelbir sorun yarat ır, çünkü (i) pekçok bile şiğin birden fazla ad ı vard ır, (ii) baz ı bile şiklerindoğru (en iyi) adlar ı n ı kullanmak zorluk yarat ır, (iii) yeni haz ırlanan bile şikler, farkl ı görü ş -lere göre değ i şik adlar alabilirler ve (iv) baz ı bile şiklerin yanl ış adland ır ılm ış olmas ı olas ı-l ığı da vard ır. Kimyasal bile şiklerin doğru dizinlenmesi için ko şul, belli bir adland ırma sisteminin(nomenklatür) kullan ılmas ıd ır ve özellikle organik bile şikler için gereklidir. Fakatdizinlemede, belli bir adland ırma sistemi de olsa, bir kimyac ın ın bütün bile şikleri konudizininde bulaca ğı n ı beklemesi fazla iyimserlik olur. Kimyac ı, bu kortudaki eksikli ğini formüldizinleri ile ve bile şik s ın ıflar ı hakk ındaki bilgisi ile-bir dereceye kadar- giderebilir. ChemicalAbstracts' ın kimyasal bile şikleri dizinleme sisteminin iyi bilinmesi, kaynak ara şt ırmas ın ıçok kolayla şt ı r ır ve bu uygulama, Chemical Abstracts 1962 y ı l ı konu dizini giri şinde yay ınlanmıştı r.*Kaynak ara ştı rmas ında yeni bir öğrencinin kimyasal bile şiklerin İngilizce adlar ın ıöğrenmek için a şağıdaki kaynaklara ba şvurmas ı (Daha önce adland ırmay ı çok iyi öğrenmi şolmal ıd ır.) yararl ıd ır: (i) İngilizce kimya ders kitaplar ı (temel ve ileri düzeyde), (ii) Kimyael kitaplar ı (özellikle Lange's Handbook of Chemistry), sözlükler ve ansiklopediler ve (ii)Chemical abstracts dizinleri. Bununla beraber, Chemical Abstracts, 1972'den itibaren kimyasalbile şiklerin adland ırı lmas ı için yeni kurallar uygulamaktad ır ve bu, ara şt ı r ı c ı içinönemli bir zorluk yarat ır. Örneğin, bir organik bile şiğin Chemical Abstracts ad ı, IUPAC"Introduction to Subject Index", Chemical Abstracts, 56 :1 - 4 (1962),"The Naming and Indexing of Chemical Compounds" ad ıyla ayr ıca geni şletilmi şolarak da yay ınlanm ıştır.48

ad ı (Cenevre Sistemi ad ı, sistematik ad) veya özel ad ı ile ayn ı veya farkl ı olabibilir:Oksalikasit (özel ad) için IUPAC ve CA ad ı etandioik asittir; Dimetilamin (özel ad, IUPAC ad ı ),N-metilmetanamin olarak dizinlenir; Piperidin (özel ad) CA'da piperidin olarak dizinlenir,fakat IUPAC ad ı perhidroazin'dir. Dolay ısıyla, bir ara şt ı r ıc ıya -özellikle bir organik kimyacıya- EK 5'de verilen kaynaklar önerilir.7. 4. Formül Dizinleriİki tür formül dizini kullan ıl ır: (i) Molekül formülleri (ampirik formüller) dizinleri,bütün bile şikler için ve (ii) Halka formülleri dizinleri, halkal ı organik bile şikler için. Formüldizini, molekül formülü veya halka formülü bilinen bütün bile şikler için,kulland ır ve kar ışı kbile şiklerin adland ırdma iorluğundan ve yanl ış l ığından doğacak sorunlar ı ortadan kald ı r ırBir bile şik için birkaç ad olmakla beraber daima bir tek formül vard ır. Format dizini, özellikleyeni bir bile şik haz ırlanarak molekül formülü bulundu ğ u zaman önem kazan ır ve böylecebile şiğin yeni olup olmad ığı veya molekül formülü daha önce elde edilmi ş olmaklaberaber yap ıs ın ın bilinip bilinmedi ği anla şı l ır.Formüllerin düzenlenmesinde iki sistem kullan ı l ır: (i) Hill sistemi ve (ii) Richtersistemi. Birincisi daha basittir ve kullan ı lmas ı daha kolayd ır.Hill sisteminde, formüllerde elementler alfabetik olarak dizilir,fakat organik bile- -şiklerde C daima ba ştad ır ve onu -e ğer varsa H izler. Richter sisteminde, formüllerde elementlerönce C, H, O, N, CI, Br, I, F, S, P s ıras ında ve geri kalanlarlar ı alfabetik olarakdizilir. Tiyamin,. Hit! sisteminde C 12 11 17C1N4 OS formülü, Richter sisteminde C 12H 174C IS formülii ile dizinlenir. Hill sisteminde formiillerin dizilmesi, tamamen alfabetik-ONtir; yaln ız element türlerinin say ı s ı, bile şiklerin dizilmesini etkiler. Örne ğin 1C'Iu bütünbile şikler, 2C'Iu dan önce dizilirler: CC 1 20, CCI 4, CHC1 3, CHN, CHNO, CH 2Br2 , CH2O,CH3C 1, CO, C2Ca, C2H402 . Richter sisteminde formüllerin dizilmesi ayn ıd ır; fakat, herbir formül, ayr ıca, element türleri say ı s ına göre de grupland ı r ı l ı r. Böylece yukar ıdaki s ıralama,CO, CHN, CHNO, 01 20, CC,I 20, CHC1 3, CH 3CI, CCI 4, C2Ca, C2H402 şeklinial ır. Richter sisteminde s ı n ıflama daha geni ş olmakla beraber kar ışık ve kullan ılmas ı zordur.(Bir sözcüğü, sözlükte bilinen şekilde arama yerine, kelimeleri ba ş harfinden sonra, bir deharf say ıs ına göre gruplayarak dizen bir sözlükte arama, i şi hem zorla ştıracak ve hem deyava şlatacakt ır.) Hill sistemi çabuklu'ğ ununun ve bir formülün gözden kaçma olas ıl ığın ındaha az olmas ın ın yan ıs ıra inorganik bile şikler için de daha uygundur. Richter sistemi, en-49

çok organik bile şikler için dü şünülmü ş ve geli ştirilmi ştir. Formül dizini, organik bile şiklerkadar olmamakla beraber inorganik bile şikler için de yararl ı olduğ undan her iki türü beraberdizinliyen bir sistemin daha yararl ı olduğ u aç ıkt ı r.Bile şikler, herzaman kendi özel formülleri alt ında dizinlenmi ş ohn ıyabilirler. Böyleolunca, sistem idealli ğini kaybetmi ş olmakla beraber, bu bazan istenir. örne ğin, kar ışıkbir organik asidin tuzu, asidin formülü alt ında bulunur. Bu tür ayr ıcal ıklar hakk ı nda formüldizinlerinin anahtarlar ında (giri şinde) bilgi verilir. A şağıdaki bilgi, Chemical AbstractsFormül Dizini anahtar ından aktan{ m ıştır.Formül dizinine kendi özel forrr ıülleri ile giren bile şikler, gerçek inorganik ve gerçekorganik bile şik ile organik bile şiklerin gerçek organik türevleridir. Organik asitlerin inorganiktuzlan ve organik bile şiklerin inorganik kat ı lma bile şekleri ayr ıca dizinlenmez; fakat türedikleribile şiklerin formülleri alt ında verilir. Formik, asetik ve oksalik asidin tuzlan ayr ı -cal ık gösterir, bunlar ın formülleri olduğ u gibi dizinlenir. Hidrasyon suyu, çoğ unlukla dizinlenenformülün bir parças ı değildir. Polimerler, formül dizinine de ğ i şik şekillerde al ı n ırlar.En çok rastlanan şekil,kabul edilen formüllerini -adlar ı ve özellikleri de ğ i şik de olsa- dizinlemektir.Organik bile şikler için Rihcter sistemine göre düzenlenmi ş dizinler, "Riehtei/Lodkonder Kohlenstoff-Verbindungen" (1884 - 1909) ve ''Stelzner/Literatür-Register der OrganischenChemie" (1910 - 1921) dir ve ikincisine birincisinin devam ı gözüyle bak ılabilir. Günümüzde,Beilstein formül dizinlerinin bulunmad ığı durumlarda de ğerlidirler. Bunlar biranlamda, Chemisches Zentralblatt' ın formül dizinleridir ve Literatur - Register, 1925'deZentralblatt ile birle şmi ş ve bu tarihten sonra Zentralblatt'n organik formül dizinleri yay ınlanmışt ı :. .Organik bile şikler, a şağıdaki dergilerde Richter sistemine göre dizinlenmi ştir ve budergilerin hepsi özgün yay ınlar ı basarlar.Journal of the Chemical Society: 1926'ya kadar abstrakt bast ı , fakat formül dizinleri özgünyay ınlara aitti.Annalen (Liebigs) (1899 dan beri); Toplu dizinler 277.-328. ciltleri ;1893-1903) ve 329.-380_ ciltleri (1903-1911) kapsar.Chemische Berichte (1898- ).Journal for praktische Chemie (1899 - )-Recueil des travaux chimiques des Pays-Bas (1899-inorganik bile şikler için, 1909'a kadar bilinen inorganik bile şikleri toplayan formüldizini, Hoffmann/Lexikon der Anorganischen Verbindungen'dir.)•50

Chemical Abstracts, 1920 y ı l ından bu yana y ı ll ık formül dizinleri basar. Bu dergitamamlanm ış olma özelli ğini korumaya çok dikkat etti ği gibi bütün yeni bile şiklerin veyayeniden ara şt ı r ılm ış bile şeklerin formüllerini de dizinler. Bu nedenlerle, Chemical Abstractsformül dizinleri, gerçekten, kapsad ığı sürede çal ışılm ış bütün bile şiklerin formüllerini içeren-,çok değerli dizinlerdir. Chemical Abstracts Hill sisteminin biraz de ği ştirilmi ş şeklini kullan ırve inorganik bile şikler, organik bile şikler ile beraber dizinlenir. Formülleri izleyen bile şikadlar ı , aynen konu dizinindeki adlard ır ve bile şiklerin türevleri ve benzerleri kolayca konudizininden bulunur.Halka formülleri dizinleri, organik bile şikler için ad dizini ile beraber kullan ılan vegittikce daha da gerek duyulan dizinlerdir. Bu tür bir dizin, bile şikleri, halka say ısına ve halkadakiatornlar ın say ıs ı na ve türen göre s ıralayarak yap ı l ır. 'The Ring Index" (A.M. Patterson,L.T. Capell, D.F. Walker, ACS, 2nd edn., 1960) .de 7727 temel halka dizinlenmi ştir.halkal ı 'bile şiklerin özel bir düzende yap ı formüllerini ve adlar ın ı verir ve kaynak gösterir.Ekleri ç ıkmaktad ır. Chemical . Abstracts, halka formülleri dizinlerini (Ring İndex), 1916dan bugüne dek y ıll ık dizinterinde ve on y ı ll ık toplu dizinlerinde yay ınlar. Bu dizinlerdehalka! ı bile şikler, üç üyeli bir halkah, dört üyeli bir 'halka'', v.b., ve sonra iki halkal ı , üç halkall,vb. olarak s ıralan ır. Bir halka, halkadaki atom say ısın ı veren tek bir say ı ile; iki halka,bu şekilde iki say ı, v.b. ile gösterilir; sonra atomlar ın türü ve say ıs ı belirtilerek kar şılar ınabile şiklerin adlar ı yaz ık. A şağıda bir örnek verilmi ştir :6, 6, 6, C5 N — C6 — C6 AkridanAkridinBenzoizokinolinBenzokinolinFenantridinBöylece bir halkal ı bile şiğin dizinde olup olmad ığı ve varsa kendisinin (ve tiirevlerinin)ad ı da öğrenilmi ş olur.7. 5. Patent Numaras ı DizinleriBu dizinlerde çe şitli ülkeler taraf ından verilen patentler numaralanm ışhr. Bu dizinleri, patent abstraktlar ını da içeren dergiler verir. Pekçok ülkede patentier verilme zaman ınagöre numaralan ır (Alman patentleri için doğru değil).Patent numaras ı dizinlerinin yararl ı l ığı k ısıtl ıd ır ve yaln ız patent numaras ına güveni"-me zorunluluğu da yoktur, çünkü patent ba ş l ığı veya sahibinin ad ı diğer dizinlerde aranabilir51

Patent ~turas, dizinleri,4 şag ıdaki dergilerde, yanlar ında yaz ı l ı tarihlerde yay ınlan--.M ış ve yay ı nlanMaktaJ ır ve en iyilerini Chemical Abstracts yay ı nlar.Journal of the Chemical Society (1913 — 1925).Journal of the Society of Chemical Industry (1901 — 1925).British Abstracts (1926 — 1953).Chemisches Ze n tralblat t (1897 — 1 969 ).Chemical khstracts (1912 - 1914) ve (1935 —7. 6. Önemli DizinlerBak. BÖLÜM 5.2-4.7.7. Bilim Dallar ı Arası (irıg. lnterdisciplinary) DizinlerBilim dallar ı aras ı kaynak dizinleri, hem ara ştır ıc ı lar ın ve hem de kitapl ıkç ı lar ın gerçekleşmesini istedi ğ i bir projedir, fakat daima ba şar ısızl ı kla sonuçlan ır. Yaln ız temel bilimleriçin dahi bu tür bir dizin olanaks ızd ır, çünkü, 26.000 bilimsel dergiyi kapsam ına almas ıgerekir. Bununla beraber bir dizin, olanaks ız gibi görülen bir i şi, fen bilimlerinin ve sosyalbilimlerin sdreli yay ınlar ı n ı kapsam ı na almay ı ba şarm ıştır: İ nternationale Bibliographieder Zeitschriftenliteratur aus ailen Gebieten des Wissens. Daha çok Dietrich veya IBZ ad ıylatan ın ır ve özellikle, dizinleme ve abstrakt hazwlama servislerinin yetersiz oldu ğ u ve bütünüylebilimsel olm ıyan alanlarda yararl ıd ır. IBZ, 1911'de iki bölüm halinde -Almanca ve di ğ erdillerde yay ınlanm ış dergiler- yay ı nlanm ış ve bu tarihten sonra, yakla şık 11.000 dergiyikaps ıyan bir dizin olarak yay ınlanmaktad ır. Kapsam ı ve iki y ıla yakla şan gecikmesi nedeniylebir kimyac ı için -tarihsel veya biyografik bilgi aramad ığı sürece- oldukça yarars ızd ır.Bilim dallar ı aras ı dizinlerin bir zorlu ğ u da boyutudur, fakat mikrofilm veya mikrofi şhaline getirilerek bu zorluk yenilebilir. Pandex, bu tür bir dizindir ve 1967 den bu yana,AB.D.'de yay ınlanan 2000 dergi, 6000 kitap, 5000 önemli patent ve 30 000 kadar teknikrapor için her üç ayda bir yay ınlanan konu ve yazar dizindir, Pandex, özellikle parasalsorunu olan kitapl ı klar için iyidir, fakat Chemical Titles, v.b.'ye ba şvurrnaya al ışk ı n kimyacılar için ilgi çekici de ğildir.A şağıda bilim dallar ı aras ı önemli dizinlerin ve dizin serilerinin kronolojik bir listesiverilmi ştir :Catalogue of Scientific Papers (1867 — 1925): Yay ınlandığında (Royal Society,52

İngiltere) o zamana dek bilinen en iyi bilim dallan aras ı dizindi ve makaleler, yazar ad ınagöre alfabetik olarak dizinlenmi şti. Dört senden olu şur: 1. Seri (Vols. 1-5), 1800-1863;2. seri (Vols. 6-8), 1864-1873; 3. seri (Vols. 9-11), 1874-1883 ve 4. seri (tamam de ğil,1884-1900. Eser, 19. yüzy ıl bilim kaynaklar ı için çok derğeli bir yol gösterici olduğ u haldeşimdi yaln ız tarihsel değeri vard ır. Bunun devam ı olarak International Catalogue of ScientificPapers yay ınlanm ıştı r (1901 — 1921). Bas ım, Royal Society taraf ından yürütülmü ş ve kaynaklar,ülkeleri taraf ından sağ lanm ışt ır. Bu katalog 1901-1914 aras ında y ı ll ık yay ınlanm ışve 1921'de tamamlanm ışt ır. Temel bilimleri ait kitap ve makalelerin hemen hemen tümü,her y ıl yazara ve ,konuya göre dizinlenmi ş olup' bilim dallar ı için ayr ı kataloglar da haz ırlanmıştır.International catalogue, yay ınland ığı süre için çok yararl ı bir dizindir.İndustrial Arts Index (1913 — 1957). 200'den fazla mühendislik, ticaret ve i ş dergileriiçin (çoğ unlukla Amerikan) toplu bir dizindir ve kimyadaki geli şmelerle beraber, kimyamühendisliği, yeni cihazlar ve makinalar, ürün pazarlamas ı , v.b. gibi teknik konularda yay ınlananmakalelere de ilgi duyanlar için özellikle de ğerlidir. Konu ba şl ıklar halinde alfabetikolarak dizinlenmi ştir ve 1932'den bu yana ayl ık olarak 'yay ınlan ır. 1958'de, Applied Scienceand Technology Index ve Business Periodicals Index olarak ikiye ayr ılm ıştır.Engineering Index (1884 — ). 1400 kadar ve çoğ u ingilizce dergi için s ın ıflanm ışbir dizindir ve özellikle Chemical Abstracts' ı n teknolojik servisinin iyi çal ışmaya ba şlad ığı1967'lerden önceki uygulamal ı kimya kaynaklar ın ın, taranmas ı için yararl ıdır. 1884-1905arasında y ı ll ı k dört cilt yay ınlanm ıştır ve günümüzde ayl ık (y ı ll ık toplu bask ılar ıyla birlikte)yay ınlanmaktad ır; özellikle endüstriyel çal ışmalar ın yilditülmgsi ve maliyeti konusundadeğerli bilgi verir.British Technology Index (1962 — ). 400 kadar teknik derginin içeri ği konubaş l ıklar ı halinde alfabetik olarak dizinlenmi ştir; yaln ız Ingiliz dergilerinin taranmas ı nedeniylekullan ılması kısıtl ıd ır.Science Abstracts. Iki bölümde yay ınlan ır. Section A. Physics Abstracts, çekirdekbilimi ve fiziksel kimyaya ait bilgi verir. Section B: Electrical Engineering Abstracts, elektrokimyaiçin yararl ıd ır. Science Abstracts ve abstrakt öncesi duyuru servisi yay ı nı olanCurrent/Papers, 1969'dan bu yana bilgisayara dayal ı bir sistemle haz ırlanmaktad ır.7. 8. Science Citation IndexScience Citation Index (SCI), çok değerli bir bilim dallar ı aras ı dizindir. (Biyolojikbilimler, fiziksel ve kimyasal bilimler, t ıp ve hayat bilimleri, mühendislik ve teknoloji, sosyal53

ilimler) ve ISI* taraf ından ç ıkar ılmaktad ır. Science Citation Index, eski bir kaynaklailgili daha yeni bilgi kaynaklar ın ı bulmak amac ıyla ileriye doğru kaynak ara şt ırmas ı n ı sağ -• l ıyan çok iyi bir yöntem olu şturur. Dizin 1961'den beri y ı ll ık bas ılmaktad.. , yakla şık2200 dergiyi tarar 've üç dizinden ibarettir : Kaynak gösterme dizini (Citation Index),Kaynak dizini (Source Index) ve Permuterm konu dizini (Permuterm Subject Index). "Kaynakgösterme dizini"nde ilgili eski çal ış may ı yapan yazar ın ad ı bulunur. Bir örnek olarak,SCI 1968 y ı l ı birinci üç ayl ı k dizininden bir sayfa bölümü al ı nm ışt ır ( Ş ekil 1).CARLCITED CITING CITED PUBLICATIONCLFING VOL PAGEAUTHOR AUTHOR YRYRCARLSON NJ * 57* PSYCHOL REP 5 409STAMPEL TG BEHAV REST 68 6 3160- CANADIAN J PYSCIIOLOG 14 21BROOKSHI. KH PSYCHOL REP 68 22 75ZERBOLIO DJ CAN J PSYCH 68 22 60CARLSON ON * 61* J ELECTROCHEM SOC 108 88KAREV VN IAN SSS FIZ M 68 32 32864- J LESSCOMMON METALS 6 439WINTERHA. H METALL 68 22 3364- TAM SOC METALS 57 356TREGO AL PHYS REV 68 16666- J METALS 18 320LEI KP J LESSC MET N 68 14 145CARLSON RF * 67* B AM PHYS SOC 12 483ELDRIDGE HB PHYS REV 68 167 915CARLSON RG * 67* J ORG CHEM 32 1363CARLSON RG CHEM COMM N 68 339CHEREST M TETRAHEDR L L 68 2205CARLSON RH * 66* INORG CHEM 5 268CORDESDEM SPECT ACT A 68 A 24 237HIX JE J AM CHEM S 68 90 1723Şekil 1. Science Citation Index sayfa örne ği.* ISI : Bak. s. 35, Dipnot.Bir kitapl ıkta bulunuyorsa, nas ıl kullan ılacağı n ı örneklerle gösteren posterler de vard ır.54

■Koyu renkli sat ı rlar ın anlam ı şudur: R.G. Carlson, 1967'de Journal of Organic Chemistry(Vol. 32, 1363)'de bir makale yay ınlanm ışt ır (eski kaynak). Bu makale alt ı ndaki ikimakalede kaynak olarak gösterilmi ştir, bu makaleler ise Chemical Communications ve TetrahedronLetters de yay ı nlanm ışt ır. Bu makalelerin herbirinin eski kaynak ile ilgili yenibilgiler içereceği beklenir (yeni kaynaklar). Alt ı çizili sat ır ın ve izleyen kesik çizgili sat ırların anlam ışudur: O.N. Carlson, 1961'de, 1964'de ve 1966'da çe şitli dergilerde, ayn ı ve/veya değ i şik konularda makaleler yay ınlanm ışt ır ve bu makalelerin herbiri çe şitli yazarlartaraf ından 1968'de yay ınlanan makalelerde kaynak olarak gösterilmi ştir. "Kaynak dizini"negidilerek bu yazarlar ın ad ı aran ırsa, makalelerin ba ş l ıklar ı ve kaynaklar ın ayr ınt ı lar ı da öğ -renilir, "Permuterm konu dizini"nde, anahtar sözcükler s ıral ı n ır ve herbirinin alt ı nda busözcüklerin değ i ştirmeleri (Bak. s. 46) ve kar şı lar ında, bunlar ı makalelerinde kullanan yazarların ad ı verilir. Bu yazarlar ın adlar ı "Kaynak dizini"nde bulunarak makalelerin ba şl ıkları ve kaynaklar ın ayr ınt ı lar ı da elde edilir. SCI'n ın nas ıl kullan ılacağına dair bilgi, herbask ı s ın ın giri şinde verilmi ştir. Bu üç dizin, beraberce "Bilimsel Tarama Dizinleri" Indexto Scientific Reviews) olarak adland ırd ır ve bunlar ın taranmas ına k ısaca "ISR ara şt ı rmas ı "denir.55

BÖLÜM 81K1NC1L KAYNAKLAR--KAYNAK YAPITLARKimya bilgisi, önce birincil kaynaklarda yay ı nlan ır. Bu bilgi daha sonra abstraktdergilerinde, tarama yaz ı lar ında ve dizin serilerinde düzenlenir. Fakat bu ikinci! kaynaktürleri, bilgiyi kolayca yararlan ılabilir durumda yay:nlamazlar. Bilginin, amaca uygun nitelikte,düzeyde ve biçimde düzenlenmesi "kaynak yap ıtlar" denilen kaynaklarda yap ı l ı r."Kaynak yap ıtlar", bu kitapta, kaynak niteli ğinde yap ıtlar analam ına kullan ılm ıştır ( İ ng.reference works). "Kaynak yap ıtlar", kitaplar biçiminde bas ı l ı p yay ı nland ığı için baz ıkitaplarda, "kaynak kitaplar" olarak da adland ır ılm ıştı r ( İ ng. reference books); bununlaberaber bu kaynaklar ın içerdiği türler olan ansiklopediklerin ve sözlüklerin dilimizde kitapanlam ı n ı ta şımamalar ı nedeniyle ikinci! kaynaklar ın dördüncü türlerinin tümüne birdenkaynak yap ıtlar denilmesi uygun görülmü ştür.Kaynak yap ıtlar, kimya ve kimya mühendisli ğinin her dal ı için gereklidir. İ çerikleri,nitelikleri ve yararl ı l ıklar ı değ i şk. S ık s ık bas ılmazlar ve verdikleri bilgi güncel olm ıyabilir.Düzenleri, kapsamlar ı ve verdikleri bilginin türü amaçlar ına ve yazarlar ına göre değ i şk.Kaynak yap ıtlar, genel kimya veya özel bir bilim dal ında k ısa veya ayr ınt ı l ı bilgi verirler,ve birinci! kaynaklar ve di ğer tür ikindi kaynaklar için kaynak gösterirler; fakat bu ikincitemel özellik, kaynak yap ıt ın amac ına bağ l ıd ır ve hepsinde bulunm ıyabilir.Kaynak yap ıtlar, çe şitli türlere ayr ılabilir. Baz ı yazarlar ders kitaplar ın ı bu türdegörmemekle beraber, günümüzde bir ders kitab ın ın da kaynak yap ıt olarak değer kazand ığıgöz önüne al ı narak kaynak yap ıtlar a şağıdaki türlere ayr ılm ışt ır: (i) El kitaplar ı , (ii) Kaynakkitaplar, (iii) Ansiklopediler ve Sözlükler, (iv) Monograflar, (v) Ders kitaplar ı. Bu türlerinherbiri a şağıda s ıras ı yla incelenmi ştir.8. 1. El kitaplar ı ( İng. Handbooks, Tabular Compilations)Fiziksel sabitler çizgeleri biraraya toplanarak haz ırlanan kaynaklar, en s ık kullan ılankimya kaynaklar ıd ır. Bu bilgi, grafikler ve çizelgeler halinde düzenlenir, bununla beraber bu56

tür kaynaklara aras ı nda bir ayr ı m yapmak zordur. El kitaplar ı yaln ız içerdikleri bilginin türüve miktar ı bak ım ından ayr ı l ırlar, fakat kimya bilim dallar ına göre bir ayr ım yapmak pekgerekmez; çünkü, örne ğin, sodyum klorürün çözünürlüğü, inorganik kimyac ı için önemliolduğu kadar, biyokimyac ı, fizikkokimyac ı veya organik kimyac ı için de önemli olabilir.Sabitler çizelgelerini derleyen kaynaklarda ara şt ırma, aranacak olan sabiti, birimini,istenen doğruluk ve duyarl ığı , vb. özelliklerini önceden ayr ınt ı l ı yazarak aramakla k ısalfilabilir.Tabii, bu tür kaynaklar ın nas ıl kullan ılacağı n ı ve içeri ğ ini belirten giri ş bölümleriniokuduktan sonra aramaya ba şlamak gerekir.8.1.1. El kitaplar ıKi myac ın ın en çok yararlanaca ğı , en genel ve güvenilir bilgi, kimyac ıya yetecek kadarfizik ve matematik bilgisiyle beraber el kitaplar ında toplanm ışt ır. Birkaç bask ı yapm ış elkitaplar ındaki bilgi, bütün bilim adamlar ı taraf ından kabul edilir. Günümüzde, her bilim dal ıiçin bir el kitab ı yay ınların- duruma gelmi ştir, fakata a şağıdaki el kitaplar ı bütün kimyac ılariçin çok önemlidir.1. "Lange 's Handbook of Chemistry", A. Dean, llth edn., McGraw-Hill, 1977.2. "CRC Handbook of Chemistry and Physics", R.C. Weast, 59th edn., ChemicalRubber Co., 1978-19.3. "Chemical Engineer's Handbook, R.H. Perry, C.H. Chilton, 5th edn., 1973.4. 'The Chemist's Companion, A Handbook of Basic Data, Techniques andReferences", A. J. Gordon, Wiley, 1972.Özel kimya bilim dal ı ektkitaplar ı ve kataloglar ıÖzel bir konuda bilgi birikimi ve bundan yararlanma gereksinimi artt ıkça bir el kitabiyay ı nlan ır. Özellikle, Chemical Rubber Company, pek çok konuda de ğerli el kitaplar ıç ıkarmaktad ır.Analitik kimya5. "Handbook of Analytical Chemistry", L. Meites, McGraw-Hill, 1963.6. "Jonisation Constants of Acids and Bases", A. Albert and E. P. Serjeant, Wiley,1962.7 "Solubilites of lnorganic and Organic Compounds", H. Stephen, T. Stephen,and H. L. Silcock, 3 vols. Pergamon Press, 1960 — 1979.8. ''CRC Handbook of Chromatography", R.C. Koch, Academic Press, 1960.9. "Handbook of Air Pollution Analysis", R. Perry, Chapman and Hali, 1977.Besin kin-ıyası , Biyokimya10. ,"Handbook der Lebensmittel Chemie", J. Sehormüller (ed.), 9 baluis, Springer-Verlag, 1965 — 1970.57

1 1 . "CRC Handbook of Biochemistry", Chemical Rubber Co.E le ktro ki mya12. "Electrochemical Data Handbook", D. Dobas, Elsevier, 1975.13. "Electrochemical Data", L. Meietes and P. Zuman, Wiley, 1974.14. "Oxidation Potentials", 2nd edn., W.M. Lattimer, Prentice Hali, 1952.15. "Encylopedia of Electrocht mistry", C. A. Hampel, Reinhold, 1964.16. "Atlas of Electrochemical Equllibria in Aqueous Solutions", M. Porbaix, Pergamon,1966.17. "Encyclopedia of Electrochemistry of Elements", A.J. Bard, 7 vols., Marcel -Dekker, 1976.Fiziksel kimya18. "Selected Values of Chemical Thermodynamic Properties", NBS Circulars C500,1952.19. "Tables of Chemical Kinetics, Homogeneous Reactions", NBS Circulars C510,1951, Supplement 1,1956.20. "Thermodynamic Properties of the Elements", Advances in Chemistry SeriesNo 18,1956.21. "Handbook of Photochemistry", S.L. Murov, Marcel-Dekker, 1973.22. "Q ııantum Chemistry lntegrals and Tables", J. Miller; J. M. Gerhauser and F.A.Matsen, Univ. of Texas Press, 1958.23. "Handbook of Thermodynamic Tables and Charts", K. Raznjevic, 1976.24. "Crystal Data Determination Tables", H. Mondik, J. D. H. Donray (eds.), NBS,1972.25. 'Table of Isotopes'', 6th edn., C.M. Lederer, J.M. Hollander, Wiley, 1967.Kimya mühendisli ği ve Genel Mühendislik26. "Engineering Materials Handbook", C.L. Mantell, McGraw Hill, 1958.27. "Materials Handbook", G.S. Brady, McGraw - Hill, 1963.28. "Handbook of Instrumentation and Controls", H. Kallen, McGraw - Hill, 1961.29. "Nuclear Engineering Handbook", H. Etherington, McGraw - Hill, 1958.30. "Handbook of Pulp and Paper Technology", R. W. Birtt, Chapman & Hall, 1964.31. "Petroleum Products Handbook", V. Guthrie, McGraw - 1E11,1960.Laboratuvar güvenli ğ i32. "CRC Handbook of Laboratory Safety", 2nd edn., Chemical Rubber Co.33. "Safety in the Chemical Laboratory", 2nd edn., H. A. J. Pieters and J.W. Creyghton,Butterwoths, 1957.34. "Safe Practice for Chemical Laboratories", GN. Q uam, Vilhnova Press, 1963.58

35. "Laboratory Handbook of Toxic Agents", 2nd edn., E. Gray, Royal Instuteof Chemistry, 1966.Organik kin436. "CRC Handbook of Tables for Organic Compound Identification", 3rd edn.,Chemical Rubber Co. 1967.37. "Compositibn Tables", G.H. S tout , Benjamin, 1963.38. "Anticomposition Tables for Carbon Compounds", H. H. Hatt, T. Pearcey andA.Z. Szimer, Combridge Univ. Press, 1955.39. "Schmelzpunkt Tabellen Organaischen Verbindungen", W. Utermark and W.Schicke, Friedr. Vieweg, 1963.40. "Handbook of Organometallic Compounds" H. Hakihara; N. Kumada, M. OkiwaraBenjamin, 1968.Polirner kitnyas ı41. "Handbook of Common Polymers, Fibres, Plastics and Rubbers", W.J. RoffButterworths, 1956.42. ' Tolyiner Handbook", J. Brandrup and E.H. Immergut, Interscience, 2.ed., 1975.43. "Handbook of Textile Fibres", J.G. Cook, MeITOW, Walford, 3rd edn., 1964.44. "Concise Guide to Plactics" H.R. Simonds and J. M. Church, 2nd edn., Reinhold,1963.45. "Index to Man-made Fibres of the Wold", P. Warlequen, 3rd edn., Manchester,1967.46. "New Trade Names in the Rubber and Plactics Industries", R.I. Keveren (ed.),RAPRA, S hrewsbury, 1969.47. "Handbook of Plactics and Elastomers", C. Harper, McGraw-Hill, 1975.48. "Handbook of Epoxy Resim", H. Lee and K. Nevrlle, McGraw-Hill, 1966.Spektroskopi49. J.W. Robinson (ed.), "CRC Handbook of Spectroscopy", Vols. I-H, ChemicalRubber Co., 1974.50. J.G. Graselli (ed.), "CRC Atlas of Spectral Data and Physical Constants of OrganicCompounds", Chemical Rubber Co., 1973.51. M.J. Kamlet, "Organic Electronic Spectral Data", Vols. Interscience,New York, 1960 - 1971.52. "Sadtler Standard UV SPectra", Heyden, London, 1970. (68 cilt, 30000 spektrum)53. "Sadtler Standard IR Spectra", Heyden, London, 1970. (58 000 spektrum).54. An Alphabetical List of Compound Names, Formulae and References to Published .IR Spectra", AMD - 34, ASTM, Pluladelphia, 1969. (Yay ınlanmış 92 000 spek-59

trum için dizin)55. "Sadtler Standard NMR Spectra", Sadtler Res. Labs, Philadelphia, 1970. (15cilt, 10 000 spektrum)56. "NMR, NQR, EPR Current Literatüre Service", Butter worths and Verlag-Chemie,1963.57. E. Stanhagen, S. Abrahamson and F. McLafferty", Mass Spectral Data, Inter -cience, New York, 1969.58. J.H. Beynon and E.A. Williams", Mass and Abundance Tables for Use ın MassSpectrometry', Elsevier, Amsterdam, 1963.59. J. Lederberg, "Computation of Molecular Formulae for Mass Spectrometry",Holden-Day, San Fransisco 1964.8.1.2. Daha büyük el kitaplar ıEl kitaplar ının daha geni ş ve ayr ıntı l ı derlenmi ş olanlar ında her tür güvenilir bilgiyibulma olanağı vard ır; di ğer taraftan kaynak gösterildi ği için gerekti ğinde deneysel ayr ınt ı -lar da öğren ilebi lir.60. 'The International Critical Tables",,E.W. Washburn (ed.), 7 vols and Index,McGraw - Hill, 1926 - 1933.1924'e dek olan bilgi için çok iyi bir kaynakt ı r ve kullan ı lmas ı da kolayd ır. içeri ğ i(i) saf maddeler, (ii) belli bile şimli kar ışımlar, (iii) önemli endüstriyel maddeler, (iv) do ğalürünler ve (v) önemli sistemler (örne ğin, güne ş sistemi)den ibarettir. Ayr ıca bir dizini vard ırve özellikleri giri şinde anlat ı lmışt ır. Bir çizelge içinde, kimyasal maddeler elementlere ba ğ l ıanahtar say ılar yard ımıyla s ıralarurlar ve bu "standart düzen" (A, A — B, B ve C çizelgelerindebulunur), Cilt 1, s. 96'da ve cilt II I, s. VIII'de aç ıklanm ışt ır. Her bölümün sonunda,yararlan ılan kaynaklar için bir numara verilmi ş ve bunlar, her cildin sonunda aç ıklanm ışt ır.'61. "Landolt-Börnstein 's Zahlenwerke und Funktionen aus Physik, Chemie, Astro-nomie, Geophysik und Tecnik", A. Eucken (ed.), Springer - Verlag.Uluslararas ı tan ı nan ve kullan ılan bu kaynağın 6. bask ıs ı 1950'de ba şlam ış ve 1967'detamamlanm ışt ır. Bugünkü durumuna ve içeri ğine ait bir özet biraz a şağıda, Almancay ı bilmiyen kimyac ılar için verilecektir. Cilt 1, Bölüm 1 birim sistemleri ve elementer partiküllerinfiziği ile ba şlar; Cilt 1 ve 3 tamamlanm ışt ır, fakat Cilt 2 yine biraz eksiktir. (5. bask ıveya International Critical Tables ile tamamlanabilir). 5. ve daha eski bask ılar Tabellenad ıyla tan ınr. 7. bask ı dü şünülmemekte, fakat 6. bask ı n ın içeriği, gerektikçe ve ilgi biriktikçeek ciltlerle tamamlanmaktad ır. Bu ek yay ın, Zahlenwerte und Funtionen aus Naurwissenschaftenund Technik ad ıyla tan ın ır ve her ciltte "içindekiler" ve "Giri ş" hem Almancave hem de İngilizce yaz ılm ıştır. Landolt-Börnstein, çok ayr ınt ı l ı haz ırlanm ışt ır;yararlan ılan kaynaklar geni ştir ve giri ş bölümleri, biraz fizik bilen kimyac ı için iyi bir fizikkitab ı niteliğindedir. Sonuçla Landolt-Börnstein, en do ğru ve güncel fiziksel sabitleri içerenbir kaynakt ır.60

"Landolt - Börnstein's Tables", 6. bask ısınm içeriği.Cilt 1. Atom ve molekül fizi ğiBölüm 1 (1950). Atomlar ve iyonlarBölüm 2 (1951). Moleküller 1. Molekül yap ısıBölüm 3 (1951). Moleküller 2. Elektron tabakalar ıBölüm 4 (1955). KristallerBölüm 5 (1952). Atom çekirde ği ve elen ıanter partiküllerCilt 2. Çe şitli bile şimlerde maddenin özellikleriBölüm 1 (1956). Mekanik-termik de ği şkenlerBölüm 2a (1960). Buhar - s ıvı dengesi ve osmotik bas ınçBölüm 2b (1962). (:özelti dengesi 1Bölüm 2c (1964). Çözelti dengesi 2Bölüm 3 (1956). Erime ve fazlar ara yüzeyi olaylar ıBölüm 4 (1961): KalorimetriBölüm 5a ( ). Fiziksel ve kimyasal kinetik; akustikBölüm 56 (1968). iletkenlik; homojen gaz dengesiBölüm 6 (1959). Elektriksel özellikler 1Bölüm 7 (1969). Elektriksel özellikler II.Bölüm 8 (1962). Optik sabitlerBölüm 9 (1962). Magnetik özellikler 1Bölüm, 10 (1967). Magnetik 2Cilt 3. Astronomi ve J eofizik (1 bölüm) (1952)Cilt 4. Temel tekniklerBölüm 1 (1955). Do ğal ve yapay maddeler ve özellikleriBölüm 2 (1965). Metalik maddeler ,Bölüm 3 (1957). X—I şınlar ı ve diğer ışınlar tekniğiBölüm 4 (1959). Is ı teknikleriYeni Seriler (K--H. Helwege,ed.)Grup I. Nükleer Fizik ve Teknoloji, Gri ıp II. Atom ve Molekül fizigi, Grup III. Kristalyap ısı ve Kat ıhal Fiziği, Grup IV. Maddenin Makroskopik ve Teknik özellikleri,Grup V. Jeofizik ve Uzay Ara şt ırmalar ı, Grup VI Astronomi, Astrofizik.62. Tables Annueles de constants et donn& num&ique", Gauthier—Villars & Cie.Bu çizelgelerin yay ın ına 1910'da IUPAC taraf ından ba şland ı ve 1919 da InternationalCritical Tables' ın haz ırlanmas ında yararlan ıld ı . Bu cizelgelerin amac ı say ısal değerleri toplamakve y ı ll ık yay ınlarnakt ır., Birinci seri 1936'da on cilt ve iki dizin ile tamamlanm ışt ır vedizinler ve çizelge aç ıklamalar ı hem İ ngilizce ve hem de Frans ızca bas ılm ıştır. 1926'dan buyana International Critical Tables için tamamlay ıc ıd ırlar. 1974'de yeni seri, "Tables deConstants et Donn6e Num&ique. Constantes Selectionnes (Physico-Chemical SelectedConstants)" ad ıyla yay ınlanm ışt ı r; bu seri IUPAC taraf ından titizlikle haz ırlat ı lm ış ve seriyiolu şturan ve herbiri özel bir alan ı kapsayan ciltlerin sonunda özel kaynak listeleri yay ı n-61

lanm ışt ı r. Yeni seri, çizelgeleri.derlenmi ş ve güncel oldu ğundan çok değerlidir.63. "Kaye and Laby's Tables of Physical and Chemical Constants", Longmans andGreen.İyi tan ınan bu kaynağın 13. bask ıs ında SI birimleri kullan ı lm ışt ı r. Yakla şık200 sayfa içinde fizik, kimya, atom fizi ği konular ın ı ve matematik çizelgelerini içerir.64. "Physico — Chemical Constants of Pure Organic Cornpounds", J. Timmermans,Eisevier, Vol I, 1950, Yol II, 1965.Saf organik bile şikler üzerinde yap ı lm ış bütün dikkatli ölçü sonuçlar ın ı derleyen birkaynakt ır. içeriği, organik fonksiyonlu gruplara göre düzenir-nmi ştir ve bir bile şi ğ i bulman ınen kolay yolu, konu veya formül dizinini kullanmakt ır. Geni ş bir kaynak listesi verilmi ştir.65. "Physical Properties of Chemical Compounds", Advances in Chemistry Series,Nos 15, 22 and 29; ACS, 1955, 1959 and 1961.Yakla şık 1500 organik bile şik, çin çe şitli fiziksel özellikler toplanm ıştı r.8. 2. Kaynak kitaplar (Ba şvuru kitaplar ı) ( İng. Treatises)Ara şt ırc ı, el kitaplar ında bulamad ığı bilgiyi, bir ders kitab ında, bir monografta veyabir kimya sözlüğünde arayabilir; bununla beraber en iyisi kaynak kitaplara ba şvurmakt ı r.Kaynak kitaplar, kimya bilgisini ele ştirisiyle beraber ve kaynak göstererek verirler bir monograftandaha geni ş kapsaml ı chrlar. Kaynak kitaplar, genellikle bir bilim dal ı içinyararlid ırlar ve içerdikleri bilginin de ğeri için yay ın tarihleri de göz önüne al ınmal ıd ır,çünkü bu tür yap ıtlar ın güncelliğini sağlamak amac ıyla yeniden yay ı nlanmalar ı gerçektençok güçtür. Bir kaynak kitab ı kullanmadan önce, düzeni, kullan ı lmas ı ve içeriği hakk ındabilgi veren giri ş k ısm ı n ı mutlaka okumal ıd ır. A şağıda, önemli ve günümüzde kullan ı lmaktaolan kaynak kitaplar kimya bilim dallar ına göre s ıralanarak anlat ı lm ışt ır.Kimya1. W.T. Lippincott, A.B. Garrett and F. H. Verhoek, "Chemistry: A Study ofMatter", 3rd ed., 7 Parts, Wiley, 1977.2. F. Korte and M. Goto, "Methodicum Cihimicum, A Critleal Survey of ProvenMethods and Their Applications in Chemitry, Natural Sciences and Medicine",Academie Press, 1974—3. L. Meites, "Current Chemical Concepts", 5 vols., Academie Press, 1978.4. A. Weissberger, ''Techniques of Chemistry", Wiley and Interscience, 1968 —10 vols.5. Delos F. De Tar, "Computer Programs for Chemistry", 4 vols., Academie Press,1978.6. A. Weissberger and B.W. Rossiter", Physical Methods of Chemistry", 5 vols.,wiley, 1971.62

Analitik kimya7. W. Fresenius and G. Jander, 'Handbuch der analytischn he ırıie", Springsr-Verlag OHG, Berlin, 1940Düzeni, Gmelin'e benzer ( İnorganik kimya 'ya bak ın tz) ve elementleri periyodik cetveldekigruplar ına göre ele al ır. Üç bölümden ibarettir: Genel yöntemler, kalitatif ve kantatifanaliz. Günümüze dek yakla şık 25 cilt yay ı nlanm ıştır.8. I.M. Kolthoff and P.J. Elving", Treatise on Analytical Chemistry, Interscience,New York, 1959Bölüm 1 (6 cilt) kuramsal pratik analitik ki ıııyaya, Bölüm II (12 cilt) inorganik veorganik analize, Bölüm III (5 cilt) endüstriyel maddelerin analizine ayr ılm ışt ır. Çok değerlifive tan ınm ış bir kaynakt ı r.9. G. Svehla (ed.), "Wilson and Wilson's Comprehensive Analytical Chemistry",8 vols, Elsevier,1959-1977.Analitik ara şt ırma için en yeni ve mükemmel bir kaynak kitapt ır. Konular çok çeşitlidirve yaln ız analitik kimyac ılar için değil, analitik yöntemleri kullanacak olan kimyacılar için de yararl ıd ır (C.L.Wilson ve D.W. Wilson 5 ciltten ibaret ilk bask ının editörleridir).10. F.J. Welcher (ed.) "Standard Methods of Chemical Analysis", Van Nostrand,6 t h edn., Princeton, 1962 — 66.Eski kaynak kitap, tümüyle gözden geçirilerek yeniden yay ı nlanm ışt ır. Vol. I, elementlere,Vol. 2 endüstriyel ve do ğal ürünlere ve Vol. 3 enstrümental analize ayr ılm ışt ı r.11. C.R.N. Strouts, H.N. Wilson and R.T. Parry-Jones (eds.), • "Chemical Analysis",3 vols. Oxford Univ. Press, 1962.12.. D. Glick (ed.), "Methods of Biochemical Analysis", Interscience, New York,1954 —13. G. M. Kline (ed.), "Ana:ytical Chemistry of Polymers", 3 vols., Interscience,New York, 1959 — 1962.14. A .I. Vogel, "A Textbook of Macro and Semimicro Qualitative Inorganic Analysis"Longmans.15. A. I. Vogel, 1 A Textbook of Quantitative Inorganic Artalysis, Longmans.16. DA. Skoog and D.M. West, "Principles of Instrumental Analysis", Holt, Rinehartand Winston, 1971.Biyokimya17. M. Florkin and E.H. Stotz (eds.), "Comprehensive Biochemistry", Elsevier,New York, 1962 — 1967.Biyokimyan ın tarihsel geli şimini, kuramsal ve denel materyali içerir, biyolojik vekimyasal temelini verir. A şağıdaki bölümlerden ibarettir: Biyokimyan ın fizikokimyasal ve63

organik temelleri (4 cilt), biyolojik maddelerin kimyas ı (7 cilt), biyokimyasal reaksiyonmekanizmalar ı (5 cilt), metabolizma ve kimyasal biyoloji.18. M. Florkin and H.S. Mason (eds.), "Comparative Biochemistry", 7 vols. AcademicPress, New York, 1960 —1964.19. E.E. von Tamelen (ed.), Bioorganic Chemistry, 4 vols., Academic Press, 1977.20. G.de Stevens, "Medicinal Chemistry", Academic Press, 1964 — (Monograflarserisi).21. P.D. Boyer, H. Lardy and K. Myrblick (eds.), "The Enzymes", 8 vols., AcademieFiriksel kimyaPress, New York, 1960 -~ 1963.° iyi ve güncel bir kaynak kitap yoktur; fiziksel kimya, daha çok monograflarla kapsanmışolan bir bilim dal ıd ır. Bununla beraber baz ı önemli kaynaklar ın adı sıralanm ışt ır.22. E.A. Guggenheim, etti. (eds.), "The International Encyclopedia of PhysicalChemistry and Chemical Physics", Pergarnon Press, New York, 1960 —Fiziksel kimya konular ı , 22 ba ş l ık alt ında ve herbiri bir editör taraf ından haz ırlat ılınıştır;her konu için pek çok cilt yay ınlan ınaktad ır. Verdiği bilgi, Annual Review of PhysiertChemistry (1950 — ) ile t ı ma ınlanabibr:23. H. Eyring, :lenderson and W. Jost (eds.), "Physical Che ınistry, An AdvancedTreatise" Academic Press. 1967 —(Monoaflar serisi).24. J.R. PartirvIton, "An .\ dvaneed Treatise o ıi Physical Chemistry", 5 vols.. Longman, 196225. E. M. Loebl, "Physical Chemistry", Academic Press. I or ıograflar serisi).26. J. Reilly and W.N. Rae, ''Physico-chernical Measurements", 3 vols., Van Nostrand,Princeton, 1948 -- 1954.27. C.II. Ba ınford and C.F.H. Tipper, "Comprehensivo Chemical Kinetics", 18 vols.Elsevier, 1969 — 1976.28. J. 0 .M. Bockris, B.E. Conway (eds.), "Modern Aspects of Electrochemistry",Btıtterworths, 1974 —(Monograflar serisi).29. R.H. Ottewit R.L. Howel, "Colloid Science", Academic Press, 1978(Monograflar serisi).30. W.11. (ed.), Modern T ı coretical Cl ıemistry".8 vols., Plenun ı Press, 1977.31. H. Eyring and D. Ilenderson, "Theoretical Chemistry, Advances and Perspectives':İ norganik kimyaAcademic Press, 1975 —(1✓ionograflar serisi).32. R .J. t.leyer (ed.), "Gmelin 's llandbuch der anorganishen Che ınie', 8th edn.Verlag Chemie , GmbH, Berlin.

Beilstein, organik kimya için ve Gmelin, inorganik kimya için en büyük kaynak kitaplardır. İlk bask ıs ı 1817'de L. Gmelin taraf ından yap ı lm ıştır. Gmelin, sekizinci bask ıda,1950'ye kadar olan kaynaklar ı kapsar. 1950'den sonraki ,kaynaklar, Gmelin'in yay ın ı i şiniüzerine alan Gmelin Enstitüsü (1954'de kurulmu ştur) taraf ından bilgisayarla tarama içinkartlara geçirilerek tutulmaktad ır.Gmelin s ınıflama sistemi, elementlerin Çizelge l ■cle verildiği gibi s ıralanmas ına dayan ır.Her sistem numaras ı, pek çok cilt ve eklerini içerir. Bir bile şik, içerdiği elementlerin dahayüksek sistem numaral ı olan ın ın cildinde yer al ır. Örne ğin BaCI, sistem numaras ı 30 da,fakat HCI, sistem numaras ı 6 dayer al ır. Kaynaklar, metin içinde verilir ve cildin yay ın ındanyakla şık iki ay sonra listesini yay ınlan ır.Sistem no.ElementÇizelge 1Gmelin S ınıflamasıSistem no.ElementSistem no.Element1 Asal gazlar 26 Berilyum51 Protoaktinyum ve izotoplar ı2 Hidrojen 27 Mağ nezyum 52 Krom3 Oksijen 28 Kalsiyum53 Molibden4 Azot 29 Stronsiyum 54 Tungsten5 Fluor 30 Baryum55 Uranyum ve izotoplar ı6 Klor 31 Radyum ve izotoplar ı 56 Manganez7 Brom 32 Çinko57 Nikel8 iyot 33 Kadmiyum58 Kobalt9 Kükürt 34 ava59 Demir10 Selenyum 35•Alüminyum60 Bak ır •11 Tellür 36 Galyum61 Gümüş12 Polonyum ve izotoplar ı 37 İndiyum62 Altın13 Bor 38 Talyum ve izotoplar ı 63 Rutenyum14 Karbon 39 Nadir toprak ele. 64 Radyum15 Silisyum 40 Aktinyumve izotoplar ı 65 Palladyum16 Fosfor 41 Ti ta nyum66 Osm ıyurn17 Arsenik 42 Zirkonyum67 Ind ıyum18 Antimon 43 Hafriyum68 Platin19 Bizmut ve izotoplar ı 44 Toryum ve izotoplar ı 69 Teknesyum20 Lityum 45 Germanyum 70 Renyum21 Sodyum 46 Kalay71 Transuranyum elementleri •22 Potasyum 47 Kur şun ve izotoplar ı23 Amonyum 48 Vanadyum24 Rubidyum 49 Niyobiyum25 Seryum 50 TantalGmelin, bütün inorganik kimya kaynaklar ı için çok iyi bir derlemedir, ayn ı zamandabir ders kitab ı ödevini de görür. Bütün ciltlerdeki bilgi, geni şliği ne olursa olsun, a şağıdakigibi bölümlenmi ştir: Elementin tarihi, doğada bulunu şu, metalurjisi, teknolojisi, özellikleri,analizi, ve ala şımlar ı ; bile şikleri. Her bölümde "içindekiler" vard ır, fakat "Dizin" yoktur.65

Son ciltlerde hem Almanca ve hem İ ngilizce dizinler ve metin içinde yol gösterici İ ngilizcesözcükler kullan ılmaktad ı r.33. P. Pascal (ed.), "Nouveau traite de chimie minerale", Masson et Cie, Paris.Amaç, kaynaklar ın ele ştirilerek değerlendirilmesidir. Önemli konular hakk ında iyiözetler vard ır ve her cildin sonunda kaynak listesi verilir. 20 cildin yay ın ı planlanm ışt ı r,elementler periyodik cetvele göre s ıralanmaktad ır.34. J.M. Mellor, "Comprehensive Treatise on Inorganic and Theoretical Chemistry",Longmans, Green a Co., New York.İnorganik kimyada en tan ınm ış İ ngilizce kaynak kitapt ır. 1922 — 1937 aras ında 16cilt olarak yay ınlanm ışt ır, daha sonra ek ciltler ile kapsam ı n ın yenilenmesine giri şilmi ştir;fakat henüz halojenler, alkali metaller, azot, fosfor, hidrojen ve oksijen ile ilgili ciltlere ekç ıkm ışt ır. Elementlerin s ıralanmas ı, periyodik cetveldekine benzer ve bilgi elementinelde edilmesi, özellikleri, hidrür, oksit halojenür, sülfür, sülfat, karbonat, nitrat ve fosfatbile şikleri olarak bölümlenmi ştir. Kompleks tuzlar, içerdikleri elementler daha önce anla-t ı l ıp geçti ğinde s ırayla ele al ın ır. Her cildin sonunda kaynak listesi, bilgi bölümlerine göres ıralanarak35. J.C. Bailar and H.J. Emeleus, "Comprehensive Inorganic Chemistry" 5 vols.,Pergamon, 1973.36. H.B. Jonassen and A. Weissberger (eds.), "Technique of Inorganic Chemistry",7 vols., Wiley, 1963.37. F.A Cotton (ed.) "Inorganic Synthesis", McGraw-Hill, 1939 —38. W.L. Jolly, "Preparative Inorganic Reactions", Wiley — Interscience, 1964 —39. G. Brauer, "Handbüch der Praparativen anorganischen Chemie", Enke of Stuttgart. (Lig. çevirisi, Academie Press.)40. J.O. Edwards, "Inorganic Reaction Mechanisms", 2 parts, Wiley, 1970 — 1972.41. F.A. Cotton and G. Wilkinson, "Advanced Inorganic Chemistry", 3rd edn.,Kimya Mühendisli ğ iInterscience, 1972.Endüstriyel kimya ve kimya teknolojisi alanlar ında kaynak kitap haz ırlaman ın güçlüğ ünedeniyle diğer kimya bilim dallar ındakilerle k ıyaslanabilecek ölçüde yap ıtlar yoktur. A şağıdaen önemli ve genel kaynaklar su-atanm ıştır, özel teknoloji dallar ındaki yeni kaynaklar ıbulmak için en iyisi kitap yay ınevlerinin kataloglar ına bakmakt ır.42. W. Foerst (ed.), "Ulmann's Enzykloplldia der Technicshen Chemie", 3rd edn.,14 vols., Urhan Schwarzenberg, Berlin, 1951 — 1967.43. H.F. Mark, etal (eds.), "Kirk — Othmer Encyclopedia of Chemical Technology",2nd edn., 24 vols., Interscience, 1963 — 1972.66

44. F.D. Snell and L.S. Ettre, "Encyclopedia of Industrial Chen ıical Analysis",Interscience, 20 vols., 1965 — 1974.45. A. M. Alper (ed.), 'Treatise on Material Science and Technology", AcademiePressMonograflar serisi, 1978'e dek 17 tane yay ınlanm ışt ır.Organik kimya46. "F. Richter (ed.), "Beilstein's Handbuch der organischen Chemie", 4th edn.,Springer Verlag, OHG, Berlin.Beilstein, kesinlikle tan ımlanm ış bütün organik biie şikler ve doğal ürünler hakk ındaher türlü bilgiyi, özel bir düzen içinde verir. Organik kimyan ın bu en önemli kaynağı , ilkolarak F.K. Beilstein taraf ından 1882'de 20 y ıll ık bir çal ışman ın ürünü olarak iki. cilt halindeyay ınlanm ışt ır. Üçüncü baskvlört cilt, dört ek ve dizinden ibaret olarak yine Beilsteintaraf ından haz ırlanm ıştır. Dördüncü bask ı, 1909'dan beri bilinen 200 000 bile şiği verirve bilgi 31 ciltte toplanm ışt ı.: Temel seri (Hauptwerk, H). 28. ve 29. ciltler dizinlere ayrı lmo ştır, 30. ve 31. ciltler di ğerlerinden biraz farkl ıd ır; 30. cilt 1915'e ve 31. cilt 1920ye dek olan kaynaklarr kapsar ve eklerde tekrar ç ıkmazlar; içerikleri do ğal ürünlere ayr ılmıştır, fakat bilgi iyi s ın ıflanmam ış ve ürünlerin bir k ısm ı iyi tan ımlanmam ıştr. Birinciek (Erstes ErgYnzungswerk, El), 1910 — 1920 y ıllar ın ı, ikinci ek (Zweites Erg!inzungswerk,E II), 1920 — 1930 y ıllar ın ı kapsar. üçüncü ek (Drittes ErgNnzungswerk, E III) ise 1930 —1950 y ıllar ın ı kapsamaktad ır. Her bile şik hakk ında tamam ve k ısalt ılm ış olarak a şağıdakibilgi verilir : Ad ı, formülü, yap ısı, tarihi, bulunu şu, olu şmas ı, hazirlanmas ı, fiziksel vekimyasal ve fizyolojik özellikleri, teknolojisi, analizi, kat ı lma bi le şikleri, tuzlar ı .Beilstein'in en önemli iki özelliği, kapsam ın ın genişliği ve bilginin derleni şidir. ChemicalAbstracts ve Chemisches Zentralblattdaki geni ş bilgi dağı n ıktır ve çe şitli ansiklopedilerdekive diğer kaynak yap ıtlardaki bilgi ise geni ş ve tamamlanm ış değildir. Bir organikbile şik, örneğin etil benzoat ile ilgili ve 1950'ye kadar bütün bilgi, temel serideki ve eklerdekiIX. ciltde birkaç sayfada bulunur. Ayn ı bilginin diğer kaynaklardan toplanmas ı içinharcanmas ı gerekli zaman ve enerjiyi dü şününüz! Sonuçla, bir kimyac ı, arad ığı bile şiğiBeilstein'de bularnam ışsa, kapsad ığı zaman süresinde bilinmiyor' demektir. E ğer bulunmu ş-sa, ilgili her türlü bilgi temel ve ek ciltlerde verilmi ştir. Çok az bilim dal ı, Beilstein gibimükemmel bir kaynağa sahiptir. (Bununla beraber Belistein, hiçbir zaman güncel olamayacakm!).Beilstein'de iki tür toplu dizin vard ır; Vol. 28, ad. dizini (Sachregister) ve Vol 29,formül dizini (Formelregister)chr. Yeni kullananlara formül dizini önerilir, çünkü ad dizininikullanmak, Almanca bile şik adlar ın ı bilmiyenler için a şağıdaki örneklerden de görüleceğigibi biraz zordur.67

Almanca İngilizce TürkçeApfelsaure Malic acid Malik asidBrenztraubensWure Pyruvic acid Pirlivik asitBrenzweinsWure Methylsuccinic acid Metilsüksinik asitHarnstoff Urea ÜreIod Iodine IyotKorksYure Suberic acid Suberik asitZirrıtsUure Cinnamic acid Tarç ın asidiOxo— Carbonyl — Karbonil-Oxy— Hydroxyl— Hidroksil-Beilstein'i kullan ırken dikkat edilmesi gereken birçok özellik vard ır. H ve E l'i kapsayanformül dizini formül dizinlemesinde Richter sistemini kullan ır ve H ve E l'de kaynakgösterirken değ i şik bir yöntem uygular. Bundan ba şka, hem yeni ve hem de eski ad dizinlerinde,izomerlerin fark ı belirtilmez, istenen izomeri bulabilmek için bütün kaynaklara bakılması gerekir. Fakat, formül dizinleri izomerleri farkland ır ır. H, E I ve E II de her cildinsonunda ad dizini vard ır; E III'de her cildin herbir bölümünün sonunda ad ve formül diziniyay ınlanm ışt ır.A şağıda bir bile şiğin Beilstein'de dizinlerde aranmas ı için basit bir örnek verilmi ş -tir. Bununla beraber Beilstein`den gere ğince yararlanmak isteyen organik kimyac ılar içinyeterli bilgi, bu kitaba ek olarak konmu ştur (EK 6).Aranacak bile şi ğin molekül formülü C7 H i0 0 ve yap ı formülüformül dizini (H ve E l'i kapsayan) varsa, sayfa kodu 7 Il aranmal ıd ırCH 3 dür. Eski(bile şikte7 karbon ve iki hetero atom var). Bu kod alt ında değ i şik formüller Richter sistemine göre(s. 49) s ıralanm ışt ır ve aranan bile şik C 7 H 9 As ile C7111 002 aras ındad ır (dizinde s. 203).Bu formülü ta şıyan 22 bile şik vard ır ve hangisinin aranan bile şik olduğunu bulmak için,bile şiğin sistematik ad ı ve sonra bunun Almancas ı belirlenmelidir. Bile şik, metilsiklohekzenon'durve Chemical Abstracts adland ırmas ına göre ad ı 3—metil —2—siklohekzenondur,fakat numaralama de şebilir. O halde a şağıdaki bile şikler seçilmelidir :1— Metil—siklohekzen — (1) — on — (3) 7,54 (46)1 — Metil—siklohekzen — (2) — on — (4) 7, (47)1— Metil—siklohekzen — (3) — on — (2) 7, (47)Görüldüğü gibi Beilstein' ın numaralama sistemi Chemical Abstracts'dan biraz farkl ıd ır,fakat dikkat edilirse aranan bile şik birinden biraz farkl ıd ır, fakat dikkat edilirse arananbile şik birincisidir. 7, 7. Cilde kar şı l ık gelir, parantez içinde olm ıyan rakamlar bile ş i ğ inH cildinde bulundu ğu sayfa numaras ı n ı ve parantez içindeki rakamlar E I'de ayn ı cilttekisayfa numaras ını gösterir.Yeni formül dizininde (H, E I ve E I l'yi kapsayan), sayfa kodu (yani 7 II) kullan ı l-maz ve formül dizinlemesinde Hill sistemi (s. 49) kullan ılm ışt ır. Onun için, önce C7 H İ ode içeren bile şiklerbulunur ve sonra, O dan önceki harfleri simge olarak alan elementler68

itene kadar dizin sayfalar ı çevrilir; aranan bile ş ik C 7 H 100 ile C7 H İ 00S aras ındad ırzinde s. 323-4). Bu formülü ta şıyan 23 bileş ik vard ır. En uygun bile ş ik 1— Metil-siklohekzen—(11—on—(3)7,54, 146, Il 56 d ır. O halde H 7. ciltde s. 54 e, E I de 7. ciltde s. 46ya ve E Il de 7. ciltde s. 56'ya bak ılmal ıd ır.Ad dizinin kullan ıld ığı n ı farzedelim. Chemicai Abstracts'da bile şik "cyclohexenone,methyl" ad ı altı nda ve izomerleri aras ından bulunur, fakat eski Beilstein dizininde (28.cilt, s. 1135) "Methylcyclohexenon 7,54, 55,56, (46,47)" olarak ve yeni dizinde (s. 1550)"Methylcyclohexenon 7,54, 55, 56, 146, Il 56, 57" olarak görünecektir. fzomerler farklandınlmad ığı için 7. ciltde herbir sayfa numaras ı na bakmak gerekir.Eğer aranan bir bile şik her iki dizinde de bulunamazsa, bundan iki sonuç ç ıkabilir.Birincisi, bile ş iğin sistematik bir ad ı yoktur; di ğeri bileş ik Beilstein' ın kapsad ığı süre içindebilinmemektedir. Yanl ış lar, her ciltde ad dizininden sonra s ıralanm ışt ır.47. F. Radt (ed.), "Elsevier's Encyclopedia of Organic Chemistry", Elsevier, 1940—1956.Yaln ızca, karboizosiklik bile şikleri kapsayan 12., 13. ve 14. ciltler yay ınlanm ıştır.Beilstein için tamarnlay ıcı d ır. Rodd ve Beilstein'd en dolay ı b ırak ılmışt ır .48. S.Coffey (ed.), "Rodd's Chemistry of Carbon Compounds'', 2nd edn., 4 vols.,Elsevier.Vol I (A—G): Aliphatic Compounds, 1964 — 1975.Vol Il (A — E): Alicyclic Compounds, 1967 — 1971.Vol III (A — H): Arornatic Compounds, 1973 — 1975.Vol IV (A — E): Heterocyclic Compounds, 1973 — 1975.Organik bile şik gruplar ı hakk ında çok yararl ı bilgi (formülleri, sentez yöntemleri,fiziksel ve kimyasal özellikleri, etkinlikleri, v.b.) verilmi ştir.49. E. Müller (ed.), "Methoden der organischen Chemie, Houben—Wey1", GeorgThieme Verlag, 4th edn., 1958 —Organik kimya yöntemleri ve organik bile şik gruplar ın ın sentez yöntemleri hakk ı n-daki bilgi tüm ayr ınt ı lar ı ve örnekleriyle beraber mükemmel derlenmi ştir. 16 ciltte tamamlanması piânlanm ışt ır, ve herbir cilt çe şitli bölümleri halinde yay ınianmaktad ır.Band 1: Genel laboratuvar yöntemleriBand Il: Analitik yöntemlerBand III: Fiziksel yöntemlerBand IV/1,2,5 : Genel kimyasal yöntemlerBand IV/3, 4, V/1, 2: HidrokarbonlarBand V/3, 4 : Halojenli bile şiklerBand VI —VI I I : Oksijenli bile ş iklerBand IXKükürtlü bile şiklerBand X — XI : Azotlu bile ş ikler69

Band XIIBand XIIIBand XI VBand XVBand XVI: Fosforlu bile şikler: Metal — organik bile ş ikler: Makromoleküllü bile ş ikler: Karbohidratlar, proteinler: Dizinler50. V.Grignard, etal. (eds.), "Traite de chimie organique", Masson et Ge, Paris,1935 — 1954.Grignard' ın yönetiminde yay ına ba şlam ış bir kaynakt ır, fakat günümüzde biraz eskimiştir. Bununla beraber pek çok konu, ayr ı ciltler halinde çok iyi özetlenmi ştir.51. D. Barton, etal. (eds.), "Comprehensive Organic Chemistry", 6 vols., 1978.Organik kimya için fonksiyonlu gruplu bile şik s ın ıflar ına göre düzenlenmi ş mükemmelbaşvuru kitaplard ır.52. B. Capon, M.J. Perkins and C.W. Rees:Organic Reaction Mechanisms,”Wiley,1968.Organik reaksiyonlar, çe şitli gruplara (13-15 tane) ayr ı larak mekanizmalar ı ile ilgiliyeni bilgi her y ı l toplan ır ve yakla şık iki y ıl süresinde bas ı l ıp yay ınlar.53. R.Adams (ed.), "Organic Reactions", Wiley, 1942 —Yakla şık her y ı l yay ınlan ır, her ciltde, özel bir reaksiyona ayr ılm ış bölümler bulunurve bu reaksiyonun denel uygulanmas ı, örnekleri ve kaynaklar ıyla beraber mükemmel anlat ı -l ır. Vol. 15'de 1967ye dek 106 reaksiyon taranm ışt ır.54. S. Patai, "Chemistry of Organic Functional Groups", 11 vols., Wiley, 1967 - 1974.Günümüze dek eterler, karboksilli asitler ve esterler, hidroksilli bile şikler, kinonlar,karbonil bile şikleri, acil halojenürler, alkenler, amino bile şikleri, azido bile şikleri, karbonazotçift ba ğ l ı bile şikler, karbon-halojen bağ l ı bile şikler.55. .k.H. Cook and H.M. Bunbury, etal., "Heilbron and Bunbury, Dictionary ofOrganic Co ınpounds", 4th edn., 5 vols. Eyre and Spottiswoode, 1965.1964'ün sonuna dek bilinen temel organik bile şiklerin, altlar ında türevleriyle beraberalfabetik listelerini verir. Formül dizini 1971'de, 10. ve toplu ekler 1974'de, 15. ve topluekler 1979'da yay ı nlanm ışt ı r.56. A. Weissberger, "Techniques of Organic Chemistry", 13 vols. Interscience-Wiley,1956-1977.Organik kimyada kullan ılan ve di ğer kimya bilim dallar ı nda da yararlan ılan teknikleri,kuramsal temelleri ve uygulamalar ıyla mükemmel aç ıklar ve çok geni ş kaynak listeleriverir.57. "Organic Syntheses", Wiley, 1921 —Çe şitli organik bile şiklerin yeni ve ilgi çekici ve kontrol edilmi ş sentezlerini verir, y ı ll ıkyay ınlarnr; her 10 cilt birarada "toplu ciltler" olarak da yay ı nlan ır (günümüze dek 5 tane).70

58. W. Theilheimer, "Synthetic Metl ıods of Organic Chemistry", Kamer, Basle,1948 —Organik bile şiklerin yeni sentez yöntemlerinin abstraktlar ın ı verir, bu abstraktlardayöntemin uygulanabilirli ği, basamaklar ın say ıs ı, verim, v.b. ve kaynaklar özel şekilde düzenlenecekverilir. Her cilt de reaksiyon ve reaktif dizinleri,15.- 20. ciltlerde toplu dizinierbulunur.59. C.A. Buehler and D.E. Pearson, A Survey of Organic Synthesis, 2 vols., Wiley,1970-197660. L.F. Fieser and M. Fieser, "Reagents for Organic Synthesis", 5 vols, Wiley-Irıterscience, 1967 — 72.Organik sentezde kullan ılan hemen her reaktifin haz ırlanmas ı, kullan ılmas ı, v.b.,kaynak gösterilerek anlat ı lm ışt ır. Çok değerli bir ansiklopedik çal ışmad ır.61. H. Wasserman (ed.), Organic Chemistry, Academie Press, 1964 — (Monograflarserisi).62. R. Belcher (ed.), "The Analysis of Organic Materials", Academie Press (Monograflarserisi).63. P. M. Maitlis (ed.), Metal — organic Chemistry, Academie Press (Monograflarserisi).¢4. R.B. King (ed.), "Organometallic Synthesis", Academie Press, 1965 —65. G.E. Coates. M.L. H. Green and K. Wade, "Organometallic Compoonds" 3rdedn., 2 vols, 1969.66. R.C. Elderfield (ed.), "Heterocyclic Compounds", Wiley. 8 vols. 1950 — 1967.67. A. Weissberger H. Newshoffer and P.F. Wiley (eds.), "The Cj ıemistryof HeterocyclicCompounds", Wiley — Interscience, 1950 — (Monograflar serisi).68. K. W. Bentley, "The Chemistry of Natural Products", Interscience, 1957 —(Monograflar serisi).69. H. Neurath (ed.), "The Proteins", 5 vols., 2nd., Academie Press. 1963 — 1969.70. R.H.F. Manske and H.L. Holrnes (eds.), "The Alkaloids", Academie Press, 1950—(Nlonograflar serisi).7,1. E. Browning (ed.), "Elsevier Monographs on Toxic Agents", Elsevier, 1960 —1964.72. N.L. Allinger and L. Eliel, "Topics in Sterechernistry", 6 vols., Wiley, 1967 —70.73. E. Braude and F. Nachod, "Determination of Organic Structures by PhysicalMethods", 5 vols, Academie Press, 1955 — 1972.74, A. Weisberger, etal. (eds.), "Organic Analysis", 4 vols., Interscience, 1953 —1960.Monograflar ın adlar ı, serileri yay ınlayan kitabevlerinin kataloglar ından öğrenilebilir.71

75. "S. Silverstein and G. Bassler, "Spectrometric Identification of Organic Compands",Wiley, 1968.76. V. M. Parikh, "Spectroscopy of Organic Molecules", Addison Wesley, 1974.77. A.I. Vogel, "Textbook of Practical Organic Chemistry including Qualitative OrganicAnalys", 3rd edn., Longmans & Green, London, 1977.78. K. Schwetlik (ed.), "Organikum, Organisch - Chemisches Grand Practium,13 Aufl." VEB Deutscher Verlag der Weissenchaft, Berlin, 1974. (İng. çev.,B.J. Hazzard, "Organicum", Wiley, 1973.)79. F.A. Corey and R. Sundberg, "Advanced Organic Chemistry", 2 vols., Plenum,1977.80. J. March, "Advanced Organic Chemistry", 2nd edn., McGraw - Hill, 1977.81. W.J.leNoble, "Highlıghtsof Organic Chemistry", Marcel Dekker, 1974.82. L.P. Hamrnett, "Phyical Organic Chemistry, 2nd edn., McGraw Hill, 1970.83. J.E. Gowan and T.S. Wheeler, "Name Index of Organic Reactions", 2nd edn.Longnıans and Green, 1960.Poli mer ki myas ı84. R. Wieweg (ed.), "Kunstoff - Handbuch", Carl Hanser, Munih, 1963-12 ciltlik bir ansiklopedidir, 1. cilt polimerlerin genel haz ırlama ve analiz yöntemlerine, di ğer ciltler özel türlere ve teknoloji lerine ayr ıl m ışt ır.85. H.F. Mark, N.G. Gaylord and N. Bikales. "Encyclopedia of Polymer Scienceand Technology, Plactics, Resins, Rubbers, Fibers, Interscience, 1964 -86. H. Mark and E.H. Immergut (eds), "Polymer Reviews", Interscience, 1958 -Özel polimer türlerinin haz ırlanmalar ına ait monograflar serisidir.87. "Techniques and Methods of Polymer Evaluation", Arnold/Dekker, 1966 -88. H. Mark (ed.), "High Polymers", Interscience, 1940 -Şimdiye. dek 30 cilde ula şm ış olan monograflar serisidir; ilk ciltleri art ık bas ılmamaktadır. Verdi ği bilgi, Polymer Reviews (1958 - ) ile tarnamlanabilir.89. W.I. Bailey and N.G. Gaylord, "Macromolecular Syntheses", Wiley, 1963.90. S. R. Sandler and W. Karo, "Polymer Syntheses", Interscience, Academie Press.1977.91. H.G. Elias (çev. J. W. Stafford), "Macromolecules", 2 vols., Plenum, 1977.92. I. Goodman and B. Parkin, "Polyesters", 2 vols., Iliffe, 1965 - 1967.93. H.J. Stern, "Rubber - Natural and Synthetic", 2nd edn., Meclaren, 1966.8. 3. Ansiklopediler ve S özlüklerKaynak yap ıtlar ın bir bölümünü ansiklopediler ve sözlükler olu şturur, beraber bölümlemeninnedeni kimya yay ın ı olarak hemen hemen ayn ı anlam ı ta şımalar ıd ır. Kimya sözlüğü,72

kimya terimlerinin tan ı mlar, ve kullan ı l ış lar ı ile beraber alfebetik listelendi ği bir sözliiktiir.Kimya ansiklopedisi ise genel kimyadaki veya bilim dallar ındaki konular ın tart ışı ld ığı ayr ıbölümlerden olu şur. düzenleme ço ğ unlukla alfabektir ve her konuda en de ğerli bilgi, kaynakgöstererek verilir. A şağıda s ıralanan ansiklopediler ve sözlükler, en önemli ve de ğerli örneklerdir.8.3.1. Ansiklopediler1. G.L. Clark and G.G. Hawley (eds.), "The Encydopedia of Chemistry", 2nd edn.,Reinhold, New York, 1966.2. W.E. Clason, "Elseviers Dictionary of Chemical Engineering", 2 vols., Elsevier,1969.3. W.H. Crouse (ed.), "McGraw - Hill Encylopedia of Science and Technology",edn., 15 vols., McGraw - Hill Book Co., New York; 1966.4. A.F. Darton, "Elsevier's Dictionary of Industrial Chemistry", 2 vols, Eisevier,1964.5. I. Heilbron, etal. (eds.), "Thorpe's Dictionary of Applied Chemistry", 4th edn.,12 vols., Longmans, Green Co., New York.6. Martindale's Extra Pharmacopocia, "25th edn. Pharmaceutical Press, 1966.7. H.H. Römpp (ed.), "Chemie Lexikon", 6th rev.edn., Frank'sche Verlag, Stuttgart,1966.8. The Merck Index of Chemicals and Drugs", Sth edn., Merck, Rahway, 1968.9. "Van Nostrand's International Encylopedia of Chemical Science", Van Nostrand,Princetn, 1964.10. "Van Nostrand's Scientific Enyclopedia", 5th edn., Van Nostrand, Princeton,1976.8.32. Sözlükler11. D.W.G. Ballantyne and L.E.Q. Walker, "A Dictionary of Named Effects and Lawsin Chemistry, Physics and Mathematics", 2nd edn., Chapman and Hall, 1961.12. H. Bennet (ed.), "Concise Chemical and Technical Dictionary", Chem. Pub.Co., New York, 1962.13. R. Ernst and I.E. Morgenstem, "Fachwörtterbuch der Chemie", Brand stetterVerlag, Wiesbaden, 1961.14. L.M. Granderye, "Dictionnaire de Chernie", H, Dunod et Cie, Paris, 1962.15. J. Grant (ed.), "Hackh's Chemical Dictionary", 4th edn., McGraw - Hill, NewYork, 1969.16. G.G. Hawley, "The Condensed Chemical Dictionary", 9th edn., Van Nostrand,1976.17. G.G. Hawley and C.A. Hempel, "Glossary of Chemical Terms", Van . Nostrand,1976.73

18. "Kimya ve Kimya Mühendisliği Terimleri K ılavuzu", TMMOB KMO, 1978.19. Z. Sobecka, etal. "Dictionary of Chemistry and Chemical Technology", Pergamon,1966 (Alt ı dilde yaz ılmıştır).8.4. MonograflarMonograflar, belli ve tek bir konuda, ça ğda ş bilginin ayr ınt ıl ı tarand ığı yap ıtlar olaraktan ı mlan ır. Bilimin bütün dallar ında ve özellikle kimyada, son elli y ılda bilgi birikiminin h ızlaartmas ı sonucunda kimya bilim dallar ı çok geni ş lemi ş ve bir ara şt ı r ı c ı için kendi özel dal ıd ışındaki yenilikleri izlemek zorla şt ığı gibi kendi dal ındakileri gereğince izlemek de zamanal ı c ı duruma gelmi ştir. Chemical Abstracts' ın kaynak ara şt ı rmas ı n ı çok kolayla şt ırmas ı nakar şın, ara şt ır ıcı, kendi konusundaki bilgiyi toplay ıp düzenlemek için dahi belli bir güçve zaman harcamak zorundad ır. Bu nedenle, önemli konularda y ıllarca çal ış m ış ki şiler,kendi bilgilerini toplay ıp yazarak monograf olarak tan ımlanan ve ayn ı konuda çal ışanlariçin çok yararl ı olan kaynaklar haz ırlama görevini yapm ışlard ır.Monograflar ın üç önemli özellikleri vard ır: (i) Belli bir konudaki bilgiyi "okunabilir"durumda sunmak ve dolay ısıyla diğer konulardaki ara şt ırıc ılar ın da bu konuya ilgileriniçekmek, (ii) Belli bir konuda, daha önce yap ılanlar' anlatarak ve yap ı lması gerekenlerii şaret ederek ara şt ırma eğilimini artt ırmak, (ili) Yeni bir bask ıs ı diğer kaynak kitaplaragöre daha kolay ve ucuz yap ı l ır olduğ undan yenilikleri ara ştı r ıc ıya daha çabuk aktarmak.Monograflar, çoğ unlukla, bir editör veya editörler birli ğinin denetimi alt ında veherbiri bir yazar ın çal ış mas ı olarak, bir serinin kitaplar ı halinde yay ınlan ır; dünyada kimyadernekleri ve özel kurulu şlar taraf ı ndan yay ınlanan bu tür 50 seri bilinmektedir. Pek çokkitap da, bir monograf serisi içinde olmad ıklar ı halde monograf tan ım ına uyarlar; fakatmonograf olarak adland ır ılmazlar. Bununla beraber monograflar ve bu tan ıma uyan kitaplar(ders kitaplar ı d ışında), eğer bu konuda bilgili, yetenekli ve iyi yazar olan ki şiler tarafı ndan haz ırlanm ış larsa en değerli ve güvenilir (ve çabuk) bilgi kaynaklar ıd ır.Monograflarda konu darald ıkça verilen bilgi daha yoğ un ve derin olur, örne ğin "Propertiesof Ordinary Water — substance" adl ı monografda yazar (Dorsey) en iyi bildi ğ imizkimyasal madde olan su için 673 sayfa bilgi vermi ştir.Monogşaflar serileri aras ında en tan ınm ış', ACS taraf ından yay ınlanan "Advancesin Chemistry"dir ve seriye yeni kat ılanlar, "Journal of American Chemical Society"ninarka kapaklar ındaki ilânlarda tan ı til ır.Bu kitapta, geni ş monograf listeleri vermekten kaç ın ılm ışt ır (bununla beraber önemlipek çoğunu kaynak kitaplar bölümünde bulabilirsiniz); çünkü içerdikleri bilgi, özellikle74

h ızl ı geli şen konularda, güncelli ğini çabuk yitiriyor. Ara şt ı r ıc ı da bir monografta (ve birders kitab ında) verilen bilgiyi, yay ın tarihinden 5-10 y ıl sonra da geçerli olarak kabuletmek konusunda dikkatli olmal ıd ır. Bununla beraber pek çok monograf (ve ders kitab ı )kendi konular ında y ı llar boyu standart kitap niteli ğini korumu şlard ı r. "Journal of ChemicalEducation" ve "Education in Chemistry", yeni kitaplar ın ele ştirileriyle birlikte önemli monografların aç ıklamal ı listelerini de verirler. Bu iki dergiden ba şka Science, Nature, AngewadteChemie, Chemistry and Industry ve pek çok özel dergiler kitap ele ştirileri aras ı ndamonograf ele ştirilerine de yer verirler. Chemical Abstracts'de bölümlerinin sonunda verilenyeni ve önemli kitaplar aras ında hangilerinin monograf olduğ u belirtilir. Kitap yay ı nevleribro şürlerinden, kataloglar ıncian, kitap k ılavuzlar ından ve içerikleri yeni kitaplar olan süreliyay ınlardan (Bak. EK 2) yeni monograflar ı hemen öğrenmek olana ğı vard ır, çünkü bilimseldergilerde ele ştirilerinin yay ınlanmas ı biraz uzun zaman al ır. Ara şt ı r ıc ı kendi konusundayay ınlanm ış ve güncelli ğini korumakta olan monograflar ı, kaynak kitaplar ın ve ileri derskitaplar ı n ın konu ile ilgili bölümlerinin sonunda veya kitab ın sonunda verilen kaynak listeierindenve daha iyisi kendi konusunda yay ınlanan tarama yaz ılar ı ndan ve makalelerden kolaycaöğ renebilir.8. 5. Ders Kitaplar ıKaynak yap ıtlar ın son bölümü ders kitaplar ıd ır. Ders kitaplar ı öğretici nitelik ta şıyanyap ıtlar olarak tan ılan ır ve bu özellikleri nedeniyle di ğer kaynak yaprtlardan kolayca ayr ı l ırlar.Bununla beraber ders kitaplar ın ı monograflardan kesin çizgiler ile ay ırmak olana ğı dayoktur.Ders kitaplar ı , içeriklerine göre konuya giri ş seviyesinde, orta veya ileri düzeydeolurlar, fakat amaçlar ına ve a ğırl ık verdikleri konulara göre değ i şmekle beraber ö ğreticiniteliklerini korumak için daima kuramlar, ilkeler, sonuçlar ve örnekler iyi seçilerek, düzenlenerekve tart ışılarak ve en önemlisi yazar ın ı n fikirlerin en az yer verilerek yaz ılm ış olmalıd ırlar.Ders kitaplar ı , konular ı i ş leyi ş yekillerine göre de türlere ayr ı l ırlar; (i) Bir tür kitaplar,kuramsal ders kitaplar ıd ır, (ii) Di ğer önemli bir tür laboratuvar tekni ği konusunda okuyucuyabilgi vermek ve yol göstermek amac ıyla yaz ı l ı r, (ili) Kuramsal bilginin yan ıs ırauygulamaya da yer verilen ders kitaplar ı da vard ır.Ders kitaplar ının, kaynak yap ıtlar .olarak monograflar kadar güvenilir olam ıyacağı nai şaret etmek gerekir. Genellikle bir ders kitab ı n ın içeriğ i geni şiedikçe bir eksiklik ve konular75

aras ında dengesizlik olas ı l ığı da artar. Monograf yazar ı, en az ından kendi özel bilim dal ındabir otoritedir. Buna kar şın genel kimya konulu bir kitab ın yazar ın ın, inorganik, organik,fiziksel kimya, v.b. konular ında bilgili olmas ı istenir ve günümüzde böyle geni ş kapsaml ıkitaplar ı —özellikle ileri düzeyde— yazma ğa yetecek ki şisel bilgi ve deneyimi kazanmakoldukça zordur.Ders kitaplar ın ın çoğu, belli bir amaç için yeterlidirler ve bir tek ders kitab ın ın, öğrencininve ara ştır ıcın ın her sorusuna cevap veremiyece ği nedeniyle el alt ı nda bir—iki klasikders kitab ıyla yetinmeden kitapl ı kta tüm ders kitaplar ından yararlanmak ve yenilerini deizlemek önerilir.Bu kitapta, ders kitaplar ı listeleri verilmemi ştir; ara şt ı rc ı ve öğrenci el alt ındaki derskitaplar ının kaynak listelerinden bunlar ı kolayca öğrenebilir ve yenilerini de kitap k ılavuzlarından, içerikleri yeni kitaplar olan süreli yay ınlardan (Bak. EK 2), bilimsel dergilerden,Chemical Abstracts'dan ve en kolay, kitap bas ı mevleri ve yay ınevlerinin bro şürlerinden vevilrinlerinden haber alabitir.76

BÖLÜM 9ÜÇÜNCÜL KAYNAKL.ARBirincil ve ikinci! kaynaklardan ba şka, kimyac ılar için daha birmiktar bilgi toplamayollar ı vard ır. Hernekadar, bunlar kaynak yap ıt özelli ğinde olup BÖLÜM 8'de incelenebilirsede ayr ıca incelenmeğe değer niteliktedirler. Üçüncül kaynaklar, birinci! ve ikinci!kaynaklar ın k ılavuzlar ıd ır ve kaynak ara ştırmas ının her basamağı nda gereklidirler.9. 1. Kimya Bilimleri Kaynaklar ı ve Ara ştırmas ı için KaynaklarBak. Ek 1.9. 2. Bilim Kılavuzlar ıKi ta pl ıkta çal ışırken, çoğu kez, bir ki rnyac ı çin bi yografi k bilgi veya çe şitli ülkelerdekibilim ve teknoloji etkinli ği ve politikas ı hakk ında bilgi edinilmek istenir. Bu türbilgi, bilim k ılavuzlar ından ve çok tan ı nm ış ki şiler için, "Who's Who" türünde bir eserdenkolayca bulunabilir.1. »Guide to World Science", Francis Hodgson,'2nd ed., 1976, 24 vols.2. "The 'International Whos Who, 1977 — 78" Europa Pub. Ltd., 41st ed. London,1977.3. "American Men and Women of Science", Bowker, 13th ed., 1977, 7 vols.4. "Chemical A(ge Directory and Who's Who", Ben ıı, 1963.5. "Directory of British Scientists", Benn, 1966 — 67.6. "Soviet Men of Science", Van Nostrand, 1963.7. "Who's Who in Science in Europe", Hodgson, 1967, 4 vols.9. 3. Kitap Listeleri ve Süreli Yay ımlar Listeleri için Kataloglar'Bak. EK 2.Kitaplarm verilen tarihlerden daha sonraki y ıllarda ç ıkmış bask ılar ı da olabilir.77

9. 4. SözlüklerKimya terimlerinin çevirisi için yararl ı sözlükler a şağıda verilmi ştir.1. L. DeVries,"French — English Science Dictionary", 3. ed., McGraw Hill, NewYork, 1962.". L. DeVries, "German — English Science Dictionary", 3. ed., McGraw Hill, NewYork, 1959.3. L. Fouchier and F. Billet, "Chemical Dictionary in Three Languages, English —French — German", Werveries, G.m.b.H., Baden — baden, Gern ıany, 1953.4. A.M. Patterson, "French — English Dictionary for Chemists", Wiley, 2,ed., NewYork, 1954.5. A.M. Patterson, "German — English Dictionary for Chemists", Wiley, 3. ed.,New York, 1950.6. R. Cornubert, "Dictionnaire chimique allemand français", Dunod, Paris, 1962.7. R. Cornubert, "Dictionnaire chimique anglais — français", Dunod, Paris, 1963.8. E.A. Carpovich and V. Carpovich, "Russian English — Chemical Dictionary",Technical Dictionaries Co, New York, 1963.9. M. Hosek and M.L. Hoseh, "Russian — English Dictionary of Chemistry andChemical Technology", Rein hold, New York, 1964.10. A. Kramer, "Russian , English Chemical Terminology", Van Nostrand, Princeton,1963.9. 5. K ılavuzlar ve Ticari KataloglarTicari kataloglar, sat ış amaçlar ı d ışında ara şt ı r ıc ıya ve mühendise i şlemler, materyalve teçhizat konusunda yararl ı bilgi verirler ve mühendislik kuram ve ilkelerinin pratik uygulamaları n ı gösterirler.K ılavuzlar çe şitlidir. Kimyasal madde sat ıcılar ı, hammadde kaynaklar ı, bilimsel veteknik ara ştırma kurulu şlar ı hakk ında blgi verirler.Ülkemizde ticari kataloglar ı firmalar ından sağlama olana ğı vard ır. T.M.M.O.B. KimyaMühendisleri odas ın ın her y ıl yay ınlamakta olduğu "Araç, Gereç ve Madde Katalo ğu'daülkemizdeki kimyasal madde, araç ve gereç sat ıc ı firmalar ve bunlar ın ürünleri hakk ında bilgiverir.Yab ınc ı ülkelerdeki ticari kataloglar hakk ında bilgi için EK 1'de Kaynak 2, s. 186'yave Kaynak 4'de s. 212'ye bak ı n ız. A şağıda ara ştırmac ılar ı yak ından ilgilendirdi ği için kimyasalmadde sat ıc ılar ı ve ara şt ırma kurulu şlar ı k ılavuzlar ı hakk ı nda bilgi verilmi ştir .78

Kimyasal madde sat ıc ı firmalar ıKimyasal madde sat ıcı firmalar ın ın (A.B.D.) adreslerini bulmak için yararl ı bir k ılavuz,"Chemical Sources (Directors Pub. Co., New York)"dur ve her y ıl yay ı nlan ır. Birdiğeri her sonbaharda "Chemistry & Industry" taraf ından ç ıkar ı lan Buyer's Guide'd ır:İlk iki bölümü özel kimyasal maddelere ve madde gruplar ına, di ğer bölümleri endüstriyelmaddelere ve teçhizata ayr ılmıştır. "Where to Buy Everything Chemical (Where to BuyPubliShers, London)" adl ı k ılavuz da y ılda iki kere yay ı nlan ır. Fakat en iyisi ve ucuzu,laboratuvar kimyasal madde sat ıcı firmalar ın kataloglarm ı edinmektir; örneğin, Aldrich,Organics and Biochemicals; Alfa Inorganics, British Drug Houses, Fluka, Eastman-Kodak,v.b.Ticari ad ı bilinen bir kimyasal maddenin, yap ısal ad ın ı bulmak sorunuyla da s ık s ıkkar şı la şı l ır. fizyolojik aktif bile şikler için en yararl ı iki kaynak "Merck Index" ve "Martindale"(Bak. BÖLÜM 8)'d ır ve birincisinde e şanlaml ı adlar için de ayr ıca bir dizin vard ır.934 sayfal ık "SOCMA Handbook (Synthetic Organic Chemical Manufacturers Association,Chemical Abstracts Service, 1967), bu alanda en yararl ı k ılavuzlardan biri olacak gibi görünüyor:Yakla şık 6300 ticari kimyasal maddenin ticari adlar ı n ı, Chemical Abstracts dizinadlar ını, molekül ve yap ı formüllerini verir ve 20 000 in üstünde kimyasal madde ad ı (650kadar ı yiiiey aktif madeler ve polimerler için) vard ır.Kimyasal madde fiatlar ı, en iyisi, firma kataloglar ından öğrenilir. Bu fiatlar ın yakla şıküçte veya be şte biri, büyük miktarda ticari kimyasal madde fiatlar ıd ır", fakat bu konuda endoğru bilgi a şağıdaki kaynaklarda bulunur: "European Chemical News" her hafta, 200kadar maddenin İngiltere, A.B.D., Fransa, Almanya ve İtalyadaki fiatlar ın ı yay ınlar. "ChemicalAge" ayda bir İngilteredeki; Chemical & Engineering News, haftada bir A.B.D.'deki;Chemi - Ingenieur — Technik y ılda iki kere Almanyadaki fiatlar ı yay ınlar.Ara ştırma kurulu şlar ıBir ara ştı r ıc ı, kendi alan ında çal ışan ki şileri, kaynak ara ştı rmalar ı s ıras ında kolaycaöğrenir ve çal ışma yapt ı klar ı kurulu şlar hakk ında da bir fikir edinebilir. Bununla beraberyurt d ışında ara şt ırmak olanaklar ı hakk ında daha derli toplu bilgi için a şağıdaki kaynaklarabaşvurmal ıd ı r.Akademik kurulu şlar, yürüttükleri ara şt ırmalar hakk ında, endüstriyel kurulu şlardandaha aç ıkt ırlar. Üniversitelerin y ıll ık çal ışma raporlar' ve yapt ır ılan tezler, buralarda yap ılanaraştırmalar ın•türünü ve niteliğini gösteren iyi birer kaynakt ır.Ülkemizde, TOB İTAK, Kamu ve Üniversite kesiminde ara şt ırma kurum ve birimlerinitan ıtmak amac ıyla rehberler yay ınlam ıştır:79

"Ara ştırma Kurum ve Birimleri Rehberi (Üniversite Kesimi), TÜB İTAK, 1974."Ara ştırma Kurum ve Birimleri Rehberi (Kamu Kesimi), TÜB İTAK, 1976."Directory of Graduate Research" (ACS, 5th ed., 1971). A.B.D. üniversitelerindekimya, biyokimya ve kimya mühendisli ğ i dallar ında yürütülen ara şt ı rmalar hakk ı nda ayr ı n-t ı l ı bilgi verir ve doktora tezlerini, ö ğretim üyelerini ve onlar ı n ara şt ırma konular ı n ı ve bas ı l ıçal ışmalar ı n ı da s ıralar. Ara ştırma enstitülerinin programlar ı , "Directory of UniversityResearch Bureaus and Institutes (Gale, Detroit, 1960)'de toplan ır."Scientific Research in British Universities and Colleges°', İngiltere üniversitelerindekiara ştırma alanlar ı n ı , konu ve v ı zar diziniyle beraber verir ve her y ı l üç cilt halinde (fiziksel,biyolojik ve sosyal bilimler) yay ınlan ı r. Diğer Avrupa ülkelerindeki ara şt ırma kurulu şlar ıve olanaklar ı hakk ında bilgi "European Research Index", "Guide to European Sources ofTechnical Information", v.b. den bulunabilir. "Chemistry in the Soviet Union (J 4Turkevich,Van Nostrand, 1965)" SSCB'deki büyük ara ştırma kurulu şlar ı ve kimyac ılar ın biyografilerihakk ında bilgi verir.Endüstriyel ara ştırma programlar ı hakk ı nda bilgi edinmek güçtür. "Industrial Researchin Britain", "European Research Index" ve "Industrial Research Laboratories of the UnitedStates", firmalar ın ara şt ı rmalar ı, ve ara şt ı r ıc ı lar ı hakk ında ayr ınt ı l ı bilgi verir. Bu konudagazete ve dergileri de izlemek gerekir: Avrupa ülkeleri (özellikle İ ngiltere) için; "Chemistry& Industry", "Chemical Age", "Chemical Processing", "European Chemical News", A.B.D.için; "Chemical Week, "Chemical & Engineering News", "Industrial & Engineering Chemistry",80

B ÖLÜM 10K İ TAPLIKLAR VE YARARLANMABilim ve teknikteki ilerlemeleri izlemek, günümüzde, elli y ıl öncesine göre çok zorla -m ıştır. Yeni bilginin h ızla artmas ı, ilgili kaynaklar ın say ı s ın ı, yakla şık her on y ı lda iki kat ı naç ıkarmaktad ır. Dolay ıs ıyla, kitapl ı klar, gittikçe artan say ıda bas ıl ı materyali bulundurmakve yararlanabilecek şekilde düzenlemek zorundad ı rlar.Bir kimyac ın ın bilgisinin günceliiğini korumas ı için en gerekli yol kimya yay ınlar ın ısürekli izlemesidir. Di ğer taraftan kaynak ara şt ırmas ı için kimya kaynaklar ın ı etkinlikleve yeterince taramas ı gereklidir. O halde bir kimyac ı , her şeyden önce kitapl ıktan yararlanmayı çok iyi bilmelidir, bunun için kitapl ıklar ı n düzenini ve yararlanma olanaklar ın ıöğrenmelidir.10.1. KitaphklarBir kimyac ın ın özel kitapl ığı nekadar geni ş olursa olsun, kaynak ara ştı rmas ı için birkitapl ığa ba şvurmak zorundad ır. Gerçekten iyi bir kimya kitapl ığı ise hem kurulu şu vehem de i şleyi şi için çok para gerektirir; bunun için bütün kimya bilimi dallar ında ve herseviyede kaynak bilgisi sağ l ıyabilecek kitapl ıklar ın sayıs ı azd ır. Ülkemizdeki kitapl ıklar ıve olanaklar ın ı tan ıtmak amac ıyla, TÜRDOK iki değerli katalog yay ınlam ışt ı r:E. Erkmen, "Türkiyenin Bilgi Depolar ı (Enformasyon — Dökümantasyon Birimlerive Akademik — Ihtisas Kütüphaneleri Rehberi)" 1974 — 76", TÜRDOK, 1978.J. Baysal, "Resmi Daire Kütüphaneleri ve Dökümantasyon Merkezleri", TÜRDOK,1974.Chemical Abstracts, List of Periodicals' ın bir bölümünde ABD deki en büyük 288kitapl ığı n ve 18 ülkedeki en büyük 49 kitapl ığı n ad ı verilmi ştir. Burada dünyan ın en büyükbilim kitapl ıklar ın ı n ad ı verilmi ştir; fazla bilgi için Bölümün sonunda Kaynaklara bakma.En büyük dört kitapl ık, Library of Congress (Washington, 12 milyon cilt), Lenin Kitapl ığı81

(Moskova, 17 milyon cilt), British Museum (Londra, 6 milyondan fazla cilt) ve BibliothequeNationale (Paris, 6 milyondan fazla cilt). Library of Chemical Society (Londra), dünyan ın enbüyük kimya kitapl ıklar ından biridir.10.2. Kitapl ık Düzeni ve Olanaklar ıBir kitapl ıktan en k ısa zamanda gereği gibi yararlanmak için kitapl ığın düzenini detan ımak gerekir.Bir kitapl ıkta, büyüklüğüne göre deği şmekle beraber bir veya bir kaç tane okumaodas ı içinde süreli yay ınlar, kitaplar ve di ğer yay ı nlar ın raflarda s ıraland ığı bölümler vard ı r.Süreli yay ınlar ın en yeni say ılar ı, büyük kitapl ıklarda ayr ıca sergilenir ve ciltlendikten sonraraflara yerle ştirilir. Genellikle, kitapl ıktan d ışar ı ç ıkm ıyacak olan kaynak yap ıtlar ayr ı l ır.Kitapl ık yeterince geni şse kimya ve kimya mühendisli ği bilimi yay ı nlar ı için ayr ı bir odaayr ılabilir ve kimya, temel bilimler; kimya mühendisli ğ iiişe mühendislik bilimleri bölümündebulunur.Kitapi ıkta ara şt ırma yaparken, bir yay ın ı kart katalo ğ undan bakarak veya bakt ı ktansonra bulmas ı için kitapl ık memuruna rica etmek yerine, e ğer kitapl ık kendi çal ışma yerininkitapl ığı ise veya yabanc ı bir kitapl ık olduğ u halde s ık s ık yararlanacaksa, ara şturran ınkitapl ığın düzenini ve yay ınlar ını n s ın ıflama sistemini öğrenmesi çok yararl ıd ır. Pek çokkitapl ıkta, okuyucunun i şi bittikten sonra kitapl ık materyalini masada b ırakmas ı istenir,çünkü yanl ış yere konmas ı olas ı l ığı çok fazlad ır. Bununla beraber, okuyucu, örneğin, y ıll ıkdizinleri veya bir tak ım süreli yay ınlar ı ard ı ard ına inceliyorsa, herbirini, hemen i şi bittiktensonra yerine koymas ı herkesin yarar ına olur.Modern kitapl ı klar ın çoğ unda mikrofilm okuma cihazlar ı (rengin olanlar ı nda ChemicalAbstracts ve önemli süreli yay ınlar mikrofilm halindedir) ve şimdi hemen hepsinde fotokopicihazlar ı (zengin olanlar ında mikrofilm haz ırlama cihazlar ı) bulunur. Genellikle süreli yayınlar ve kaynak yap ıtlar ödünç verilmez.10.3. Kitapl ık Sm ıflama SistemleriKimya kaynaklar ından gere ğince yararlanabilmek için bunlar ın belli bir sisteme göres ı n ıflanm ış olmalar ı gerekir. Hiç şüphesiz, bir ara şt ı r ıcı , kendisinin gerek duyaca ğı bütün;taplar ın kitapl ığı n belli bir bölümünde olmas ı n ı ister, fakat bu kitapl ık düzeni bak ım ındantam bir kar ışıkl ı kt ır. Kitapl ık materyali için çe şitli s ın ıflama sistemleri olmakla beraber82

en uygunu konuya göre s ı n ıflamadır. Fakat uygulama pek kolay değildir, örneğin, KarbonunRadyokimyas ı konulu bir kitab ı n radyokimya ile ilgili kitaplar ın veya inorganik kimyakitaplar ın ın aras ına konulacağı pek kesin değildir. Gerçekte, günümüzde bu iki konununbağlantıs ı pek çok s ı n ıfland ırma sisteminde dü şünülmüş ve kitab ın yeri bir sorun olmaktanç ıkm ışt ır; kitab ın kitapl ıkta bir tek yeri vard ır, fakat kitapl ık katatoğunda her iki konuiçinde de kart ı bulunur.S ınıfland ırma sistemi olarak bilginin konulara bölünmesinin kaç ı n ılmaz sonucu, baz ıkonular ın birbirinden ayr ı l ırken bir bölümünün de biraraya getirilmi ş olmas ıd ı r ve bu durumbölünmeye bağ l ı olarak değ i şecektir. örneğin, metaller konusu alt ı nda toplanacak kitaplara şağıda s ıralanan pek çok konuda yaz ılm ış olabilir: kimya, jeoloji, maden mühendisliği,metallurji, maddelerin özellikleri, v.b.. Smrflamada genel ilke, yay ın ı, temel konusuna yaniyaz ıl ı rken önem verilmi ş konusuna göre s ınıflamakt ır; böylece en yararl ı olacağı yere konmuşolur.En çok kullan ılan s ın ıflara sistemleri, Dewey onlu s ın ıflamas ı (ing. Dewey decimalclassification), Evrensel onlu s ın ıflama ( İ ng. Universal decimal classification, k ısalt ılm ışıUDC) ve Library of Congress s ın ıflamas ı (k ı salt ı lm ışı LC) dir. Dünyada en çok Dewey sistemikullan ılmakta beraber, büyük akademik kilapl ı klar LC kullan ı rlar; UDC, Dewey sisteminindaha geli ştirilmi ş ve ayr ınt ı l ışeklidir. Ülkemizde Ankara, Istanbul, Istanbul Teknikve Ege Üniversiteleri Kimya Kitapl ı klar ında Dewey, Orta Doğ u Teknik Üniversitesi'ndeve Hacettepe Üniversitesi'nde LC sistemi ve Bo ğaziçi Oniversitesi'fide ise her iki sistemku Ilan ıl maktad ır.Bu s ınıflara sistemlerini öğrenmenin ve çal ışılan kitapl ıkta kullan ılan sistemin neolduğ unu bilmenin pek çok yarar ı vard ır. Bu bilgi ile bir yay ı n ın kitapl ık raflar ında bulunmasında zaman kazan ıld ığı gibi, kart kataloglar ında aranması da kolayla şır; çünkü yay ın ınkataloğ a hangi konu başl ığı ile girdi ği s ın ıflama sistemine bağ l ıd ır.Dewey Onlu S ın ıflamas ıSistemin ad ı kurucusu M. Dewey (1973) den gelir ve akademik kitapl ı klarda en çokkullan ılan sistemdir. Bu sistemde blgi dokuz s ı n ıfa ayr ılm ış ve 1'den 9'a dek numaralanaksı nrf ı genel bilgiye b ırak ılm ıştır; s ınıflamada en çok üç haneli bir say ı kullan ıl ır :000 Genel bilgi100 Felsefe200 Din bilimi300 Sosyal bilimler400 Dil bilimi500 Temel bilimler600 Mühendislik bilimleri700 Sanat bilimleri800 Literatür900 TarihBu s ınıflar ın herbiri, her basamakta dokuz s ın ıf olmak üzere tekrar s ımflanm ışt ır83

500 Temel bilimler540 Kimya547 Organik kimya547.4 Alifatik ve oksijenli bile şikler547.436 Alifatik aldehitler ve ketonlar (aseton dahil)Kimyac ıy ı en fazla ilgilendiren s ın ıflar 500 ve 600 numaral ıd ırlar ve alt s ın ıflar ı aşağıdaverilmi ştir :510 Matematik 610 T ıp bilimleri520 Astronomi 630 Tar ım bilimi530 Fizik 660 Kimya teknolojisi540 Kimya 661 Endüstriyel kimyasal maddeler541 Fiziksel ve teorik kimya 662 Patlay ıc ı maddeler, yak ıtlar542 Laboratuvar tekni ği ve araçlar ı 663 İçecekler543 Genel analiz 664 G ıda teknolojisi544 Nitel analiz 665 Endüstriyel ya ğlar, gazlar545 Nitel analiz 666 Seramik546 inorganik kimya 667 Temizlik maddeleri boyar maddeler547 Organik kimya 668 Di ğer org. ürünler548 Kristallografi 669 Metallurji549 Mineraloji 676 Ka ğıt endüstirisi550 Yer bilimleri 677 Dokumac ıl ık560560 Paleontoloji 678 Elastomerler670 Antropolojik ve biyolojik bilimler (biyoloji dahil) ,580 BotanikBu s ınıfland ırma sistemi onlu say ılara dayand ığı için istenildiği kadar geni şletilebilir.Fakat, uygulamada, bu geni şletme i şlemi, yeni konular ın girmesi nedeniyle uzun say ılaragerek göstermi ştir. Bundan ba şka s ı n ıflama ancak dokuz s ın ıfh basamaklar halinde yap ılabilir.Sistem, zorluklar ı yenilemedi ği için yeni kurulan kitapl ıklarda kullandmamaktad ır.Evrensel Onlu S ı n ıflamaDewey sisteminin uluslararas ı standard ı yap ılm ış ve kabul edilmi ş şekli evrensel onius ı n ıflama (UDC) olarak bilinir. Dewey sistemi yöntemi izlenmi ştir, fakat UDC daha ayr ıntı l ıd ır. UDC sistemi, dünyada pek çok kitapl ık uzman ı taraf ından, bilimsel ve teknik kitaplariçin özenle haz ırlanm ış olmas ından ve esnekliğinden dolay ı en iyi sistem olarak kabul edilirve yaln ız kitap s ın ıflama sistemi olmaktan çok fazla say ıda ve her türden kitapl ık materyalinidüzenlemek için olu şturulmu ştur. Dewey sisteminde ilk s ın ıflamadaki üç haneli say ılar UDCsisteminde tek haneye ve ikinci s ınıflamada iki haneye indirilmi ştir.5 Temel bilimler54 Kimya547 Organik kimya547.2 Zincirsel, alifatik bile şikler84

547.28 Karbonil bile şikleri547.284 Ketonlar547.284.3 AsetonUDC ve Dewey s ı n ıflama sitemi aras ındaki farklar gittikçe artmaktad ır ve iki sistemdes ı n ıf numaralar ı, üçüncü say ıda dahi ayn ı değildir; örneğin, biyokimya için s ın ıf numaras ıUDC de 577.1 ve Dewey'de 574.192'dir. UDC sisteminde de Deweyrde oldu ğ u gibi bilgininher basarrıakta yaln ız dokuza s ı n ıflanmas ı k ısıtlamas ı olduğu halde, UDC yenilenmeye vedüzeltilmeye daha aç ık olan uluslararas ı bir sistemdir ve güncelli ğini korumaktad ır. Kar ışıkbilim dallar ın ı ve bilim dallar ı aras ın ı da gösteren s ın ıf numaralar ı olmas ı en yararl ı taraflarından biridir, örneğin :547 Organik kimya541.128 KatalizLibrary of Cnogress S ın ıflamas ı (LC)547.541.128 Organik kimyada katalizBu sistemde bilgi sın ıflamas ı için Ingiliz alfabesi harfleri kullan ı l ır ve geni şleme içinbe ş harf b ırak ılarak bilgi yirmi bir s ın ıfa ayr ı l ır. ikinci s ı n ıflama için bir di ğer harf kullan ı-l ır. Kimyac ı n ın ilgisini çekecek s ın ıflar a şağıda s ıralanm ıştı rA,Z GenelQ Temel bilimlerR T ıp bilimleriS Tar ım bilimiT TeknolojiQA MatematikQB AstronomiQC FizikQD KimyaQE JeolojiTP Kimya Mühendisli ğ iTA MühendislikDaha sonraki s ın ıflamalarda say ılar kullan ıl ır ve s ın ıf numaralar ı en çok iki harf vedört haneli bir say ıdan olu şur :QD 43 — 64 Denel kimyaQD 71 — 80 Analitik kimyaQD 81 — 100 Nitel analizQD 101 — 150 Nicel analizQD 151 — 199 inorganik kimyaQD 241 — 499 Organik kimyaQD 411 Metal-organik kimyaZ 5521-5526 Kimyada kaynak ara ştırmas ıUzun ve' kar ışık say ılar olmad ığı ndan LC sisteminin Dewey ve UDC sistemlerine üstünlüğü vard ır. Diğ er taraftan kitapl ık materyali için LC sistemine göre haz ırlan ıp bas ılm ışkatalog kartlar ı n ı n sat ı l ır olmas ı da bir diğ er kolayl ıkt ı r. LC sisteminin ilk olarak özel vebüyük bir Amerikan kitapl ığı için geli ştirilmi ş olması , diğer kitapl ıklara uygulanmas ı n ı biraz85

geciktirmi ştir. Bununla beraber, bilginin s ın ıflanmasi, Dewey ve UDC sistemlerindeki say ı laryerine LC sisteminde harfierin kullan ılmas ıyla çok daha kolay yap ıl ır ve s ıniflar ın tanimlanmasida daha basit olur.10.4. Kitaplik Kart ı KataloglanBütün s ın ıflarna sistemlerinin amac ı, ayn ı konudaki yay ı nlar ı, kitapl ık raflar ı nda birarayagetirip s ıralamaktır. Fakat ayni konuda, çe şitli yazarlar taraf ından yaz ılan yay ınlar ıay ırdetmek için "sımf simgesi (numara veya harf-numara)"nden ba şka bir de "yazar numarası"na gerek duyulur. Bunun için yay ınlar yazarlar ı n soyad ına göre alfebetik düzenlenerekyazar ın soyad ı iki harfe kadar k ısalt ı l ır ve yan ına bir say ı eklenir.Bir yay ın ın yer numaras ı (ing. call number), s ınıf simgesi ve yazar numaras ından (vegerekirse herhangi bir ek i şaretten, cilt veya bask ı say ıs ı gibi) oluş ur. Bir yay ı n ın yer numarası,kitapl ığa geli şine göre verilmi ş ve herbir yay ı n eklendi ğinde artan bir say ı da olabilirve raflara böylece yerle ştirilir; bununla beraber bu düzenleme ancak çok küçük (ve eski)kitapl ıklarda kullan ılmakta olup yay ı nlar ın üzerinde ayr ıca s ın ıf simgesi bulunmas ı gereklidir,aksi halde yay ın say ıs ı artt ıkça kitapl ı ktan yararlanmak çok zorla şır.Her kitapl ıktamateryali göstermek ve bulunmas ın ı sağlamak amac ıyla kitapl ık kartlar ıkataloglar ı haz ırlan ır ve kitapl ık kartlar ı, genellikle konu, yazar ve ba şl ık'a göre alfabetikolarak düzenlenerek çekmecelere yerle ştirilir. Küçük kitapliklarda kart katalo ğ u, yaln ızba ş l ığa ve/veya yazara göre düzenlenmi ş olabilir. Baz ı kitapl ı klarda ayr ıca, kullan ılan s ı n ıflarnasistemine göre düzenlenmi ş bir katalog ve buna ait alfabetik düzenlenmi ş bir dizin debulunur. Burada kartlar ın s ıralanmas ı, yay ınlar ın raflardaki görünür s ıralanmas ına (tabii eğeryay ınlar kitapl ığa geli şine göre ard ı ard ına konrnam ış ise!) kar şı l ık gelir. Belli bir konuda bütünyay ınlar ı bulmak için, önce bu katalo ğ un alfebitik dizinin de konu ad ı aran ır, kar şı l ı kgelen kart ın sağ üstünde s ınıf simgesi gösterilmi ştir; bu simge, s ın ıflanm ış katalogda aran ırsa,istenen konudaki yayinlar bulunmu ş olur. Örenğin, organik kimya konulu yay ınlar aran ırsa,alfabetik dizinden, s ın ıf simgesi, kitapl ı k Dewey sistemine göre düzenlenmi şse 547 (evrenselonlu sisteme göre 54 ve LC sistemine göre Q D 241-499) bulunacakt ır, sonra s ın ıflanm ışkataloğdaki 547 simgeli tüm kartalra bak ılarak kitapl ıkta organik kimya konulu yay ınlaröğrenilir.En iyi kart kataloğu, konu ve yazara göre birarada düzenlenmi ş katalogdur. Bu katalo ğalfabetik konu (ba şliğı) dizini şeklinde dilzenlenir ve sonra ayn ı konudaki yay ınlar yazarad ına göre tekrar alfabetik dizilir (yeni ad ı, sözlük katalog). Böylece belli bir konu için önce86

sı n ıf simgesi bulup sonra s ı n ıflanm ış kataloga gitmekten, yani s ın ıflama sistemine bağ l ıl ıktankurtulunur. Bunanla beraber, ayr ıca yazara göre düzenlenmi ş bir katalog da bulundurulur.Bir kitapl ık kart ı, yazara veya konuya göre düzenlenmi ş olsun, a şağıdaki bilgiyiverir : (i) Yazar ın ad ı, (ii) Yay ı n ı n ad ı, (iii) Yay ın ın bask ı y ı l ı, bask ı say ıs ı (iv) Yay ı n-evinin ad ı, yeri, (v) Yay ı n ı n sayfa say ıs ı, boyutlar ı , içinde şekil olup olmad ığı, (vi) Kitaplık numaras ı ve diğer sistemlerdeki s ın ıf simgeleri.Bir kitapl ıkta kitaplarla beraber süreli yay ınlar da kataloga geçirilir veya süreli yay ınlariçin baş l ığa göre alfabetik düzenlenmi ş ayr ı bir katalog kullan ıl ır. LC sistemine göres ın ıflamada süreli yay ınlar, ait olduklar ı konunun s ın ıf simgesinden ve birkaç ek harf say ı-dan ibaret bir simge al ı rlar. Kitaplar ve süreli yay ınlar d ışındaki materyalin kataloglanmas ıdeğ i şik şekillerde yap ıl ır. Bu tür yay ınlar, say ı lar ı azsa kitaplar ın aras ına kat ılr veya ayr ıkatalog diizenlenir. Bir kitapl ıkta çal ışırken, en iyisi önceden kart kataloglar ımn neredeolduğunu öğrenmektir. Büyük kitapl ıklarda değ i şik konulardaki yay ınları n nerede bulunduğunu gösteren bir plan olduğ u gibi, kitapl ık düzenini ve hizmetlerini yazan kitapç ıklarda bulunur.KAYNAKLAR :1. R.W. Murphy, "How and Where to Look it up,°' McGraw Hill, 1958.2. J .K. Gates, "Guide to the Use of Books and Libraries," McGraw Hill 1962.3. K. Whittaker, "Using Libraries," 2nd edn., Deutsch, 1963. •4. W.A. Bagley, "Facts and How to Find Them," 7th edn., Pitman, 1964.5. R. Linder, "Books and Libraries, a Guide for Students", 2nd edn., Casse11,1965.6. R.B. Downs, "How to do Library Research", Univ. of Illinois Press, 1966.7. C.R. Burman, "How to find out in Chemistry", Pergamon, 1966.8. R. Brown and G.A. Campbell, "How to find out in Chemical Industry", Pe ıgamon,1969.9. R.E. Maizell, How to find Chemical Information, Wiley--Interscience, 1979.87

BÖLÜM 11KAYNAK ARA Ş TIRMASIKaynak ara şt ırmas ı yeteneği çalışılarak kazan ı l ır ve bu konuda kesin ve çabuk sonuçveren kurallar da konamaz. Ara ştırma yöntemi ise, ara şt ır ı c ın ı n, ki şisel ara şt ırmalar ı s ıras ındadaha önce edindi ği bilgi ve deneyime göre de ğ i şebilir. Diğer taraftan kimyada ara şt ırmakaynaklar ı, konuya göre değ i şiklik gösterdiği gibi kitapl ıklann sağlad ığı kolayl ıklar daara şt ırma yöntemini etkiler. Bununla beraber kaynak ara şt ırmas ı için baz ı yol gösterici veyararl ı ilkeler konulabilir.Kaynak ara şt ırmas ı yaparken bütün bilimsel e ğitimini, deneyin ıini ve hayal gücünü dekullanan bir kimyac ı, elde etti ği bilgiyi iyi değerlendirirse, ara şt ırma sonunda, kaynak ara ş -t ırmas ı n ın getirdi ği bilgiden çok daha fazlas ına sahib olur. Ayn ı zamanda, iyi veya tamamenara şt ır ı lmam ış alanlar ı da bulmu ş ve çal ışmas ı için yeni fikirler edinmi ştir. Daha öncekiara şt ır ıc ılara ait pek çok denel bilgi için de yeni bir aç ıklama yapabildi ğ i gibi ara şt ırmasm ınçok az veya hiç denel çal ışma gerektirmeyecek bölümlerini de ortaya ç ıkar ır.Kaynak ara şt ı rmas ı tekrann ünlenrnesi ve bilgitoplamas ı bak ı m ından çok önemlidir.Fakat ayn ı zamanda yarat ı c ı hayal gücünü de olu şturur. Onun için ayr ıntı l ı bir kaynakara şt ırmas ı, biraz zaman al ı c ı olmakla beraber iyi bir kimyac ı taraf ından yap ı l ırsa toplananbilgiden çok daha fazlas ını Sağ lar.A şağıda, kaynak ara şt ırmas ıyla belli tür bir bilginin elde edilmesi için baz ı yöntemlerverilmi ştir. Fakat bunlar , hiçbir zaman bütün kaynak ara şt ı rmalar ı için uygulanabilir olarakveya bir bilginin elde edilmesi için tek yol olarak görülmemelidir. Bir kaynak ara ştı rmas ı ,çe şitli ara ştırıc ılar taraf ından farkl ı şekilde yap ı ld ığı gibi, ayn ı ara şt ı r ıcı değ i şik konular ıdeğ i şik şekilde de ara şt ırabi lir.Kaynak ara ştırmalar ı, kaynaklar ı n özelli ğine göre farkl ı türdedir : (i) K ısa ara şt ı rma:Bir konu hakk ında özel bir bilgi elde edilmek istenir. (ii) Sistematik ara ştırma: Bir konuhakk ında tüm bilgi elde edilmek istenir.88

11.1. K ısa ara ştırmaBu tür ara şt ırma için genellikle kaynak yap ıtlar yeterlidir. örneğin ter-amil alkolunfiziksel ve kimyasal özellikleri bilinmek istensin. Bu madde y ıllard ır bilinir ve özellikleri-bir süre birinci! kaynaklar (bilimsel dergiler) da yay ınland ıktan sonra- düzenlenmi ş ikincilkaynaklar (kaynak yap ıtlar)a geçmi ş olmal ıd ır. Gerçekten fiziksel özellikleri, BÖLÜM8.1.'de anlat ı lan bir el kitab ında, örneğin Lange's Handbook'da veya Rubber Handbook'dabulunabilir. Kimyasal özellikleri de Beilsteinde aranabilir, esasen her iki el kitab ı da, bumaddenin Beilstein kaynağı n ı verir. ter-Amil alkolun sentez yöntemlerini bulmak istense(bir organik kimya ders kitab ı alkollerin genel sentez yöntemlerini verir) BÖLÜM 8.2.'deanlat ılan bir organik kimya kaynak kitab ına ma şvurmak gerekir. Fakat herbir yöntemsentez amaçlar ına (laboratuvarda, küçük veya büyük ölçekte, endüstride, çok saf veya tekniknitelikte ürün) uygun olm ıyabilir; eğer belli bir amaca en uygun yöntemi bulmak veyabir yöntem geli ştirmek gerekse k ısa ara ştı rma, sistematik ara şt ırmaya döner.K ısa ara ştırma için, konusu hangi bilim dal ı ile ilgili olursa olsun, yap ılacak ilk i ş ,önce yaln ız bu konuda bilgi veren bir kaynak yap ıta ve sonra konuyla ilgili bütün kaynakyap ıtlara ba şvurrnaktır. Eğer konu, geli şme sürecindeyse kaynak yap ıtlar yenilikleri alamıyacak kadar eski olabilir, o zaman kaynak yap ıtın yay ın tarihinden sonras ı için sistematikara şt ırma yapmak gerekir. A şağıdaki kaynakta k ısa ara şt ırmalar için yararl ı önerilervard ır : J. Lewton, J. Chem. Educ., 28, 487 (1951).K ısa kaynak ara şt ırmas ı, bir kimyasal maddenin özelliklerinin bulunmas ı için Şekil2'da özetlenmi ştir.11.2. Sistematik ara ştırmaBaz ı konular ın ara şt ır ılmas ı hemen belirtilemez. Konu çok geni ş olabilir veya çokgeni şbir ara ştırma gerektirebilir. Konunun amac ı ve özelli ği göz önüne al ınarak tümüneveya bir bölümüne ait ara ştırma istenebilir. Bu durumda hem birinci! ve hem de ikincilbilgi kaynaklar ı kullan ılmal ıd ır. Ayr ı ntı l ı bir ara ştırmaya geçmeden önce ara şt ırman ı nne derecede tamamlanm ış istendi ği de belirlenmelidir. Bazan ilgili her şey bilinmek istenirveya belli bir tarihten günümüze dek yay ınlanm ış önemli bilgi yeterlidir.Bir kaynak ara ştı rmas ı değ i şik şekillerde yap ılabilir, fakat yöntem ne olursa olsundoğruluk ve güvenirlik özelliklerini ta şımal ıd ır. Baz ı ara şt ı r ıcılar, konuyu ara şt ı rmaya eneski yay ınlardan ba şlamay ı ve günümüze dek gelmeyi seçtikleri halde di ğerleri (büyük ço-89

Bileş i§in ad ı n ı ve ka •al ı formülünü bulunuz.1metinMellorğ erleriI Di•Geni şbilgiI no r anik Or anik Geni şbilgiOz etbilgiOzetbilgiRubberHandbookveyaLange'sHandbookOrg. bile şiklerinBeilste ın kaynaklar ı n ı verir.1Dictionaryof org.com poundsIBeilsteinDi ğerleriKaynaklar ıkaydediniBulunamad ı ise veyadaha eni bil• ı i in'NI— - - - - - - —Sistematik ara ş t ı rma yap ın ız.Bak. Şekil 3Şekil 2. Bir kinwasıd maddenin özelliklerinin bulunması için kısa kaynak artışı:imam akı§ şernası .

ğ unluğ u) bunun tersi olan yolda yani günümüzden ba ş l ıyarak gerekti ği kadar yani istenenbilgi toplanana kadar geriye giderek kaynak ara şt ırırlar. Bu kitapta verilecek sistematik ara ş -tırma yolu da bu ikincisine dayan ır. Kaynak ara şt ırmas ı "sanat ı " için a şağıdaki makaleönerilir : J. Lewton, J. Chem. Educ., 28 539 (1951).Sistematik bir ara ştırma iki bölümden olu şur :Ön ara şt ırmaÖn ara ştırma, konunun yap ı s ına ve ara ştı r ıc ın ın konuya olan ilgisine bağ l ı kalarakdeğ i şir ve ön ara ştırma ile ara ştırman ın kapsam ı ve ne dereceye kadar ba şar ıl ı olacağı belirlenir.Her şeyden önce kaynak ara ştı rmas ı n ın konusu ve amac ı yaz ı l ı olarak ortaya konmalıd ır.Ara ştırmanm amac ı özelliğini ve geni ş liğini belirtir. Örne ğin, kaynak ara ştırmas ıönemli bir patentin geçerlili ği hakk ındaysaçok ayr ıntı l ı ve geni ş tutulmal ı ve her bir bilgikaynağı yay ın tarihine de önem verilerek ara ştırı lmal ıchr. Fakat bir denel çal ışmada kullanılan bir aletin geli ştirilmesini arnaçl ıyan bir kaynak ara ştı rmas ı daha az geni ş ve az ayrıntı l ı olacakt ır. Diğer taraftan bir konu hakk ında güncel bilgi özeti istiyen bir ara şt ı rmaiçin herhalde geni ş ve ayr ı ntı l ı olma özelliği pek yoktur.Ara ştırman ın amac ı belirlendikten sonra çe şitli bölümlere ayr ı l ır ve konunun böylecebölümlenmesi ara şt ırman ın ba şar ı sı n ı etkiler. Yeni ara şt ı r ıc ılar, çoğ unlukla, konuyugenel anlamda yorumlayarak aramak yanl ış ► ığına dü şerler ve böylece bölümlerini kaynakara ştırmas ın ın getireceği yararl ı bilgiden yoksun kal ırlar.Daha sonra kaynak ara ştı rmas ında ne kadar geriye gidileceği, toplanacak bilgininnekadar değerli olduğ u, ara şt ırman ın nekadar ayr ınt ıl ı ve geni ş yap ılacağı ve nekadarzaman harcanmas ı gerektiği de belirlenmelidir. Bu sorular a şağıda tek tek ele al ınm ışt ır.Araştırmada nekadar geriye gidilece ği, konuya bağ l ıdr. Tüm bilgi son birkaç y ıldabirikip yay ınlanm ıştır veya belli bir süre geriye gitmek gerekir. Şuras ı sevindiricidir kieski fakat değerli çal ışmalann çoğu tarama yaz ılar ı nda ve kaynak yap ıtlar da toplanm ış -t ır. Kaynak bilgisinin nerede art ık i şe yaramaz olduğunu söylemek çok zordur ve bilginintürüne ve ara şt ır ıc ın ın görü şüne bağ l ıd ır.Araşt ırman ın nekadar geni ş ve ayr ıntıh yap ılmas ı gerektiği konusunda bir kuralyoktur. Konuya ve ara ştır ıc ın ın görü şüne bağ l ı d ır. Kimyan ın belli bir dal ı, bütün dallar ıve hatta ilgili dallar ara ştır ı labildiği gibi bazan bir dalda bütün bilgi kaynaklar ın ı gözdengeçirmeğe gerek olmayabilir. Ancak kimya bilgi kaynaklar ı çok fazla olduğundan harcanacakzaman aç ıs ından ara şt ırman ın geni şliği önceden iyice belirlenmelidir.91

ön ara şt ırma a şağıdaki gibi düzenlenebilir ve süresi fazla tutulmamal ıd ır :1. Ders kitaplann ın konu ile ilgili bölümlerinin okunmas ı ve ileri ders kitaplar ındaverilen birincil ve ikindi kaynaklar ın not edilmesi. Bu ikincil kaynaklar, bundan sonragidilecek kaynak yap ıtlar ı n da hangileri olduğ unu gösterir.2. Kaynak yap ıtlar ın incelenmesi ve gösterilen birincil ve ikinci! kaynaklar ın notedilmesi, yani tarama yaz ıları ve makale kaynaklar ın ın s ıralanmas ı ve monograflar ı n belirlenmesi.3. Chemical Abstracts' ın son bir-iki y ı ll ık dizinlerinin incelenmesi ve son yay ınlananmakalelerin, tarama yaz ılar ı n ın ve monograflann ö ğrenilmesi.4. Ön ara şt ırma raporunun haz ırlanmas ı . Bu raporda incelenen bütün kaynaklar veherbirinden elde edilen bilgi, ara ştır ı c ın ın bunlara ili şkin görü ş leriyle beraber yaz ılmal ıd ır.Kaynaklar ın, kimyasal madde adlar ı n ın ve reaksiyonlar ın doğruluğuna, denel ayr ınt ılaraözen gösterilmeli ve bu konuda en önemli ara şt ınc ılarla ara şt ırma etkinli ğinin en fazla olduğu yerler ayr ıca belirtilmelidir. Ön ara şt ırma raporunda a şağıdaki sorular cevaplanm ışolmal ıd ır :(i) Kaynak ara şt ırmas ında nekadar geriye gidelecek ?(ii) Ara şt ırma nekadar aynnt ı l ı ve geni ş yap ılacak ?Bu rapor, ara ştırma plan ı n ın haz ırlanmas ı na yarar.5. Ara ştı rma plan ı n ı n haz ırlanmas ı .1 — Genel kimya ve ilgili bilim dal ı abstrakt dergilerinin (dizinleri ara ştır ılacak) birlistenin haz ırlanmas ı. Chemical Abstracts (1907'den öncesi için Chemisches Zentralblatt)genellikle yeterlidir.2 — Dizin taramas ı için gerekli konu ve konu bölümleri ba ş l ıklar ı n ın ve/veya anahtarsözcüklerin bir listesinin haz ırlanmas ı(I3ak. s. 45) Anahtar sözcükler, kimyasal madde,reaksiyon, laboratuvar ve endüstri i şlemi, laboratuvar ve endüstri aletleri adlar ı ve kuramlar,ilkeler, yasalar, v.b. olabilir.Düzenli ara şt ırmaAra şt ırma düzeni plânland ıktan sonra yap ılacak olan düzenli ara şt ırma a şağıda verilens ırada ytirütülür. Ara ş tı rman ın türüne göre bu s ırada değ i şiklik yap ılabileceği gibi aynenizlenmiyebilir. Bu s ıran ın bir özeti için s. 29'a bak ın ız.1. Dizin taramas ıGenel kimya abstrakt dergilerinin en son y ı ll ık dizinleri taran ır. Bu dergiler ve dizinleriiçin BÖLÜM 5. 2.-3. e bakm ız; günümüzde dünyada en çok yararlan ı lan ve en mükemmeldizinlerin Chemical Abstracts y ı ll ık ve toplu dizinleri olduğ unu belirtmekte yarar92

vard ır. Bununla beraber Chemical Abstracts dizinleri ile 1907'ye dek tarama yap ı labilir,Chemisches Zentralblatt ile 1897'ye ve British Abstracts ile 1871'e (British Abstracts,ad ı n ı 1926'da ald ığından bundan öncesi için journal of the Chemical Society ve )ournalof the Society of Chemical Industry dergilerini taramak gerekir) kadar geriye gitme olana ğıvard ır. 1930'dan öncesi Chemical Abstracts pek kapsaml ı olmad ığından bu tarihten öncesiiçin kaynak ara şt ırmas ı hem Chemical Abstracts ve hem de Chemisches Zentralblatt dizinleriile yap ı lmal ıd ır.Dizin taramas ı , ara ştır ıc ın ın görü şüne bağ l ı olarak, ön ara ştırma sırası nda incelenenkaynak yap ıtlar ı!, yay ın tarihinin birkaç y ı l (en iyisi be ş y ı l) öncesinden ba ş l ıyarak günümümüzekadar da yap ılabilir.Dizin taraması için, taranacak dizinlerin bir listesi haz ırlan ır, konu, formül, yazar vedi ğer tür dizinlerin hangilerinin kullan ılacağı na ön ara ş tı rma sonunda ara ş tı rma plan ındakarar verilmi ş olmalıd ır. Ara şt ırıc ı , bir dizin ad ı alt ında, bu dizinin taranmas ı s ıras ı nda(taranarak maddeler ara şt ırma plan ı nda belli olmal ı d ır) bulduğ u abstraktlar ı numaral ı -yarak s ıralamalidr. Daha sonra, ayn ı şekilde diğer dizinler taran ır.Dizin taramas ı, olanak varsa toplu dizinlerde yap ılmal ıd ır. Ara ştı rma uzun bir süreyikapsworsa, kuramlardaki ve adlandrmadaki konu dizini ba ş l ıklar ın ı etkiliyen değ i şikleredikkat etmek gerekir. Dizin taramas ı s ıras ında geriye doğru giderken her toplu veya y ıll ıkdizin için daima dizin türleri alt ı nda bulunan abstraktlar ı s ıralama i şlemi uygulan ır ve ilgiliçok az bilginin bult ılicluğu yere gelinerek ara ştırmaya tamamlanm ış gözüyle bak ılabilir.2. Abstraktlan ve kaynaklar ı n ı inceleme.Dizin taraması s ıras ında her bir dizin (y ıl ı ve türü belli) alt ı nda sıralanan abstraktlar ı,abstrakt dergilerinde bulunur ve eğ er yararl ı görülürse kaynak '

m ı bulma olana ğı vard ır, bulunam ıyanlar TÜRDOK yard ım ıyla (Bak. s. 17) sağ lanabilirveya isteme kart ıyla (Bak. s. 17) yazar ından istenebilir. Patent kopyalaran ı ve tez özetlerinigetirtmek için (Bak. s. 21 ve s. 23) yine en iyisi TÜRDOK'a ba şvurrnal ıd ır.Abstrakt incelemesini dizin taramas ı tümüyle bittikten sonra yapmak yerine herbirtoplu dizini veya üç-be ş tane y ı ll ık dizini tarad ıktan sonra yapmak önerilir (yazar ın ki şiselgörü şü); böylece elde edilen bilgi değerlendirilerek ara şt ırma hakk ında yeni fikirler edinilebilir,örne ğin taranarak yeni konu bölümleri ve/veya anahtar sözcükler bulunabilir.3. Özel bilim dal ı abstrakt dergilerini, tarama dergilerini ve makale dergilerini tarama.Kimya bilim dallar ı na ayr ı lm ış abstrakt dergilerini ve makale dergilerini de mutlakataramak gerekir. Çünkü, (i) Bunlardaki bilgi abstrakt ç ıkar ılam ıyan türden olabilir; örne ğin,kimyasal madde pazarlamas ı, v.b., (ii) Abstrakt yap ıc ı taraf ından unutulmu ş olabilir; örneğin,adlandr ılmayan kimyasal reaksiyonlar, v.b., (iii) Dizin için tan ımlanmas ı çok güç veyaolanaks ız konu ba ş l ıklan bulunur; örneğin, laboratuvar i şlemleri ve kimyasal reaksiyonadlar ı . Pek çok reaksiyon bulucusunun ad ıyla an ı l ı r, Grignard gibi; fakat ço ğunun özel veyabelirli bir ad ı yoktur. Ve ara ştır ı c ı da bu tür bir reaksiyon hakk ında bilgi edinmek isteyebilir.Kimyasal adland ırma sistemlerinde reaksiyonlar ın göz önüne al ınmay ışı bir eksikliktir.Özel bilim dal ı tarama serilerinin ve dergilerinin taranmas ı için daha ba şka nedenlerde vard ır- Bu tarama, ara ştır ıc ıya, ayn ı konuyu çe şitli dergilerde okumaktan çok daha k ı sazamanda geni ş, yararl ı ve düzenlenmi ş bilgi sağlar ve konunun geli şmesi ve diğer konulardanetkilenmesi hakk ında iyi bir fikir verir. Özel bilim dal ı tarama serileri için bak. BÖLÜM 6.4. Abstrakt öncesi duyuru dergilerini tarama.Bu son basamak, abstrakt dergilerinin dizinlenmemi şMı son say ılar ı n ı incelemek veabstrakt öncesi duyuru dergilerini taramak (Bak. BÖLÜM 5.4.)'dan ibarettir. Bu i ş, ara ştı r-man ın ba şında yürütülen dizin taramas ından daha çabuk yürür. Çünkü, art ık ara şt ınc ı ,hangi ara ştınc ılar ın konuyla uğ ra ştığı ve konunun hangi dergilerde daha fazla yay ınlanabilirolduğ u hakk ı nda bir fikir edinmi ştir.Kaynak ara ştırmas ı sonunda ara şt ır ı c ı n ın daha ba şka neleri de ara ştırabileceği konusundabiraz dü şünmesi gerekir. Ara ştırman ın biti şine ise, o s ırada sahibolduğ u görüşe göredeğil, ara ştırman ın gerçek görünü şüne göre karar vermelidir. Ara ştırıc ı, konudaki bo şlukları n fark ına varmal ı ve yeniden ara ştırmaya gerek duyulabilecek yerleri belirtmelidir. Bundansonra elde edilen tüm bilgi toplanarak düzenlenir ve ara şt ırma raporu yaz ıl ır.Sistematik kaynak ara şt ırmas ı , Şekil 3'de özetlenmi ştir.94

11.3. Kaynak bilgisinin kaydedilmesiBir kaynak ara ştı rmas ı süresinde bilginin kayd ı çok önemlidir. Kaydetme şekli, ara ş-tırman ın ve elde edilen bilginin türüne görkedeğ i şir, fakat baz ı yararl ı teknikler a şağıdaan lat ı Imi ş t ır .Kaynak bilgisi, k ısa ara ştı rma veya geni ş olm ıyan. sistematik ara ştırma durumunda birdeftere kaydedilebilir, ve baz ı ara ş tı nc ılara göre kaynaklardaki tüm bilgi de bu defteregeçirilmelidir.* Fakat bu tür kay ıt çok yorucu ve gereksizdir; cfi ğer taraftan herhangi birşekilde s ı mflama olanağı da yoktur. Bir ara şt ı r ıc ı için en iyisi, kaynak bilgisini kaynak kartlarına geçirerek kartoteks edinmesidir. Böylece, ara ştırma sonunda ekle edilen bilginin, birsüre sonra kolayca geri kazan ı i ı i■ası ( İng. information retrieval) sa ğ lan ır. Bu konuda ayr ı n-t ı l ı bilgi için KAYNAKLAR'a bak ın ız.Kaynak kartlar ının iki türü vard ır.Düz kartlar:Çoğunlukla 7,5 x 12,5 cm boyutunda haz ırtan ır; kaynaktan karta daha geni ş bilgigeçirilmek istenirse 10 x 15 cm veya 12,5 x 20 cm boyutunda olmas ı gerekir. Her kaynakiçin ayrı bir kart kullan ıl ır ve bilginin kart üzerindeki düzeni, ara ştr ıc ın ın abşkanl ığı nagöre değ i şebilir. Örneğin, kart üzerine abstraktm tümü geçirilmiyebilir ve daha çok makaledekidenel ayr ıntı lar yaz ılabilir. Çoğunlukla makale baş l ığı, anahtar sözcükler büyükharfle yaz ılarak en ba şa al ın ır. Alt ı na yazar ın ad ı ve makale kaynağı yaz ı l ır. Abstrakt kaynağıda gösterilir, veya kaynağın nereden bulunduğu "al ınm ıştır" sözcüğünden ( İng. as quoted)sonra yaz ılar. Daha sonra yararl ı bilginin özeti verilir. Baz ılar ı değ i şik kaynaklar (dergiler,patentler, monograflar, v.b.) için farkl ı renklerde kart kullan ırlar. Fakat iyi bir aLa şk ınIn.kart ın sol üst kö şesinde, kaynağın, çal;;:lan kitapl ıktaki kitapl ık numaras ı n ı göstermektir.Bu kartlarda ara ştır ıc ı, kayna ğın yararl ı l ığına, tümünün veya bir bölümünün fotokopyası= al ınd ığına (veya abstraknyla yetinildi ğine) dair veya daha ba şka bilgi de verebilir.Daha sonra kartlar, istenilen şekilde (Bak. BÖLÜM 11.4.) ve ço ğunlukla konu ba ş-l ıklar ına ve sonra yazara göre su ırflanarak kart kutular ına yerle ştirilir ve değ i şik s ın ıflar ıkolayca bulabilmek için haz ırlanan bir ay ır ıc ı kolayl ık geli ştirilir. Sonraki ara ştı rmalardahaz ırlanan ve bu s ın ıflara ait olan kartlar da gereğinde kartotekse eklenir.Kaynak ara ştırmas ında kaynak listesinin ve istenirse bu kaynaklardaki bilginin defterekayd ı , kaynak ara ştırmam ı ödev olarak yapan bir kimya ö ğrencisine önerilecekkay ıt şeklidir.95

Delikli kartlar:Kaynak say ıs ı, 100-200'ü geçtikçe düz kartlar ı n kullan ılmas ı çok zorla şır ve deliklikartlara duyulan gereksinme artar. Delikli kartlar ın kullan ı lmas ı oldukça yenidir ve haz ırlanmalarmave kulian ılmalar ı na ili ş kin bilgi için Kaynaklara bakm ız.11.4. Kaynak listesi (Bibliyografya) haz ırlanmas ıKaynak ara ştırmas ı sonunda bir ara şt ı rma raporu yaz ılmal ıd ır, bu raporun amac ı ,konu için bulunmu ş kaynaklar ı uygun bir şekilde s ıralamakt ı r, yani bir kaynak listesi haz ırlamaktır. Her bir kaynağı n içerdi ği bilgi ayr ı ca özetlenirse, kaynak listesi ile beraber ara ştırmakonusunun niteli ğ i, düzeyi ve kapsam ı hakk ında da bilgi verilmi ş olur. Bir kaynak ara ş-t ırmas ı raporu, çoğunlukla a şağıdaki bölümlerden olu şur: Ara ştı rma konusu, bu konudakiçal ışma sonuçlar ı , kullan ılan ve geli ştirilen yöntemler, sonuçlar ı n tart ışılmas ı ve sonundabu konuda yap ılmas ı önerilen çal ış malar ve ilgili ki şisel görü ş ler.Her türlü bilimsel ve teknik ara ştirma raporunda kaynak listeleri vermek zorunluolduğ undan a şağıda bu konuda genel bilgi verilmi ştir.Kaynak listesi, a şa ğıdaki şekillerden birine göre düzenlenmi ş olabilir, tabii herbirindekaynaklara birer s ıra numarası verilmelidir.1. Ç ık ış s ıras ı .Kaynaklar, adlar ın ın geçti ği araya göre dizilirler. Bu düzene, daha çok bilimsel ara ş-t ırma raporlar ı nda ve kaynak yap ı tlarda ve baz ı bilimsel dergilerde rastlan ır ve kaynağın neolduğ unu anl ıyabilmek için her seferinde metinde aray ıp bulmak gerekir ki kaynaklar ınsay ılar ı artt ıkça yararlan ılma zorluğ u da artar.2. Kronolojik sıra.Eğer kaynaklar ın yay ın tarihi önemli ise kullan ı l ır ve konunun tarihsel geli şmesini degösterir. Baz ı bilimsel dergilerde rastlan ır. Aynı y ılda yay ınlanan kaynaklar, kendi aralar ındanumaralan ır veya yazarlar ı n ın soyad ına göre alfabetik s ıralan ır. Kaynaklar en yenisinden ba ş-I ıyarak eskiye doğru da s ıralanabilir.3. Alfabetik s ıra.Yay ınlar ı n ba ş l ıklar ı veya yazarlar ı n ın adlar ı alfabetik s ıralan ır. Say ı lar ı arsa s ıranumaras ı vermeden de kaynak listesi haz ırlanabilir. Bu tür kaynak listeleri için ChemicalAbstracts konu ve yazar dizinleri çok iyi örnektirler.96

Onra ş t ırmay ıyap ı n ı z.!teri ders kitapar ı n ı ve monogtarı okuyunuz.Kaynak kitapları okuyunuz.CA son bir-ikiy ı ll ı k dizinlerinitaray ı n ı z.Kaynaklar ıkaydediniz.Kaynaklar ıkaydediniz.En yeni taramayaz ılar ı n ıve monograf -lar ı kaydediniz.tOn ara şt ırma raporunuyaz ı n ız veaş a ğıdakileri cevaplayı ntz.1. Ne kadargeriye ?2. Ne kadargeniş ?AAra şt ırmaplan ı n ıhaz ırlay ı n ız.1„Taranacakdizinlerinlistesi.2.Taranacakkonu bastıklar ı,sözcüklerve formüllerlistesi.111>Düzenliara ş t ı rmay ıyap ı n ı z,İt'--411j1ş1Dizinleri taray ın ız. 1Abstrakt kaynak-tar ım inceleyiniz.Özel bilim dal ıabstrakt dergilerini,tarama dergilerini,makale dergiteriniinceleyiniz.Abstrakt öncesiduyuru servisleriniinceleyiniz.Abstrakt kaynakları n ı s ı ralay ın ız.Yararl ı otanlar ın ıPN,H kaydediniz.Yararl ı olanlar ın'kaydediniz.Yararl ı otanlar ı n ıkaydediniz.3Kr, CA dizinlerinin taranmas ı öneritir.!1930 dan öncesi için Zentralbtatt'lida taray ıniz; 1907 den öncesi içinyaln ız Zentralblatt var,1977 Y ı l ı1979 Y ı t ı1979 Y ı l ı diziniabstraktlar ı1.2,Kar toteks (kaynak )kartlar ıaynaklistesini veara ş t ı rma raporunhaz ırlay ı n ı z.3. Bilgininde ğeri ?4. Harcanacakzaman ?Şekil 3. Sistematik kaynak ara şt ırmas ı ak ış şemas ı .

4. Fonksiyonel s ıra.Konu bölümlenir ve herbir bölüme ait kaynaklar kendi aralar ında 1., 2. veya 3. şeklegöre sıralan ır. Baz ı kaynak yap ıtlarda ve özellikle geni ş konulardan sonra verilen kaynaklariçin kullan ıl ır.Metin içinde kaynaklar ın gösterilmesi değ i şik şekillerde yap ılabilir. En basiti, gerektiğiyerde kaynağı n sıra numaras ın ı (sat ırda parantez içinde veya sat ır üstünde) vermektir,fakat yazar adlar ı listede alfabetik dizilecekse yazar ad ı ve yay ın y ı l ı parantez içinde verilebilir.Kaynak listesi, en iyisi metin sonunda KAYNAK L İSTES İ veya KAYNAKLAR ad ıalt ı nda verilir; herbir sayfan ın içinde geçenler sayfan ı n sonunda da verilebilir, tabii bu şekil,ancak kaynaklar ın ç ık ış sıras ına göre s ıralanmas ı durumunda olanakl ıd ır ve daha az rastlanır.Kaynak listesinde birinci! ve ikincil kaynaklar ın her türünün nas ıl verileceği hakk ındaEK 4'e bakma.11.5. Ara ştırıcm ın bilgisininin güncelliğini sağlamasıBir kimyac ı için, şüphesiz en zor sorunlardan biri, bilgisinin güncelli ğini sağlamaködevidir, tabii eğer bir zevk olarak dü şünülmez ise. Bunun en kolay yolu, kimyac ın ın ilgilendiğibilim,dallar ındaki dergileri düzenli izlemesi ve yararl ı gördüğ ü kaynaklar ı hemen kaydetmesidir.Dergileri, bu amaçla dört grupta topl ıyabiliriz: (i) Yay ınlar ı çabuk basanlar,(ii) ilgilenilen bilim dal ındald önemli dergiler, (iii) duyuru dergileri, (iv) abstraktlar ve(v) haber dergileri. Kimyac ı, ara ştırma alan ı için en önemli dergilerin bir listesini ScienceCitation Index (BÖLÜM 7.8.) yard ımıyla haz ırl ıyabilir. Bunun için, en önemli 10-12anahtar kaynak bulmal ıchr, öyleki ara şt ırmas ı için bir tarama yaz ıs ı haz ırlamas ı gerektiğindebunlara gereksinme duysun. Bunlar anahtar yazar ad ı veya anahtar sözcük olabilir ve s ırasıyla Citation Index veya Permuterm Subject Index`cle aran ıp bulunur; aitlar ında s ıralananmakale kaynaklar ı veya yazar adlar ı not edilir; daha sonra Source Index de yazar adlar ıbulunarak makalelerin kaynaklar ı yani dergiler öğrenilir.Ara ştırmalar ın k ısa bir özetini ve ilk olumlu sonuçlar ın ı çabuk basan dergiler, ara ş-t ırma süresinde en yararl ı olanlar ıchr, çünkü tamamlanm ış makalelerin yay ı n ı çok gecikebilir.Science'deki "Reports" ve Nature'daki "Letters to the Editor" bölümleri kimya ileilgili alanlar için bu tür çabuk yay ın ı sağlar. Günümüzde en önemlileri, ChemistrY andIndustry (kimyan ın her dal ı nda ve 4-6 hafta içinde), Chemical Communications (kimya-99

n ın her dal ında, 2-3 ay içinde) Angewandte Chernie (kimyan ı n her dal ında, 1-3 ay içinde,ingilizcesi bundan 2---3 ay sonra) dir. Yaymiamay ı çabukla ştı rrnak için Chemical PhysicsLetters (kimyasal fizik dal ı nda), Tetrahedron Letters (organik kimyada), Analytical Letters(analitik kimyada) ve Polymer Letters (polimer kimyas ında) gönderilen raporlara oldu ğ ugibi çoğaltarak yay ıniarlr.İ lgilenilen bilim dallar ındaki önemli dergilerde yay ı nlanan makaleler zaman geçirmedenokunmal ı ve Chemical Abstracb' ın ilgili bölümleri incelenmelidir. Chemical Titles veyaCurrent Chemical Papers, sürekli taranmalid ır, tabii bunun için ara şt ı r ıcm ı n daima elanahtar stizclik ve yazar listesi bulundurmas ı gerekir. Ayr ıca her ay, Chemistrv and Industrydeki" Highlights of the Chemical Literature" bölümü de okunmal ı d ı r.Haber dergileri, daha çok kimya teLaoloiisi alan ında önemlidir, Chemical and EngineeringNews, Chem — Tech gibi. Bununla beraber, bir kirnyacm ı n yaln ı z ara ş t ı rma raporlanyiadeğ il bunlar ın sonuçlar ı n ın uygulanma alanlar ı ile de ilgilenmesi bilimsel etkinli ğini att ım.Bir kimyae ı için yenilikleri izlemek yorucu gelebilir, fakat bunu yapma ğa zaman ay ı -ramazsa her bilim adam ı için old ı . ığ u gibi, öğretim yetene ğ inin ve bilime katk ı s ı n ı n azalması n ı — hem de yardaruna süresi b ı r :--iki y ı ldan daha fazla olmas ı olanaks ı z birinci mertebedenbir i ş lemle — önliyemez.KAYNAKLAR1. B.C. Vickery, "Classification and Ind«ing in Science" 3rd edn., Butterwor hs,1975.2. J.R. Sharp, "Some Fundamentals of Information Retrieval", Deutsch, 1965.3. R.S. Casey, J.W. Perry, M.M. Berry and A. Kent, "Punched Cands. Their Applicationsro Science and Industry", Reinhold, 1958.4. R.E. Kirk and D.F. Othmer, "Encyclopedia of Chemical Technology'', Vol.n, s. 449--467, Interscience, 1952,5. M. Scheele, "Punched Card Methods in Research and Documentation (çev. J.E. Holsfrom)", Interscience, 1962.100

EKKIMYA B İ L İ MLER İ K,XYNAKLARI VE ARA ŞTIRMASIION KAYNAKLARKimya kaynaklar ı n ın üretimi, da ğı t ı m ı ve kullan ılmas ına ili şkin pek çok kaynak(k ı ca kimya dökümantasy onu) vard ır ve değ i şik .türde yay ınlanm ışt ır. Kimya kaynaklar ıve kaynak ara ştırmas ı ile ilgili yeni ve önemli kitaplar ve di ğ er kaynaklar a şağıda s ıralanmışt ır :1. R.T. Bottle 'The lise ef Che ınical Literature", 2nd ed., Archon Books,London, 1971,294 sayfa.Kimya kaynaklar ı na ve kullan ılmas ı na ait en yeni kitapt ır ve çok değ erli bilgi verir;özellikle abstrakt servisleri, kaynak çeviriierinin nas ıl sağ lanaca ğı, kimya el kitaplar ın ınnas ıl kullan ılaca ğı ve patent kaynaklar ı ayr ı nt ı l ı antat ı lm ış ve ara şt ırma örnekleri verilmiştir. Bununla beraber, daha çok ingilteredeki kaynak olanaklar ı üzerinde durulmu ştur.2. M.G. Mellon, "Chem! Publications — Their Nature and Lise", 4th ed., McGraw-Fiili Book Co., New York, 1965,324 sayfa.Mellon'un,kitab ında, kaynak ara şt ı rmas ına ait çok yararl ı bilgi ve yap ı lm ış ara şt ırmaörnekleri'vard ır. Kimya kaynaklar ı n ın tarihi ve adland ır ma sistemleri de ele al ı nm ış ve patentkaynaklar ı na önem verilmi ştir. A.B.D.'deki kaynak olanaklar ı üzerinde daha çok durulmu ş -tur.3. E.J. Grane, A.M. Patterson and E.B. Man, "A Guide to the Literature of Chemistry",2nd ed., John Wiley and Sons. Inc, New York, 1957,397ısayfa.Kaynaklar ı n tan ım ı ve tarihi üzerinde durularak yay ı n ı kesilen kaynaklarla beraber,günümüçde ç ıkanlar ı n geni ş listeleri verilmi ştir. Özellikle, Chemical Abstracts dizinlerininkullanmas ına ait çok geni ş bilgi vard ır. Kaynak olanaklar ı her ülke için ele al ınm ış, fakattabii ABD'dekilere a ğırl ık verilmi ştir.4. G.M. Dyson, "A Short Guide to Chernical Literature", 2nd ed., Longmans,Green and Co., London, 1958.Küçük ve yararl ı bir kitap; özellikle yay ın ı kesilen dergiler hakk ı nda bilgi ve kaynakara ştırmas ına ait yap ılm ış iki tür örnek yard::5. R.F. Gould (Fl.) "Searching the Chemical Lite:jture' in Advances in ChemistrySeries, no. 30, American Cheinical Society, Washington, D.C., 1961.101

Serinin no. 4'ünün gözden geçirilmi ş ve geni şletilmi ş bask ı s ıd ır ve A.B.D.'deki kitaplık olanaklar ı n ı ele alan 4 makale d ışında diğer 27 makale, özel ara şt ı rma sorunlar ı n ı konual ırlar. Yararl ı ve ilgi çekici birkaç ı n ın ba ş l ığı a şağıda sıralanm ışt ır.M.C. Seholer and JF. Smith, "Literature and Patent Searching"; G.J.C. Potter and F.J.Bassett, "The Use of Indexes"; E.J. Crane, "The Use of Chemical Abstracts"; M.G. Mellon,'Personal Difficulties with the Chemical Literature"; G.M. Dyson, "Searching the OlderChemical Literature"; G.M. Dyson, 'Searching the Older Chemical Literature";1.R. Stephens,"The Literature Report".6. "Literature Resources for Chemical Process Industries", in Advances in ChemistrySeries, no. 10, American Chemical Society, Washington, D.C., 1951.Pazar ara ştırmas ı (Market research), plastikler, dokumac ı l ık, besinler, petrol, v.b.gibi değ i şik konularda yaz ılm ış 59 makaleden ibarettir. Genel içerikli makaleler çok ilgiçekicidir, özellikle ikisinin ba ş l ığı aşağıda verilmi ştir: J.F. Smith and C.M. Schaler, "BasicPrinciples of Literature Seraching"; C. M. Schaler and J.F. Smith, 'Sound and UnsoundShort Cuts in Searching the Literature".7. J.F. Smith, "Literature of Chemical Technology" in Advances in ChemistrySeries, no. 78, American Chemical Society, Washington, D.C. 1968.Serinin no. 10'unun yeni ve geni şletilmi ş bask ıs ı olup 40 farkl ı konuda mükemmelderlenmi ş kaynaklar ı içerir.Kimya bilim dallar ı için özel kaynaklar ve kaynak ara şt ırmalar ı , bu bilim dallar ı ndayaz ılm ış ders kitaplar ında, ansiklopedilerde ve organik kimya için laboratuvar kitaplar ındada bulunur. Ara şt ırmac ı n ın bu kitaplar ı tan ımış veya edinmi ş olacağı dü şünülerek buradakaynak gösterilmemi ş, fakat kimya teknolojisi konusunda bir kaynak ara ştırmas ı kılavuzua şağıda verilmi ştir. (Fakat bunun yerine daha yeni olan Kaynak 7 önerilir) :8. J.F. Smith and J.D. Scout, "Literature of Chemical Technology" in Kirk — Othmer,"Encyclopedia of Chemical Technology", Vol. 8, s. 418 — 467, Interscience, NewYork,1952.Kimya kaynaklar ı ve kaynak ara ştırmas ı ile ilgili makaleler, çe şitli dergilerde s ık sıkyay ınlanmaktad ır, bunlar Chemical Abstracts Bölüm 20'de abstraktlar ı halindede yay ınlanır. Organik kimya kaynaklar ı könusunda çok değerli bir makale (üç bölüm) a şağıda verilmiştir :9. J.E.H. Hancock, "An Introduction to the Literature of Organic Chemistry",J. Chem. E duc., 45, 193, 260, 336 (1968).102

Kimya dökümantasyonu konusuna ilgi duyan bir kimyac ı, yaln ız kimya yay ınlann ıkonu alan yay ınlar ı değil kitapl ık bilimi ve genel dökümantasyon konusundaki yay ınlar ıda izlemelidir. Bu amaçla iki dergi önerilir : Library Literature (1921 —) ve LibraryScience Abstracts (1950 — ). A şağıdaki iki dergi kimya dökümantasyonu konusundadeğerli makale! er yay ı nlar lar : Journal of Chernical Documentationn (1961— , 1974 densonra Clıemical Information and Computer Science) ve Cl ıemical Literature." Genel içerikli dökümantasyon dergileri de a şağıda s ıralanm ışt ır : American Documentation(A.B.D.); Journal of Documentation ( İngiltere); Revire de la Documentation (Fransa);Dokumentation, Dokumentation — Fachbibliothek — Werksbücherer ve Nachrichten fürDokumentation (Almanya) ve Documentation Abstracts (A.B.D.). ülkemizde, TÜRDOKbu amaçla bir kitap yay ınlam ışt ır : Modern Informasyon ve Dökümantasyon i ş lemleri,TORDOK, 1972.10. S.H. Wilen, "Use of the Chemi ı21 Literature" 8 teyp kaseti ve el kitab ı (292sayfa) ACS, 1980.Günümüzde, kimya bilimleri kaynaklar ı ve ara şt ırmas ı konusunda en ayr ınt ıl ı ve mükemmelçal ışmalarda birisidir; 75 sayfal ık ve değ i şik kaynaklar ı içeren bir kaynak ara şt ırması problem kitab ı da eklenmi ştir.103

..„!STELER.1 VE K İTA!) LISTEIJA:i/SÜRELi YAYINI./-:' VE KITAP i1 )Süreli:iular Listeleri için Kaynakla ıSüreli yay ınLarm nerede ve nas ıl bulunac .a ğı t ıt :belirten ve stral ıyar ı kaynaklar a şağıdabelirttiştir.1. Ulrich's International Ic Eea Directory, 12th ed. R„R. Bowker and Co.,New Yutk, 1967.Çok değerli bir k ıiavuzdt ır ve yak şık 26 000 süreli ,:ayn ın ba ş l ığı , dili, ilk yay ı ntarihi, fiat, an ıev v edil:d-ni hakk ında bilgi verir. lki rlt halindeilk cildi temel bi-limler, teknoloji e ıp bilimierine a.rilim şnr. iki cilt izliyerek y ıll ı k ç ı kar ı l ı r vegünümüzdeki yenilikler ek ciltler halinde verilir. Bu ki , lavuzu tarnzinl ıyarı bir cilt ise "InternationalDirectory of Irregular Serials, Animals and Yearbooks"dur„2. New Serials Titles, 1953 —Library of Congress, Wasbington, D,C., taraf:I -dar ı yay ı nlanan ayl ık bir dergidir ve1950'den sonra yay ınianmaga ba ş l ıyan dergileri kapsar. K ı lavuz, "Union List .of Serialsin Libraries of United States and Canada"rn devam ıd ır. Bu eser,. A.B.D. ve Kanadadaki950 kitaplikta bulunan yakla şık 150 000 süreli yay ın için bilgi verir (E.B.Titus, WilsonCo., 3rd ed., 1965).3. World List of Scientific Periodicals, 4rd ed., Butterworth, London, 1963 — 65.ingilterede, 1900 1960 y ıllar ı aras ında yay ınlanan yakla şık 60 000 bilimsel ve teknikderginin yakla şık 300 kitapl ıkta dağıl ı m ı hakk ında bilgi verir. Ayr ıca dergilerin k ısaltı lm ış adlar ın ın stındartla şhr ı lmas ı için çal ışmalar yapar, bu kisaltmalar bugün pek çokdergi taraf ından kullan ı l ınakla beraber, maalesef IUPAC' ın önerdikleri ve "List of PeriodicalsAbstracted by Chemical Abstracts (A şağıya bak ıntz)" clakiler ile herzaman ayn ıdeğ ildir.1962.4. British Union Catalogue of ..PeriodicaLs, 53k.riw. , -warths, 4 ys., 1955 8, Ek104

Bu k ılavuz, 17. yüzy ıldan günümüze dek dünyada her konuda yay ı nlanan yakla şık149 000 süreli yay ın hakk ında bilgi verir ve 441 kitapl ıktan ödünç alma veya fotokopisağlama kolayl ıklarm ı anlat ır. "BUCOP", şimdi "World List" ile birle şmi ştir ve y ı ll ık yaynlanmaktad5. List of Periodicals Abstracted by Chemical Abstracts, ACS, 1961 ve y ıllık ekler.Beş y ıl arayla süreli (y ıll ık ekleriyle beraber) yaymian ır ve kimya ile ilgili hemen herdergi hakk ında ad ın ı, k ısalt ı lm ış ad ın ı, yay ınlanma sı kl ığı n ı, cilt say ıs ın ı, yay ınevinin ad ınıve adresini (ve ABD ve Kanada'da bulundu ğ u 300 kitapl ık ad ı n ı) içeren bir bilgi verir.1956'da yay ınlanan listede 1907'den bu yana yay ı n ı kesilen dergilerin adlar ı da verilmi ş.tir. Son yay ınlanan 1961. listesinde 8150 süreli yay ın ve 1532 di ğerleri s ıralanm ış ve 334kitapl ıktaki yerleri belirtilmi ştir; fakat kitapl ıklar ır çoğ u ABD ve Kanada'dad ır. Her y ı lek listeler yay ı nlanmaktad ır. Du alfabetik listelerde dergi adlar ı n ın IUPAC (standart) k ısaltılm ış adlar ı verilmi ştir ki bunlar ACS'nin bütün dergilerinde zorunlu olarak kullan ı l ır."Access" adl ı toplu bir liste 1969'da ç ı kar ılm ış ve yay ınlanm ış tüm listeler toplanarakbas ı l ı ve bilgisayarl ı kay ıt sistemi bulunan kitapl ıklar için magnetik teyp olarak ç ıkar ılm ıştır.Ek 1962.Periodica Chimica, M. Pflücke and A. Hawelek, 2nd ed., Akademie Verlag, 1961,Chemisches Zentralblatt taraf ından abstrakt ı ç ıkar ılan süreli yay ınlar ın listesidirve 1930 — 1952 y ıllar ı aras ındaki yakla şık 5 000 dergiyi yay ınevleri ve k ısalt ılm ış adlar ıylaberaber alfabetik s ıralar.7. Süreli yay ınlar için gösterilen kaynaklar ı doğrulaman ın bir yolu, senkronistikçizelge, (bir dergi için, herbir y ıldaki cilt numaras ı n ı gösteren çizelge)leri kullanmakt ı r.Bu tür çizelgeler, Beilstein'in HW I ve E Il ciltlerinde ve Dyson'un kitab ında (EK 1, Kay-.nak 1) verilmi ştir.8. Ülkemizde TÜRDOK, Ankara ve Istanbul kitapl ıklar ında bulunan yerli ve yabancı bilimsel ve teknik dergilerin (toplum bilimi ve hukuk dergileri de eklenerek toplu katalogunuyay ıniam ışt ır (izmir için haz ırla nmaktad ır).Ankara.Ankara Süreli Yayınlar Toplu Katalogu, 1977, Genişletilmi ş 3. basım, TÜRDOK,İstanbul Süreli Yay ınlar Toplu Katalogu, 1973, TÜRDOK, Ankara.1910'dan' önce yay ını kesilen dergilerin listesi için Ek 4'de Kaynak Ve ye Kaynak3'de Kk 6'ya bak ın ız.105

Kataloglarda dergiler alfabetik dizinlenmi ş ve herbir derginin yay ına ba şladğıyay ın s ıkl ığı , bulunduğ u kitapl ıklar ve bulunan say ılar ı verilmi ştir. Bununla beraber konuba ş l ıklar ına göre bir düzenleme yap ı lmam ıştı r.Kitap Listeleri için KaynaklarYeni bas ılan kitaplar hakk ında bilgi edinmenin en iyi yolu, kitap bas ım ve yay ınevlerininsüreli yay ınlad ıklar ı ve akademik kurulu şlara ve kitapl ıklara yollad ı klar ı "yeni kitaplar"bro şürlerini, kataloglar ın ı ve kitap k ılavıalar ım izlemektir. bro şürlerdeki özel bas ılm ışkartlar ı doldurup göndererek şahs ı n ı za postalanmalar ı n ı sağlamak olanağı da vard ır.Chemical Abstracts, yay ınlanan yeni ve önemli kimya kitaplar ı n ın pek çoğ unu bölümlerininsonunda haber verir ve ele ştirileri için kaynak gösterir. iki genel bilim dergisi, Scienceve Nature yeni kimya kitaplar ı hakk ında ele ştiri yay ınlar. Bilimsel ve teknik dergilerinçoğ unda yeni kitaplar ın reklamlar ı ve kendi bilim dallar ındaki yeni kitaplar ın en iyileri içinele ştiriler bas ılır. "Journal of Chemical Education", her y ıl, yay ınlanan kimya kitaplar ın ıngeni ş bir listesini Eylül say ısında yay ınlar.Pek çok yay ınevi, içerikleri yeni kitaplar olan süreli yay ınlar ç ıkar ırlar, önemlileria şağıda s ıralanm ışt ır :9. "Aslib* Book Lis. A Monthly List of Recommended Scientific and TechnicalBooks, with Annotations", Aslib, 1935 — (Ayda bir).10. 'New Technical Books: a Selective List, with Descriptions ve Annotations",New York Public Library, 1915 — ( İki ayda bir).11. 'Technical Book Review Index", Special Libraries Association, New York,1935 — (Ayl ık).12. 'Technical Book Review'°, London, E.W. Publications, 1954 — (İki ayda bir).Maxwell Scientific International Inc., New York, uluslararas ı bir dökümantasyon-merkezidir ve dünyan ın önemli yay ınevlerini, yay ın konular ına göre s ın ıflayarak (yakla şık200 konu) yeni yay ınlar ı hakk ı nda bilgi (bilgisayar kartlar ı üzerinde) verir.Kitap listeleri veren önemli kitap kilavuziar ı a şağıda swalanm ıştırA. B.D.13. "Books in Print", R.R. Bowker Co., New York, 1948 —14. "Cumulative Book Index", H.H.Wilson Co., New York, 1898 —ASLIB : Association of Special Libraries and Ini:orrnation Bureaux with the BritishSociety for International Biblio graphy, Ingiltere.10f,

15. R.R. Hawkins (Ed.), "Scientific, Medical, and Technical Books Published in theU.S A.", National Research Council, Washington, D.C., 1930 —16. "Publishers Trade List Annual", R.R. Bowker Co., New York, 1873 —17. Publishers Weekly, New York. Yay ınlad ığı toplu dizinler aras ında "New Scientific,Technical and Engineering Books" çok yararhd ır, 1950 —İ ngiltere18. "British National Bibliography", Council of British National Bibliography, BritishMuseum, London, 1950 —19. "British Books in Print", J. Whitaker and Sons, London, 1874 —20. "Whitaker's Cumulative Book List", J. Whitaker and Sons, London, 1924 —21. "Biblio", Librairie Hachette, Paris, 1933 —22. "Bibliographie de la France", Au cercle de la librairie, Paris, 1811 —23. "La Librairie Francaise", Au cercle de la librairie, Paris, 1930 —Almanya24. "Barsor timent Lager katalog", Koecher und Volckmar, Leipzig, 1904 —25. "Deutsche National bibliographie", Buch und Bibliothekswesen, Leipzig, 1931—26. "Deutsches Bücherverzeichnis", Börsenverein der deutschen Buchhilndler, Lepzig,Türkiye1911 —27. "Jahresverzeichnis des deutschen Schrifttumb", Börsenverein deutschen Buchhhndler,Leipzig, 1948 —ülkemizde Milli Kütüphane taraf ından Türk kitaplar ının ve süreli yay ınlar ın ın konubaşhklarma göre düzenlenmi ş listelerini veren bibliyografyalar yaymlanmaktad ır.28. "Türkiye Bibliyografyası", Milli Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü, 1953 —(üç ayda bir).29. "Süreli Yay ınlar Bülteni", Milli Kütüphane Süreli Yay ınlar Enstitüsü, 1970 —(üç ayda bir).TORDOK taraf ından ç ıkarılan ayl ık bir bültende ise, TURDOK Kitaphğmagelen Türk bilimsel ve teknik yay ınlarının listesi ve dizinleri yay ınlanır.30. "Bilimsel ve Teknik Yay ınlar Aylık Duyuru Bülteni", TÜRDOK, Ankara, 1974—(aylık).107

F. KRUSÇA KAYNAKLAR İ ÇIN ÇEVIRI OLANAKLAR'Ülkemizde, kimya kaynaklar ı, ingilizce, Frans ızca veya Almanca dillerinde. izlenir;bununla beraber A.B.D. ve Avrupa lilkeleriry.le oldu ğ u gibi bizde de di ğer dillerde ve özellikleRusça ve japonca kaynaklar ı ara;.:;rrnaya ve izlemeye duyulan gereksinme gittikçeartmaktad ı r. Değerli bir bilimsel ara şt ı rman ın mutlaka ingilizce bas ı lacak olduğu inanc ıbugün değ erini vitirmi ştir. Di ğ er taraftan ,..;bemical Absn .acts kapsam ına giren dergilerüzerinde yap ılan bir ara şt ırma (Bak: s. 5! `,V0 55'inin ingilizce bas ılmakta oldu ğ unu göstermiştir ki yaln ız ingilizce yay ı nlar ı okuyan bir kimyac ı, dünyadaki kimya bilgisinin yar ı-s ı ndan yoksun kalacakt ır, Rusça yay ı nlar ise % 21'i olu şturarak Rusça dergilerin bir bölümününveya tfimilyle İ ngilizce çevlrilerinin de bas ı lmas ı n ı gerektirrri ştir.Seri ÇevirilerRusça (ve japonca) dergilerin tümüyle Ingilizceye çevrilmesi çok zaman al ıc ı vepahal ı olduğ u gibi baz ı makalelerin değeri de çeviriye de ğ miyecek kadar azd ı r. Günümüzde,dili İ nglizce olm ıyan bilimsel dergilerin yakla şık 123`ü İxıgiiizce. çevriieriyle bas ıirnaktad ı r,bunlar ın 94'ü kimya içeriklidir. Yakla şık 110'u Rusça, geriye kalan ı japonca ve Almancadır. Çeviri dergilerin listesi "Technical Translations'', 'NLL* Translations Bulletin" "veayl ık" Monthly Index of Russian Accessions"da bulunabilir, bunlar hakk ında bilgi içina şağıda Rusça Kaynaklar ve Çevirileri için Dizinler bölümüne bakm ız.Dergilerin tümünün çevirlerine ek olarak belli bir biim dal ı ndaki makalelerin çevirileritoplu olarak yay ı nlan ır,"Chemistry Collections, Consultants Bureau" gibi. Bu seridekikonlar a şağıda s ıralanm ış tır: Soviet Research on Complexes and Coordination Chemistry,1949 — 56, Soviet Research in the Analytical Chemistry of Uranium, 1949 — 1958, SovietResearch in Boron Chemistry ve Soviet Research in Catalysis. Kimya mühendisli ği konusundaönemli makalelerin çevirileri "International Chemical Engineering" adl ı dergideNLL : National Library for Science and Technology, Yorkshire, Ingiltere. Bilgiiçin Bak. EK 1`de Kaynak t s. 17,108

yay ınlanmaktad ır. Çekirdek bilimi konusundaki kaynaklar, A.B.D. Atom Enerjisi Komisyonu(AEC) taraf ından çevirilerek da ğı td ır ve abstraktlar ı 'Nuclear Science Abstracts"da bas ıl ı r.Rusça kitaplar ı n ve süreli yay ınlar ın çevirisi Ingiltere ve A.B.D.'de resmi dairelerinyan ıs ıra ticari kurulu şlar taraf ı ndan da yap ılmaktad ır, Consultants Bureau ve FaradayPress (A.B.D.) Pergamon Press ( İ ngiltere) gibi. Clearinghouse for Federal Scientific andTechnical Information (CFSTI), "Referativnyi Zhurnal" daki kimya, fizik, jeoloji ve metallurjikonusundaki abstraktlar ın çevirilerini basar ve ayn ı zamanda "USSR ScientificAbstracts" ve East European Scientific Abstracts" yay ınlar ı n ı yapar.Özel ÇevirilerÖzel makale çevirileri zaman al ıc ı ve dolay ıs ıyla pahal ıd ır. Bununla beraber, ülkemizde,TÜRDOK, yabanc ı dillerden (bat ı ve doğu dilleri) çeviri isteklerini bilimsel ve teknikkonularda uzman çevirmenler paneli ile kar şdamağa çal ış maktad ır. Bunun için istenenkonuda ve dilde bir çevirrnenin adresi TÜRDOK'dan sa ğ lanarak ikili anla şma yap ıl ı r.Aşağıda İngilterede ve A.B.D.'de bu tür çeviri servisleri olan kurulu şlar hakk ı ndak ısa bilgi verilmi ştir. ingilterede NLL, kurulu şlara - istenirse bas ıp çoğaitmak kayd ıylaücretsizRusçadan çeviri yapar ve bunlar ın listeleri ayl ık "NLL Translations Bulletin"deyay ınlan ır. A.B.D.'de özel çeviri olanaklar ı için ş u kaynak önerilir: F.E. Kaiser, "Translatorsand Translations", Special Librairies Association, New York, 1959. Bu konuda geniş bilgi için EK 1 'de Kaynak 2, s. 36'ya ve Kaynak 1, s. 83'e bak ı n ız.Çeviri KolleksiyonlartA.B.D.'de iki önemli çeviri kitapl ığ i, Special Libraries Association (SLA) TranslationCenter (John Crear -Library, Chicago) ve Clearinghouse for Federal, Scientific and TechnicalInformation (CFSTI)d ır. Brincisinde yakla şık 125 000 (1967) çevirinin 9; 60"t Rusçad ır vefotokopyalar ı sarn ır. İkincisi, daha çok yerli ve yabanc ı hükümetlerin resmi yay ınlar ı n ınçevirilerini toplar.İ ngilterede çeviri kolleksiyonlar ı NLL'de bulunur. Rusça özel çevirileri yakla şık85 000 olup hery ıl 10 000 kadar ı kat ı lmaktad ır. NLL, yakla şık 20 kadar Rusça derginin detümüyle çevrilerek yay ı nlanmas ı i şini yapar ve kopyalar ın ı satar; çeviri dergilerin listesi"Current Serials Received by the NLL"de yay ı nlan ı r.109

Pek çok Avrupa ülkesi, özellikle Almanya ve Fransa çeviri merkezleri kurmu şlard ır,bunlar için EK Vde Kaynak 1, s. 83'e bak ınız. EURATOM (TANSATOM), Brüksel'deAvrupa, İ ngiltere ve A.B.D. Atom Enerjisi Komisyonlar ı taraf ından ortakla şa kurulmu ş-tur ve çekirdek bilimi kaynaklar ın ın, özellikle Rusça ve Japoncadan çev ır ıs ı i şini yapar;çevirilerin listesi "Transatom Bulletin"de yay ı nlan ır.Rusça Kaynaklar ve Çevirileri İçin DizinlerRusça yay ınlar a şağıdaki kaynaklardan izlenebilir :1. Knizhnaya Letopis (Book chronicle)Yeni basılmış kitaplarm haftal ık listesi.2. Novye Kinigi (New Books)Basılacak kitaplarm haftalık listesi,3. Letopis Zhurnalnykl ı Stater (Chronicle of periodical articles)Sovyet kaynaklarmdaki makaleler için haftal ık dizin dergisi.Bat ı bloku ülkeleri kimyac ılar, için Rusça yay ı nlara ait en önemli k ı lavuz "MonthlyIndex of Russian Accessions (Library of Congress)"d ır ve Library of Congress (LC) ile beraberdaha 60 kitapl ığa gelen bütün Rusca yay ınlar ın listelerini verir. Üç önemli bölümdenolu şur: (i) Özgün ba ş l ıklar ı ile monograflar ın ve makalelerin listesi, (ii) Rusça ve İ ngilizceiçerikleri ile beraber Rusça süreli yay ınlar ın listesi (yakla şık 45 bilimsel dergi) ve çeviridergilerin listesi ve (iii) Monograflar ve makaleler için konu dizini.Rusça dergilerdeki makalelerin ba ş l ıklar ı n ı bulduktan sonra, ara ştr ıc ın ın yapacağıi ş , istenen makaielerin İ ngilizcelerinin yay ınlanm ış olup olmad ığın ı bulmakt ır. Bu amaçlaen önemli üç k ı lavuz a şağıdad ır :1. 'Ilibliography of Translations from Russian Scientific and Technical Literature",Library of Congress, 1953 — 1956.2. 'Translations Monthly", John Crear Library, 1955 — 1958.3. 'Technical Tranlations", US Government Printing Office, 1959 — 1967."Technical Translations", Bölüm 07, kimya mühendisli ği, inorganik, organik, fizikselkimya ve radyasyon kimyas ı konular ına ayr ı lm ıştır ve yazar ve dergi toplu dizinleri vard ır.Her çevirinin kaynağı, fiat ı ve ısmarlama rumaras ı verilmi ştir. Çevirilerin kopyalar ı doğrudanLC*den istenebilir; fakat, tabii, daha kolay' TÜRDOK yard ım ıyla sağlamakt ır.* LC : Library of Congress, Science Division, Scientific Translations Center, PhotoduplicationService, Washington, 25, D.C., A.B.D.110

1967'de Technical Translations' ın yay ın ı kesilmi ş ve yerine "US Government Researchand Development Reports (USGRDR)" ç ıkar ılarak çevirilerin listesi ve "US GovernmentResearch and Development Reports Index (USGRDR —I)" ç ıkar ı larak konu, yazar ve kaynakdizinleri yay ı nlanm ışt ır. 1967'de ayr ıca SLA Translations Center taraf ı ndan 'TranslationsRegister — Index" yay ı na girmi ştir ve merkezin çeviri kolleksiyonu, konu, dergi, patentno ve monograf dizinleri olarak (USGRDR 'deki çevirileri de kapsam ına alarak) listeler halindeve ı smarianma kolayl ıklar ı ile beraber verilmi ştir."NLL Translations Bulletin", N LL' ın yay ın organ ıd ı r ve yukar ıda anlat ı lan k ı lavuzlardakiçevirilerin listesini verir. NLL, ayn ı zamanda a şağıdaki değerli yay ı n ı da ç ı kar ır: "Listof Boks received from the USSR and Translated Books" konuya göre düzenlenmi ş bir ayl ı kk ılavuzd ur.European Translations Centre, temel bilimler, teknoloji ve sosyal bilimler için bat ıdillerine çeviriler hakk ında yararl ı iki k ı lavuz basar: "World Index to Scientific Translations"üç ayda bir ve 'Tdonthly Lists of Translations Notified to the ETC", ayl ı k.' ingilizce Bask ılar ı da yap ılan Kimya DergileriAngewandte Chemie. Verlag Chemie (-Biokhimiya (Biochemistry). Consoltants BureauBulletin of the Chemical Society of Japan. Kyoto UniversityDoklady Akademiye Nauk SSRS (Proceedings of the Academy of Sciences of the USSRDoklady Biochemistry. Consultants BureauDoklady Chemical Technology. Consultants BureauDoklady Chemistry. Consultants BureauDoklady Physical Chemistry. Consultants BureauElektrokhirniya (Soviet Electrochemistry). Consultants Bureaulzvestiya Akademiya Nauk SSSR (Bulletin of the Academy of Sciences of the USSR)Seriya Khimicheskaya (Division at Lnemical Sciences) Consultants BureauSeriya Neorganicheskie Materials (Inorganic Materials) Consultants BureauKauchuki Rezina (Soviet Rubber Technology). Rubber and Plastics Research Associationof Great BritainKhirnicheskoe i Neftyanoe Mashinostroenie (Chemical and Petroleum Engneering). ConsultanstBureauKhimiya Geterotsiklichesk ılth Soedinenii (Chemistry of lieterocyclic Compouds). FaradayPressKhimiya Priodnykh Soedinenü (Chemistry of Natural Compounds). Faraday PressKhimiya Vysokikh Energii (lligh Energy Chemistry). Consultantg BureauKhimiya i Tekhnologiya Topliv i Masel (Chemistry and Technology of Fuels and Oils).Consultants Bureau111

Khimiya Vysokikl ı E nergii (iiigh Erwr._2,y Chemistry) C o ıı :; sita ııi BorcaKinetika i Kataliz (Knetics and Catalysis). Consulta 4.tsKosk i Khimiya (Coke and Chemistry). Coal Ta r Researel ı ssociatiouKalioidayi Zhurr ıal (Colloid Journal). Consultants BureauMolekulyarnaya Biologiya (Molecular Biology). Consultants BureauMoscow Univ. Vestnik, Seriya 2: Khimiya. (Moscow University Chemistry Bu.tletia,).PressPlastiches(Petroleum Che ınistry USSR). Pergamon(Soviet Plasticcs). Rubber and Technical Pre:s(Soviet RadiochemistryR. Consultants B weauTodayRoczniki Chen ıii (Annals of Chemistry). CFS'll Srpsko ile ır,isko Drustyo,. Belgrad (BulletinSrpsko Ilemisk;) )r ıı stvo, Belgrad (Bulletin of the Chemical Society, Belgrad). CFSTITeoreticheskava Eksperimentalnava Khimiya (Theoretical and Experimental Chemistry).Faraday Presseticheskie Osnovy Khimicheskoi Tekhnologii Theoretical Chemical EnOneering)Consult3nts BureauUspekl ıi Khimii (Russian Chemical Reviews). Chemical SocietyVysokomolekulyarnie Soedinenlya (Polymer Science USSR). Pergamon•Zhurnal Analiticheskoi Khimii (Jornal of Analytical Chemistry of tl ıe USSR). ConsultantsBureauZhurnal Fizicheskoi Khimii (Russian Journal of Physical Chemistry). Chemical Society.Zhnrnal Neorganicheskoi.Khimii (Russian Jornal of Inorganie Chemitry). Chemical SocietyZhurnal Obsl ıchei Kl ı imü (Journal of General Chemistry of USSR). Consultants BreauZhurnal Organicheskoi Khimii (Journal of Organic Chemistry of the USSR). ConsultantsBureauZhurnal Prikladnoi Khimi (Jornal of Applied Chemistry of the USSR). Consultants BureauZhurnal Strukturnoi Khimii (Jornal of Structural Chemistry). Consultants Bureau.112

EK 4KAYNAK L İSTELER İNDE KAYNAK GÖSTER İ LMES İKaynak listelerinde kaynak gösterlmesi için çok çe şitli uygulamalar vard ır. Bu kitapta,en önemli kimya dergisi olan Journal of American Chemical SoCiety'nin (ve ACS'nin di ğ erdergilerinin) günümüzdeki uygulamas ıtemel al ınarak, a şağıda aç ıklanm ışt ır. Metin içindekaynak gösterilmesi, gerekti ği yerde, ç ık ış s ıras ı na göre 1 'den ba ş l ıyarak artan bir numaraverilerek (sat ır üstünde veya sat ırda parantez içinde) yap ı l ır.Bilimsel dergi makaleleri için kaynak gösterilmesiYazar(lar) ın ad ın ın ba ş harfleri, soyad 1, derginin k ı salt ılm ış ad ı*, cilt numaras ı , sayfanumras ı ve parantez içinde yay ı n y ı l ı .(1) A.B. Smith, J. Am. Chem. Sac., 85, 1234 (1963).(2) R. Doe and C. Doe, J. Chem. Soc., Perkin Trans. I, 2 (1973).Her say ıs ı sayfa Vden ba ş l ıyan dergilerde cilt numaras ından sonra bu say ının numaras ıda verilir: (Bu numaran ın günümüzde di ğ er dergilerde de verildi ğ i görülmektedir.)(3) A.B. Doe, Chem. Eng. News., 44 (41), 23 (1966).Makalenin abstrakt ı yaln ız ba şına veya makale ile beraber kaynak gösterilebilir :(4) C.D. Smith, Zh. Fiz. Khim., 50, 1234 (1963); Chem. Abstr., 56, 104'e (1963).Rusça bir derginin İ ngilizce çevirisindeki makale kaynak gösterildi ğinde, olanak varsaorijinal kaynak da yaz ı lmal ıd ır :(5) A.B. Doe, Zh. Obshch. 30, 2100 (1960); J. Gen. Chem. USSR, 30, 2050(1960).Dergilerin k ısaltılm ış adlar ı için s. 9'a bak ınız. 1969 'dan beri "Comprehensive Listof Periodicals for Chemistry and Chemical Engineering (k ısa ad ı Access)"deki k ısaltılm ış adlar kullan ılmaktad ır."Handbook for Authors of Papers in the Journals of American Chemical Society",ACS, 1967. Bilimsel makalelerin haz ırlanmas ı konusunda, yazar için çok iyi biryard ımc ıd ır."Handbook for Chemical Society Authors", The Chernical Society, 1960. İlk olarakbilimsel bir makale haz ırlayacak bir kimyac ı için çok yararl ı bir kaynakt ır ve inorga=nik ve organik bile şiklerin adland ır ılmas ı için IIIPAC kurallar ın ı da verir. Fakat,Chemical Society'nin kaynak gösterme ve dergi adlar ın ı k ısaltma yöntemi kendidergileri d ışında pek kullan ılmaz.113

Kitaplar için kaynak gösterilmesiYazar(lar) ın (veya editörün) ad ın ın ba ş harfleri, soyad ı , kitab ın ad ı, cilt numaras ı ,bask ı say ıs ı , basımevinin ad ı, yay ınland ığı şehir, yay ın y ı l ı ve kaynağın ilk sayfa numaras ı(veya ilk ve son sayfa numaralar ı) veya bulunduğ u bölüm numaras ı .(6) A.B. Smith, "Textbook of Chemistry", Vol. I, 3rd ed, Jones and Co., New York,N.Y., 1962, s. 123 ( İng. p 123).(7) A.B. Smith, Ed., "Organic Chemistry", 2nd ed, Jones and Co., New York N.Y.,1962,5. 18-25. ( İng. pp 18-25).(8) R. Doe in "Fluorine Chemistry", 4th ed, A.B. Smith, Ed., Jones and Co., NewYork, N.Y. 1964, Bölüm 7 ( İng. Chapter 7).Diğer yay ınlar için kaynak gösterilmesiTezler :Patentler :(9) M. Yap ıc ı, Doktora (veya Yüksek Lisans) tezi, A.Ü. Fen Fakültesi, Ankara, 1972.(10)A.B. Doe, Ph.D. (or M.Sc.) thesis, The State University, New York, N.Y., 1962;Disser. Abstr., 19,161 (1960).(11)R. Doe, U.S. Patent 2542356 (1952).(12)AB. Smith, U.S. Patent 1950000 (1960); Chem. Abstr., 51, 210 (1961).Kongre abstraktlar ı :(13)M. Yap ıc ı, TÜBTTAK V. Bilim Kongresi Tebli ğleri, Kimya Seksiyonu, No 9,Ankara, 1975.(14)A.B. Smith and C. Doe, Abstracts, 150 th National Meeting of the AmericanChemical Society, Atlantic City, N.J., Sept 1965, No U74.Bas ılmam ış materyal için kaynak gösterilmesi(15)C.D. Smith, Spectrochim. Acta, bask ıda ( İng. in press).(16)A.B. Doe, bas ılması için Spectrochim. Acta. ya gönderildi.(Ing. submitted for publication in Spectrochim. Acta.). (Fakat yay ın ın kabuledildiği henüz belli de ğil!)(17)M. Yap ıc ı , A.Ü. Fen Fakültesi, ki şisel haberle şme ( İng. personal communication),1969.114

EK 5KIMYASAL B İ LE ŞIKLERIN ADLANDIRILMASI(KIMYA NOMENKLATÜRI3)IÇIN KAYNAKLARBir ara şt ı r ıc ı n ın, kimyasal bile şiklerin adland ırı lmas ı kimyasal sembollerin kullan ı l-mas ı ve denel verilen yaz ılmas ı gibi konularda bilgi ve al ışkanl ı k sahibi olmas ı gerekir. Fakat,bu amaçla yaln ız bilimsel dergilerin okunmas ı yeterli de ğildir. A şağıdaki kitaplar yararl ıolabilir. Kimyan ın özel bilim dallar ı için ara şt ı r ıc ılar ın ilgi duyacaklar ı adland ırma kurallar ı ,semboller, vb. ise, IUPAC (International Union of Pure and Applied Chemistry) dergisiPure and Applied Chemistry'de veyadi ğ er dergilerde, ilgili IUPAC Bölümü Komisyon Raporları olarak yay ınlanmaktad ır.1. IUPAC Nomenclature of Inorganic Chemistr, 2nd edn. Pergamon Press 1971(Red book)2. 'Nomenclature of Inorganic Chemistry", IUPAC, 1957. J. Am. Chem. Soc.,82, 5523 (1960).3. W.C. Fernelius, "How to Name an Inorganic Substance, A Guide to the Use of",Pergamon Press, 1978.IUPAC Red Book için iyi bir kdavuzdur.4. IUPAC Nomenclature of Organic Chemistry, 1971 (Blue book). Ekleri ç ıkıyor.5. Definitive Rules for Nomenclature of Organic Chemistry", IUPAC, 1957. SectionA (Hydrocarbons), Section B (Heterocyclic Systems) : J.Am. Chem. Soc., 82,5545 (1960). Section C (Groups containing C, H, O, N, Halogen, S, Se, Te) :Pure Appl. Chem., 11, No. 1-2 (1965).6. J.G. Traynham, "Organic Nomenclature : A Programmed Introduction" PrenticeHan, 1966.7. J.E. Banks, 'Naming Organic Compounds" 2nd ed., Saunders, 1976.8. J. Rigaudy and S.P. Klesney, 'Nomenclature of Organic Chemistry", SectionsA, B, C, D, E, F, G, Pergamon Press, 1979.IUPAC Organik kimya nomenklatürü'nü tümüyle içerir.9. R.S. Cahn., O.C. Dermer, "An Introduction to Chemical Nomenclature", 5thedn., Butter worths, 1979.IUPAC sistemini ve Chemical Abstracts dizinlerinde uygulanan de ği şikliklerianlatan çok yararh bir kitapt ır.115

10. ' 'Handbook for Chemical Society Authors, ' 'The Chemical Society, 1960.11. "Handbook for Authors of Papers in the Journals of American Chemical Society",ACS, 1967.12. IUPAC Manual of Symbols and Terrninology for Physicochemical Q uantitiesand Units, Pergamon Press, 1975. Ekleri ç ıkıyor.116

EK 6ORGAN İK K İMYADA "BEILSTEIN HANDBUCH"İ Ç İN KULLANMA KILAVUZU"Beffstein's Handbuch der Organischen Chemie", organik bile şikler hakk ı nda her türlübilgiyi tamam, fakat kisalt ı lm ış olarak kendine özgü bir düzen içinde veren çok de ğerli birkaynak kitapt ır. Eser, 1909'dan beri bilinen ve kesinlikle tan ımlanm ış organik bile şikleriiçerir ve temel seri ve eklerdeki ciltlerde, 1950'ye kadar elde edilen tüm bilgi yay ınlanm ışıtr.Beilstein temel seri ve ekleri, dizinleri ve bir bile şiğin beilsteinde bulunmas ı için basit birörnek s. 68'de verilmi ştir. Burada bir bile şiğin Beilstein'de bulunmas ı ve Beilstein s ınıflandırma düzeni hakk ı nda gerekli bilgi verilecektir.Bir bile şiğin Beilstein'de bulunmas ıDizinlerin kullan ılmas ıTemel seri (Hauptwerk)nin dizinleri ve 1. ve 2. ekleri kullan ılarak bir bile şik Beilsteinde kolayca bulunabilir. Konu dizini (Sachregister), Cilt XXVIII (Ek 11 , iki bölüm) ve formüldizini (Formelregister), Cilt XXIX (Ek Il, üç bölüm) de verilmi ştir. Formül dizini Hill sisteminegöre (s. 49) (Temel seri ve Ek I dizinleri Richter sistemine göre) düzenlenmi ştir. Herbir formülün alt ında kar şıl ık gelen izomerlerin adlar ına yer verilmi ştir. Örneği, piridin içinkonu izininde upyridine"* kar şısında ve formül dizininde C5 H5 N kar şısında 20, 181, 154,li 96, 22 II 619 bulunur. Ohalde bile şik, Temel seri de Cilt XX'de s. 181 de, Ek I'de ayn ıno.lu ciltte s. 54'de, Ek I I'de ayn ı no.lu ciltte s. 96 ve Ek II 'de Cilt XXII'de s. 619 da bulunur.Temel seri ve Ek I'de Cilt XXVIII ve XXIX'u olu şturan bu dizinler 1938-40'da bas ılm ışolup, ancak 1956'da bas ılan son dizinleri de içeren Ek III ciltleri el alt ında bulunmad ığızaman yararl ıd ır.Beilstein için yay ınlanm ış olan kullanma k ılavuzlar ı , bir bile şiğin bulunmas ı için Beilstein'inkendine özgü s ı n ıfland ırma düzeninin bilinmesi gerekli görürler. Bunun gerekçesiaç ıkt ır; çünkü dizinler 1938'de ç ıkm ıştır ve 1956'ya kadar da yaln ız Temel seri ve Ek Iserisi vard ır. Bu tarihler aras ında, bir bile şiği Ek Il serisinde bulmak için iki yol vard ı : Bile-Beilstein'i kullanan ve Almanca bilmeyen (Ingilizce bilen) bir kimyac ıya s. 78'dekigibi bir sözlük edinmesi önerilir.117

ş iğin Temel seride ç ıktığı cilt numaras ı bulunduktan sonra, Ek 11'de ayn ı numaral ı cilt dizinitaran wordu veya bile şi ğin Temel serideki sistem numaras ı Systernnummer bulunduktan sonra,Ek 11'de ayn ı numara aran ıyordu. Sistem numaralar ı, 1'den 4877'e kadar ve herbir bile şikiçin özel olup, bile şiğin Ek serilerde kolayca bulunmas ı n ı saklar.Günümüzde, Beilstein 1956 dizinlerinin bulunu şu, s ın ıfland ırma sistemi bilgisine fazlagerek göstermeyebilir. Fakat Ek 111 serisi ciltlerini kullanabilmek için -bu serinin dizinleriyay ınlanana dek- s ın ıfland ırma sistemini bilmek zorunlulu ğ u yine vard ır.S ımflandrma sisteminin kullan ılmas ı- Her bile şik Beilstein'de özel bir yer al ır ve bu yer, s ı n ıfland ırma sistemini ö ğrendiktensonra a şağıdaki i şlemleri sırayla uygulayarak kolayca bulunur.1. Bile şiğin yap ı formülüne bak ılarak hangi Bölüm'e Alt Bölüm'e ve FonksiyonluGruplu Ble şik S ın ıf ı 'na (Çizelge 2) girece ği) belirlenir.2. Çizelge 3 yard ım ıyla bile şiğin bulunduğu cilt numaras ı belirlenir.3. Bu cildin herhangi bir sayfas ın ın aç ılmas ı ve bu sayfadaki bi le şiklerin yap ı formül-'erinin incelenmesi ile, aranan bile ş iğin bunlardan önce veya sonra olduğ u anla şı -l ır (tabii s ı n ıfland ırma sistemi biliniyorsa!) ve bu şekilde aranarak sonunda bile şikbulunur.Örnek: (S ın ıfland ırma sistemini öğrendikten sonra inceleyiniz)4 — Klor — 6 — hidroksipiridin — 2 — karboksilli asit.1. Bile şik, Bölüm II I, Alt Bölüm:1 azotlu halka ve S ın ıf 4'de bulunur.2. Bile şik, Cilt XXI I'de bulunur.3. Bu cildin, rastgele aç ılmas ı ile s. 443'ü bulmu ş olal ım. Aminokinolinler ortayaç ıkar, doğru Bölüm'de ve Alt Bölümdeyiz; Fakat aminler, S ın ıf 8'de olup,karboksilli asitlerden sonra gelir. Ohalde, sayfalar ı karboksilli asitler görününekadar (s. 385) ba şa doğru çevirelim ve örneğin s. 133'de biraz dural ım. Buradadikarboksilli asitler vard ır ve aranan hidroksikarboksilli asitlerden önce gelirler.Şimdi de sona doğru dikkatle çevirmek gerekir ve s. 190'da 3 O atomlu hidroksikarboksilliasitler ortaya ç ıkar. Daha sonra, s. 212'de hidroksipiridin karboksilliasitler vard ır ve 6—hidroksipiridin —2— karboksilli asit, s. 213'de ve aranan bile şik4—klor-6—hidroksipiridin —2— karboksilli asit, s. 214'de bulunur.Beüstein S ınıfland ırma sistemiBölümlerBeilstein'de organik bile ş ikler dört bölümde toplanm ışt ır. Bölüm I : Asiklik, Bölüm Il;Alisiklik, Bölüm III: Heterosiklik, Bölüm IV: Do ğal ürünler (ilk üç bölümde verilmeyenler).118

Bir bile şiğin hangi bölümde olacağı, karbona bağ l ı bütün atomlar ın veya atom gruplar ı -n ın yerine uygun say ıda hidrojen yazmakla (heterosiklik bir yap ıy ı bozmadan) elde edilecek"kök çekirdek" yap ıs ına dayan ır.Örnekler :Bilecik Kök çekirdek BölümCH2 CICH2 CH2 OOOHCH3 CH2 CH2 CH3CH3 CH2 COO CH2 CH3 CH 3 CH2 CH3 ve CH3 CH 3C4 H9 SO2 SC2116C4 Hi o ve C2 H6IICO0C1 1 2CH 3NI1 2IICH3CH3IIIBir bile şikte, farkl ı bölümlere girebilecek "kök çekirdekler" bulunmas ı durumunda,bile şik, s ın ıflandwrnada daha sonda gelen kök çekirde ğin bulunduğ u bölüffie girer.Örnekler :Bile ıgik Kök çekirdekler BölümCH3 CH2 CH3 veIIIYIBrAlt bölümlerBölüm I ve Bölüm Wnin kök çekirdekleri, yaln ız karbon ve hidrojen içerdiklerindenfonksiyonlu gruplar ın türüne bağ l ı olarak (Bak. Fonksiyonlu gruplu bile şik s ı n ıflar ı) yenidens ınrflandw ılmışlardw. Bölüm ll'de, kök çekirdekte de ğ i şik türde ve say ıda heteroatomiar ın119

ulunu şu nedeniyle, heterosiklik bile şikler, —fonksiyonlu gruplar ına göre s ın ıfland ır ı l-madan önce— a şağıdaki alt bölümlere ayr ı lm ış lard ır :2, 2, 4, ...n tane oksijenli heterosiklik halkalar,4 , 2, 3, 4, ...n " azotlu1, 2, 3, ...n " oksijenli ve 1 azotlu "1: 2, 3, ...n " " ve 2 " " " , v.b.Ifı vHeterosiklik kök çekirdeklerde Periyodik Sistemde 6. Gruptan kükürt, (selenyum,teliür) bulunursa, bunlar, hemen oksijenli halkalardan sonra listelenir. Di ğer atomlar ı içerensildik halkalar ise oksijenli, kükürtlü ve azotlu halkalardan sonra yer al ırlar. Eğer heterosiklikbile şik, birden fazla alt bölüme kar şı l ık gelebilen bir yap ıdaysa, s ın ıfland ırmada ensonda gelen alt bölüme girer.Fonksiyonlu gruplu bile şik s ın ıflar ıOrganik bile şikler kök çekirdeklerine göre bölümlere ve alt bölümlere ayr ı ld ıktansonra, ta şıd ıklar ı fonksiyonlu gruplara göre s ın ıfland ırı l ırlar. Fonksiyonlu gruplu bileşiks ı n ıflar ı için s ın ıf numaralar ı Çizelge 2 de verilmi ştir. Substituent ta şı mayan ve veya —F,—Br, -1, —NO, —NO 2 , —N 3 substituentlerinden birini veya bir kaç ın ı (Bu substituentler,3eilstein'de yerine hidrojen yaz ılam ıyacak gruplar olarak tan ımlan ır) içeren bileşiklerS ın ıf Y ı olu ştururlar ve karbon atomlar ı say ısın ın art ışı na ve doymu şluk derecesininazalmas ına göre s ıralan ırlar. Beilstein' ın bölümlerine ve bile şik s ı mflar ına kar şı l ık gelencilt ve sistem numaralar ı Çizelge 3'de verilmi ştir.Çizelge 2Beilstein' ın fonksiyonlu gruplu bile şik s ınıflar ı ve s ın ıf numaralar ı1. Hidrokarbonlar (kök çekirdekler) 12. Hidroksihidrazinlerve halo, nitrozo, nitro ve azido13. Diazo bile şikleritürevleri14. Azoksi bile şikleri2. Hidroksi bile şikleri 15. Ni traminler3. Karbonil bile şikleri 16. Triazanlar4. Karboksilli asitler 17. Triazenler5. Sülfinik asitler 18. Hidroksitriazenler6. Sülfonik asitler 19. Azoamino oksitler7. Selenik asitler 20. Tetrazanlar8. Aminler 21. Tetrazenler9. Hidroksilaminler 22. Dörtten fazla N atomlu halkal ı10. Hidrazinler bile şikier11. Azo bile şikleri 23-28. Organometalik bile şikler(1., 2., 3., 4., 6. ve 8. S ınıflardaki fonksiyonlu gruplu bile şikleri hat ırda tutmak yararl ıd ır.)120

BölümÇizdge 3Beilstein'in bölümlerine ve bile şik sın ıflarına karşılık gelen cilt ve sistem numaralar ı1 tİİAlt BölümS ın ıfAlt sın ıf alt Sistem no.• • . . 1-3 1 1-1514a Il 152-1944b Polifonksiyonlu kar- .. . ... 195-322boksilli asitler. . .5 ve yukar ı IV . . . . 323-4491 tane halka O . .. . . .2 ve fazla halka 0.1 tane halka N.V 450-4982 VI . . . . 499-608. . . . 3a Mono ve polikarbonil . VII . . . 609-736bil.3b Ifidroksikarbonil bil .. VIII . .. 737-8904a Mono ve polikarboksil- . IX .. .. 891-1050li asitler4b flidroksi ve karbonilli . X . . . 1051-1504asitler5-7 XI . . . 1504-15918a Monoaminler . . .... XII . . 1592-17398a ve b Poli ve hidroksiaminler XIII .. 1740--18718b Diğer aminler XIV . . 1872-19289 ve 10 XV . • 1929-208411 ve yukarı XVI . . 2085-2358• • • •• • • •2 tane halka N. .. . . .. . . .2 den fazla halka NHalka 0 ve halka N1-3a XVII • 2359-25033b ve yukarı XVIII . 2504-2665Hepsi XIX . . 2666-30311 , XX . . 3032-31022 ve 3 XXI . . 3103-32414 ve yukarı XXII . 3242-34571 ve 2 XXIII . 3458-35543a XXIV . 3555-36333b ve yukar ı XXV . 3634-3793Hepsi XXVI . 3794-4187Hepsi XXVII 4188-4720-Konu dizini. Bölüm I, A—G; Bölüm II, H—ZXXVIIIFormül dizini. Üç bölüm XXIXNot:IV Kauçuk, Gutta-perka, Karotenoid; Karbohidratlar XXX 4723-4723a(Bu eiltlerin ekleri yoktur.) • XXXI 4746-4767aa ; Tek fonksiyonlu gruplu ve b ; Çok fonksiyonlu bilesikler.121

Örneğin, Bölüm I'de bulunan, Cilt I'de S ın ıf 1 bile şikleri a şağıdaki gibi s ıralan ır :Hidrokarbonlar (C n —H2n+2 ) (Nletan ve halojen, nitrozo, nitro ve azido türevleri, etan vehalojen, nitrozo, nitro ve azido türevleri, v.b., Hidrokarbonlar (C n :12n) (Etilen ve halojen,nitrozo, nitro ve azido türevleri, propilen ve halojen, nitrozo, nitro ve azido türevleri). Benzerşekilde, Bölüm Irde bulunan Cilt V'de S ın ıf 1 bile şikleri de şöyle s ıralan ır : Hidrokarbonlar(C 11n 2n) (Siklopropan ve halojen, nitrozo, nitro ve azido türevleri, siklobütan, metilsiklopropan,siklopentan, metilsiklobütan, 1,1—dimetilsiklopropan, 1,2—dimetilsiklo -propan ve herbirinin türevleri.)S ın ıf 2-22 bile şikleri, hidrojenle "yer deği ştirebilen" fonksiyonlu gruplar ı içerirlerve kök çekirdeğe tek bağ ile bağ l ıd ırlar. Karbonil bile şikleri, bu yüzden gem—doil,> C(OH) 2 olarak görülürler. Bir karbon atomuna birden fazla fonksiyonlu grup ba ğ l ıysa,bu bile şikler, "yer deği ştirme türevleri" olarak gözönüne al ı n ırlar (A şağıya bak ın ız) vebütün gruplar ın yerine uygun say ıda hidroksil grubu geçirilmesi ve olu şan gem-diollerdensu ç ıkar ılmas ıyla elde edilen karbonil bile ş iğinin (veya karboksilli asidin) alt ı nda s ıralan ırlar.Örnekler :SO 3 H1. CH3 —CHOH CH3 "—C --:1CH —CH=N —NH 2 ve CH 3—C11-- NH2 bileşik-(1 NH 2OHlerinin hepsi, CH3 CHO (yani CH 3 — C4--OH(Cilt I) sıralan ırlar.alt ında türevleri olarak Bölüm I, S ın ıf 3 deNO2. CH 3 —C CI , CH3 —CH3 alt ında türevi olarak, Bölüm I, S ınıf 1 de (Cilt I) yeralır.3. CH CH2 NHNH2 , Bölüm I, S ın ıf 10 da (Cilt IV) yer al ır.4. CH 3 CH 2 S0 2 0H , Bölüm I, S ın ıf 6 da (Cilt IV) yer al ır.Bir bile şikte iki fonksiyonlu grup (ve halo, nitrozo, nitro ve azido gruplar ı ) varsa,Çizelge 2'de en sonda gelen bile şik s ın ıf ında yer al ır.Örnekler :1. BrCH2 COOH, CH3 COOH alt ında türevi olarak, Bölüm I, S ın ıf 4'de (Cilt III) yer al ır.2. OHCH2CH 2 NH2 , CH 3 CH2 NH2 alt ında türevi olarak, Bölüm I, S ınıf 8'de (Cilt IV)yer alır.Bir bile şikte ikiden fazla fonksiyonlu grup (ve halo, nitrozo, nitro ve azido gruplall)varsa, Çizelge 2'de en sonda gelen bile şik s ı n ıf ı nda yer al ır, diğer gruplar bunu, yine Çizelge2'deki s ırada olduğ u gibi izlerler. Sonuçta a şağıdaki s ıra görünür :122

Hidroltarbonlar.Monohidroksi bile şikleri.Dihidroksi bile şikleri.Trihidroksi bile şikleri, v.b.Monokarbonil bile şikleri.Dikarbonil bile şikleri, v.b.Karbonil — hidroksi bile şikleri — 2 atom 0,— 3 atom O,—4 atom O, v.Monokarboksi bile şikleri.Dikarboksi bile şikleri.Trikarboksi bile şikleri, v.b.Karboksi — hidroksi bile şikleri — 3 atom 0,— 4 atom O,—5 atom 0, v.b.Karboksi karbonil bile şikleri — 3 atom 0,— 4 atom 0, v.b.Karboksi — hidroksi — karbonil bile şikleri — 4 atom 0,— 5 atom 0, v.b.Monosülfinik asitler.Disülfinik asitler, v.b.Hidroksi sülfinik asitler —1 OH ve 1, 2, 3, 4, ... SO 3 H grubu— 2 OH ve 1, 2, 3, 4, ...S03 H grubu, v.b.Karbonil — sülfinik asitler —1 C =0 ve 1, 2, . . . SO 3 H grubu— 2 C =0 ve 1, 2, ... SO 3 H grubu, v.b.Karbonil — hidroksi — sülfinik asitler — 2 atom 0 (C = 0 ve OH) ve 1, 2, v.b. SO 3 H grubu.— 3 atom 0 ve 1, 2, ... SO3H grubu, v.b.Karboksi — sülfinik asitler Hidroksisülfonik asitler gibiKarboksi — hidroksi — sülfinik asitler — 3 atom 0 ve 1,2, . .. S03 H grubu— 4 atom O ve 1, 2, . . SO3H grubu, v.b.Karboksi karbonil — sülfinik asitler . Karboksi — hidroksi — sülfinik asitler gibiKarboksi — hidroksi — karbonil — sülfinik asitler . Benzer şekilde.Bir bile şik, Çizelge 2'deki bile şik s ın ıflar ı içinde yoksa, örneğin esterier, amitlerbu s ın ıflardaki iki, üç, . . . bile şikten türemi ş olarak göz önüne al ın ır ve türedi ği bile şiklerbulunarak, bunlardan sırada en sonda (ve daha önce bölümde en sonda) olan bile şiğin s ın ıf ında yer verilir.Örnekler :1. C6 Hs COOC H2 CH 3 , C6H3 COO H ve CH3 CH2 OH dan türemi ştir. Benzoik asit,etanole göre daha sondaki bölümde (ve daha sondaki s ınıfta)d ır, ve etil benzoat,benzoik asidin alt ında türevi olarak yer al ır.2. CH3 COOCH2C6H5 , CH3COOH ve C 6H5CH2OH den türemi ştir ve benzil asetat,benzil alkolün altmda tiirevi olarak yer al ır. Çünkü benzil alkol,asetik aside göre dahasondaki bölümde (alisiklikalkol, Bölüm asiklik asit Bölüm I de) dir.123

3. CI CONHCH2CH 3 , iki şekilde türetilebilir : (1) p—C1C6H4COOH veCH3 CH2NH2, (2)p—C1C 6 114 CONH 2 ve CH 3 OH; fakat C1C 6 H4 CNH2 de türetilmelidir:p—C1C 6 H4COOH ve NH 3 . Sonuçta, N—etil—p—klorbenzamit, (1) de ve (2) det daha sondaki bölümde yer alan p—Cl C6 H4 COOH (ve tabii, önce C 6 H 3 COOH) alt ındabulunur.4. NO2 CH2 CH2 CONHCH3 , de iki şekilde türetilebilir : (1) NO2 CH 2 CH2 COOH veCH3 NH2, (2) NO2CH2CH2CONH2 ve CH 3 OH; fakat NO2CH2CH2CONH2 de türetilmelidir:NO2 CH2 CH2 COOH ve NH3 . Sonuçta, N—metil—O—nitropropiyonamit,(2) de en sonda yer alan I3—nitropropiyonik asit (ve tabii, önce CH 3 CH2COOH)alt ında bulunur; fakat (1) de daha sonda yer alan metilamin alt ında değil. ÇünküBeilstein türetilmesinde, H'nin, inorganik bir bile şik olan NH3 den ayr ılmas ına müsaadeedilir; fakat. CH 3 NH2 den de ğil. Organik bile şiklerden ise H de ğil OH ayr ılmasınamüsaade edilir. (Fakat Beilstein türetilme kurallar ı, burada anlat ılmayacaktır.)5. NO CH 3 , p—N 02 C6 H4 O CH3 şeklinde düşünülmelidir, dehidrasyonlap—NO2 C6 1140H ve CH3 OH dan türeyebilir. Ohalde p—nitrotiyoanisol, daha sondakibölümde yer alan p—nitrofenol (ve tabii önce fenol) alt ında bulunur.Al ıştırma :Ara ştı r ıcıya, Beilstein'i kullanmak için yeterince al ışkanl ık kazand ığın ı anlayabilmesiiçin, kitapl ığa giderek a şağıdaki bile şikler için bulunanlar ı tekrar bularak doğrulamas ıönerilir.1. 1,5—Diarninopentan, 2. 2—Metilkinolin, 3. 1—Hidroksinaftalin-4—sülfonik asit, 4. 2—Brometanol, 5. Fosgen, 6. Fenol—formaldehit reçineleri, 7. Sakkarin, (C 7 115NO3S),8. Etilen glikol dibenzoat, 9. Oktadekan-1, 12—diol distearat, 10. CH2C1CF2OCH2CH3,11. CH3 CH(N 3 )COOCH3 , 12. N—Benzoilbenzilamin, 13. Sakkaroz, 14. Süksinik asit,15. NH2CONHNO2.Bile şiklerin bulunmas ı için istediğiniz yöntemi kullanabilirsiniz. Baz ı durumlardadizinler yetersiz olacakt ır, fakat batan da çok çabuk sonuç verecektir. Bile şiklerden baz ı -lar ın!, her iki yöntemle de bulmak (dizinler ve s ınıfland ırma sistemi) iyi bir denemedir veher iki yöntemi nekadar etkinlikle uygulayaca ğın ızı anlaman ıza yard ım eder.1. 4, 266;I, 421;11, 708;I11,588 ("cadaverine" olarak dizinlenmi ştir).2. 20,387;1,148;11, 238.3. 11,271;1,64;11,154.4. I, 338;1,170;11, 337;111, 1359.5. 3,13;1,7;11, 12;111, 31.6. 6,124;1, 75;11,131;111, 257.7. 27,168; 870; I, 266;11, 214.8. 9,129;11, 109.9. 2, III, 1023 (Dizinlerde yok, sistem kullarulmah).10. 2, III, 449 ( "i ı II ).11. 2,111, 575 ( "II ).12. 12,1045;1, 458.13. 31, 424 (Do ğal ürün).14. 2, 601; I, 259;11, 540,1E1,1643. ("Bersteinsaüre" olarak dizinlenmi ştir).15. 3,125;I, 59;II, 59.124

Biraz al ıştırrna yap ılarak, Beilstein s ınrfland ırma düzenine al ışkanl ık kazan ılabilir.Buraya kadar anlat ı lanlar yeterli olmad ığı durumda, ara şt ı r ıcıya bile ş iği (veya yak ın birbenzerini) dizinlerde aramas ı önerilir. Sonra, bulaca ğı yeri iyice inceleyerek bile şiğin s ı -n ıfland ırılmas ındaki ilkeleri öğrenebilir. Gerekli oldu ğ u durumlarda, Beilstein'i iyi kullanabilmekiçin a şağıda verilen kaynaklardan yararlanmal ıd ır.KAYNAKLAR :1. Beilstein's Handbuch der Organischen Chemie, 4. bask ı , Cilt I, s. 1-47, Springer,1978.2. E.H. Huntress, "The Use of Beilstein's Handbuch der Organischen Chemie", Wiley,NewYork, 1938.3. O. Runquist, "Beilstein's Handbuch, a Programmed Guide", Burgess, 1966.4. A.I. Vogel, "A Textbook of Practical Organic Chemistry", 3. bask ı, Longmann,NewYork, 1977, s. 1115 — 1126.5. J.E.H. Hancock, J. Chem. Educ., 45, 336 (1968).125-

DIZINAbstrakt, 25—, dergileri, 27,31- hazırlama, 27—, servisleri, 31,33,34—, türleri, 25—, öncesi duyuru dergileri, 34American Chemical Society (ACS), 6—, dergileri, 6Analitik kimya,- abstraktlar ı, 32,28—, el kitaplar ı , 57—, kaynak kitaplar, 63—, makale dergileri, 11—, tarama dergileri, 39Analytical Abstracts, 32Annual Reports, 38,39Ansiklopediler (Kimya), 72Ara şt ırma kurulu şları , 79Ara şt ırma plan ı, 92ASLIB, 106ASLIB Book List, 106Ayrı bask ı, 17Başvuru kitaplar ı, Bak. Kaynak kitaplarBeilstein's Handbuch, 69, 117—, için kilavuzlar, 125—, kullan ılması, 69, 117- s ımflama sistemi, 118Besin kimyas ı ,—, el kitaplar ı , 57—, makale dergileri, 11—, tarama dergileri, 40Bibliyografya, Bak. Kaynak ListesiBilim dallar ı aras ı dizinleri, 52Bilim k ılavuzlan, 77Biological Abstracts, 32Birincil kaynaklar, 2Biyografik yap ıtlar, 77Biyokimya- abstraktlan, 35,28—, el kitaplar ı , 57—, kaynak kitaplar,—, makale dergileri, 11—, tarama dergileri, 39Boyalar hakk ında dergiler, IIBoyar maddeler hakk ında dergiler, 12Biritish Abstracts, 32British Technology Index, 53BUCOP, 105Bulletin Signaletique, 33Buyer's Guide, 79CAC & IC, 36Cam endüstirisi hakk ında dergileri, 12Catalogue of Scientific Papers, 52CBAC, 35CCR, 36CFSTI, 109Chemie Lexikon, 73Chemical Abstracts (CA), 27, 45, 49- abstrakt s ın ıflamas ı , 28—, dergileri, 27- dizinleri, 29, 45, 49—, kullan ılması , 29- Registry Number Handbook, 30Chemical Abstracts Service (CAS), 30Chemical Biological Activities (CBAC), 35Chemical Engineers Handbook, 57Chemical Reviews, 39Chemical Society, 5—, dergileri, 5Chemical Titles, 34Chemisches Informations•Dienst, 31Chemisches Zentralblatt, 31Citation Index, 54CRC Handbook, 57Current Abstracts of Chemistry (CAC), 36Current Chemical Engineering Papers, 34Current Chemical Papers, 34Current Contents, 35127

Dergiler, Bak. Abstrakt dergileri,dergileri, Tarama yaz ısı dergileri—, türleri, 5—, listeleri, 9Delikli kartlar, 96Dericilik hakk ında dergiler, 12Ders kitaplar ı , 75Dewey S ın ıflaması , 83Dictionary of Organic Compounds, 70Dissertation Abstracts, 23Dizinleme,—, formül, 40—, halka formülü, 51—, konu, 45- sözcük, 45- KWIC, 45Dizinler, 43—, formül, 49—, halka formülleri, 51—, konu, 45—, kullan ılması , 29- patent numaras ı , 51—, yazar, 45Dokumac ıl ık hakk ında dergiler, 12, 40Dökümüntasyon, 102Düz kartlar, 95Düzenli ara şt ırma, 93El kitapları , 57—, analitik, 57—, besin kimyas ı, 57- biyokimya, 57- elektrokimya, 58—, fiziksel kimya, 58—, kimya (genel), 57- inorganik kimya, 57—, kimya mühendisli ği, 58- lobaratuvar güvenli ği, 58—, organik kimya, 59—, özel bilim dalı, 57- polimer kimyas ı, 59- spektroskopi, 59—, büyük, 60Elektrokimya,—, el kitaplar ı , 58Makale —, kaynak kitaplar, 64—, makale dergileri, 13—, tarama dergileri, 41Elseviers Encyclopedia, 69Engineering Index, 53EURATOM, 34, 110Evrensel onlu sunflama, 84Farmasötik bile şikler dergileri, 13Fieser and Fieser's Reagents, 71Fiziksel ve kimyasal sabitler, Bak. El kitaplar ıFiziksel kimya,- abstraktlar ı , 28—, el kitaplar ı , 58—, kaynak kitaplar, 64—, makale dergileri, 13—, tarama dergileri, 41Formül dizinlemesi, 49- dizinleri, 50Fresenius and Jander's Handbuch, 163Genel bilim dergileri, 9Gmelin's Handbuch, 64Guggenheim's Encyclopedia, 64Halka formülleri dizinleri, 51Handbook of Chemistry, 57Handbook of Chemistry and Physics, 57Hill sistemi, 49Houben — Weyl's "Methoden", 69Index Chemicus, 36Index Medicus, 33Industrial Arts Index, 53Inorganic Synthesis, 66International Critical Tables, 60ISI: 35ISR, 55IUPAC, 6—, dergisi, 6- nomenklatürü, 48, 115128

İkincil kaynaklar, 2Index Medicus, 33Inorganik bile şiklerin adlandw ılması , 115—, formül dizinlemesi, 49—, formül dizinleri, 50Inorganik kimya,- abstraktlar ı, 28—, el kitapları, 57—, kaynak kitaplar, 64—, makale dergileri, 14—, tarama yaz ısı dergileri, 40Kağıt endüstrisi hakk ında dergiler, 14Kartlar,—, Kaynak bilgisi kayd ı, 95- Kitaplık, 86Kay and Laby's Tables, 62Kaynak ara şt ırması, 88—, bilgisinin kaydedilrriesi, 95—, rapor hazırlanmas ı, 96Kaynak gösterilmesi, 113Kaynak kitaplar, 62—, analitik, 63- biyokimya, 63- elektrokimya, 58—, fiziksel kimya, 64—, kimya (genel), 62- inorganik kimya, 64—, kimya mühendisliği, 58—, organik kim ya, 67- polimer kirnyası, 59Kaynak listesi, 96Kaynak türleri, 2Kaynak yapıtlar, 56Kaynaklar, 2- birincil, 2- dilzenlenmerni ş ,- düzenlenmi ş, 2—, ikindi, 2—, orijinal, 2- Primer, 2• Sekonder, 2- ılküncül, 3Kısa araştwma, 89Kimya (genel)—, el kitaplar ı, 57—, kaynak kitaplar, 62—, makale dergileri, 9—, tarama dergileri, 38Kimya nomenklatürü, Bak. Kimyasal bileşiklerinadland ırılmas ı ,Kimya Mühendisli ği,- abstraktlar ı , 36, 28—, el kitaplar ı , 58—, kaynak kitaplar—, makale dergileri, 14—, tarama yaz ıs ı dergileri, 39Kimyasal bile şiklerin adland ırdmas ı , 115—, formül dizinlemesi, 49—, formül dizinleri, 49Kimyasal madde sat ım firmalar ı , 79Kirk — Othmer Encyclopedia, 66Kitaplar—, ders, 75—, kaynak, 62—, listeleri, 106Kitaplık,—, kartları, 86—, kart kataloglan, 86- sın ıflama sistemleri, 82Kothoff and Elving's Treatise,Konu dizinlemesi, 45- dizinleri, 45KWIC, 45Laboratuar güvenli ği el kitapları , 58Landolt—Bornstein's Zahlenwerke, 60Lange's Handbook, 51Library of Congress (LC), 110—, sınıflamas ı , 85List of Periodials Abstracted by CA, 105Literatür, Bak. KaynakLiteratür ara şt ırması, Bak. Kaynak ara şt ırmasıMakale,—, ayrı baskısı , 17- önbask ısı , 17129

Makale dergileri, 4—, analitik kimya,—, besin kimyası ,- biyokimya,—, boyalar, 12—, cam ve seramik, 12—, deri, 12- dokumacıl ık, 12- farmasötik kimya, 13—, fiziksel kimya, 13- inorganik kimya, 14—, kağıt teknolojisi, 14—, kimya mühendisliği, 14—, metaller, 15—, listeleri, 9—, organik kimya, 15- polimer kimyas ı, 16- türlire, 5yakitlar, 16Makromoleküllü bile şikler,- abstraktlar ı , 28Martindale, 73MEDLARS, 33Mellor's Treatise, 66Merck Index, 73Metaller hakk ında dergiler, 15Monograflar, 74New Serials Titles, 104New Technical BooksNLL, 38, 108Nomenklatiir, Bak. KimyasalAdiandr ılmas ıNuclear Science Abstracts, 32Onlu sın ıflama sistemi, 83Organic Synthesis, 70Organik kimya,- abstraktlar ı , 28, 36—, el kitaplar ı , 59—, kaynak kitaplar,—, makale dergileri, 15—, tarama yaz ıs ı dergileri, 41Organik bileşiklerin adland ırdmas ı, 115—, formül dizinlemesi, 49—, formül dizinleri, 50Organometalik bile şikler,—, el kitaplar ı , 59—, kaynak kitaplar,—, makale dergileri, 15—, tarama yaz ısı dergileri, 41Orijinal literatür, 2ön ara şt ırma, 91önbask ı, 17Pandex, 52Pascal's Traite, 66Patent—, ara şt ırmas ı, 19—, dergiler, 19—, kaynaklar ı , 19- kopyalar ı , 21—, numaras ı , 19, 51—, numaras ı dizinleri, 51—, özellikleri, 18Periyodikler, Bak. Süreli yay ınlarPermuterm Subject Index, 55Perry's Handbook, 57Polimer kimyas ı ,—, el kitaplar ı, 59—, kaynak kitaplar, 72Bile şiklerin —, makale dergileri, 16—, tarama yaz ı s ı dergileri, 40Polymer Science Technology, 35POST—B, POST—J, 35Preprint, Bak. önbask ıPrimer literatür, 2Quarterly Reviews, 39Referans yap ıtlar, Bak. Kaynak yap ıtlar130

Referativinyi Zhurnal, 33Reprint, Bak. Ayr ıbaskıRegistry number, 30Richter sistemi, 49Rodd's Chemistry of CarbonCorapounds, 69Rubber Handbook, 57Rusça Kaynaklar, 108Science Abstrad.s, 53Science Citation Index, 53SCI, 55SDI, 34SEARCH, 36Sekonder, litenıtiir, 2Seri yayınlar, 3—, duyurulan, 104—, listeleri, 9Sistematik ara ştırma, 91SLA, 109SOCMA Handbook, 79Source Index, 54Sözcük dirinlemesi, 46Sözlükler, 78—, (kimya), 72SpecialitO: Periodic.al Reports, 39Spektroskopi el kitaplar ı , 59Süreli yayınlar, 3Systemnummer, 119Tablas annuelles, 61Tarama yaz ısı dergileri, 37—, duyurular ı, 42kılavuzlan, 42—, listeleri, 38Tezler, 23—, duyurular ı, 23Theilheimer's SyntheticlViethods, 71Thorpe's dictionary, 73Ticari kataloglar, 78TÜRDOK, 17, 21, 23, 79, 105, 107UDC, 84Ullmann's Enzyklopadia, 661..küncill kaynaklar, 3Welcher Standart Methods, 63Who's Who kitaplar ı, 77Yak ıtlar hakkında dergiler, 16Yayınlar,—, seri, Bak. Seri Yay ınlar—, süreli, Bak. Süreli yay ınlarZentralblatt, Bak. Chemisches Zentralblatt131