ORHAN BİNGÖL'E 67. YAŞ ARMAĞANI A FE - Gazi Üniversitesi

Arkeolojik Alanda Yapı Malzemelerinin Korunması: Temel Yaklaşımlar, Yöntem ve Uygulama Biçimleri3.1. Taş koruma ve onarımı:3.1.1. Yüzey kirliliği ve temizlik uygulamalarıAçıkta sergilenen taş yüzeylerinde yüzeysel birikim,siyah tabaka, leke ve boya kalıntıları gibi sonradanoluşan kirlenmeler farklı yoğunluklarda karşımızaçıkmaktadır.Toz, toprak, çamur kuş pisliği gibi maddelerinyüzeyde birikmesiyle oluşan, malzeme üzerini örtücünitelikteki kirlilik türleri doğal veya sentetikfırça türleri gibi mekanik yöntemlerle temizlenmesimümkündür. 6Açıkta sergilenen taş yüzeylerini kaplayan siyahtabaka ve mikrobiyolojik patina (alge, liken vb. gibimikro organizma) oluşumlarının temizlenmesi özgünrenk ve dokunun ortaya çıkartılması bakımındangerekli ve önemli bir koruma işlemidir. Bu türkirleri farklı yöntemlerle temizlemek mümkündür:Temizlik yöntemleri mekanik, düşük basınçlı su kullanımı(atomizasyon ve nebulizasyon yöntemleri),kimyasal çözeltilerin kullanımı, özel killerin kullanımı,lazer kullanımı, biyolojik paketleme ve mikrokumlama olmak üzere çeşitlenmektedir 7 .Mikro kumlama yöntemi, daha çok geniş cepheyüzeylerinde, siyah tabaka, sert ve yüzeye yapışıkbirikimler ve mikrobiyolojik patina gibi kirliliklereyaygın kullanılan 8 temizlik yöntemidir. Uygulamadayüzey kiri ve alttaki özgün taş niteliğine göre seçilenfarklı sertliklerdeki (2,5 - 7 arasında değişen sertlikderecesi) metal tozları, cam kürecikler ve taş tozlarıyanında öğütülmüş fındık, ceviz, vb. gibi meyvekabuğu tozları (50-150 mikrometre boyutunda)aşındırıcı olarak kullanılmaktadır. Genelde 0,5 - 3atmosfer basınçla (daha çok 1 bar altı kabul görür)ve belirli bir mesafeden (20-40 cm gibi) yüzeye püs-678Bkz. Eskici ve diğ. 2007, 388-389.Lazzarini – Tabasso 1986, 107-165.Arkeolojik alanda, kazıyla ortaya çıkan yapı kalıntılarındakarşılaşılan sorunlar daha çok toprak altı ortamda meydanagelen, yüzeyde sert kabuk ve tabakalar oluşturan kalkeroluşumları ile kalıntıların gün ışığına çıkartılmaları sonrasındayoğun neme bağlı olarak taş, sıva ve harç yüzeylerinde gelişen(alge liken gibi) mikroorganizma oluşumları ve şehir ortamıveya yakınlarında özellikle kireç taşı veya mermer yüzeylerindegörülen siyah tabaka oluşumlarıdır. Bu tür kirlenmeler genişyüzeyleri kapsadığından mikro kumlama yöntemiyle temizlik,yaygın uygulama bulmaktadır.kürtülen bu tozlar, aşındırıcı etkisiyle yüzeydeki kirlenmeyimekanik olarak temizlemektedir 9 .Yapıların cephelerinde taş, tuğla, sıva vb. gibimalzeme yüzeylerinde boyalı yazılardan kaynaklanankirler sıkça görülen problemlerden birisidir. Butür kirlilik unsurlarının kimyasal yöntemlerle temizlenmesimümkündür. Kir türüne göre seçilen çözücüler,kağıt tozu vb. nötr paketleme malzemelerineemdirilerek yüzeye kaplanır ve kiri yumuşatması/çözmesi beklenir. Yumuşayan, kabaran, çözünenkir, paketin kaldırılması sonrasında orta sertliktekibir fırça ile fırçalanır, pamuk ve sünger yardımıylasilinerek yüzeyden alınır. İşlem sonrasında yüzeyinsuyla yıkanması ve kimyasal etkiden arındırılmasınadikkat edilmesi gereklidir.3.1.2. SağlamlaştırmaSağlamlaştırma, aşınma, dökülme, çatlama veparça kayıpları bulunan malzemenin güçlendirilmesive durumlarının iyileştirilmesi amacıyla yapılanmüdahaleleri kapsamaktadır. Ufalanma, aşınma vedökülme görülen yüzeylerin reçine uygulamasıylasağlamlaştırılması, yarık ve çatlakların dolgulanmasıçevre etkilerine karşı yapılması gerekli sağlamlaştırmauygulamalarıdır.Ufalanma, aşınma görülen yüzeyler ile ince çatlakve yarıklarda silikatlı, silikonik reçineler ile bunlarınkarışımları kullanılmaktadır. Yüzeyde fırça vepüskürtme ile uygulanan bu tür reçine karışımlarıçatlaklara şırınga edilerek kullanılmaktadır 10 .Çatlak ve yarık oluşumları reçine uygulamalarıyanında gerektiğinde bağlantının sağlanması içingüçlü yapıştırıcılarla birleştirilmeli ve sonuçta kireçliharç ile kapatılmalıdır. Hazırlanan dolgu harcı, kullanılacağıalanın yüzey rengine göre pigmentlerle(harç karışımı içerisine katılarak) renklendirilmelidir.Dolguda kullanılacak harç, uygulama öncesindeyapılan çok sayıdaki deneme arasından seçilmelidir.Dolgu harçlarında bağlayıcı olarak kaymak (taş kireçtensöndürülerek bekletilmiş) veya hidrolik kireç,9Bkz. Lazzarini – Tabasso 1986, 107-165; Eskici 1997, 387;Eskici 2009, 773-784.10Eskici ve diğ. 2007, 388.618 A Festschrift for Orhan Bingöl on occasion of his 67th Birthday