Giriş ve Metin - e-Kitap

4. Müellif’in hayatı ve eserleri …
XVI. yüzyılın tanınmış simalarından Mustafa Âlî, Gelibolu’da 24-25 Nisan 1541de
dünyaya geldi. Babasının adı Hoca Ahmet, annesinin adı Ümmühânî dedesininki Abdullah
veya Abdulmevlâ’dır.
Altı yaşında okula başlayan Gelibolulu Mustafa, dokuz yaşındayken Habib-i Hamidî ile
Sürurîden tefsir ve fıkıh dersleri alır. On altı yaşında İstanbul’a giderek Rüstem Paşa, Haseki
ve Semaniye medreselerine devam eder. Önceleri Çeşmî, daha sonra Âlî mahlasıyla şiirler
yazar. Bu mahlas Âlî’nin kişiliğini çözecek anahtar kelimelerden biridir. Çünkü bu mahlas
onun mağrur karakterine çok uygundur.
Medrese eğitimini tamamladıktan sonra 1560-1561de, 20 yaşında iken, Şehzade
Selim’in Kütahya’daki sarayına gider; ilk mesnevisi Mihr ü Mâh’ı şehzade II.Selim’e sunar.
Bir aralık İstanbul’a gelerek Kanunî Sultan Süleyman’a eserlerinden ve erdemlerinden söz
ederek mağdur olduğunu bildirir ise de yüz bulamaz. İki yıl şehzadenin yanında kalır ve divan
kâtipliğini yapar.
1562-1563 yılına kadar kaldığı şehzadenin yanından Tütünsüz Hüseyin Bey ile
geçinememesi üzerine ayrılır. Şam beylerbeyi Lala Mustafa Paşa’nın davetiyle önce Halep’e
sonra Şama gider ve orada altı yıl divan kâtipliği yapar. Lala Mustafa Paşa, Yemen
serdarlığına atanınca, Mısıra geçer. Mustafa Paşa’nın azli üzerine 1569da Manisa’da sancak
beyi Şehzade III.Murat’a sığınır ve kendini affettirmeyi başarır. Daha sonra, Heft Meclis adını
verdiği eserini Şeyh Muslihiddin aracılığıyla Sadrazam Sokollu Mehmet Paşa’ya sunduysa da
umduğunu bulamaz ve 1574te Bosna beylerbeyi Ferhat Paşa’nın yanına gönderilir. Orada
sekiz yıl kalır. Âlî, sürekli savaşların olduğu bu yerde hareketli bir hayat sürer. Bu arada
dönemin önde gelen sanatçılarından Yahya Bey ve Âşık Çelebi ile görüşür. Döneme ilişkin
olayları ve şairin ruh halini Riyâzüs-sâlikin mesnevisinde bulmak mümkündür.
III. Murat’ın padişah olması üzerine (1574) İstanbul’a dönerek tahta çıkışını kutlayan
kasideler yazar ve Zübdetüt-tevârih’i sunar. Lala Mustafa Paşa 1577de Gürcistan ve Şirvan
seferine giderken, Âlî’yi münşi olarak yanına alır. Paşa’nın yanında iki yıl vazife yapar.
Defterdarlık ve nişancılık görevlerini talep ederse de kabul edilmez. 1578de Halep tımar
defterdarlığına tayin olunur. Hamisi Mustafa Paşa’nın azlinden sonra Trabzon’a gider ve
orada gönderilen erzakın depolanması ile ilgilenir. 1581 yazını Van’da geçirdikten sonra,
kışın tımar defterdarlığı göreviyle Halep’e gider. Bu görevdeyken Nasihatüs-selâtin’i yazar.
1582de aynı yerde Câmiül-buhûr Der-mecâlis-i Sûr adlı eserini kaleme alır ve padişaha
sunmak ve görev istemek için İstanbul’a gelir. Bu arada yükselmek bir yana Halep’teki
görevinden de olur. İki yıl sonra Özdemiroğlu Osman Paşa tarafından Erzurum hazine
defterdarlığına atandıysa da altı ay sonra azledilir. 1585te Bağdat mal defterdarlığına atanır;
bir yıl sonra İstanbul’a gelir ve uzun süre açıkta kalır. 1589da Sivas defterdarlığına
görevlendirilir. Erzurum veya Sivas defterdarlığı görevindeyken genç şair Ömer ile tanışır ve
ona Nefî mahlasını verir. Bir müddet sonra Sivas defterdarlığından da azledilir.
1592 Temmuzunda ikinci defa yeniçeri kâtibi, Ekimde defter emini, 1592 ocağında
yeniden yeniçeri kâtibi oldu. Bu görevi sırasında tesadüfen Fatih Camii civarından geçen
padişah III. Murat’ın, yapılmakta olan bir evde üç yüz kadar yeniçeri ve acemi oğlanının
çalıştığını görmesi ve evin Âlî’nin olduğunu öğrenmesi üzerine azledilir. Aynı yıl,
Gelibolu’ya döner.
Daha sonra İstanbul’a gelerek III. Mehmet’in tahta çıkışını kasidelerle kutlar ve Künhülahbâr
adlı tarihini bitirebilmek için Mısır defterdarlığını talep eder. Ancak bazı entrikaların
karışması üzerine, yine istediğini elde edemez. Bunun üzerine İkinci kez Sivas defterdarlığı,
Amasya (1595) ve Kayseri sancak beyliğine atanır. Bundan sonra Cidde sancak beyliğine
atanıp 1600 yılında bu görevindeyken vefat eder. Cidde’de defnedildiğinden söz ediliyorsa da