Untitled

przez budowę dla nich domów mieszkalnych. 8 Ilość izb pochodzących
z tego budownictwa jest jednak niewielka w stosunku do zapotrzebowania.
Z braku odpowiednich materiałów nie jest obecnie możliwe ustalenie
rozmiarów imigracji w poszczególnych latach oraz ilości robotników
przybyłych samotnie lub z rodzinami i osiadłych tu na stałe.
Nie ulega jednak wątpliwości, że od 1890 r. mamy do czynienia ze
zwiększonym napływem ludności z różnych stron w związku z rozwojem
produkcji w fabrykach powstałych przed rokiem tym i założeniem
nowych fabryk w latach następnych. Ruch imigracyjny w tym okresie
znalazł swe częściowe odbicie w wykazach obcych poddanych zamieszkałych
we wsiach Pruszków, Tworki i Żbików, sporządzonych dla
naczelnika powiatu warszawskiego przez gminę Pruszków w grudniu
1894 r. i gminę Ożarów w styczniu 1895 r.'' Przy różnych datach dane
z obydwu wykazów są aktualne dla stycznia 1895 r. Są to jedyne znane
nam dotychczas dokumenty naświetlające bezpośrednio sprawę imigrantów.
Imigranci cudzoziemscy we wsiach Pruszków, Tworki i Żbików
Wieś
Robotnicy Inni imigranci
pruscy
austriaccy
pruscy
austriaccy
franc.
Razem
Pruszków 20 6 4 1 1 32
Tworki 1 1 — — 2
Żbików 1 1 — — — 2
Razem 21 8 5 1 1 36
Dane odnoszą się do imigrantów cudzoziemskich przybyłych od
1885 r. do stycznia 1895 r. Najbardziej intensywny napływ miał miejsce
w latach 1890—1894. Zamieszkało wówczas, głównie w Pruszkowie,
17 pruskich i 6 austriackich robotników oraz 7 imigrantów określonych
jako „inni". Na ogólną liczbę 29 robotników o obcej przynależności
państwowej tylko 11 robotników posiadało przygotowanie fachowe,
umożliwiające im jako specjalistom wykonywanie prac trudniejszych
lub na stanowiskach majstrów. Pozostali (wśród nich pastuch i służąca)
byli zwykłymi robotnikami, którzy znaleźli zatrudnienie przy robotach
o prostych czynnościach. Przewaga liczebna tych ostatnich potwierdza
tezę o niedoborze tej kategorii siły roboczej w Pruszkowie
i okolicy. Z rodzinami przybyło 15 robotników, tworząc z żonami
i dziećmi grupę 66 osób. „Inni" to imigranci świadczący usługi dla
ludności (doktor, pomocnik aptekarski, subiekt) oraz osoby przybyłe
w celu załatwienia różnych spraw. Nś podkreślenie zasługuje okoliczność,
że wszyscy cudzoziemscy robotnicy w poszukiwaniu pracy dawno
już wyemigrowali z Prus i Austrii. Jak wynika z adnotacji poczynionych
w wykazach obcych poddanych, przed zamieszkaniem w Pruszkowie,
Tworkach i Żbikowie przebywali oni na terenie Królestwa Polskiego
od kilkunastu do kilkudziesięciu lat. Dziewiętnastu z nich po-
8 B. Mielczarek, Szkice z dziejów Pruszkowa, „Rocznik Pruszkowski", 1979,
s. 13 i 14.
9 Archiwum Państwowe m.st. Warszawy (dalej APW), Spisok inostrancam
prożiwajuszczim w gminie Pruszków, 31 diekabr 1894 g.; ... w gminie Ożarów,
10 janwar 1895 g., sygn. 924.
15