Untitled

Bolesław Mielczarek
Szkice z dziejów Pruszkowa
III. Przemysł pruszkowski w latach 1878—1918
1. UWAGI OGÓLNE
Przemysł pruszkowski jako całość nie był dotąd przedmiotem zainteresowań
w takim stopniu, na jaki zasługuje z racji swych rozmiarów.
Złożyły się na to różne przyczyny, a wśród nich niedostatek materiałów
źródłowych. Dwie wojny światowe spowodowały zniszczenie lub rozproszenie
nieomal wszystkich akt przedsiębiorstw przemysłowych i wielu akt
urzędów wyższych i niższych instancji, zaś w tych aktach, które aktualnie
znajdują się w archiwach, w tym również w księgach hipotecznych,
istnieją niejednokrotnie znaczne luki. Na rozmiar strat w podstawowych
materiałach źródłowych wskazuje również fakt, że z 33 rocznych
sprawozdań, ogłoszonych drukiem przed I wojną światową
przez 4 towarzystwa akcyjne posiadające fabryki w Pruszkowie, dostępnych
jest obecnie tylko 6 sprawozdań dwóch towarzystw. Zachowały
się natomiast wszystkie egzemplarze wydawnictwa „Wiestnik
Finansów, Promyszlennosti i Torgowli", w którym towarzystwa obowiązane
były ogłaszać swe bilanse. Nie kompensuje to jednak w całości
ubytków, bowiem bilanse, jakkolwiek bardzo ważne źródło wiadomości
o towarzystwach akcyjnych i ich zakładach, zawierają tych wiadomości
mniej niż sprawozdania. W tym stanie rzeczy znacznie większą rolę
zaczęły odgrywać takie źródła pomocnicze, jak publikacje urzędowe
„Obzor" i „Pamiatnaja kniżka warszawskoj gubernii", spisy zakładów
przemysłowych opracowane przez P. A. Orłowa i W. E. Warzara, księgi
adresowe przemysłu, katalogi oraz prasa codzienna i periodyczna. Zbieranie
jednak wiadomości o przemyśle pruszkowskim z tysięcy stron
czasopism stanowi wyjątkowo niewdzięczne zadanie, przynoszące niewspółmierne
wyniki w stosunku do nakładu pracy. Sytuacja w zakresie
źródeł, choć przedstawiona lapidarnie, wyjaśnia w pewnej mierze,
dlaczego dotychczasowe opracowania o przemyśle pruszkowskim są
nieliczne, a ponadto w szeregu przypadków niedokładne. 1
W stuletnich dziejach przemysłu pruszkowskiego rozróżnić można
trzy okresy wyznaczane przez dwie wojny światowe. Okres I obejmuje
lata od powstania pierwszego zakładu fabrycznego w 1878 r. do 1918 r.
Okres II — to lata działalności przemysłu między tymi wojnami.
Okres III rozpoczął się wraz z zakończeniem drugiej wojny światowej
w 1945 r., odkąd przemysł znalazł się w całkowicie zmienionych wa-
1 B. Mielczarek, Literatura o rozwoju przemysłu pruszkowskiego do 1914 r.
„Rocznik Pruszkowski", 1977, s. 19—24 oraz sprostowanie — „Rocznik Pruszkowski",
1978, s. 99.