KESHTU DUKET KRIZA - Gazeta Express

E diel, 25 nëntor 2012
arté
Redaktor: Faton Raçi
e-mail: faton.raci@gazetaexpress.com
tel: 038 76 76 76 fax: 038 76 76 78
Vdiq Larry Hagman, yll i serialit Dallas
Aktori Larry Hagman, që e luajti rolin
e pasanikut intrigant, J. R. Erwing, në
serialin e njohur televiziv në mbarë
botën, ‘Dallas’, ka vdekur në moshën
81-vjeçare. Në njoftimin e familjes së
tij thuhet se ai vdiq dje në një spital
në Dallas të Teksasit, nga komplikimet
për shkak të kancerit. Ai ka vuaj-
tur nga kanceri dhe ceroza e mëlçisë
pasi vite të tëra ka konsumuar sasi të
mëdha të alkoolit. I ndjeri Hagman, i
lindur në Teksas, u bë yll televiziv në
Amerikë, në programin e viteve të 60ta,
“Ëndërroj për Xhenin”.
Në vitet e 80-ta ai arriti famë botërore
me serialin ‘Dallas’, që ishte një dramë
Tani jetoj vërtet
Philip
Roth
Romancieri amerikan tregon sesi ka ndryshuar jeta e tij e përditshme, pasi la
letërsinë. “Pres mysafi rë në shtëpi, kam një kuzhinier që gatuan për mua dhe luaj
çdo mëngjes me iPhone-n e sapoblerë”, thotë midis tjerash Roth.
Mbi kompjuterin e Philip Roth,
në “Upper West Side”, është shkruar
një shënim ku thuhet: “Lufta
me të shkruarin përfundoi”. Kjo
është një mënyrë për të kujtuar se
Roth, që do të mbushë 80 vjeç në
mars të vitit të ardhshëm dhe që
ka shijuar një prej eksperiencave
më të gjata e më të suksesshme të
letërsisë amerikane, i dha fund të
shkruarit (31 libra që prej fi llimit
të karrierës në 1959-n). “E shoh atë
shënim çdo mëngjes dhe më jep
shumë forcë”, thotë ai. Për miqtë
e ngushtë ideja e një Roth-i që nuk
shkruan më është njësoj si ideja
e një Roth-i që nuk do të marrë
më frymë. Ndonjëherë duket sikur
gjëja e vetme që ka bërë në
jetë është të shkruarit. Punonte
vetëm për javë të tëra në shtëpinë
e tij në Konektikut. Shkonte në
studio herët në mëngjes (e kishte
ngjitur me shtëpinë), ku shkruante
në këmbë dhe shpesh kthehej
mbrëmjeve vonë. Në një moshë
kur shumica e romancierëve e
rrallojnë aktivitetin e tyre, ai njohu
një rini të dytë, madje shkroi
disa prej librave të tij më të mirë,
si për shembull: “Lamtumirë Kolombus”,
“Pastorale amerikane”,
“Komploti kundër Amerikës”,
“Njolla njerëzore” dhe “Teatri i
Sabbath”.
Roth duket i gëzuar, i çlodhur,
në paqe me veten dhe me vendimin
e marrë, që u bë i ditur për
të herë të parë muajin e kaluar në
revistën franceze “Les InRocks”.
Bënte shaka dhe festonte, fliste
për shkrimtarët dhe të shkruarin,
madje nuk ngurronte të rikujtojë
karrierën e tij me shumë kënaqësi
dhe pa keqardhje. Në pranverën
e këtij viti ai zgjodhi Blake Bailey
si biografin e tij dhe që prej atij
momenti punojnë bashkë. Roth
thotë se e mori vendimin përfundimtar
për të mos shkruar më në
2010-n, pak muaj pas përfundimit
të “Nemesi”-t, një roman që fl et
për epideminë e poliomielitit në
vitin 1944 në qytetin e tij të lindjes,
Njuark. “Nuk thashë asgjë, sepse
doja të isha i sigurt në vetvete”,
thotë ai. “Mendova me vete: prit
njëherë para se ta bësh të ditur se
mund të bëhesh pishman e do të
rikthehesh sërish. Nuk jam Frank
Sinatra. Kjo ishte arsyeja që nuk
thatë asnjë fjalë”.
Mbi një tavolinë në sallon janë
vendosur disa fotografi , të cilat ia
ka dërguar para pak kohësh një
kushëri. Në njërën prej tyre është e
ëma me fustan nusërie dhe vellon
që i mbulon shkallët; në një tjetër
Roth-i shumë i ri me prindërit
dhe vëllain e madh, Sandy, para
shtëpisë së tyre në Njuark; në një
foto tjetër qëndron Roth adoleshent,
i ulur në divan me të fejuarën
e parë të vërtetë. Pranë tyre
qëndron një “iPhone” të cilin Roth
e ka blerë së fundmi. “Pse? Sepse
tani jam i lirë. Mendoj se edhe pak
e do t’ia marr mirë dorën. U bënë
plot dy muaj që nuk lexoj asnjë
fjalë. E kaloj kohën duke luajtur
gjithë ditën me telefon”, tregon.
Pastaj nuk vonon dhe e korrigjon
menjëherë veten: “Gjatë ditës nuk
lexoj, por në mbrëmje po. Në fakt
dy orë në darkë ia kushtoj leximit.
Sapo përfundova një libër të
mrekullueshëm të Louise Erdrich,
‘The Round House’(Shtëpia e
rrumbullakët). Zakonisht më
pëlqen të lexoj libra të historisë
së shekullit XX dhe biografi , sepse
atëherë kam jetuar. Në fi llim isha
një fëmijë që shkoja në shkollë,
pastaj burrë që punoja”.
“Mesa di unë”, thotë Roth,
“shkrimtari tjetër që u tërhoq kur
kishte akoma një shigjetë në hark,
le ta quajmë kështu, ka qenë E. M.
Forster, i cili i dha fund të shkruarit
rreth moshës 40-vjeçare”. Në fakt
Forster nuk shkroi më, sepse thoshte
se nuk mund të publikonte
libra rreth temës që atij i interesonte
më shumë, që ishte dashuria
homoseksuale. Roth reshti së
shkruari, sepse mendon se i ka
thënë të gjitha. Nuk i ka mbetur
asnjë peng.
“Qëndrova ulur për një a dy
muaj duke vrarë mendjen për
diçka tjetër dhe me vete mendoja:
‘Ndoshta ka mbaruar!’. Po përpiqesha
të rimerrja fuqitë duke
lexuar shkrimtarë, që nuk i shfl etoja
prej 50 vjetësh dhe që kishin
pasur ndikim të jashtëzakonshëm
kur i pata lexuar. Lexova Dostoevskij,
Conrad, dy a tre libra prej
secilit. Lexova Ivan Turgenev, dy
prej historive më të mëdha që janë
shkruar ndonjëherë, “Dashuria e
parë” dhe “Rrëketë e pranverës”,
shton ai. Rilexoi edhe Faulkner e
Hemingway. “Pas këtyre vendosa
të rilexoja librat e mi dhe nisa nga
i fundit, meqenëse e kisha më të
freskët. Pasi i lexova thashë: ‘Ke
bërë gjithçka ashtu siç duhet’.
Por kur arrita te Portnoy (Ankesa
e Portnoy-t, i publikuar në 1969n)
e kisha humbur interesin dhe
nuk i lexova katër romanet e para
që kam shkruar. Doja të thosha
se pasi lexova gjithë ata autorë të
mëdhenj dhe kalova nëpër duar
veprat e mia, kuptova se mendi-
19
për një familje të pasur nga biznesi
me naftë nga Teksasi dhe për intrigat
e saj ku përfshiheshin marrëveshjet e
pamëshirshme biznesore, gënjeshtra
dhe tradhti bashkëshortore. Karakteri
i tij në këtë serial konsiderohet si njëri
nga horrat më të popullarizuar në
historinë e televizionit.
met e mira i kisha konsumuar”.
Tani Roth gëzon shëndet të plotë
pas një ndërhyrjeje në shpinë në
prill të këtij viti dhe bën çdo ditë
ushtrime fi zike. “E di që edhe nëse
do të mundja, nuk do të shkruaja
dot aq mirë si dikur. Nuk kam më
forcë për të duruar zhgënjimin.
Të shkruash është zhgënjim, një
zhgënjim i përditshëm, për të mos
folur pastaj për poshtërimin. Nuk
mund ta imagjinoj më që të kaloj
ditë të tëra duke shkruar dhe
pastaj t’i bëj shuk letrat e t’i hedh
në kosh. Nuk mundem më”, thotë
shkrimtari.
Roth vazhdon ta kalojë shumicën
e kohës në shtëpinë e tij
në Konektikut dhe meqenëse nuk
shkruan më, mund të dëfrehet në
shoqërinë e miqve dhe të afërmve.
“Këtë verë shtëpia ime ishte plot
me njerëz. Çdo fundjavë ftoja në
shtëpi miqtë dhe shokët, madje
ndonjëherë ata e kalonin gjithë
javën tek unë. Tani kam një kuzhinier
që gatuan për mua. Në
kohërat e vjetra nuk do të kisha
pasur mundësi të ftoja askënd
që doja. Më zinte frika kur vinte
njeri në fundjavë, sepse nuk arrija
të shkruaja asnjë germë”, thotë ai.
Roth nuk ka hequr plotësisht
dorë nga e shkruara. Ai po bashkëpunon
përmes postës elektronike
për një tregim të gjatë me
vajzën e tij 8-vjeçare që ka nga një
ish e fejuar dhe mban shënime të
shumta për biografi n Blake Bailey.
“Pagesa nuk është shumë e mirë,
megjithatë Blake më ka hequr një
barrë të madhe nga supet”, shpjegon.
“Nuk kam më përgjegjësinë
që të gërmoj pafundësisht në jetën
time. E dini që për gjërat që shkruaja
jeta ime më duhej si trampolinë.
Duhej të kisha medoemos
diçka nën këmbë kur shkruaja,
sepse nuk jam njeri që fantazoj.
Ecja sa këtej andej mbi trampolinë,
pastaj zhytesha në ujin e tregimit”,
thotë.
Në përfundim të këtij rrëfimi,
Roth dëshiron të sqarojë një
keqkuptim të vogël, kur tha se
“romani po vdes”. “Nuk besoj se
romani po vdes. Unë e kisha fjalën
që publiku i lexuesve po konsumohet
dhe ky është fakt, madje
kam 15 vjet që e them. Ekrani po
e vret letërsinë dhe kjo është e
vërtetë, fi llimisht ekrani kinematografi
k, pastaj ai televiziv, ndërsa
tani ai i kompjuterit”.
Ndonëse numri i lexuesve po
ulet, shkrimtarët vazhdojnë të
shkruajnë kryevepra të mëdha.
“Ed Doctorow, Don DeLillo, Denis
Johnson, Franzen, Erdrich, dhe
20 shkrimtarë të tjerë që janë shumë,
po shumë të zotë”, thotë Roth
duke rreshtuar disa shkrimtarë
që admiron. Kjo nuk është pak.
Fundja përse duhet të kemi shumë
lexues? Numrat nuk tregojnë
asgjë, librat janë vlerë.