KRYE N'VETI - Gazeta Express

E mërkurë 20, mars 2013
arté
Redaktor: Faton Raçi
e-mail: faton.raci@gazetaexpress.com
tel: 038 76 76 76 fax: 038 76 76 78
Zyrtarisht në Arkivin e Londrës
Më 13 mars, kryeshefi i ekzekutiv i Agjencisë
Shtetërore të Arkivave të Kosovës,
Ramë Manaj, dhe zyrtarët e lartë, Jusuf
Osmani dhe Hamit Shala, ishin mysafi
rë të Arkivit Kombëtar të Britanisë së
Madhe, në Londër. Delegacioni kosovar
u prit nga drejtori i operacioneve dhe
shërbimeve i arkivit britanik, Jeff James,
dhe nga drejtori i fi nancave dhe performancës,
Clem Brodier. Sipas një njoftimi
të lëshuar nga pala kosovare, gjatë vizitës
u bisedua rreth formave të bashkëpunimit
ndërarkivor ndërmjet këtyre dy institucioneve
shtetërore, siç janë: hulumtimi
i dokumenteve arkivore për të kaluarën
historike të Kosovës, shkëmbimi i përvo-
19
jave profesionale, këmbimi i botimeve
dhe literaturës profesionale, etj. Vlen të
përmendet se Arkivi Kombëtar i Londrës
është ndër arkivat më të avancuara në
botë. Ai posedon një sasi të madhe të
dokumentacionit arkivorë, përfshirë këtu
atë për trevat e Ballkanit, përkatësisht
për Kosovën dhe viset tjera shqiptare.
Arbëria bredhëritëse e Jeton Kelmendit
“…Zeus rrufehedhësi lindi stërgjyshin e rodit tonë, Dardanin: Ai pra themeloi gjithë Dardaninë …”, “Iliada”, Homeri, Kënga XX.
Vendi i quajtur Shqipëri në
shumëçka ma kujton Ukrainën
– me përkushtimin për t’u
përfshirë në Europën e bashkuar,
me “zvarritjen” e dështuar
gjeopolitike ndërmjet Rusisë
dhe BE’së. Historia u soll ashtu
që shqiptarët gjithnjë ishin të
detyruar ose t’i shërbenin dikujt,
ose të luftonin për pavarësi. Ky
popull heroik – njësoj si ukrainasit
– është i lidhur për vdekje
me tokën amtare - me çdo gropë
e çdo kodër.
Një shembull shumë i thjeshtë
është poeti Jeton Kelmendi.
Vetë mbiemri i tij rrjedh nga
emërtimi i kreshtave malore
në kufi rin mes Shqipërisë dhe
Maqedonisë. Provoni të gjeni
ndonjë mbiemër të tillë si
«Karpati» apo «Urali»! Ndërkaq,
në Shqipëri mbiemri Kelmendi
të kujton një fis luftëtar, që
diku i shërbeu udhëheqësve të
ndryshëm, dhe që shquhet me
moral krejt të pavarur. Jetoni nuk
është përjashtim. Ai është një
veteran i UÇK’së (1998-1999),
ndërsa Kosova duhet thënë se
shtrihet rrëzë Maleve të Kelmendit;
dhe është zemra e viseve të
Dardanisë. Duhet theksuar se,
themeluesi mitik i Trojës, Dardani,
përmes arratiakut mitik prej
Ilionit në fl akë dhe themeluesit
të Romës, Eneut, i bie të jetë
katragjysh i të gjithë romakëve
të vjetër. Kështu pra Adriatikun
e ndanin bashkërisht dy popuj
burrërorë – dardano-shqiptarët
dhe latino-italianët…
Po çfarë vendi është ky
(Shqipëria)? Shqipëria postkomuniste,
që ende kullon gjak
nga plagët e kujtesës për viktimat
e regjimit (komunist)? Iliria
me historinë e saj mijëvjeçare
të luftës heroike me pushtues?
Arbëria legjendare, tashmë e ri-
lindur në Kosovën krenare? Apo
Dardania mitike, që u bë një nga
trashëgimtaret e Trojës?
Për Jeton Kelmendin është
një njëjti vend, i njëjti skaj (po,
«skaj» – një fjalë e saktë, sepse
skaji ndodhet - si të thuash -
mënjanë, i largët, nuk njeh kufi j
dhe gjallon në tymnajën e mjegullt
të ëndërrimeve dhe kujtimeve);
një skaj ëndërrimesh të
trishta e të hareshme, zemërake
e ngadhënjyese. Shqipëria është
një nga temat fondamentale të
krijimtarisë së tij. E adhuruar në
shumë tekste të Jetonit, ajo identifi
kohet me visin amtar; është e
pamundur ta ndash.
Ne me Jetonin jemi të një
moshe, d.m.th., njerëz të rinj.
Megjithatë, ngjarjet e jetës së
tij që tani mjaftojnë për disa
njerëz njëherësh. Gjykojeni vetë:
lufta në Kosovë, emigracioni në
Belgjikë, rikualifi kimi në gaze-
tari e politikologji, veprimtaria
aktive shoqërore. As suksesi i
parë poetik i Kelmendit nuk
lidhej fare me gjendjen ndikuese
të emigrantit. Në vitin 1999,
kur Jetoni ende ishte ushtar i
UÇK’së, u botua libri i tij i parë
poetik, «Shekulli i premtimeve».
Është ky një bilanc origjinal lirik
i historisë së viseve të vendlindjes
gjatë shekullit XX, që
pati sukses të bujshëm. Gjatë
pak viteve, poezia e Kelmendit
u përkthye në 22 gjuhë (ndër to
edhe në ukrainisht; pak kohë
më parë në «Tverdini » doli një
përkthim i mrekullueshëm i
Ana Bagrjanova’s – «Na vjerhiv’i
çasu»). Një udhë e mahnitshme
– nga poeti fi llestar deri tek “zëri
i Kosovës” (kështu herë-herë e
quajnë Kelmendin).
Nuk është habitëse që përfaqësuesi
i fisit luftëtar të
Kelmendit u bë shkrimtar. Sepse
përmendja e mësipërme e
emrit të vargmaleve rrjedh nga
emri i Shën Klementit të Ohrit
– peshkopit të parë bullgar dhe
mbrojtësit të Kishës së Maqedonisë,
por edhe shkrimtar e
përkthyes. Ai shkroi liturgji dhe
përktheu këndime religjioze në
‘starosllavjanskij’, shkroi edhe
jetëshkrimet e Shën Kirilit e
Metodit (mes tjerash, Kelemnti
ishte edhe nxënës i tyre). Ishte
edhe njëri nga përpunuesit e
alfabetit cirilik. Pra, tradita poetike
e Arbërisë e ka zanafi llën
që nga mesjeta e hershme.
Fakti që Jeton Kelmendi
është emigrant nuk është habi.
Jo fort moti Ukrainën e vizitoi
shkrimtarja zvicerane me
origjinë shqiptare, Besa Myftiu.
«Për fat të keq”, rrëfeu ajo
në një intervistë, “intelektualët
nuk i vlerësojnë në Shqipëri.
Krahasuar me nivelin europian
atje janë ende larg. Atdheu
im ka mbetur prapa Europës
së bashkuar të paktën nja 50
vjet. Njësoj si Ukraina. Ndoshta
pikërisht për këtë, këtu e ndjej
veten si në shtëpi …».
Edhe shkrimtari më i njohur
shqiptar - fi tues i Booker Prize
për vitin 2005 - Ismail Kadare, që
nga viit 1990 jeton në Francë.
Gazeta britanike ‘The Independent’
e ka quajtur «Kafka i
gjeneratës sonë». Megjithatë,
nuk është se në Shqipëri shkon
gjithçka keq. Po ai Kadare kthehet
shpesh në atdhe, p[rderisa
romanet e tij, që ishin të ndalauara
deri në vitin 1990, tashmë
janë botuar në gjuhën shqipe.
Kudo që jeton një ukrainas, ai
do të shkruajë për Ukrainën. Le
të përmendim, për shembull,
Olga Mak, Ivan Bagrjan’in dhe
Vasil Bark’un. Kudo që të jetojë
një shqiptar, ai do të shkruajë
për Shqipërinë. Ose, të paktën,
për njërin nga cepat e “tokës
shqipfolëse”, siç u pëlqen të
shprehen gazetarëve perëndimorë.
«E habitshme, Shqipëria është
atdheu im, ndërsa vendi ku unë
jetoj tani, Zvicra, më duket ende
një vend i largët ekzotik. Ndoshta,
pikërisht ngaqë në mendje
unë gjithmonë kthehem andej,
sajoj histori të ndryshme,
pikërisht në tokën shqiptare...»
, iu tha Besa Myftiu gazetarëve.
E njëjta gjë ndodh edhe me
Jetonin. Në poezitë e tij shënohen
vendet dhe datat; në Paris
e Bruksel ai shkruan për
Shqipërinë, Ilirinë dhe Kosovën,
për Nënë Terezën. Kjo e fundit
është për Jetonin një simbol i
rëndësishëm i viseve të vendlindjes.
Agnes Gonxhe Bojaxhiu –
emri i vërtetë i Nënë Terezës –
u lind në një familje shqiptare
të kryeqytetit të Maqedonisë,
Shkup. Ndryshe nga Tereza tjetër
– shenjtorja e njohur franceze -
ajo ishte paradoksale, sikurse
çdo shqiptar. Thëniet e saj të
habisin menjëherë.
«Aborti është shkaku themelor
i rrënimit të botës, sepse në
qoftë se nëna mund ta mbysë
fëmijën e saj, atëherë çfarë më
ndalon mua t’ju vras, apo ju të
më vrisni mua?», thoshte ajo.
Pranojeni, nuk është ky një pohim
njëkuptimësh për botën
bashkëkohore. Ja edhe diçka
tjetër, që sipas meje, është një
fjali tipike shqiptare: ‘Jezusi ka
thënë – duani të afërmin tuaj.
Ai nuk ka thënë: ‘Dojeni gjithë
botën’…
Në vitin 2010 bota përkujtoi
njëqindvjetorin e lindjes së
Nënë Terezës, ndërkaq në vitin
2012 u festua një datë tjetër –
njëqindvjetori i Pavarësisë së
Shqipërisë. Në jubileun e parë
Jeton Kelmendi botoi vëllimin
poetik «Gjithmonë fi llimi heshtur
», ndërsa në të dytin u botua
përkthimi i poezisë së tij në
ukrainisht. Një poezi që Athanas
Vancev de Trasi – përkthyes i veprës
së Kelmendit në frëngjisht
- e quajti “Një kopsht i fshehtë,
plot me lule të rralla »…
Ivan Rjabçij (nga rusishtja:
Agron Tufa)