Mazowieckie Studia Humanistyczne Rocznik III 1997 Nr 2

Z dziejów miast średniowiecznych 23
kresie stosunków własnościowych i gospodarczych 72 . J. Pudełko, rozpatrując
zagadnienie związane z wielkością unormowanej działki w miastach średniowiecznych,
wyróżnia trzy etapy ewolucyjne parcel, które właściwie jeszcze nie
są dość dobrze zbadane 73 .
Pierwszy, jeszcze działki nieunormowanej, o niezbyt regularnym układzie;
drugi, stosowania działki unormowanej, w pustym układzie i trzeci - dotyczący
już pojawienia się w pełni dojrzałych regularnych układów miast średniowiecznych.
Jak już wspomniałam, opierając się na przykładzie Gdańska, przy końcu
XII w. i w początkach XIII w., kiedy wyraźnie już zarysowuje się stałe miejsce
stawiania domów, a co za tym idzie ewentualność dziedziczenia działek, istnieje
już możliwość pewnej regulacji prawnej z tym związanej oraz pobierania
czynszu 74 .
Wielkość działek w miastach u progu późnego średniowiecza, była bardzo
zróżnicowana, w zależności od lokalizacji, regionu, przynależności społecznej
i zawodu właściciela.
Początkowo działki były duże, najczęściej szerokość ich odpowiadała szerokości
obiektu na niej postawionego, natomiast głębokość wydaje się być całkiem
dowolna, najczęściej znaczna. Różne podziały spadkowe, sprzedawanie
parcel, przyrost ludności sprzyjały procesowi rozpadu działek, ale też i ich łączeniu.
Dzielenie parcel szło najczęściej po osi wzdłużnej, rzadziej poprzecznej.
Stąd działki mają kształt wydłużonych prostokątów, a zwiększenie liczby zabudowy,
szczególnie obiektów gospodarczych powoduje przesuwanie się w głąb
parceli.
Pod koniec XIII w. nowe koncepcje urbanizacyjne w sposób prosty i czytelny
podporządkowywały przestrzeń potrzebom zawodowym. W przypadku miast
pobrzeża Morza Bałtyckiego związanych z handlem nadbałtyckim można z dużym
prawdopodobieństwem stwierdzić, że działki lokowane w centrum miasta,
w pobliżu rynku, były zasiedlane przez kupców i bogatych rzemieślników. Dla
nich rezerwowano około 4/5 miejsca. Rzemieślnicy tworzyli zgrupowania według
specjalności. Peryferie były zamieszkiwane przez uboższych mieszkańców,
w tym także rzemieślników, takich jak: piekarze, bednarze, browarnicy, tkacze.
W ten sposób powstawały dzielnice lepsze i gorsze 75 .
Wielkość działek w zasadzie była podporządkowana dyspozycji przestrzeni
miejskiej i różna dla każdego miasta. Z tego względu nie będę przytaczała szcze-
72 J. Pudełko, op. cit., s. 7.
73 Ibidem, s. 24.
74 S. Inglot, Historia społeczna i gospodarcza średniowiecza, Wrocław 1949, s. 141; J. Bardach,
Historia państwa i prawa polskiego, cz. I, Łódź 1955, s. 57.
75 M. Bogucka, H. Samsonowicz, Dzieje miasta i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej,
Wrocław 1986, s. 90-91; R. Czaja, Socjotopografla (...), s. 133-138.