Mazowieckie Studia Humanistyczne Rocznik III 1997 Nr 2

Rząd S. Mikołajczyka wobec konferencji moskiewskiej w 1943 r. 71
dzić Stalinowi, aby władze sowieckie oświadczyły we własnym interesie, iż są
skłonne „przeprowadzić mniej więcej w dwa łata po zakończeniu wojny drugi
plebiscyt w krajach bałtyckich". Prezydent uważał również, że „ta sama zasada
mogłaby być zastosowana do wschodniej Polski, ale nowa granica w każdym razie
powinna przebiegać nieco na wschód od tzw. linii Curzona, z Lwowem przypadającym
Polsce". Pisząc swoje wspomnienia z krótkiej perspektywy czasu Hull
zarzekał się, że „gdy wyjeżdżałem do stolicy Związku Sowieckiego nie obiecałem
niczego więcej, jak nakłaniać z całą powagą rząd sowiecki, aby wyraził zgodę
na wznowienie stosunków dyplomatycznych z Polską" 22 .
Stalina nie można było do niczego „nakłaniać", lecz należało starać się
wymusić na nim ustępstwa przy wykorzystaniu wszystkich dostępnych środków.
Ze względu na stanowisko zajęte nie tylko przez Wielką Brytanię, ale również
Stany Zjednoczone, rysowały się ponure perspektywy na wyjście Polski z impasu
w wyniku rozmów moskiewskich. W memorandum przeznaczonym dla Edena,
podobnie jak w memorandum wręczonym Hullowi, zostało zawarte twierdzenie,
że najlepszym sprawdzianem „rzeczywistych intencji Rosji Sowieckiej"
byłoby „żądanie, aby stosunki między Rządem Sowieckim a Rządem Polskim w
Londynie zostały natychmiast wznowione bez wchodzenia w jakąkolwiek dyskusję
na temat różnic w podejściu do kwestii granic istniejących między dwoma
państwami". Strona polska wskazywała, że wkroczenie Armii Czerwonej na terytorium
państwa polskiego, nie poprzedzone ponownym nawiązaniem stosunków
dyplomatycznych, groziłoby narzuceniem mu reżimu komunistycznego za
pomocą znanych metod eksterminacji i deportacji elementów przywódczych oraz
grup ludności najbardziej uświadomionych narodowo. Mogłoby to sprowokować
społeczeństwo do desperackiej samoobrony 23 .
Rząd polski apelował „w obliczu poważnego niebezpieczeństwa" do rządów
mocarstw anglosaskich o „gwarancje niepodległości i integralności ziem polskich
oraz bezpieczeństwa ich mieszkańców". Podtrzymywał też swój negatywny stosunek
do planowanego przez prezydenta Edvarda Beneša czechosłowacko-sowieckiego
traktatu sojuszniczego. Deklarował chęć przystąpienia do paktu zbiorowego
bezpieczeństwa z udziałem zainteresowanych krajów Europy Środkowo-
Wschodniej oraz trzech mocarstw po uprzednim uregulowaniu stosunków
dyplomatycznych ze Związkiem Sowieckim. Proponował ponadto utworzenie
specjalnego międzyalianckiego sztabu generalnego, w którego pracach uczestniczyłaby
strona polska. Jej zainteresowanie skupiałoby się na problemach związanych
z dysponowaniem Polskimi Siłami Zbrojnymi i ich późniejszym przenie-
22 C. Hull, The Memoirs, vol. 2, New York 1948, s. 1265-1267, s. 1271-1273; Sprawa polska,
Zabiełło, s. 354-356; por. artykuł recenzyjny polskiego dyplomaty Michała Sokolnickiego
z pamiętników Cordelia Hulla (M. Sokolnicki, ambasador RP. O głupstwach ludzi
dostojnych, „Kultura", Paryż 1949, nr 2/19, s. 127-137).
23 DSPR, vol. 2, s. 65-68, 719; FRUS, 1943, vol. 3, s. 467-471.