Mazowieckie Studia Humanistyczne Rocznik III 1997 Nr 2

A R T Y K U Ł Y I S T U D I A
Mazowieckie Studia Humanistyczne
Romana Gupieniec Nr 2,1997
Z DZIEJÓW MIAST ŚREDNIOWIECZNYCH. PRÓBA
ODTWORZENIA STANU ZABUDOWY DZIAŁEK BUDOWLANYCH
W MIASTACH WCZESNO- I PÓŹNOŚREDNIOWIECZNYCH
W BASENIE MORZA BAŁTYCKIEGO
Na charakter rozplanowania miast miały wpływ różne czynniki, takie jak
nadanie praw miejskich, warunki ekonomiczne, zwiększający się stan zaludnienia.
W konsekwencji zmuszały one do zastosowania celowego systemu pomiarowego
w rozplanowaniu zabudowy mieszkalnej i gospodarczej na parcelach,
a także do podporządkowania tych ostatnich strukturze miejskiej 1 . Niewątpliwie
duże znaczenie miało pozyskiwanie w połowie XIII w. praw miejskich, a wraz
z tym postępujący rozwój rzemiosła i handlu. Szczególnie dogodne warunki dla
przepływu i przenikania nośników kulturowych stwarzało powiązanie handlem
dalekosiężnym nadbałtyckich ośrodków miejskich, w większości należących do
Hanzy. Pewne cechy wspólne zauważa się także w architekturze i strukturze urbanizacyjnej
miast nadmorskich. Wynikały one ze zbliżonych warunków rozwojowych
opartych na podobnym cyklu przemian społeczno-ekonomicznych.
Zagadnienia dotyczące parcel, już od dawna stały się przedmiotem wyczerpujących
badań interdyscyplinarnych architektów, urbanistów, historyków i archeologów.
Powstało wiele publikacji, takich autorów jak: Adam J. Miłobędzki 2 , Stanisław Bobiński
3 , Tadeusz Zagrodzki 4 , Jerzy Pudełko 5 , Anna Dunin-Wąsowicz 6 , Tadeusz Nawrolski 7 ,
1
Dziękuję T. Poklewskiemu za inspirację opracowania omawianego w artykule problemu.
2
A. J. Miłobędzki, Ze studiów nad urbanizacją Zamościa, „Biuletyn Historii Sztuki" 1953,
nr 3-4, s. 68-87.
3
S. Bobiński, Urbanistyka polskich miast przedlokacyjnych, Warszawa 1975, s. 10.
4
T. Zagrodzki, Regularny plan miasta średniowiecznego a limitacja miernicza, „Studia
wczesnośredniowieczne", t. V, 1962, z. 4, s. 101.
5
J. Pudełko, Próba pomiarowej metody badania planów niektórych miast średniowiecznych
w oparciu o zagadnienia działki, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", t. IX, 1964, z. 1,
s. 3-27.
6
A. Dunin-Wąsowicz, Uwarunkowania pomiarowe kształtu i wielkości średniowiecznych
placów miejskich, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej", R. XL, 1992, nr 3, s. 341.
7
T. Nawrolski, Gebäude und Topographische Strukturen des 13 und 14 Jahrhunderts in
Elbing, „Lübecker Schriften zur Archäologie und Kulturgeschichte", t. 20, 1990.