Advektivna slana

2. VODA U ATMOSFERI
NASTAVNA PITANJA:
1. Fizičko stanje vode
2. Vlažnost vazduha ‐ vlaga
3. Oblaci
4. Meteori
Doc. dr Vojo Bojović
mr Oto Iker
2

LITERATURA:
• Brčić I., Pomorska meteorologija i okeanografija, Bar,
2007.
• Cadez M., Meteorologija, Bigz, 1973.
• Simović A., Pomorska meteorologija, Zagreb, 1978.
• Telo B., Opća a i prometna meteorologija, Zagreb, 1994.
• Enciklopedija – Wikipedija
• Sajt W.M.O
• Internet tekstovi i fotografije.
3

1. Fizička stanja vode
Voda se može e naći i u vazduhu u čvrstom, tečnom i gasovitom
agregatnom stanju.
Na temperaturi ispod 0 o C voda se nalazi u čvrstom stanju
(snijeg, grad, slana, led). Na temperaturama od 0° 0 do
100 o C voda se može e naći i i u tečnom i u gasovitom stanju.
Na temperaturi od 100 o C voda vri i prelazi u vodenu
paru.
Procesi vezani za promjenu agregatnog stanja vode su:
1. smrzavanje,
2. topljenje,
3. isparavanje i
4. kondenzacija.
Pri izvršenju pomenutih procesa uvijek se troši i ili oslobađa
izvjesna količina ina toplotne energije. Kod isparavanja se
troši,
a kod kondenzacije se oslobađa energija.
4

Isparavanje je početna faza kruženja vode u atmosferi. Dio vodene
pare u vazduhu se kondenzuje, dok se drugi dio prenosi slobodno kroz
atmosferu.
Posledica kondenzacije su magla i oblaci, u kojima nastaju padavine.
Na taj način isparena voda se ponovo vraća a na površinu Zemlje, čime
je završen prvi lanac kruženja vode. Proces se kasnije ponavlja i traje
neprestano.
5

Godišnja količina ina padavina
6

2. Vlažnost vazduha – vlaga
Vazduh uvijek u sebi sadrži i manju ili veću u količinu inu vodene pare i zbog
toga se govori o vlažnosti vazduha.
Količina ina vodene pare koju sadrži i vazduh može e se izraziti na više e načina
ina:
1. naponom ili pritiskom vodene pare
2. apsolutnom vlagom
3. relativnom vlagom
4. specifičnom vlagom
5. deficitom zasićenosti i dr.
7

Napon ili pritisak vodene pare. Služi i kao mjera za sadržaj aj vode
u vazduhu. Napon zasićene vodene pare naziva se maksimalan
napon ili maksimalan pritisak vodene pare. Izražava ava se i kao
atmosferski pritisak u milibarima (mbar) ili hektopaskalima (hPa).
Apsolutna vlaga. Vodena para se može e izraziti i njenom težinom.
Količina ina vodene pare koju momentalno sadrži i 1m 3 vazduha naziva
se apsolutna vlaga. (mm Hg i t°C), [g / m 3 ]
Relativna vlaga. Vlažnost vazduha se može e izraziti i u
procentima. Odnos između trenutno postojećeg eg pritiska vodene
pare (e) i maksimalnog pritiska vodene pare (E) pri istoj
temperaturi vazduha naziva se relativna vlaga (U): (mm Hg i t°C),
[%]
U
e
= ⋅100 %
E
[ ]
8

Vlažnost vazduha je promenljiva i meri se:
- higrometrom i
- psihrometrom
Mehanički
higrometri
Radi preciznog merenja postavlja se
na + 50 cm visine, , ili jedan na
+10cm a drugi na 1 m visine.
Psihrometri
• Stacionarni po Augustu
• Aspiracioni po Asmanu
9

Specifična vlaga. . Dvije jednake zapremine vazduha sa istom
količinom inom vodene pare, ali sa različitom itom temperaturom, imaju
različitu itu relativnu vlagu. Zapremina sa nižom temperaturom ima
veću u relativnu vlagu.
Deficit zasićenosti
pokazuje koliko vazduhu nedostaje vodene pare
pa da pri datoj temperaturi bude zasićen. Izražava ava se u g/m 3 .
D= E − e
[g / m 3 ]
Za pomorca je najvažnije nije poznavati relativnu vlažnost, pa se drugi
načini označavanja avanja vlažnosti vazduha na brodu i u pomorstvu ne
primjenjuju.
10

Najniža a temperatura do koje se vazduh, uz stalan pritisak, može
ohladiti, a da u njemu ne dođe do kondenzacije vodene pare naziva se
tačka
rose ili rosište
te.
Ako je relativna vlažnost 100%, tačka rosišta odgovara temperaturi
vazduha. Kad temperatura padne ispod tačke rosišta, dio vodene pare
se kondenzuje u obliku kapljica ili ledenih kristala, zavisno od toga da
li je temperatura tačke rose bila iznad ili ispod 0 o C.
Količina ina vodene pare koja se nalazi u vazduhu prvenstveno zavisi od
temperature vazduha, od geografske širine, nadmorske visine, podloge
i dr.
11

Dnevne promjene relativne vlage u normalnim uslovima suprotne su
promjenama temperature vazduha. Maksimum vlažnosti se
redovno javlja rano ujutro kada je temperatura minimalna, a
minimum posle podne, za vrijeme maksimalne temperature. Dnevna
amplituda relativne vlažnosti vazduha iznad kopna je veća a nego
iznad mora.
Godišnje promjene relativne vlage takođe su suprotne godišnjim
promjenama temperature. Minimum vlažnosti je ljeti, a maksimum
zimi. Izuzetak čine mjesta u području monsuna, gde je relativna
vlaga veća a ljeti (vjetar duva sa mora) nego zimi (vjetar duva s kopna).
Najveća a relativna vlaga opaža a se u tropima na okeanu (srednja je oko
90 %), a najniža a u pustinjama (srednja je oko 30 %).
12

3. Oblaci ‐ pojam i klasifikacija, definicije
13

a. Pojam:
Oblak je hidrometeor sastavljen od skupa sićušnih
čestica tečne vode
ili leda, ili i jednih i drugih, koje lebde u vazduhu i obično ne dodiruju
zemlju. Oblak može e da sadrži i i krupnije čestice tečne vode ili leda,
kao i tečne ili čvrste
čestice koje nisu vodenog sastava, kao što su npr.
čestice dima, smoga ili prašine.
Po svom fizičkom sastavu, oblak i magla su slične pojave. Razlika je
samo u visini postanka i veličini ini kapljica. Oblaci se javljaju na
visinama, a magla u prizemnim slojevima atmosfere.
Posmatranjem je ustanovljeno da se oblaci uglavnom nalaze na
visinama do 18 km u tropskim širinama, do 13 km u umjerenim
širinama i do 8 km u polarnim širinama.
14

Oblak nastaje uzlaznim strujanjem vazduha, koje uzrokuje konvekcija,
uticaj frontova (kosa strujanja), uticaj orografskih prepreka,
konvergencija vazdušnih strujanja i sl.
b. Klasifikacija oblaka.
Osnovu današnje nje podjele oblaka, čiji je zvanični naziv Međunarodna
klasifikacija oblaka, čini razvrstavanje na osnovu visine na kojoj se
javljaju oblaci i po spoljašnjem izgledu oblaka.
Na osnovu visine na kojoj se pojavljuju oblaci su svrstani u četiri grupe:
Visoki oblaci ‐ cirus, cirokumulus, cirostratus ‐ javljaju se na visinama
iznad 6.000m.
Srednji oblaci ‐ altostratus, altokumulus, nimbostratus ‐javljaju se na
visinama od 2.000 do 6.000 m
Niski oblaci ‐ stratokumulus, stratus ‐ javljaju se od Zemlje do 2.000
m.
Oblaci vertikalnog razvoja ‐ kumulus, kumulonimbus ‐javljaju se na
visinama od 500 m, a mogu imati visinu do 15000 m.
15

Raspored oblačnosti na frontalnim
zonama u ciklonu
16

Oblaci su neprestano u procesu razvoja i zbog toga se javljaju u
bezbroj različitih itih oblika. Moguće e je, međutim, , definisati ograničen
broj karakterističnih oblika koji se najčešće e pojavljuju u svim
dijelovima svijeta i u koje se mogu svrstati skoro svi oblaci. Tako T
je
ustanovljena klasifikacija oblaka u „rodove”, „vrste”,, i „podvrste”.
Postoji još jedna grupa oblaka koji se samo povremeno ili u rijetkim
prilikama mogu osmotriti, a nisu obuhvaćeni ovom klasifikacijom. To
su tzv. specijalni oblaci i sastoje se, većim dijelom ili u potpunosti, od
tečnih ili čvrstih
čestica koje nisu vodenog sastava.
17

Rodovi. . Klasifikacija K
oblaka data u Međunarodnom atlasu oblaka
zasniva se na deset glavnih grupa nazvanih „rodovi”,, koji k
se
međusobno isključuju,
uju, što znači i da jedan određeni oblak može e da
pripada samo jednom rodu.
Vrste. Većina rodova dijeli se na vrste. Ova podjela je izvršena na
osnovu izgleda oblaka ili prema njihovoj unutrašnjoj njoj strukturi. Oblak
određenog roda, , osmotren na nebu, može e da pripada samo jednoj vrsti.
Podvrste. Oblaci mogu da imaju i neke karakteristične pojedinosti koje
određuju njihovu podvrstu. . Ove karakteristike se odnose na različit
it
raspored makroskopskih elemenata oblaka ili na veći i ili manji stepen
njihove providnosti.
Određena podvrsta može e da bude zajednička za veći i broj rodova. Osim
toga, jedan isti oblak može e da ima karakteristike više e od jedne
podvrste. Ako je to slučaj, nazivi svih odgovarajućih podvrsta uključuju
uju
se u naziv oblaka.
18

Dopunske odlike oblaka i oblaci pratioci. . Utvrđivanje U
roda, , vrste i
podvrste nije uvijek dovoljno za potpun opis oblaka. Oblak može e da
ima dopunske odlike ili oblake pratioce koji su ponekad djelimično
stopljeni sa glavnom masom oblaka. „Dopunske odlike” i „oblaci
pratioci” mogu da se pojave na bilo kojem nivou oblaka, ili iznad ili
ispod njega.
Kod jednog istog oblaka mogu se osmotriti istovremeno jedna ili više
dopunskih odlika ili oblaka pratioca.
19

Matični oblaci. . Oblaci se obično stvaraju na vedrom nebu. Oni takođe
mogu da se formiraju ili da izrastaju iz drugih oblaka, koji se
nazivaju matični oblaci.
Tu postoje dvije mogućnosti:
1. Jedan dio može e da se razvije i formira manje ili više e izražena
ispupčenja. Bez obzira na to da li su spojena sa matičnim oblakom
ili ne, ovakva ispupčenja mogu prerasti u oblake roda različitog itog od
roda matičnog oblaka. Ovi oblaci onda dobijaju naziv
odgovarajućeg roda, iza kojeg slijedi naziv roda matičnog oblaka
kojem je dodat sufiks „genitus” (npr. Cirrus altocumulo genitus).
2. Cijeli oblak ili njegov veći i deo može e da pretrpi potpunu unutrašnju
nju
transformaciju, prelazeći i iz jednog u drugi rod. Novonastali oblak
tada dobija naziv odgovarajućeg roda, iza kojeg slijedi naziv roda
matičnog oblaka kojem je pridodat sufiks „mutatus” (npr. Cirrus
cirrostratomutatus). Unutrašnje nje promjene oblaka treba razlikovati
od promjena u izgledu neba, koje su posledica relativnog kretanja
oblaka i posmatrača.
a.
20

OBLACI
Cirus
Cirokumulus
Cirostratus
Altostratus
Altocumulus
Stratus
Stratocumulus
Cumulus
Cumulonimbus
21

c. Definicije oblaka
Cirus (Cirrus) ‐ razdvojeni oblaci u vidu bijelih, nježnih nih pramenova, ili
bijelih ili većim dijelom bijelih banaka i uskih traka. Ovi oblaci imaju
vlaknast izgled (nalik na vlasi kose), ili svilast sjaj, ili obje e karakteristike
zajedno.
Nastaju pri slabom uzlaznom kretanju vazduha. Karakteristična je
njihova pojava na toplom frontu. Pramenasti cirus oblaci koji se kreću,
redovno su predznak lošeg vremena koje će e nastupiti najkasnije za dan
ili dva. Mirni cirus oblaci su oblaci stabilnog i lijepog vremena.
Cirrus
Cirrus fibratus
Cirrus spisatuas
22

Cirrokumulus (Cirrocumulus) ‐ banak, oblačni prekrivač ili tanak sloj
bijelih, neosjenčenih enih oblaka, sastavljen najčešće e od sitnih zrnastih ili
talasastih oblačnih elemenata, međusobno m
stopljenih ili razdvojenih i
manje ili više e pravilno raspoređenih. . Većina ovih elemenata ima
prividnu širinu manju od jednog stepena.
Sastavljen je od ledenih kristala. Nastaje pri konvektivnim i talasnim
kretanjima. Ponekad se javlja na najvišem dijelu hladnog fronta.
Predskazuju jačanje anje vjetra i u nižim im slojevima troposfere.
Cirrokumulus
Cirrokumulus
Cirrokumulus floccus
23

Cirostratus (Cirrostratus) ‐ providan, bjeličast oblačni veo vlaknastog
izgleda (nalik na vlasi kose) ili gladak, koji potpuno ili djelimi
mično
pokriva nebo; na ovim oblacima se obično stvara halo.
Sastavljen je od ledenih kristala. Može e biti debeo i više e od kilometra.
Nastaje laganim uzdizanjem prostranih vazdušnih slojeva. Često je
povezan s toplim frontom. Pojava cirostratus oblaka redovno najavljuje
skoro pogoršanje vremena.
Cirrostratus
Cirrostratus fibratus
24

Altokumulus (Altocumulus) ‐ bijeli ili sivi, ili i bijeli i sivi banak,
oblačni pokrivač ili sloj, uglavnom osjenčen, en, sastavljen od elemenata u
obliku ljuspica, oblutaka, valjaka itd., katkad djelimično vlaknastog ili
rasplinutog (difuznog) izgleda, koji mogu, a ne moraju biti stopljeni;
većina pravilno raspoređenih malih oblačnih elemenata obično ima
prividnu širinu između jednog stepena i pet stepeni.
To su tanki oblaci od nekoliko desetina do par stotina metara.
Sastavljen je od prehlađenih ili neprehlađenih vodenih kapi. . Nastaje pri
talasnim i konvektivnim kretanjima. Altokumulus oblak je stabilan
oblak bez padavina.
Altokumulus
Altokumulus
Altokumulus fllocus 25
Altokumulus fllocus

Altostratus (Altostratus) ‐ sivkast ili plavičast ast oblačni pokrivač ili sloj,
izbrazdanog vlaknastog ili ujednačenog enog izgleda, koji potpuno ili
djelimično pokriva nebo i ima dijelove koji su dovoljno tanki da se
kroz njih Sunce nazire kao kroz matirano staklo.
Debljina oblaka je od nekoliko stotina metara do nekoliko kilometara.
Sastavljen je od vodenih kapljica i ledenih kristala. Nastaje pri
laganom uzdizanju prostranih vazdušnih slojeva na potrebnu visinu.
Javlja se često na frontovima, naročito na toplom frontu. Altostratus
oblak ljeti daje neznatnu kišu, a zimi snijeg.
26

Stratokumulus (Stratocumulus) ‐ sivi ili bjeličasti, ili i sivi i bjeličasti
banak, oblačni pokrivač ili sloj, koji skoro uvijek sadrži i tamne dijelove,
sastavljen od međusobno stopljenih ili razdvojenih elemenata u vidu v
pločica, oblutaka, valjaka itd. koji nisu vlaknasti (izuzimajući i virge);
većina ovih malih, ravnomjerno r
raspoređenih oblačnih elemenata ima
providnu širinu veću u od pet stepeni.
Debljina stratokumulusa je od 500 m do 1000 m. Obično se sastoji
samo od vodenih kapljica. Često se stvara pri talasnom kretanju
vazduha ili transformacijom drugih oblaka ‐ kumulusa ili
kumulonimbusa. Ne daje padavine.
27

Stratus (Stratus) ‐ oblačni sloj obično sive boje, prilično ujednačene
ene
baze, iz koga može e da pada rosulja − sipeća a kiša, ledene iglice ili
zrnast snijeg. Kada se kroz ovaj oblačni sloj providi Sunce, njegove se
konture jasno ocrtavaju. Na stratusu se ne stvara halo, izuzev
eventualno, pri veoma niskim temperaturama. Ponekad se javlja u
vidu iskidanih banaka.
Debljina stratusa je od nekoliko desetina do nekoliko stotina metara.
Sastavljen je od sitnih vodenih kapljica. Često se javlja kao prelazni
stadijum pri rasturanju magle.
28

Nimbostratus (Nimbostratus) ‐ sivi oblačni sloj, često taman, koji ima
rasplinut izgled zbog manje ili više e neprekidnih padavina (kiše e ili
snijega), koje u većini slučajeva stižu u do tla. Debljina ovog oblačnog
sloja je svuda tako velika (nekoliko kilometara) da se kroz njega a ne
može e videti Sunce. Ispod sloja ovog oblaka često se nalaze niski,
iskidani oblaci koji se ponekad mogu i stapati sa njim. Nimbostratus je
tipičan oblak lošeg vremena.
Obično se sastoji i od vodenih kapi (prehlađenih i neprehlađenih) ) i od
ledenih kristala. Nastaje pri laganom uzdizanju prostranih i debelih
elih
vazdušnih slojeva. Javlja se na dobro izraženim atmosferskim
frontovima.
29

Kumulus (Cumulus) ‐ razdvojeni, uglavnom gusti oblaci jasno ocrtanih
kontura, koji se vertikalno razvijaju u oblike narastajućih gomila,
kupola, tornjeva, čiji pupeći i gornji dijelovi obično podsećaju na karfiol.
Dijelovi ovih oblaka obasjani Suncem najčešće e su blistavo bijeli; baza
im je relativno tamna i približno horizontalna.
Debljina kumulusa se mijenja u širokom intervalu od nekoliko desetina
metara do pet kilometara. Sastavljen je gotovo uvijek od vodenih
kapljica. Nastaje pri konvekciji dovoljno vlažnog vazduha i to najčešće
u hladnoj vazdušnoj masi. To je stabilan oblak bez padavina.
30

Kumulonimbus (Cumulonimbus) ‐ moćan i gust oblak, velike
vertikalne razvijenosti, u obliku planine ili ogromnih tornjeva. Bar
jedan dio njegove gornje površine je obično gladak, ili vlaknast, ili
izbrazdan i skoro uvijek zaravnjen; ovaj dio se često razvlači i u oblik
nakovnja ili ogromne perjanice. Ispod baze ovog oblaka, koja je obično
tamna, često se nalaze niski, iskidani oblaci, stopljeni s njim ili ne, i
padavine ponekad u obliku virge.
Debeo je više e od 5 km, pa i do 15 km. Sastavljen je i od vodenih kapi
(prehlađenih i neprehlađenih) ) i od ledenih kristala. Nastaje pri vrlo
jakoj konvekciji u jako nestabilnim vazdušnim masama, ali i na
atmosferskim frontovima gdje dostiže e još jači i razvoj. To je olujni oblak
koji daje jake pljuskove kiše e ili snijega, ponekad grad ili sugradicu
obično propraćene sijevanjem ili grmljavinom.
31

4. Meteori
Meteori su pojave koje se mogu osmotriti u atmosferi ili na Zemljinoj
površini, u vidu lebdjenja, padanja ili taloženja tečnih ili čvrstih
čestica, vodenog ili nekog drugog sastava, ili u vidu pojava optičke ili
električne prirode. Sami po sebi meteori su zanimljive meteorološke
pojave. Zagrijavanje i hlađenje vazduha i mora, , a u vezi sa tim
isparavanje, kondenzacija i sublimacija vodene pare u atmosferi,
spadaju u osnovne procese koji dovode do ove pojave. Meteori mogu
da pruže e korisne podatke o vrsti oblaka sa kojima su združeni.
Prisutnost meteora može e da bude odlučuju
ujuća a za identifikaciju
određenih rodova oblaka, , pa čak i da pruže e važne podatke za
dodivanje opšte slike razvoja oblačnosti kroz vrijeme između dva
osmatranja.
32

Meteori govore i o vazdušnim masama iz kojih su potekli i o
frontovima koji su ih uslovili. Radi toga poznavanje meteora i
razloga njihovog postanka je važno za osmatrača a zbog toga što
osmatrač time sebi olakšava ava rad pri proučavanju i osmatranju
neba i vremena, a sinoptičaru, tačnim podacima osmatranja
meteora, pruža a znatnu podršku kod analize vremena i davanja
prognoze.
Meteori imaju raznovrsne odlike. Ipak, uzimajući i u obzir prirodu
njihovih sastavnih čestica ili fizičke procese pri kojima se javljaju,
oni se mogu klasifikovati u četiri grupe, i to u:
‣ hidrometeore,
‣ litometeore,
‣ fotometeore i
‣ elektrometeore.
33

‣ Hidrometeori
Hidrometeori su meteori koji se sastoje od skupa tečnih ili čvrstih
vodenih čestica koje lebde u atmosferi ili padaju, ili su vjetrom
podignute sa površine zemlje, ili se talože e na predmetima koji se
nalaze na tlu. U atmosferi je rashlađivanje jedini uzrok znatnije
kondenzacije. Vodena para često kruži i velikim prostranstvima
atmosfere zadržavaju
avajući i se dugo u vazduhu, prije nego što se
kondenzuje ili sublimuje, i u tečnom ili čvrstom stanju stigne ponovo
na Zemljinu površinu. Na čitavoj Zemlji količina ina padavina i ostalih
rezultata kondenzacije ili sublimacije je jednaka količini ini isparavanja sa
Zemljine površine.
34

Hidrometeori koji se sastoje od skupa lebdećih
čestica u atmosferi su:
oblaci, magla („magla(
magla”, „sumaglica”)) i ledena magla.
Pri kondenzaciji vodene pare u atmosferi se stvara oblak koji se sastoji
iz sitnih kapljica vode, skoro istih dimenzija. Uzrok rasta kapljica je
njihovo spajanje i daljnje nakupljanje vlage oko kapljica. Kada
dimenzije kapljice postane dosta velike, odnosno kada se više e kapljica
spoje u jednu, ona pada na Zemlju jer je uzlazna vazdušna struja ne
može e održati u lebdjenju. Ako se oblak nalazi visoko, a sloj vazduha
ispod njega je suv, tada kišne kapi koje padaju iz oblaka mogu da
ispare ne dospjevši i do površine Zemlje. Radi toga se često ispod
oblaka primjećuju duže e ili kraće e sive kišne pruge koje pod uticajem
vjetra mogu da budu nagnute.
Ima slučajeva da je kiša “obojena” žućkasto ili crvenkasto. To se
najčešće e događa u Sredozemlju kada pustinjska prašna, nošena
vjetrom, pada sa kišom.
35

Hidrometeori koji se sastoje od skupa padajućih
čestica (padavine) su:
kiša, rosulja, snijeg, zrnast snijeg, krupa, grad, sitan grad i ledena
ena
zrnca.
Hidrometeori koji se sastoje od padajućih
čestica javljaju se ili u vidu
manje‐vi
više e ujednačenih enih padavina (sa prekidima ili neprekidnih) ili u
vidu pljuskova. Pljuskove karakteriše e nagli početak i završetak, i
uglavnom brze i ponekad nagle promjene intenziteta. Kapi ili čvrste
čestice koje padaju u vidu pljuska, obično su veće e od onih koje padaju
u vidu nepljuskovitih padavina. Da li će e se hidrometeori javiti u vidu
pljuska ili ne, zavisi od oblaka iz kojih potiču. Pljuskovite padavine
javljaju se obično iz tamnih konvektivnih oblaka (uglavnom iz
Cumulonimbusa, a rijetko iz Cumulusa); a nepljuskovite padavine
javljaju se iz slojastih oblaka (uglavnom iz Altostratusa i
Nimbostratusa).
36

Hidrometeori koji se sastoje od skupa čestica
podignutih vjetrom sa
površine zemlje su: niska mećava, visoka mećava i dim mora. Oni su
ograničeni na niže e slojeve atmosfere.
Hidrometeori koji nastaju iz taloženja
čestica, javljaju se:
• u vidu kapljica vode: taloženje kapljica magle i rosa;
• u vidu skupa čestica leda koje se mogu manje ili više e pojedinačno
no
razlikovati i ako su djelimično međusobno povezane: : bijela rosa, slana
i inje;
• u vidu glatkih, homogenih naslaga leda u kojima se ne zapaža
zrnasta struktura: poledica.
37

Magla ‐ lebdenje sićušnih, obično mikroskopski malih vodenih
kapljica u vazduhu, koje smanjuju vidljivost na Zemljinoj površini.
Smanjenje vidljivosti zavisi od strukture magle, a naročito od broja
kapljica po jedinici zapremine i od njihove raspodjele po veličini.
ini.
Struktura je uglavnom određena prirodom atmosferskih aerosola,
načinom postanka i trajanjem magle. Ona može e jako da se mijenja
vremenski i prostorno.
38

Istovremena pojava magle i jakog zagađenja vaduha u naseljenim i
industrijskim oblastima, uz hemijske reakcije između kapljica magle i
raznih zagađivača, a, poznati su pod nazivom „smog”.
Prema vidljivosti magla se dijeli na:
• gustu maglu ‐ vidljivost do 50 m;
• umjerenu maglu ‐ vidljivost od 50 m do 500 m;
• slabu maglu ‐ vidljivost od 500 m do 1000 m;
• sumaglicu
‐ vidljivost od 1 km do 10 km.
Prema načinu postanka, razlikuju se:
• magle vazdušnih masa:
‐ radijacijska magla ( magla noćnog nog hlađenja )
‐ advekcijska magla (magla horizontalnog mešanja);
• frontalna magla;
• magla isparenja;
• gradska magla;
• suva magla.
39

Radijacijska magla. . Nastaje u stabilnoj i vlažnoj vazdušnoj masi. U
vedrim i tihim (bez vjetra) zimskim noćima zemlja postaje hladnija od
prizemnog sloja vazduha, pa se taj t
sloj vazduha rashlađuje i zasićuje
vodenom parom, tako da se obrazuje magla koja se zbog visine na n
kojoj nastaje naziva prizemna magla. . Prosječna visina iznosi od 150 do
400 m. Gustina radijacijske magle opada sa visinom, odnosno vidljivost
raste, tako da se ponekad može e vidjeti nebeski svod, iako je
horizontalna vidljivost slaba.
Najčešće e se javlja u zoru pred izlazak Sunca (ponekad i uveče). e). I ako se
javlja najčešće e zimi, može e se javiti i u proljeće e i jesen. Takođe se može
zadržati ati zimi i tokom cijelog dana, ali je danju slabija.
40

Povoljni uslovi za stvaranje radijacijske magle su: slabo dnevno
zagrijavanje podloge, velika zasićenost prizemnog sloja vazduha
vodenom parom, intenzivno radijacijsko hlađenje prizemnog sloja
vazduha i Zemljine površine i slab vjetar. Pri potpuno tihom vremenu
sloj magle nije deblji od 1 m.
Nestanak magle zavisi od njene gustine. Radijacijska magla, nastala
ala
poslije zalaska sunca, nestaje ljeti do 9 časova. Pri jednakim uslovima
radijacijska magla se javlja iznad mora kasnije nego iznad kopna, , a
nestaje prije iznad kopna nego iznad mora. Prodiranju te magle na n
priobalni pojas doprinose noćna na strujanja vazduha (sa kopna prema
moru).
41

Advekcijska magla. Nastaje pri laganom horizontalnom kretanju
vlažnog toplog vazduha iz toplijih predjela u hladnije (brzina vjetra
manja od 10 m/s). Topli vazduh se pri dodiru sa hladnijom podlogom
om
hladi, što povećava relativnu vlagu. Kada se vazduh ohladi do tačke
rose i niže,
u prizemnim slojevima rashlađene vazdušne mase
kondenzuje se vodena para i nastaje magla debljine oko 500 m. Na
kopnu, naročito u toplijem dijelu godine, teško se razlikuje od
radijacijske magle.
Javlja se najčešće e zimi kad vazdušne mase prodiru iz južnih u
sjeverne krajeve. Advekcijska magla ne spada u guste i dugotrajne
magle (ne traje duže e od 24 sata).
42

Najpovoljniji predjeli za stvaranje advekcijske magle su primorska
područja (gdje je vazduh bogat vodenom parom i gdje su razlike
temperatura kopna i mora najveće) e) ili morska područja gde se
sudaraju hladne i tople morske struje (područje Njufaulenda ‐ sudar
hladne Labradorske i tople Golfske struje). Takođe se javlja u
područjima gdje iz dubine navire hladna voda nošena dubinskim
strujanjem ili kada površinske slojeve vode nosi vjetar koji duva sa
kopna (područja uz obalu južne Afrike u predjelu Bengalske struje).
43

Frontalna magla. . Nastaje isparavanjem kapljica kiše e toplijih od slojeva
kroz koje ona pada i na taj način hladniji slojevi vazduha postaju
zasićeni vodenom parom. Ako sloj hladnog vazduha leži i pri zemlji
nastaje magla, a ukoliko je na visini, stvara se oblak roda stratus.
tus.
Najčešće e se javljaju pred toplim i hladnim frontom, i to na frontovima
sa izrazitom temperaturnom razlikom vazdušnih masa.
Magla isparavanja. Nastaje najčešće e u jesen i zimi pri prolazu vlažnog
hladnijeg vazduha preko toplije vodene ili kopnene površine koja
naglo isparava. Iznad kopna najčešće e nastaje u večernjim ernjim satima, a
iznad vode u toku noći.
Magla isparavanja je kratkotrajna, jer je brzo apsorbuje toplija
površina.
Na Jadranskom moru magle su češće e u sjevernom dijelu nego na
južnom. Najveća a učestalost u
magle je u zimskim mjesecima, ali uvijek
uz tišinu inu i slabe vjetrove. U južnom Jadranu najviše e magle ima u
decembru, jedan do dva dana. Ljeti je pojavljivanje guste magle
gotovo isključeno.
44

Dim mora ‐ skup vodenih kapljica koje vjetar raznosi sa prostranih
vodenih površina, obično s vrhova (kresti) talasa podižući i ih u vazduh
do malih visina. Kad je vodena površina uzburkana, kapljice mogu biti
pomiješane sa pjenom.
Tromba (vodena pijavica, pijavica) ‐ pojave izazvane vrtložnim
vjetrom, često izuzetno snažnim, nim, koje se ispoljavaju u vidu oblačnog
stuba ili „surlastog” (ljevkastog) oblaka koji izlazi iz baze
kumulonimbusa i „žbuna” sastavljenog od vodenih kapljica
podignutih sa površine mora (vodena pijavica), ili u vidu stuba
prašine, pijeska ili raznovrsnih otpadaka podignutih vjetrom sa tla
(pijavica).
45

Rosa ‐ talog od vodenih kapljica na predmetima, nastao direktnom
kondenzacijom vodene pare iz okolnog vazduha.
Postoje dvije vrste rose: obična
rosa i advektivna rosa.
Obična rosa ‐ talog od vodenih kapljica na predmetima čije su površine
dovoljno rashlađene (obično zbog noćnog nog izračivanja) ivanja) da izazovu
direktnu kondenzaciju vodene pare iz okolnog vazduha.
Rosa se obično taloži i na predmetima koji se nalaze na tlu ili u njegovoj
blizini, i to uglavnom na horizontalnim površinama predmeta.
Naročito se javlja u toplom dijelu godine, pri tihom i vedrom vremenu.
46

Advektivna rosa ‐ talog od vodenih kapljica na predmetima čije su
površine dovoljno rashlađene da izazovu direktnu kondenzaciju
vodene pare iz vazduha koji, obično putem advekcije, dolazi u dodir
sa tim površinama.
Advektivna rosa se stvara uglavnom na vertikalnim izloženim
površinama predmeta. Ona se može e osmotriti naročito u hladnoj
polovini godine, kad dođe d
do naglog prodora relativno toplog i
vlažnog vazduha u neku oblast, poslije umjerenih mrazeva.
47

Slana ‐ naslage leda na predmetima, obično kristalastog izgleda (oblik
školjki, iglica, pera), koje se formiraju direktnom sublimacijom
vodene pare iz okolnog vazduha.
Postoje dvije vrste slane: obična slana i advektivna slana.
Obična slana ‐ naslage leda, obično u vidu ljuspica, iglica, perca ili
lepezica koje se formiraju na predmetima čije su površine noćnim
nim
izračivanjem ivanjem dovoljno rashlađene da na njima dolazi do direktne
sublimacije vodene pare iz okolnog vazduha. Obična slana se javlja
naročito tokom hladnog dijela godine, pri tihom i vedrom vremenu.
Advektivna slana ‐ naslage leda, obično u vidu kristalastog pokrivača
na predmetima čija je površina dovoljno hladna da dovede do
direktne sublimacije vodene pare iz vazduha koji sa tom površinom
dolazi u dodir, obično putem advekcije. Advektivna slana se stvara
uglavnom na vertikalnim izloženim površinama, naročito tokom
hladnog dijela godine kad u neku oblast naglo prodre relativno topao t
i vlažan an vazduh, posle perioda dugotrajnih i jakih mrazeva.
48

Inje ‐ naslage leda koje obično nastaju zamrzavanjem prehlađene magle
ili kapljica oblaka na predmetima čija je površinska temperatura ispod
ili malo iznad 0°C. 0
Postoje tri vrste inja: meko, tvrdo i ledeno inje.
Poledica ‐ glatke, kompaktne naslage leda, obično providne, koje
nastaju zamrzavanjem prehlađenih kapljica rosulje ili kišnih kapi na
predmetima čija je površinska temperatura ispod ili malo iznad 0°C. 0
Poledica pokriva sve predmete čija je površina izložena padavinama.
Nastaje na tlu i u njegovoj blizini, kada kapljice rosulje ili kišne k
kapi
padaju kroz debeo sloj vazduha čija je temperatura niža a od tačke
mržnjenja.
49

Kiša ‐ padanje kapljica vode u tečnom stanju iz oblaka.
Prečnik i koncentracija kišnih kapi se znatno mijenjaju sa intenzitetom
padavina, a naročito u zavisnosti od karaktera (neprekidna kiša, pljusak
kiše, olujna kiša a itd.).
Prehlađena (ledena) kiša ‐ kiša čije kapljice imaju temperaturu nižu u od 0°C. 0
Rosulja (sipeća a kiša)
‐ dosta ujednačene ene padavine iz oblaka, koje se sastoje
od vrlo sitnih kapljica vode, na veoma malom međusobnom rastojanju.
Rosulja je vrsta kiše,
čije kapljice obično imaju prečnik manji od 0,5 mm.
Kapljice gotovo lebde, čineći i tako vidljivim i najslabija kretanja
vazduha. Rosulja pada isključivo ivo iz niskih stratusa.
50

Snijeg ‐ padanje ledenih kristala (pojedinačnih nih ili razgranatih) iz
oblaka.
Oblik, veličina ina i koncentracija sniježnih nih kristala dosta zavise od
temperature na kojoj se stvaraju i uslova pod kojima se razvijaju.
Sniježne ne padavine obično sadrže e razne vrste sniježnih nih kristala. Na
sniježnim nim kristalima se često nalaze sitne kapljice zaleđene vode. . Pri
temperaturi od oko −5°C C kristali su obično razgranati i formiraju
sniježne ne pahuljice.
Zrnasti sneg ‐ padanje veoma sitnih bijelih i neprozirnih zrnaca leda
iz oblaka. Ova zrnca su dosta spljoštena ili izdužena. Prečnik im je
obično manji od 1mm.
51

Sniježna na mećava
‐ skup
čestica snijega koje sa tla podiže e dovoljno
jak i turbulentni vjetar. Postoje dvije vrste ove pojave: niska sniježna
na
mećava i visoka sniježna na mećava.
Ledene iglice ‐ padanje iz vedrog neba veoma sitnih ledenih kristala,
često toliko sićušnih da izgleda kao da lebde u vazduhu. Formiraju
se pri temperaturama nižim im od −10°C; obično su sastavljene od
dobro razvijenih kristala ili pločica,
čiji prečnik najčešće e iznosi oko
100 mikrona.
Sugradica ‐ padanje prozirnih ledenih zrnaca iz oblaka. Ova zrnca su
skoro uvijek loptastog, a ponekad kupastog oblika. Njihov prečnik
može e da dostigne 2 mm ili, čak, da bude veći.
Krupa ‐ padanje bijelih i neprozirnih ledenih zrnaca iz oblaka. Zrnca
krupe su obično u obliku kupe ili su loptasta. Njihov prečnik može
da dostigne 5 mm.
52

Grad ‐ padanje providnih, ili djelimično ili potpuno neprovidnih zrna
leda (zrna grada), obično loptastog, kupastog ili nepravilnog oblika, čiji
je prečnik obično između 5mm i 50 mm.
Krupa i grad nastaju u oblaku kada gornji dio oblaka ima niske
temperature, ispod 0 0 C. Tada iz gornjeg dijela oblaka padaju ledeni
kristalići. i. Kada ti kristali prolaze kroz niži i sloj oblaka, koji je sastavljen
od vodenih kapljica, kristali se slijepljuju sa vodenim kapljicama, one o
se zaleđuju i zajedno obrazuju krupu.
Zrna krupe koja su tako nastala mogu se ponovo dizati, nošena
uzlaznim strujanjem vazduha u oblaku. Tom prilikom se oko zrna dalje d
kupi vlaga, kapljice vode ili kristali leda koji se nalaze u oblaku,
zamrzavaju se na ledenom zrnu, stvarajući i tako nove slojeve leda.
Kada ledena zrna dovoljno otežaju i kada ih uzlazna struja vazduha ne
može e više e dizati ili održavati u lebdjenju, onda ona u obliku grada ili
krupe, padaju na tlo.
Zavisno od snage vjetra i temperature donjeg sloja vazduha, zavisi
dimenzija i brzina zrna u padu.
Najveća a zabeležena ena težina zrna grada je jedan kilogram.
53

Prema intenzitetu padavine se dijele u tri grupe:
slabe padavine,
umjerene padavine i
jake (guste) padavine.
Kada se govori o karakteru padavina, , razlikuju se:
padavine sa prekidima i
neprekidne padavine.
54

‣ Litometeori
Litometeori se definišu u kao meteori sastavljeni od skupa, pretežno
čvrstih,
čestica koje nisu vodenog sastava. Čestice lebde u vazduhu, ili
su vjetrom podignute sa tla.
Litometeori koji imaju uglavnom karakter lebdećih
čestica u atmosferi
su: suva zamućenost, prašinska zamućenost i dim. Oni se sastoje od
veoma sitnih čestica prašine, morske soli ili produkata sagorijevanja
(npr. od šumskih požara).
Litometeori koji nastaju usled dejstva vjetra su: niska i visoka
prašinska ili pješčana
mećava, prašinska ili pješčana oluja i prašinski
ili pješčani vihor.
55

Suva zamućenost
‐ lebdjenje u atmosferi izuzetno sitnih, suvih čestica,
nevidljivih golim okom, koje su toliko brojne da od njih vazduh postaje
obojen nijansom opala. Suva zamućenost daje udaljenim sjajnim
objektima, ili svjetiljkama koje se vide kroz nju, žućkastu ili crvenkastu
nijansu, a tamnim objektima plavičastu.
astu.
Prašinska zamućenost
‐ lebdjenje u atmosferi prašine ili sitnih čestica
pijeska podignitih sa tla prašinskom ili peščanom olujom prije početka
osmatranja.
Dim ‐ lebdjenje u atmosferi sitnih čestica nastalih kao proizvod
sagorijevanja. Dim u velikim količinama inama može e se osjetiti i po mirisu.
56

Prašinska ili pješčana mećava
‐ skup čestica prašine ili pijeska koje su
dovoljno jakim i turbulentnim vjetrom podignute sa tla na malu ili i
umjerenu visinu, na mjestu osmatranja ili u njegovoj blizini. Pored P
vjetra (njegove brzine i udara), pojava ovih litometeora zavisi i od
prirode, stanja i stepena suvoće e tla.
Prašinska ili pješčana oluja ‐ skup čestica prašine ili pijeska koje je
snažan an i turbulentan vjetar podigao sa tla na velike visine. Prednja
strana prašinske ili pješčane oluje može e da ima izgled širokog i visokog
zida koji se relativno brzo kreće e i često je praćen kumulonimbusom,
koji može e da bude skriven česticama prašine ili pijeska.
Prašinski ili pješčani vihor ‐ skup čestica prašine ili pijeska koje su,
ponekad zajedno sa sitnim otpacima, podignute sa tla, u vidu
vrtložnog stuba koji može e da bude različitih itih visina, malog prečnika i
približno vertikalne ose.
57

‣ Fotometeori
Fotometeori su optičke pojave prouzrokovane refleksijom, refrakcijom,
difrakcijom ili interferencijom sunčeve ili mjesečeve eve svjetlosti.
Fotometeori se mogu osmotriti:
• na oblaku ili u njemu: halo, korona (vijenac), irizacija i glorija;
• na nekom drugom hidrometeoru ili litometeoru ili u njemu: halo,
korona (vijenac), glorija, duga, biskupov prsten i zraci sumraka;
• na manje ili više e vedrom nebu: fatamorgana, treperenje, svjetlucanje,
zeleni bljesak i boje sumraka.
58

Halo pojave ‐ grupa optičkih pojava koje se manifestuju u vidu
svjetlećih prstenova, lukova, stubova ili žarišta, i nastaju refrakcijom ili
refleksijom svjetlosti na ledenim kristalima koji lebde u atmosferi
(cirusni oblaci, ledene iglice itd.).
Mogu biti:
‣ Mali halo,
‣ Veliki halo,
‣ Svetleći i stub ,
‣ Gornji i donji tangentni lukovi,
‣ Gornji i donji cirkumzenitalni lukovi,
‣ Parhelijski krug,
‣ Slika Sunca („Donje(
Sunce”).
59

Korona (vijenac) ‐ jedna ili više e serija (rijetko više e od tri) obojenih
prstenova relativno malog prečnika, sa Suncem ili Mjesecom u centru.
U svakoj seriji unutrašnji nji prsten je ljubičast ili plav, a spoljni crven.
Irizacija ‐ boje koje se javljaju na oblacima, ponekad pomiješane,
ponekad u obliku pruga skoro paralelnih sa ivicom oblaka. Preovlađuju
zelena i ružičasta boja, često pastelnih nijansi.
Glorija ‐ jedna ili više e serija obojenih prstenova, koje osmatrač vidi oko
svoje sjenke na oblaku (sastavljenom uglavnom od mnoštva sitnih
vodenih kapljica), ili na magli, ili (vrlo rijetko) na rosi. Obojeni
prstenovi nastaju zbog difrakcije svetlosti.
60

Duga ‐ skup koncentričnih nih lukova čije se boje smjenjuju od ljubičaste
do crvene, koje sunčeva ili mjesečeva eva svjetlost stvara na podlozi koju
čine vodene kapljice (kišne kapi, kapljice rosulje ili magle) u atmosferi.
Duga je uglavnom posledica refrakcije i refleksije svjetlosti. Kad K
je
stvorena od sunčeve svjetlosti, boje su obično jasne za razliku od
mjesečeve eve svetlosti kada su boje mnogo slabije ili ih ponekad nema.
61

Fatamorgana (miraž) ‐ optička varka u vidu, uglavnom, nepokretnih
ili zatalasanih, jednostrukih ili umnoženih, uspravnih ili obrnutih
vertikalno izduženih ili skraćenih odraza udaljenih objekata. U
fatamorgani, objekti se ponekad „vide” znatno iznad ili ispod
horizonta, nego što su u stvarnosti.
Treperenje ‐ prividno treperenje objekata na Zemljinoj površini
posmatranih u horizontalnom pravcu. Javlja se uglavnom iznad
kopna pri intenzivnom sijanju Sunca. Može e znatno smanjiti
vidljivost.
62

‣ Elektrometeori
Elektrometeori predstavljaju optičke ili zvučne manifestacije
atmosferskog elektriciteta.
Elektrometeori se pojavljuju kao diskontinuitetna električna
pražnjenja (munja, grmljavina) ili kao manje‐vi
više e kontinuirana pojava
(Vatra Sv. Elma, polarna svetlost).
Grmljavina ‐ jedno ili više e naglih električnih pražnjenja, koja se
ispoljavaju bljeskom svjetlosti (munja − sijevanje) i jakim praskom ili
potmulom tutnjavom (grmljenje).
Pojava grmljavina je vezana za konvektivne oblake. Grmljavine su
najčešće e praćene padavinama koje su pljuskovitog karaktera (kiša,
snijeg, krupa, ledena zrnca i grad) kada dopiru do tla.
63

Munja (sijevanje) ‐ svjetlosna manifestacija naglog električnog
pražnjenja iz oblaka ili u samom oblaku, ili rjeđe, , iz visokih građevina
na tlu ili planina.
64

Grmljenje ‐ jak prasak ili potmula tutnjava koji prate munju.
Vatra Sv. Elma (Svjetlost sv. Ilije) ‐ više e ili manje neprekidno,
svijetleće e električno pražnjenje u atmosferi, slabog ili umerenog
intenziteta, koje se javlja iz isturenih šiljatih predmeta na Zemljinoj
površini (gromobrana, vjetrokaza, brodske snasti).
Polarna svjetlost (aurora) ‐ svjetlosna pojava u visokim slojevima
atmosfere, koja se javlja u obliku svijetlećih ih lukova, pruga, draperija ili
zavjesa.
65

HVALA NA PAŽNJI !
66

PITANJA
67