5. Vazdusne mase, frontovi, ciklone

5. VAZDUŠNE MASE, FRONTOVI, CIKLONE
NASTAVNA PITANJA:
1. Pojam, formiranje i klasifikacija vazdušnih masa
2. Vazdušni frontovi
3. Ciklone i anticiklone
4. Vremenske nepogode
5. Oluje i nevere u Jadranskom moru
LITERATURA:
- Brčić I., Pomorska meteorologija i okeanografija, Bar, 2007.
- Cadez M., Meteorologija, Bigz, 1973.
- Simović A., Pomorska meteorologija, Zagreb, 1978.
- Gelo B., Opća i prometna meteorologija, Zagreb, 1994.
- Enciklopedija – Wikipedija
- Sajt W.M.O
- Internet tekstovi i fotografije.
1

1.Pojam, formiranje i klasifikacija vazdušnih masa
Ako se vazduh duže vremena nalazi nad jednorodnom podlogom kopna ili mora, postepeno
dobija fizičke osobine tipične za dotičnu sredinu.
Podloga nad kojom se vazduh nalazi može biti kopno, more, šuma, stepa, snijegom pokrivena
brda, pustinja i td.
Različite podloge imaju različita svojstva u smislu zagrijavanja i vlaženja vazduha nad
sobom.
Takav relativno jednorodan vazduh, koji ima horizontalne dimenzije od 500 do 5000 km, a
vertikalne od 1 do 20 km nad kopnenom ili vodenom površinom, naziva se vazdušna masa.
Od fizičkih osobina neke vazdušne mase zavisiće temperatura, vlažnost vaduha, magla,
vidljivost, vjetar, oblačnost, padavine itd.
Vazdušne mase ne miruju, već se kreću iz jednog područja u drugo, pri čemu doživljavaju
bitne promjene.
Kada se vazdušna masa kreće preko površine čije su karakteristike drugačije od područja
njenog formiranja, tada se njene osobine postepeno mijenjaju, transformišu, odozdo nagore,
usled dodira ili zračenja podloge.
Rejoni u kojima se formiraju (nastaju) vazdušne mase nazivaju se izvorišni rejoni.
Vazdušne mase se mogu podijeliti prema termičkoj karakteristici i prema geografskom
položaju formiranja vazdušne mase.
Termički karakter vazdušne mase se obično određuje prema temperaturi vazdušne mase i
podloge pod njom.
Topla vazdušna masa je ona čija je temperatura viša, a hladna vazdušna masa ona čija je
temperatura niža od temperature podloge nad kojom se vazdušna masa nalazi.
Stratifikacija vazdušne mase je, pored temperature i vlažnosti vazduha, osnovna veličina koja
karakteriše vazdušnu masu i može biti: stabilna ili nestabilna, zavisno od toga da li
temperatura u toj vazdušnoj masi opada ili raste sa porastom visine.
U zavisnosti od karaktera podloge nad kojom se vazdušna masa duže nalazi, vazdušne mase
se dijele na kontinentalne i morske (maritimne).
Po geografskom položaju formiranja vazdušne mase, vazdušne mase se dijele na:
arktičke vazdušne mase (A),
umjerenoširinske vazdušne mase (U),
tropske vazdušne mase (T) i
ekvatorijalne vazdušne mase (E).
2

Vazdušna masa se može i pobliže označiti užim geografskim rejonom: sibirska, sredozemna,
baltička, maloazijska vazdušna masa i sl.
Morski arktički vazduh 1 • MAV • mA
Kontinentalni arktički vazduh • KAV • kA
Morski umjerenoširinski vazduh • MUV • mU
Kontinentalni umjerenoširinski
vazduh
• KUV • kU
Morski tropski vazduh • MTP • mT
Kontinentalni tropski vazduh • KTP • kT
Ekvatorijalni vazduh • EV • E
1 Na južnoj hemisferi su Antarktičke vazdušne mase
3

Morski arktički vazduh ima svoju izvorišnu oblast u predjelu Grenlanda i Špicberga. On ima
nisku temperaturu i malu apsolutnu vlagu. Maritimne osobine dobija kada miruje ili se sporo
kreće iznad nekog predjela gdje vodene mase nisu zamrznute. To je stabilan vazduh u kojem
je dobra vidljivost, ako u njemu nema magle. Ovaj vazduh dolazi u Evropu preko Norveškog
mora i Skandinavije, ali se pri tome njegovi niži slojevi zagrijavaju i ovlaže, te postane
nestabilan. Usled toga, u njemu se obrazuju konvektivne struje i konvektivna oblačnost .
Kontinentalni arktički vazduh ima svoj izvorišni rejon iznad Grenlanda, Arktika i Antarktika.
I ako se ovaj vazduh formira iznad mora, on ima kontinentalne osobine, jer su ta mora pod
ledom i snijegom. Ove vazdušne mase su hladne, suve i stabilne, ali dok se prošire do srednje
Evrope one donekle izgube svoju prvobitnu hladnoću, usled znatne udaljenosti od svoje
izvorišne oblasti. Ipak, zimi pri kretanju preko kontinenta, one ostaju stabilne i imaju malu
relativnu vlažnost.
Morski umjerenoširinski vazduh formira se na visokim geografskim širinama od 50 0 do 70 0
sjeverne geografske širine na Atlantskom okeanu u toku ljeta, ili u Kanadi zimi.
Ove vazdušne mase se zimi stvarno formiraju na kontinentalnim oblastima, ali se pri svom
kretanju ka Evropi duže zadržavaju iznad Atlantskog okeana, tako da one dobijaju maritimna
(morska) svojstva.
U Evropu ovaj vazduh dolazi između Islanda i Velike Britanije. Pošto ovaj vazduh dolazi
preko tople Golfske struje, on postaje veoma vlažan i zagrijava se u nižim slojevima, što u
toku zime izaziva labilnost sa gomilastim oblacima. Pri prodoru morske umjerenoširinske
vazdušne mase u srednju Evropu, zimi se primjećuje povišenje temperature vazduha u nižim
slojevima, tj. ublažavanje oštrog mraza, ali na visini temperatura opada. Svježi
umjerenoširinski vazduh donosi snijeg na srednjeevropskim planinama, čija je nadmorska
visina oko 500 m. U toplijem godišnjem dobu ovaj vazduh pri svome dolasku u srednju
Evropu izaziva često hladno, nestalno i kišovito vrijeme, gdje ponekad dolaze do izražaja i
lokalni vremenski uticaji. Vidljivost u umjerenoširinskoj vazdušnoj masi je uopšte dobra i
iznosi od 20 do 50 km.
Kontinentalni umjerenoširinski vazduh ima svoju izvorišnu oblast u sjevernim krajevima
Evrope, Skandinavije, Finske i evropskog dijela Rusije. Zimi se kontinentalni
umjerenoširinski vazduh odlikuje veoma niskim temperaturama u prizemnim slojevima, gdje
se obrazuju jake prizemne inverzije. Apsolutna vlaga kontinentalno umjerenoširinskog
vazduha je mala, a relativna vlažnost je velika. U dubini kontinenta mogu se javiti magle i
slabo padanje snijega. Preko dana se obrazuju kumulus oblaci i slojeviti oblaci srednjih visina.
Vidljivost u ovoj vazdušnoj masi je umjerena i iznosi 10 do 20 km.
Morski tropski vazduh ima izvorišnu oblast u suptropskom dijelu Atlantskog okeana kod
Azorskih ostrva, gdje stalno vlada visok vazdušni pritisak. Ovaj se vazduh često formira i u
oblasti Sredozemnog mora. Polazeći iz oblasti Azora morski tropski vazduh se kreće preko
Atlanskog okeana i dolazi u Evropu sa jugozapada ili zapada. U predjelu formiranja, morski
tropski vazduh je malo stabilan, ali pri kretanju ka sjeveru njegova stabilnost raste. U njemu
se zimi javljaju magle, slojeviti oblaci i sipeća kiša. U slučaju kada se ovaj vazduh formira
iznad Sredozemnog mora pa se proširi u Srednju Evropu, slojeviti oblaci i magle tada
iščezavaju pod dejstvom fenskog strujanja. Vidljivost je umanjena.
Kontinentalni tropski vazduh uglavnom ima izvorište u suptropskim pustinjama sjeverne
Afrike i Arabije, a u ljetnje doba i u južnom dijelu umjerenog pojasa, tj. u Maloj Aziji i nad
južnim dijelom Balkanskog poluostrva. Ove vazdušne mase su suve i tople i sadrže mnoge
4

čestice prašine iz pustinja koje se nalaze u sjevernoj Africi. Kontinentalni tropski vazduh
struji u naše krajeve sa juga ili jugoistoka. Ovo strujanje ima često padajući karakter, usled
čega preovlađuje vedro vrijeme.
2. Vazdušni frontovi
Različito zagrijvanje Zemljine površine i, u vezi s tim, nastala opšta cirkulacija u atmosferi
ima za posledicu formiranje frontova ili frontalnih zona.
Uzana granična zona koja razdvaja dvije vazdušne mase sa znatno različitim meteorološkim
elementima (atmosferski pritisak, temperatura, vlažnost, vjetar i dr.) naziva se razdvojni sloj,
granični sloj, ili vazdušni front.
Vazdušni front ne leži horizontalno već koso i jednim dijelom dodiruje Zemljinu površinu.
Horizontalna širina razdvojne površine je od nekoliko kilometara do 300 km, a vertikalna
širina iznosi od 100 do 1000 m.
Slika: Vertikalni prejsek vazdušnog fronta
Front koji dijeli dvije glavne vazdušne mase različitog geografskog porijekla zove se glavni
front.
5

Glavni frontovi na Zemlji su:
arktički front (između arktičke i polarne vazdušne mase)
umjerenoširinski front (između polarne i tropske vazdušne mase) i
tropski front (između tropske i ekvatorijalne vazdušne mase)
Klasifikacija frontova može se izvršiti na razne načine.
Prema karakteru kretanja dijele se na stacionarne i dinamičke, tople i hladne frontove, a
prema broju vazdušnih masa, na proste i složene.
Prosti su oni koji dijele dvije različite vazdušne mase (topli i hladni frontovi), dok su složeni
oni koji dijele tri ili više različitih vazdušnih masa (frontovi okluzije).
Stacionarni front.
Kod stacionarnog fronta izobare su paralelne sa frontom. Položaj izobara (tj. polje pritiska)
određuje pravac vjetra. Stacionarnim frontom smatra se onaj kod kojeg su vjetrovi u hladnoj i
toploj vazdušnoj masi paralelni sa frontom, odnosno kada su vazdušne mase paralelne jedna
drugoj .
Topli vazdušni front. Kada neka topla (toplija) vazdušna masa struji prema hladnoj
(hladnijoj) vazdušnoj masi, koja ili miruje ili se sporije kreće u istom pravcu, tada će nastati
nastup toplog vazduha na hladni vazduh. Hladan vazduh pod pritiskom toplog vazduha, koji
se brže kreće, postavlja se u vidu položenog klina, a topli vazduh nadilazi iznad hladnog i
uzdiže se po strmoj ravni klina hladnog vazduha i obrazuje uzlazno strujanje toplog vazduha.
Granični sloj toplog (bržeg) i hladnog (odstupajućeg) vazduha naziva se topli front.
6

U slučaju tipičnog toplog fronta, posmatrač ispred toplog fronta posmatra karakterističan
neprekidan oblačni sistem.
Na 800 km i više ispred nadolazećeg fronta pojavljuju se visoki perjasti cirus oblaci, koje brzo
zamjenjuju cirostratus oblaci. Iza njih slijede altostratus oblaci i na kraju nimbostratus oblaci
praćeni niskim oblacima ružnog vremena (Fractocumulus i Fractostratus). Približavanjem
srednjih altostratus oblaka javljaju se predfrontalne padavine čija širina iznosi od 300 do 400
km. U početku su slabe, zatim se pojačavaju kako se front približava, a prestaju čim front
prođe ili nešto kasnije.
Vidljivost opada s prolazom fronta.
Brzina kretanja toplog fronta je 20 do 40 km/h.
Vazdušni pritisak opada pri približavanju toplog fronta, a naročito opadne u momentu
prelaska fronta.
Vjetar takođe mijenja smjer po prelasku toplog fronta.
Širina zone frontalne magle koja se ponekad obrazuje u toplom frontu je 100 do 200 km.
Hladni vazdušni front.
Kada se topla (toplija) vazdušna masa kreće polako ili miruje, i ako ga napadne hladni
(hladniji) vazduh koji se kreće brže od toplog, tada će se podvući ispod toplog fronta u vidu
klina i podizaće topli i lakši vazduh uvis. Granični sloj između hladnog (bržeg) i toplog
(sporijeg) vazduha naziva se hladni front.
Prema brzini nastupanja, hladni vazdušni frontovi mogu se podijeliti na:
hladni front I reda (spori) i
hladni front II reda (brzi)
Zajedničke osobine svih hladnih vazdušnih frontova su:
- velika kondenzacija vodene pare i oblačnost koja prouzrokuje jake, ali kratke
padavine i
- tendencija atmosferskog pritiska - do prelaza pritisak nepravilno opada, a u
toku prelaza fronta javlja se iznenadni porast pritiska.
Približavanjem fronta, prvo će se zapaziti cirokumulus oblaci, zatim altokumulus i altostratus
oblaci, a iza njih slijede kumulus, kumulonimbus i nimbostratus oblaci. Prolaskom fronta
dominiraju kumulus oblaci jakog vertikalnog razvoja i kumulonimbus oblaci ili nimbostratus
oblaci praćeni niskim oblacima ružnog vremena s jakim padavinama (pljuskovima i
grmljavinom).
Hladni vazdušni front I reda javlja se obično izvan oblasti depresija. Frontovi se kreću
sporo ili skoro stacioniraju. Frontalna površina je do znatne visine ujedno i površina uzlaznog
strujanja. U tom slučaju, topli vazduh ne slijedi klin hladnog vazduha, već se uzdiže
vertikalno i iznad frontalne površine javlja se sloj nimbostratus, altostratus, cirostratus oblaka.
Ispred same linije fronta uzlazno kretanje toplog vazduha je burnije i zato se stvaraju
kumulonimbus oblaci. Javlja se isti oblačni sistem kao kod toplog fronta, ali obrnutim
redosledom.
7

Hladni vazdušni front II reda obrazuje se u oblasti ciklona gdje su jaki horizontalni
gradijenti pritiska. Kreće se vrlo brzo i samo donji dio frontalne površine ima burno uzlazno
strujanje, što izaziva stvaranje gomilastih kumulonimbus oblaka iz kojih se izlučuju
kratkotrajni i jaki pljuskovi padavina. Ispred hladnog fronta II reda pojavljuju se altokumulus
oblaci kao predznaci dolaska fronta i pogoršanja vremena. Hladni front II reda prvenstveno se
pojavljuje u ljetnjoj polovini godine i uvijek je praćen olujnim stanjem.
Front okluzije.
Frontovi okluzije su kombinacija toplog i hladnog vazdušnog fronta. S obzirom na način
nastanka ovog fronta, okluzija je uslovljena sa tri različite vazdušne mase - sa dvije hladne i
sa jednom toplom. Dvije hladne mase su u neposrednoj vezi uz površinu zemlje, a treća topla
pluta iznad njih.
Zavisno od karakteristika vazduha iz hladnog fronta koji pristiže, odnosno potiskuje drugi dio
hladnog vazduha ispred toplog fronta, mogu se javiti dva tipa okluzije:
okluzija sa karakterom toplog fronta (topli front okluzije), kada hladan vazduh iza hladnog
fronta sustiže hladniji vazduh ispred toplog fronta i
okluzija sa karakterom hladnog fronta (hladni front okluzije), kada hladniji vazduh iza
hladnog fronta sustiže hladan vazduh ispred toplog fronta.
Okluzija sa karakterom toplog fronta.
Manje hladan vazduh se u izvjesnoj mjeri izdigao iznad površine koja razdvaja klin više
hladnog vazduha od manje hladnog vazduha. Razdvojna površina između toplog vazduha i
manje hladnog vazduha nalazi se na visini.
8

Ovaj tip okluzije je česta pojava. Normalan je i zimi kada prilikom kretanja ciklona (sistema
frontova) s mora na kopno nastaje okluzija jer je vazduh nad kontinentom hladniji nego nad
okeanom.
Okluzija sa karakterom hladnog fronta.
Kod okluzija sa karakterom hladnog fronta postoji topli, manje hladan i više hladan vazduh
(znatno gušći) koji sustiže i podilazi manje hladan vazduh ispred sebe. Ovaj tip okluzije nije
čest, a stvara se u Evropi, najviše ljeti. Nad Atlantikom vazduh je hladniji, a nad Evropom
prilično ugrijan, zato je vazduh ispred fronta topliji nego iza fronta pa okluzija ima karakter
hladnog fronta.
9

3. Ciklone i anticiklone
Neravnomjerna raspodjela vazdušnog pritiska uslovljava postojanje baričkih sistema, koji se
na meteorološkim kartama prikazuju izobarama, i to:
predio niskog vazdušnog pritiska (ciklon)
predio visokog vazdušnog pritiska (anticiklon)
međusistemi :
- dolina,
- greben i
- sedlo.
Ciklon
3.1. Ciklon (depresija).
Ciklonom ili vazdušnom depresijom naziva se predio gdje je vazdušni pritisak niži od 1013
mbar. U središtu ciklona vazdušni pritisak je najniži, a prema periferiji pritisak se povećava.
Raspodjela vazdušnog pritiska je dosta pravilna, a izobare su obično zatvorene krive linije
koje imaju okruglast ili eliptični oblik. Strujanje vazduha je od periferije prema središtu, ali
usled raspodjele sila koje djeluju na pokretne vazdušne čestice, vazdušne struje konvergiraju
ka središtu, tj. imaju vrtložni tok.
Depresije i cikloni su u suštini iste tvorevine, ali pojedini autori prave razliku između njih,
najviše zbog geografskog mjesta nastanka i po prostranstvu koje zahvataju. Prosječni prečnik
depresije je od 2500 do 3000 km, a ciklona oko 600 km. Horizontalni gradijenti vazdušnih
pritisaka depresije i ciklona su različiti zbog površina koje zahvataju. Ako je u centru pritisak
960 mbar, a na periferiji 1020 mbar, gradijenti kod ciklona su od 27 do 33 mbar/111km; a kod
depresija 7 mbar/111km. Najveća brzina vjetra registrovana u ciklonu bila je 75 m/s
(270km/h).
10

Tropski ciklon.
Vrtložna strujanja i vetar u ciklonu i anticiklonu
U pojedinim tropskim pojasevima okeana sjeverne i južne hemisfere, približno između
paralela 8 0 i 20 0 geografske širine, povremeno se stvaraju posebni barički sistemi sa
karakteristikama oluje. To su tzv. tropski cikloni sa vjetrovima jačine 75 čv i više. Slični su
ciklonama izvantropskih širina, ali se od njih razlikuju po mnogim značajnim osobinama.
Osnovna razlika je u strukturi između tropskog ciklona i izvantropske (ekstratropske) ciklone
mnogo manji prečnika (približno 1/3 prečnika izvantropske ciklone, oko 100-300 M), ali
mnogo veća jačina vjetra (barički gradijent blizu središta iznosi 15 -16 mbar, odnosno vjetar
jačine iznad 150 čv) i mnogo niži atmosferski pritisak u njegovom centru (920-980 mbar).
Tropske ciklone su simetrične, područje izobara obično je eliptično, dok je centar izobare
gotovo pravilna kružnica. U tropskom ciklonu posebno su izraženi predjeli jakih baričkih
gradijenata i vjetrova orkanske jačine. Cirkulacija u donjim slojevima ciklona slična je
cirkulaciji ciklone (izvantropske) u fazi okluzije. Skretanje vjetra od smjera gradijenta iznosi
35-40 0 u desnom zadnjem kvadrantu, a 20-25 0 u lijevom prednjem kvadrantu. Na visini niskih
oblaka vazduh struji već po izobarama. Nemaju izrazitu temperaturnu razliku kao ciklone jer
se uglavnom kreću u vazdušnoj masi jednolične temperature, a rjeđe između vazdušnih masa
različitog toplinskog stanja. Količine padavina su velike a javljaju se sa olujnim pljuskovima.
11

Osim orkanskih talasa koje izaziva veoma razvijen tropski ciklon, u samom centru (pritisak je
niži od pritiska okoline samo za 1-2 mbar) javlja se i zona tišina s vedrim nebom (široka do
20 M), tzv. oko ciklona.
To razvedravanje može potrajati sat-dva, što je razlika od ciklone izvantropskih širina.
Tropske ciklone su simetrične, područje izobara obično je eliptično, dok je centar izobare
gotovo pravilna kružnica. U tropskom ciklonu posebno su izraženi predjeli jakih baričkih
gradijenata i vjetrova orkanske jačine. Cirkulacija u donjim slojevima ciklona slična je
cirkulaciji ciklone (izvantropske) u fazi okluzije. Skretanje vjetra od smjera gradijenta iznosi
35-40 0 u desnom zadnjem kvadrantu, a 20-25 0 u lijevom prednjem kvadrantu. Na visini niskih
oblaka vazduh struji već po izobarama. Nemaju izrazitu temperaturnu razliku kao ciklone jer
se uglavnom kreću u vazdušnoj masi jednolične temperature, a rjeđe između vazdušnih masa
različitog toplinskog stanja. Količine padavina su velike a javljaju se sa olujnim pljuskovima.
Osim orkanskih talasa koje izaziva veoma razvijen tropski ciklon, u samom centru (pritisak je
niži od pritiska okoline samo za 1-2 mbar) javlja se i zona tišina s vedrim nebom (široka do
20 M), tzv. oko ciklona.
To razvedravanje može potrajati sat-dva, što je razlika od ciklone izvantropskih širina.
Učestalost tropskih ciklona manja je od ciklona umjerenih širina. Opažaju se u određeno doba
godine i na određenim područjima, samo iznad okeanskih površina s veoma toplom i vlažnom
vazdušnom masom.
Naročitu pažnju treba obratiti meteorološkim upozorenjima o kretanju ciklona i praćenju
predznaka približavanja tropskog ciklona.
Postanak i faze razvoja tropskog ciklona. Tropski cikloni nastaju u pojasu između 10 0 i 20 0
geografske širine, kako na sjevernoj tako i na južnoj Zemljinoj polulopti. Stvaraju se samo
iznad površine mora i okeana, i to samo onih čija je temperatura na površini viša od 27 0 C.
Čim stignu u veće širine, odnosno iznad kopna, oni naglo slabe i nestaju.
Postoji nekoliko oblasti u svijetu u kojima nastaju gotovo svi tropski cikloni. To su:
- Karipsko more i Meksički zaliv, gdje su poznati pod imenom hariken,
- Arabijsko more i Bengalski zaliv, gdje se takođe zovu harikeni, ali i
uragani i cikloni,
- oblast oko Filipina, gdje ih nazivaju bajagos,
- Južno kinesko more, gdje nose ime tajfun,
- oblast istočno od Madagaskara, gdje su, po istoimenom ostrvcetu,
dobili ime mauricijusorkani i
- oblast sjeveroistočno od Australije, u okolini ostrva Novi Hebridi, Fidži
i Samoa, gde ih zovu vili viliz.
Postoje i dvije teorije o postanku tropskih ciklona:
dinamička (frontna) i
fizička (konvektivna).
12

Najvjerovatnije je da faktori jedine i druge teorije djeluju istovremeno u stvaranju tropskih
ciklona.
Dinamička (frontna) teorija za stvaranje vrtložnog strujanja uslovljava razlike u temperaturi
dviju vazdušnih masa, dva suprotna strujanja (NE i SE pasat) i jako uzlazno strujanje
vazduha. Pri dolasku relativno hladnog vazduha iz umjerenih širina tropski se vazduh diže
uvis klinom hladnog vazduha. To dovodi do snažnog oslobađanja toplotne energije i stvaranja
uslova za razvoj tropskog ciklona. Zato većina savremenih meteorologa tropske ciklone
smatra kao poremećaje koji se javljaju na intertropskim frontama .
Fizička (konvektivna) teorija uslovljava postojanje ovih faktora: vazduh, mora biti topao i
vlažan. Vertikalni gradijent temperature mora biti toliki da može nastupiti uzlazno strujanje
do granice troposfere. Uzlaznim strujanjem obližnjeg vlažnog vazduha kondenzuje se i
oslobađa latentna toplota koja daje energiju samom ciklonu. Devijacijska sila rotacije Zemlje
mora biti dovoljno aktivna da bi se njenim uticajem razvilo vrtložno strujanje vazduha. Zato
početak tropskih ciklona nije na samom geografskom ekvatoru, već na određenoj udaljenosti
od njega (na granici zone tišine). Uz sve uslove stup vazdušnog vrtloga postaje stabilan i
zaštićen od mogućih vanjskih uticaja koji ga mogu uništiti.
Život tropskog ciklona ima četiri odvojene faze razvoja:
1. formiranje,
2. sazrijevanje,
3. zrelost i
4. raspadanje.
Formiranje. Ciklonska cirkulacija se razvija, brzina vjetra blizu centra ciklona raste do
orkanske jačine (64 čv). Atmosferski pritisak pada do 1000 mbar. Ta faza može trajati
nekoliko dana, a može se završiti i u pola dana, ili još brže.
Sazrijevanje. Pritisak u centru ciklona i dalje pada, a brzina vjetra raste, ali je ciklon još uvijek
ograničen na malu površinu.
Zrelost. Pritisak u centru ciklona ostaje približno na prijašnjoj vrijednosti, ali se površina
orkanskih vjetrova širi. Njezin je poluprečnik oko 150 do 200 M, a poluprečnik površine
olujnih vjetrova do približno 300 M. U pojedinom slučaju razlike tih prosječnih vrijednosti
mogu biti velike.
Raspadanje. Površina zahvaćena ciklonom i dalje se povećava, atmosferski pritisak u centru
raste, a jačina vjetra pada. Ciklon gubi svoje tropske karakteristike i postepeno se raspada.
Ako je ciklon nad okeanom, taj proces traje nekoliko dana. Nad kopnom se odvija mnogo
brže.
Tropski ciklon najčešće traje nekoliko dana. Obično se premješta prema zapadu, brzinom oko
20 km/h. Nastaju krajem ljeta i početkom jeseni. Obično se u toku godine javi 100 do 120
tropskih ciklona: do 90 na sjevernoj i do 30 na južnoj hemisferi.
Ozbiljnu opasnost za plovidbu predstavljaju veliki talasi koji su izazvani postojanjem
tropskog ciklona. Talasi ponekad prelaze visinu od 10 m i ruše sve pred sobom, dok mala
ostrva mogu sasvim da preplave.
Najveća katastrofa dogodila se 12. i 13.11.1970. godine, u Bangladešu u okolini grada
Čitagong. Ogromni talasi, uslovljeni tropskim ciklonom, tada su odnijeli između jednog i dva
miliona ljudskih života.
13

Upoređenje različitih atmosferskih poremećaja
Poremećaj
Ciklon
(depresija)
1500 M
Prečnik
Maksimalna
Trajanje
površine brzina vetra
nekoliko
dana
Tropski ciklon 20 – 400 M
nekoliko
dana
100 čvorova
150 čvorova
Tornado 1 M 1 - 2 sata 300 čvorova
Pijavica
(tromba)
1 - 10 m nekoliko sati −
3.2. Anticiklon
Anticiklon je predio iznad kojeg je vazdušni pritisak viši od 1013 mbar.
U središtu anticiklona najveći je vazdušni pritisak (obično veći od 1030 mbar), a prema
periferiji se smanjuje. Strujanje vazduha je od centra ka periferiji, takođe vrtložno.
Za razliku od rasporeda u ciklonu, izobare u anticiklonu su rjeđe (dalje jedna od druge) te su
manji i horizontalni gradijenti vazdušnog pritiska. Usled toga manje su brzine vjetra nego u
depresiji.
Gustina vazduha u anticiklonu je veća nego u ciklonu, pa se stoga u anticiklonu kretanju
suprotstavlja veći otpor trenja.
14

4. Vremenske nepogode
Vremenskim nepogodama nazivamo takve atmosferske pojave koje su karakteristične po:
nagloj kondenzaciji vodene pare u vidu nimbostratus i kumulonimbus oblaka,
električnim pražnjenjima (grmljavina),
pljuskovima (čak i gradom) i
jakim udarima vjetra.
Ako su pomenute vremenske nepogode malih razmera, zovemo ih nevere; ako je zahvaćeno
veće prostranstvo nazivamo ih oluje.
Atmosferske nepogode se dijele na:
toplotne (termičke) nepogode
frontalne (dinamičke) nepogode.
Toplotne nepogode su potpuno lokalnog karaktera i kratkotrajne su. Povoljne prilike za
njihovo nastajanje su: jednoličan pritisak vazduha, tišina, vlažan vazduh, nesmetano
djelovanje jake sunčeve insolacije.
Ove nepogode nastaju u ljetnjim periodima za vrijeme (ili odmah nakon) velike vrućine,
rijetko ujutro ili noću.
Jakim zagrijavanjem vazduha iznad vodene površine stvara se veća razlika temperature po
visini tg>1C/100m, što stvara labilnu atmosferu i dovodi do jakih vertikalnih strujanja
(naglo dizanje toplog vazduha i prolaz - pad hladnog vazduha u donje slojeve). Jaka kiša, kao
posledica nagle kondenzacije, lakše će pasti na zemlju niz silaznu struju hladnog vazduha
nego kada je protiv uzlazne struje toplog vazduha.
U predjelu uzlazne struje atmosferski pritisak će se smanjiti, a u predjelu silazne struje
donekle porasti, stvarajući na površini zemlje barometarski gradijent i vjetar koji će
izjednačiti razliku pritisaka i smanjiti snagu nepogode.
Frontalne nepogode nastaju na hladnom frontu (naročito II reda) pri prolazu neke duboke
depresije. Velika labilnost atmosfere, sa dovoljnom sadržinom vodene pare, predstavlja i
ovdje potrebne uslove za razvitak vremenske nepogode. Frontalne nepogode se mogu javiti i
na toplom vazdušnom frontu, ali one nikad nisu toliko jake i česte kao što je to slučaj na
hladnom vazdušnom frontu.
Vremenske prilike ispred frontalne nepogode su: atmosferski pritisak je nestalan, a zatim
pada, temperatura je dosta visoka i vlažnost vazduha je u porastu. Kao predznaci pojavljuju se
kumulonimbus i nimbostratus oblaci.
Frontalna oluja predstavljena je: naglim jačanjem vjetra i promjenom smjera od S do N
kvadranta preko W, atmosferskim pritiskom koji naglo pada, a u momentu prolaza fronta,
naglo poraste ocrtavajući „kljun“ ili „nos depresije“. Temperatura vazduha prolaskom oluje
pada i povećava se relativna vlažnost vazduha.
Po prolazu frontalne oluje pritisak blago raste, brzina vjetra pada, a relativna vlažnost vazduha
se ustaljuje na normalne vrijednosti.
15

5. Oluje i nevere u Jadranskom moru
Nevere nastaju u Jadranskom moru u periodu od juna do septembra (najviše ih je u julu i
avgustu).
Češće su u sjevernom nego u južnom Jadranu.
Sklonost neverama postoji najviše na sjevernom i južnom rubu jedne obične depresije, gdje
vladaju dosta normalne atmosferske prilike.
Primjećuju se jedino laka oblačnost i jaka sparina. Brzina napredovanja nevere je od 15 do 20
čvorova. Jake nevere brzo napreduju i njihovo trajanje na jednom mjestu obično iznosi od 1
do 1,5 čas. Većina ljetnjih nevera dolazi u prvim popodnevnim satima.
Termičke nepogode su lokalne, iznenadne i počinju odmah najvećom jačinom, a frontalne se
razvijaju postepeno. Kod tipične iznenadne nevere atmosferski pritisak malo padne, pa blago
poraste, a zatim pada skoro vertikalno.
Predznaci pogoršanja vremenskih prilika u priobalnom području
Na usidrenim brodovima i brodovima u plovidbi uz obalu pomorci uvijek moraju pratiti sve
promjene meteoroloških elemenata na brodskim instrumentima (ukoliko ih posjeduju) i
osmatrati stanje u području plovljenja. Uočljive tendencije pada vazdušnog pritiska otkrivaju
približavanje nevremena, što se, na primer zbog obalnog reljefa, ne može vizuelno primjetiti.
Potpuni prestanak pojačanje ili nastavak duvanja svježih vjetrova duže od vremena koliko
obično traju, te skretanje vjetra na suprotni smjer predznaci su promjene baričkog polja i
pogoršanja vremena za 8-12 časova.
Vrlo često nebo na horizontu i nad obalom znači nailazak hladnog vazduha uz mogućnost
udara lokalnog vjetra kroz nekoliko sati. Bezbojno nebo zbog jake sumaglice predznak je
nailaska toplog vazduha iz južnih smjerova.
Prsten oko Mjeseca najavljuje kišu ili vjetar.
Mjesec blijede boje je znak da će uskoro biti kiše, a kada je Mjesec crven, sigurno će biti
jakog vjetra.
Slojevita naoblaka ne znači uvijek pogoršanje kroz kratko vrijeme, ali kada se oblaci relativno
brzo spuštaju prema morskoj površini, uskoro će biti padavina.
Predznaci i pravila nevere
Ako je ljeti u toku noći ili jutra sparno, ako je mutan horizont i ako je tišina sa gomilanjem
oblaka, a visoki oblaci polako se kreću iz NW kvadranta, neveru valja očekivati u toku
popodneva.
Sijevanje na zapadu, kada je nebo pretežno vedro, donosi nevrijeme, a u toplo doba godine
neveru; sijevanje na istoku je beznačajno za vrijeme koje slijedi.
Ako poslije nevere zahladi i pojača NW vjetar, sjutra najvjerovatnije neće biti nevere.
Ako poslije prestanka nevere zaduva makar i lagani vjetar sa SE ili E, ili se osjeća sparina, u
većini slučajeva to je predznak za još koju neveru, ako ne istog, onda drugog dana.
Predznaci i pravila oluje
16

Kada za vrijeme vlažnog vremena duva neujednačen vjetar iz NW kvadranta, a na maloj
visini jure raskidani oblaci bez veze sa višim oblacima koji daju nešto kiše, valja očekivati
oluju (jaki udar vjetra s pljuskom kiše).
J utarnja oluja nagovještava i druge oluje u toku popodneva.
Ako se popodne makar jednom pojavi oluja, sjutradan je najvjerovatnije neće biti.
Predznaci poboljšanja vremenskih prilika u priobalnom području
Pozitivno kretanje barometra najavljuje lijepo vrijeme.
Pravilan režim povjetarca na moru (danju sa mora prema kopnu, a noću obrnuto) potvrđuje da
baričko polje ima izjednačen pritisak sa vrlo slabim ili nikakvim gradijentima što je siguran
znak lijepog vremena.
Pravilan termički raspored u atmosferi (bez naglih temperaturnih razlika) je predznak lijepog
vremena, a očituje se formiranjem niskih gomilastih oblaka (kumulusa) nakon izlaska Sunca
koji ostaju na visini i uveče se razilaze, a drugi se kumulusi formiraju na primorskim
uzvišenjima kopna.
Ako prizemni vjetar duva u suprotnom smjeru od visinskog, a što se može uočiti kada su na
nebu istovremeno prisutni visoki i niski oblaci, pa se okrenu leđa u smjeru kretanja niskih
oblaka i ako tada visoki oblaci dolaze sa desne strane osmatrača, vrijeme se poboljšava.
Crvena boja neba za vrijeme zalaska Sunca sa raštrkanim ili međusobno ukrštenim tankim
slojevitim oblacima (cirusima) predznak je lijepog i stabilnog vremena. Lijepo vrijeme,
takođe, najavljuju gomilasti oblaci (kumuloformacije) koji se naveče rasprše u slojeve, a noću
ili rano ujutro nestaju.
Predznak lijepog vremena su i gomilasti oblaci (altokumulusi) ili cirokumulusi (ovčice) iznad
kojih se vidi vedro nebo.
Predznaci pogoršanja vremenskih prilika na otvorenom moru
Predznak pogoršanja vremena sa mogućnošću nailaska oluje na otvorenom je mrtvo more
(period talasa oko 7m/s, a dužina između dva uzastopna vrha talasa oko 15 metara).
Gomilasti oblaci (altokumulusi) su predznak jakog vjetra sa padavinama. Crvena boja mora
na sjevernom ili južnom horizontu za vrijeme izlaska ili zalaska Sunca predznak je snažnog
vjetra iz tog pravca.
Ako prije izlaska sunčevi zraci na istoku nisu obasjani zlatnožutom bojom, već crvenom ili
drugim bojama, znači da će uskoro biti jakog vjetra.
Ako je izlaz ili zalaz Sunca praćen blijedim bojama na horizontu, a sunčevi zraci kao da
prolaze kroz prašinu, znak je da će uskoro biti kiše.
Ako zvijezde ne izčeznu prije svitanja, može se ubrzo očekivati pogoršanje vremena.
Kada zvijezde na vedrom nebu odjednom izgube sjaj, znak je nailaska nevere, itd.
17

Predznaci poboljšanja vremenskih prilika na otvorenom moru
Predznak poboljšanja vremena na otvorenom moru je slabljenje sjevernog vjetra uz smanjenje
temperature i porast vazdušnog pritiska.
Ako su za vrijeme jakog maestrala oblaci u kretanje prema jugoistoku, može se očekivati
lijepo vrijeme.
Lijepo vrijeme na otvorenom moru najavljuje blistavo Sunce na izlasku ili nebo bez oblaka, te
čist horizont sjeverno od Sunca na zalasku.
Predznak lijepog vremena je sjajan Mjesec i zvjezdano nebo sa zvijezdama koje trepere, itd.
Postupak posade u lošim hidrometeorološkim uslovima
U vremenu nailaska nevere brod se može naći u jednoj od tri karakteristične situacije:
brod je u luci;
brod je na sidru;
brod je u vožnji.
Brod u luci.
Na sizu se nalazi meteorološka osmatračka stanica (aneroid barometar i obični termometar),
sa koje se očitavaju podaci i unose u Brodsku bilježnicu. Dužnost službe je da ukoliko dođe
do nagle promjene jednog od očitanih podataka, izvesti najstarije lice na brodu koje će
preduzeti potrebne mere.
Ukoliko do toga ne dođe i nevera počne, dužnost oficira u smjeni, ili najstarijeg, i posade
obuhvata sledeće:
Brod na sidru.
- pojačati vezove;
- prekinuti započete radove na palubi;
- ako su čamci u moru, obezbediti i njihove vezove;
- ukoliko navedene radnje ne daju rezultate i bezbednost broda je
dovedena u pitanje, isploviti.
Na komandnom mostu se nalazi služba, koja je dužna da vrši meteorološka osmatranja, svakih
sat vremena, i o naglim promjenama obavještava zapovjednika. Ukoliko se desi propust u
izveštavanju i nevera započne potrebno je:
- uputiti glavne motore,
- pramac okrenuti u vjetar,
- oboriti drugo sidro
ako su čamci za komunikaciju sa obalom u moru, podići ih; ukoliko se čamci ne mogu podići,
ojačati im vezove i pustiti ih po krmi.
Brod u vožnji.
Ako se brod zadesi u vožnji prilikom nailaska nevere potrebno je okrenuti brod u protivkurs
smjeru nailaska nevere.
18