Biuletyn PTE nr 3/2009 - Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Ekonomiczne aspekty procesu globalizacji
zujących równolegle procesy transformacji systemowej
w kierunku gospodarek rynkowych.
Nowoczesne technologie, stanowiące wartość
niematerialną, mogą być stosowane na zasadzie
„powielacza”. Im więcej się powieli, tym niższe
są koszty jednostkowe zastosowania technologii.
To stanowi przyczynę powiększania wielkości
przedsiębiorstw, dla których granice państwowe
stawały się poważną barierą ograniczającą możliwości
prostego powiększania zysków.
Liberalizacja wymiany handlowej przeobraża
się w liberalizację przepływów czynników
produkcji, w tym kapitału. Czyli w ten sposób
przyczynia się do otwierania się całego, nie tylko
towarowego, rynku ponad granicami państw.
Powstawanie nowych państw szło w parze z osłabianiem
roli każdego z nich, gdyż państwa stawały
się mniejsze. Natomiast transformacja
systemowa w kierunku gospodarek rynkowych
następowała równocześnie z poszerzaniem się
wpływów tegoż rynku, który obejmował swym
zasięgiem coraz więcej państw.
W tym miejscu rodzi się pytanie, czy przyczyny
globalizacji pojawiły się nagle, czy może rozwijały
się przez dłuższy okres? Podejmując próbę
odpowiedzi na te pytania, nie sposób pominąć
historycznego sporu, jaki toczyli ze sobą m.in.
R. Luksemburg i E. Bernstein. Spór dotyczył perspektyw
rozwojowych gospodarki kapitalistycznej.
R. Luksemburg dowodziła, że zmniejszający
się efektywny popyt stanie się przyczyną nieuchronnego
końca kapitalizmu. Z poglądem tym
nie zgadzał się E. Bernstein. W to miejsce sugerował
wprowadzenie „teorii o przystosowywaniu
się kapitalizmu”. Do najważniejszych czynników
umożliwiających takie dostosowywanie się zaliczał:
system kredytowy, udoskonalenie środków
komunikacji i organizację przedsiębiorstw w postaci
karteli i trustów. Dotychczasowa historia
pokazuje, że rację miał E. Bernstein 6 .
Niezależnie od wniosku R. Luksemburg na
temat perspektyw rozwoju gospodarki kapitalistycznej,
który jak dotychczas nie został potwierdzony,
koniecznie trzeba zwrócić uwagę na inny
jej pogląd w podobnej kwestii. Otóż dowodziła
ona, że problem niedostatecznego popytu efektywnego
jest przyczyną imperializmu i podbojów
kolonialnych. Ta teoria, można powiedzieć,
ma swój dalszy ciąg. We współczesnym świecie
nie mamy, co prawda, do czynienia z podbojami
kolonialnymi, jednak uwidacznia się ekonomiczna
zależność biednych od bogatych, co prowadzi
do wzrostu rozpiętości w warunkach życia ludzi
w krajach bogatych i biednych.
Przytoczona teoria nie objaśnia rzecz jasna
obecnych współzależności i wynikających z nich
procesów, ale może stanowić ważny punkt odniesienia.
Dzisiejsze teorie nie mogą nie nawiązywać
do ówczesnych. Są wzbogacane, bo dochodzą
nowe fakty, których wcześniej nie było. Daje
się jednak w tym wszystkim zauważyć pewna
ciągłość podstawowych współzależności między
zjawiskami. Słusznie więc R. Luksemburg można
zaliczyć do jednej z prekursorek teorii globalizacji
7 .
Skutki globalizacji ekonomicznej
Uważam, że najogólniejszą konsekwencją
otwierania się rynku ponad granicami państw
jest tworzenie nowego ładu ekonomicznego opartego
na dominacji rynku w skali całego globu.
Globalizacja niesie za sobą skutki zarówno
pozytywne, jak i negatywne. Zdecydowana większość
skutków pozytywnych dotyczy krajów wysoko
rozwiniętych. Ale też nie można pominąć
Chin, kraju, który dzięki globalizacji stał się najbardziej
dynamicznie rozwijającym się krajem na
świecie. Tempo jego rozwoju w ciągu 25 lat wyniosło
ponad 10% średniorocznie. Globalizacja
zwiększa rynek zbytu towarów i usług oraz czynników
wytwórczych, ułatwia dostęp do kapitału,
taniej siły roboczej, deficytowych bogactw
naturalnych, technologii i informacji, przynosi
korzyści skali i długich serii produkcji. Krajom
wysoko rozwiniętym pozwala wykorzystać przewagę
z tytułu wyższej produktywności kapitału
i wydajności pracy ludzkiej, wpływa na przyspieszenie
postępu technicznego i prowadzi do jego
upowszechniania w skali świata. Krajom rozwijającym
się globalizacja umożliwia wykorzystanie
przewagi wynikającej z niskich płac, przyciąga
kapitał produkcyjny zainteresowany tą przewagą,
stwarza warunki do eksportu i czerpania
korzyści z tytułu różnic w kosztach.
Otwieranie się rynku i gospodarki, sprzyjające
przepływowi kapitału technologicznego, ułatwiło
kilkunastu krajom skok rozwojowy. Ogromny
sukces w minionym półwieczu odniosła Irlandia,
która weszła do grupy krajów najwyżej rozwiniętych
w ciągu ponad 30 lat. Na początku lat
50. Irlandia była biedniejsza od Polski, miała
niższy poziom PKB, a teraz jest on kilkakrotnie
wyższy niż Polski. Do krajów, które przyspieszyły
rozwój w ostatnich 30 latach, należy: osiem
azjatyckich – Chiny, Singapur, Tajwan, Korea,
Hongkong, Tajlandia, Japonia, Malezja, trzy europejskie
– Irlandia, Portugalia, Hiszpania oraz
jeden afrykański – Botswana. Trzeba zwrócić
uwagę, że źródłem bogactwa Botswany są złoża
diamentów, których eksploatacja wpłynęła na
Biuletyn PTE nr 3/2009 37