Biuletyn PTE nr 4 (54) - lipiec 2011 - Polskie Towarzystwo ...
Biuletyn PTE nr 4 (54) - lipiec 2011 - Polskie Towarzystwo ...
Biuletyn PTE nr 4 (54) - lipiec 2011 - Polskie Towarzystwo ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
W poszukiwaniu nowego ładu ekonomicznego<br />
od faktu niewątpliwego sukcesu rozwojowego<br />
odnotowanego w wielu dziedzinach przez<br />
świat w ciągu przedkryzysowego ćwierćwiecza.<br />
Okres powszechnej deregulacji i globalizacji<br />
doprowadził do gigantycznego postępu<br />
technologicznego, rozwoju handlu i inwestycji,<br />
a narodom, które potrafiły go dobrze wykorzystać,<br />
pozwolił na znaczne przyspieszenie<br />
wzrostu gospodarczego. Zawiódł jednak o tyle,<br />
że nie dostarczył obiecanych mechanizmów<br />
rynkowego dostosowania i automatycznej<br />
korekty narastającej nierównowagi.<br />
Z kolei obrońcy liberalnego kapitalizmu lubią<br />
cały problem sprowadzać do serii błędów<br />
popełnionych czy to przez rządy, czy to przez<br />
wypuszczające nadmiar pieniądza na rynek<br />
banki centralne, czy wreszcie przez przeregulowane<br />
przez prawodawców instytucje<br />
finansowe (por. Balcerowicz [2009]). Tu także<br />
mamy do czynienia z przesadnym uproszczeniem,<br />
polegającym na obronie dawnego paradygmatu<br />
poprzez unikanie odpowiedzi na<br />
pytanie: skoro był właściwy, to dlaczego nie<br />
zadziałały samoczynne mechanizmy regulacyjne,<br />
chroniące gospodarkę przed narastaniem<br />
nierównowagi?<br />
Trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że nierównowaga<br />
zawsze towarzyszy rozwojowi<br />
gospodarczemu. Gwałtowny rozwój krajów<br />
Dalekiego Wschodu – przy jednoczesnym relatywnym<br />
zmniejszeniu roli Zachodu, dążącego<br />
do utrzymania swojego niezwykle wysokiego<br />
poziomu życia – prowadził do kumulacji<br />
ogromnych nadwyżek kapitału w Azji i powstawania<br />
wielkiego deficytu kapitału w USA.<br />
Niezwykły popyt na kapitał w USA prowadził<br />
z kolei do poszukiwania przez sektor finansowy<br />
sposobów jego zaspokojenia, poprzez generowanie<br />
ogromnych ilości płynnych aktywów<br />
finansowych, za pomocą których następowało<br />
transferowanie pieniędzy z reszty świata.<br />
Wynikająca stąd wielka aktywność sektora<br />
finansowego prowadziła do narastania fal irracjonalnego<br />
optymizmu, który kazał lekceważyć<br />
ryzyko systemowe, związane z inwestowaniem<br />
w aktywa finansowe (zwłaszcza instrumenty<br />
pochodne). Wszystko to razem powodowało<br />
powstawanie gigantycznej megabańki spekulacyjnej,<br />
której pęknięcie postawiło światową<br />
gospodarkę na skraju finansowego załamania.<br />
Należy jednak zwrócić uwagę, że czynnikami<br />
powodującymi narastanie nierównowagi nie<br />
był ani sam neokonserwatywny paradygmat<br />
rozwoju (jak chcą jego krytycy), ani trudne do<br />
wyjaśnienia serie indywidualnych błędów (jak<br />
chcą jego obrońcy). Nierównowaga narastała<br />
z przyczyn fundamentalnych, a winą systemu<br />
gospodarczego było głównie to, że nie odpowiedział<br />
na nią reakcjami obronnymi (por.<br />
Orłowski [2010]).<br />
Jeśli system w jakiejś mierze zawiódł, to<br />
niewątpliwie wymaga poprawy i uporządkowania<br />
– tak jak administracja Roosevelta uporządkowała<br />
funkcjonowanie ówczesnego kapitalizmu<br />
poprzez wzmocnienie regulacyjnych<br />
funkcji państwa w czasach New Dealu, a administracja<br />
Reagana zdynamizowała go poprzez<br />
deregulację i zachęty dla przedsiębiorczości<br />
w latach 80. zeszłego stulecia. Tym razem<br />
jednak problem, przed którym stoi świat,<br />
jest bardziej skomplikowany niż 80 i 30 lat<br />
temu. W odróżnieniu do tamtych czasów żyjemy<br />
w świecie z ekonomicznego punktu widzenia<br />
znacznie bardziej policentrycznym, ze<br />
środkiem ciężkości powoli przesuwającym się<br />
znad Atlantyku nad Pacyfik. Samo w sobie<br />
zjawisko to jest tak oczywiste, że nie ma powodu<br />
udowadniać jego kontynuacji – skoro na<br />
południu i wschodzie Azji mieszka 60% ludności<br />
świata, a wytwarza ona tylko niecałe 40%<br />
światowego PKB, to proces relatywnie szybkiego<br />
rozwoju i wzrostu udziału w globalnej<br />
produkcji będzie w najbliższych dekadach nadal<br />
postępować (2 wieki temu region ten wytwarzał<br />
około 60% światowego PKB, mamy<br />
więc do czynienia tylko z odbudową dawnej<br />
pozycji (por. Maddison [2003]). Oznacza to<br />
jednak, że USA w coraz większym stopniu<br />
będą mieć w Chinach i Indiach równorzędnych<br />
partnerów gospodarczych, przez wiele dekad<br />
ustępujących im jeszcze pod względem rozwoju<br />
technologicznego i dochodów na mieszkańca,<br />
ale bijących je dynamiką, a z czasem i skalą<br />
gospodarki. A skoro tak, to w odróżnieniu<br />
od poprzednich okresów reform, tym razem<br />
do uporządkowania i poprawienia mechanizmów<br />
funkcjonowania gospodarki niezbędne<br />
jest już współdziałanie wielu narodów, o różnych<br />
ambicjach, strategicznych celach, interesach,<br />
wizjach świata.<br />
Nie ma wątpliwości, że kryzys wymusza<br />
myślenie na temat kierunków naprawy. Widać<br />
48 <strong>Biuletyn</strong> <strong>PTE</strong> <strong>nr</strong> 4/<strong>2011</strong> – numer specjalny