You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
تاريخ<br />
صنف 9<br />
ق به وزارت معارف بوده خريد و<br />
ممنوع است. با متخلفين برخورد<br />
د.
وزارت معارف<br />
معينيت انكشاف نصاب تعليمى، تربية<br />
معلم و مركز ساينس<br />
رياست عمومى انكشاف نصاب تعليمى<br />
و تأليف كتب درسى<br />
تاريخ<br />
نهم<br />
١٣٩٠<br />
الف
مؤلفان:<br />
- پوهنمل داكتر غلام حبيب پنجشيري<br />
- پوهنمل زلمى هوتك<br />
- معاون سرمؤلف شير محمد رونقى<br />
- معاون مؤلف قديم شيرزي بابكرخيل<br />
اديتور مسلكى:<br />
- پوهنوال محمد رسول باورى<br />
اديتور زبانى:<br />
- پوهنوال شجاع الدين خراساني<br />
كميتة دينى، سياسى و فرهنگى:<br />
- مولوى عبدالصبور عربى<br />
- دكتور محمد يوسف نيازى<br />
- حبيب االله راحل مشاور وزارت معارف در رياست انكشاف نصاب تعليمى.<br />
كميتة نظارت:<br />
- دكتور اسداالله محقق معين انكشاف نصاب تعليمى، تربيه معلم و مركز ساينس.<br />
- دكتور شير على ظريفى مسؤول پروژه انكشاف نصاب تعليمى.<br />
- معاون سرمؤلف عبدالظاهر گلستانى رئيس عمومى انكشاف نصاب تعليمى و تأليف كتب درسى<br />
طرح و ديزاين:<br />
- حميد االله غفارى<br />
ب
سرود ملی<br />
دا وطن افغانستان دى<br />
کور د سول3 کور د تورې<br />
دا وطن د !ولو کور دى<br />
د پ+تون او هزاره وو<br />
ورسره عرب، -وجر دي<br />
براهوي دي، قزلباش دي<br />
دا هيواد به تل $لي8ي<br />
په سينه ک3 د آسيا به<br />
نوم د حق مو دى رهبر<br />
دا عزت د هر افغان دى<br />
هر بچی ي3 قهرمان دى<br />
د بلو'و د ازبکو<br />
د ترکمنو د تاجکو<br />
پاميريان، نورستانيان<br />
هم ايماق، هم پشه 4ان<br />
لکه لمر پر شنه آسمان<br />
لکه زړه وي جاويدان<br />
وايو االله اکبر وايو االله اکبر<br />
د
بسم االله الرحمن الرحيم<br />
پيام وزير معارف<br />
معلمان و شاگردان عزيز،<br />
تعليم و تربيه اساس انكشاف و توسعة هر كشور را تشكيل مى دهد، نصاب تعليمى يكى از عناصر مهم<br />
تعليم و تربيه مى باشد كه مطابق انكشافات علمى معاصر و نيازمندى هاى جامعه وضع مى گردد، واضح<br />
است كه انكشافات علمى و نيازمندى هاى جامعه همواره در حال تَطَ و ُّر مى باشد؛ بناءً لازم است نصاب<br />
تعليمى نيز به صورت علمى و دقيق انكشاف نمايد. البته نبايد نصاب تعليمى تابع تغييرات سياسى،<br />
نظريات و تمايلات اشخاص گردد.<br />
كتابى كه امروز در دسترس شما قرار دارد بنابر همين مشخصات تهيه و ترتيب گرديده است، موضوعات<br />
علمى مفيد در آن اضافه شده، فعال نگه داشتن شاگردان در عملية تدريس جزء پلان تدريس گرديده<br />
است.<br />
اميدوارم تدريس اين كتاب با استفاده از روش هاى آموزش فعال مطابق رهنمود ها و پلان تعليمى تعيين<br />
شده صورت گيرد، و اولياى شاگردان نيز در تعليم و تربية با كيفيت دختران و پسران خود همكارى<br />
متداوم نمايند، تا اهداف و آروزهاى نظام معارف برآورده گرديده، نتايج و دست آوردهاى خوبى براى<br />
شاگردان و كشور ما داشته باشد.<br />
باور دارم كه معلمان گرانقدر ما در تطبيق مؤثر نصاب تعليمى مسؤوليت خود را صادقانه ادا مى نمايند.<br />
وزارت معارف همواره تلاش مى نمايد تا نصاب تعليمى معارف مطابق اساسات دين مبين اسلام، حس<br />
وطن دوستى و معيار هاى علمى با در نظرداشت نيازمندى هاى مُبرم جامعة ما انكشاف نمايد.<br />
در اين عرصه از تمام شخصيت هاى علمى و دانشمندان تعليم و تربية كشور و اولياى محترم شاگردان<br />
تمنا دارم، تا با ارائة نظريات و پيشنهادات سالم و مفيد خويش مؤلفان ما را در بهبود بيشتر تأليف كتب<br />
درسى يارى نمايند.<br />
از همة دانشمندانى كه در تهيه و ترتيب اين كتاب سهم گرفته اند، و از مؤسسات محترم ملى و بين المللى<br />
و ساير كشور هاى دوست كه در تهيه و تدوين نصاب تعليمى جديد و طبع و توزيع كتب درسى<br />
همكارى نموده اند، صميمانه اظهار امتنان و قدردانى مى نمايم.<br />
و من االله التوفيق<br />
فاروق وردگ<br />
وزير معارف جمهورى اسلامى افغانستان<br />
ه
فصل اول: عوامل سياسى، اجتماعى و اقتصادى افغانستان قبل از به قدرت رسيدن احمدشاه بابا 1- 8<br />
- عوامل سياسى<br />
اوضاع اجتماعى<br />
- اوضاع اقتصادى<br />
- 9- 44<br />
فصل دوم: رويداد هاى تاريخى افغانستان طى سال هاى 1747- 1879 ميلادى احمدشاه بابا چگونه افغانستان را مجدداً احيأ كرد.<br />
- اصلاحات ادارى و نظامى<br />
- سجاياى احمدشاه بابا<br />
- عوامل مؤثر در بيست سال سلطنت تيمورشاه<br />
- برنامه هاى داخلى و خارجى پادشاهى شاه زمان<br />
- بار اول شاه محمود چگونه به قدرت رسيد.<br />
- سلطنت اول شاه شجاع<br />
- چگونگى به قدرت رسيدن شاه محمود بار دوم.<br />
- حكمروايى اول امير دوست محمد خان<br />
- تجاوز اول انگليس بر افغانستان.<br />
- ماهيت حكومت شاه شجاع<br />
- ماهيت سلطنت دوم امير دوست محمد خان<br />
- شخصيت امير شيرعلى خان و مشكلات ادارى<br />
- سلطنت كوتاه محمدافضل خان<br />
- سلطنت محمداعظم خان.<br />
- برنامه هاى عمرانى و انكشافى امير شيرعلى در دور دوم<br />
- تجاوز دوم انگليس بر افغانستان<br />
- 62-45<br />
فصل سوم: رويداد هاى تاريخى افغانستان طى سال هاى 1880- 1973 ميلادى سلطنت امير عبدالرحمن خان<br />
- و
امير حبيب االله خان<br />
- حصول استقلال<br />
- دست آورد هاى سفر امان االله خان<br />
- حبيب االله كلكانى (بچه سقاو)<br />
- چگونگى به قدرت رسيدن نادرشاه<br />
- سلطنت محمدظاهر شاه<br />
- 63- 78<br />
فصل چهارم: تاريخ معاصر كشور هاى همجوار افغانستان تاريخ معاصر چين<br />
- جمهورى اسلامى پاكستان<br />
- ايران در عصر پهلوى<br />
- جمهورى ازبكستان<br />
- جمهورى تاجكستان<br />
- جمهورى تركمنستان<br />
- ز
فصل اول<br />
عوامل سياسى، اجتماعى و اقتصادى افغانستان قبل از به قدرت<br />
رسيدن احمد شاه بابا<br />
1
اهداف فصل اول<br />
آشنايى شاگردان با اوضاع اجتماعى، اقتصادى و سياسى افغانستان<br />
قبل از به قدرت رسيدن احمدشاه بابا.<br />
آشنايى شاگردان با نهضت هاى فكرى افغانستان قبل از احمدشاه<br />
بابا.<br />
آشنايى شاگردان با شخصيت هاى ملى و مبارز كشور قبل از احياى<br />
مجدد افغانستان.<br />
2
درس اول<br />
عوامل سياسى، اجتماعى و اقتصادى افغانستان قبل از به قدرت رسيدن احمد شاه بابا از چه قرار بود؟<br />
در اين عنوان به عامل سياسى موثر قبل از به قدرت رسيدن احمد شاه بابا تماس ميگيريم.<br />
شاگردان آگاه هستند كه در قرن شانزده ميلادي سرزمين ما دستخوش حوادث ناگوار سياسي شد<br />
.زمينه دگرگوني ها با مرگ سلطان حسين بايقرا فراهم آمد و دولت تيموريان هرات به وسيله<br />
شيبانيان فرو پاشيد. در فارس به وسيله شاه اسماعيل صفوي، حاكميت صفويان اساس گذاشته<br />
شد، در هند محمد بابر يكي از شهزاده گان گوركاني دولت بابري را تاسيس كرد. به اين ترتيب<br />
دولت هاي شيباني، صفوي و بابري محدوده هاي شمال، غرب و جنوب شرق كشور ما را در اختيار<br />
خويش درآوردند تقسيم مناطق جغرافيايي، سرزمين ما را مدت دونيم قرن از وحدت و يكپارچگى باز<br />
داشت. طي اين مدت كشور ما ميدان منازعه ميان اين قدرت ها شد و ارزشهاي فرهنگي آن كشور در<br />
حوزه فرهنگي بر ما، اثر گذاشت.<br />
مصارف لشكركشي ها بر مشكلات داخلي روز افزون بود. مردم مجبور گرديدند تسهيلات سفر هاى نظامى<br />
را فراهم گردانند. اين فشار ها و عوامل شرايط مساعد را در برابر مهاجمين به وجود آورد. مخالفت هاي شان از<br />
حد تنفر به انزجار افزايش يافت. و در نتيجه احساسات آزادي خواهي و استقلال طلبي زيادتر گرديد.<br />
بايزيد انصارى<br />
خوشحال خان ختك<br />
ميرويس نيكه<br />
3
مبارزات سياسي از فعاليت هاي مخفي آغاز گرديد و دامنه آن وسعت يافت. قيام هاي مردم براي بار نخست<br />
در هرات، كندهار، اندخوي و بلوچستان راه اندازي شد، با وجود آنكه قيام ها در يك محل خاموش<br />
مي شد، ولى در جاى ديگر بروز مى كرد به اين ترتيب خاموش سازي كُلى آن ممكن نبود. در ولايات<br />
شرقي كشور نهضت هاي استقلال طلبانه آغاز گرديد. كه حداكثر اقوام مقيم در آن اشتراك داشتند. اينگونه<br />
فعاليت هاي سياسي با وجود آنكه منتج به آزادي نگرديد ولي به مردمان آن محلات الهام داد، تا حركتي را تحت<br />
نام نهضت روشانيان در تاريخ اين سرزمين رقم زنند.<br />
رهبري نهضت روشانيان را بايزيد انصاري فرزند شيخ عبداله انصاري عهده دار بود. وى عليه<br />
استبداد حكومت مغلي، مردم را به مبارزه دعوت كرد. حركت روشانيان داراي خصوصيات سياسي<br />
و مذهبي بود. يكي از مخالفين او ملا آخوند درويزه بود كه عليه پيرروشان تبليغات به راه انداخت.<br />
پيرروشان تا زماني مرگ به مبارزات خويش ادامه داد.<br />
جنبش خوشحال خان ختك حركت سياسي ديگرى بود كه به بيداري مردم ما اثر گذاشت.<br />
در تاريخ معاصر به نام نهضت ختك شهرت داشته از جايگاه ويژه در تاريخ كشور ما برخوردار است.<br />
خوشحال خان مرد فرهنگي و نظامي بود. مدت چارسال حيات خويش را در زندان سپري نمود و بعد<br />
از رهايي دوباره رياست قبيله را به عهده گرفت. مبارزات موصوف تا دم مرگ كه حدود هشتاد سال<br />
داشت تداوم يافت.<br />
هر چند مبارزات استقلال طلبانه در مرزهاي شرقي كشور با وقفه ها به ركود روبرو بود. در قرن هجدهم يك<br />
بار ديگر ميرويس خان نيكه به مقصود طرد متجاوزين قيامى را به راه انداخت كه در تاريخ كشور ما به نام رستا خيز<br />
كندهار ياد شده است. در سال 1709 ميلادي ميرويس خان نيكه قيام مردم شهر كندهار را برضد مظالم گرگين<br />
و حاكميت صفويها برانگيخت و در نتيجة اين قيام، دولت مستقل هوتكي را ايجاد كرد و از نظر سياسي اثرگذار<br />
سياسي احمد شاه ابدالي بود.<br />
به اقتدار<br />
فعاليت داخل صنف<br />
1- نهضت پيرروشان در كدام مناطق به راه افتاد و چگونه حركتى خوانده مى شد؟<br />
2- جنبش خوشحال خان ختك در بيداري سياسي مردمان كدام مناطق موثر بود؟<br />
3- در مورد جنبش هوتكيان چه مي دانيد؟<br />
سوال ها<br />
1- چرا حكومات محلي به وجود آمدند؟<br />
2- كدام دولتها ارزشهاي فرهنگي شان را به مردمان كشور ما تحميل كردند؟<br />
در پرورش ذهنيت استقلال طلبانة مردم ما مؤثر بود؟<br />
عوامل<br />
3- كدام<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان در مورد نادرشاه افشار از بزرگ سالان معلومات به دست آورند و آن را با قدرت<br />
احمدشاه ابدالي پيوند داده در صنف ارايه نمايند.<br />
4
درس دوم<br />
حين به قدرت رسيدن احمدشاه ابدالي اوضاع اجتماعي، كشور از چه قرار بود؟<br />
در درس قبلي به جزئيات شرايط سياسي قبل از احمدشاه بابا اشاره شد. در بحث كنوني شرايط اجتماعى<br />
قبل از احمد شاه بابا را تحليل مى نماييم.<br />
در نتيجة تسلط نيروهاي مهاجم، شيبانى ها، صفوى ها و بابرى ها تجارت و زراعت به ركود مواجه<br />
گرديد. مكتب هنرى هرات ديگر قادر نبود تا راه توسعه ادب و صنعت را به پيش برد. هزينة لشكركشي ها،<br />
زحمت اضافى بر مردم اين سرزمين تحميل مي گرديد. حكام و افسران در داخل حصارهاي نظامي زنده گي<br />
مرفع داشتند. قوت هاي مسلح در بارك هاي عسكري داخل شهرها جابه جا گرديده بودند. چراگاه هاى<br />
سرسبز به قواي مسلح اختصاص داده شده بود و نظاميان از باغ ها و تفريح گاه ها براى رفع خسته گى استفاده<br />
ميكردند.<br />
با توجه به مسايل بالا در كشور ما نيز حكومت مركزي وجود نداشت. سيستم هاى آبيارى و بند و انهارى<br />
كه قبلاً وجود داشت در نتيجة جنگ هاى پى در پى از بين رفت و تخريب گرديد.<br />
در اين چنين حالات خطر جدي سرزمين ما را تهديد مي نمود.<br />
يكى از مصروفيت هاى توليدى در كشور پيشة مالدارى بود. موجوديت مراتع سرسبز، زمينة تكثير و<br />
تربية مواشي را مساعد نموده بود. پيشة مالداري يك بخش مهم شغل اجتماعي آن زمان را در برداشت.<br />
در تربية حيوانات توجه خاص به اسپ، اشتر و گاو به عمل مي آمد. اين مواشي از شهرت فراوان برخوردار<br />
بودند.<br />
5
دباغي(چرمگرى) صابون سازى، قالين بافي و گليم بافي بعضاً بخش ديگر تجارت و مصروفيت<br />
اجتماعي را تشكيل مى داد. خريد و فروش در ميان مردم به گونة جنس به جنس صورت مى گرفت،<br />
ولى پول و مسكوكات فلزى نيز جهت داد و ستد بوجود آمد.<br />
تصوير بالا شرايط اجتماعى قبل از اقتدار احمد خان ابدالى را بازتاب ميدهد<br />
فعاليت داخل صنف<br />
1- مردم عمدتاً به كدام پيشه ها مصروف بودند؟<br />
2- دو بخش اشتغال عمده مردم را معرفي كنيد.<br />
سوالها<br />
1- چرا رويدادهاي اجتماعي به كندي سير مي نمود؟<br />
2- در نتيجه تجاوز به سرزمين ما كدام آسيب هاي اجتماعي وارد آمد؟ دو مورد را بنويسيد.<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان از بزرگان در مورد اهميت تفريح گاه ها قبل از پادشاهى احمدخان ابدالى معلومات به دست<br />
آورده در صنف ارائه كنند.<br />
6
درس سوم<br />
شرايط اقتصادى قبل از به قدرت رسيد ن احمد شاه ابدالى چگونه بود؟<br />
درس قبلى به اوضاع اجتماعى اختصاص شده بود. در اين درس اوضاع اقتصادى را بررسى مينماييم.<br />
اوضاع اقتصادى كشور در قرن هاى 17-16 م روى هم رفته خوب بود. زراعت، مالدارى و<br />
صنايع دستى سه بخش عمدة اقتصاد را دربر مى گرفت. خاك و اقليم اين سرزمين براى كشت<br />
انواع مختلف نباتات مساعد بود، ولى تهاجمات همه سيستم هاى زراعتى را از بين برد مردم،<br />
قرنها قبل از اسلام به زراعت اشتغال داشتند. مصروفيت ديگر مردمان اين خطه را مالدارى تشكيل<br />
مى داد. قبل از تهاجمات اجانب در بخش تكثير نسل حيوانات و تربية آن سعى به عمل مى آمد.<br />
در عرصة صنايع دستى و حرفه يى نظام هاى قبل از تهاجمات اجانب، مردم را تشويق مى نمودند،<br />
به استخراج طلا، نقره،آهن، مس و سرب بپردازند. زرگران، مسگران و ساير مالكين صنايع، به<br />
توليد نيازمندى هاى مردم اقدام مي كردند.<br />
در تجارت راه هاي مواصلاتي از اهميت فوق العاده برخوردار بود. قبل از تهاجمات اجانب<br />
در قرن 16و17 م واردات و صادرات با ممالك هند، چين، ايران و ماوراءالنهر به پيمانة<br />
زياد صورت مى گرفت. درآن زمان شهرهاى كندهار و هرات مراكز تجارى محسوب مى شدند.<br />
7
اهميت تجارى شهر كندهار در اين بود كه از آن كاروان هاى تجارى عبور مى كردند.<br />
كندهار را زمانى بنام دروازة هند ياد مى نمود، از همين جاست كه اكثر درگيريها ميان ممالك<br />
و قدرتمندان زمان، براى اشغال كامل كندهار مى چرخيد. بعد از تهاجمات اجانب و تجزية كشور،<br />
مراكز اقتصادى متلاشى گرديد. در شهرها بر فعاليت هاى اقتصادى ركود حاكم شد و به اقتصاد<br />
آسيب كلى وارد آمد كه اين شرايط تا قرن هجدهم و ايجاد دولت ابداليان ادامه يافت.<br />
فعاليت داخل صنف<br />
1- قبل از اقتدار سياسى احمد خان، اوضاع اقتصادى از چه قرار بود؟<br />
2- سه بخش عمدة فعاليت هاى اقتصادى را معرفى كنيد.<br />
سوال ها<br />
1- چرا مسكوكات بوجود آمد؟<br />
2- كدام شهرها قبل از اقتدار احمد شاه ابدالى از نظر اقتصادى اهميت فوق العاده داشتند؟<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان از بزرگانشان دليل استخراج طلا، نقره ، آهن و غيره را بپرسند و معلومات خويش را<br />
در صنف پيشكش كنند.<br />
8
فصل دوم<br />
رويداد هاى تاريخى افغانستان طى سالهاى 1747 تا 1879 ميلادى<br />
9
اهداف فصل دوم<br />
آشنايى شاگردان با شخصيت احمدشاه بابا.<br />
آشنايى شاگردان با طرز اداره، اصلاحات و اهداف سفر هاى نظامى احمدشاه بابا.<br />
آشنايى شاگردان با شيوة ادارة جانشينان احمدشاه بابا.<br />
آشنايى شاگردان با سياست هاى استعمارى انگليس در قبال افغانستان.<br />
آشنايى شاگردان با ماهيت و عوامل تجاوزات انگليس ها بر افغانستان.<br />
10
درس چهارم<br />
احمدشاه بابا چگونه افغانستان را مجدداً احيا كرد؟<br />
درس قبلي به شرايط اقتصادي قبل از تصرف قدرت سياسي به وسيلة احمد شاه ابدالى اختصاص يافته<br />
بود. دراين درس چگونگى احياي مجدد كشور را مورد مطالعه قرار مي دهيم.<br />
احمدخان پسر زمان خان و نواسة دولت خان سدوزايي در سال 1722 ميلادي مصادف به<br />
1101 ه . در هرات متولد شد. به عمر بيست و پنج سالگي طي جرگه مزار شير سرخ به سلطنت رسيد و<br />
خوشه گندم را صابر شاه كابلي كه شخص متديني بود به دستار موصوف به عنوان سمبول شاهي نصب<br />
كرد. به اين شيوه احمد شاه بابا به مقام شاهي انتخاب گرديد. بعد از انتخاب نكات زير را به عنوان اهداف<br />
در نظر داشت:<br />
1- توحيد و احياي مجدد قدرت مركزي<br />
2- تأمين سرحدات طبيعي افغانستان، كه از دريا آموتا دريا سند و بحر سند وسعت داشت.<br />
احمد شاه بابا به يك سلسله اقدامات دست زد. كشور را از نگاه اقتصادي و سياسي وحدت بخشيد. اختلافات<br />
ميان قبايل را از بين برد. مردم را تشويق نمود، كه در نفع و ضرر مملكت با هم شريك باشند.<br />
جرگة دايمي بزرگان را براي دادن مشوره به رجال سياسى اساس گذاشت. به منظور عملى نمودن اين<br />
اهداف و برنامه ها، به حمايت گروه هاي مذهبي مراجعه نمود. به تقويه موقف اجتماعى خويش به تأمين روابط<br />
خويشاوندى دست زد. نامبرده با داشتن استعداد خوب در همة عرصه ها كوشيد و در راه تشكيل دولت تكاليف<br />
زيادي را متحمل شد.<br />
11
فعاليت داخل صنف<br />
1- شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند، گروپ اول در رابطه به شخصيت صابرشاه كابلى و<br />
گروپ دوم نقش احمد شاه بابا را در تنظيم مسايل سياسى و اقتصادى مورد مباحثه قرار دهند؟<br />
سوال ها<br />
1- احمدشاه بابا را مختصراً معرفي نماييد.<br />
2- اهداف احمدشاه بابا از چه قرار بود؟<br />
3- ابعاد شخصيت احمد شاه بابا را شرح دهيد؟<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان، پيرامون اهداف احمدشاه بابا از بزرگان معلومات به دست آورند و در صنف آنرا<br />
پيشكش كنند.<br />
12
درس پنجم<br />
اصلاحات اداري و فعاليت هاي نظامى احمدشاه بابا از چه قرار بود؟<br />
بازار سرپوشيدة كندهار<br />
در درس قبلي احياي مجدد كشور به وسيلة احمدشاه بابا مرور گرديد، در بحث كنونى روى اصلاحات<br />
اداري و نظامي توسط احمدشاه بابا را روشنايي مي اندازيم.<br />
اصلاحات ادارى<br />
احمد شاه بابا اصلاحات در ساختار اداري، نظامي و مالي وارد نمود. وزرا را مقرر و جرگه بزرگان<br />
را ايجاد كرد.طرز حكومت او مانند همة كشورهاي اسلامي سلطنت مطلقه بود. در جرگة خبره گان<br />
نه تن از افراد ماهر عضويت داشتند كه مرجع عالي تصميم گيري شناخته ميشدند.<br />
تشكيلات اداري نظام را، قواي سه گانة اجرائيه، مقننه و قضائيه دربر مي گرفت. قواي قضايي<br />
داراي استقلال كامل بود. عوايد كشور از طريق جمع آورى ماليات، اموال غنيمت، غرامات جنگي و<br />
تحايف شاهان تكميل مي گرديد.<br />
خزانه احمدشاه بابا مملو از طلا، جواهرات و سنگ هاي قيمتي بود. از كارهاي مهم موصوف<br />
ساختمان شهر جديد كندهار، بناي شهر خُ لم به شمار مى رفت. حرفه هاي معماري، حكاكي و نقاشي<br />
در اين زمان پيشرفت قابل ملاحظة داشت.<br />
13
فعاليت هاى نظامى<br />
در عرصه نظامي احمدشاه بابا استعداد ويژه اى داشت. احساسات جنگى و منفعت جويي افغانها را<br />
در فتوحات تشويق مي كرد. قواي مردم را به حركت مى آورد. بدين وسيله موفق شد تا وحدت سياسي<br />
را تأمين كند و كشور را به سرحدات طبيعي اش برساند. در قواي مسلح آن زمان دو نوع عساكر موجود<br />
بودند يكي قواي منظم و ديگر قواي غير منظم بود كه به نام قواي قومي شهرت داشت. در سلطنت<br />
احمد شاه بابا تعداد عساكر به طور اوسط به يكصد هزار تن مي رسيد. قوتهاي قومي در حين خدمت از<br />
تأدية ماليات معاف مي شدند. عايدات كشور عمدتاً به سي و يك ميليون روپيه بالغ مي شد كه از مناطق<br />
مفتوحه حصول مى گرديد.<br />
احمد شاه بابا در سمت هاى سه گانه قوت هاي مسلح را توظيف كرد. مهمترين لشكركشي ها به<br />
جانب هند به نام پاني پت شهرت دارد. در نتيجة آن احمدشاه بابا به حيث قهرمان ظاهر گرديد. غنايم<br />
زيادي را قواي افغاني كمايي كردند. به مقصود آوردن نظم، احمد شاه بابا دوبار به غرب لشكر كشيد<br />
كه طي آن موفقيت هايى را نصيب گرديد. احمدشاه بابا به هدف تعيين مرزها به شمال نيز لشكر كشيد و<br />
پيروزي هايى را كسب نمود و درياى آمو را سرحد طبيعي ميان دو حكومت تعيين نمود.<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان در مورد كارنامه هاي احمدشاه بابا معلومات به دست آورده آن را در صنف ارائه نمايند.<br />
سوال ها<br />
1- درباره طرز حكومت احمدشاه بابا چه مى دانيد؟<br />
2- ماهيت نظام سلطنتي احمدشاه بابا از چه قرار بود ؟<br />
3- در صفوف قوت هاي مسلح احمد شاه بابا چند نوع سرباز موجود بود؟<br />
4- قوتهاي مسلح احمدشاه بابا به كدام سمت ها سوق گرديدند؟<br />
5- عوايد كشور، در سلطنت احمد شاه بابا از كدام طرق تأمين مي گرديد؟<br />
فعاليت خارج صنف<br />
1- چرا احمدشاه بابا به اصلاحات در عرصه هاي اداري و نظامي پرداخت؟ چند سطر بنويسيد.<br />
2- عالي ترين مرجع تصميم گيري احمد شاه بابا چه نام داشت؟<br />
14
درس ششم<br />
درباره سجاياي احمدشاه بابا چه مي دانيد؟<br />
آرامگاه احمد شاه بابا در كندهار<br />
در درس قبلي در مورد اصلاحات اداري و نظامي روشني انداخته شد. در اين عنوان سجاياي<br />
اخلاقي احمدشاه بابا و سال وفات او را مرور مي كنيم.<br />
احمدشاه بابا به حيث اساس گذار افغانستان معاصر، موفق به ساختمان اين خطه و تأمين اتحاد ميان<br />
اقوام گرديد. روى اين ملحوظ از جايگاه خاص برخوردار بود. نامبرده شاه بود كه تاج به سر نمي نهاد. از<br />
تشريفات خوشش نمي آمد. دستار به سر مي بست. و روى زمين مي نشست. او تماس مستقيم با مردم داشت<br />
به عنوان شخصيت مصلح در دعوا و منازعات فيصله ها صادر مي نمود. با تواضع وجبين گشاده با مردم<br />
سخن مي زد. شخص دلير، شجاع و وطن دوست بود. در امور جهانداري با عدالت رفتار مي كرد. مسايل را<br />
از طريق صلح به صورت مسالمت آميز حل مي نمود. احمد شاه بابا در سياست همواره طرفدار ملايمت<br />
بوده از باب دوستي پيش آمد مي نمود. با وجود آنكه در وسعت خاك انديشه داشت؛ از خون ريزي<br />
جلوگيري به عمل مي آورد و به پاس اينگونه سجاياي پسنديده به او لقب بابا داده شده است.<br />
احمد شاه بابا بعد از بيست و شش سال سلطنت به عمر پنجاه و يك سالگي در حالي كه مريضي<br />
عايد حالش بود، در سال 1151 هجرى شمسى مطابق (1773م) چشم از جهان پوشيد و در شهر كندهار<br />
در محوطة خرقة مبارك به خاك سپرده شد.<br />
15
مسجد احمد شاه بابا در كندهار<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند:<br />
گروپ اول – اخلاق نيك احمدشاه بابا را در برابر ممالك مفتوحه روشن سازند.<br />
گروپ دوم – دربارة رفتار احمدشاه بابا و سال مرگ نامبرده بحثي را به راه اندازند.<br />
سوال ها<br />
1- احمد شاه بابا بعد از چه مدت و در عمر چند سالگي چشم از جهان پوشيد؟<br />
2- سجاياي پسنديدة احمدشاه بابا را در امر كشور داري شرح دهيد.<br />
3- صفات فردي احمد شاه بابا از چه قرار بود؟ دو مورد را بنويسيد.<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان دربارة ارزش هايى كه احمدشاه بابا به آن باور داشت، از بزرگان معلومات كسب كرده<br />
در صنف ارائه دهند.<br />
16
درس هفتم<br />
آيا مي دانيد كه تيمورشاه بيست سال سلطنت كرد؟<br />
درس قبلي براي روشن شدن سجايا و وفات احمدشاه بابا اختصاص يافته بود. در درس كنوني سلطنت<br />
بيست ساله تيمورشاه بررسي مي شود.<br />
تيمور شاه متولد سال 1742 ميلادي مطابق 1120 ه .ش، حين وفات پدر والي ولايت هرات بود.<br />
او شخص تحصيل كرده و شاعر زبان دري نيز بود. مطابق عرف حاكم آن زمان، تيمورشاه نامزد مقام<br />
پادشاهي- وليعهد گرديد، ولى حمايت شاه ولي خان از شهزاده سليمان سبب گرديد تا شهزاده<br />
سليمان در شهر كندهار به پادشاهي نايل آيد. تيمورشاه همزمان با رسيدن به شهر كندهار و تحريك<br />
او به وسيله متنفذين آزرده خاطر، وزير شاه ولي خان را به قتل رساند و در نتيجه شهزاده سليمان از<br />
پادشاهي دست كشيد.<br />
دورة سلطنت تيمورشاه به كامراني و مدافعه سپرى گشت، قيام هايى در اين زمان در بسا نقاط به<br />
وقوع پيوست، نامبرده موفق گرديد كه مخالفان خويش را سركوب كند و از مرزهايى كه از پدر به او<br />
ميراث مانده بود، پاسدارى به عمل آورد. فقط در مواردى با شاه مراد بيگ حكمران بخارا كه قصد<br />
تجاوز را در جنوب دريا آمو داشت ناگزير به جنگ شد ولى با وساطت متنفذين مصالحه، نافذ و درياى<br />
آمو حد فاصل ميان دوكشور معين گرديد. ويژه گى اين مرحله نگهدارى از سرحدات بود. تيمورشاه<br />
دولتى را كه به ارث برده بود بدون كم و كاست حفظ كرد. همة درگيريها ماهيت تدافعى داشت تمايل<br />
نامبرده به زنده گى صلح آميز با همسايه گان بود. اشتباه تيمورشاه تقسيم قلمرو ميان فرزندان بود.<br />
تيمورشاه بعد از بيست سال سلطنت در سال 1793 م در كابل چشم از جهان پوشيد و در مركز كابل<br />
در كنار جنوبى درياى كابل به خاك سپرده شد..<br />
17
آرامگاه تيمور شاه در كابل<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شده گروپ اول در راستاى توسعه فرهنگى معلومات دهند. گروپ<br />
دوم علل تقسيم قلمرو تيمورشاه را ميان فرزندان، مطالعه كرده در صنف ارائه نمايند.<br />
سوال ها<br />
1- حمايت كدام وزير موجب به قدرت رسيدن شهزاده سليمان در قندهار گرديد؟<br />
2- عرف حاكم در پادشاهى احمد شاه بابا درباره وليعهدى از چى قرار بود؟<br />
3- ويژه گى سياسى سلطنت تيمورشاه از چه قرار بود؟<br />
4- كدام اشتباهات تيمورشاه شرايط سقوط امپراتورى او را تشديد كرد؟<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان شخصيت و كارنامه هاى تيمورشاه را از آ موزگاران پرسيده معلومات شان را در صنف<br />
ارائه كنند.<br />
18
درس هشتم<br />
برنامه هاى سلطنت شاه زمان را مى دانيد؟<br />
درس قبلى به سلطنت تيمور شاه مختص شده بود. در درس كنونى كوشش مى شود برنامه هاى داخلى<br />
و خارجى پادشاهى شاه زمان بررسى مى گردد.<br />
زمان شاه همزمان با مرگ پدر همه برادران را به شهر كابل دعوت نمود. با حمايت سردار پاينده<br />
محمد خان كه رئيس قوم باركزايى بود، هواداران تاج و تخت را زندانى و خود در سال 1793 ميلادى<br />
مصادف به 1171 شمسى اعلان سلطنت كرد. پادشاهى نامبرده معاصر با رويداد عظيم سياسى جهان<br />
انقلاب كبير فرانسه بود كه دستاورد آن به قلمرو فرانسه خلاصه نشد بلكه جهان را دربر گرفت.<br />
مؤرخان داخلى و خارجى شاه زمان را شخصى ذكى، فعال، شجاع و بصير مى خوانند. پس از ختم<br />
جنگى به جنگ ديگر مى شتافت. مردم در مقايسه به فرزندان ديگر تيمور شاه به شاه زمان احترام<br />
بيشترى داشتند. موصوف اقتدار سياسى را در پايان حدود نيم قرن امنيت، تحويل گرفت. به هدف<br />
استحكام هر چه بيشتر امنيت تصميم داشت مركزيت را تقويت نمايد. در راه تحقق اين مقاصد در داخل<br />
و خارج به مشكلات روبرو گرديد.<br />
رقباى داخلى و هوا خواهان قدرت از يك جانب و متنفذين و روساى قبايل از جانب ديگر به دست<br />
درازى هاى آشكار و پنهان در منطقه پرداختند . تبليغات شبكه هاى استخبارات دشمنان خارجى با تمام قوت<br />
بر ضد شاه زمان به كار افتاد. رنجيت سنگ و بيگانه پرستان ديگر نيز مشكلات براى شاه زمان در فضاى<br />
19
داخلى به وجود آوردند. فتح عليشاه قاجار در غرب نيز از جدايى و اختلاف برادران شاه زمان سوء استفاده<br />
به عمل آورد و با مساعدت هاى مالى و نظامى برادرش شهزاده محمود را در هرات تشويق و تمويل<br />
مى نمود.<br />
در نتيجة آزرده گى متنفذين، دست درازى هاى آشكار و پنهان حاكمان منطقه و اختلافات داخلى<br />
خانواده، اوضاع براى به قدرت رسيدن شاه محمود در همكارى نزديك با وزير فتح خان مساعد<br />
گرديد.<br />
بعد از مقاومت نه چندان مهم شاه زمان كابل را به قصد پشاور ترك گفت، در آنجا به وسيلة<br />
ملاعاشق شينوارى با چند تن از هم سفرانش گرفتار شده و از نعمت بصيرت محروم گرديد و بعداً<br />
تحت نظارت به شهر كابل آورده شد. به اين ترتيب حاكميت شازمان به پايان رسيد و شهزاده محمود<br />
قدرت را به دست گرفت.<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند گروپ اول چگونگى سلطنت زمان شاه را نوشته و ارائه<br />
نمايند. گروپ دوم در باره شورش هاى داخلى گفتگو كنند.<br />
سوال ها<br />
1- راجع به شخصيت شاه زمان چه مى دانيد؟ بنويسيد.<br />
2- پادشاهى شاه زمان مصادف با كدام رويداد جهانى بود؟<br />
3- مشكلات داخلى شاه زمان از چه قراربود؟<br />
4- اهداف مداخلات آشكار و پنهان ممالك منطقه را بازگو نماييد؟<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان از بزرگان دربارة كارنامه ها و مداخلات ممالك منطقه در دورة پادشاهى شاه زمان<br />
معلومات حاصل نموده، آن را در صنف ارائه نمايند.<br />
20
درس نهم<br />
مي دانيد شاه محمود بار اول چگونه به قدرت رسيد؟ سلطنت اول شاه محمود (1804-1801)<br />
در درس قبل ما در مورد سلطنت زمان شاه دانستيم. در اين درس در مورد ماهيت سلطنت شاه محمود آشنايى<br />
حاصل مى كنيم<br />
زمان شاه، رقيب اصلي استعمارگران به شمار مي آمد. بنابرآن در آن زمان انگليس ها با توسل به<br />
سياست (تفرقه بيانداز و حكومت كن) از رقابت ميان سرداران استفاده كرده، خواستند شاه زمان<br />
را از ميان بردارند. توجه آنها به شهزاده محمود و سردار فتح خان باركزايي كه به ايران فرار<br />
نموده بودند، مبذول گرديد.<br />
راه اندازي توطئه ها به وسيله ي انگليس ها و ساير نيروهاي منطقوي از يك جانب، نفاق داخلي ميان<br />
برداران شاه زمان از جانب ديگر زمينة آن را مساعد ساخت تا شاه محمود به سلطنت تكيه زند.<br />
در همين اوضاع سياست استعماري انگليس توسعه مي يافت، در غرب كشور نيز تمايلات<br />
فراوان دولت قاجاريه فارس به تحريك انگليس ها در راستاي تجزية هرات متبارز مي شد.<br />
ضمناً شاه شجاع در ساحات شرقى افغانستان و حكومت سك هاي پنجاب در پشاور برضد شاه<br />
محمود دست به نبرد زدند. برعلاوه نيروي عظيمي به رهبري عبدالرحيم خان غلجايى غرض<br />
سقوط دولت شاه محمود از جانب غزني حركت نمود. كه به وسيلة قواي شاه محمود به شكست<br />
21
مواجه شد. چون مردم در كابل از اداره شاه محمود ناخشنود بودند،مردم كابل دست به قيام زدند<br />
و نامبرده را در بالا حصار كابل محاصره نمودند.<br />
در اين حالات شجاع الملك (شاه شجاع) وارد كابل شده و در باغ با براقامت گزيد. در همين موقع وزير<br />
فتح خان با قشون خود از باميان براي رهايي شاه محمود<br />
رسيد. مگر سپاه شجاع الملك به قيادت مختارالدوله<br />
در قلعه ي قاضي جلو او را گرفت وزير فتح خان به<br />
صوب قندهار عقب نشيني نمود و با كامران پسر شاه<br />
محمود يكجا شد، بعد از شكست و تسليمى شاه محمود<br />
شجاع الملك داخل بالاحصار شده و سلطنت خود را<br />
اعلام كرد.<br />
وزير فتح خان<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند.<br />
1- گروپ اول: انگليس ها چگونه از سياست «تفرقه بيانداز، حكومت كن» استفاده مي بردند؟ به مباحثه بپردازند.<br />
2- گروپ دوم: در مورد اينكه نفاق داخلي، افغانستان را به كدام جهت كشانيد؛ به مباحثه بپردازند.<br />
سوال ها<br />
1- كدام عوامل دست به هم داده زمينه هاي به قدرت رسيدن شاه محمود را فراهم كردند؟<br />
2- شاه محمود در زمان زمامداري خويش با چه مشكلاتى دست و گريبان بود؟<br />
3- شجاع الملك چگونه براريكه قدرت تكيه زد؟ توضيح دهيد؟<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان در مورد شخصيت شجاع الملك از بزرگان معلومات به دست آورند و در صنف ارائه بدارند.<br />
22
درس دهم<br />
چگونگى سلطنت اول شاه شجاعسلطنت شاه شجاع (1809-1805)<br />
در درس قبل چگونگي قدرت و مشكلات شاه محمود را مطالعه نموديم، در درس كنونى عوامل<br />
داخلى سلطنت اول شاه شجاع را مرور مي كنيم<br />
زماني كه شاه زمان به وسيله شاه محمود كور گرديد؛ تنفر مردم در برابر شاه محمود افزايش يافت.<br />
راه براي فعاليت هاي شاه شجاع باز گرديد، وى به دعوت اهالي كابل امور كشور را به دست گرفت.<br />
چون مردم افغانستان از جنگ هاي داخلي به تنگ آمده، خواهان امنيت كشور بودند. شاه شجاع به يك<br />
سلسله اقدامات مبادرت ورزيد. تا توقعات مردم را برآورده سازد، به گونه مثال به رهايي برادراش<br />
شاه زمان پرداخت. مخالفين برادراش را سركوب نموده و از جمله عاشق شينواري را اعدام نمود.<br />
او به مصالحه با برادران باركزايي دست زد، براي تحكيم مناسبات خواهر دوست محمدخان را به<br />
عقد نكاح خويش در آورد. وزير فتح خان را در اداره كشور سهيم ساخت. اين پروسه ديردوام نياورد.<br />
وزير فتح خان به تحريكات عليه شاه شجاع در نقاط مختلف كشور اقدام نمود، ولي نتيجة نداشت.<br />
بالاخره موقع كه شاه شجاع مصروف خاموشى بغاوت ها در كشمير و پشاور بود؛ شاه محمود، به<br />
23
حمايت هواخواهانش از زندان فرار كرد، نيروهاى ضد شاه شجاع را منسجم ساخت و در نتيجه شاه شجاع<br />
را در گندمك به شكست رو به رو نمود و به اين ترتيب شاه محمود، بار دوم بر تخت سلطنت جلوس<br />
نمود.<br />
شاه شجاع يك مرد فرهنگى و شاعر زبان درى هم بودكه به گونه نمونه، كلام آنرا ميتوان در چهاربيتى<br />
ذيل مشاهده كرد:<br />
اين بلبل از فراق چمن گريه مى كند<br />
مرغ دلم به ياد وطن گريه مى كند غربت كشيده بهر وطن گريه مى كند<br />
تا دل سفر گزيد به چين دو زلف او فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان در صنف به دو گروپ تقسيم شوند.<br />
گروپ اول: در مورد مهمترين اقدامات شاه شجاع به مباحثه بپردازند.<br />
گروپ دوم: در مورد عوامل شكست شاه شجاع به مباحثه بپردازند و نتايج آنرا در صنف ارائه كنند.<br />
سوال ها<br />
1- عوامل به قدرت رسيدن شاه شجاع را برشماريد.<br />
2- نتيجه ي مصالحه شاه شجاع با برادران باركزايي چه بود؟<br />
3- وزير فتح خان دست به چه اقداماتي عليه شاه شجاع زد؟<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان از بزرگان در مورد مزاياي آشتي معلومات به دست آورده در صنف ارائه نمايند.<br />
24
درس يازدهم<br />
چگونگى سلطنت دوم شاه محمود (1818-1809)<br />
در درس قبلي نكاتي را در مورد سلطنت اول شاه شجاع خاطرنشان كرديم حال با چگونگي به قدرت<br />
رسيدن شاه محمود بار دوم آشنا مي شويم.<br />
شاه محمود توانست به همكاري وزير فتح خان براي بار دوم زمام امور كشور را به دست گيرد. وزير<br />
فتح خان با استفاده از اعتماد شاه محمود، جهت تحكيم قدرت خويش به تقسيم ولايات كشور ميان<br />
برادران خويش پرداخت، كه اين امر موجبات ناخوشنودي كامران، پسر شاه محمود را فراهم نمود.<br />
اقتدار شاه محمود در اين زمان به كابل و قندهار محدود مي شد سرحدات غربي كشور را بحران<br />
فرا گرفته بود و شاه شجاع نيز در سر حدات شرقي نفوذ قابل ملاحظه يى داشت. كشيده گي اصلى ميان<br />
خانواده هاي سدوزايي و باركزايي مبارزه براي كسب قدرت سياسي، و تحكيم نفوذ اجتماعي بود<br />
اين قضايا موجب تأثر شاه محمود شد، وي پسر خود كامران را به هرات فرستاد. نامبرده در هرات<br />
دست به انتقام جويي عليه برادران وزير فتح خان زد و اين عمل او باعث اغتشاش در سراسر كشور از<br />
هرات الي كشمير گرديد. يكي از عاملين و محركين مهم اين شورش دوست محمدخان بود. موصوف<br />
از كشمير به كابل آمد. در شهر كابل شاه محمود را وادار به عقب نشيني به جانب غزني نمود. درين<br />
جريان وزير فتح خان به قتل رسيده بود، برادران وزير به هدف خوانخواهي به نزاع شدت بخشيدند، كه<br />
منجر به شكست شاه محمود گرديد و دور دوم سلطنت شاه محمود در سال 1818- م خاتمه يافت.<br />
25
تصوير بالا انعكاس دهنده گوشة از زنده گى شهرى آن دوره مى باشد<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند.<br />
گروپ اول: در مورد اينكه اقتدار شاه محمود محدود به كدام سرزمينها مي شد به مباحثه بپردازند.<br />
گروپ دوم: راجع به نزاع هاي داخل خانواده با هم گفتگو و نتايج آنرا به صنف ارائه كنند.<br />
سوال ها<br />
1- وزير فتح خان از اعتماد شاه محمود چگونه سوء استفاده كرد؟<br />
2- اختلافات ميان سدوزايي ها و باركزايي ها از كجا ناشي مي شد؟<br />
فعاليت خارج از صنف<br />
شاگردان از بزرگان در مورد اينكه از سلسله سدوزايي ها چه كسانى بر افغانستان حكومت كردند<br />
معلومات به دست آورده، در صنف ارائه نمايند.<br />
26
درس دوازدهم<br />
آيا با امارت اول دوست محمد خان آشنايى داريد؟<br />
امير دوست محمد خان<br />
در درس گذشته درمورد اختلافات و درگيرى هاى داخلى معلومات حاصل نموديد. اكنون در اين<br />
درس به چگونگى حكمروايى اول امير دوست محمد خان آشنا مى شويد.<br />
دوست محمد خان پس از آنكه به تدريج موقعيت خود را در كابل استحكام بخشيد زمينة امارت<br />
را براى خود آماده ساخت تا اينكه در سال 1835 ميلادى مراسم تاج پوشى او به شكل ساده در كابل<br />
صورت گرفت و لقب «امير المؤمنين» به وى داده شد. امير در قدم نخست اشخاص غير قابل اعتماد<br />
را عزل و به جاى ايشان پسران خويش را گماشت . ثانياً كوشيد براى جنگ با سكها آماده گى گيرد. به<br />
منظور پيشبرد اين جنگ اعانة را كه قبلاً از طبقة تجار، دكاندار و اقشار ديگر جمع آورى كرده بود با<br />
پنجاه هزار عسكر پياده و ده هزار سواره نظام داوطلب، در سال 1835 ميلادى به صوب پشاور حركت<br />
كرد. سردار سلطان محمد خان با ده هزار سپاه مردم باجوړ هم جز، اردوى امير بود. اين سوقيات<br />
هراس بزرگ در قواى رنجبيت سنگ ايجاد كرد. رنجبت سنگ حاضر شد؛ كه با افغان هاى تازه<br />
نفس از راه مصالحه پيش آيد و هيأتى به سركرده گى » هارلان» به حضور امير دوست محمدخان<br />
فرستاد. هارلان وظيفه داشت به هر قيمتى كه شود در اردوى افغانى نفاق ايجاد نمايد. هيأت مذكور<br />
اولتر از همه متوجه سلطان محمد خان برادر امير گرديده او را با وعدة دادن حكومت پشاور مانع حمله<br />
و جنگ برسك ها كرد. سردار سلطان محمدخان همراه ده هزار سپاه خويش از طرف شب از اردوى<br />
امير جدا و به دشمن پيوست. امير دوست محمد خان با مشاهدة چنين حالتى عقب نشينى نموده و به<br />
27
كابل برگشت. امير دوست محمدخان در سال 1836 ميلادى بعد از انتخاب شدن لارد اكلند به صفت<br />
وايسراى جديد هند مكتوب عنوانى وى نوشت و در ضمن بر مسأله پشاور تأكيد نموده، در اين زمينه<br />
خواهان كمك دولت انگليس گرديد. وايسراى جديد در جواب نامة امير نوشت كه حكومت بريتانيا<br />
آرزومند است تا دولت هاى سك و افغان مسايل خود را از طريق مذاكرات دوستانه حل و فصل نمايند<br />
و بريتانيا در امور داخلى ممالك ديگر مداخله نمى كند. ضمناً يك هيأت را به سركرده گى «الكساندر<br />
برنس» ظاهراً تحت نام مسايل تجارتى به كابل اعزام نمود. امير دوست محمد خان از آمدن هيأت<br />
انگليس به كابل بسيار مسرور گرديد و توقع داشت، كه يك سلسله مسايل به شمول مسأله پشاور را<br />
از طريق مفاهمه و مذاكره حل نمايد. مگر امير خلاف توقعش از نماينده انگليس جواب قناعت بخش<br />
گرفته نتوانست.<br />
از اينكه انگليس ها از پالسى ها و اهداف ناپليون و روسيه در رابطه به افغانستان در هراس بودند<br />
زيادتر به افغانستان دلچسپى نشان دادند. امير دوست محمد خان با سياست انگليس مشروط با تخليه<br />
پشاور توسط رنجيت سنگ ابراز موافقه نمود. اما انگليس ها ورود هيأت روسى را در افغانستان بهانه قرار<br />
داده با امير دوست محمد خان قطع علايق نمودند و با شاه شجاع و رنجيت سنگ روابط را تأمين كردند.<br />
شاه شجاع كه زير سايه انگليس ها در لوديانه به سر مى برد، با آنها داخل مذاكره شد و انگليس ها او<br />
را روپوش تعرض خويش قرار داد و در سال 1839 ميلادى بر حريم كشور ما تجاوز نمودند.<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند گروپ اول راجع به چگونگى به قدرت رسيدن امير دوست<br />
محمد خان و گروپ دوم راجع به سياست انگليس در افغانستان با هم مباحثه نموده نتيجه را در<br />
صنف ارايه نمايند.<br />
سوال ها<br />
1- هارلان نمايندة انگليس ها چگونه موفق به ايجاد تفرقه در اردوى امير دوست محمد خان گرديد؟<br />
2- چرا انگليس ها بالاى افغانستان تجاوز نمودند؟<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان از اولياء و بزرگان راجع به پاليسى هاى فرانسه و روسيه در قبال افغانستان معلومات<br />
حاصل و در صنف ارائه نمايند.<br />
28
درس سيزدهم<br />
آيا درمورد تجاوز اول انگليس بر افغانستان معلومات داريد؟<br />
در درس گذشته شما به چگونگى حكمروايى اول دوست محمد خان آشنايي حاصل نموديد. اكنون<br />
در اين درس در مورد تجاوز مستقيم انگليس ها بر افغانستان آشنا مي شويد.<br />
تعرض اول انگليس بر افغانستان از نظر تاريخي همانا مفكورة حفظ تاج طلايي در نيم قاره هند<br />
شمرده ميشد. انگليس ها براي اجراي پلان هاي استعماري خود در پي بهانة بودند مكناتن به حيث<br />
نماينده ي دولت هند برتانوي با شاه شجاع و رنجيت سنگ رابطه قايم كرد و در (25 جولاي 1838 م)<br />
معاهده ي سه جانبه لاهور بين آنها به امضا رسيد.<br />
در اين معاهده مكناتن و رنجيت سنگ اختيارات زيادي داشتند ولي شاه شجاع به حيث يك فرد فراري<br />
فاقد صلاحيت بود.<br />
انگليس ها در عوض برگردانيدن شاه شجاع بر تاج و تخت افغانستان، وي را از يك حصه خاك<br />
افغاني در ماوراي سند از قبيل كشمير، پشاور، ديره جات و خيبر يعني حدود حكمراني دوست<br />
محمدخان به نفع رنجيت سنگ منصرف ساختند و اين را هم به او قبولاندند كه با هيچ دولت ديگر كه<br />
مخالف دولت انگليس باشد؛ روابط سياسي قايم نسازد و استقلال هرات را كه به دست برادرزاده اش<br />
كامران بود قبول كند و مداخله در امور آنجا ننمايد.<br />
29
تحت اين شرايط و تعهدات، قواي انگليس تحت قومانداني سرجان كين و نماينده ي خودمختار<br />
انگليس (مكناتن) و شاه شجاع در فبروري 1839 م از طريق بلوچستان و دره بولان به قندهار حمله<br />
كردند . برادران قندهاري از نماينده ي روسيه تقاضاي كمك كردند، ولي روس ها همكارى نكردند<br />
و عدم صداقت روسيه واضح گرديد. بنابراين برداران مذكور مأيوس شدند و بدون جنگ عقب نشيني<br />
و به ايران فرار كردند و شاه شجاع داخل قندهار گرديد. در قندهار مكناتن با شاه شجاع معاهده<br />
ديگري را امضا كرد و از شاه شجاع تعهد گرفت كه عسكر دايمي انگليس را در افغانستان با يك نفر<br />
نماينده سياسي شان بگذارد به همين ترتيب قواي انگليس همراه با شاه شجاع از طريق غزني به جهت<br />
كابل در حركت افتادند و كپتان ويد با شهزاده تيمور پسر شاه شجاع از طريق دره ي خيبر و<br />
جلال آباد بر كابل حمله كردند. امير دوست محمد خان كه ميان دو جبهه شرقي و غربي قرار داشت<br />
آماده گي لازم جنگي هم نداشت، نگران شده، قبل از مقابله با قواي دشمن فرار كرد و به بخارا پناهنده<br />
گرديد و به اين ترتيب قواي دشمن وارد كابل شد.<br />
دوست محمدخان كمكي را كه در بخارا از روسيه انتظار داشت حاصل كرده نتوانست، لذا مأيوس<br />
شده دوباره به افغانستان برگشت و خود را به انگليس ها تسليم نمود و به كلكته فرستاده شد.<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان در صنف به دو گروپ تقسيم شوند. گروپ اول راجع به سياست انگليس ها در قبال<br />
افغانستان و گروپ دوم در مورد معاهده ي سه جانبه ي لاهور مباحثه نموده، نتايج كار خويش را<br />
ارائه نمايند.<br />
سوال ها<br />
1- خط مشي سياسي و نظامي تعرض انگليسها بر افغانستان را كدام مسايل تشكيل مي داد؟<br />
2- معاهده لاهور در كدام تاريخ بين كدام اشخاص به امضاء رسيد؟<br />
3-انگليس ها از كدام سمت ها و تحت قومانده كدام اشخاص بالاي افغانستان حمله نمودند؟<br />
4- در معاهده قندهار، مكناتن از شاه شجاع چه تعهد گرفت آن را واضح سازيد؟<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان از اوليا و بزرگان راجع به تجاوز اول انگليس در افغانستان و اثرات ناگوار آن معلومات<br />
حاصل و در صنف ارائه نمايند.<br />
30
درس چهاردهم<br />
آيا در مورد سلطنت دوم شاه شجاع آگاهى داريد؟سلطنت دوم شاه شجاع1839 _ 1842 ميلادى<br />
در درس قبلي راجع به انگيزه هاى تجاوز اول و اهداف انگليس در رابطه به كشور و حكمروايي امير دوست<br />
محمد خان آگاهي حاصل نموديد. اكنون در اين درس به ماهيت حكومت شاه شجاع آشنا مي شويد.<br />
بعد از آنكه شاه شجاع با انگليس ها يكجا وارد كابل شدند، نامبرده به اتكاي انگليس چهار سال<br />
پادشاهي كرد. شاه شجاع در بالاحصار كابل و مكناتن سفير انگليس، به صفت صدر اعظم و نايب<br />
السلطنه درآمد. الكساندر برنس حيثيت وزير داخله را دارا بود. موهن لال وظيفه ضبط احوالات را<br />
به عهده داشت.برخي از مأموران سياسي و نظامي انگليس در نقاط مختلف كشور مشاورين امور شمرده<br />
مي شدند. از آنجايي كه مفكوره اقامت دائمي در افغانستان در فكرشان خطوركرد. قواي شان را در<br />
كابل، قندهار، قلات، غزني، وردگ، چاريكار، باميان و جلال آباد مستقر ساختند.<br />
انگليس ها خاطرجمع گرديدند. مگر اين گمان شان بيجا بود، از يكطرف ظلم و ستم متجاوزين<br />
و عدم رضايت مردم از آنها و از جانب ديگر تحميل مصارف اردوي بزرگ و عوايد ناچيز مملكت،<br />
علاوه بر آن تحميل ماليات، بلند بودن نرخ ها، تنفر مردم از شاه شجاع، عواملي بود كه مقدمات يك<br />
رستاخيز بزرگ و قيام ملي را آماده ساخت.<br />
نشانه هاى سركشى در مردان غلجايي، زرمت، خوگياني، كوهدامن و كوهستان نمايان<br />
گرديد، تا اينكه سران ملي هسته جنبش هاي ملي را تقويه و انكشاف بخشيدند. در كوچه باغ نواب<br />
در خانه عبداالله خان اچكزايي پلان تعرض بر دشمن ريخته شد و يك شوراي دوازده نفري تشكيل<br />
گرديد كه در آن نواب زمان خان به حيث رئيس و امين االله خان لوگري به حيث نايب انتخاب<br />
گرديدند تا مسأله صلح و جنگ را به دوش گيرند.<br />
صبح روز دوم نوامبر 1841م براي افغان ها روز بزرگ رستاخيز ملي و براي امپراتورى بزرگ برتانيا<br />
31
روز شكست استعمار در شرق محسوب گرديد، به اين معني كه مطابق پلان مطروحه به دامنه هاى بالاحصار<br />
كابل كه قرارگاه مأمورين و صاحب منصبان انگليس بود، افغان ها حمله ور شدند و خانة برنس را آتش زدند<br />
و خودش را از تيغ كشيد. به روز دوم، مبارزين بر قلعه هاي ديگر انگليس ها كه در شهر كابل موقعيت داشت<br />
يورش بردند، در اين گير و دار آوازه جهاد به شش كروهي كابل پخش شد و مردم جوقه جوقه در اين جهاد<br />
ملي سهم گرفتند. نيكو از همه كه سردار وزير محمد اكبر خان وارد كابل شد و<br />
قيادت جهاد را در عوض نواب زمان خان در دست گرفت.<br />
انگليس ها كه صحنه را به خود تنگ ديدند با سردار محمد اكبر خان داخل<br />
مذاكره شدند. انگليس ها مي خواستند كه در اين مذاكره محمد اكبر خان را<br />
به قتل برسانند. ولي محمد اكبر خان با استفاده از فرصت بالاي مكناتن حمله<br />
ور شده و آنرا با ضرب گلوله به قتل رسانيد. تعداد زيادى انگليسها در جريان<br />
جنگ كشته شدند. از 16500 نفر به قول خودشان صرف يك تن (داكتر<br />
برايدن) به حالت نيمه جان به جلال آباد رسيد و قصة تباهي لشكر انگليسى<br />
را بيان كرد. وزير اكبر خان با شنيدن حركت قواي انگليس به قيادت جنرال<br />
پالك جانب كابل درصدد مقابله برآمد، مگر نظر به هدايت امير دوست محمد<br />
خان جانب تاشقرغان عقب نشينى نمود. قواي پالك و سيل از جلال آباد وارد<br />
وزير اكبر خان<br />
كابل شدند و به خاطر اعاده حيثيت از دست رفته شان بازار چته كابل و استالف زيبا را آتش زدند. عجالتاً<br />
نظريه اشغال و تسلط بر افغانستان از دماغ انگليس ها دور شد. دوست محمد خان را آزاد گرديده و به<br />
افغانستان برگشت نمود و مجدداً بر تخت كابل تكيه زد و به اين ترتيب دامنه تعرض انگليس ها برچيده<br />
شد. با اين شكست حيثيت انگليس ها در تمام آسيا حتي در جهان لطمه ديد، كابينه انگليس عوض شد<br />
و از اين به بعد انگليس ها سياست خود را درباره افغانستان تغيير دادند و تا مدت زيادي كشور ما را به<br />
حال خود گذاشتند، در مقابل افغان ها افتخارات بزرگى را نصيب شدند.<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند. گروپ اول راجع به چگونگي به قدرت رسيدن شاه شجاع و گروپ<br />
دوم راجع به شكست انگليس ها مباحثه نموده و نظريات خود با هم صنفان خويش شريك سازند.<br />
سوال ها<br />
1- انگليس ها به خاطر اقامت دائمي قواي خود، را در كدام مناطق افغانستان مستقر ساختند؟<br />
2- عوامل شورش و قيام ملي افغان ها بر ضد انگليس ها را كدام مسائل تشكيل مي داد؟ واضح سازيد.<br />
3- شكست انگليس ها در افغانستان در افكار سياسيون انگليس چه عبرت را به وجود آورده و به<br />
كدام مسائل اعتراف كردند؟<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان از بزرگان و اوليا راجع به مبارزين ملى كه شكست انگليس ها را باعث گرديد معلومات<br />
حاصل در صنف ارائه نمايند.<br />
32
درس پانزدهم<br />
آيا در مورد سلطنت دوم امير دوست محمد خان مى دانيد؟<br />
سلطنت دوم امير دوست محمد1843 _1863 ميلاد ى<br />
زيارت وزيرمحمد اكبر خان در روضه مزار شريف<br />
در درس قبلي راجع به انگيزه هاى تجاوز اول و اهداف انگليس ها در رابطه به سلطنت دوم شاه شجاع اطلاعات<br />
كسب نموديد در اين درس به ماهيت سلطنت دوم امير دوست محمد خان آشنا مى شويد.<br />
33<br />
طوريكه در درس گذشته شرح داده شد، انگليس ها با تجربه تلخ تسلط چهار ساله دريافتند كه در<br />
افغانستان مانده نمي توانند، بنابر اين به فكر تجديد استقرار روابط و پيدا كردن راه حل گرديدند. آنها<br />
به پادشاهي مجدد امير دوست محمد خان راضي شدند، از اين كه امير محبوس از تمام واقعات بي خبر<br />
مانده بود در بازگشت خود به افغانستان هيچ گونه شرط و يا قيدي را بر انگليس ها نگذاشت و دولت<br />
هند بر تانيوي براي اينكه عملاً افغانستان را به ملوك الطوايفي تقسيم نموده و هم نفاق را تشديد كرده<br />
باشد، دوست محمد خان را به صفت امير ولايات سه گانه كابل، غزني و جلال آباد پذيرفت.<br />
پس از آنكه امير دوست محمدخان پادشاه شد اولاً با اصلاح اوضاع داخلي پرداخت. زيرا در اثر بوجود<br />
آمدن ملوك الطوايفي و وقوع جنگ ها، اوضاع مملكت به كلي خراب شده بود. سپس براي حصول<br />
وحدت سياسي و استحكام دولت مركزي سعي نمود و به همت سردار محمد اكبرخان و ساير فرماندهان از<br />
باميان تا مزار شريف و حدود هرات را فتح كرد و بعد بغاوت، مردم تگاب و نجراب را فرو نشاند و شورش<br />
مردم خوگياني را خاموش ساخت.<br />
در اين دوره وزير محمد اكبرخان به حيث يك مرد فاتح، وطن دوست و فداكار در راه وحدت سياسي<br />
افغانستان زحمت كشيده، به عمر بيست و نه سالگي در سال 1846 م توسط تابليت هاى زهرآگين يك<br />
طبيب هندي به شهادت رسيد و در مزار شريف به خاك سپرده شد.
امير دوست محمد خان پس از مرگ وزير محمد اكبر خان فرزند ديگر خود شهزاده غلام حيدرخان را<br />
وليعهد ساخت. وفات وزير محمد اكبر خان تمام مردم و رجال وطن پرست افغانستان را متأثر ساخت.مقارن<br />
اين اوضاع كه حكومت سكها بعد از مرگ رنجيت سنگ ضعيف شده بود، انگليسي ها بناي پيشروي<br />
را در پنجاب گذاشتند و بسياري مناطق پنجاب را تحت تصرف خود آوردند، امير دوست محمدخان<br />
براي استرداد پشاور و حوالي آن كوشش نمود، ولي مساعى نامبرده بجايي نرسيد اما از طرف ديگر<br />
تمام ولايات شمال هندوكش را متصرف شد و قدم مهم در امر بر انداختن ملوك الطوايفي برداشت و<br />
كاميابي چشمگير را حاصل كرد.<br />
امير دوست محمد خان بعد از آن، توجه خود را به جانب هرات و قندهار معطوف ساخت. قندهار به<br />
اثر اغتشاشات ميان سرداران قندهاري در سال 1855 م به دست امير دوست محمد خان افتاد و به دولت<br />
مركزي ملحق شد. اوضاع هرات هم در اين وقت خوب نبود ايراني ها براي تصرف آن دست و پا مي زدند.<br />
مخصوصاً وقتي كه يار محمد خان الكوزائي درگذشت، ايرانيان كاميابي هايى هم حاصل كردند. امير<br />
دوست محمد خان اين شهر را پس از جنگ سختي در ماه مي سال 1863 م تصرف نمود و سياست پيشروي<br />
روسيه در افغانستان متوقف گرديد. و به اين ترتيب وحدت سياسي افغانستان موجوده تأمين گرديد.<br />
امير دوست محمد خان بعد از 20 سال حاكميت بر افغانستان در جون 1863 م در شهر هرات وفات نمود<br />
و در جوار مقبره خواجه عبداالله انصاري (رح) دفن گرديد.<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ جداگانه تقسيم شوند. گروپ اول در مورد چگونگي از بين بردن<br />
حكومت هاي ملوك الطوايف و گروپ دوم در مورد شخصيت امير دوست محمد خان در دور<br />
دوم پادشاهى مباحثه و نتايج آنرا در صنف ارائه نمايند.<br />
سوال ها<br />
1- اقدامات مهم امير دوست محمد خان را در دور سلطنت دوم او بيان نماييد.<br />
2- نقش وزير اكبر خان را در استحكام دولت مركزي توضيح نماييد.<br />
3- انگليس ها چه موقفى را در برابر حكومت امير دوست محمد خان اختيار كردند؟<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان از اوليا و بزرگان راجع به شخصيت اجتماعي و سياسي وزير محمد اكبر معلومات<br />
حاصل و در صنف ارائه نمايند.<br />
34
درس شانزدهم<br />
آيا با سلطنت اول امير شير على خان آشنايى داريد؟<br />
در درس گذشته شما به سلطنت دوم امير دوست محمد معرفت حاصل كرديد. در اين درس به شخصيت<br />
امير شير على خان و مشكلات ادارى نظام وى آشنا مى شويد.<br />
بعد از مرگ امير دوست محمد خان، شهزاده شير على خان وليعهد و جانشين اوكه در هرات<br />
بود پس از انجام مراسم فاتحه خوانى پدر در 1863 ميلادى به عمر 41 سالگى كه وارث تاج و تخت<br />
بود، پادشاهى خود را اعلام كرد. و اين موضوع را به برادران خويش در گوشه و كنار كشور اطلاع<br />
داد. ظاهراً اكثر برادران به شمول محمد اعظم خان بيعت خود را اعلان كرد. اميرشير على خان<br />
فرزند خويش شهزاده محمد يعقوب خان را براى تنظيم امور به هرات توظيف كرد. خود با ديگر<br />
اعضاى فاميل جانب كابل حركت نمود.<br />
سردار محمد اعظم خان كه شخص خودخواه و جاه طلب بود، در سفر كابل با امير شير على خان<br />
همراه بود، اما در قسمت سبزوار (شنيدند) از امير جدا شده به سمت هزاره جات نزد برادر سكة<br />
خويش سردار محمد حسين خان حاكم هزاره جات رفت و آرزو داشت به كمك برادرش و مردم<br />
هزاره سلطنت را تصاحب نمايد، بالاخره سردار محمد اعظم خان به كمك و يارى برادران خويش<br />
35
قشونى ترتيب و با امير شير على خان مقابله نمود از اينكه توان جنگيدن در مقابل اردوى امير را نداشت،<br />
به دولت انگليس پناهنده شد. از طرف سردار عبدالرحمن خان هم عليه حكومت امير شير على خان<br />
دست به قيام زد و جنگى كه در محل باجگاه درة هندوكش رخ داد سردار عبدالرحمن خان مواجه به<br />
شكست گرديد و به بخارا پناهنده شد.<br />
امير شير على خان توقع داشت كه در داخل كشور دولت مركزى را استحكام بخشيده در اشاعة<br />
تمدن جديد نقش فعال بازى نمايد و هم در سياست خارجى خواهان تقويت استقلال افغانستان بود. ولى<br />
به اثر مخالفت برادران و خانه جنگى ها نتوانست در دورة اول سلطنت خود به اجراى پلان هاى<br />
خويش موفق گردد.<br />
موضوع كه امير شير على خان را بى اندازه متأثر و گوشه گير ساخت، كشته شدن شهزاده محمد<br />
على خان پسروى بود كه در جنگ با سردار محمد امين خان در قندهار به قتل رسيد. اين گوشه<br />
گيرى و انزوا امير عبدالرحمن خان را در بخارا تحريك كرد تا به اتفاق سردار محمد اعظم خان بالاى<br />
كابل حمله نموده آن را به تصرف خويش در آورد.<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند. گروپ اول درمورد نفاق داخلى برادران امير شيرعلى و گروپ<br />
دوم راجع به گوشه گيرى و انزواى امير شيرعلى خان مباحثه نموده، نتيجه را به صنف ارائه نمايند.<br />
سوال ها<br />
1- چگونگى به قدرت رسيدن امير شير على خان را بيان نماييد.<br />
2- چرا سردار محمد اعظم خان نزد انگليس ها پناهنده شد؟<br />
3- امير شير على چرا نتوانست پلان هاى عمرانى خويش را عملى نمايد؟<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان راجع به شخصيت امير شير على خان از بزرگان معلومات بدست آورده و در صنف<br />
آنرا بيان نمايند.<br />
36
درس هفدهم<br />
آيا با شخصيت امير محمد افضل خان آگا هى داريد؟<br />
امير محمد افضل خان<br />
درس قبلى به مشكلات ادارى امير شير على خان اختصاص داشت. در اين درس رويدادهاى سلطنت كوتاه<br />
محمد افضل خان را مرور ميكنيم.<br />
وقتى كه سردار محمد اعظم خان و سردار عبدالرحمن كابل را به تصرف خويش در آوردند،<br />
سردار محمد افضل خان را به پادشاهى برداشتند و از پادشاهى امير به انگليس هاى مقيم هند اطلاع<br />
دادند. انگليس ها بى درنگ حكومت امير محمد افضل خان را به رسميت شناخته متعاقباً نمايندة سياسى<br />
خويش را در كابل مقيم ساختند. در حالى كه امير شير على خان پادشاه بر حال، در كشور وجود داشت<br />
و مورد قبول اهالى و مردم نيز واقع بود، اميرشيرعلى خان براى دفاع از حاكميت خويش از قندهار به<br />
صوب كابل لشكر كشيد اما در قلات از دست نيروهاى امير محمد اعظم خان و سردار عبدالرحمن خان<br />
شكست خورده به هرات نزد پسرش، يعقوب خان عقب نشينى نمود.<br />
با مقيم شدن امير شير على خان در هرات، فيض محمد خان حاكم اسبق آقچه به نامبرده تماس<br />
گرفته وعدة كمك و همكارى نمود كه هر دو متحداً از طريق ميمنه و مزار در سال 1867 به جانب<br />
كابل حركت نمودند مگر از طرف سردار عبدالرحمن خان جلو حركت امير شير على خان در قسمت<br />
بازارك پنجشير گرفته شد كه در نتيجه فيض محمد خان كشته و امير شير على خان به هرات عقب<br />
نشست. در اين اثنا مريضى عايد حال امير افضل خان گرديد و درگذشت. به اين ترتيب دورة سلطنت<br />
يك سالة او پايان يافت.<br />
اين بنا يكى از مساجد در هرات مى باشد<br />
37
سوال ها<br />
1- امير محمد افضل خان چگونه به قدرت رسيد؟<br />
2- امير محمد افضل خان درمدت كوتاه سلطنت به كدام مشكلات مواجه بود؟<br />
فعاليت در صنف: شاگردان به دو گروه تقسيم شوند و از همديگر راجع به عوامل درگيرى هاى<br />
برادران معلومات حاصل نموده، آن را در صنف ارائه نمايند.<br />
38
درس هژدهم<br />
شخصيت اميرمحمد اعظم خان را مى شناسيد؟<br />
اميرمحمد اعظم خان<br />
در درس قبلى سلطنت كوتاه محمد افضل خان را مرور كرديم. در اين عنوان به سلطنت محمد اعظم خان معرفت<br />
حاصلميكنيم.<br />
امير محمد اعظم خان نيز به زور شمشير سردار عبدالرحمن خان به سلطنت رسيد ولي امير محمد<br />
اعظم خان مرد خودخواه و جاه طلب بود. بعد از جلوس خواست سردار عبدالرحمن خان را از مركز دور<br />
سازد. چنانچه به بهانه يى او را به صفحات شمال فرستاد تا متوجه امير شير علي خان در بلخ باشد. سردار<br />
عبدالرحمن خان با وجود آن كه نمي خواست از مركز دور شود اين امر را قبول كرد و عازم آن ولايت شد<br />
و در آنجا متوجه اميران و خوانين ايبك، تاشقرغان، سرپل، شبرغان و آقچه گرديد. آنها را مطيع<br />
حكومت مركزي ساخت و بعداً جانب ميمنه رفت. آنجا را به محاصره گرفت.<br />
امير شير علي خان از مصروفيت هاي سردار عبدالرحمن خان در صفحات شمال اطلاع يافت با پسر خود<br />
سردار محمد يعقوب خان عزم قندهار نمود و پسر امير محمد اعظم خان را كه نائب الحكومه قندهار بود<br />
شكست داد و جانب غزني پيشروى كرد، امير محمد اعظم خان موقعيت خود را در خطر ديد، به سردار<br />
عبدالرحمن خان پيغام فرستاد و نامبرده از او اطاعت نموده وارد كابل شد و به اتفاق امير محمد اعظم خان<br />
جانب غزني رفتند. در سال 1868م در قسمت شش گاو ميان نيروهاى مسلح سردارعبدالرحمن خان و<br />
39
اميرشير علي خان جنگ سختي درگرفت، سپاه سردار عبدالرحمن خان شكست خورده و امير شير علي خان<br />
موفقانه وارد كابل شد. در نتيجه امير محمد اعظم خان به ايران فرار كرد و در آنجا مريض شده وفات نمود.<br />
سردار عبدالرحمن خان جانب بخارا متواري گرديد. و حكومت روسيه از او استقبال نمود.<br />
امير محمد اعظم خان در مدت كوتاه<br />
سلطنت خود به كمك وزير دانشمنداش<br />
سيدجمال الدين افغان پلان هاي عمراني<br />
و عرفاني را روي دست گرفته بود، از جمله<br />
اولين مجله افغانستان كه به نام كابل ياد<br />
مي شد، انتشار داد.<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند از همديگر راجع به اقدامات مهم دوره امير محمد اعظم خان<br />
پرسش ها مطرح و در صنف ارائه نمايند.<br />
سوال ها<br />
1- چگونگي به قدرت رسيدن امير محمد اعظم خان را توضيح نمايد.<br />
2- امير محمد اعظم كدام برنامه هاي عمراني را روي دست داشت؟ بيان داريد.<br />
سيد جمال الدين افغان<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان در رابطه با شخصيت امير محمد اعظم خان از بزرگان معلومات به دست آورده و در<br />
صنف آنرا بيان نمايند.<br />
40
درس نزدهم<br />
آيا به سلطنت دوم امير شير علي خان آشنايي داريد؟<br />
امير شير على خان<br />
در درس گذشته راجع به سلطنت امير محمد اعظم خان معرفت حاصل كرديد. در اين درس به<br />
برنامه هاي عمراني و انكشافي امير شيرعلي خان در دوره دوم سلطنت آشنا مي شويد.<br />
امير شير علي خان در اواخر سال 1868 م ، بعد از شكست دادن امير محمد اعظم خان و سردارعبدالرحمن<br />
خان در شش گاو، مجدداً وارد كابل شده و به تخت سلطنت جلوس كرد. امير شير علي خان پادشاه<br />
روشنفكر، وطن خواه و اولين بنيان گذار تمدن جديد در افغانستان بود. در سال 1869 م از هند برتانيوي<br />
بازديد به عمل آورد، علاقه اش در قسمت تخنيك پيشرفته و تمدن غربي زيادتر گرديد و او را تشويق كرد<br />
كه دست به يك سلسله اصلاحات داخلي بزند و وحدت سياسي افغانستان را رنگ و رخ تازه يى داد.<br />
معرفي تمدن جديد<br />
امير شيرعلي خان بزرگترين موسس مدنيت و تحولات فرهنگي و صنعتي كشور محسوب گرديده،<br />
هم زمان با انقلاب صنعتي اروپا، در افغانستان راه اصلاحات را گشود. يكي ازپيش قدمان اين نهضت سيد<br />
جمال الدين افغان بود. پروگرام عصري شدن كشور را آغاز نمود. امير شير على خان به منظور حفظ آزادي و<br />
استقلال كشور از تعرض بيگانگان در حدود يكصد هزار لشكر منظم آماده كرد و آنرا در هشت مركز نظامي<br />
متمركز ساخت. براي ساختن توپ و تفنگ كارخانه ها را تأسيس كرد. اولين مكتب عامه را كه داراي شعبات<br />
ملكي و نظامي بود ايجاد نمود جريدة شمس النهار را به نشر رساند، چاپ خانه ها را وارد نمود. و با اين<br />
جنبش دوره ركود فرهنگى را رفع كرد. پوسته خانه ها را تأسيس نمود، اساس شهر جديد( شيرپور فعلي) را<br />
41
در كابل براي عساكر بنا نهاد. پرداخت ماليات از جنس به نقد عوض گرديد، به منظور تأمين عدالت به اقدامات<br />
جدي دست زد و حكام ظالم و چپاول گر را از بين برد. تشكيلات اداري كشور را به طرز جديد تبديل كرد و<br />
اولين كابينه افغانستان به رياست صدراعظم وقت سيد نورمحمدشاه تشكيل شد. مخالفت ها را كه هنوز در<br />
اطراف مملكت وجود داشت از بين برد و سپس خواست انگليس ها را به شناخت دولت خود مجبور سازد.<br />
انگليس ها شرايط دوستي خود را با مقاصد استعماري طرح نمودند. آنها آرزو داشتند تا نماينده گان شان در<br />
كابل، قندهار و هرات به صورت دائمي موجود باشد تا حركات روس ها را از نزديك كنترول كنند، علاوتاً مي<br />
خواستند امير را مجبور كنند تا دولت انگليس را حامي خود قبول كند، اما امير شير على به اين افكار غرض آلود<br />
آنها اهميت نداده و در جواب انگليس ها گفت: من در مقابل آمدن نماينده گان سياسي و نظامي تان در خاك<br />
افغانستان بالاي شما اعتماد ندارم كه اين طرح را روزي بهانه قرار داده بر مملكت من تجاوز خواهيد نمود.<br />
امير شير علي خان با انگليس طبق معمول روابط عادى را نگاه داشت، ولى با نزديك شدن روابط<br />
افغانستان با روسيه كه بناي پيشروي را در آسياي مركزي داشت، اوضاع را وخيم تر ساخت. پيشروي<br />
روسها در آسياى ميانه خصوصاً تصرف نمودن خيوه و مرو توسط آنها، توجه انگليس ها را به افغانستان<br />
بيشتر جلب نمود. و بهانه تجاوز دوم انگليس بر افغانستان گرديد. آنچه زمينه سازى اين تعرض را بيشتر<br />
قوت بخشيد تعيين كردن پسر خورد سال امير شيرعلى خان، شهزاده عبداالله جان به صفت وليعهد<br />
بود. اين موضوع شهزاده يعقوب خان را بي اندازه متأثر ساخت، به شورش و بغاوت آغاز كرد ولي<br />
امير شير علي خان بغاوت را خاموش كرد. انگليس ها از اين مسئله نفع برداشته و از طرف ديگر، بلوچستان<br />
را كه جزء افغانستان بود بدست آوردند، كه اين كار نفرت امير، را نسبت به انگليس ها دو چند ساخت<br />
و به اين گونه تجاوز دوم انگليس بر افغانستان آغاز گرديد.<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند. گروپ اول راجع به شخصيت سيد جمال الدين در معرفي<br />
تمدن جديد و گروپ دوم در مورد اصلاحات و اقدامات عمده امير شير علي خان مباحثه نموده<br />
و نتيجه آن را در صنف ارائه نمايند.<br />
سوال ها<br />
1- امير شيرعلي خان در كدام سال به قدرت رسيد و جلوس آن مقارن كدام واقعه مهم در جهان بود؟<br />
2- امير شيرعلي خان به كمك كدام اشخاص براي بار اول پروگرام عصري شدن كشور را آغاز نمود؟<br />
3- راجع به معرفي تمدن جديد و اصلاحات داخلي امير شيرعلي خان هر چه ميدانيد بنويسيد.<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان از بزرگان و اوليا راجع به اثرات تمدن جديد و اقدامات شيرعلي خان معلومات حاصل<br />
نموده آنرا بنويسند و در صنف ارائه نمايند.<br />
42
درس بيستم<br />
آيا در مورد تجاوز دوم انگليس برافغانستان معلومات داريد؟<br />
نمايى از برخورد اهانت بار متجاوزين بر مردم كشور<br />
درس قبلى به سلطنت دوم امير شير على اختصاص داده شده بود.در بحث موجود به انگيزه هاى تجاوز<br />
دوم انگليس بر افغانستان آگاهى مى يابيم.<br />
قبل از آغاز تجاوز، امير شير على خان هيأتى را به سر پرستى سيد نورمحمد شاه به كنفرانس پشاور اعزام<br />
نمود، ولى مذاكرات طولاني صدراعظم سيد نور محمد شاه در كنفرانس پشاور بجايي نرسيد خود صدراعظم<br />
هم در جريان كنفرانس مريض شده و در پشاور وفات نمود. در اين زمان روسيه يك نفر سفيري را كه<br />
جنرال ستيلاتوف نام داشت به كابل فرستاده بود. آمدن اين سفير، سياسيون هند را سخت مشوش ساخت.<br />
دولت هند برتانيوي تجاوز را براي حفاظت منافع خود يگانه راه نجات شمرده و به آن متوصل شد.<br />
عساكر انگليس با تجهيزات كامل به تاريخ (20 نوامبر 1878م) از راه دره خيبر، كرم و بولان بر سر حدات<br />
افغانستان تجاوز كردند، امير شير علي خان در كمال سراسيمگي كابل را ترك كرد با اميد امداد روس ها به<br />
مزار شريف رفت. در آنجا به عمر پنجاه و هشت سالگي در اثر مريضى در سال 1879 م جهان را وداع گفت.<br />
بعد از مرگ نامبرده مردم و كشور در يك خلاي سياسي قرار گرفتند. انگليس ها و دشمنان وطن به پيشروي<br />
پرداختند. در چنين شرايطى برخي از سرداران شهزاده يعقوب خان را بعد از هشت سال حبس از زندان رها<br />
كردند و به پادشاهي برگزيدند.<br />
پادشاهي امير محمد يعقوب خان<br />
امير محمد يعقوب خان موقعى به پادشاهي رسيد كه لشكر انگليس ها با قواى مجهز، افغانستان را تسخير<br />
كرده بود. انگليس ها نامبرده را به گندمك برد، معاهده ننگين گندمك را در 26 مي سال 1879م بر وى<br />
تحميلنمودند.<br />
43
معاهده گندمك در شرايطى امضا شد كه در تمام كشور هرج و مرج شديدي وجود داشت و امير محمد<br />
يعقوب خان نيز در شهر كابل در پناه ديگران مي زيست. او به حيث پادشاه در تمام مملكت شناخته نشده بود.<br />
بنابر آن معاهده اهميت حقوقي نداشت. به موجب آن معاهده خيبر، كرم، پيشين و سيالكوت از افغانستان<br />
جدا شده و جزء هند بريتانوى گرديد. استقلال سياسي افغانستان هم در معرض خطر واقع گرديد و يك نفر<br />
انگليسى به نام سرلويس كيوناري كه در امضاء معاهده گندمك از طرف انگليس نماينده گي داشت، به<br />
حيث سفير انگليس در كابل مقرر شد و نمايندگان ديگرانگليس در شهرهاي مهم افغانستان اقامت اختيار<br />
نمودند.<br />
مردم افغانستان با ملاحظه اين وضع بر ضد متجاوزين قيام نمودند، به خانه كيوناري هجوم بردند، او را به قتل<br />
رسانيدند. بدين ترتيب يكبار ديگر فتنه استعمارگران راجع به تصرف افغانستان ناكام شد. سران مجاهدين چون<br />
محمد جان خان وردگ، ملا مشك عالم، صاحب جان تره كي، سردار محمد ايوب خان،<br />
محمد عثمان خان صافي و غيره در مناطق مختلف عليه متجاوزين حمله نمودند، يكي از اين جنگ هاي<br />
فيصله كن كه لشگر انگليس ها را سخت پريشان كرد، جنگ ميوند بود. در اين جنگ قواي افغاني تحت<br />
قيادت سردار محمد ايوب خان پسر امير شيرعلي خان بود. جنگ شديدي كه در ميدان ميوند به وقوع<br />
پيوست به تاريخ 27 جولاي سال 1880م به فتح مبارزين و شكست شديد انگليس ها خاتمه يافت.<br />
در اين جنگ مشهور كه حكومت انگليس را در هند به لرزه درآورد، زنان افغاني نيز شركت كرده بودند<br />
و داستان ملالي، دوشيزه جواني كه در ميدان جنگ ميوند بيرق سپاه ملي را در عوض علمبردار كشته شده به<br />
شانه مي كشيد، اين دو بيتى او جوانان افغان را در ميدان نبرد به جوش و خروش آورد.<br />
كه په ميوندك3 شهيد نه شوې خداي8و لاليه ب3 ننگ9 ته دې ساتينه<br />
در قيام مردم كابل قواي انگليس در منطقه شيرپور به محاصره مبارزين در آمدند تا اينكه سردار عبدالرحمن<br />
خان به چاريكار رسيد و انگليس ها كه خود را در حالت دشوار ديدند ناچار از او استقبال نمودند و امير<br />
مذكور اعلان پادشاهي نمود. بالاخره جنرال رابرتس كابل را تخليه و امير عبدالرحمن خان بر تخت كابل<br />
تكيه زد.<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند. گروپ اول راجع به علل تجاوز انگليس بر افغانستان و گروپ<br />
دوم در مورد نتايج جنگ ميوند مباحثه نموده و ثمره فعاليت خويش را در صنف ارائه نمايند.<br />
سوال ها<br />
1- انگليس ها چه چيز را بهانه قرار داده بار دوم بالاي افغانستان تجاوز نمودند؟<br />
2- معاهده گندمك در كدام سال امضاء شد و كدام مناطق را از پيكر افغانستان جدا ساخت؟<br />
3- در رابطه به جنگ ميوند مختصر معلومات دهيد.<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان از اوليا و بزرگان راجع به معاهده گندمك معلومات حاصل و در صنف ارائه نمايند.<br />
44
فصل سوم<br />
رويدادهاى تاريخى افغانستان طى سالهاى _1973 1880 ميلادى<br />
45
اهداف فصل سوم<br />
آشنايى شاگردان با تحكيم قدرت مركزى در افغانستان.<br />
آشنايى شاگردان با خصوصيات برنامه هاى جنبش مشروطيت.<br />
آشنايى شاگردان با استرداد استقلال.<br />
آشنايى شاگردان با برنامه هاى دهة دموكراسى.<br />
46
درس بيست و يكم<br />
نقش امير عبدالرحمن خان درتحكيم قدرت مركزى چگونه بود؟<br />
در درس گذشته در مورد سلطنت محمد يعقوب خان و عقد معاهده گندمك روشنى انداخته شد. در<br />
بحث كنونى پادشاهى امير عبدالرحمن خان را مرور مى نماييم.<br />
در سال 1880 ميلادى كه روزهاى شكست نهايى انگليس ها در افغانستان بود، انگليس مجبور به<br />
ارسال نامه ها به امير عبدالرحمن خان گرديد. و سلطنت امير عبدالرحمن خان از جانب دولت انگليس<br />
به رسميت شناخته شد. افغانستان هم هيأتى را به ادامة اين روابط توظيف نمود . در يكى از اظهارات<br />
هيأت افغانى چنين گفته شده بود كه: ملت افغان نيز قبلاً امير عبدالرحمن خان را به پادشاهي برگزيده<br />
بودند. از اينكه دولت انگليس اين سلطنت را به رسميت مي شناسد، تشكر.<br />
امير عبدالرحمن خان موقعى اعلان سلطنت كرد كه تجاوزات انگليس ها به افغانستان مصائب فراوان وارد<br />
آورده بود. كابل ارزش پايتخت بودن را از دست داده بود. تشكيلات اداري در كشور ازهم پاشيده بود.<br />
روابط ادارى و سياسى ميان مركز و اطراف وجود نداشت . سيستم اردو و نيروهاى<br />
امنيتى در كشور از ميان رفته بود. اقتصاد و خزاين دولتي تهى بود. به نسبت جنگ<br />
باانگليس ها امور زراعتي و صنعتى در كشور متلاشى شده بود. در اين چنين حالات<br />
و شرايط اميرعبدالرحمن خان خود را به انجام دو وظيفه مكلف مي پنداشت:<br />
اول تشكيل دولت متمركز و دوم اصلاحات اجتماعي. امير عبدالرحمن<br />
خان در عملي شدن اين دو هدف از هيچ عملى موثر رو نگشتاند. احيا و ساختار<br />
ادارات دولتي را خود نظارت مي نمود. ادارات غير ضروري را كه موجب تورم<br />
تشكيلاتي شده بود ملغا نمود. كارمندان دولتي را مسوول وظايف محوله مى<br />
پنداشت. مامورين بايد از هر گونه خطا اجتناب مي نمودند. حكام دولت مقيد به<br />
اوامر شخص امير بودند، كه در حقيقت شكل قانون را داشت. همه مقاومتهاى امير عبدالرحمن خان<br />
47
جمعى و انفرادى را در گوشه وكنار كشور قهراً از ميان برداشت. هيچ ملايمت را در برابر تعميم وتطبيق<br />
اوامر و احكام دولت مركزى نمى پذيرفت .<br />
افغانستان نياز جدى به تشكيلات نظامي داشت . مساعي امير عبدالرحمن خان به تقويت اردو معطوف<br />
بود. اردو و قواي منظم كشور را بيشتر از نود هزار تن منسجم ساخت. به وسيلة اين اردو زمينة دولت<br />
متمركز را ايجاد و امنيت سراسري در كشور را تأمين كرد. نهادهاي جاسوسي يكي از ارگان هاى بس<br />
عمده در نيروهاى امنيتى به حساب مي رفت، امير شخصاً اين دستگاه را مراقبت و اداره مي نمود.<br />
امير عبدالرحمن خان به منظور اهداف نظامي و تعميم قدرت دولتى نياز به پول داشت. يكى از<br />
راه هاى تمويل اين مصارف، افزايش ماليات بود. ماليات را ازدياد بخشيد و به گونه هاي مستقيم و<br />
غيرمستقيم حصول مي گرديد.<br />
از كارهاى عمده امير عبدالرحمن خان يكى هم تبديل نام كافرستان به نورستان بود ، براى اولين<br />
بار در سال 1891 م دين مبين اسلام در نورستان شايع گرديد . غلام حيدر خان چرخي، كه سمت<br />
والي ننگرهار را داشت به مردم ابلاغ كرد كه هدف دولت، احداث راه از نورستان تا بدخشان مي باشد.<br />
هم گام با ابلاغ اين خبر تبليغات براى پخش دين مبارك اسلام آغاز گرديد. تمام فعاليت هاي مربوط<br />
به تبديل شدن كافرستان به نورستان طي مدت هشت ماه انجام يافت.<br />
امير عبدالرحمن خان در مناسبات با ممالك اروپايي به دولت تزاري اعتماد نداشت . در روابط<br />
سياسي با كشور ايران موقف بيطرفي خويش را حفظ كرد. در سال 1888 م حين علامه گذاري سرحدي،<br />
انگليس ها از كشور ايران جانبدارى كرد و با حكميت غير عادلانه بدبيني را ايجاد كردند كه همين امر<br />
باعث انجماد روابط ميان ايران و افغانستان گرديد. يكى از جدى ترين تخطى در سياست خارجى آن<br />
دوره تعيين خط سرحد شرقى و جنوبى توسط انگليس ها بود. يكى از وقايع ناميمون اين دوره، تعيين<br />
خط مرزى به نام خط ديورند در قسمت هاى جنوبى و شرقى افغانستان بود.<br />
تيمور ديورند از جانب انگليس ها در سال 1893 ميلادى در رأس هيأت انگليسى براى تعيين مرز ميان<br />
هند بريتانوى و افغانستان، توظيف گرديد.<br />
موصوف سرحد بين افغانستان و هند بريتانوى را به نفع خويش ترسيم نمود و از راه فشار هاى نظامى،<br />
اقتصادى و سياسى بر جانب افغانستان تحميل نمود. كه هيچگاه از جانب مردم افغانستان به حيث مرز و<br />
ريرفته پذيرفته نشده است.<br />
سرحد<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند. گروپ اول در مورد چگونگى تحكيم قدرت دولتى در<br />
افغانستان معلومات خويش را ارائه نمايند وگروپ دوم نظريات شان را در مورد تعيين سرحدات<br />
در زمان عبدالرحمن خان را در صنف ابرازكنند.<br />
افغانستان<br />
سوال ها<br />
– 1 در مورد به قدرت رسيدن امير عبدالرحمن خان چه معلوماتى داريد؟ بنويسيد.<br />
– 2 امير عبدالرحمن خان ادارة خويش را چگونه تنظيم نموده بود. معلومات خويش را بنويسيد.<br />
مورد خط ديورند چه معلوماتى داريد ؟ بنويسيد.<br />
– 3 در<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان از بزرگسالان در مورد دوران امير عبدالرحمن خان بپرسند و معلومات خويش را در<br />
صنف ارائه نمايند.<br />
48
درس بيست ودوم<br />
در رابطه به سلطنت امير حبيب االله خان چه مى دانيد؟<br />
حبيب االله خان<br />
در درس قبلى به نقش امير عبدالرحمن خان در تحكيم قدرت مركزى و نتايج آن اطلاعات حاصل<br />
كرديد، اكنون سلطنت امير حبيب االله خان را مورد مطالعه قرار مى دهيم.<br />
امير حبيب االله خان بعد از به دست گرفتن قدرت مدت هژده سال فرمان روايي نمود. در ان<br />
زمان افغانستان داراى سپاه نسبتاً قوي بود، حكومت مركزى برهمه كشور حاكميت داشت. آرامش<br />
و امنيت كامل برقرار بود، نظام دولتى اساس نهاده شده بود. درتشكيلات اداري دربار سه نوع منشي<br />
وجود داشت. كه به نام هاي منشي حضور، منشي خارجه و منشي داخله ناميده مي شدند. يكي<br />
از ادارات به نام (دارالعدالت) وجود داشت. مسايل مالي تحت نظارت مستوفي الممالك اداره<br />
مىگرديد و امور نظامي را شخصاً امير كنترول مى نمود.<br />
امير حبيب االله خان در مرحله اول سلطنت به تقوا مذهبي پرداخت. حق گشت و گذار بي لزوم<br />
خانم ها را، در اماكن مقدس منع كرد.از رقاصه هاي زن در محلة خرابات تقاضا كرد كه از پيشه شان<br />
منصرف گردند. درماه مبارك رمضان براي مردم فقير ضيافت افطاري برگذار مى نمود. موصوف در<br />
سال 1902 لقب ) سراج المله والدين ( اختيار نمود.<br />
امير حبيب االله خان بعد از به قدرت رسيدن به يك رشته اصلاحات در داخل اقدام كرد. امر جلوگيري<br />
از خريد و فروش غلامان و كنيزان را صادرنمود. به دوسيه هاى زندانيان رسيدهگي به عمل آمد. در وصيت<br />
و نصيحت موصوف خوانده مي شد كه: به عوض تعذيب به مجازات شرعي و حبس اكتفا گردد.<br />
49
امير حبيب االله خان به اعمار قصرها علاقه داشت. تعدادى از ساختمان هاى ساخته شده درآن زمان به<br />
نام موصوف ياد شده اند، كه نمونه هاي آنرا در بسا نقاط كشور به نام هاي (رباط هاي سراجيه)،(قلعه<br />
السراج لغمان)، (سراج العمارت ننگرهار) و (سراج الامصار در جبل السراج) مى يابيم.<br />
امير حبيب االله خان در مجلس عام گفته بود: ((ترقي دولت بدون توسعه علم ممكن نبوده من تصميم<br />
دارم كه در كشور مكاتب را ايجاد و نظريات صاحب نظران را كتباً خواستگار شوم)) مرتبط به مسايل<br />
فرهنگي، بناي معارف جديد با تأسيس ليسه حبيبيه در سال 1903 م گذاشته شد كه داراي درجه هاي<br />
ابتدائيه، رشديه و اعداديه بود. مكتب حربيه در سال 1909 م در كابل تأسيس و داراي سه صنف<br />
اعداديه و سه صنف حربي بود. مضامين نظري و عملي جز نصاب شمار مى شد و به وسيله اتباع افغاني<br />
و تركي تدريس مي گرديد.<br />
در زمان امير حبيب االله خان به صنعت نيز توجه گرديد. فابريكه چرمگري افتتاح شد كه مواد<br />
مورد احتياج قواي مسلح را تهيه مى نمود. در سال 1913 م فابريكه پشمينه بافي بنياد گذاشته شد. از<br />
توليدات آن ضروريات پنجاه هزار پارچه دريشي عسكري برآورده گرديد. شفاخانه نظامي نيز در زمان<br />
امير حبيب االله خان فعال شده بود كه در مقايسه به شفاخانه ملكي كوچك تر بود. اين شفاخانه تحت<br />
مواظبت داكتران هندي قرار داشت.<br />
امير حبيب االله خان در سال 1919 در كله گوش لغمان به شكل مرموز به قتل رسيد. به تعقيب آن<br />
برادرش نصراالله خان درجلا ل آباد اعلان سلطنت نمود، ولى پسرش امان االله خان كه در كابل<br />
بود با همكارى تعدادى از منورين وطن بر تخت شاهى در كابل حاكم شده و امور كشور را در دست<br />
گرفت.<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند. گروپ اول در مورد نظام ادارى دوران امير حبيب االله خان<br />
معلومات دهند و گروپ دوم در مورد صنعت آن زمان معلومات خويش را بنويسند.<br />
سوال ها<br />
– 1 در مورد ساختار نظام دولتى دوران امير حبيب االله خان چه معلومات داريد؟ بنويسيد.<br />
– 2 سخنان امير حبيب االله خان را درمورد ترقى كشور بنويسيد.<br />
– 3 درمورد صنايع در زمان امير حبيب االله خان چه معلوماتى داريد؟بنويسيد.<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان تصاوير عمارت هاى ساخته شدة زمان امير حبيب االله خان را جمع آورى نموده به صنف بياورند.<br />
50
درس بيست و سوم<br />
مردم افغانستان چگونه استقلال خويش را از انگليس ها به دست آوردند؟<br />
جزئيات سلطنت امير حبيب االله خان و قتل مرموز او در كله گوش لغمان در درس گذشته مورد مطالعه قرار<br />
گرفت.در اين درس پيروزى هاى مردم افغانستان را در راه حصول استقلال افغانستان مورد بحث قرار ميدهيم.<br />
شاه امان االله با جلب حمايت مردم توفيق يافت كه در 1919 ميلادى مصادف به سال 1298 ه .ش<br />
سلطنت خويش را اعلان نمايد. امان االله خان مردم افغانستان را به وسيله اعلاميه ها از به قدرت رسيدن<br />
خويش آگاه ساخت كه در بخشى از اين اعلاميه آمده بود كه: ((وقتي كه ملت بزرگ تاج شاهي بر من<br />
اعطا كرد عهد بستم كه بايستى دولت افغانستان مانند ساير قدرت ها در داخل و خارج آزاد و مستقل<br />
باشد؛ باشندهگان اين سرزمين از هرگونه تجاوز محفوظ و مقيد به قانون باشند. كشور و مردم ما جايگاه<br />
خويش را در ميان مردم جهان باز يابد. اى قوم باتميز! در حفظ دين، دولت و ملت خود بيدار و در<br />
حراست از كشور هوشيار باشيد.))<br />
امير امان االله خان به سال 1919 م با ارائه شعارهاى تأمين عدالت از حمايت مردم برخوردار گرديد.<br />
در مدت ده شبانه روز همة ولايات بيعت شان را ابراز داشتند. نعره هاي آزادي خواهى همة افغانستان را<br />
فرا گرفت.<br />
ادارة امانى به منظور جلوگيرى از خطرات احتمالى حملات نيروهاى انگليسى، قوت هاى شانرا<br />
51
در مناطق سرحدى جابجا كردند. با وجود آنكه مركز عالي سوق و اداره در كشور چنانچه نياز بود<br />
وجود نداشت و نيرو هاي استعمارى برترى هاى مالى و تخنيكى نيز داشتند. به مسايل مربوط به جنگ،<br />
برخوردشان نابرابر بود.<br />
مردم كشور در راه حصول استقلال در جبهات سه گانه تحت رهبرى سردار عبدالقدوس خان<br />
اعتماد الدوله در قندهار، جنرال صالح محمد خان در ننگرهار و سپه سالار سردار محمد<br />
نادرخان در پكتيا بسيج شده و در نتيجة جنگ هاى شديد و فشار هاى مردم كه سيل آسا بر ضد<br />
انگليس ها هجوم بردند، انگليس ها ناگزير به تصديق استرداد استقلال افغانستان گرديدند. بعد از اعلام<br />
متاركه علي احمد خان وزير داخله افغانستان در سال 1919-م عازم هند گرديد. در راولپندي با<br />
رئيس هيأت انگليس به نام هملتن گرانت مذاكرات را آغاز و معاهده را امضاء نمود كه به موجب آن<br />
استقلال كامل كشور از طرف انگليس ها به رسميت شناخته شد، شاه امان االله خان همزمان با به قدرت<br />
رسيدن به اصلاحات دست زد. اين اصلاحات دو مرحله را دربر گرفت. مرحلة اول آن سال هاي<br />
1924-1919- م و مرحلة دوم اصلاحات مربوط سال 1928- م بود.<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند. گروپ اول در مورد عوامل داخلى و خارجى استقلال بحث<br />
نمايند و گروپ دوم دربارة برنامه هاى داخلى وخارجى امان االله روشنى اندازند.<br />
سوال ها<br />
1- چگونگى به قدرت رسيدن شاه امان االله خان را واضح سازيد.<br />
2- جزئيات متن اعلاميه امان االله خان از چه قرار بود؟ بنويسيد.<br />
3- اصلاحات در سلطنت امير امان االله خان طي چند مرحله عملى گرديد؟<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان از والدين خويش درمورد استقلال كشور معلومات جمع آورى نموده و در صنف<br />
ارائه نمايند.<br />
52
درس بيست و چهارم<br />
دست آوردهاى مسافرت هاى امان االله خان از چه قرار بود؟<br />
در درس گذشته معلومات مربوط به پيروزي هاى مردم كشور در برابر استعمار انگليس ارائه شد، كه<br />
نتايج آن استقلال بود، مطالعه نموديد. در اين بحث دست آوردهاى مسافرت هاى امان االله را مورد<br />
بررسي قرارمي دهيم.<br />
سفرهاي امان االله خان به ممالك جهان مدت هشت ماه را در برگرفت. در آن هنگام 38 سال عمر<br />
داشت. از طريق كندهار و چمن به هند بريتانوي رفته و در آنجا به گرمي استقبال شد. بيانات امير<br />
امان االله خان براى مردم آنسوى مرز ماهيت ضد استعماري داشت و مردم را به وحدت و دوستي فرا<br />
خواند. امير امان االله به استقلال چنين مي انديشيد كه: ((آزادي هديه داده نمي شود، بايد آنرا حصول<br />
كرد.))<br />
امان االله خان به مصر نيز سفر نمود و شهريان قاهره از موصوف پذيرايي كردند. از نهادهاي علمي،<br />
تاريخي و جاده هاي مصر ديدار كرد از كشور مصر به ايتاليا رسيد و از تمرينات هوابازان ايتاليوي<br />
ديدار نمود. امير امان االله خان در فرانسه با باستان شناسان و انجمن شرق شناسان نيز ديدار داشت و به<br />
امضاء موافقت نامه فرهنگي نيز توفيق يافت، بعداًبه آلمان رفت و صاحبان صنايع آلمان از امان االله<br />
خان استقبال كردند. دهمين سال استرداد استقلال كشور را در آلمان تجليل نمود و در حين اقامت در<br />
آلمان، امان االله خان شش ميليون مارك قرضه دريافت نمود كه اين مبلغ را به خريد فابريكه، آلات<br />
تخنيكي و جنگ افزارها اختصاص داد.<br />
53
انگليس ها نيز امان االله خان را استقبال نمود. امان االله خان از كانون هاي علمي انگليس ديدار نمود<br />
و به موصوف القاب علمي داكتراى افتخاري حقوق اعطا شد. بعداً به مسكو پايتخت شوروى رفت و از<br />
مراكز تربيت نظامي و صنعتي آن كشور نيز بازديد كرد.<br />
امان االله خان در تركيه از طرف مصطفي كمال اتا ترك به عنوان ((پيشواي آزادي ملل<br />
شرق)) خوانده شد. سفر شاه امان االله خان به كشور ايران باعث تقويت دوستي ميان دو كشور شده<br />
امان االله خان حين مراجعت به افغانستان اعلام نموده بود كه كشور ما ثروت هاي گرانبها دارد آنچه كه<br />
ندارد علم و دانش است، ضرور است آنرا فرا گيرد.<br />
پيامد هاي سفر به كشورهاي جهان را را مى توان گسترش روابط با ممالك، ارتقاء قابليت دفاعي در<br />
امر خريداري اسلحه عصري، ايجاد زمينه هاي مساعد براي رشد صنايع و بهره برداري از تكنالوژي و<br />
افزايش اعتبار جهاني بر شمرد.<br />
امان االله خان بعد از برگشت به كشور به اصلاحات ادامه داد، ولى اين اصلاحات بامنافع يك تعداد از<br />
حلقات داخلى و خارجى سازگار نبود. از همين جهت برضد آن در گوشه وكنار كشور به تحريكات و<br />
تبليغات علية اصلاحات مفيد آن مرحله دست زدند. و در نتيجه صفحة جديدهرج و مرج و عقب گرايى<br />
بر سرنوشت كشور مسلط شد.<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند. گروپ اول در مورد عوامل پيروزى استقلال و گروپ دوم<br />
برنامه هاى اصلاحى امان االله را برجسته سازند.<br />
سوال ها<br />
1- محتواي سخنراني امان االله خان در هند بريتانوي از چه قرار بود؟ بنويسيد.<br />
2- موافقت نامه فرهنگي در فرانسه به وسيله كدام شخصيت عقد شد؟بنويسيد.<br />
3- به شاه امان االله خان، كدام يك از رهبران جهان، لقب پيشواي آزادي ملل شرق را اعطا كرد؟<br />
بنويسيد.<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان از كلان سالان خويش مسايل مربوط به رويدادهاى فرهنگى امان ا الله را جويا شده و<br />
معلومات شان را در صنف ارائه نمايند.<br />
54
درس بيست و پنجم<br />
چگونه حبيب االله كلكانى به قدرت رسيد؟<br />
در درس قبلى استقبال رهبران ممالك جهان را در سفرهاى شاه امان االله مورد مطالعه قرارداده در اين<br />
عنوان چگونگى به قدرت رسيدن حبيب االله كلكانى، را روشن مى سازيم.<br />
مورخان، اكثر مخالفت ها را ناشي از عقب مانى جامعه، پايين بودن سطح آگاهى سياسى و فرهنگى<br />
مى دانند. دوام اصلاحات اجتماعى و اقتصادى كه ايجاد محدوديت بر استخدام علماى دينى، رفع<br />
حجاب نيز، تغيير لباس و غيره را در بر داشت اسباب مخالفت را فراهم آورد.<br />
تصاويب لويه جرگه در ضديت با حلقات معين بود، وابستگان استعماري با متنفذين مخالف<br />
اصلاحات مشتركاً دست به كار شده و از حركت هاى مخالف به سود خويش بهره برداري كردند.<br />
نارضايتى بعضى از مناطق كشور را فراگرفت. ضمن آنكه پراكنده بود ماهيت نظامي آن نيز اهداف<br />
روشني نداشت، ولى يك بار ديگر نيروهاى استعماري از آنها، سود جستند.<br />
حبيب االله كلكاني مشهور به بچة سقاو از طرف يكعده مردم مورد حمايت قرار گرفت و با وى<br />
لقب (خادم دين رسول االله) بخشيد. آنهايى كه در مخالفت با اصلاحات امانى قرار داشتند از وى<br />
حمايت نمودند.<br />
حبيب االله كلكاني درسال 1929 م (1307 ه . ش) وارد شهر كابل گرديد و به هدف مشروعيت<br />
55
بخشيدن حكومت خود، اعلاميه يى را پخش نمود كه مخالف اصلاحات دورة امانى بود. خصوصيات آن<br />
مرحله در برگيرنده اخلال امنيت، چور و چپاول اموال دولتى و ركود تجارت بود. هرج و مرج در كشور<br />
مدت 9 ماه ادامه يافت و كشور را به خطر جدي روبرو نمود تا سرانجام اغتشاش حبيب االله كلكاني به<br />
ناكامي انجاميد. و زمينه براي سلطنت سردار محمد نادر خان هموار گرديد.<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند. گروپ اول در مورد آغاز تحريكات صحبت نمايند و<br />
گروپ دوم در مورد اين بغاوت ها به نفع كدام حلقات انجاميد، ابراز نظرنمايند.<br />
سوال ها<br />
1- مصوبات لويه جرگه و برخورد نماينده گان به اين موضوع از چه قرار بود؟<br />
- 2 قيام هاى اين مرحله به سود كدام نيروها انجاميد؟<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان از علماى دين و والدين خويش در موردحبيب االله كلكانى و نقش حلقات معيين<br />
اجتماعى معلومات كسب نموده در صنف ارائه كنند.<br />
56
درس بيست و ششم<br />
آيا مى دانيد محمد نادر شاه چگونه به سلطنت رسيد؟<br />
محمد نادر شاه<br />
در درس قبلي عوامل مختلفى را كه موجب به قدرت رسيدن حبيب االله كلكاني گرديد؛ به بررسي<br />
گرفتيم. در بحث حاضر چگونگي به قدرت رسيدن محمد نادر شاه را مورد مطالعه قرار مي دهيم.<br />
محمد نادر شاه در زمان شاه امان االله به حيث سپه سالار ايفاى وظيفه مى نمود. درجنگ استرداد<br />
استقلال افغانستان نقش ادارة جبهة جنوب را بر عهده داشت، كه ضربات قاطع را بر نيروهاى انگليس<br />
وارد آورد. بعد از همين پيروزى در ميان افغان ها مشهور شد. با سقوط دولت امانى هرج و مرج بر<br />
اوضاع كشورحاكم گشت. در اين هنگام محمد نادر خان كه قبل از آن در پكتيا نام نيك كسب كرده<br />
بود ، مردم را براى حصول قدرت تحت نام شاه امان االله به دور خود جمع نمود.<br />
سردار محمدنادر خان، پكتيا را به مركز فعاليت هاي سياسي و نظامي مبدل كرد. دوازده هزار تن<br />
از قبايل و اقوام مختلف را متحد ساخت و در سال 1929 ميلادي به سوى كابل حركت كرد وكابل را<br />
نجات داد محمد نادر خان از همان آغاز، سياست دلجويي متنفذين محلي را روى دست گرفت. هدف<br />
از اين همدردى ها جلوگيرى از مخالفت هاى متنفذين بود كه در جريان هرج ومرج نه ماهه در كشور<br />
به قدرت هاى محلى نايل آمده بودند.<br />
محمد نادر خان امور ادارى كشور را با برادران خويش تقسيم نمود و سردار محمد هاشم خان<br />
57
را به حيث صدراعظم تعيين كرد. در دوره صدارت نامبرده يك رشته تحولات تدريجي عملي شد.<br />
خصوصيت عمدة اين مرحله را تمركز قدرت سياسى در خانواده، تشكيل مي داد. در جريان سلطنت<br />
محمد نادر شاه كه چهار سال را دربرگرفت وضع امنيتى كشور رو به بهبود گذاشت و اقتدار دولت<br />
مركزى به اطراف كشور به شكل تدريجى وسعت يافت. در تشكيل ادارى- دولتى كشور بار ديگر<br />
تلاش صورت گرفت حمايت هواخواهان نهضت امانى كه با شرايط موجود نا ساز گار بودند جلب<br />
گرديد. اصلاحات ادامه يافت، ولى بسيار آهسته سير مى نمود. محمد نادر خان در سال 1933 ميلادى<br />
در جريان تجليل از جشن معارف به وسيلة يك تن ازمتعلمان ليسة نجات به نام عبدالخالق به قتل<br />
رسيد.<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند. گروپ اول درموردكارهاى محمد نادر خان قبل از به قدرت<br />
رسيدن ديدن معلومات ارائه نمايند و گروپ دوم در مورد خصوصيات عمدة آن دوره معلومات دهند.<br />
سوال ها<br />
1- محمد نادر شاه در جنگ استرداد استقلال چه نقشى داشت؟ بنويسيد.<br />
2- چرا محمد نادر شاه به دلجويي متنفذين دست زد؟<br />
3- محمد نادر شاه چگونه به قتل رسيد؟ بنويسيد.<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان از بزرگ سالان در مورد خانوادة محمد نادرشاه معلومات به دست آورند و در صنف<br />
ارائه كنند.<br />
58
درس بيست وهفتم<br />
آيا مى دانيد كه محمد ظاهر شاه چهل سال سلطنت كرد؟<br />
محمدظاهرشاه<br />
در بحث قبلي چگونگي به قدرت رسيدن وحاكميت محمد نادر شاه را مورد مطالعه قرار داديم. در<br />
درس كنونى دوام سلطنت محمد ظاهر شاه را مورد تحليل قرار مي دهيم.<br />
بعد از مرگ محمد نادرشاه پسرش محمد ظاهر كه بيشتر از نزده سال عمر نداشت؛ به عنوان<br />
پادشاه افغانستان اعلان گرديد. در آغازسلطنت زمام امور به طور عمده دردست محمد هاشم خان<br />
و برادرانش بود.<br />
دوران صدارت سردار محمد هاشم خان<br />
سردار محمد هاشم خان در پادشاهى محمد نادر خان به حيث صدر اعظم مقرر و اين سمت را<br />
بعد از مرگ نامبرده نيزدر اختيار داشت. موصوف براى تجديد اداره سعى نمود و تشكيلات ملكى را<br />
بارديگر اصلاح و ساختار ادارى كشور را به نايب الحكمه گى ها و حكومت هاى اعلى تقسيم كرد.<br />
اشخاص مورد اعتماد خويش را در ادارات و ولايات مقرر نمود.<br />
در دوران او توجه به معارف افغانستان صورت گرفت با وصف آنكه از لحاظ كمى و كيفى چشم<br />
گير نبود، با آن هم از ايجاد فاكولته هاي طب، حقوق و ادبيات در چوكات وزارت معارف آن زمان<br />
و افتتاح تعدادى ديگرى از مكاتب مى توان يادكرد.<br />
59
در دوران صدارت محمد هاشم خان وضع اقتصادى كشور بهبود نيافت، مردم در وضعيت نابسامانى<br />
به سر مى بردند. نود فيصد نفوس كشور را دهقانان تشكيل ميداد كه مصروف توليدات زراعتى ومالدارى<br />
بودندو ابزار كارشان همان وسايل ابتدايى توليد بود.<br />
دوران صدارت سردار شاه محمود خان<br />
در پايان جنگ جهاني دوم حكومت سردار محمدهاشم خان جاي خود را به حكومت<br />
شاه محمود خان خالي كرد. نامبرده به نام پدر<br />
دموكراسي شهرت يافت. بنا بر آن تحولات اجتماعي،<br />
اقتصادي و سياسي داخلي مسير سياست خارجي را نيز<br />
متحول ساخت.<br />
حكومت سردار شاه محمودخان به طرح و توسعة<br />
مناسبات با ممالك جهان از جمله ايالات متحدة<br />
آمريكا، هند، مصر و ممالك ديگر دست زد. درهمين<br />
موقع نماينده گي ملل متحد در افغانستان زير نام ((ادارة<br />
ارتباط امداد تخنيكي ملل متحد)) ايجاد شد، و<br />
زمينه براي طرح پلان هاي كارشناسان ملل متحد روي<br />
دست گرفته شد.<br />
در صدارت شاه محمود فعاليت هاى سياسى براى<br />
انتخابات آزاد، آزادي مطبوعات، ايجاد انجمن ها،<br />
سازمان ها و احزاب سياسي آغاز گرديد. در سال 1949<br />
ميلادي انتخابات به راه افتاد. در نتيجة اين انتخابات يك<br />
عده از شخصيت هاى سياسى كشور از جانب مردم به<br />
حيث نماينده گان به پارلمان راه يافتند.<br />
در اين مرحله پارلمان به عملكرد حكومت نظارت داشت . تأمين حقوق و آزادي هاي مردم، تدوين<br />
قوانين جديد از مطالبات وكلا شمرده مي شد. در بعضى از ادارات به منظور پيشبرد امور، اصولنامه ها به<br />
وجود آمد. به طور نمونه مى توان از اصولنامة مؤسسات صنعتي براي كار و كارگر ياد كرد كه به ابتكار<br />
عبدالمجيد زابلي طرح ريزى شده و به اجرا گذاشته شد.<br />
دوران صدارت محمد داوود خان<br />
صدراعظم شاه محمود خان<br />
سردار محمد داوود، از شخصيت هاى تحصيل كرده در امور ادارى استفاده كرد. در حكومت<br />
افغانستان، بعد از برگزاري لويه جرگه 1955 ميلادي مطابق سال 1334 شمسي نقش حلقات تاريك<br />
انديش را تضعيف كرد. در اين دوره افغانستان در قطار ملل آزاد جايگاه معين را كمايى نمود. محمد<br />
داودخان در زمان صدارت خويش جنبش عدم انسلاك را حمايت و افغانستان به عنوان يكى از اعضاى<br />
كشور هاى جنبش عدم انسلاك شناخته شد.<br />
60
درس بيست وهفتم<br />
محمد داوودخان به صفت صدراعظم افغانستان مانند<br />
جمال عبدالناصر، جواهر لعل نهرو و عبدالرحيم<br />
سكارنو از جايگاه خاصى در آن نهضت برخوردار بود.<br />
در اين دوره موقف افغانستان در سازمان ملل متحد<br />
نيز ارتقا يافت. يكى از فعاليت ها در سياست خارجى<br />
آن زمان حمايت منورين در مقابل دولت پاكستان و<br />
تعقيب پالسى اثر گذار بر حل مساله تاريخى ديورند<br />
بود. يكى از كارهاى مؤثر در اين دوره طرح و تطبيق<br />
پلان هاي پنج ساله اول و دوم بود. انكشاف اقتصادي<br />
در صدارت محمد داوود طرح و مورد تطبيق قرار<br />
داده شد. تعدادى از شاهراه ها اعمار گرديد و ميدان<br />
ها و خطوط هوايي نيز افزايش يافت. از لحاظ فرهنگى<br />
واجتماعى هم تحولاتى به وجود آمد. مشاركت زنان<br />
در حيات اجتماعي معمول شد، كه اثر بس بزرگى بر امور توليدى و اجتماعى<br />
برجا گذاشت.<br />
صدراعظم محمد داوود<br />
محمد داود به گسترش روابط تجاري افغانستان با كشورهاي جهان كوشيد. در سال 1340 شمسى<br />
هم زمان با برگزاري جشن استرداد استقلال كشور نمايشگاهي در كابل ايجاد شد كه در آن كالا هاي<br />
توليدي و تجاري چهل كشور جهان در معرض نمايش قرار گرفت.<br />
دوران صدارت دكتر محمد يوسف<br />
بعد از تصويب قانون اساسى كشور در سال 1343 شمسى مطابق سال 1965-م شرايط براى نامزد<br />
شدن وزير معادن وصنايع قبلى دكتر محمد يوسف به پست صدارت مساعد گرديد و حكومت<br />
مطابق قانون اساسى از خانوادة سلطنتى مجزا شد.<br />
از لحاظ اجتماعى و سياسى تحولات عميق در كشور رونما گرديد، مطابق قانون اساسى زمينة<br />
آزادى بيان فراهم گرديد. قانون احزاب سياسى اعلان، ولى عملى نبود. با اين همه يك تعداد احزاب<br />
داراى انديشه هاى راست وچپ به شكل آشكار و پنهان به فعاليت پرداختند. در اين حركت هاى سياسى<br />
61
مكاتب شهر كابل و ولايات و پوهنتون كابل نقش عمده داشتند. شوراى ملى در مباحثات خويش به<br />
مسايل عمدة اجتماعى و فرهنگى مى پرداخت، قوانينى را با نظرداشت منافع ملى و حالات بين المللى<br />
مطرح وتصويب مى نمودند. كار از دوازده ساعت در روز به هشت ساعت كاهش يافت. به حقوق زنان<br />
توجه شد و حق كار براى اتباع كشور تسجيل گرديد.<br />
در پايان صدارت دوكتور يوسف حكومت ها يكى پى ديگرى روى كار شدند، كه هر يك برنامة<br />
خاصى را تعقيب مى نمودند.در دوران محمد هاشم ميوند وال، نور احمد اعتمادي، دوكتور<br />
عبدالظاهر و محمد موسي شفيق پروژه هاى عمرانى، انكشافى و فرهنگى اجتماعى عملى گرديد.<br />
درماه سرطان سال 1352 مطابق جولاى 1973- م طى كودتاى سفيد، سلطنت شاهى در كشور سقوط<br />
نمود و عوض آن اولين نظام جمهورى در افغانستان تحت ادارة مستقيم محمد داودخان اساس گذاشته<br />
شد.<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند. گروپ اول ده سال اخيرسلطنت ظاهر شاه را برجسته ساخته،<br />
ارائه نمايند.گروپ دوم برنامه هاى حكومت هاى دور اول سلطنت را شرح دهند.<br />
سوال ها<br />
– 1 محمد ظاهر چگونه به سلطنت رسيد؟<br />
– 2 چرا سردار محمد هاشم خان به اصلاح تشكيلات ملكى دست زد؟<br />
– 3 به شاه محمود خان در دوران صدراتش چه لقب داده شد؟<br />
4- شخصيت هاى كه در نهضت عدم انسلاك نقش برازندة داشتند نام ببريد؟<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان از بزرگان خويش در مورد دوران دموكراسى دكتر محمد يوسف بپرسند و معلومات<br />
خويش را در صنف ارائه نمايند.<br />
62
فصل چهارم<br />
تاريخ معاصر كشورهاى همجوار افغانستان<br />
63
اهداف فصل چهارم<br />
آشنايى شاگردان با موقعيت كشور هاى همجوار.<br />
آشنايى شاگردان با ارزش هاى فرهنگى كشور هاى همجوار.<br />
آشنايى شاگردان با تغيرات و تحولات سياسى معاصر در كشور هاى همجوار.<br />
64
درس بيست وهشتم<br />
درمورد چين يا پرنفوس ترين كشور جهان چه معلوماتى داريد؟<br />
طوري كه مى دانيد يكى از كشورهاى همجوار ما چين است. قبلاً با تاريخ اين كشور در عصر باستان،<br />
قرون وسطى و جديده آشناشديد. در اين درس به معرفى تاريخ معاصر آن مى پردازيم .<br />
چنان كه در نقشه مى بينيد، چين در نيم كره شمالى در قسمت شرقى قاره آسيا و ساحل غربى اقيانوس<br />
آرام واقع گرديده وسومين كشور بزرگ دنيا مي باشد. مساحت زيادتر از نه ميليون كيلومتر مربع دارد. طول<br />
مرزهاى چين 22800 كيلومتر مى باشد. نفوس چين مطابق احصائيه سال 2006 ميلادي يك مليارد و سه صد<br />
ميليون نفربوده كه 22 فيصد جمعيت جهان را تشكيل مي دهد، اين رقم شامل ساكنين هانگ كانگ و<br />
تايوان نمى باشد. كشور چين داراى 56 اقليت ملى بوده كه بيش از 8 فيصد كل جمعيت را تشكيل مى دهد<br />
متباقى 92 فيصد از نژاد خان (هان) مى باشد كه طى قرون متمادى در همين سرزمين زيست نموده اند. در<br />
عصر معاصر دولت منچو تجارت با انگليس ها را محدود كرده تحت نظارت قرار داد وخواهان تجديد نظر<br />
در مقررات تجارتى بودند. انگليس ها نيز تلاش كردند كه از طريق هندوستان به گسترش تجارت با جهان<br />
بپردازند. بناءبرآن تجارت انگليس با چين متكى به همين دلايل بود و هدف اساسى شانرا تجارت ترياك در بر<br />
ميگرفت. اينگونه روابط تجارتى داراى پيامدهاى ناگوار به كشور چين شد و منتج به جنگ ترياك در سال<br />
1841 تا 1860 ميلادى گرديد.<br />
داكتر سون يات سن كه به نام پدر چين نو (مدرن) مشهور است، اولين رئيس جمهور چين بوده است<br />
و رهبري حزب گومين تانگ را به عهده داشت. او توانست اخرين بقاياى رژيم منچو را از بين برده<br />
و در چين رژيم جمهورى را ايجاد كند. موصوف مردم چين را به طور كلي به پنج گروه نژادى تقسيم<br />
كرده بود: 1- خان 2- منچو 3- مغولى 4- تبتى 5- خويى<br />
پايتخت جمهورى خلق چين شهر پكن (بى جينگ) مي باشد، كه يكى از مراكز عصر كهن بوده و<br />
سابقه تاريخى آن به 3000 سال قبل باز مي گردد.<br />
65
اين شهر حدود 1000 سال قبل بازسازى شده و هفت قرن قبل، قوبلاى خان پكن را پايتخت دايمىخود<br />
قرار داد و تا كنون به استثناى سال – 1928 1949 گومين تانگ پايتخت خود را به نن جينگ انتقال داد، پكن<br />
همواره مركز سياسى كشور بوده است<br />
مائو و انقلاب 1949<br />
در اواخر 1948 نيروهاي حزب كمونيست به سراسر شمال و شمال شرقى چين مسلط<br />
گرديدند. در جون 1949 پكن بدون كدام مقاومت سقوط كرد و بدست نيروهاى حزب<br />
كمونست افتاد. از فاصله بين ماه هاى اپريل و نوامبر همان سال اغلب شهرهاى چين بدون<br />
خون ريزى بدست كمونيست ها افتاد. چيانكايچك با گروه كوچك از سربازان خود به<br />
تايوان فرار نمود. بعد از اشغال پكن و درهم شكستن قواى چيا نكايچك حزب كمونيست<br />
مائو<br />
به پيروزى قاطع و نهايى رسيد و مائو روز اول ماه اكتوبر 1949 در ميدان صلح آسمانى پكن، تاسيس جمهورى<br />
خلق چين را اعلان نمود. در جمهورى خلق چين بر علاوه مذاهب كنفونسيسم، تائوئسيم و بوديسم از اديان<br />
متعدد ديگر نيز پيروى مي گردد. اكثريت مردم معتقد به دين واحد نيستند تا در كشور رسميت يافته باشد. از سال<br />
1990 به بعد نيز تسهيلات بيشترى در رابطه با اجراى شعاير مذهبى در نظر گرفته شد. پيروان مذاهب اجازه يافتند<br />
مراسم مذهبى خود را بدون آنكه به ساير اديان ضررى برساند برپا نمايند. در حال حاضر در چين 47 مؤسسات<br />
عالى مذهبى وجود دارد، مانند انستيتوت مطالعات بودييزم، الهيات اسلامى، موسسه آموزشى كليسا<br />
پروتستان، كاتوليك و در حدود 200000 متخصص امور مذهبى با نشريه آن فعاليت دارد. زبان چينى بر خلاف<br />
تمام زبان ها داراى حروف الفبا نمى باشد بلكه زبان چينى نمايندة معنىها است. امروز زبان چينى به چندين لهجه<br />
كلى تقسيم مى شود مانند پكنى،كانتونى،شانگهاى، زبان ماندارين به عنوان زبان رسمى كشور شناخته شده<br />
است. در جمهورى مردم چين از سال 1948 تا حال چهار بار قانون اساسى تغيير كرده و آخرين بار در سال 1999<br />
با داشتن 4 بخش و 138 ماده از طرف كنگره ملى خلق چين مورد تأييد قرار گرفته است.<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند . گروپ اول راجع به موقعيت و پايتخت چين ، گروپ دوم<br />
در مورد مذاهب و زبانهاى مروج در چين معلومات خويش را در صنف ارائه نمايند.<br />
سوال ها<br />
1- چين از نگاه نفوس(جمعيت) و مساحت به سطح جهان كدام موقعيت را دارا مي باشد؟<br />
2- جمهورى خلق چين داراى كدام نوع رسم الخط مي باشد؟<br />
3- زبان رسمى چين كدام است؟<br />
4- مذاهب معمول و مروج چين كدام ها اند؟<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان راجع به تجارت وصنعت چين از بزرگان و اوليا ى خويش معلومات بدست آورده و<br />
در صنف ارائه نمايند.<br />
66
درس بيست ونهم<br />
آيا با تاريخ و سرزمين پاكستان اشنايى داريد ؟<br />
چنانكه ميدانيد جمهورى اسلامى پاكستان يكى از كشورهايى است كه با مملكت ما مرز مشترك دارد،<br />
كه در اين درس به طور فشرده به معرفى گرفته مى شود.<br />
پاكستان كشوري است كه در جنوب آسيا موقعيت داشته، پايتخت آن شهر اسلام آباد مي باشد.<br />
اين كشور سرحد آبي هزار كيلومتري با خليج عرب در<br />
قسمت جنوب داردكشور پاكستان از لحاظ ساختارنظام<br />
جمهوري فدرال و متشكل از چهار ايالت به نام هاى<br />
پنجاب، سند، بلوچستان و پ+تونخوا مي باشد. دين<br />
رسمي كشور، اسلام، زبان رسمي، اردو و واحد پولي آن<br />
روپيه پاكستاني است. از نظر جمعيت مقام هشتم را در ميان<br />
كشورهاي جهان دارا است و نفوس آن مطابق احصائيه سال<br />
2006 بالغ بر يكصد شصت و پنج مليون نفر ميباشد.<br />
پاكستان كشور جوان است كه حدود بيش از نيم قرن<br />
عمر دارد. زماني كه جنگ جهاني دوم به پايان رسيد،<br />
محمد على جناح<br />
67
محمد علي جناح براي استقلال پاكستان بيشتر فشار آورد. دولت بريتانيا با تجزيه شبه قاره هند به دو<br />
كشور هند و پاكستان موافقت نمود.<br />
در اگست سال 1947 ميلادى هند و پاكستان، استقلال خويش را اعلان كردند. محمدعلي جناح<br />
موفق نشده بود كه مسلم ليگ را به صورت يك حزب سياسي كارا پس از استقلال درآورد، بعد از<br />
استقلال اين تشكلات وضع بدتر پيدا كرده و از اهميت افتاده بود. سياستمداران تنها براي قدرت فردي<br />
فعاليت مي كردند. تنش ها و رقابت هاي فرقه يى جناح هاي شرقي و غربي پاكستان سرچشمه اصلى تضعيف<br />
دولت بود. منازعه بر سر كشمير نيز وضع را<br />
وخيم تر ساخت و اوضاع اقتصادي بدتر شد.<br />
خان عبدالغفار خان يكي از<br />
بنيان گذاران (جنبش عدم خشونت<br />
(Nonviolence و هم از جمله شخصيت<br />
هاي بزرگ سياسي و مبارز ملي شبه قاره<br />
هند مي باشد كه در آزادي و استقلال هند<br />
و ايستاده گي در مقابل تجاوز استعمار نقش<br />
مهم و ارزنده را ايفا نموده است. موصوف<br />
مانند ساير رهبران عصر خويش چون مهاتما<br />
گاندى و محمد على جناح در بيدارى و<br />
تشكل مردم شبه قاره به خاطر آزادى سهم<br />
فعال داشته و رسالت ملي و تاريخى را ادا<br />
نموده است.<br />
پاچا خان ) خان عبدالغفار خان (<br />
68
درس بيست ونهم<br />
جدايي پاكستان شرقي<br />
گرداننده گان ليگ عوامي بنگال در تابستان سال 1968 ميلادي همراه با 35 بنگالي ديگر تحت رهبري<br />
مجيب الرحمن متهم به جدا سازي پاكستان شرقي گرديد. يحيي خان و بوتو به تقاضاي مجيب<br />
الرحمن براي خودمختاري جناح شرقي اعتراض كردند و گشايش مجلس ملي، كه طبق برنامه مي بايست در<br />
مارچ 1971 انجام پذيرد به تعويق افتاد. در پي اين ماجرا مجيب الرحمن اعلان اعتصاب كرد و حزب ليگ<br />
عوامي اقدام به دست گرفتن حكومت پاكستان شرقي نمود. رئيس جمهور يحيي خان براي گفتگو با مجيب<br />
الرحمن وارد داكه در جناح شرقي شد.<br />
مجيب الرحمن شخصيتى نبود كه به ساده گي تسليم شود، او در جريان دهة نخست پديد آمدن<br />
پاكستان، در عهد دو حكومت، دموكراتيك وزير كابينه بود از اينكه براي استقلال پاكستان شرقي<br />
مبارزه مي كرد حكومت نظامي پاكستان، نامبرده را زنداني كرد.<br />
يحيي خان گفتگوهاي را در مارچ 1971 براي بيرون رفت بن بست كه مجلس با آن روبرو بود،<br />
در صدد برآمد كه از خواسته هاي مجيب الرحمن بكاهد ولى هيچ يك از دو طرف حاضر نبودند<br />
فرصت را از دست بدهند، گفتگوها در 25 مارچ به پايان رسيد.<br />
يحيي خان پس از ختم مذاكره فرمان زنداني كردن مجيب الرحمن را صادر نمود. مجيب الرحمن<br />
به پاكستان غربي انتقال شد، روز بعد پاكستان شرقي خود را كشور مستقل بنام بنگله ديش اعلام<br />
كرد. ارتش پاكستان براي سركوب قيام از طريق هوا از جناح غربي وارد عمل شد، هزاران نفر بنگالي<br />
كشته شدند و در حدود ده ميليون آواره به هند پناه برد. در نتيجه در سال 1973- م در ماه جولاى<br />
مجلس شوراي ملي پاكستان به ذوالفقار علي بوتو اجازه داد تا استقلال بنگله ديش را به رسميت<br />
بشناسد و در فبروري 1974 دولت پاكستان، بنگله ديش را به عنوان دولت مستقل به رسميت شناخت.<br />
بعد از تجزية پاكستان به كشورهاى پاكستان و بنگله ديش، دوكشور از هم جدا شده، سرنوشت<br />
دوگانه را تعقيب نمودند. جمهورى اسلامى پاكستان بعد از حكمروايى يحيى خان زمام داران چون<br />
ايوب خان، ضياالحق، بينظير بهتو، نوازشريف، پرويز مشرف، آصف زردارى يكى بعد<br />
از ديگر به قدرت رسيدند و نقش خويش را در حيات سياسى، اجتماعى و اقتصادى پاكستان ايفا<br />
نمودند.<br />
69
خان عبدالغفار خان و مهاتما گاندى<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند. گروپ اول درمورد آزادى پاكستان معلومات خويش را در<br />
صنف بگويند و گروپ دوم در مورد شخصيت هاى آزادى خواه آن زمان مباحثه نمايند.<br />
سوال ها<br />
– 1 پاكستان در كدام سال استقلال خويش را از بريتانيا بدست آورد؟<br />
– 2 كشور پاكستان ازچند ايالت تشكيل گرديده است؟<br />
– 3 بنگله ديش چرا از پاكستان جدا شد؟<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان از اولياى خويش در مورد گذشتة پاكستان بپرسند و معلومات خويش را در صنف<br />
ارائه نمايند.<br />
70
درس سى ام<br />
آيا با تاريخ و موقعيت جمهوري اسلامي ايران آشنايي داريد؟<br />
بحيرة كسپين<br />
بحيرة عرب<br />
قسمي كه آگاهي داريد جمهوري اسلامي ايران يكي از كشورهاي همجوار ما ميباشد كه در غرب<br />
افغانستان موقعيت دارد. كشور ايران از جملة ممالكى است كه در قاره آسيا قرار دارد. مساحت خاك آن<br />
1648195 كيلومتر مربع بوده، نفوس آن حدود 70/000/000 نفر مي شود. دين رسمي كشور، اسلام و زبان<br />
آن فارسي مي باشد.<br />
ايران در عصر پهلوي<br />
پاشيده گي اوضاع سياسي، اجتماعي و اقتصادي ايران بعد از جنگ جهاني اول و استقرار نظام سوسياليستي<br />
در روسية شوروي، احتمال سرايت اينگونه افكار به كشورهاي همجوار، نارضايتي مردم ايران از نا امني و نا<br />
اميدي محافل ملي از حكومت احمد شاه قاجار، زمينه كوتادي رضا خان پهلوي را فراهم ساخت.<br />
هنگامي كه رضا شاه پهلوي به كمك انگلستان بر مسند سلطنت نشست ؛ جهان در ميان دو جنگ جهاني<br />
نفس مي كشيد. رضاشاه پهلوي، برنامة گسترده يي را براي تنظيم امور اداري و اقتصادي كشور در دست<br />
گرفت. ايران فاقد نظام اداري منسجم، اردو منظم، نظام بانكي و اقتصادي مدرن بود. از نظر بين المللي نيز<br />
شرايط، چندان آرام نبود. ايران در محاصرة نيروي هاي روسيه در شمال و بريتانيا در جنوب قرار گرفته بود،<br />
بريتانيا مي كوشيد از ايران به عنوان راهي براي سلطه جويي هاي خود در هند و خاور دور بهره برداري نمايد.<br />
رضاشاه در دورة پادشاهي خود با قدرت سلطنت كرد و تمام امور مملكتي را در دست خود داشت.<br />
مهمترين اقدامات رضاشاه عبارت بود از: ايجاد اردوي منظم و منسجم، تجديد نظام محاكماتي، تدوين<br />
مجموعه قوانين مدني و جزايي، تأسيس اداره ثبت و احوال نفوس، صدور كارت هاي هويت، تأسيس<br />
ادارة ثبت املاك، ساختمان راه آهن سراسري، تأمين كارخانه هاي نخ، تأسيس بانك ملي، نشر پول،<br />
ايجاد شركت ها، اعمار شهرها، ايجاد پوهنتون تهران و جايگزين كردن تقويم شمسي به عوض قمري به<br />
عنوان تقويم رسمي، به علاوه او با استبداد سلطنت كرد. در مدت سلطنتش بسيارى از آزادى خواهان به<br />
زندان فرستاده شده يا اعدام شدند. حجاب زنان ممنوع شد و ملاها در فشار و اذيت قرار گرفتند. رضا شاه<br />
71
بعد از حملة متفقين بر ايران در سال 1320 شمسي از سلطنت كناره گيري كرد و زمام كشور به فرزند ارشد و<br />
وليعهد سلطنت محمدرضا تعويض گرديد و خود عازم افريقاي جنوبي شد.<br />
محمدرضا شاه پهلوي فرزند رضا شاه دومين پادشاه خاندان پهلوي است<br />
كه بعد از استعفاء پدر رسماً عهده دار سلطنت گرديد.<br />
محمدرضا شاه در سال هاي نخست سلطنت با مشكلات و بحران هاي متعدد<br />
مواجه بود، ولي توانست به يك سلسله اقدامات مهم دست زند كه از جمله مي توان<br />
به مواردي چون كنفرانس تهران، ايجاد نخستين فرستندة تلويزوني، تأسيس بانك<br />
مركزي، حق انتخاب شدن زنان در مجلس سنا و شورا، اعمار سدهاي بزرگ<br />
آبى، ايجاد لولة گاز بين شوروي و ايران، توسعه و تحكيم روابط ديپلماتيك با<br />
كشورها، ايجاد نيروگاه هسته يي و تأسيس كارخانجات موترسازي اشاره نمود. اما<br />
وابسته گى وي به غرب و اعمال سياست هاي غير مذهبي و محدود ساختن آزادي هاي سياسي موجب نارضايتي<br />
روشنفكران و روحانيون ايران گشت،در زمان او نيز زندان ها از آزادى خواهان پر بود اعدام و شكنجه آنها رواج<br />
داشت تا سرانجام در اثر ادامة نارضايتي ها محمدرضا شاه در ماه جدي سال 1357 شمسي در اثر بروز قيام و<br />
انقلاب مردم ايران، كشور را همراه با كليه اعضاي خانواده خود به قصد مصر ترك گفت.<br />
انقلاب 1357 ايران كه به آن انقلاب اسلامي هم گفته مي شود، قيامي بود به<br />
رهبري آيت االله سيد روح االله خميني و با شركت اكثريت مردم، احزاب و<br />
روشنفكران ايران، كه نظام شاهي را سرنگون و مقدمات روي كار آمدن جمهوري<br />
اسلامى را فراهم نمود. در ماه ثور 1358 زماني كه ايرانيان با اكثريت قاطع ٪98,2 در<br />
قالب يك رفراندم با نوع حكومت جمهوري اسلامي (به عنوان نظام حكومتي آينده)<br />
موافقت كردند، پادشاهي ايران رسماً به «جمهوري اسلامي ايران» تبديل شد.<br />
رهبران انقلاب اسلامي از آغاز بر سه نكته بيش از هر چيز ديگر تأكيد<br />
داشتند، تسلط بر استبداد حاكم، ايستاده گي در برابر اعمال دولت هاى خارجي و<br />
مسايل فرهنگي، همين سه عامل زمينه را براي اتحاد احزاب، جريان ها و گروه ها<br />
مساعد گردانيد و انقلاب اسلامي را به پيروزي رساند.آيت االله سيد روح االله<br />
خميني رهبر مذهبي ايران بعد از پانزده سال تبعيد دوباره به ايران عودت و<br />
ابوالحسن بني صدر به عنوان اولين رئيس جمهور ايران انتخاب گرديد. در سال<br />
امام خمينى يىز از دنيا رفت و جرگه خبرگان، آيت االله خامنه اى را به رهبرى انقلاب انتخاب كرد.<br />
1368<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند. گروپ اول راجع به اوضاع اجتماعي و سياسي در عصر<br />
پهلوى، و گروپ دوم در مورد علل انقلاب اسلامى معلومات ارائه نمايند.<br />
سوال ها<br />
1-خاندان پهلوي چگونه به قدرت رسيد؟<br />
2-اقدامات عمده رضاشاه پهلوي را نام بگيريد.<br />
محمد رضا شاه پهلوى<br />
آيت االله سيد روح االله خميني<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان از اوليا و بزرگان راجع به وقوع انقلاب اسلامي معلومات حاصل و در صنف ارائه نمايند.<br />
72
درس سى و يكم درس سى يكم<br />
آيا در مورد كشور ازبكستان معلومات داريد؟<br />
چنان كه مي دانيد جمهوري ازبكستان يكي از كشورهاي است كه سرحد مشترك با افغانستان دارد كه<br />
در اين درس به فشردة تاريخ آن مي پردازيم.<br />
ازبكستان كشوري است در آسياي ميانه، كه داراي سرحد مشترك با كشورهاي افغانستان،<br />
تاجيكستان، تركمنستان، قرقيزستان و قزاقستان مي باشد. پايتخت ازبكستان شهر تاشكند<br />
است. مساحت ازبكستان 400447 كيلومتر مربع، نفوس آن مطابق احصائيه سال 2006 ميلادي بالغ بر<br />
27300000 نفر مي گردد. زبان رسمي آن ازبكي و روسي ميباشد.<br />
در ايام باستان خصوصاً از سدة ششم ميلادي به بعد موجي از كوچيان ترك تبار در مناطق آباد<br />
آسياي ميانه رخنه كردند. آنان از جمله در وادي فرغانه اسكان گزيدند كه به مرور زمان، برخي از<br />
مردمان بومي خصوصيات تركي كسب كردند. ترك تبارها در قريه جات و شهرها ماندگار شدند.<br />
برخلاف روند تاريخي مهاجرت تركان به منطقه، شمار زيادي از مردم در محلات مختلف آسياي ميانه<br />
هويت قبلي خود را حفظ كردند.<br />
با ظهور و گسترش اسلام، در قرن دهم ميلادي، منطقه كنوني ازبكستان جز از قلمرو سامانيان<br />
بود. با گذشت زمان به ترتيب غزنويان، سلجوقيان، خوارزمشاهيان، مغولان، تيموريان و<br />
ازبكان در آن حكمروايي نمودند. در حال حاضر كشور ازبكستان داراي 12 ولايات و يك جمهوري<br />
خودمختار است كه عبارتند از:<br />
1- تاشكند 2- انديجان 3- بخارا 4- فرغانه 5- جيزك 6- نمنگان 7- نوايي<br />
73
8- قشقه دريا 9- سمرقند 10- سردريا 11- سرخان دريا 12- خوارزم<br />
13- جمهوري خودمختار قره قالياقستان<br />
سرزمين ازبكستان داراي معادن مس، سنگ زغال و نفت مي باشد. در توليد صنعت فولاد، نساجي<br />
و مواد غذايي پيشرفت قابل ملاحظه داشته<br />
است.<br />
در سده نزدهم ميلادي، غرب و شمال<br />
ازبكستان زير سلطة خانات خوارزم، و<br />
جنوب ازبكستان بخشى از خانات بخارا بوده<br />
است. خانات بخارا و خوارزم در سال 1866<br />
زير سلطة روسيه درآمدند.<br />
پس از انقلاب اكتوبر 1917 در شوروي،<br />
ازبكستان نيز يكي از جمهوري هاي اتحاد<br />
جماهير سوسيالستي شوروي گرديد. اين<br />
جمهوري بعد از فروپاشي شوروي سابق<br />
در سال 1991 به استقلال سياسي خويش<br />
نايل آمد و در رأس حكومت آن اسلام<br />
كريم اف قرار گرفت.<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند گروپ اول درمورد ايالت ها، گروپ دوم راجع به صنايع<br />
مهم ازبكستان از همديگر بپرسند.<br />
سوال ها<br />
1- ترك تبارها چه وقت در آسياي ميانه اسكان اختيار نمودند؟<br />
2- ازبكستان فعلي داراي چند ايالت مي باشد؟<br />
3- صنايع عمدة ازبكستان را كدام اقلام تشكيل مي دهند؟<br />
يكى از بنا هاي اسلامي<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان از بزرگان راجع به انقلاب اكتوبر و مركز مهم فرهنگ و تمدن اسلامى چون بخارا<br />
معلومات كسب و در صنف ارائه نمايند.<br />
74
درس سى و دوم<br />
آيا با مردم و تاريخ تاجيكستان آشنايي داريد؟<br />
مى دانيد كه جمهورى تاجيكستان در شمال با كشور ما مرز مشترك دارد. در اين درس به تاريخ مختصر<br />
آن مى پردازيم.<br />
جمهوري تاجيكستان كشوري است كه در آسياي مركزي و در شمال افغانستان موقعيت دارد.<br />
پايتخت آن شهر دوشنبه، زبان رسمي آن فارسي با لهجة تاجكي است، همچنان زبان روسي نيز<br />
كاربرد گسترده در امور تجارتي و حكومتي دارد. واحد پولي آن ساماني مي باشد.<br />
با توجه به نقشة بالا گفته مى توانيد كه تاجيكستان با چه كشورهايي مرز مشترك دارد. مساحت<br />
خاك تاجيكستان 143100 كيلومترمربع و جمعيت آن مطابق احصاية سال 2006 ميلادى بالغ به هفت<br />
مليون سه صدو بيست هزار نفرمى رسد.<br />
سرزمين تاجيكستان امروزي كه در گذشته به نام سغد ياد مي گرديد، در زمان داريوش اول<br />
جزئى از قلمرو امپراتوري هخامنشي به حساب مي رفت. پس از جملة اسكندر مقدوني، تاجيكستان<br />
جزئي از امپراتوري هاي سلوكي، پارت، كوشاني و ساساني بوده است.<br />
در سال 715 ميلادي در زمان حكومت امويان به تصرف عرب ها درآمد و مردم تاجيكستان به دين<br />
مقدس اسلام مشرف شدند. در سده دهم ميلادي بخشى از قلمرو سامانيان شد. بعد از سامانيان به ترتيب<br />
غزنويان، سلجوقيان، خوارزمشاهيان، مغولان و تيموريان و ازبكان در سرزمين تاجيكستان<br />
حكمروايي نمودند.<br />
در سدة نزدهم ميلادي، شمال تاجكستان (خجند) جزئي از خانات خوقند و جنوب تاجكستان<br />
بخش از خانات بخارا بوده است خانات بخارا در سال 1866 م و خانات خوقند در سال 1868 م به<br />
75
تصرف روسيه درآمد.<br />
پس از انقلاب اكتوبر، در سال 1928م جمهوري تاجيكستان يكي از جمهوريت هاي اتحاد جماهير<br />
سوسيالستي شوروي گرديد. تا سال 1991م عضويت اتحاد جماهير شوروي دارا بود كه بعد از فروپاشي<br />
نظام سوسيالستي به استقلال سياسي خويش نايل گرديد.<br />
مدت ها پس از استقلال تاجيكستان، جنگ داخلي پنج ساله بين دولت تاجيكستان و مخالفان<br />
اسلامگرا به رهبري عبداالله نوري درگرفت. در اين درگيري ها بيش از پنجاه هزار نفر كشته و زيادتر<br />
از هفتصد هزار نفر بي خانمان شدند، تا بالاخره در اثر وساطت سازمان ملل متحد، عهدنامه صلح بين<br />
نيروهاي متخاصم به امضاء رسيد.<br />
كشور تاجيكستان داراي سه ايالت و يك منطقه خودمختار است كه<br />
عبارتند از:<br />
ايالت ختلان به مركزيت قرغان تپه<br />
ايالت سغد به مركزيت خجند<br />
ايالت قراتگين به مركزيت كافرنهان<br />
منطقه خودمختار كوهستان بدخشان به مركزيت خاروغ<br />
تاجيكستان فقيرترين كشور در بين جمهوريت هاي سابق اتحاد<br />
شوروي بود. دين اكثريت مردم آن اسلام مى باشد، ازبك ها و روس<br />
ها به شمول اقليت هاي اوكرايني ، چيني و تاتارى در اين كشور<br />
سكونت دارند.<br />
صنايع مهم تاجيكستان توليد برق و زغال سنگ به شمار مي رود.<br />
آرامگاه شاه اسماعيل<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شود . گروپ اول راجع به زبان و گروپ دوم در مورد پيشنة اسلام<br />
در تاجيكستان از همديگر پرسان نموده ، در صنف ارائه نمايند.<br />
سوال ها<br />
1- تاجيكستان را بر روى نقشه نشان دهيد كه در كدام قسمت آسيا موقعيت دارد.<br />
2- تغييرات عمده در تاجيكستان بعد از فروپاشى اتحاد شووى سابق كدام ها بوده است؟<br />
3-كدام سلسله ) خاندان) هاى مشهور در تاجيكستان حكمراويى نمودند؟<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان از بزرگان در مورد انقلاب اكتوبر و اثر آن بالاى تاجيكستان معلومات حاصل نموده و<br />
در صنف ارائه نمايند.<br />
76
درس سى وسوم<br />
آيا به تاريخ و سرزمين مردم تركمنستان آشنايى داريد؟<br />
بحيرة كسپين<br />
طوريكه مى دانيد جهمورى تركمنستان يكى از كشورهاى همجوار افغانستان مى باشد كه در اين درس<br />
به فشردة تاريخ آن مى پردازيم.<br />
جمهوري تركمنستان يكي از كشورهاي تازهبه استقلال رسيده از شوروي سابق مي باشد. دين مردم آن اسلام<br />
و زبان آنها تركمني و روسي ميباشد. مساحت تركمنستان 100488 كيلومتر مربعبوده،نفوس آن مطابق احصائيه<br />
سال 2006 ميلادي بالغ بر پنج ميلون هفت صد و بيست ونه هزار نفر مى باشد. 72 فيصد مردم تركمنستان<br />
به زبان تركمني صحبت مي كنند و نزديك به 90 فيصد از جمعيت آن را تركمن ها تشكيل مي دهند. ساير<br />
اقليت ها چون روس ها، ازبك ها و هم تعدادي از قزاقان در جمهوري تركمنستان به سر مي برند.<br />
تركمنستان از نگاه اقتصادي كشوري در حال رشد و انكشاف بوده، در توليد صنعت پنبه، نفت و گاز<br />
پيشقدم است و يك سوم ذخاير گاز جهان را دارا مي باشد، به خصوص از توليد گاز و صادرات آن به<br />
روسيه، اكراين و تعداد كشورهاي ديگر سالانه مقدار هنگفت سرمايه را به دست مي آورد.<br />
جمهوري تركمنستان در ماه اكتوبر سال 1991 ميلادي در نتيجة رفراندم استقلال سياسي خود را اعلام<br />
نمود. قانون اساسي جديد در سال 1992 ميلادي توسط مجلس تركمنستان به تصويب رسيد.<br />
بر اساس مواد قانون اساسي جديد، تركمنستان كشوري است داراى رژيم جمهورى است. در اين<br />
كشور رئيس جمهور صلاحيت دارد مقامات قوة اجرائيه و قضائية كشور را منصوب نمايد و هم نامزدهاي<br />
77
انتخابات مجلس را تصويب نمايد. مطابق مفاد قانون اساسي تركمنستان رئيس جمهور، رئيس «شوراي وزيران»<br />
نيز مي باشد. در سياست خارجي، تركمنستان كشوري است كه موضع بي طرفي اختيار نموده، اين موضع<br />
تركمنستان در سال 1995 ميلادي از سوي مجمع عمومي سازمان ملل متحد به تصويب رسيد.<br />
تركمنستان نظريه توسعه توأم با صلح و ثبات در منطقة پيچيدة آسياي مركزي را براي جهان پيشنهاد<br />
نموده است. بعد از تصويب موضع بيطرفي مسئألة استراتژيك تأمين منافع ملي تركمنستان به عنوان<br />
كشور مستقل در جامعة جهاني حل شده است و روز 12 دسامبر در اين كشور جشن ملي و روز بيطرفي<br />
اعلام گرديده است.<br />
تركمنستان پايبند به توسعة فعال<br />
همكاري هاي منطقه يي است و اين امر را مي<br />
توان در فعاليت هاي سازمان ايكو مشاهده<br />
نموده. كشورهاي عضو ايكو با بيش از 310<br />
مليون جمعيت، خود را به عنوان سازمان<br />
تأثيرگذار در روابط بين المللي معرفي كرده<br />
است و اين امر نشانه يى از ايجاد جامعة<br />
جديد منطقه يى با خصوصيات تاريخي و<br />
فرهنگي خاص آن مي باشد.<br />
ساختمان پارلمان تركمنستان<br />
فعاليت داخل صنف<br />
شاگردان به دو گروپ تقسيم شوند گروپ اول راجع به موقعيت تركمنستان و گروپ دوم در<br />
مورد زبان و مليت هاى ديگر ساكن در تركمنستان سؤال نمايند و نظريات خويش را با همصنفان<br />
شان شريك سازند.<br />
سوال ها<br />
1- كشور تركمنستان در كدام گوشة آسيا موقعيت دارد؟<br />
2- تركمنستان در كدام سال آزادي و استقلال سياسي خويش را كسب نمود؟<br />
3-كشور تركمنستان كدام نظريه را به سازمان ملل پيشكش نمود؟<br />
فعاليت خارج صنف<br />
شاگردان از بزرگان و اوليا راجع به منابع طبيعى تركمنستان معلومات حاصل نمايند.<br />
78
Change language