M-r Nazmi MALIQI TOLERANCA POLITIKE NÃ FUNKSION TÃ PAQES

Toleranca politike në funksion të paqës 

M-r Nazmi MALIQI 

TOLERANCA POLITIKE 

NË FUNKSION TË PAQES 

5

Nazmi Maliqi 

Për botuesin: FRIEDRICH EBERT STIFTUNG 

Shkup 

Milinka Trajkovska 

Recenzent: 

Prof. Dr. Trajan Gocevski 

Prof. Dr. Biljana Vankovska 

Lektura dhe korrektura: Liri Lena 

Redaksia: KLUBI DEMOKRATIK - SHKUP 

Shtypi: 

CIP Katalogizacija vo publikacija Narodna i 

univerzitetska biblioteka 

"Sv. Kliment Ohridski", Shkup 

br. 

ISBN 

6

M-r Nazmi Maliqi 


TOLERANCA POLITIKE 

NË FUNKSION TË PAQES 

7


8


PËRMBAJTJA 

Hyrje ................…………………………................................ 15 

Kreu i parë I 

1. Formimi i qëndrimeve pozitive të tolerancës politike ....... 19 

2. Hulumtime për tolerancën politike .................................... 24 

3. Toleranca politike si faktor i stabilizimit demokratik ........ 27 

Kreu i dytë II 

Përcaktimi konceptual i tolerancës politike, 

paqes dhe sigurisë 

1. Vërejtje hyrëse për përcaktimin konceptual të tolerancës 

politike ................................................................................. 31 

1.2. Koncepti i tolerancës politike ..............………................... 32 

1.3. Krijimi i dallimeve ............………...................................... 34 

1.4. Teorija e lirisë, demokracisë dhe tolerancës politike........... 39 

1.5. Si shihen në Republikën e Maqedonisë këto raportedemokraci 

dhe tolerancë politike ........................................ 43 

1.6. Siguria qytetare .........................……….............................. 46 

1.6.1. Gjendja e sigurisë .……………………........................... 46 

1.7. Arritja e paqës ....... ............................................................ 47 

1.8. Sistemi kolektiv i sigurisë dhe mbrojtjes së 

Republikës së Maqedonisë.................................................... 50 

1.9. Siguria e strukturës Evropjane...…................................. ..... 51 

Kreu i tretë III 

Toleranca politike si kulturë- 

Faktor i i ruajtjes së paqes dhe sigurisë 

1. Toleranca politike si faktor i ruajtjes së paqes dhe sigurisë.... 53 

1.1. Bazat empirike të teorive të demokracisë dhe të 

tolerancës politike.................................................................... 54 

1.2. Kultura politike, demokracija dhe toleranca politike............... 55 

9


1.3. Tranzicioni demokratik dhe toleranca..................................... 57 

1.4. Liritë politike .......................................................................... 58 

1.5. Baraspesha politike .............…….......................................... 63 

1.6. Politika, etika dhe filozofia .................................................... 64 

1.7. Faktorët e aktivitetit politik .......…......................................... 69 

1.7.1. Toleranca politike ………………......................................... 70 

1.7.2. Shteti i së drejtës, politika dhe toleranca .............................. 71 

1.7.3. Dallimet kulturore dhe dezintegrimi shoqëror ...................... 72 

1.8. Çështjet ideore të zhvillimit të njeriut ................................... 74 

1.8.1. Konventa Evropjane për mbrojtje nga torturat dhe sjelljeve 

jonjerëzore ........................................................................... 75 

1.8.2. Karakteristikat themelore të tranzicionit demokratik ............ 78 

1.8.3. Ndryshimet politike nga konfrontimi në akomodim.............. 78 

1.8.4. Mediumet dhe politika .......................................................... 80 

1.9. Toleranca politike si faktor i ruajtjes së paqes dhe të 

sigurisë në rrethanat ballkanike ........................................... 86 

Kreu i katërt IV 

Toleranca politike e mbështetur në respektimin e dallimeve: 

individuale, sociale, fetare, kombëtare dhe gjuhësore 

1. Përvoja të Republikës së Maqedonisë ................................... 89 

1.1. Rroli i dispozitave kushtetutare dhe zgjidhjeve ligjore në 

mbarështrimin dhe zgjidhjen e problemeve .......................... 90 

1.2. Qytetarët dhe rroli i tyre për ruajtjen e paqes dhe sigurisë..... 90 

1.3. Pakicat- rroli i tyre në ruajtjen e paqes dhe sigursisë ............ 91 

1.4. Dispozita për të drejtat e pakicave të përfshira në disa 

Dokumenta ndërkombëtare ................................................... 92 

1.5. Toleranca politike na mardhënjet e brendëshme si faktor i 

rëndësishëm për ruajtjen e paqes dhe sigurisë në Republikën 

e Maqedonisë ........................................................................... 95 

1.6. Momente të mundëshme kontestuese për përmirësimin e 

mëtejshëm të mërdhënjeve ndëretnike në Republikën e 

Maqedonisë ............................................................................... 96 

1.7. Lojaliteti si obligim qytetar ...................................................... 101 

1.8. Hulumtime me qëllim të përcaktimit të problemeve që 

qëndrojnë në rrugën e tolerancës politike ................................ 103 

10


1.9. Këshilli i Evropës dhe Konventa kornizë për të drejtat e 

pakicave nacionale ............................................................. 107 

Kreu i pestë V 

Toleranca politike dhe proceset demokratike për ndërtimin e 

mardhënjeve të brendshme dhe të jashtme – faktorë për ruajtjen e 

paqes dhe stabilitetit 

1. Toleranca politike dhe proceset demokratike për 

ndërtimin e mardhënjeve të brendhëshme dhe 

të jashtme ........................................................................... 111 

1.1. Proceset demokratike për ndërtimin e mardhënjeve të 

Brendëshme .................................................................... 111 

1.2. Politika e mbrojtjes dhe mardhënjet e brendëshme ......... 112 

1.3. Rregullimi normative i mbrojtjes së Republikës së 

Maqedonisë ..................................................................... 115 

1.4. Partitë politike dhe mbrojtja e R. së Maqedonisë ............ 116 

1.5. Ushtria dhe pushteti politik si mardhënje e brendëshme në 

Vendet demokratik ........................................................... 117 

1.5.1. Depolitizimi i ushtrisë...................................................... 118 

1.5.2. Ushtria dhe qytetarët në sistemet demokratike ............... 119 

1.5.3. Raportet civile- ushtarake në demokraci ......................... 121 

1.6. Rëndësia e demokracisë bashkëkohore ........................... 121 

1.6.1. Vendet e mëdha demokratike do të mbeten 

demokratike ..................................................................... 124 

1.6.2. Rruga drejt paqes në disa rajone të botës ........................ 125 

1.6.3. Probeleme të reja në rrugën drejt paqes ......................... 127 

1.6.4. Ç’duhet bërë sot në rrugën për ruajtjen e paqes .............. 129 

1.6.5. Ç’është realiteti për mirëqenjen njerëzore ...................... 131 

1.7. Procesi i transformimit në vendet në tranzicion .............. 132 

1.8. Toleranca politike si faktor për ndërtimin e mardhënjeve të 

brendëshme në ruajtjen e paqes dhe sigurisë në Republikën 

e Maqedonisë ..................................................................... 136 

1.9. Pozita politike dhe ushtarako politike e Republikës së 

Maqedonisë ..................................................................... 137 

11


Kreu i gjashtë VI 

Konfliktet si dukuri shoqërore dhe zgjidhja tyre 

1. Konfliktet si dukuri shoqërore…....................………........ 141 

1.1. Përkufizimi i konfliktit ...............….................................... 143 

1.2. Konfliktet, paqa dhe siguria ndërkombëtare ...................... 144 

1.3. Nevojat themelore të njerëzve, frustacionet dhe konfliktet 

Etnike .................................................................................. 145 

1.4. Konflikti ndërkombëtar ..........................…….................... 145 

1.5. Konfliktet kronike .…………… ........................................ 146 

1.6. Konflikti politik .....................……..................................... 147 

2. Luftërat si fenomene shoqërore ........................................... 148 

3. Toleranca dhe mirëkuptimi si parakusht për pvr pengimin 

dhe zgjidhja e konflikteve .................................................... 153 

4. Organizatat ndërkombëtare dhe zgjidhja e konflikteve......... 160 

Kreu i shtatë VII 

Toleranca politike në mardhënjet ndërkombëtare si 

faktorë për ruajtjen e paqes dhe të sigurisë............................. 167 

1. Siguria kombëtare dhe mardhënjet ndërkombëtare ............ 167 

1.1. Parakushtet për krijimin e konceptit bashkohor të sigurisë. 169 

1.2. Përmasat ndërkombëtar të sigurisë kombëtare.................... 170 

1.3. Evoluimi i konceptit të paqes ............................................. 172 

1.4. Qëndrueshmëria e paqes dhe sigurisë në mardhënjet 

bashkohore ndërkombëtare ................................................ 173 

1.5. Mekanizmat për ruajtjen e paqes dhe sigurisë ...................174 

1.6. Faktorët për suksesin e ruajtjes së paqes . .......................... 175 

1.7. Ndërtimi i paqes ..……………………............................... 177 

1.8. Integrimi i rajonit ballkanik në strukturat evroatlantike si 

segment i rëndësishëm për ruajtjen e paqes dhe sigurisë .. 178 

1.10. Organizatat ndërkombëtare dhe Paqa ….......................... 182 

1.10.1. Organizata e Kombeve të Bashkuara dhe paqa................. 182 

1.10.2. Bashkimi evropjan dhe identiteti i mbrojtjes ................... 186 

1.10.3. OSBE................................................................................ 187 

1.10.4. Këshilli i Evropës .....……............................................... 188 

12


1.10.5. NATO – Partneriteti për paqe .....…........................... 189 

Rezyme .................................................................................... 191 

Summary ........................................…..................................... 196 

Shtojcë 

Marrëveshja kornizë e Ohrit, Dokument i paqes dhe kompromiseve . 201 

Bibliografia ............................................................................. 223 

13


14


Hyrje 

Në fillim të viteve nëntëdhjetë në Republikën e Maqeodnisë u 

legalizua pluralizmi politik. Me legalizimin e pluralizmit shtrohej pyetja 

themelore – a lidhet toleranca politike, politikisht dhe nga aspekti i interesave 

politike edhe me ruajtjen e paqes dhe sigurisë? Lidhur ngushtë me këtë pyetje 

është edhe kuptimi i ri i konceptit të paqës dhe sigurisë në drejtim të 

përparimit të lirive themelore dhe të të drejtave të njeriut nëprmjet formave 

politike dhe demokratike të veprimit. 

Duhet theksuar se ky punim mbështetet në disa pikëpamje, teori dhe 

hulumtime të caktuara të disa autorëve dhe hulumtuesve për tolerancën si 

faktor për ruajtjen e paqes dhe sigurisë, si kusht për funkcionimin e një sistemi 

demokratik dhe me shpresë se do të jet edhe një kontribut i vogël, i mbështetur 

në tolerancën, mirëkuptimin dhe në vlerat demokratike. 

Duke u nisur nga konstatimi se është e pamundur siguria apsolute, dhe 

se paqja dhe siguria janë kategori relative, gjë që theksohet shumë sot në 

bashkësinë ndërkombëtare, se shoqëritë dhe shtetet janë të ndërlidhura dhe të 

ndërvarura, në mënyrë të konsiderueshme në mes veti, dhe dominon qëndrimi 

se çdo cënim i paqes dhe sigurisë në një rajon shumë shpejtë reflektohet, në 

forma dhe mjete të ndryshme, në rajonet fqinje. Ndërsa në raste të veçanta 

edhe në bashkësinë ndërkombëtare. Më këtë vërtetohet ideja se me krijimin e 

kushteve të reja në bashkësinë ndërkombëtare është krijuar një gjendje në të 

cilën është e domosdoshme të harmonizohen interesat e përbashkëta kombëtare 

dhe të sigurisë, me çrast OKB, OSBE dhe NATO, janë trup që do të veprojë 

në planin e ruajtjes së paqës dhe sigurisë në pajtim me objektivat dhe detyrat e 

përcaktuara. 

Duke marrë parasysh rëndësinë e madhe të kulturës politike, 

demokracinë dhe tolerancën politike për ruajtjen e paqës dhe të sigurisë në 

vend dhe më gjerësisht në rajon, edhe në Republikën e Maqedonisë janë bërë 

disa hulumtime të cilat kanë si qëllim ti përcaktojnë problemet që i zënë rrugën 

tolerancës ndëretnike dhe fetare në shtet. Hulumtime të këtilla janë bërë nga 

Instituti i hulumtimeve sociologjike dhe politiko-juridike, si dhe nga institutet e 

sociologjisë dhe psikologjisë pran Fakultetit Filozofik në Shkup, agjencia 

“Data press “ pran NGB “Nova Makedonija”, e përjavshmja “Puls” etj. 

Me këto hulumtime, në rrethanat e reja integruese, toleranca politike 

paraqet një vlerë të çmueshme dhe vyrtyt te njërëzit, veçanërisht kur kërkohet 

respektimi i dallimeve tek individët dhe grupet e tyre kur është në pyetje ruajtja 

e paqës dhe sigurisë. Pa tolerancë politike nuk mund të vendoset as procesi 

demokratik në shoqëri, për çka orvaten shoqëritë bashkohore. Prandaj, 

15


toleranca politike duhet të nxitet, duhet të kultivohet tek qytetarët dhe tek 

politikanët, me qëllim të zhvillimit më të shpejtë të një shoqërie demokratike, 

sepse kështu krijohen mundësi reale për ruajtjen e susksesshme të paqës dhe 

sigurisë. 

Nga aspekti i mbrojtjes, shumë me rëndësi është orjentimi i faktorit 

politik ndaj zhvillimit të përgjithshëm të proceseve demokratike dhe 

inetegruese, tolerancës politike dhe ndërtimit të shtetit qytetar më çka krijohen 

supozimet dhe kushtet për stabilizimin e mardhënjeve të brendëshme politike, 

si element i rëndësishëm për ruajtjen e paqës dhe sigurisë në Republikën e 

Maqedonisë. 

Vënja e bazave juridike dhe zhvillimi i masave pozitive për realizimin 

e tolerancës politike duhet të nis më bindshëm edhe në vendin tonë. Ndër të 

tjera, mund të konstatojmë: Sot, edhe përkundër dallimeve të ndryshme të 

tolerancës si përshembull ajo kulturore, fetare etj., jo rastësishtë tolerancës 

politike i jepet rëndësi e veçantë. Kjo është kështu, jo se llojet e tjera të 

tolerancës janë më pak të rëndësishme, por për shkak se me çështjen e 

tolerancës politike lidhen edhe çështje të forcës shoqërore të njerëzve, çështja e 

zgjidhjes paqësore të konflikteve në shoqëri, kontestet e ndryshme midis 

njerëzve e kështu me radhë. 

Në këtë kontekst, për rolin e tolerancës, (në vitin 1987) Drejtori i 

përgjithshëm i UNESK-os Frederiko Major, kishte theksuar se toleranca është 

përcjellëse e pashmangshme e respektimit të të drejtave të njeriut dhe për 

arritjen e paqës. 

Në Deklaratën e përgjithshme të OKB janë përcaktuar karakteristikat e 

rendit paqësor botëror, të cilat mbështeten në të drejtat themelore të njeriut. Në 

deklaratë është theksuar se dhuna mund të ketë të njëjtat pasoja ndaj ngushtimit 

të kërkesave demokratike ashtu si edhe jotoleranca. Një nga funkcionet 

themelore të demokracisë është t’i lehtësojë ndyshimet eventuale politike pa 

dhunë. Pra, mund të themi se demokracija qënësisht është lidhur me paqen, 

sigurinë, të drejtat e njeriut dhe tolerancën. 

Sipas teorisë të Gibsonit, toleranca duhet të nxitet, të kultivohet te 

qytetarët, e pastaj te politikanët, me të vetmin qëllim për zhvillimin e 

bashkësisë, sepse liria nuk është e vërtetë apsolute dhe njëmendësi, por 

pluralizëm, individualizëm dhe marrëveshje e civilizuar për interesat e 

përbashkëta. Në këtë drejtim toleranca zë vend të rëndësishëm. 

Me kushtetutën e Republikës së Maqedonisë, çështjet e lirive dhe të 

drejtave themelore të njeriut dhe qytetarit janë përmbledhur në një kaptinë të 

veçantë, sipas të cilave qytetarët e Republikës së Maqedonisë janë të barabartë 

në liritë dhe të drejtat, se jeta e njeriut është e pacënueshme etj. (neni 8, ku 

edhe definohen vlerat themelore). Me këtë hapet mundësia që në kuadër të 

sistemit të zhvillohet kultura qytetare, politika demokratike për qytetarët që në 

një masë të arsyeshme të jenë tolerantë dhe t’i përkrahin rregullat 

16


demokratike për ndërtimin e mardhënjeve të ndërsjella në një atmosferë të 

çliruar nga presionet. Një kulturë e këtillë qytetare në ndërtimin e mardhënjeve 

të ndërsjella është me rëndësi edhe për stabilitetin e brendshëm sepse synon 

kah kultura e paqes dhe sigurisë. 

Në aspektin e ruajtjes së paqes dhe sigurisë, organizatat ndërkombëtare 

të cilat janë angazhuar sot më së shumti si bartës të sigurisë ndërkombëtare dhe 

ruajtës së paqes botrore janë: OKB, NATO, OSBE, Këshilli i Evropës, 

Bashkimi evropjan, Liga arabe, Vendet e unitetit afrikan, etj. 

Në këtë punim, janë analizuar disa dukuri bashkohore të përfshira në 

literaturë nga autor të ndryshëm, që kanë të bëjnë me tolerancën, tolerancën 

politike, kulturën demokratike, mardhënjet ndëretnike si dhe për respektimin e 

të drejetave dhe lirive të njeriut. Një pjesë e konsiderueshme e këtij libri ka të 

bëjë me konfliktet dhe zgjidhjen e tyre, mënyrat e evitimit të konflikteve dhe 

integrimet Euroatlantike si faktor të rëndësishëm për ruajtjen e paqës dhe 

sigurisë. 

Autori, 

Shkup, Korrik 1999 

17


18


Kreu i parë I 

1. Formulimi i qëndrimeve pozitive 

të tolerancës politike 

Kusht themelor për ekzistimin e tolerancës është ekzistimi i 

dallimeve në ide, në interese, në vlera etj., dhe në mundësinë që ato të 

shprehen, pavarsishtë kush është subjekt i këtyre dallimeve. Toleranca, 

sipas disa pikëpamjeve të caktuara dhe dominante, nuk paraqet vetëm 

faktorin i cili u mundëson të tjerëve t’i shprehin idetë, mendimet, 

pikëpamjet të cilat dallohen nga ato që ekzistojnë, nga ato zyrtare, nga 

ato të bartësve aktual të pushtetit, por është edhe faktor i kontrrollit të 

shprehjes së dallimeve ndërmjet këtyre çështjeve, që është një nga 

funkcionet më të rëndësishme të tolerancës si fenomen. 

Ekziston përshtypje e përgjithshme se të gjitha shtetet, pa marrë 

parasysh se në çfarë mase janë shoqëritë e tilla të organizuara në mënyrë 

demokratike, ata mbajnë një kujdes intenziv për ruajtjen e paqes dhe 

sigurisë. Një përpjekje e këtillë është e kuptueshme sepse ende ka 

burime potenciale për cënimin e paqes dhe sigurisë në kuadër të shteteve 

dhe më gjerë. Duke ndërmarrë një numër masash dhe veprimesh në këtë 

drejtim, preokupimi i shteteve që pretendojnë të jenë stabile është edhe 

në kuadër të mardhënjeve ndërkombëtare, që të kenë kujdes permanent 

për sigurinë e tyre. 

Për shkak të pranisë së një numri të madh të faktorëve kërcënues 

(politik, ekonomik, social, ushtarak e të tjerë), toleranca politike ka 

rëndësi të madhe si nga karakteri teorik- shekncor ashtu edhe në atë 

praktik shoqëror për ruajtjen e paqës dhe sigurisë. Si përbërës qenësor 

në përcaktimin e ruajtjes së paqes dhe sigurisë është edhe politika, e cila 

e përfaqëson njeriun dhe ka efekt në shoqëritë bashkohore të 

organizuara demokratike me përgatitijen e individit, si dhe të 

kolektiviteteve të ndryshme, ti përcaktojë kufijtë e sjelljes dhe të durimit 

të dallimeve te të tjerët, me të cilat për shkaqe të ndryshme (politike, 

19


fetare, kulturore e të tjera) nuk pajtohet. 1 Kjo përgatitje do të thotë që 

njerëzit të sillen në mënyrë të arsyeshme, morale dhe civilizuese në një 

masë përkatëse, që varet dhe përcaktohet raport me rrethanat politike e 

të tjera në shoqëri. 2 

Pikëpamjet e këtilla rreth tolerancës politike kontribuojnë që të 

zhvillohen dy koncepte për të: 

- Toleranca politike si e mirë instrumentale dhe 

- Toleranca politike, si vlerë e brendshme që trajtohet si normë 

morale apo si veti e sjelljes së arsyeshme. 

Sot edhe përkundër ekzistencës së llojeve të ndryshme të tolerancës, 

si për shembull: kulturore, fetare, kombëtare, gjuhësore e të tjera, jo 

rastësisht tolerancës politike i jepet rëndësi e veçantë. Kjo bëhet jo për 

shkak se llojet e tjera të tolerancës janë më pak qënësore, por për shkak 

se me çështjen e tolerancës politike lidhen edhe çështjet e forcës 

shoqërore të njerëzve, çështjet për zgjidhjen e konflikteve shoqërore, 

qëndrimet e ndryshme të njerëzve në kuadër të një shteti dhe ndërmjet 

shteteve. Prandaj për tolerancën politike me të drejtë mund të themi se 

është pjesë e të drejtës së pranuar për eksistencën e dallimeve ndërmjet 

njerëzve. Pikërishtë këto dallime dhe pranimi i tyre, paraqesin burimin 

themelor të tolerancës. Atje ku nuk pranohen dallimet dhe e drejta e 

ekzistimit të tyre nuk pranohet as e drejta e tolerancës. Pra nuk ka 

tolerancë pa njohjen e të drejtës së dallimeve. Kështu me njohjen e të 

drejtës së ekzistimit të dallimeve bëhet një hap përpara në mirëkuptimin 

reciprok, në gadishmërinë për dialog për rregullimin e mardhënjeve 

ndërmjet njerëzve dhe kolektiviteteve të ndryshme në një shtet dhe 

midis shteteve. Me tolerancë politike bashkësia ndërkombëtare përpiqet 

të zgjidhë shumë konflikte dhe të krijojë kushte që njerëzit të 

respektohen ndërmjet veti, sepse kjo është mënyra e vetme që të ruhet 

paqja dhe siguria në një shtet dhe jasht tij. 3 

Nëse e drejta e dallimeve është kusht për tolerancën dhe nëse çdo gjë 

nis dhe përfundon me të, atëherë me siguri se nuk do të do të paraqitej 

problemi i moskuptimit. Por, nëse toleranca ka kufi dhe duhet të ketë 

kufi, a mund të jetë kjo e mirë e brendëshme te njerëzit ose në politikë 

me të cilën një subjekt realizon ndikimin dhe bënë operacionalizimin e 

1 Trajan Gocevski, Tendencat bashkohore në mbrojtje, faqe 287, 

Kumanovë, 1997 

2 Vladimir Vujçiq. Politiçka tolerancija. Faqe, 15, Defemi Zagreb, 1995 

2 Graham G, Toleranca në politikë, Zagreb, 1994 

20


projektit të vet programor në këtë drejtim? Kështu toleranca politike 

paraqitet si faktor që mundëson të eksistojnë forma të përhershme 

institucionale të organizatave politike e të tjrave, që do të realizojnë 

ndikim real te bartësit e pushtetit shtetëror dhe format shoqërore. Në 

kuadër të institucioneve të veta dhe nëpërmjet mekanizmave të veprimit 

të vet, me tolerancë politike do të mund të krijohen kushte reale për 

ruajtjen e paqes dhe stabilitetit ndërsa grupet politike do të realizojnë 

vlerat që e përcaktojnë kuptimin e ekzistencës njerëzore. Që këtej delë 

edhe e vërteta për motivin e atyre që realisht konsiderojnë se toleranca 

politike paraqet respektin ndaj të tjerëve. 

Koncepri për tolerancën politike nuk mund të përcaktohet pa 

përcaktimin e konceptit të lirisë politike. Nëse toleranca politike është 

në kulmin e zhvillimit të vet , atëherë kjo është liri politike e cila nuk 

mund të përcaktohet pa ndikimin e teorisë së lirisë politike, e sipas 

kësaj- edhe të teorisë së demokracisë.” 4 

Nga kjo që paraqitëm mund të konstatojmë se nuk eksiston teori 

univerzale për tolerancën politike, por kjo është e lidhur me konceptin e 

lirive politike dhe zhvillimin e demokracisë. 

“Ndër qytetarët eksistojnë dallime të mëdha individuale, ku secili në 

mënyrë të vet i kupton obligimet dhe mbase çdonjëri ka ndjenjë të 

ndryshme për përgjegjësinë. Por është e qartë, për shkak të ekzistimit të 

dallimeve të mëdha individuale dhe për shkak të ndikimit të rrethanave 

të njëjta të jashtme, çdo individ arrin shkallë të ndryshme të qëndrimit 

ndaj tolerancës politike dhe në mënyrë të ndyshme i qaset asaj. Çdo 

individ arrin shkallë të ndryshme të suksesit: që nga ai i cili aspak nuk 

mund të përshtatet, i cili nuk mund të pranojë lojën e mirëkuptimit të 

ndërsjellë dhe të tolerancës, që do të thotë nuk mund të gjejë momente 

motivuese, deri te ai i cili tërësisht do të aftësohet dhe do të identifikohet 

me realitetin, duke kuptuar se toleranca paraqet pjekuri dhe nder të 

njeriut.” 5 

Që këtej delë edhe paradoksi i tolerancës, sepse ndonjëherë është i 

domosdoshëm durimi, të durohet diç që nuk pajtohemi, dhe që mund të 

shkatërrojë edhe tolerancën edhe aktorin e saj. 

Të larguarit për të sjellë disa qëndrime në lidhje me tolerancën 

politike nuk do të thotë se toleranca duhet të nxitet dhe zbatohet, sepse 

ekzistenca e saj nuk nënkupton vetëm njohjen e të drejtës së dallimeve, 

4 Vladimir Vujçiq, Toleranca politike, Defemi, faqe 17-18, Zagreb, 1995 

5 Markuze, Toleranca repressive, J. Primorac, Beograd, 1989 

21


por edhe përcaktim i domosdoshëm i kufirit të tolerancës. Nëse ajo nuk 

ka kufi, thjeshtë nuk mund të ekzistojë. Sepse toleranca nënkupton aftësi 

për të t’i duruar dallimet, përkatëisht kapacitet për apsolvimin e tyre dhe 

jo vetëm të pajtohesh e të krahasoshesh me dallimet, por kjo shpesh do 

të thotë edhe luftë e njëriut me vetveten. 

Aspekt i parë kryesor për formulimin e problemit për tolerancën 

politike është lidhshmëria e individit me grupin, përkatësisht sa është 

individi tolerant, ose jo tolerant në pajtim me mundësinë e zotërimit të 

vetvetes, të emocioeve të veta, dhe ti pranojë idetë, vlerat, dallimet dhe 

qëndrimet e të tjerëve, me të cilët personalisht nuk pajtohet. Çdo individ 

është anëtar i shumë grupeve: të mëdha- siç janë kombi dhe përkatësia 

fetare, partia politike dhe i grupeve të vogla- siç janë familja, miqtë, 

organizata punuese etj. Ndikim të rëndësishëm në formulimin e 

qëndrimeve kanë edhe partitë politike. Me anëtarësimin në ndonjë parti 

dhe me përkrahjen e programit të saj forcohen shumë qëndrime të cilat 

kanë ekzistuar edhe më parë dhe formohen edhe qëndrime të tjera të reja 

që dalin nga të kuptuarit themelor karakteristik për programin e partisë. 

Edhe përkatësia në një grup religjioz dhe në ndonjë bashkësi fetare ka 

ndikim ndaj qëndrimeve të qytetarëve për tolerancën politike. 

Ndikim më të rëndësishëm ndërmjet grupeve kanë grupet primare, 

siç janë familja, qarku i miqëve, e tj. Ky ndikim ekziston në radhë të 

parë kur këto grupe për individin janë grupe referuese, normat e të 

cilëve ata i pranojnë ashu si edhe të grupeve që nuk i përkasin, por që 

duan tu takojnë. 

Akspekt tjetër i rëndësishëm për formimin e qëndrimeve pozitive 

dhe për perspektive të tolerancës politike është informimi. Dihet 

mirëfilli se kur dëshirojmë që të formohet një qëndrim te individi, qoftë 

pozitiv apo negativ, përpiqemi që këtë ta realizojmë me prezentimin e të 

dhënave që e shprehin arsueshmërinë logjike të qëndrimit për të cilin 

jemi angazhuar dhe dëshirojmë që ai të jetë edhe qëndrim i të tjerëve. 

Përvojat dhe njohuritë që i kemi për të, padyshim paraqesin faktor për 

formulimin e qëndrimeve. Shembuj për rrolin dhe rëndësinë e 

informimit për formulimin e qëndrimeve ndaj disa dukurive ka shumë. 

Qëndrimi negativ i shumë njerëzve ndaj ndonjë sjelljeje të nodnjë partie 

ose ndonjë individi për mostolerancën e tyre politike formohet në sajë të 

informacioneve dhe njohurive për pasojat e sjelljes së tillë. 6 

6 Petre Georgievski, Dallimet kulturore dhe “dez” integrimi shoqëror, Dialog 

nr.9. faqe 115-126, Shkup,1995 

22


Pikpamjet e këtilla për tolerancën kontribuojnë të zhvillohen disa 

koncepte për të: 

- Toleranca dhe ndjenja për përkatësinë; 

- Toleranca ose joteleranca brenda në një grupi të caktuar; 

- Toleranca si e vlerë instrumentale dhe 

- Toleranca politike si vlerë e brendshme, e cila trajtohet si 

normë morale ose veçori e sjelljes së arsyeshme. 

Prej këndej, me nocionin tolerancë politike, në radhë të parë 

kuptojmë gadishmërinë e udhëheqësve shtetëror, politikanëve individit, 

por edhe politikan përfaqësues të kolektiviteteve të ndryshme, që në 

masë të caktuar t’i durojnë të tjerët, me të cilët për shkaqe të ndryshme 

(politike, dallimeve programore, fetare, kombëtare, kulturore etj.) nuk 

pajtohen. Kjo gadishmëri, do me thënë, është e arsyeshme, morale dhe 

sjellje civilizuese e njerëzve me qendrim të caktuar, i cili varet dhe 

përcaktohet në pajtim me rrethanat politike dhe rrethanat të tjera në 

shoqëri. 

Aspekti tjetër i rëndësishëm në formulimin e tolerancës politike 

është afëria e qëndrimeve për gadishmërinë e të gjitha grupeve për 

sjellje të ndryshme morale dhe civilizuese. Dihet se shoqëria është e 

ndarë në gupe, ndërsa kjo ndarje edhe më shumë thellohet në procesin e 

tranzicionit dhe në ndryshimin e kushteve të veprimit politik. Dallimet 

në shoqëri nuk duhet të kuptohen si parakusht për sjellje jotoleruese. 

Shpesh herë dallimet në pozitën shoqërore dhe kushtet e jetesës (jetesa 

jo cilësore) kontribuojnë që një kategori e caktuar e njerëzve të bien në 

krizë morale dhe sjellja e tyre të mos jetë në pajtim me sjlljen e 

arsyeshme. Për një sjellje të tillë te qytetari ynë kanë faktorët familjar, 

lartësia e të ardhurave materiale në familje, papunësia e anëtarëve të 

familjes, niveli arsimor dhe traditat kulturore në familje. 

Pasi viteve të fundit numri i familjeve të cënuara nga aspekti social 

është rritur mjaftë, rritet papunësia, ndërsa nga ana tjetër ka qytetarë të 

cilët pa mund të madh pasurohen për një kohë të shkurtër (Struktura 

shtetërore ose persona apo grupcione të ndihmuara nga pushteti), është e 

natyrshme se do të ketë një numër të madh qytetarësh, të cilët të 

pakëanqyr me statusin e tyre ekonomik e social, revoltin e tyre do ta 

shprehin me sjelje dhe qëndrim negativ ndaj shoqërisë, ndaj partive që 

janë përfshirë në parlament ose ndaj qeverisë dhe do të çrregullohen në 

sjelljet e tyre të arsyeshme që është me rëndësi për ruajtjen e paqes dhe 

sigurisë. 

23


Në fund do të theksoja se qëndrimet positive të tolerancës politike 

janë rradhitur në teorinë e Gibsonit dhe të bashkëpuntorëve të tij të cilët 

konsiderojnë se kultura politike demokratike ka disa subdimenzione 

themelore : 

- toleranca dhe jotoleranca në një grup të caktuar; 

- liria dhe vlerësimi i saj pozitiv; 

- vetëdija e zhvilluar për të drejtat demokratike; 

- e drejta për dallime në mendime etj.; 

- programet e partive politike; 

- sjellja e udheqësive të partive politike; 

Sipas kësaj, “toleranca politike zë vend të rëndësishëm në strukturën 

e kulturës politike demokratike, ndërsa tek ne mund t'i shtohet edhe për 

besimin e ndërsjellë ndëretnik - ndërfetar dhe mirëkuptimit ndërmjet 

grupeve të caktuara dhe për mirëkuptimin dhe tolerancën brenda, midis 

tyre për ruajtjen e paqes dhe stabilitetit.” 7 

2. Hulumtime për tolerancën politike 

Hulumtimet për Tolerancën politike kishin karakter teorik. Ky 

objektiv është konkretizuar në detyrat vijuese të hulumtimit: 

1. Të përcaktohen qëndrimet e një pjese të mendimit publik dhe të 

partive politike ndaj tolerancës politike, që të përcaktohet se a kanë 

pjesa më e madhe e tyre qëndrim pozitiv ose negativ ndaj kësaj dukurie 

të rëndësishme shoqëroe. 

2. Të përcaktohet se sa është ndikimi i përkatësisë grupore 

(partiake, etnike, fetare) në formimin e qëndrimeve të tolerancës 

politike; 

3. Të përcaktohet se sa është ndikimi i mjeteve të informimit në 

formësimin e qëndrimeve te një pjesë e opinionit publik dhe te partitë 

politike ndaj tolerancës politike dhe qëndrimi i tyre ndaj këtij problemi; 

4. Të përcaktohet se a ndikon dukshëm njohuria si faktor i 

rëndësishëm në formulimin e qëndrimeve të të përshtatshme në 

formulimin e qëndrimeve pozitive ndaj tolerancës politike.; 

5. Të afirmohet rroli i bashkësisë ndërkombëtare (OKB-së, NATO, 

OSBE-së) për ruajtjen e paqës dhe sigurisë; 

6. Të përcaktohen qëndrimet dhe mendimet e një pjese të qytetarëve 

dhte partive politike për ndryshimet që sipas tyre duhet të bëhen dhe të 

7 

Trajan Gocevski, Tendencat bashkohore në mbrojtje, faqe 285, Kumanovë,1997. 

24


arrihet në një tolerancë politike dhe në qëndrime positive për paqen dhe 

sigurinë. 

7. Të shqyrtohet ndikimi i statusit social dhe ekonomik, përkatësia 

etnike, fetare dhe gjuhësore dhe ndikimi i tyre ndaj tolerancës në 

përgjithësi; 

8. Të krijohet një pamje e gjithanëshme për qëndrimet dhe 

mendimet, duke i krahasuar me qëndrimet dhe mendimet e disa 

teorikëve. 

Nga aspekti i temës së tolerancës, me rëndësi të veçantë për 

hulumtimin e demokracisë dhe të tolerancës politike janë edhe 

mendimet e një numri të madh teorikësh. 

Si studim i parë relativ që merret me porblemet e tolerancës 

politike është ai i S. Stoufer (S. Stouffery), në të cilin janë paraqitur 

rezultatet e hulumtimeve të tolerancës të bëra në disa grupe në shoqërine 

amerikane. Njëzet vjetë më vonë, teorikët në SHBA do ti përsërisin 

hulumtimet e Stouferit. 8 

Këto hulumtime dhanë disa rezultate të caktuara, të cilat kanë 

shërbyer për të nxitur ose për t’i përmirësuar tezat e demokracisë dhe të 

tolerancës politike. Si përfundime më të rëndësishme janë nxjerrë në 

bazë të këtyre hulumtimeve. 

1. Krahasimet e hulumtimeve për tolerancën politike treguan se 

opinioni në vitin 1955 ka qënë jashtëzakonisht jotolerant. Rreth 60% e 

njerëzve të hulumtuar treguan mostolerancë për dukuritë që 

hulumtoheshin. Hulumtimet e mëvonshme, të bëra në vitin 1970 treguan 

se të hulumtuarit kanë shprehur shkallë më të lartë të tolerancës. Kështu, 

rreth 55 % e të hulumtuarve kanë treguar shkallë të lartë të tolerancës 

ndaj dukurive që kanë qenë objekt hulumtimi. 

2. Krahasime të përgjithsuara, në lidhje me ndikimin e shkallës së 

arsimit në shtimin e tolerancës, rezultatet kanë treguar se qytetarët me 

shkallë më të lartë të arsimit janë kryesisht më tolerantë se sa qytetarët 

me arsim më të ulët (tolerancë laike). Konkluza është se rritja e 

tolerancës së vërtetë është e baraspeshës me rritjen e nivelit shoqëror të 

arsimit në shoqëri. 

3. Toleranca politike është në lidhshmëri me nivelin e tolerancës. 

Konkluza është se pjesmarrja më e madhe politike, konkurenca 

programore dhe kadrovike prodhon tolerancë më të madhe politike. 

8 Vladimir Vujçiq, Toleranca politike, Defemi, faqe 19, Zagreb, 1995 

25


4. Disa hulumtime kanë treguar se elita politike është mjaftë 

tolerante ndaj qytetarëve të thjeshtë se sa ndaj shtresave tjera të 

shoqërisë. 

5. Në lidhje me ndikimin e shkallës së arsimit në rritjen e tolerancës 

hulumtimet kanë treguar se qytetarët me shkallë më të ulët të arsimit, jo 

rrallë janë mjaftë tolerantë se sa qytetarët me arsim më të lartë. 

Konkluza është se rritja e tolerancës nuk është e lidhur gjithnjë me 

shkallën e arsimimit, por me njohjen reciproke të qytetarëve. 

J. Solivan (J. Solivan), sëbashku me bashkëpunëtorët e vet në 

vitin 1980 sipas rezultateve të analizave dhe hulumtimeve plotësuese, 

mundi të bëjë një dinstikcion të qëndrimeve të grupeve të caktuara nga 

aspekti i tolerancës dhe fitoi rezultatet sa vijojnë: 

- Numri më i madh i njerëzve janë jotolerantë ndaj grupeve të cilët i 

zgjdhin vetë si të papranueshëm dhe të padëshirueshëm; 

- arsimimi nuk është i lidhur në mënyrë të njëjtë me tolerancën; 

- participimi politik ka vetëm ndikim minimal në nivelin e tolerancës 

; ” 9 - Ndikim të drejtpërdrejtë në nivelin e tolerancës kanë dy 

variabilet,- kërcënimi i theksuar, i cili vjenë nga grupet jotoleruese, dhe 

dhe përkrahja e normave e demokracisë të pranuara nga të gjithë, siç 

janë: 

- barazia para ligjit; 

- liria e fjalës; 

- mundësitë e barabarta për të gjithë, etj. 

Ana e drejtpërdrejtë etnike e ndikimit ndaj tolerancës vjenë nga 

orjentimi ideologjik (konservatizmi ose liberalizmi) dhe siguria 

psikologjike e përcaktuar nga vetërespektimi. 

Arsimimi dhe edukumi janë të rëndësishëm vetëm në lidhje me 

zgjidhjen e grupeve të padëshirueshme si cak të tolerancës dhe jo në 

raport me nivelin e saj. 

Këto rezultate të fituara nga hulumtimet e bëra për tolerancën 

politike u shërbejnë autorëve për të dëshmuar teoritë e tyre për 

demokracinë: 

- liberale 

- konzervative, e kështu me radhë, në të cilat: 

9 Vledimir Vujçiq, Toleranca politike, faqe, 20-23, Defemi, Zagreb, 1995 

26


a.) Teorija liberale, në esencë, niset nga teza se edhe qytetarët e 

thjeshtë edhe elita politike duhet të jenë me tolerantë, nëse dëshirojnë të 

ruhet stabiliteti i shoqërisë demokratike; 

b.) Teorija konzervative, nga ana tjetër, nuk supozon tolerancën e 

masës së gjerë, por vetëm tolerancën e elitës politike si forcë e cila duhet 

të mbrojë lirnë demokratike, dhe me këtë edhe stabilitetin e demokracisë 

shoqërore; 

c.) Sipas teorisë federale mostoleranca në radhë të parë është dukuri 

univerzale në shoqëri, për dallim nga toleranca, e cila nuk është 

univerzale. Prandaj, shoqëria duhet të mbrohet nga pranija e 

mostolerancës. Që të arrihet kjo, është e nevojshme që shoqëria e 

organizuar në mënyrë demokratike të ndahet në shumë grupe të cilat nuk 

durohet ndërmjet vete. Sipas kësaj, ndarja e mostolerancës do të 

siguronte ballansim të sigurtë të interesave në shoqëri, që do të 

mundësojë të shprehurit e lirë dhe realizim të ideve të tyre; 10 

Parë në përgjithësi, këto hulumtime teorike tregojnë se shkalla e 

arsimimit dhe edukimit të individit dhe idelogjia, ndjenja e përkatësisë 

dhe zhvillimi i demokracisë kanë ndikim ndaj tolerancës politike. 

3. Toleranca politike si faktor 

i stabilitetit demokratik 

Objekt themelor i hulumtimit është: Toleranca politike si faktor 

për ruajtjen e paqes dhe stabilitetit: 

- Rëndësia e paqes dhe e sigurisë; 

- Karakteri i rregullimit politik; 

- Funkcionimi i shtetit juridik; 

- Sistemi ekonomik dhe politika zhvillimore; 

- Dokumentat ndërkombëtare për të drejtat e njeriut; 

- Dokumentat themelore të Kombeve të Bashkuara; 

- Dokumentat themelore të OSBE-së; 

- E drejta e dallimeve; 

- Lidhëshmëria e procesit të tolerancës politike me 

mostolerancën politike; 

- Organizatat ndërkombëtare dhe paqa e siguria; 

10 Vladimir Vujçiq, Toleranca politike, (Teoritë e lirisë, demokracisë dhe 

tolerancës politike), faqe 19-25, Defemi, Zagreb, 1995 

27


- Konfliktet brenda në grupi (në partitë politike, 

përkatësinë etnike, fetare ose në grupimet kulturore; 

- Funkcionet e partive politike në shoqërinë qytetare; 

- Ndikimi i mjeteve të informimit në formulimin e 

qëndrimeve pozitive dhe negative te qytetarët për 

tolerancë politike, si faktor për ruajtjen e paqes dhe 

stabilitetit; 

Objekti i hulumtimit kërkon edhe disa sqarime të tjera. Përveç 

dallimeve të përkatësisë etnike dhe politike, ka edhe dallime në planin 

fetar, arsimor, kulturor, dhe shoqëror. Këto veçori shprehet në pozitën e 

tyre shoqërore si fazë kalimtare përgatitëse pr të vlerësuar dallimet dhe 

për marrjen e rrolit të rëndëishëm të stabilitetit demokratik, si dhe për 

ripërtrirjen ekonomike dhe politike. Nga pikpamja fetare, përpjekja për 

identitetin e vet fetar nuk do të thotë mostolerancë, shkelmosje e vlerave 

dhe normave tradicionale, por gadishmëri për respekt, për kritikë dhe 

emocione më të madha në ndikimin e informatave. 

Dekada e dhjetë e këtij fund shekulli nisi me ndryshime të 

mëdha në të gjitha fushat e jetës, të cilat përfshinë veçanërisht vendet 

me rregullim socialist shoqroro ekonomik dhe politik. Shembujt në 

Republikën e Maqedonisë kanë rëndësi historike për mardhënjet e 

mëtejshme të vendit për të gjithë qytetarët, sepse paraqiten shumë ide 

nga individualitete të ndryshme etnike dhe kombëtare. U pa se 

mbarështrimi dhe zgjidhja e çështjeve politike, ekonomike, sociale e 

çështje të tjera, nuk mund të jenë e drejtë vetëm e qytetarëve të një 

etniteti, por përkundrazi, ato duhet të zgjidhen me pjesmarrje të gjithë 

atyre me të cilët kanë të bëjnë, përfshirë këtu edhe partitë politike. 

Karakteristikë për skenën tonë politike është paraqitja e shpejtë e 

pative politike dhe përfshirja e tyre në jetën politike të vendit- numri i 

tyre, ngjajshmëritë dhe dallimet në programet e tyre, veprimi i tyre 

politik, toleranca dhe mostoleranca ndërpartiake etj. 

Nëse i bëjmë një vështrim programeve elektorale të partive në 

Republikën e Maqedonisë do të shihet se gadi të gjitha partitë 

përqëndrohen në çështjet themelore me të cilat ballafaqohet shteti ynë 

dhe kanë qëndrim të përbashkët ndaj çështjeve që lidhen me paqen dhe 

stabilitetin në vend. Nga pikëpamja e këtij punimi, me interes është të 

bëhet një analizë se si ata i trejtojnë çështjet lidhur me pushtetin 

28


legjitim 11 dhe tolerancën politike. Sipas programeve elektorale mund të 

përfundohet se partitë politike thjeshtë nuk sqarohen për këtë çështje, 

por atyre u interesojnë të fitojnë sa më shumë vota, mbase duke iu 

prbajtur praktikës së deritashme se për tolerancën politike duhet të 

diskutohet atje ku është vendi- në mbledhjet parlamentare dhe në tryezat 

e rrumbullakta ndërpartiake. 

Për tolerancën politike me të drejtë mund të thuhet se është pjesë 

e të drejtës së pranuar për ekzistimin e dallimeve ndërmjet njerëzve. Por, 

pranimi i të drejtës së dallimeve hap shumë çështje dhe krijon vështirësi 

në funkcionimin e tolerancës. 

Nëse e drejta e dallimeve është kusht për tolerancën, atëherë me 

siguri se nuk do të paraqitej problemi i tolerancës politike, por kjo nuk 

do të thotë tolerim edhe i çdo dallimi. 

Duke marrë parasush rëndësinë e madhe të tolerancës politike, 

por edhe tolerancën në përgjithësi për stabilitetin dhe paqen në vend 

dhe, rajon dhe më gjerë, në Republikën e Maqedonisë janë bërë disa 

hulumtime të cilat kanë pasur si qëllim t’i konstatojnë problemet që 

qëndrojnë si pengesë në tolerancën ndëretnike, ndërnacionale dhe fetare. 

Hulumtime të këtilla janë bërë nga Instituli i hulumtimeve sociologjike 

dhe politike e juridike dhe të institutive të socilologjisë dhe psikologjisë 

pran Fakultetit filozofik në Shkup, etj. 

Konkluzioni i përgjithshëm është se Republika e Maqedonisë si 

shtet shumkombësh, me besime fetare të ndryshme të popullsisë, duhet 

të ndërtojë të ardhmen në parimin e bashkjetesës të interesave të 

përbashkëta, të barabarsisë dhe të lojalitetit të qytetarëve ndaj shtetit, si 

emërues i përbashkët të interesave individuale dhe kolektive të 

qytetarëve, për çka është e nevojshme toleranca dhe repektimi i 

ndersjellë në kushte të barabarta. Toleranca politike, etnike dhe fetare 

paraqesin një sprovë për kohën e re dhe një hapsirë në të cilën duhet të 

punohet me durim, në shumë diciplina, në mënyrë intensive dhe ne 

themel. 

11 

Mirjana Najçevska, Shteti Juridik, faqe 51(Sipas domethënjes etimologjike, legjitimiteti (legitimus) 

rrjedh nga fjala latine që e ka domethënjen - në harmoni me të drejtën ), List, Shkup, 1995 

29


30


Kreu i dytë II 

Përcaktimi konceptual i tolerancës politike, 

paqa dhe siguria 

1. Vërejtje hyrëse për përcaktimin 

konceptual të tolerancës politike 

Toleranca politike si faktor për ruajtjen e paqës dhe të sigurisë 

luan rol të madh edhe përkundër eksistencës së llojeve të ndryshme të 

tolerancës (si për shembull, toleranca kulturore, fetare, gjuhësore etj), 

prandaj jo rastësisht tolerancës politike i jepet rëndësi e veçantë. Kjo 

nuk ndodhë pse llojet e tjera të tolerancës janë më pak të rëndësishme, 

por se ato janë të lidhura ngusht me tolerancën politike dhe për çështjet 

e forcës shoqërore të njerëzve, për zgjidhjen paqësore të konflikteve 

shoqërore, kontestet e ndryshme ndërmjet njerëzve e kështu me radhë. 12 

Toleranca politike, mund të thuhet me të drejtë se është pjesë e të 

drejtës së pranuar për ekzistimin e dallimeve ndërmjet njerëzve. 

Pikërisht këto dallime dhe ekzistenca e tyre paraqesin burimin themelor 

të tolerancës. Pra, nuk ka tolerancë pa pranimin e të drejtës së dallimeve. 

Por, vetëm njohja e të drejtës së dallimeve ndërmjet njerëzve hap një 

varg çështjesh dhe vështirësish rreth funkcionimit të tolerancës. 

Tani më është bërë shprehi që gjatë përcaktimit të etimologjisë së 

fjalëve të nisemi nga shpejgimi i autorve të huaj ose etimologjisë greke, 

unë në këtë punim timin do të shërbehem me fjalorin Shqip- 

Maqedonisht, për disa përcaktime etimologjike për politikën dhe 

tolerancën 13 

12 Trajan Gosevski, Bazat e sistemit të mbrojtjes nacionale, faqe 450, 

Koçan, 1999 

13 Adnan dhe Kimete Agai, Fjalori shqip- maqedonisht, ”Meshari”, faqe 713, Shkup,1996 “. . . Politikepolitika 

e jashtme, politika parimore, politika qeveritare, aktuale, shoviniste, politika moniste, afatgjate, 

ndërkombëtare, arsimore, zhvillimore, hegjemeniste, dyfytyrshe. 

Tolerancë- tolerimi, tolerim, durim, pajtim, durueshmëri, tolerues, pajtues, marrdhënje pajtimi, të lejosh, të 

njohësh dikë, toleranca shtetërore, shmangje e lejueshme nga normat, tolerues, në mënyrë tolerante, 

pajtueshmëri, durueshmëri. .” 

13 Jovanoviq, V. Cvrtila, Arsimi i mbrojtjes dhe sigurisë nëpër univerzitete në botë, Defentologika, nr.1/94, 

Zagreb. 

31


Nëse e drejta e dallimeve është kusht për tolerancën dhe nëse çdo 

gjë nis dhe përfundon me të, atëherë mesiguri se nuk do të paraqitet 

problemi i ashtuquajtur paradoksi i tolerancës. “ Paradoksi i tolerancës 

është paraqitur atëherë kur teorikët, për shkaqe torike ose praktike, e 

shtruan pyetjen: vallë është i drejtë tolerimi i çdo dallimi, përkatësisht 

edhe të atij dallimi të cilin e kosiderojmë si jomoral apo gabim moral 

dhe si burim i mundshëm i së keqes së pjesëshme ose të përgjithëshme? 

“Që këtej, paraqitja e lëvizjeve dhe regjimeve autoritare në botë, dhuna 

dhe fanatizmi janë paralajmërime dhe parakushte të dukshme nga delë 

edhe çështja e kufirit të tolerancës”. 14 

1. 2. Nocioni i tolerancës politike 

Nocioni i tolerancës politike nuk mund të përcaktohet pa 

përkufizimin e konceptit të lirive politike. Nëse nuk ekziston koncepti i 

lirisë, nuk ekziston as koncept apo teori e demokracisë. 

Nga kjo që thamë mund të përfundojmë se nuk ekzistonë teori e 

përgjithshme për tolerancën politike, por ajo është lidhur me konceptin e 

lirive politike dhe me demokracinë. “Ekzistojnë teori të ndryshme për 

lirinë politike dhe demokracinë, por edhe klasifikime të ndryshme të 

teorive të tilla. Të zakonshme janë teoritë e demokracive participuese. 15 

Disa autorë e përkufizojnë tolerancën si gadishmëri, që në pajtim 

me liritë univerzale politike, të durohen deri në njëfarë mase grupe të 

caktuara, të cilat nuk pajtohen nga aspekti programor. “Kjo do të thotë 

se toleranca politike paraqet njëfarë eksistence të kundërshtarëve politik. 

Kundërshtari politik dhe e drejta e ekzistencës së tij paraqesin objektin 

dhe subjektin themelor të tolerancës politike”. 16 

Sipas kësaj, kusht themelor për ekzistimin e tolerancës është të 

ekzistuarit e dallimeve në ide politike, në interesa, në vlera, e kështu me 

radhë, si dhe në mundësinë që ato të shprehen, pa marrë parasysh se 

kush është subjekti i këtyre dallimeve. 

H. Markuze fletë për tolerancën reperesive, respektivisht për 

tolerancën që është në funkcion të manipulimit dhe indoktrinimit, me 

çrast në shoqëri do të kishin gjendjen e status kuos. Ai konsideron se në 

14 Vladimir Vujçiq, Toleranca politike,faqe 17, Zagreb, 1995 

15 

Vladimir Vujçiq, Toleranca politike,faqe 19, Zagreb, 1995 

16 Vladimir Vujçiq, Toleranca politike, faqe 28, Zagreb, 1995 

32


një shoqëri ku ka padrejtësi nuk mund të ketë asnjë tolerancë si qëllim i 

vetvetes. Toleranca është qëllim në vetvete “ vetëm atëherë kur është 

univerzale, nëse e zbatojnë ata të cilët kanë pushtetin”. Por në shoqëritë 

e pabarazive, siç është gadi çdo shoqëri e sotme, sipas mendimit të 

Markuzes nuk mund të ketë tolerancë univerzale dhe të vërtetë”. 17 

Prej këndej mund të shtrohet edhe pyetja se si në kushte të 

pabarazisë të jeshë tolerantë? Sipas Markuzes, kjo është e mundshme, 

sepse kur preket barazia, pushteti do të reagojë dhe toleranca nuk do të 

ekzistojë më ose do të zvogëlohej ndikimi i saj sepse toleranca nuk është 

mosbarazi, por vetëm dallim apo durim i dallimeve në kuptimin politik, 

kulturor, fetar etj. 

Sipas këtij autori, toleranca dhe ekzistenca e saj në shoqëri 

çdonjërit i mundëson të shprehë mendimin e vet në mjetet e 

komunikimit publik edhe atëherë kur ai është joracional, joetikë, e 

kështu me radhë. Ai është i mendimit se praktikimi vetëm i të 

ashtuquajturës tolerancë të diferencuar, që do të thotë njëri të jetë 

tolerant e tjetri jo, gjithësesi ëshë e papranueshme, e një anëshme dhe 

me ngjyra ideologjike. 

Toleranca, sipas disa pikëpamjeve që janë dominante, nuk është 

vetëm faktor i cili u mundëson të tjerëve ti shprehin idetë mendimet 

dhe pikëpamjet e veta, të cilat dallohen nga ato ekzistuese, nga ato 

zyrtare, nga të atyre që janë në pushtet por është edhe faktor i 

kërkimeve të dallimeve ndërmjet këtyre çështjeve, që është një nga 

funkcionet më të rëndësishme të tolerancës si fenomen. 

Së këndejmi, toleranca është vetëm njohje e së drejtës së 

dallimeve , “qëndrim në raport me gjërat, në aspektin e tij pozitiv ose 

negativ, reagim ndaj dukurive dhe përshtatja ndaj tyre. Ky nuk është 

paragjykim, dhe as që mund të identifikohet me përkrahjen e normave 

morale, lirinë, demokracinë, barazinë para ligjit dhe kështu me radhë”. 18 

Me konceptin tolerancë, dhe që këndej edhe me konceptin 

tolerancë politike, në radhë të parë nënkuptohet gadishmëria e 

individit, por edhe e kolektiviteteve të ndryshme që në deri në një farë 

mase t’i pranojnë ose ti durojnë dallimet e të tjerëve, me të cilët për 

17 13 J. Halbestan, The paradoks of tolerance, the philosophical Forum, vol. 

1982-83 

18 Trajan Gocevski. Tendenca bashkohore të mbrojtjes, faqe 289 


33


shkaqe të ndryshme ( politike, programore, fetare, kulturore etj.) nuk 

pajtohen. Kjo gadishmëri ka domethënjen e sjelljes së arsyeshme, 

morale dhe të civilizuar të njerëzve deri në një kufi të caktuar, i cili varet 

dhe përcaktohet në raport me rrethanat politike dhe rrethanave të tjera në 

shoqëri. 

1.3. Krijimi i dallimeve 

Për tolerancën politike dhe për respektimin e dallimeve, si dukuri 

në shoqëri, pikëpamjet e veta i kanë shprehur personalitete të dalluara, të 

cilët kanë kontribuar që njerëzit në vendet e tyre të respektohen 

ndërmjet veti, dhe njëkohësishtë kanë kontribuar për ruajtjen e paqes. 

Frederiko Major nga Spanja (biokimist), në vitin 1987 u emërua 

si drejtor i përgjithshëm i UNESKO-s. Ai në lidhje me tolerancën më 

vonë ka thënë: “… Lufta e ftohtë gjatë kohë e përcaktoi tendosjen. 

Gjersa bota ishte e ndarë në dy taborre, armiqësitë, dhuna dhe masakrat 

fshiheshin, ose arsyetoheshin. Sotë e dijmë se në një botë më 

transparente nuk mund të arsyetohemi se jemi naivë. Sot në botë nuk 

ekzistojnë më bloqe dhe bota është një tërësi. Por, përkundër fatit dhe 

shpresës të mundësuara nga përparimi i lirisë, demokracisë , paqes, 

fatkeqësia vazhdon të rritet nëpërmjet dhunës, pastrimeve etnike, 

terrorizmit, ekstremizmit kulturor dhe fetar, gjenocidit, dhe 

diskriminimit. Si mund të arsyetohet kjo nëpërmjet argumenteve 

“religjioz”, kur të gjitha religjionet mbështeten në dashurinë dhe 

shpirtmirësinë? Patjetër duhet t’i kundërvehemi dhunës, si cënim i 

vrazhdtë i të gjithë asaj që është në qenjen njerëzore dhe si shprehje e 

paaftësisë së transfromimit të ëndrrave hegjemoniste në një varshmëri 

reale dhe reciproke.” 19 

Për dhunën dhe mungesën e tolerancës , Vaclav Havel, kryetar i 

Çekisë, ndër të tjera ka theksuar: 

“… Dhuna është padrejtësi për qenjen njerëzore. Intelektualët 

kanë të drejtë të mendojnë për të ardhmen, ta paramendojnë atë se si 

duhet të jetë. Por, detyra e tyre, përparësia e tyre kryesore, sipas meje 

është të kuptojnë të tashmen, t’i kuptojnë krizat e saj dhe të i emërojnë 

19 Dominik Rozhe dhe Kladen Andre Porino, Toleranca- kulturë e paqes, 

faqe 9, NGB Nova Makedonija Shkup, 1997. 

34


me emrin e vërtetë. Pikërisht kështu lind ndërgjegjia e vërtetë për 

perspektivat…” 

Dominik Rozhe flet për perspektivat dhe realitetin me të cilat 

ballafaqohet bota e sotme dhe konsideron se: “Jetojmë në kushte të cilat 

i detyrojnë njerëzit të mendojnë për bankrotim të ideologjive… 

Totalitarizmi e përjashton politikën. E përjashtuar nga çfardo 

kulture politike, shoqëria nuk mund të ndërtojë mbrojtje të saj të 

natyrshme, nuk mund të lind as mendim publik… Ndoshta fundi i 

mileniumit do të shohë hapjen e perspektivave të reja… 

Perëndimi vetë nuk mund ti zgjidhë këto probleme… 

Në prag të mileniumit të ri, gjëja e më shtrenjtë e vlerësuar që 

duhej ta mbronim dhe që duhet të hasë në përkrahje unanime të njerëzve 

kudo që janë, pa marrë parasysh vendin dhe sistemin ku jetojnë, janë 

disa cilësi njerëzore dhe vlera themelore. E para është modestia. Shumë 

ngjarje trishtuese që i përjetuam në fund të atij mileniumi, si hitlerizmi, 

stalinizmi ose eksceset e Pol Potit, e shprehin ligështinë e një grupi 

individësh, fanatikësh, ose jofanatikësh, ideologësh, diktatorësh, 

utopistësh … Kur realiteti nuk përputhet me teoritë e tyre, ata i 

përgatisin teoritë e veta që shpien në kampe përqëndrimi, masakra, luftra 

të rrepta. 

Edhe krenaria qëndron në rrënjët e krizës së përgjithshme 

ekologjike: njeriu e imponon vullnetin e vet të natyrshëm, pa respektuar 

ligjet dhe fshehtësitë e saj. Mund të flitet shumë në këtë temë… Por të 

mos harrojmë rëndësinë e lirisë, dinjitetit, të drejtësisë, dhe të jemi më 

modest.” 20 

Problematika e tolerancës është shënuar edhe në veprën artistike 

të Matijas Grinevaldit, i cili mostolerancën e dënon ndërsa totalitarizmin 

që e përjashton politikën e quan krim. 

Në emër të njeriut gjeni: vdekje e totalitarizmit. 

Ky është armik! Të përmendim edhe fjalët bindëse të Albert 

Kamysë se “çdo lloj i nxitjes së dhunës, nëse hyn në politikë përgadit 

ose shpie në fashizëm”, ndërsa “nxitja e urrejtjes është krim më i keq se 

sa urrejtja”. Është Balzaku ai që shpesh thoshte se “ atë ditë kur njeriu 

20 Ibidem, faqe 11 

35


do të kuptojë se dikush e ka nxitur të urrejë, do të vritet”. Tolitarizmi 

është vdekje me taborret e veta të urrejtjes. 21 

Për ndikimin e kulturës së perëndimit dhe për zhvillimin e 

strukturave politike të botës bashkohore Ali Ahmed Said Esber nga 

Libani, poet më i njohur bashkohor arab nga Libani ka thënë: “Njëriu 

është lloj i cili gjithnjë krijon”. 

Nën ndikimin e teknologjisë kulturës ideologjike perëndimore, 

zhvillimi i strukturave ekonomike dhe politike të botës bashkohore është 

orjentuar nga futja e përpjekjeve njerëzore për plotësimin e nevojave 

materiale. Në pasqyrën e kësaj kulture njeriu është përjashtuar nga 

aspiratat për liri, dashuri dhe poezi, ndërsa nevojat e tij sikur të jenë 

reduktuar vetëm sa për të mbetur gjallë. 

Mediumet dhe disa aktivitete kulturore sikur janë përjashtuar nga 

nevoja e arritjes së shkallës më ta lartë të prosperitetit. Liria, në mënyrë 

paradoksale, graduelisht po bëhet mënyrë e të ushtruarit të 

dëgjueshmërisë, lojale për rojet e pushtetit së cilit i është deleguar e 

gjithë forca. 22 

Ndër të gjitha qenjet, vetëm njeriu e ndërton identitetin e vet 

nëpërmejt punës dhe mendimit krijues. Identiteti njerëzor nuk është veti 

e ndryshueshme: Nuk rrjedhë nga asgjë e kaluar; ai është gjurmim i 

përhershëm për të ardhmen e një fati të pandërprerë krijues. Atëherë 

politika, sidomos ajo e Perëndimit, duhet të bëjë çudi. Këtë duhet ta bëjë 

me qëllim që përfundimisht të dëshmojë anën e kudnër të vërejtjes së 

Sen-Zhistit, se : “Të gjithë artet kanë arritur çudira; vetëm arti i 

sundimit ka prodhuar vetëm lugjetër”. 23 

Kur bëhet fjalë për lirinë, urrejtjen dhe dhunën, që ka qënë 

karakteristikë e të bardhëve si shtypës, Martin Luter King nga SHBAudheqës 

i lëvizjes për të drejta qytetare të zezakëve, ka thënë: 

“Duhet i kundërvehemi çdo përpjekjeje që lirinë tonë ta fitojmë 

me metoda të dhunës, urretjes dhe shëmtimeve, që kanë qënë veçori të 

shtypësve tanë. Urretja e prek atë që urren aq sa e prek edhe të 

urryerin… Urrejtja është një barrë e rëndë për tu mbajtur. 

Martin Luter King, sqaron dilemën e tij me një analogji: “Por 

megjithatë mund të thuhet se kjo ndoshta nuk është praktike; në jetë 

punon që t’i qërosh hesapet, të ktheshë goditjet, sepse njeriu për njerinë 



23 

Ibidem, faqe 21 

36


ësht ujk… Përgjegja ime e vetme është se njerëzimin tanimë një kohë të 

gjatë e përcjellë e ashtuquajtura mënyrë praktike, ndërsa kjo pa 

kurrëfarë kuptimi shpie në pakuptimshmëri dhe kaos. Koha është 

mbushur me plehra individësh dhe grupesh të cilët u janë dorëzuar 

urrejtjes, korruptimit dhe dhunës… Me çdo gram të energjisë sonë 

duhet të vazhdojmë të çlirojmë shtetin tonë nga barra e padrejtësisë 

racore. Por, në këtë proces nuk duhet hequr dorë nga privilegjet dhe 

obligimet që të duam… 

Racizmi është tjetërsim i tërësishëm. Nuk i ndanë vetëm trupat, 

por edhe mendjet dhe shpirtrat. Në mënyrë të pashmangshme zbret edhe 

në vrasje shpirtërore dhe fizike të grupit të jashtëm… 

Liberali i bardhë duhet të kuptojë se zezakut i nevoitet jo vetëm 

dashuri, por edhe drejtësi. Nuk mjafton vetëm të thuhet: Ne i duam 

zezakët, ne kemi shumë miq zezak. Ata duhet të kërkojnë drejtësi për 

zezakët. Dashuria që nuk e kënaq drejtësinë nuk është dashuri… 

Dashuria në formën e saj të vërtet është drejtësi e konkretizuar.” 24 

Daniel I Berstin, historian eminent nga Shtetet e Bashkuara të 

Amerikës, për çështjet e krijimit të dallimeve dhe për paradokset e jetës 

politike në SHBA ka thënë: 

“ Një nga paradokset e jetës politike amerikane është se Shtetet e 

Bashkuara kanë qenë relativisht të suksesshme në ndërtimin e 

institucioneve politike, por megjithatë si duket pa suskses në ngitjen e 

një filozofie të madhe politike… Kushtetuta ka qenë si rezultat i 

përpjekjes për të gjetur mënurat që njerëzit të ardhur nga vende të 

ndryshme, me kultura të ndryshme, religjione të ndryshme, të jetojnë 

bashkërisht nëpërmjet formimit të bashkësive të veta… Kështu, 

Revolucioni amerikan është, në në fakt vërtetim i të drejtave 

tradicionale, dhe së këndejmi edhe krejtësisht i ndyshëm nga 

Revolucione françez i vitit 1789, që fliste për të drejtat e njeriut. 

Deklarata për të drejtat e njeriut dhe të qytetarit është një listë e të 

drejtave të dëshirueshme të cilat nuk kanë ekzistuar askund në bot… Ne 

asnjëherë nuk kemi pasur luftë fetare, përshembull. Vend tjetër i vetëm 

në botë që një gjë e këtillë është e vërtetë padyshim është Japonia. Kemi 

një luftë të rreptë qytetare, luftën më të përgjakshme të shekullit të 

nëntëmbëdhjetë, por kjo nuk ka qënë luftë fetare. Një nga objektivat e 

historisë, si shkencë që paralajmëron, është që të na tërhjek vemendjen 

24 


37


para njerëzve të cilët mendojnë se i dinë ligjet ideale të botës, që një 

vend të jetë shembull për tu bërë të mundshme njerëzve të jetojnë 

bashkërisht, pa ideologji politike, si dhe pa religjion të njejtë. 

Arkitekti i Perëndimit përpiqet të ndërtojë diçka që do të zgjasë 

në amshim, si Partenon ose piramidë, ndërsa arkitektura tradicionale 

japoneze është nga druri. Pret që të shembet e pastaj ta ngrejë përsëri. 

Arkitekti nuk bënë luftë kundër kohës, ai bashkëpunon me kohën, e 

pranon atë. Në mundjen japoneze përpiqesh të mposhtish kundërshtarin 

tënd, duke i bërë atij lëshime e jo me agresivitet. Ashtu mund ta 

mundësh…” 25 

Ekstremizmi është të prekurit (pikë me e ulët) e turpit. Çdo 

shpikje dhe çdo ide mund të konsiderohen si sprovë e rregullimit të 

instaluar por edhe provokim. Mostoleranca është reagim reflektues i 

diturisë. Kështu arsimi dhe edukimi janë shumë me rëndësi në raport 

me zgjedhjen e grupeve të padëshirueshme si objekt të tolerancës, dhe jo 

në raport me jotolerancën. 

Mahatma Gandi, Indi, filozof dhe luftëtar për liri, për tolerancën 

ndër të tjera ka thënë: “Nuk më pëlqen fjala “tolerancë”. Nuk më ka 

pëlqyer kjo fjalë, por nuk mundja të shpik një më të mirë. Toleranca 

nënkupton supozimin e parsyeshëm të inferioritetit të feve të tjera në 

raport me tonën, njëtë të respektojmë të gjitha fetë e të tjerëve, ashtu siç 

e respektojmë tonën, ndërsa kështu pranojmë se jona nuk është e 

përkryer. Këtë mirënjohje me kënaqësi do ta jepte një hulumtues i së 

Vërtetës, i cili e ndjek ligjin e dashurisë. 

Sipas medimit të Mahatma Gandi: Nëse e arrijmë vizionin e 

tërësishëm të së Vërtetës nuk do të mbetemi vetëm hulumtues, por do të 

afrohemi më afër Zotit. Pasi jemi hulumtues, ne e vazhdojmë 

hulumtimin tonë dhe jemi të vetëdijshëm për jopërkryeshmërinë tonë. 

Pra nëse ne jemi të papërkryeshëm, feja ashtu si e konceptojmë ne, 

duhet gjithashtu te jetë e papërkryer. Nuk e kemi kuptuar fenë në 

parkryeshmërinë e vet, ashtu sikur të mos e kemi kuptuar Zotin. Feja 

nga konceptimi ynë, pra e papërkryer, gjithnjë i është nënshtruar 

procesit të evolucionit dhe komentimit të sërishëm. Përparimi kah e 

vërteta, kah Zoti është i mundshëm vetëm me një evolucion të tillë. Dhe 

nëse të gjitha fetë të ekspozuara në vija të shkurtëra nga njeriu janë të 

papërkryera, çështja e krahasimeve së cila është me e mirë nuk duhet të 

25 

Ibidem 

38


bëhen. Të gjitha fetë paraqesin zbulimin e së Vërtetës, por ato nuk janë 

të papërkryera dhe me gabime… Atëherë mund të parashtrojmë pyetjen: 

Ç‘duhet të ketë aq fe? … Iterpretimi i kujt duhet të konsiderohet si i 

saktë? Çdonjëri ka të drejtë për të shprehur pikpamjet e veta, por nuk 

është e mundur se të gjithë gabojnë. Së kendejmi nevoja për tolerancë, 

që do të shotë mos i vësh shumë veshin fesë tënde, por njëkohësisht 

edhe më tolerant dhe dashuri të sinqetë për të. 

Toleranca na jep vrull, që është shumë largë nga fanatizmi sa 

janë largë poli i veriut me të jugut. Njohja e vërtetë e religjionit i 

shkatërron barierat ndërmjet besimit dhe mosbesimit në fe. Kultivimi i 

tolerancës ndaj feve të tjera do të na japë mundësi të kuptojmë më mirë 

fenë tonë.” 26 

Në kontekst të tolerancës , mendimet e shprehura më lartë janë 

pjesë nga mendimet e personaliteteve të njohura të cilët lanë vepra 

konkrete për respektimin e mardhënjeve njerëzore dhe tolerancës. 

1. 4. Toria e lirisë, e demokracisë 

dhe e tolerancës politike 

Torikisht nuk ekziston klasifikim i vetëm i torive të lirisë politike, 

demokracisë dhe të tolerancës politike. Së këndejmi teorikët e 

shqyrtojnë tolerancën politike në kuadër të tri teorive të demokracisë: 

torisë liberale, konzervative dhe republikane. 

Në kuadër të teorisë liberale për lirinë, demokracinë dhe tolerancën 

politike aksistojnë tri teori themelore: liberale, konservative dhe 

radikale. 

Teoria liberale përkufizohet në këtë mënyrë: Liria në veprim, pa 

detyrime dhe kufizime nga ana e shtetit ose personave tjerë”. Sipas kësaj 

liberalët, ithtarë të kësaj teorie, lirinë e përkufizojnë në mënyrë 

deskriptive, si veprim pa detyrim dhe kufizim, dhe jo si vlerë morale të 

pranuar dhe njohur gjerësisht. Sipas pikpamjeve të tyre, liria nuk është 

vlerë por fakt që eksiston. Ajo nuk është as dukuri politike as dukuri 

vlerësuese, por individuale dhe private, dhe si e tillë, i ndanë dhe i 

izolon njerëzit në vend se ti lidhë dhe bashkojë. 

26 

Marrë nga Dominik Rozhe dhe Kladen Andre Porino, Toleranca- kulturë e 

paqes, NGB Nova Makedonija Shkup, 1997. 

39


Së kendejmi, ithtarët e teorisë liberale si liri konsiderojnë një një 

grup të ndarë, të cilët janë në konflikt me shoqërinë dhe të cilët janë 

cënuar me kufizimet që u janë bërë. Prandaj ikja nga kufizimet do të 

thotë ikje nga liria, si fushë private e veprimit.” 27 

Gjithashtu sipas kësaj pikëpamje të ithtarëve të teorisë liberale, me 

rëndësi të posaçme është edhe konstatimi se teoria liberale është e 

barabartë me lirinë e të zgjedhurit të opcioneve disponuese e jo të atyre 

vlerësuese. “Vlerat, sipas tyre nuk janë pjesë e lirisë. Liria është gjendje 

dhe fakt. Prandaj toleranca politike është njohje e thjeshtë e së drejtës 

për zgjedhje të lirë edhe të të gjitha opcioneve disponuese. Pa tolerancë 

nuk mund të realizohet as liria e të zgjedhurit si vlerë për vetëveten, ajo 

vepron sipas dëshirave, kërkon të vërtetën, iu shmanget konflikteve për 

të vendosur paqen dhe rendin në shoqëri e kështu me radhë. Toleranca, 

sipas kësaj do të mundësojë, kur çdonjë do të jetë tolerant, kur askush 

nuk do të punojë në dëm të tjetrit, të vendoset një ballancim ndërmjet 

interesave dhe lirive të përgjithshme të individit. Por, nëse ballancimi i 

interesave nuk vendoset, konfliktet do të shtohen dhe kështu do të dilnin 

probleme serioze.” 28 

Në këtë aspekt, me rëndësi është të përmendet mendimi i J.S Mil, i 

cili në qendër të teorisë së vet e vë individin si person. Sepse, 

individualiteti, zhvillimin i tij i lirë jo vetëm që është element kryesor i 

civilizimit, por edhe pjesë e domosdoshme dhe kusht për të gjithë këtë. 

Shoqëria në tërësi nuk duhet të përzihet në zhvillimin e lirë të 

individualitetit. 29 

Arsimi dhe edukimi, si process dhe participimi si pjesëmarrje në 

sferën politike dhe sociale, do t’i mundësonin individëve të jenë 

origjinal gjatë të zgjedhurit, t’i kuptojnë më mirë interesat e tyre, të dinë 

të vlerësojnë se çështë e mirë për ta dhe ku fillon dëmi eventual për ta 

dhe ku për të tjerët. Me një qasje të këtillë, në shoqëri krijohet klimë e 

shëndoshë për zgjidhjen e interesave konfliktuoze të cilat eksistojnë 

objektivisht. 

Teoria konservative e lirsë dhe tolerancës politike ka qëndrim tjetër 

ndaj këtyre fenomeneve. “ Në fakt, ithtarët e kësaj pikëpamje lirinë 

politike e trajtojnë si angazhim politik në shoqëri dhe jo si si objekt i 

idesë. Sipas tyre, së pari duhet të analizohet liria praktike, e cila 

27 

N Markuze. Toleranca repressive, I. Primarac, 1989 

28 

Vladimir Vujçiq, Toleranca politike, faqe 19-21, Defemi, Zagreb, 1995 

29 

40 

Ibidem, faqe 23


realizohet dhe jo të analizohen konceptet e lirisë. Kështu, liria politike 

përbëhet prej të drejtash dhe privilegjesh të ndryshme konkrete të cilat 

burojnë nga zakonet dhe traditat në shoqëri, dhe jo nga parimet apstrakte 

univerzale, si për shembull liria e të zgjedhurit, pavarsia individuale, 

shanset e barabarta për të gjithë etj. 

Duke marrë parasysh tezën se liria është përmbledhje e të drejtave 

dhe privilegjeve që i caktojnë zakonet dhe traditat, sipas ithtarëve të 

konzervatizmit, liria nuk nënkuptohet si barazi. “Shoqëritë janë të 

pabarabarta dhe pa respektim të kierarkisë, ndërsa liria politike duhet t’i 

përshtatet kierarkisë shoqërore. Në këtë aspekt, teorikët -ithtarë të 

konservatizmit e reduktojnë lirinë e demokracisë në bazë të metodës së 

legjitimimit të pushtetit politik, ndërsa toleranca nuk mund të jetë 

apsolute dhe duhet të kufizohet në të drejtat, traditën dhe në normat 

morale të shoqërisë. Nga kjo delë se nga toleranca kërkohet kufizim në 

intenzitet, si dhe në përfshirje. Prandaj ithtarët e konservatizmit nuk 

besojnë në mundësinë që edukimi dhe participimi të jenë kusht për 

zhvillimin e tolerancës. Arsimi mund të kontribuoj dhe të ndikojë në 

shtimin e tolerancës politike, por mbetet problemi i lidhshmërisë kauzale 

ndërmjet këtyre dallimeve , që nuk është aq i fuqishëm ashtu si ndërmjet 

tolerancës dhe dallimeve sociale (klasave sociale, punësimit, të ardhurat 

etj.) Lidhshmëria kryesore kauzale e tolerancës lidhet me bashkësinë 

sociale dhe klasore të individit, ndërsa më pak me participimin.” 30 

Sipas kësaj, favorizohet qëndrimi se “vetëm elita politike mund të 

jetë tolerante dhe të sigurojë stabilitetin , demokracinë dhe lirinë si të 

drejta dhe privilegje të qytetarëve, që rrjedh nga zakonet, tradita dhe nga 

kierarkia në bashkësinë e individit, dhe më së paku nga participimi. 31 

Teoria federale e demokracisë dhe tolerancës politike, në fakt, 

paraqet formën radikale të torisë liberale. Sipas kësaj teorie, të mirat e 

qytetarëve ndërmjet tyre dhe të mirave nga toleranca , nuk janë aspak të 

rëndësishme për stabilitetin dhe funkcionimin e suksesshëm të një 

shoqërie demokratike. Konsiderohet se themelues i kësaj teorie është J. 

Medison, i cili thotë se në shtetin e lirë kushtet për të drejtat civile duhet 

të jenë të barabarta me ato të të drejtave fetare. Sepse, në rastin e parë 

ato kanë strukturën sipas interesave të ndryshme, ndërsa në rastin e dytë 

sipas grupeve të shumta fetare. Së këndejmi, teza themelore e teorisë së 

demokracisë qëndron te liria e njerëzve e siguruar me orgnizimin 

30 

J.S. Mill, Mbi lirinë, Biblioteka politike kroate, Bgd., faqe 46 

31 


41


permanent të pushtetit, përkatësisht me ndarjen strikte dhe 

decentralizimin e pushtetit në shoqëri, që mundësonë realizimin e 

interesave të ndryshme të njerëzve dhe bashkimin e tyre rreth këtyre 

interesave. 

Në esencë, kjo teori niset nga teza themelore se në shoqërinë 

demokratike pluraliste masa jotoleruese është shumë e shpërndarë dhe 

se më shumë kemi të bëjmë me të mirat e mostolerancës se sa me të 

mirat e tolerancës. Në këtë rast, mënyra kryesore për pengimin ose 

zvogëlimin e mostolerancës në shoqëri është kur njerëzve u mundësohet 

bashkimi i lirë dhe realizimi i interesave dhe ideve të tyre të ndryshme. 

Prandaj, në organizmini e pushtetit demokratik prania e decentralizimit, 

pluraliteti i interesave dhe organizimi i tyre politik dhe jopolitik janë 

kusht për të kuptuar përhapjen e mostolerancës në masë dhe te elita 

politike dhe bënë të mundshme ralizimin e lirisë si veprim i papenguar i 

njerëzve në shoqëri. 

Esenca e teorisë së demokracisë është në ndarjen konstitucionale të 

pushtetit në ligjvënës, ekzekutiv dhe gjyqësor dhe në orjentimin e 

mostolerancës së njerëzve në subjekte të ndryshme, grupe, ide etj. E 

gjithë kjo është në funkcion të zgjidhjes së natyrshme të konflikteve 

shoqërore dhe të vënjes së ballancimit në realizimin e interesave. Por, 

njëkohësisht befason edhe fakti se teoria e demokracisë, e cila përpiqet 

të shpejgojë veprimn e njërëzve vetëm me institucionalizimin 

demokratik të pushtetit dhe të bëjë të mundshme realizimin e interesave 

të njerëve i lë tërësisht anash njerëzit nga qëndrimet vlerësuese ndaj 

interesave vetiake dhe ndaj atyre të të tjerëve. Me siguri të plotë mund të 

dëshmohet se pluralizmi i interesave dhe bashkimi i llojllojshëm 

shoqëror dhe organizimi i njerëzve mund të kontribuojnë për 

zvogëlimin e tensioneve konfliktuoze në shoqëri. Kjo teori është e bidur 

se është e pamundur të arrihet koncenzus ndërmjet elitës politike dhe 

masës, rastëisht ose me paramendim, duke e orjentuar mostolerancën 

ndaj grupeve të caktuara. 32 

32 Vladimir Vujçiq, Toleranca politike, faqe 102-112, Defemi, Zagreb, 1995 

42


1.5. Si shihen në Republikën e Maqedonisë këto 

raportedemokraci dhe tolerancë politike 

Pasi toleranca është segment i rëndësishëm për stabilizimin e 

mardhënjeve të brendëshme, Kuvendi i Republikës së Maqedonisë, në 

bazë të nenit 86, alinea 2. i Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë, 

ndërsa me rastin e diskutimit rreth Informatës për situatën aktuale të 

shkaktuar nga protestat 

(e profesorëve, nxënësve dhe 

studentëve maqedonas kundër vendimit për hapjen e fakultetit 

pedagogjik në gjuhën shqipe në Shkup, v. a. ) në lidhje me aplikimin e 

Ligjit për gjuhët me të cilat zhvillohet mësimi në Fakultetin Pedagogjik 

“Shën Klimenti i Ohrit” në Shkup dhe për mënyrat dhe format e 

përparimit të mardhënjeve ndëretnike në kuadër të Kushtetutës së 

Republikës së Maqedonisë dhe nëpërmejt institucioneve të sistemit, në 

mbledhjen e mbajtur më 13,14 dhe 18 mars të vitit 1997, solli: 

Deklaratë 33 

Për përparimin e mardhënjeve ndëretnike në frymën e tolerancës, 

dialogut, respektimi të ndërsjellë dhe mirëbesimi. 

“Kuvendi i Republikës së Maqedonisë, duke u nisur nga fakti se 

zhvillimi i mardhënjeve stabile ndëretnike dhe toleranca janë kushte 

themelore për stabilitetin dhe zhvillimin demokratike të Republikës së 

Maqedonisë; 

Duke konsideruar se krijimi i klimës së tolerancës dhe dialogut 

është obligim i të gjitha subjekteve në shoqërinë demokratike, 

Duke i reformuar te drejtat dhe liritë, si dhe konceptin e 

individualizmit, si bazë për zhvillimin e shoqërisë civile, 

Të bindur se dallimet kulturore janë faktor interesimi dhe 

pasurimi të shoqërisë, dhe jo gjenerator për ndarje, 

Duke theksuar nëvojën e krijimit dhe zhvillimit të masave 

përkatëse për forcimin e harmonisë, tolerancës, mirëkuptimin e 

ndërsjellë dhe respektimin midis qytetarëve më prejardhje të ndryshme 

etnike dhe kulturore, 

33 Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë, nr.13, 21 mars 1997, Shkup 

43


Duke u nisur nga parime e: Kartës së Kombeve të Bashkuara, 

Deklaratës univerzale për të drejtat e njeriut, paktet ndërkombëtare për 

të drejtat e njeriut, Konventa ndërkombëtare për zhdukjen e të gjitha 

formave të diskriminimit racor, Konventa evropjane për të drejtat e 

njeriut, Konventën kuadër për mbrojtjen e pakicave kombëtare, si dhe 

dokumentat relevante të OSBE-s, Duke theksuar se zhvillimi i 

mardhënjeve ndëretnike dhe tolerancës janë një nga vlerat themelore të 

rregulimit kushtetutar të Republikës së Maqedonisë, 

Duke pasur parasysh dispozitën kushtetuese për barazi të 

qytetarëve dhe përjashtimin e diskriminimit të çfarëdo lloj baze, si dhe 

zbatimin efikas të mbrojtjes juridike të këtij parimi, 

Duke afirmuar mbrojtjen e të drejtave të pjestarëve të 

nacionaliteteve në nivel kushtetutar, si dhe parimin e integrimit të tyre 

në të gjitha sferat e shoqërisë , 

Mandej në këtë deklaratë rrjedhë konstatimi se “ Kuvendi i 

Republikës së Maqeodnisë, 

1. E thekson nevojën e respektimit të parimit të sundimit të së 

drejtës, si kusht themelor për demokraci dhe garanci për mbrojtjen e të 

drejtave të njeriut, pa kurrëfarë diskriminimi. 

2. Thekson rolin dhe përgjegjësinë e institucioeve demokratike 

( në nivel kombëtar dhe lokal), në procesin e krijimit dhe zbatimit të 

tolerancës politike dhe ndëretnike, barazi efektive dhe mirkuptim të 

ndërsjellë. 

3. E nxit dhe e inkurajon aktivitetin e Këshillit të mardhënjeve 

ndëretnike, si dhe të komisioneve për mardhënje ndërnacionale në nivel 

lokal, në përparimin e mardhënjeve ndëretnike. 

4. Mban llogari për kontributin aktiv të partive politike për 

fillimin e dialogut për të gjitha çështjet aktuale me qëllim ndërtimi dhe 

zhvillimi të mardhënjeve harmonike ndëretnike dhe vë në dukje rrezikun 

e nxitjes së mosdurueshmërisë dhe urrejtjes ndëretnike dhe 

keqpërdorimin e tyre për qëlime politike. 

5. Veçanërisht thekson rrolin preventiv të institucioneve 

arsimore në zhvillimin e tolerancës dhe mirëkuptimit ndërmjet të 

rinjëve, në identifikimin dhe luftën kundër paragjykimeve të çfardo lloji. 

6. Ve në dukje nëvojën e rritjes së numrit të temave nga lëmi i 

të drejtave të njeriut, domethënë për zhvillimin e tolerancës në 

programet arsimore në të gjitha nivelet. 

44


7. Në diskutimin e vet për ligjet dhe për aktet e tjera të cilat i 

sjell, Kuvendi i Republikës së Maqedonisë do ti përfshijë edhe aktet 

ndërkombëtare të sjella nga parlamentarë në organizatat ndërkombëtare 

në të cilat Republika e Maqedonisë është anëtare e barabartë, në radhë të 

parë ato të sjellla nga Unioni Interparlamentar. 

8. I përshëndet dhe i inkurajon aktivitetet dhe ndikimin e 

organizatave joqeveritare dhe shoqatave të qytetarëve në përparimin e 

tolerancës dhe dialogut ndërmjet qytetarëve të prejardhjes të ndryshme 

kulturore dhe etnike. 

9. Veçanërisht i thekson rrolin dhe përgjegjësinë e mediumeve 

në ndërtimin e mendimit publik dhe vetëdijen për nevojën e respektimit 

të dellimeve dhe të drejtave të njeriut në përgjithësi. 

10. E thekson rëndësinë e institucioneve shkencore për të 

hulumtuar shkaqet dhe pasojat e manifestimeve të mostolerancës dhe të 

nxitjes së aktiviteteve për tejkalimin e tyre. I nxit dhe i inkurajon edhe të 

gjitha iniciativat dhe aktivitetet tjera për tejkalimin e tyre.” 34 

Një deklaratë e këtillë është një hap përpara për rregullimin e 

mardhënjeve të brendëshme dhe për relaksimin e mardhënjeve 

ndëretnike, natyrisht nëse këto deklarata nuk kuptohen vetëm si një 

formalitet apo si marketing partiak (apo si mënyrë manipuluese e 

shmangëjes taktike për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve eventuale që janë 

evidente në shtet). 35 Por, një dokument i tillë i miratuar në një organ 

ligjvënës, Republikën e Maqedonisë e obligon të mbetet e hapur për 

mbikqyrje ndërkombëtare të zhvillimeve rreth respektimit dhe realizimit 

të të drejtave dhe lirive të njeriut dhe të të drejtave të nacionaliteteve, që 

do të thotë se mënyra transparente duhet të bëhet praktikë e rëndomtë. 

Prandaj, janë reale pohimet se bashkësia ndërkombëtare duhet të 

zhvillojë qasje më komparative dhe të hollësishme në monitorimin e 

situatave të ndryshme të realizimit të të drejtave të nacionaliteteve në 

vendet e rajonit dhe në mënyrë të qartë të nxiten garancat dhe kontrrolet 

më efikase. 

34 

Ibidem. 

35 Njëri ndër themeluesit e socioligjisë Monteskje (1689 -1755), (Emri i plot i tij është Charles- Louis de 

Secondant, baron i Montesquieu) ka thënë: “ Kur do të shkoj në ndonjë vend, unë nuk pyes se a 

ka atje ligje të mira, por a zbatohen ato ligje në atë vend, sepse ligje të mira ka çdokund” 

45


1.6. Siguria qytetare 

Njeriu , si individ dhe si qenje shoqërore, aspak nuk mund të 

akzistoj, të jetojë, të krijojë pa qenë i sigurt dhe i mbrojtur. Por ai 

personalisht dhe të mirat që i krijon ose e rrethojnë, në mënyrë 

permanente i janë ekspozuar cënimeve si nga njerëzit e tjerë, nga natyra, 

por gjithashtu edhe nga dukuritë negative në shoqëri. Prandaj, ai duhet 

vetë, personalisht të mbrohet, të marrë pjesë në mbrojtjen e shtetit, të 

shoqërisë, të pasurisë materiale dhe të rregullimit shtetëror. 

Shumë subjekte, institucione dhe organe, në shoqëri angazhohen 

për mbrojtjen e disa vlerave dhe pasurisë, dhe çdonjëri prej tyre zbaton 

masa dhe metoda specifike. Disa i përgatisin dhe i sjellin dispozitat 

ligjore, e ushtrojnë veprimtarinë ligjore nga kjo fushë, të tjerët marrin 

masa preventive, e dikush marrin masa repressive, etj. 

Kur marrim parasysh se cilat vlera dhe pasuri duhet të mbrohen, 

atëherë mund të dallojmë këto lloje të mbrojtjes: 

- Mbrojtjen personale, Mbrojtjen shoqërore, Mbrojtjen ndërkombëtare. 36 

1. 6. 1 Gjendja e sigurisë 

Koncepti gjendje e sigurisë nënkupton pjesën e realitetit shoqëror 

objektiv që ka të bëjë me shkallën e cënimit të vlerave dhe pasurisë 

shoqërore nga forcat shoqërore dhe naturore dhe zhvillimin dhe 

organizimin e sistemit të mbrotjes, si dhe aftësinë e tij për t’iu 

kundërvënë forcave që paraqiten si faktorë cënues dhe destabilizues. 

Format: Pasi tu bëhet analizë fakteve relevante për dukuritë e 

sigurisë, mund të përcaktohet gjendja konkrete e sigurisë dhe ajo të 

vlerësohet si: 

- stabile, 

- e ndërlikuar, 

- jostabile dhe e paqartë. 

Siguria, pa marrë parsysh se për cilin segment bëhet fjalë, atë 

individual, grupor, kombëtar ose ndërkombëtar, rregullisht rradhitet ndër 

problemet më urgjente të njerëzimit. 

36 

Jordan Spasovski- Pere Aslimoski- Siguria dhe mbrotja, faqe 7-19, 

Ohër,1996 

46


1.7. Ndërtimi i paqes 

Ruajtja e paqës, në kuptimin më të gjerë, paraqet një nga rrekjet 

për krijimin e paqës, e cila me përfundimin e Luftës së ftohtë u bë masë 

më e përhapur. Ajo mbështetet në dispozitat e Kartës së Kombeve të 

bashkuara për sigurinë kolektive të përfshirë në Kaptinën e VII, e 

përpunuar me elementet dhe vlerësimet e disa analistëve në akcion të 

imponuar, me zbatimin e forcës ushtarake. 

Për rëndësinë e Paqes, si një nga objektivat më të rëndësishme të 

OKB, flitet në Kartën e OKB, në nenin 1. ku janë radhitur qëllimet e 

OKB. 

1. “ Të mbrojnë paqen dhe sigurinë ndërkombëtare dhe për këtë 

qëllim: të marrin masa efikase kolektive për pengimin dhe mënjanimin e 

kërcnimeve për paqen dhe për pengimin e akteve të agresionit ose të 

çrregullimeve të tjera të paqës, të arrijnë, me mjete paqësore dhe në 

pajtim me parimet e drejtësisë dhe së drejtës ndërkombëtare, rregullimin 

dhe zgjidhjen e kontesteve dhe situatave ndërkombëtare që mund të 

shkaktojnë çrregullimin e paqes. 

2. Të zhvillojnë mardhënje miqësore ndërmjet kombeve, të 

mbështetura në respektimin e parimeve të barazisë dhe vetvendosjes se 

popujve, si dhe të ndërmarrin masa të tjera përkatëse, me qëllim të 

përforcimit të paqes në botë. 

3. Të realizojnë bashkëpunim ndërkombëtar gjatë zgjidhjes së 

përcaktimeve ndërkombëtare të karakterit ekonomik, social, kulturor ose 

humanitar, si dhe nëpërmjet nxitjes dhe zhvillimit të respektimit të të 

drejtave dhe lirive themelore të njeriut për të gjithë, pa marrë parasysh 

racën, seksin, gjuhën ose fenë. 

4. Të jenë qendër në të cilën do të kushtëzohen sjelljet e 

kombeve të orjentuara në arritjen e këtyre objektivave të përbashkëta.” 37 

Në kartën e OKB theksohen aktivitetet për ruajtjen e paqës të 

vendeve anëtare, si dhe për realizimin e të qëllimeve të radhitura në nein 

1., ndërsa do të veprojnë në pajtim me këto parime: 

“ Organizata bazohet në parimin e sovranitetit të barabartë të të 

gjithë antarëve të saj. 

37 

Kombet e Bashkuara, Dokumentet themelore, faqe 9-42, Shkup, tetor 1995 

47


1. Të gjitha anëtaret, që të sigurojnë të drejtat dhe privilegjet që 

dalin nga anëtarësimi, me ndërgjegje të plotë do ti plotësojnë të gjitha 

obligimet që i kanë marrë në pajtim me këtë Kartë. 

2. Të gjitha anëtaret do t’i zgjidhin kontestet e veta 

ndërkombëtare me mjete paqësore, në atë mënyrë që nuk cënon paqen 

dhe sigurinë ndërkombëtare, si dhe drejtësinë. 

3. Të gjitha anëtaret në mardhënjet e tyre ndërkombëtare do të 

përmbahen nga kërcënimet me forcë ose nga përodrimi i forcës kundër 

integritetit territorial ose pavarsia politike e çdo shteti qoftë, ose nga të 

gjitha sjelljet e tjera të cilat do të jenë në kundërshtim me qëllimet e 

Kombeve të Bashkuara. 

4. Të gjitha anëtaret do t’i ofrojnë Kombeve të Bashkuara 

çfardolloj ndihme në çdo veprim që ato do të ndërmarrin në pajtim me 

këtë Kartë dhe do të përmbahen nga ofrimi i ndihmës çfardolloj shteti 

kundër së cilit Kombet e Bashkuara ndërmarrin ndonjë masë preventive 

ose detyruese. 

5. Organizata do të sigurojë që shtetet që nuk janë anëtare të 

OKB të sillen në pajtim me këto parime, nëse është një gjë e tillë e 

domosdoshme, për ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkomëtare. 

6. Kjo kartë më asgjë nuk i obligon Kombet e Bashkuara të 

përzien në çështjet që esencialishtë bien në kuadër të kompetencave të 

brendëshme të çdo shteti dhe as të kërkojnë nga anëtaret që çështjet e 

këtilla t’i paraqesin për zgjidhje sipas dispozitave tëkësaj Karte. 

Por ky parim nuk e kufizon zbatimin e masave detyruese , siç 

është shënuar në kreun VII (Veprime në rast të kërcënimeve për paqen, 

çrregullimin e paqes dhe aktet e agresionit.) 38 

Sot, por edhe para një gjysëm shekulli, njerëzimi, nëpërmjet 

vendeve anëtare të OKB, janë ballafaquar me aktivitete të ndryshme 

dhe kanë ndërmarrë një sërë veprimesh në esencë konstruktive para 

opinionit publik botror. “ Njerëzimi, veçanërisht i mbështetur rreth 

OKB, nëpërmjet mendimit publik botëror, mundi t’i shmanget luftës së 

tretë botërore, luftës bërthamore e cila mund të shkatërronte njerëzimin 

dhe të gjitha kombet (falë edhe forcave antibërthamore, edhepse, në 

njëfarë mase, një forcë më qenësore për parandalim është mendimi 

publik botëror, përmes bindjeve univerzale të përbashkëta të bazuara në 

38 

48 

Kombet e Bashkuara, Dokumentat themelore, faqe 21- 24, Shkup, tetor, 1995


të drejtën natyrore për paqe dhe humanitet) Vetëm bashkëjetesa 

paqësore është e pashmnagshme.”) 39 

Ruajtja e paqës, në kuptimin më të gjerë të fjalës, përfshin 

mbrojtjen e palëve armiqësore nga dhuna ose e formave të tjera të 

zgjidhjes së konflikteve të tyre dhe hedhjen me të drejtë në lojë të 

sintagmës “rend i ri botëror” dhe përfshin sundimin e së drejtës dhe 

zgjidhjes paqësore të kontesteve, demokracinë e fortë dhe solidaritetin 

kundër agresionit, zvogëmilin dhe kontrrolin e arsenaleve ushtarake, 

forcimin e OKB dhe trajtimin e drejtë të të gjithë njerëzve. 

Në një sistem të këtillë të mardhënjeve edhe koncepti i sigurisë 

merrë dimenzione të reja, që do të thotë se zhvillimi i civilizimit 

njerëzor që nga faza më e hershme deri sot karakterizohet me përpjekje 

të veprimtarisë njerëzore në të gjitha fushat për përmirësimin e kushteve 

të jetesës, të standardit dhe në radhë të parë të sigurisë, si parakusht për 

mirëqenje të përgjithshme të të gjitha bashkësive. Në fazën fillestare 

njeriu akrivitetet e veta dhe resurset e veta, i orjentoi në mposhtjen e 

forcave natyrore, por me kalimin e kohës, për shkaqe të ndryshme, 

filluan të paraqiten tendosje të natyrave të ndryshme që shëndrroheshin 

në konflikte të hapta ndërmjet popujve. Kjo e motivoi njeriun të 

mendojë për mbrojtjen e vet , për paqen dhe sigurinë dhe këto ti radhisë 

në veprimtaritë që kanë rëndësi parësore kombëtare. 

Nëse i hedhim një sy historisë pak më herët, nëse e shikojmë të 

tashmen dhe nëse mendojmë për të ardhmen, do të vijmë në përfundim 

se botës i nevoitet organizatë ndërkombëtare që do të jetë garantuese e 

paqës boterore, ndërsa kur ajo të të cënohet, do të mundësojë veprim 

kolektiv të bashkësisë ndërkombëtare për tejkalimin dhe eliminimin e 

kudërthenjeve dhe konflikteve të paraqitura. Sipas kësaj që thamë, mund 

të prfundojmë se detyrë më e rëndësishme e OKB është ruajtja e paqes 

botrore dhe e sigurisë. Funkcionet dhe qëllimet e veta OKB i realizon 

nëpërmjet këtyre organeve: 

- Kuvendit të përgjithshëm, 

- Këshillit të sigurimit, 

- Gjyqit ndërkombëtar të drejtësisë, 

- Sekretariatit 

Secili nga këto organe ka funkcionet dhe kompetencat e veta të 

saktësuara me Kartën e OKB. 40 

39 

Shih në librin e Fukase Tadakazu- Svetomir Shkariq, Paqja dhe 

Kushtetutat, Qendra ballkanike për paqe, Shkup,1997. 

49


1. 8. Sistemi kolektiv i sigurisë dhe 

mbrojtja e Republikës së Maqedonisë 

Republika e Maqedonisë, si shtet i pavarur dhe Sovran, anëtare e 

barabartë e OKB, ka të drejtë dhe obligim të ndërtojë sistem autonom 

dhe respektiv të mbrojtjes dhe sigurisë së vet në pajtim me Kartën e 

OKB-së, i cili do të jetë në gjendje në çdo moment tu përgjigjet 

qëllimeve dhe detyrave të vëna nga ana e organeve të shtetit. Së 

këndejmi, shtrohet edhe nevoja e ngritjes së doktrinës adekuate që do të 

jetë sistem i qëndrimeve, parimeve dhe pikëpamjeve ushtarake dhe me 

mbështetje shkencore për çështjet më qenësore të përgatitjes së vendit 

për mbrojtje dhe siguri. 

Republika e Maqedonisë fitoi kushtetutë të re, me të cilën 

rregullohen këto çështje themelore: përcaktimet themelore, liritë 

themelore dhe të drejtat e njeriut dhe qytetarit, organizimin e pushtetit 

shtetëror: Ligjëvënës, Kryetari i shtetit, ekzekutiv, vetadministrimin 

lokal dhe pushteti gjyqësor. 

Kështu Republika e Maqedonisë, nëpërmjet politikës paqësore, 

politikës së tolerancës, bashkëjetesës, miqësisë dhe bashkëpunimit, është 

vend i cili dëshiron të përfshihet në rrjedhat bashkohore të botës së 

civilizuar. Maqedonia vendin e vet e sheh në Evropën bashkohore dhe 

demokratike, duke hyrë në sistemin kolektiv të mbrojtjes dhe të sigurisë. 

Kështu, mbrojtja e Republikës së Maqedonisë, prandaj edhe ARM, 

ndërtohet sipas standardeve bashkohore evropjane dhe të NATO-s, 

natyrisht, në përshtatje me kushtet e hapsirës sonë. Republika e 

Maqedonisë tanimë është pranuar në OKB, Këshillin e Evropës, OSBE, 

është anëtare e Iniciativës Partneritet për Paqe si program i NATO-s, 

ndërsa përpiqet të pranohet dhe si anëtare e plotë e NATO-s. Një 

orjentim i këtillë është i kuptueshëm, sepse është vend i vogël, me një 

potencial të kufizuar, në radhë të parë, me atë njerëzor dhe material. 41 

40 OKB, Dokumentet themelore, faqe 11-20, Shkup,1995 

41 

Nazmi Maliqi, Mbrotja dhe siguria kolektive, Punim seminarik, Studime 

posdiplomike, Fakultetit filozofik- Instituti i mbrojtjes, Shkup,1995 

50

1.9. Siguria e konstrukcionit evropjan 


Politika e jashtme e përbashkët dhe politika e sigurisë dhe 

ruajtjes së paqës paraqesin elementin më të rëndësishëm të konstruktit 

evropjan dhe kanë të bëjnë drejtpërdrejtë më të gjithë qytetarët të të 

gjitha vendeve evropjane. 

Kur bëhet fjalë për politikën e jashtme dhe politikën e sigurisë, 

veçanërisht për çështjet diplomatike dhe ushtarake, nevoiten instrumenta 

teknik në sferën e marrjes së vendimeve në lëmin e strukturës së 

mbrojtjes. 

Këshilli i Evropës i përcakton kahjet për politikën e jashtme të 

përbashkët dhe të politikës së sigurisë dhe merrë vendime përfundimtare 

për strategji të përbashkëta. Në këtë rast, këtë e bënë Këshilli i 

ministrave të punëve të jashtme. Aty vendoset në këtë mënyrë: me 

koncenzus, nëse synimet duhet të zbatohen dhe me shumicë 

kvalifikative, nëse bëhet fjalë për përcaktimin e strategjive. Por, një 

vend anëtar mund të kërkojë edhe të mos votojë, në atë rast Këshilli i 

Unionit, më shumicë kualifikative mund të marrë vendim që çështja të 

hidhet në kopetenca të Këshillit të Evropës (i cili duhet të marrë vendim 

të njëzëshëm). Kur bëhet fjalë për çështje të luftës, çdoherë duhet të ketë 

koncenzus. 

Sipas komesarit për informim të Bashkimit Evropjan, i cili e 

analizon rrugën e politikës së përbashkët të jashtme, më të rëndësishme 

ose të domosdoshme janë tri pika në politikën e jashtme të përbashkët: 

- Zhvillimi i ardhshëm i paparashikuar i zhvillimeve në Rusi 

dhe zgjerimi i bashkimit Evropjan me pranimin e vendeve të evropës 

juglindore. Bisedat e ndërlikuara me këto vende dhe më fqinjët e tyre 

kërkonë që Bashkimi Evropajn të ketë qëndrime të vetme. 

- Gjendja e vështirë në disa rajone të Mesdheut kërkon që 

vendet anëtare të bashkimit Evropjan të paraqiten bashkërisht për të 

siguruar në këto rajone paqe, siguri, zhvillim ekonomik dhe mbrojtje të 

të drejtave themelore. 

- Angazhimin e përgjithshëm të organizatave të shumta 

joqeveritare evropjane në vendet ku situata është kritike, qoftë kur bëhet 

fjalë për ekonominë, aspektet humanitare, ose për çështje sociale dhe të 

situatës luftarake. 

Qeveritë e vendeve anëtare të Bashkimit evropajn, me kumtesë 

të përbashkët e vërtetuan rëndësisnë e bashkëpunimit me vendet e 

51


Unionin Evroperëndimor. Gjithashtu kjo vlen edhe për shtetet që nuk i 

takojnë Bashkimit evropjan. 

“Këshilli i Evropës tanimë ka nisur të zbatojë në vepër disa nga 

këto përcaktime. Detyrat humanitare dhe paqësore janë në kompetenca 

të Bashkimit Evropajan; kjo mund të ketë rëndësi vendimtare për të 

ardhmen, sepse Bashkimi Evropjan, nëse është e nevojshme do të ishte i 

pranishëm edhe ushtarakisht në rajone të ndryshme të botës.” 42 

Sot Bashkimi Evropjan ka 15 anëtarë, me një popullsi të 

përgjithshme mbi 370 milion banorë dhe paraqet forcë të vertetë 

ekonomike, politike dhe ushtarake në botë. Kuptohet, me interesa të 

përcaktuara qartë, në çka vendet anëtare i kanë matur mirë interesat e 

tyre politike, strategjike, ekonomike dhe të sigurisë. Siguria nuk mund të 

planifikohet dhe të ndërtohet vetëm në një pjesë të Evropës, por më 

gjerë. 

Organizata e sigurisë dhe bashkëpunimit evropjan (OSBE) sot ka 

mëse 50 shtete dhe paraqet përpjekje reale për themelimin e mekanizmit 

efikas për zgjidhjen e krizave në Evropë, sepse këtu edhe sot ende nuk 

janë zgjidhur disa çështje dhe janë vatra të hapura, veçanërisht Ballkani 

dhe Evropa Lindore, (viset në ish Jugosllavi, Bosnja e Hercegovina, 

Kosova), ku është e nevojshme të ndërmerren edhe shumë punë për tu 

formuar sistemi i sigurisë që do të verpojë në mënyrë efikase në tërë 

Evropën. 

Këshilli i Evropës sot shënon mëse 40 vende. Ideja për 

eksistencën e kësaj organizate ka qenë për integrimin e vendeve të 

Evropës, me qëllim që të arrihet një unitet politik, ekonomik dhe 

ideologjik ndërmjet shteteve në bazë të parimeve të demokracisë 

qytetare, me të vetmin qëllim – Evropë më të mirë dhe më të drejtë. 43 

42 

Die Presse, Vien, 28.01.1998 

43 Shih. Këshilli i Evropës, Udhëzues i shkrutër i Konventave Evropjane 

për të drejtat e njeriut. 

52


Kreu i tretë III 

Toleranca politike si kulturë 

- faktor për ruajtjen e paqes dhe stabilitetit 

1. Toleranca politike si faktor për ruajtjen e paqes 

Për tolerancën në përgjithësi, e veçanërisht për tolerancën 

politkke, mund të thuhejt se është pjesë e së drejtës së njohur të 

dallimeve ndërmjet njerëzve. Dallimet dhe pranimi i ture paraqesin 

zgjidhje për tolerancën dhe për domethënjen e saj. Atje ku nuk pranohen 

dallimet dhe e drejta për ekzistencën e tyre, nuk njihet as e drejta e 

tolerancës. Së këndejmi, nuk ka tolerancë pa i pranuar dallimet. 

Toleranca politike nuk mud të zhvillohet jashtë lirive politike. Sa 

do të jetë i zhvilluar koncepti i lirisë politike, aq do të jetë i zhvilluar 

edhe koncepti ose teoria e domokracisë. Nëse toleranca politike në 

kulmin e zhvillimit të vet është fëmijë i pashmangshëm , “fakt i 

pluralizmit” 44 , atëherë kemi të bëjmë me lirinë politike dhe nuk mund të 

përcaktohet jashtë teorisë së lirisë politike, e sipas kësaj edhe pa teorinë 

e demokracisë. 

Nga ajo që u tha mund të konkludojmë se nuk ekziston teori të 

përkryera për tolerancën politike, porse ajo është e lidhur me konceptin 

e lirive politike dhe me demokracinë. Ekzistojnë disa teori të ndryshme 

për liritë politike dhe për demokracinë, por edhe shumë klasifikime të 

ndryshme të teorive të tilla. Të rëndomta janë teoritë e participimit dhe 

demokracive reprezentative. Gjithashtu, ka edhe ndarje të tjera, si për 

shembull te K. Janda, i cili fletë për demokraci procedurale ose të 

shumicës, përkatësisht për demokracinë pluraliste dhe substative, etj. Si 

rrugë për tolerancë politike. 45 

44 Mirjana Najçevska, Shteti juridik, faqe 114, List, Shkup,1995 

45 Trajan Gocevski, Maqedonia neutrale nga vizioni deri në realitet, 

Makedonska riznica Kumanovë, 1994 

53


1.1. Baza empirike e teorisë së 

demokracisë dhe të tolerancës politike 

Nga aspekti i temës që është objekt trajtimi, me interes të 

posaçëm janë hulumtimet e shumta për demokracinë dhe për tolerancën 

politike, të bëra nga një numër i madh teorikësh. 

Si studim i parë relevant që merret me problemet e tolerancës 

politike është ai i S. Stoufer, në të cilin janë prezentuar rezultatet e 

hulumtimeve të tolerancës të bëra në disa grupe të shoqërisë amerikane. 

Këto hulumtime kanë dhënë disa rezultate të përgjithshme, të 

cilat kanë shërbyer si mbështetje ose për t’i korigjuar tezat e 

demokracisë dhe të tolerancës politike. Si përfudime më të rëndësishme 

të bëra në bazë të këtyre hulumtimeve, janë: 

“Analiza krahasuese e kërkimeve për tolerancën politike tregoi 

se opinioni në vitin 1955 ka qënë mjaftë jotolerant ndaj masave të dhëna 

të tolerancës. Mesatarisht, rreth 60% e të hulumtuarve kanë qënë 

jotolernat ndaj dukurive që janë hulumtuar. Kërkimet e mëvonshme, të 

bëra në vitin 1970, treguan se të hulumtuarit kanë treguar nivel më të 

lartë të tolerancës. Kështu rreth 55% nga të anketuarit kanë treguar 

tolerancë ndaj objektit të hulumtuar. Konkuludimi është se në këtë 

periudhë toleranca si fenomen e ka shtuar kapacitetin e vet dhe ka 

treguar ndritje pozitive.” 46 

Për këtë problematikë, J. Solivan me bashkëpunëtorët e vet, në 

vitin 1980, në bazë të rezultateve të analizave dhe hulumtive të 

deriatëhershme mundi të bëjë një dinstikcion në lidhje me qëndrimet e 

një grupi të caktuar për tolerancën dhe i nxorri këto rezultate: 

1. Numri më i madh i njerëzve janë jotolerant ndaj grupeve të 

cilat i kanë zgjedhur vetë si të papranueshëm- të padëshirueshëm; 

2. Arsimi nuk është lidhur në mënyrë të barabartë me 

tolerancën, edhepse ka efekte pozitive ndaj procesit të tolerancës, 

nëpërmjet ideologjisë ose nëpërmejt dallimeve që lidhen me individin, 

vetërespektimin etj. 

3. Participimi politik ka vetëm ndikim minimal ndaj nivelit të 

tolerancës. 

4. Ndikim të drejtpërdrejt në nivelin e tolerancës kanë dallimet, 

siç janë- kërcënimet e dukshme, që vijnë nga grupet jotolerante, dhe 

46 

Vladimir Vujçiq, Toleranca politike, faqe 25 dhe 39, Defemi, Zagreb 1993 

54


përkrahja e normave të pranuara përgjithësishtë të demokracisë, siç janë: 

barazia para ligjit, liria e fjalës, shansat e barabarta për të gjithë, etj. 47 

Këto rezultate, të fituara nga hulumtimet e bëra për tolerancën 

politike, u kanë shërbyer autorëve për të përmirësuar teoritë e 

demokracisë prej viteve 1955 dhe gjer në ditët e sotme. 

1.2. Kultura politike, demokracia 

dhe toleranca politike 48 

Të gjithë teorikët janë të mendimit se bazë për zhvillimin e çdo 

shoqërie bashkohore është, në radhë të parë kultura politike, zhvillimi i 

demokracisë dhe toleranca politike, si proces që gradualisht duhet të 

përparohet dhe të studjohet si faktor i rëndësishëm për ruajtjen e paqes 

dhe sigurisë. 

Gibsoni dhe bashkëpunëtorët e vet konsiderojnë se kultura 

demokratike politike ka gjithësej shtatë subdimenzione themelore: 

- Tolerancën politike, Lirinë dhe vlerësimin e saj pozitiv, 

- Përkrahjen e normave të pranuara përgjithësisht të 

demokracisë, 

- Vetëdijen e zhvilluar për të drejtat demokratike, 

- Të drejtën e dallimeve në mendime, 

- Përkrahjen e mediumeve të pavarura, dhe 

- Përkrahjen e institcioneve për zgjedhje të lira dhe me 

përgjegjësi. 

Kërkimet kanë treguar se pa praninë e tolerancës nuk mund të 

realizohet epërsi politike në pozicionet dhe funkcionet politike në shtet 

dhe se pa tolerancë rrezikohet legjitimiteti i regjimeve eksistuese. 

Së kendejmi, demokracija duhet të jetë diç më tepër se sa 

shoqërie e rëndomtë e atyre që kanë humbur dhe kanë ngadhnjyer. 

Domethënë, nëse pushteti në shoqëri sillet sipas parimit të ngadhnimtarit 

dhe të të humburit, në rrethanat e këtilla nuk ka vend për tolernacën. Në 

raste të këtilla demokracia duhet të vë domosdo koncenzus në shoqëri 

ndërmjet të gjitha grupeve, për të gjitha problemet me interes të publik. 

Kjo është mjaft me rëndësi për shoqëritë ku një parti ka pushtet me 

shumicë. 

47 Ibidem (J.L. Gibson and R. Bingham, 1982) 

48 Vladimir Vujçiq, Toleranca politike, faqe faqe28-34, Defemi, Zagreb, 1995 

55


Në këtë drejtim zhvillohej edhe hulumtimi i Gibsonit për raportet 

e qytetarëve ndaj të lirive politike, përkatësisht, në mundësinë e 

veprimit të lirë politik në kontekst të lirive të kufizuara, të cilat duhet të 

vijnë nga sistemi i pushtetit dhe në kontekst të mardhënjeve 

ndërpersonale, në të cilat gjendet individi në jetën e përditshme. Me këtë 

rast, si bazë e merrë përkufizimin liberal, sipas të cilit liria kuptohet si 

aftësi e individit lirisht të zgjedhë dhe të ndjekë qëllimet e veta, pa 

kufizime dhe presione të jashtme. Nga kërkimet e bëra në SHBA dhe në 

Rusi, Gibsoni ka dashur të fitojë përgjigjen se a është toleranca politike 

në strukturën e kulturës demokratike politike test themelor për 

efikasitetin e saj në instalimin, zhvillimin dhe raujtjen e demokracisë. 49 

Sipas kësaj, toleranca duhet të nxitet, të kultivohet te qytetarët, e 

pastaj te politikanët, me të vetmin qëllim për zhvillimin e bashkësisë, 

sepse liria nuk është e vërtetë apsolute dhe njëmendësi, por pluralizëm, 

individualizëm dhe marrëveshje e civilizuar për interesat e përbashkëta. 

Në këtë drejtim toleranca zë vend të rëndësishëm. 

Në këtë aspekt, pikëpamjet e Zhelu Zhelevit për rëndësinë e 

kulturës, demokracisë dhe toelrancës politike dhe kulturës politike të 

populli janë: 

“Rëndësi të madhe për kulturën politike të populit kanë bazat e 

tij morale, si dhe traditat e tij kulturore e historike. Në këtë aspekt, sa më 

e lartë të jetë kultura politike e një populli, aq më të mëdha janë shanset 

e tij për të përmirësuar shemën, duke zëvendësuar diktaturën ushtarake. 

. . Është e mundshme që gjithashtu një vend që është nisur rrugës së 

transformimit, qoftë për shkak të mungesës së kulturës politike ose për 

shkak të kombinimeve të pamjaftueshme të elementeve që e formojnë 

kulturën politike, të nxjerrin transfomimet në rugën e diktaturës 

ushtarake, thjeshtë të gjunjëzohet para presioneve të brendëshme të 

reformës…” 50 

Sjelljet që dalin jashtë kufijëve të kulturës elementare politike 

dhe tolerancës si duket flasin për keqpërdorimin e pozitave të 

politikanëve, funkcionerëve dhe paraqesin mosrespektim të vlerave 

demokratike si pasuri e përgjithshme të civilizimit. Në veprimin politik 

të një opcioni të caktuar politik nuk duhet të shkohet në qërim hesapesh, 

duke lënë anash tolerancën politike. 

49 Vladimir Vujçiq, Kultura politike, Alinea, Zagreb 1993 

50 

Zhelu Zhelev, Fashizmi, Misla, Shkup, 1993 

56


Për realizimin e kësaj detyre jo aq të lehtë, çdo shtet që 

angazhohet të jet demokratik, domosdo duhet t’i marrë parasysh 

parimet demokratike. 

1.3. Tranzicioni demokratik 

dhe toleranca 

Dimenzioni parimor i demokracisë përbëhet nga të bindurit e 

qytetarëve se vendimet politike dhe ndryshimet politike, edhe në kushtet 

të krizave serioze politike dhe ekonomike, duhet të zbatohen në pajtim 

me parametrat e kushtetutës dhe të formulave të vendosur 

demokratikisht dhe juridikisht. Shanset për konsolidimin demokratik 

janë proporcionalisht të barabarta me numrin e qytetarëve që besojnë në 

parimet e mënyrës demokratike të zgjidhjes së problemeve politike dhe 

ekonomke, dhe në përgjithësi në parimet demokratike të organizimit të 

jetës së përgjithshme . 51 

Ky dimension i demokratizimit është i ndryshueshëm. Drejtimet 

dhe format të profilimit të tij varen si nga vetitë e rëndësisë, kultura 

politike e trashiguar (në radhë të parë nga qëndrueshmëria e saj), ashtu 

edhe nga situatat dhe proceset në disa sfera të preokupimit dhe 

reprodukimit të jetës së përditshme të njeriut në shoqëritë e caktuara. 

Në aspektin e dimenzionit dispozicional të demokracisë, mjaft 

me interes paraqitet çështja e mundësive dhe drejtimeve të transformimit 

të dispozicinit dhe vetëdijes së dikurshme, në esencë autoritare, ndërsa 

sipas disa vlerësimeve më kritike edhe politike totalitare. 52 

Hulumtimi i parakushteve për tranzicionin demokratik, tregojnë 

raportet ndaj institucioneve demokratike, të kushtëzura nga të arriturat 

aktuale në planin e tranzicionit demokratik, veçanarisht nga mundësit e 

punësimit, favorizimit të punës, standardi jetësor dhe efekasiteti i lidhur 

me to me insitucionet në realizimin e problemeve shoqërore. 53 

Ndikimi i këtyre proceseve ndaj raportit dispozicional të 

demokracisë është përcjellur nga faktorë të ndryshëm demografik, 

51 

Juan Lindc dhe Alfred Stepan, në librin Probleme të demokracisë, tranzicionit dhe konsolidimit, duke 

përbledhur rezultatet e kërkimeve të veta dhe të të tjerëve për demokracinë në shumë vende të Evropës 

jugore, Amerikës jugore dhe të Evropës paskomuniste, tregojnë se tranzicioni demokratik ka tre dimenzione, 

kushtetues, dispozicionin dhe bihevioral. 

52 

V.Gati Autonomija politike e Shoqërisë jugosllave, Naprjed, Zagreb,1995 

53 S.M Tipset, Kushtet Ekonomike të demokratizimit, Amerikan sociologal 

Review. 

57


social, ekonomik, kulturor, dhe sociopsikologjik. Sipas këtyre njohurive, 

në hulumtimin e raporitit dispozicional ndaj institucioneve të reja 

demokratike është hulumtuar edhe në aspektin e lidhshmërisë së tij me 

seksin, moshën, profesionin, arsimin dhe vendin e banimit të të 

hulumtuarve… 

Aktiviteti paqësor i intelegjencës i përfshirë në proceset politike 

do të thotë konsolidim i shoqërisë qytetare në dobi të tolerancës 

politike. 

1. 4. Liritë politike 

Pas tmerreve, vdekjeve dhe shtypjes në Luftën e Dytë botërore, 

në bashkësinë ndërkombëtare lindi vullnet i ri politik për t’i siguruar të 

drejtat dhe liritë e njeriut. 

Në Kartën e Kombeve të bashkuara, të nënshkruar në vitin 

1945, vendet anëtare vërtetuan besimin e vet në të drejtat dhe liritë 

themelore të njeriut, në dhjetor të vitit 1948. Në Kuvendin e 

përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara u soll Deklarata e përgjithshme 

për të drejtat e njeriut. Ky dokument historik vertetoi se respektimi i të 

drejtave të patjetërsuara të individit është bazë për liri, drejtësi dhe paqe, 

duke vënë standarde që duhet të respektohen nga të gjitha kombet dhe 

popujt. Deklarata e përgjithshme proklamonte se të gjithë njerëzit kanë 

lindur të lirë dhe të barabartë në dinjitet dhe drejtësi. Ata kanë të drejtë ti 

gëzojnë të gjitha të drejtat dhe liritë të përfshira në Deklaratë “pa marrë 

parasysh racën, ngjyrën, seksin, gjuhën, besimin fetar, mendimin politik 

dhe mendimn tjetër, prejardhjen kombëtare ose sociale, gjendjen 

materiale, lindjen ose ndonjë status tjetër.” 54 

Konventa evropjane për të drejtat e njeriut, si garancë 

ndërkombëtare e nënshkruar nga ministrat e 15 vendeve evropjanë më 4 

nëntor të vitit 1950, hyri në fuqi më 3 shtator të vitit 1953 dhe deri sot 

është ratifikuar nga shumë vende anëtare të Këshillit të Evropës. 

Konventa paraqet gurthemelin në zhvillimin e të drejtës ndërkombëtare 

për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave të njeriut. Me konventë janë 

garantuar: e drejta e jetës së çdo qytetare e mbrojtur me ligj; asnjë nuk 

duhet t’i ekspozohet torturës, sjelljes jonjerëzore ose nënçmimit apo 

54 

Përmbledhje dokumentash ndërkombëtare, Gazeta zyrtare e Republikës së 

Maqedonisë, Shkup,1992 

58


dënimit; çdo njeri ka të drejtën e lirisë dhe sigurisë; çdo njeri ka të 

drejtën e respektit të jetës së vet private dhe të jetës familjare; çdo njeri 

ka të drejtën e mendimit të lirë, vetëdijes dhe bësimit fetar; çdo njeri ka 

të drejtën e shprehjes së lirë etj. 

Kushtetuta e Republikës së Maqedonisë i garanton liritë politike 

të qytetarëve në vend pavarsisht nga seksi, raca, prejardhja kombëtare 

dhe sociale, bindja politike dhe fetare etj. 

Për realizimin e këtyre të drejtave dhe lirive, janë të nevojshme 

aktivitete të mirëfillta demokratike nga strukturat legjitime 

(demokratike) të cilat duhet të udhëheqin me shtetin. 

E drejta, të gjithë të barabartë dhe të njejtë 

- E drejta e barazisë, në radhë të parë përfshin barazinë politikejuridike 

të qytetarëve dhe ka të bëjë me mohimin e çdo diskriminimi të 

qytetarëve sipas ligjit dhe në të gëzuarit e të drejtave politike. 

- Të drejtën të gjithë të njëjtë Kushtetuta e shpreh me formulimin 

se qytetarët janë të njejtë në liritë dhe të drejtat , pavarsisht nga seksi, 

raca, ngjyra e lëkurës, prejardhja nacionale dhe sociale, bindja politike 

dhe fetare, gjendja materiale dhe shoqërore dhe se ata janë të njëjtë para 

ligjeve. Kjo është një nga të drejtat më të rëndëishme, sepse kjo është 

një nga vlerat themelore për realizimin e të gjitha lirive dhe të drejtave 

të njeriut dhe në esencën e vet mohon diskriminimin, privilegjet e çdo 

lloji dhe të çfarëdolloj baze. 

- Veprimi politik është me rëndësi të veçantë nëse mund të 

sigurohet forcimi i tolerancës, mirkuptimit të ndërsjellë, dialogut, 

respekti i ndërsjellë dhe besimi i besimi i qytetarëve të prajardhjeve të 

ndryshme etnike dhe kombëtare. 

- Në kushtetutën e Republikës së Maqedonisë liritë dhe të drejtat 

qytetare dhe politike janë përfshirë në kaptina të veçanta për të drejtat 

dhe liritë themelore të njeriut dhe qytetarit. 

- Barazia, pa marrë parasysh kombësinë, është me rëndësi të 

veçantë për shtetet shumëkombëshe sepse e përjashtojnë pozitën 

privilegjuese të ndonjë kombi në baz të numrit të tyre. 

59


Liria e të menduarit dhe e përcaktimit 

Kushtetuta e Republikës së Maqedonisë e garanton lirinë e 

bindjeve, ndërgjegjes, të menduarit dhe shprehjen publike të të 

menduarit (neni 16, alinea 1.). Në fakt, fajala është për dy liritë, të cilat, 

për shkak të resiprocitetit të tyre, gjithnjë janë shprehur nëpërmjet një 

përcaktimi kushtetues. 

Liria e të menduarit, si liri me e vjetër e njeriut, është objekt 

garancioni në të gjitha deklaratat e lirive të njeriut dhe në një numër të 

madh të kushtetutave demokratike. Ajo është formualuar si e drejtë e 

njeriut në luftën për personalitetin e njeriut kundër injorancës zyrtare 

dhe të imponuar dhe kundër të gjitha indoktrinimeve intelektuale dhe 

morale. 

Liria e të menuarit jo vetëm që është liri themelore e njeriut dhe 

kusht themelor për eksistencën e njeriut si qenje e vetëdishme humane, 

por ajo njëkohësisht është edhe sypozim dhe kusht për të gjitha liritë dhe 

të drejtat tjera. Pa këtë liri njerëzimi shumë vështirë ose aspak nuk mund 

të arrijë në njohur progressive në asnjë fushë të shoqërisë dhe të 

krijimtarisë. Kjo gjithashtu ka të bëjë edhe me liritë e tjera politike, 

dmth. Me liritë në bazë të të cilave njeriu bëhet bartës i aktiviteteve 

shoqërore e politike. Në lirinë e mendimit mbështeten të gjitha liritë në 

arsim, shkencë në krijimtarinë e përgjithshme kulturore dhe politike. 

Paralelisht me lirinë e të menduarit, kushtetuta garanton edhe 

lirinë e përcaktimeve të njeriut. Liria e ndërgjegjes historikisht paraqitet 

në luftën kundër monopoleve religjioze, duke përfshirë këtu edhe 

monopolin në sferat morale dhe intelektuale të njeriut. Liria e 

përcaktimit do të thotë mundë e pakufizuar që njeriu të përcaktohet, pa 

presione dhe detyrime nga jashtë, se a do të pranojë një pikpamje të 

caktuar filozofike dhe ideore, morale dhe politike, pavarsisht nga 

shkaqet dhe motivet. Nëse liria e ndërgjegjes përfshin të drejtën e njeriut 

për integritet të brendshëm dhe moral dhe për të shprehur ndjenjat dhe 

pikpamjet personale në pajtim me atë integritet, atëherë liria e 

përcaktimit, si shprehje më e gjerë dhe më bashkohore i lirisë së 

ndërgjegjes, ka kuptimin e së drejtës së mendimit dhe veprës së vet , të 

60


fjalëve dhe të sjelljeve,- e drejtë e uniteit moral dhe të integritetit të 

përsonalitetit të njeriut. 55 

Çdo shtet, kjo vlen edhe për Republikën e Maqedonisë, nëse 

dëshiron sinqerisht të hyjë në strukturat e sigurisë evroatlantike, duhet të 

pranojë disa ndryshime edhe në kushtetutën e sotme, në drejtim të 

ndërtimit të stabilitetit afatgjat të brendshëm. 

Probleme të përkufizimit të politikës 

Varësisht nga baza nisëse, eksistojnë shumë përkufizime për 

politikën. Nga këto qasje rrjedhë edhe përkufizimi apo edhe definicioni 

nga autor të ndryshëm thuhet se: “Politika përfshin tërësinë e atyre 

proceseve, raporteve dhe institucionev në të cilat realizohet rregullimi i 

ndërgjegjshëm i situatave dhe interesave konfliktuoze dhe në të cilat 

vendoset për gjërat e përbashkëta dhe aktivitetet jetësore të një 

bashkësie të përgjithshme shoqërore”. 56 

Përcaktimi konceptual i kategorisë së poltikës 

Nëse i bëjmë një pasqyrim të përgjithshëm shkencor pikpamjeve 

për politikën, do të konkludonim se eksiston një laramani e madhe në të 

kuptuarit e këtij koncepti. Mendimet shpesh shprehen me pikpamje 

ideore të prgjithsme. Mund të thuhet se është shumë vështirë, por edhe 

me përgjegjësi, për t’iu rrekur një sitematizimi kritik e njëkohësisht 

shkëncor të këtyre pikpamjeve. Pikpamjet janë përdorur në mënyra të 

ndryshme, por edhe janë keqpërdorur, sipas nevojave praktike politike. 

Marrë në përgjithësi, zhvillimi i deritashëm i mendimit politik tregon se 

është shumë vështor të gjendet një kriter përlatës në bazë të të cilit do të 

bëhej një sitematizim i pikpamjeve për politikën. 57 

Politika dhe përmbajtja e saj 58 

Tanimë është bërë shprehi që gjatë përcaktimit të etimologjisë së 

fjalëve të niset nga shpejgimi i fjalëve greke. Fjalët politicos, politis 

55 

Shih, Kushtetutën e RM, Gazeta zyrtare e RM, Shkup,1991 

56 Mirjana Najçevska, Shteti juridik, faqe 43-44, List, Shkup,1995 

57 

Shih, Glen Tinder, Mendimi politik, Tiranë, 1993 

58 Shih, Stevan Gaber, Politika dhe Shkenca politike, faqe 7-10, Nasha kniga, 

Shkup,1975 

61


kryesisht kanë të bëjnë me punë publike, me gjëra që lidhen me shtetin. 

Por, gjatë përcaktimit se çështë shtetrore dhe jashtë shtetit, autorë të 

ndryshëm i marrin parasysh përmajtjet që vijojnë të politikës: 

- Qëllimet dhe detyrat e shtetit, me çrast, sipas disa autorëve do 

të shtereshte ideja për politikën. Por, kjo është mjaftë larg nga proceset 

në të cilat zhvillohet politika, 

- Metodat dhe mjetet politike për mbrojtjen e interesave të dikujt. 

Por, menjëherë mund të shihet se ka dallim të madh ndërmjet qëllimeve 

dhe detyrave dhe metodave dhe mjeteve për realizimin e këtyre 

qëllimeve apo detyrave. Si duket, këtu ka shumë derdhje të paqart; nuk 

ka ide të plotë në lidhje me esencën e politikës. 

- Pjesmarrje në punët e shtetit. Pjesmarrja nuk e përcakton aq sa 

duhet funkcionin të atij që merrë pjesë në punët shtetrore. Pjesmarja 

mund të jetë profesionale, joprofesionale dhe rutinore. 

- Të orjentuarit, shfrytëzuarit dhe përvetësuarit e pushtetit në një 

soqëri, në interes të një bashkësie shtetrore. 

Përcaktimet e përgjithshme të përmbajtjes së konceptit politikë 

janë: 

- Politika si formë e luftës për pushtet, 

- Politika si unitet integrues i shumë faktorëve. 59 

Politika si formë e luftës për pushtet 

Përcaktimi më i shpeshtë i politikës është ai që këmbëngulë në 

lidhjet e politikës me luftën për pushtet. Sipas këtij përcaktimi, politika 

shfaqet si institucion konkret historik lidhur me situatat nëpër të cilat 

koalon pushteti. Në instancë të fundit, ky përcaktim i politikës, 

kryesisht, lidhet me luftën për të vepruar dhe për të pasur pozita në shtet. 

Sipas disa autorëve, ky përcaktim i politikës (si formë e luftës 

për pushtet) paraqet të ashtuquajturin përkufizim negativ. Negativ në atë 

aspekt, që vendi i politikës në mekanizmat e shtetit, të pushtetit, të luftës 

për pushtet e tjera, është i dorës së dytë, i përzjerë, i kushtëzuar në raport 

me realizimin e disa qëllimeve të ardhshme, jashtë përditshmërisë 

politike. 60 

59 

Shih, Stevan Gaber, Politika dhe Shkenca politike, faqe 7-10, 

Nasha kniga, Shkup, 1975 

60 

Ibidem, faqe,19-23 

62


Politika si unitet integrues i shumë faktorëve 

Për politikën në mënyrë të popullarizuar thuhet se “ajo i shpreh 

qëllimet dhe detyrat të zbatuara nga klasat shoqërore në luftën e tyre për 

interesat e tyre; ajo i shpreh metodat dhe mjetet me ndihmën e të cilave 

këto interesa ruhen dhe mbrohen. 61 

Në kompleksin e aspekteve të ndryshme me të cilat përpiqet të 

përcaktohet politika, gjatë zhvilimit historik të mendimit politik, mund 

të veçohen këto aspekte më të cilat është shpjeguar politika: Aspektet 

morale-religjioze, aspektet rasionale-ekonomike, aspektet formalelogjike, 

aspektet teorike etj. 

Në jetën praktike haste edhe një mendim i veçantë për politikën. 

Ai është motivuar nga një komponentë më e gjerë massive për kuptimin 

e kategorisë së politikës (si shprehje e participimit në realizimin e 

politikës). Mund të bëhet fjalë për të ashtuquajturin aspect demokratik 

në përcaktimin e konceptit të politikës në përmasa të gjera, por ai është i 

papërshtatshëm si bazë në të cilën do të ndërtohej koncepti shkencor për 

kategorinë e politikës. Në të përzihet kategoria me bartësin e saj 

subjektiv. Në pikpamjen klasike-politike, një mendim i tillë lidhet me 

sistemin pluralsit shumëpartiak. 62 

1.5. Ballansimi politik 

Gjersa në politikën dhe mardhënjet botrore sundonte kryesisht 

lufta e ftohtë, pothuesjse të gjitha problemet dhe konfliktet shiheshin 

nën prizmin e interesave të dy superfuqive. Takimet në nivele të larta 

kishin gjithnjë rëndësi të madhe , me çka priteshin, ose 

paralajmëroheshin kordinatat e mëtejshme të politikës botrore ndërmjet 

dy blloqeve dhe udheqësve të tyre. Situata e tashme në mardhënjet 

ndërkombëtare e ka ndryshuar rrënjësisht, prandaj edhe bisedat ndërmjet 

Bill Klintonit dhe Boris Jelcinit, apo edhe takimet në Vashington apo në 

Moskë nga pasëardhësit e tyre më vonë, nuk do të paraqesin ndonjë 

senzacion të madh apo spektakël politik. 

Edhe përkundër mospajtimeve për barazinë dhe pavarsinë e 

SHBA dhe Rusisë, nga pala ruse është përkrahur iniciativa që pesë 

forcat bërthamore në botë të nënshkruajnë një marrëveshje të re për 

61 

Ibidem, faqe 25-26 

62 

Ibidem 

63


çarmatimin bërthamor dhe për ndalimin e provave bërthamore, si dhe 

pakësimin e mëtejshëm të armëve strategjike amerikane dhe ruse. Në 

takimin Klinton – Jelcin në Samitin e Uashingtonit, në shtator të vitit 

1994, u përkrahën vlerësimet se është arritur shumë në konkretizimin e 

aktiviteteve të përmendura më lartë dhe se ato duhet të rriten në interes 

të së ardhmes dhe paqes në botë. Në këtë takim në nivel të lartë në 

Uashington, Rusia për herë të parë ngiti zërin lartë se kujdes i saj 

parësor është sigurimi i paqes dhe rendit në ish republikat sovjetike dhe 

te fqinjtë e saj. Gjithashtu, në kuadër të temave kryesore gjendet edhe 

përparimi i reformave në Rusi dhe zvogëlimi i arsenalit bërthamor të të 

dy vendeve, me çrast Klintoni kërkoi nga parlamenti rus të ratifikojë 

Marrëveshjen e reduktimit të mëtejshëm të armëve strategjike 

bërthamore STARTt-2 . 63 

Pothuejse në të gjitha takimet në nivel të lartë të superfuqive, në 

kuadër të temave politike, siç transmetojnë mjetet e informimit, nuk 

lehet anash Gadishulli Ballkanik, ndërsa me të edhe vatrat e krizës dhe 

të luftës, me thirrje për kompromis, që do të ishte në të mirë të paqes, 

sigurisë dhe bashkëpunimit të gjithanshëm ndërmjet vendeve dhe 

popujve të rajonit, dhe jo vetëm ndërmjet vendeve fqinje. 

1. 6. Politika dhe etika si faktor për krijimin e 

rrethanave të (mos)tolerimit 

Sfera e politikës dhe e sigurisë pa dyshim se janë segmente të 

pandara, apo segmente të lidhura ngusht njëra me tjetrën, që paraqesin 

edhe një pasqyrë më të qart për sigurinë edhe nga këndi politik. Disa 

pikpamje fenomenin e politikës e fusin në sferën e komunikimit 

ndërnjerëzor, ndërsa në lidhje me këtë, duke theksuar komunikimin në 

mardhënjet politike, politikën e shpjegojnë së bashku me mjetet e tjera 

të komunikimit, siç janë për shembull, gjuha, shtypi, mediumet massive, 

reklamat etj. 

Mjetet e informimit ndihmojnë në mënyrë me efektive të 

realizohet politika e orgnizuar massive, por ato nuk mund të barazohen 

me përmbajtjen e politikës. Mjetet e komunikimit, me infomimin e vet 

të arsyedhëm dhe të parsyeshëm apo të mëngët, mudn të ndikojnë 

63 

Shih, Slobodan Dimishkovski, Lufta, ushtria dhe politika, faqe 281-318 

Globus, Shkup, 1994 

64


pozitivisht dhe negativisht ndaj cilësisë dhe tempos në realizimin e një 

politike. Por ata nuk mund ta krijojnë politikën, nëse ajo nuk është 

nevojë potenciale e njeriut dhe interes historik i njerëzve. 

Shpjegimi i politikës në kuptimin e anticipimit humanitar, ashtu 

si shpjegimet e tjera të ngjajshme të kësaj kategorie, është largë 

shpejgimit të vërtetë të një varg situatash nëpër të cilat realizohet 

politika e vërtetë e jetës shoqërore. Këto situata, siç na mëson historia, 

tërhejqin në vetvete edhe një terminologji të caktuar. Pasi shënojnë edhe 

konstelacione konkrete istorike të politikës dhe jetës politike, brenda në 

shoqërinë e polarizuar klasore, në kuptimin ideor, shpiejnë edhe në 

modifikime dhe devijime të ndryshme në mendimin tonë për politikën. 

Praktikisht, ato shënojnë dimenzionimin konkret historik të politikës të 

lidhura me zgjidhje të shumta rutinore-teknike gjatë realizimit të saj 

nëpërmjet institucioneve përfaqësuese klasore, përkatësisht shtetërore. 

Prandaj, historia më e re e shoqërisë klasike klasore është e mbushur me 

një numër të madh kategorish, të cilat kanë marrë edhe termat e tyre të 

këtij lloji: “shtet politik”, “reprezentim politik”, “strukturë politike”, 

“pushteti politik”, “sfera politike”, “kushtetuta politike”. etj. 64 

Në praktikë nuk është vështir të tregohen lidhjet e domosdoshme 

ndërmjet moralit dhe stabilitetit në sistemin politik, por në teori nuk 

është lehtë të tregosh të gjitha kundërthënjet në raport me: ideologjinë, 

politikën dhe moralin. 

Përveç kësaj, çdo aktivitet shoqëror, veç natyrës së vetë të 

veçantë në vetvete përmban edhe përmbajtje morale dhe politike. Por, 

prania e elementeve morale dhe politike në të gjitha aktivitetet shoqërore 

të njerëzve, natyrisht, nuk do të thotë se nuk eksistojnë fusha të pavarura 

morale dhe politike dhe se ndërmejt tyre nuk ka kontakte, lidhje dhe 

ndikime të veçanta. 

Pasi, politika bëhet dhe realizohet kryesisht në përmasa të gjera, 

ngjarja politike gjithnjë mban në vetvete përfaqësim, dmth,. realizohet 

politikisht në memër të dikujt, në emër të diçkaje, të diçkaje që që 

shtrohet si “interes publik”. Por, në lidhje me anën përfaqësuese të 

politikës, në kuptimin moral për politikën dalin pasoja të rëndësishme. 

Përfaqësimi politik, në instancë të fundit, objektivisht sjellë rreziqe për 

kualicion me ata të cilët duhet ti përfaqësojë. Kjo do të thot se në 

përfaqësimin politik është sjellje potenciale jo morale. Në këtë kuptim, 

64 Stevan Gaber, Politika dhe shkenca politike, faqe 30-36, Shkup, 1975 

65


shteti, si përfaqësues më i lartë dhe më eminent i partisë në pushtet , për 

të gjithë ata që veprojnë në të, kijon kushte për jomoralitet në politikë. 

Në varshmëri nga mundësia që konkretisht të formulohet, 

politika mund të jetë jopraktike dhe praktike për zgjidhje ditore. “Ja, pra 

pse njerëzit nuk do të jenë në gjendje të masin në mënyrë konkrete 

vlerat e sajë morale. Sepse dimenzionet kohore të politikësmund të 

ndikojnë për shqyrtimin e sjelljeve politike në aspektin e moralit .” 65 

Në lidhje me problemin moral-politikë, me interes të veçantë 

është parimi i vjetër jezuit: qëllimi i arsyeton mjetet. Në politikë me 

rëndësi të jashtëzakonshme është raporti ndërmjet mjeteve dhe qëllimit, 

sepse në bazë të këtij raporti mund të krijohen kritere të ndryshme 

morale.Para së gjithash, qëllimi mund të jetë moral, por mund të jetë 

edhe amoral. Por, nga ana tjetër, edhe mjetet nëpërmjet të së cilave 

duhet të realizohet një qëllim i moraltë mund të jenë të tilla që e 

tjetërsonë anën morale nga qëllimi. Domethënë, në kuptimin moral muk 

mund të ketë mospajtim ndërmjet qëllimit dhe mjeteve të tij. 

Raporti moral-politikë ndonjëherë shtron edhe dilema të tjera. 

Kështu, për shembull, moraliteti i politikës, jo pa arsye shpesh lidhet 

me mendimin për humanizmin. Por, në raportin e kundërt, dilema sjellë 

mendimi i përfaqësuar apstrakt për humanizmin. Sepse, mjetet më të cila 

shërbehet politika mund të dallohen, por edhe në forma dhe intenzitete 

të ndryshme të ndikojnë në njerëzit që t’i konsiderojnë si johumane. Në 

këtë kuptim, shpesh ndodh që forma ushtarake e intervernimit si veprim 

të shpallet edhe si humane. (E dretjta ndërkombëtare humanitare) 

Përveç kësaj, duhet kuptuar edhe karakteristika eminente e të 

gjitha shkencave shoqërore, e cila është theksuar posaçërisht në 

shkencën e politikës. Në të gjitha këto fusha (të shkencës), nëpërmjet 

veprimit të ligjeve objektive, momenti relativ është theksuar në mënyrë 

specifike. Ky është supozim themelor për një qasje serioze 

metodologjike në këto fusha shkencore , veçanërisht në fushat e 

mardhënjeve politike. Por, nëse duam të nënvizojmë metodologjinë 

specifike, që është karakteristike për shkencat shoqërore në raport me 

ato ekzakte, kjo asesi nuk d të thotë se përpiqemi për relativizim në 

shkencat shoqërore. Veçanërisht për fushën politike është me dobi të 

kuptohet se emërimi i prezentimit programor nga ana e vet, kalon nëpër 

kundërthënje të karakterit human, ideor dhe metodologjik. E gjithë kjo i 

65 

Stevan Gaber, Politika dhe shkenca e politikes, faqe 68-80, 

Nasha Kniga Shkup, 1975 

66


jep materjes shoqëroro-politike një veçori dhe dinamikë të posaçme e 

cila respektohet në analizat e teorive të ndryshme. 66 

Përfundimisht, çështja e anës morale dhe jomorale nuk shtrohet 

vetëm në politikë (kuptohet në kuptiminmë të ngushtë të fjalës, si sferë e 

orjentimit të njerëzve) , por edhe në drejtësi, ekonomi, letërsi, art dhe 

estetikë në përgjithësi. Nuk duhet harruar se në një masë të caktuar ndaj 

anës morale në politikë, në njëfarë mënyre ndikojnë edhe elementet e 

romatizmit të pranishëm objektiv në të. Politika realisht nuk mund të 

ekzistojë nëse në një farë mase nuk frymëzohet nga romantizmi. 

Dalldisja romantike (përdhosja) lehtë mund të transformohet në 

politikë jomorale. 

Politika, filozofia dhe sociologjia 

Pa frymëzim filozofik dhe sociologjik, politika është e dënuar të 

bjerë në pragmatizëm dhe të humbë perspektivën politike. Për këtë S. 

Gaber shprehet se “Këtë veçanërisht e theksojmë sepse një qëndrim i 

dokumentuar shkencor politik është i pamundur pa koncept filozofik, 

përkatësisht teorik shkencor për raportet e vlerave njerëzore dhe pa 

krijimin e kushteve të organizuara, një sistem i tillë nuk mund të 

realizohet. Pra, kufinjtë filozofik dhe politik përcaktohen shumë 

veshtitrë. Por, nuk duhet harruar edhe diç; historia është plotë shembuj 

që tregojnë se një numër i madh regjimesh reakcionare janë mbështetur 

në apsolutizimin e një pikpamje filozofike. 67 

I padiskutueshëm është edhe rroli i sociologjisë si shkencë mbi 

shoqërinë, në hulumtimin e zhvillimeve shoqërore dhe për raportet në 

mes grupeve të caktuara, raportet në mes individëve, ndryshimet 

zhvillimore, hulumtimi i fenomeneve të caktuara në shoqëri etj. 

Padyshim se, përmes hulumtimeve shkencore nga disa degë të 

Sociologjisë 68 mund të përcaktohen edhe koncepte më të qarta për 

kuptimin që ka paqa, toleranca, zgjidhjeve paqësore të konflikteve etj. 

66 Podunavac Milan, Morfologjitë themelore të rëndësishme të interesave 

politike në shoqërinë jugosllave 

67 

Sevan Gaber, Politika dhe shkenca politike, faqe 85, Nasha Kniga, Shkup, 1975 

68 Sociologjia e familjes, sociologjia politike, e komunikimeve, sociologjia 

e moralit, e kulturës, e arsimit, sociologjisa politike, sociologjia ushtarake, 

sociologjia juridike, etj. 

67


Psikologjija politike 

Politika në jetën e njerëzve është shprehje e disa qajeve të tyre të 

vetëdishme ndaj problemeve dhe interesave të përditshme. Mënyra e 

zgjidhjes së tyre i shpreh motivet dhe kërkesat e tyre të shumta të 

formuara në praktikë. I mbështetur, në radhë të parë në ekspozimin e 

tyre material e klasor, akcioni politik merrë përcaktimin e vet nëpërmjet 

nevojës së sjelljes masive, balansimit dhe organizimit programor. 

”. . . Sjellja masive e njerëzve është si rezultat i njohurive të tyre 

për interesat dhe nevojat e përgjithshme dhe historike. Por, pasi interesat 

dhe nevojat dalin nga nga kushtet e ekzistencës konkrete materiale dhe 

shpirtërore, të cilat për të gjithë njerëzit nuk mund të jenë të njëjta, 

kundërthënjet socilae-politike janë bazë evidente për konflitktet e tyre 

politike.” 69 

Rruga e sjelljes indivividuale në atë të vetëdijshme kolektive dhe 

masive nuk është krejtësisht e drejtë. Pozicioni social, në masa relative 

mendimet e formuara publike, ndarjet politike, paragjykimet, kriteret 

dhe masat e sjelljes së grupeve, shtresave klasore- paraqesin bazën e 

sigurtë në të cilën subjektet i ballancojnë interesat dhe nevojat e tyre. 

Të gjitha këto gjendje relative janë me rëndësi të 

jashtëzakonshme për psikologjinë politike. Për shkak të objektivizimit të 

tyre relativ, ekziston mundësia që nëpërmjet metodave dhe teknikave të 

shkencës bashkohore të mund të njohen në përgjithësi. Nëse nëpërmejt 

një studimi përmbledhës shfrytëzohen rezultatet e asaj teknike 

(hulumtimet e mendimit publik, anketat, intervistat, shkalla e sjelljes 

etj.) të bëjnë që praktika politike të fitojë një pasqyrë më reale për 

psikologjnë politike të masave. 70 

Shkencat politike 

Sipa lëndës së saj, shkencat politike hulumtojnë lëmi 

fundamentale të cilat kanë peshë në organizimin e shoqërisë, hulumtojnë 

strukturat e sistemit politik, nga sfera politike, me përfshirjen e dukurive 

shoqërore në to, të cilat kanë të bëjnë me disa probleme kyçe siç janë: 

69 

Podunavac Milan, Morfologjitë themelore të rëndësishme të interesave 

politike në shoqërinë jugosllave 

70 

Sevan Gaber, Politika dhe shkenca politike, faqe 46-50, 

Nasha Kniga, Shkup, 1975 (Studimi psikologjik i sjelljes në grupe, Beograd, 1978) 

68


kush e organizon shoqërinë, si dhe kush udhëheq me shoqërinë dhe si 

janë ndërtuar raportet në mes individit dhe bashkësisë apo shoqërisë. 

Nëse hulumtohen raportet e individit me shoqërinë, veprimit të 

forcave të llojllojshme politike, diferencimi dhe promovimi i vlerave të 

përbashkëta për ndërtimin e një shoqërie stabile, pa dyshim se edhe në 

këto hulumtime toleranca do të paraqetit si faktor në identifikimin e 

vlerarave dhe limiteve të caktuara për identifikimin edhe të jo vlerave. 71 

Ajo, në fakt është aspekti i vërtetë i përpjekjes të shkencave politike që 

të arrijnë qëllimet të cilat i kanë proklamuar në njohjen e fenomeneve të 

ndryshme dhe atyre politike, për funksionimin apo organizimin e 

shoqërisë. 72 

1.7. Faktorët e aktivitetit politik 73 

Nëse hulumtohen raportet e individit me shoqërinë, veprimit të 

forcave të llojllojshme politike, ndryshimi i raporteve në shoqëri duke e 

përfshirë edhe rrolin e politikës, pa dyshim se edhe në këto hulumtime 

faktorët e aktivitetit politik do të paraqeten si faktor në identifikimin e 

vlerarave dhe limiteve të caktuara organizative. 

Aktiviteti politikë përcaktohet nga një varg faktorësh. Ato mund 

ti identifikojmë si: faktori- njeri, faktori- qëllim, faktori- organizim, 

faktori-natyra e problemit politik, faktori-mjete. Shpejgimi i raportit të 

faktorëve relevant për aktivitetin politik, në kontekst të konfliktit politik, 

dhe me këtë edhe të raporteve të forcave, paraqet njërin nga problemet 

më qënësor të teorisë dhe praktikës politike dhe në këtë kuptim i 

kushtohet kujdes i veçantë. 

Faktori njeri është përbërje kryesore e aktivitetit politik. Me 

profilin e vet psikologjik, kulturor, intelektual dhe moral, njeriu është 

përcaktuesi i vërtetetë i politikës, i tajtuar si qëndrim aktiv ndaj realitetit 

që na rrethon.Prandaj duke e aktualizuar këtë faktor, në fakt flasim për 

71 Sevan Gaber, Politika dhe shkenca politike, faqe 101-103, 

Nasha Kniga, Shkup, 1975 

72 

Marrë nga Ali Dida, Fillet e Sociologjisë, faqe 278, Univerziteti i Tetovës, Tetovë, 1997. Erik Vajl, 

Filozofia politike, Vepër e cituar, faqe 32 “Shkenca politike është si çdo shkencë tjetër. Për disa autorë kjo 

shkencë është një shkencë sintetike, në suazat e shkencave shoqërore. Politikologjia, shkenca mbi politikën, 

ka për detyrë harmonizimin e proceseve të ndryshme të shumta shoqërore dhe politike të njeriut dhe realitetit 

shoqëror-politik në kohën e caktuar. Politika kundron jetën e përbashkët të njerëzve, strukturën esencijale të 

shoqërisë. Prandaj, ajo në atë kuptim i takon filozofisë, por nuk është tërësi as kategori filozofike”. 

73 Shih më gjërësisht: Pande Lazaraevski, Politika dhe strategjia, 

faqe 25-37, List, Shkup, 1995 

69


etikën e tij, për suazat e motivimit dhe qëllimit, për nivelin dhe drejtimet 

e aspiratave personale, për prjetimin e misionit të tij politik dhe për 

vizionin e tij politik; për nivelin intelektual dhe kulturor që atë e bënë të 

dallohet, për nivelin dhe cilësinë intelegjensës dhe aftësisë për 

pjesëmarrje ose përshtatje dinamike ndaj situatave të krijuara; për 

temperamentin dhe aftësinë për vetëkontroll dhe për një veprimtari të 

transformuar tërësisht; për vijat karakteristike, duke përfshirë edhe 

dimenzionin e përgjegjësisë dhe aftësisë personale për të marrë 

vendime. Aftësia dhe përgjegjësia përsonale, edhepse është rradhitur në 

fund, por kurrsesi nuk është e fundit për nga rëndësia, sepse politikën 

drejtpërsëdrejti e analizojnë, e krijojnë dhe e zbatojnë njerëz konkret të 

cilët kanë motive të ndryshme dhe të cilët dallohen me nivele të 

ndryshme të diturisë, imagjinatës, mjeshtrisë, besimit dhe etikës etj. 

1.7.1 Politika dhe toleranca 

Nevoja e ndyshimeve, përkatësisht rregullimit dhe çregullimit të 

disa aspekteve të jetës shoqërore, projektohet publikisht si çështje 

politike dhe paraqet hyrje në tolerancën politike, si faktor për ruajtjen e 

paqes dhe sigurisë. Pastaj, paralajmërimin për kundërthënjen aktive të 

interesave, qëllimeve dhe pikëpamjeve në lidhje me çështjen konkrete 

politike ndërmjet subjekteve politike të cilat kanë forcë respektive, e 

cilësojmë si problem politik. 

Interesat, vlerat, forca, pushteti, autoriteti, procesi politik dhe 

ambienti politik- e bëjnë realitetin e sferës politike, njohja dhe të 

kuptuarit e të cilit është vendimtare për validitetin e politikës që krijohet 

dhe që bëhet. Toleranca politike është themeluar në mënyrë interesante, 

gjë që bënë të qartë se kur kemi parasysh se paqeja dhe siguria janë 

dukuri dhe procese shoqërore në të cilat palët e prezentuara, nëpërmjet 

manifestimeve të ndryshme, do të mbrojnë interesa të caktuara, 

përkatësisht do të arrijnë qëllime të caktuara, ndër palë nuk mund të 

ketë humbës. 

Toleranca politike zbatohet në jetë nëpërmjet realizimit të 

akcioneve të parapara, përkatësisht me reagimin e moderuar ndaj 

zhvillimeve momentale, duke pasur parasysh rëndësinë e paqes dhe 

sigurisë. Toleranca politike është dukuri politike në të cilën vjenë 

shprehet politika si mjeshtri, përkatësisht si aftësi dhe shkathtësi reale e 

70


një aktori konkret politik që të përfitojë maksimalisht nga ajo që 

rrethanat objektive e ofrojnë. 74 

Pozicionimi i subjektit politik për tolerancë, përkatësisht për 

tolerancë politike, nënkupton përgatitje paraprake, përkatësisht 

mobilizimin e subjektit politik, si dhe animimin, motivimin dhe 

pengimin e të gjithë bartësve të angazhmanit të opservuar politik 

(funkcionarët, aktivistët, simpatizantët). Qëllimi i studimeve të politikës 

bashkohore dhe të tolerancës politike, ndër të tjera qëndron në sigurimin 

e përgatitjeve përgatëse të subjektit politik; që ata të orjentohen, të 

organizohen dhe të zbatohen në atë mënyrë që të sigurohet efikasitet për 

arritjen e atyre qëllimeve, Toleranca në politikë do të arrihet nëse ajo 

është demokratike dhe humane, nëse në të reflektohen interesat e 

qytetarëve, nëse të të udhequrit e shtetit arrihet dhe realizohet me 

konkuurencë reale brenda një gupacioni të caktuar politik dhe me 

oraganizim tjetër politik. Por, edhe në këtë rast duhet të plotësohen të 

gjitha rregullat e respektimit të ligjeve nga ana e individëve dhe partive 

politike, e ligjeve që shpien në harmonizimin e përhershëm ndërmjet 

lirive dhe normave individuale të jetës së përbashkët, sepse ajo që e 

përbën shtetin juridik në kushte bashkohore, është arsyeshmëria e 

ligjeve, përmbajtja juridike që kanë ato. 75 

1. 7. 2. Shteti juridik, politika dhe toleranca 

Pasi demokracija niset nga njeriu, dhe jo vetëm nga forumet dhe 

institucionet, ajo edhe shtetin e shëndrron në njeri të objektivizuar. Në 

procesin shoqëror, demokracija mundësonë të përgjithshmen dhe të 

veçantën dhe në të shteti politik vehet si formë e veçantë e ekzistencës 

së popullit. Elementi zhvillimor demokratik është përmbajtur në 

iniciativën në rritjen graduale të qarkut të qytetarëve, të cilët, në këtë 

mënyrë, i mbronë shteti. 

Tejkalimi i kundërthënjeve ndërmjet subjektives dhe objektives 

mund të paraqitet si objekt i një emacipimi të ardhshëm. Por, asnjë 

sistem nuk shpërndahet gjersa të mos i shfrytëzojë supozimet e 

ekzistencës së vet dhe gjersa nuk i çonë deri në fund kundërthënjet e 

74 Vladimir Vujçiq, Toleranca politike, faqe 39-52, Defemi, Zagreb 1993 

75 

Pande Lazarevski, Politika dhe strategjia, List, Shkup, 1995 

71


veta. Së këndejmi, nuk mund të bëhet fjalë për fillimin e ndonjë lloji 

tjetër të emacipimit gjersa nuk përfundon emacipimi politik. 

Pikërisht përfundimi i emacipimit politik nënkupton vendosjen e 

shtetit i cili nuk mund të apstrahohet nga dallimet e individëve, që nuk 

do të thotë se këta individë, pjesëtarë të tij, të apstrahohen nga këto 

dalime. Shteti duhet të i ndërpret dallimet e pakuptimta ndërmjet 

njerëzve në kuptimin që këto dallime të mos kenë ndikim ndaj 

ekzistimit të tyre në sferën e përgjithshme. Vetëm në këtë mënyrë shteti 

mund të ndërtohet si i përgjithshëm, pavarsisht nga elementet e 

posaçme. Në kontekstin e përkryerjes së emacipimit politik çështja e 

bazës legjitimuese të pushtetit Sovran zëvendësohet me çështjen 

thelbësore për vendosjen e sovranitetit, përkatësisë për mudësinë e 

automatizimit të tij. Në fakt, bëhet një çvendosje e dyfishtë e 

sovranitetit; tek bashkësia ndërkombëtare dhe tek individi. 76 

Së këndejmi edhe për vendet në tranzicion hapen pikëpamjet e 

emacipimit politik në procesin zhvilimor drejt demokracisë politike dhe 

shtetit juridik. 

1. 7.3. Dallimet kulturore dhe (dez) integrimi shoqëror 

Problemi i dallimeve kulturore dhe integrimi shoqëror është 

shumë aktual për shoqëritë në të cilat bëhen ndryshime epokale nga një 

sistem shoqëror në tjetrin. Përkatëisht, ndryshime që do të zgjasin shumë 

dhe të cilat janë karakteristike për shoqëritë në tranzicion, ndër të cilët 

gjendet edhe Republika e Maqedonisë. 

Dallimet kulturore, nëse shihen nga aspekti stratifikues 

(shtresor) ose nga aspekti etnik dhe racor, nuk krijojnë pluralizëm 

sistematik dhe multikulturë, dhe as që shpiejnë në padurueshmëri apo 

konflikt etnik dhe racor. Një gjë e tillë ngjanë në kushte të caktuara 

historike dhe shoqërore në të cilat kundërthënjet ekonomike, socilae dhe 

politike, si dhe qëndrimet ideologjike dhe të vlerave të grupeve etnike 

dhe racore janë keqësuar dhe kundërvënë dhe të cilat sitemi global 

shoqëror nuk mund ti zgjidhe në kohën e duhur. 

Se cilat elemente do të mbisundojnë në komunikimin kulturor 

dhe se a do të ketë mbyllje në shoqëritë e përzjera etnike- dallime 

kulturore veçori dhe elemnte dhe karakteristika të përbashkëta- varet 

76 

72 

Mirjana Najçevska, Shteti Juridik, faqe 7-25, List, Shkup, 1995


nga shumë faktorë dhe nga rrethanat historike. Kështu, në vendet ish 

socjaliste pasojë e natyrshme e lëvizjes së demokracisë, në radhë të parë, 

për ekonmi tregu dhe pluralizëm politik, ishte dukuria e theksuar e 

dallimeve kulturore, pluralizmi kulturor, si dhe dukuria e konflikteve 

sociale, politike, territoriale dhe etnike. 77 

Vetë koncepti dallime kulturore nuk do të thotë vë vetvete 

integrim kulturor dhe etnik në shoqëritë mulikulture, dhe as konflikt 

etnik dhe kulturor. Dallimet kulturore apo etnike bëhen faktorë të 

integrimit shoqëror apo të konfliktit etnik në një periudhë të caktuar 

historik dhe të kushteve të posaçme në të cilin gjendet forma konkrete e 

shoqërisë globale. 

Mostoleranca dhe ekskluziviteti kombëtar, etnik dhe 

konfencional pothuejse në mënyrë të pashmangshme paraqiten në 

steriotipet e çrregulluara dhe sugjesitv pozitiv për karakteristikat e 

kombit vetjak ose të grupit konfencional dhe të stereotipeve negative në 

prezentimin e veçorive të grupeve të tjera kombëtare, etnike dhe 

konfencionale. Në shprehjet e stereotipeve ekstrem nacionalist është 

qëndrimi “ i pamundësisë për të jetuar së bashku me grupet dhe 

bashkësitë e tjera nacionale”, i cili e përshpejton procesin e konfliktit 

ndëretnik dhe dezintegrimin shoqëror në çdo shoqëri globale. 78 

Integrimi kulturor evropjan nuk është i mundshëm pa krijimin e 

strategjisë evropjane për zgjidhjen e çështjeve të të ddrejtave të njeriut, 

të pakicave kombëtare dhe të grupeve të tjera, pa iu përmbajtur parimit 

të reciprocitetit të këtyre të drejtave dhe pa zvogëlimin e hendekut 

drastic ndërmjet të pasurve dhe të varfërve në disa vende të caktuara, 

veçanërisht te ato që gjenden në tranzicion. Në ksuhte të këtilla të 

gjallërimit të strategjisë evropjane për dallimet kulturore ndërmjet 

gupeve nacionale dhe etnike do të mund të flitet si për begatim 

shpirtëror dhe urë e mirkuptimit të ndërsjellë, tolerancë, mirëbesim dhe 

plotësim. Kultura është mënyrë e jetesës, dashuri ndaj njeriut, pa marrë 

parasysh prejardhjen e tij etnike dhe konfencionale. 79 

77 

Petre Georgievski,, Dialog, nr.9, faqe 115-122, Shkup, 1992 

78 M. Tasheva, Kombet, nacionalitetet, Nacionalizmi, Dialog, nr.1. Shkup,1992 

79 Shih: Gani Bobi, Pardoksi kulturor, Dugagjini, Pejë, 1997 

73


1.8. Çështjet ideore të zhvillimit të njeriut 

Raporti botëror për zhvillimin njerëzor i vitit 1995, i përgatitur 

nga UNDP, për këtë problematikë, ndër të tjera konstaton: “Në vitet 

1980, buxhetet u balancuan në llogari të debalancit të jetë së njeriut. 

Çfarë është domethënja e zhvillimit nëse ai bëhet në dëm të jetës së 

njerëzve?… Radhitja e indikatorëve të zhvillimit të njerëzimit hapi një 

garë të shëndoshë ndërmjet të vendeve për përmirësimin e pozitës së 

tyre. Propozimet në raportet e zhvillimit të njeriut kanë nxitur një dialog 

në përmasa botërore. Qëllimi i zhvillimit është që t’i zgjerojë të gjitha 

mundësitë njerëzore, dhe jo vetëm të ardhurat, ashtuqë konceptin e 

zhvillimit të njerëzimit e orjenton nga shoqëria e tërësishme, dhe jo 

vetëm në ekonomi. Çdo temë në modelet tradicionale të zhvillimit duhet 

të përfshihet edhe nga aspekti i përparimit të njerëzve. 80 Në këto citate 

të raporteve të Kombeve të bashkuara dhe të disa autorëve të vendeve 

perëndimore, plotësisht qartë dhe në mënyrë eksplicite janë nënvizuar 

edhe pikëpamjet për aspektet sociale të transformimit, me qëllimin e 

fundit përmirësimin e gjendjes së njërëzve të lënë pas dore etj. Pasi këto 

mendime janë shprehur në burimet për të cilat nuk mund të thuhet se 

janë të ideologjizuara (në kuptimn negativ të fjalës), ato pranohen pa 

diskutim, dmth, si vlera bashkohore humane e etike, të cilat kuptohen 

vetvetiu. 

Me gjithë këtë, koncepti i zhvillimit të njerëzimit, orjentohet jo 

vetëm në sigurimin e ekzistencës jetësore, por të sigurohen edhe shanset 

për përparimin e njerëzve në të gjitha sferat e jetës, sipas aftësive 

personale dhe rrethanave, dhe jo vetëm sipas mundësive personale 

materiale; shanse për shkollim, për aftësim professional, për punësim, 

për përsosje të përhershme, për participim, për emancipim, për 

rehabilitim etj. Këtu përfshihen edhe cilësitë e jetesës; banimi, shëndeti, 

kultura, rekreimi, mjedisi jetësor, pastaj liritë qytetare, barazia 

nacionale, barazia ndëmjet gjinive, planifikimi i familjes, pjesëmarrja në 

komunikimet ndërkombëtare etj. 

Si duket kërkesat janë kryesisht të idealizuara dhe nëse 

vazhdohet kështu do të paraqitet rreziku të formohet ideologji e vërtetë 

ose idetë të orjentohen në demagogji të vërtetë. Prandaj, këtu vijnë në 

80 

UNDP, Human Development report,1995 

74


shprehje disa drejtime të politikës, dmth, pa ndonjë programim strikt. 

Gjithashtu, këtë shtrohet edhe detyra e politikës të sigurojë shanse për 

përparimin e njeriut. Në praktikë rezultatet do të varen nga mudnësitë 

reale të vendit të caktuar dhe të periudhës së caktuar, që do të thotë: 

niveli i zhvillimit, dinamika e zhvilimit, problemet e trashëguara, 

rëndësia e problemeve të reja dhe veçënërisht nga mundësia e ngarkesës 

fiskale të të ardhurave kombëtare. 

UNDP nga Njy Jorku ka ngritur iniciativë për realizimin e 

reaportit për zhvillimin njerëzor në Republikën e Maqedonisë në vitin 

1997 nëpërmjet Programit të OKB për zhvillimin njerëzor në Evropën 

Qendrore dhe Jugore, me pjesëmarrje edhe në takimet dhe konferencat e 

planifikuara, këmbimin e raporteve nacionale me vendet e tjera të 

rajonit, bisedat për shkëmbime të përvojave, etj. Ministria e zhvillimit të 

Republikës së Maqedonisë është bartës i autorizuar i projektit për 

Maqedoni. 81 

1.8.1. Konventa evropjane për mbrojtje 

nga tortura dhe sjelljet çnjerëzore 

Shtetet anëtare të Këshilit të Evropës, nënshkruese të kësaj 

Konvente, duke pasur parasysh dispozitat e Konventës për mbrojtjen e 

të drejtave dhe lirive themelore të njeriut: 

Duke përkujtuar se sipas nenit të kësaj Konvente “ asnjë nuk 

mund ti nënshtorhet torturës dhe sjelljes çnjerëzore dhe nësnshtrimit apo 

dënimit”, 

Duke konstatuar se njerëzit të cilët llogariten si viktima të 

shkeljes se nenit 3. Mund të thirren në mekanizmin e theksuar në këtë 

Konventë: 

Të bindur se mbrojtja e personave të privuar nga liria, nga 

torturat, nga sjellja çnjerzore dhe nështrimi ose dënimi mund të 

përforcohet me mjete joligjore të karakterit preventiv, nëpërmjet 

vizitave të të burgosurve, shtetet nëshkruese u pajtuan për sa vijon: 

“Formohet komitet Evropjan për mbrojtje nga tortura dhe sjellja 

çnjerzore ose nënçmimi apo dënimi. Nëpërmjet vizitave, Komiteti i bënë 

mbikqyrje sjelljeve me personat e privuar nga liria me qëllim, nëse 

81 UNDP, Human Development report, 1997 

75


është e nevojshme, të përforcojë mbrojtjen e tyre nga tortura dhe sjlellja 

çnjerzore e nënçmimi apo dënimi”. 82 

Mostoleranca nacionale 

Përkundër proceseve progresive dhe ndryshimeve të 

përgjithshme që e karaterizojnë hapësirën e gjërë evropiane dhe që 

paraqesin bazën e bashkëpunimit, integrimit dhe lidhshmërisë, për fat të 

keq jemi dëshmitarë të mostolerancës së ndryshme ndërnacionale. 

Paraqitja e nacionalizmit destruktiv si formë e mostolerancës 

politike, paraqet frymën iracionale, mentalitetin megaloman. Parë 

objektivisht, nacionalizmi është cënim praktik dhe kontestim i 

rregullimit ekzistues shoqëror. 

Nacionalizmi destruktiv përpiqet për vënien e ekskluzivitetit 

nacional përkundër tolerancës nacionale, madhërimin e kombit të vet, 

duke nënçmuar kombet e tjera, përkundër vlerave të vërteta të historisë 

dhe kulturës të çdo populli, krijimin e pengesave të shumta që të arrihet 

lidhshmëria ndërmjet njerëzve dhe ideve, përkundër lëvizjes së lirë të 

njerëzve dhe ideve; mitologjizimi e të kaluarës historike, përkundër 

nevojave civilizuese të demitologjizimit të jetës, personalitetit dhe 

ideve; nënçmimin e çdo partikularizmi dhe separatizmi përkundër 

bashkëjetesës dhe lidhshmërisë të barabartë dhe bashkimit të të gjithë 

popujve; homogjenizim në baza nacionale, që është rrezik permanent 

për cënimin e drejtpërdrejtë dhe të tërthortë të integritetit territorial dhe 

moral të një populli dhe një kombi dhe që mund të jetë fatal për 

marrëdhëniet elementare ndërmjet njerëzve, përkundër dialogut 

permanent në baza të barabarta, si parakusht për perspektivë më të 

sigurtë dhe më të denjë. 

Përkundër nacionalizmit të arsyeshëm, nacionalizmi destruktiv 

nuk lejon zhvillim të kuptueshëm, çon drejt urrejtjes, jotolerancës, 

demagogjisë dhe propagandës doktrinare, siç tregon edhe shembulli me 

ish-Republikat jugosllave, “kur thuhet se nacionalizmi do të shkaktojë 

luftë e cila nuk do të thotë fillim i krizës vetëm në Ballkan, por edhe më 

gjërë, ndërsa politikanët e Bashkimit Evropian dhe OKB-së rinin dhe 

82 

Neni 1 i Konventës Evropjane, Strazbur, 26.11.1987, 

Shih: Këshilli i Evropës, Udhëzues i shkrutër nëpër konventën Evropjane 

për të drejtat e njeriut. 

76


mendonin se problemi do të zgjidhej në rrugë paqësore, që u tregua si 

vlersime të gabuara”. 83 

Ngjarjet aktuale sociale, ekonomike dhe politike e plotësojnë 

përmbajtjen konkrete të glorifikimit të qenies kombëtare, me ç‘rast 

bërthama racionale e nacionalizmit shpërthen me emocione të fuqishme 

të mostolerancës dhe mosdurimit ndaj të tjerëve, ndërsa me këtë 

realizohet mosshpresa dhe pasiguria nëpërmjet krijimit të ilozioneve për 

siguri dhe qëndrueshmëri në kombin e glorifikuar. Prandajë tensionet e 

pranishme ndërnacionale shumë lehtë mund të shpërthenjnë në 

konfrontim të drejtpërdrejtë, me çka në fakt krijohen kushte për tu 

dëshmuar “nacionalizmi dhe drejtësia e veprimeve të cilat bëhen në 

emër të tij.” Në jetën shoqërore e politike, nacionalizmi manifestohet në 

forma të ndryshme, si: shovinizëm, separatizëm, unitarizëm, iredentizëm 

etj. 

Dëmi nga mosdurimi ndërnacional shumë qartë e theksojnë 

filozofët Ruso, Herder dhe Kanti, të cilët, edhe pse të lidhur ngushtë me 

atdheun e tyre, duke theksuar karakteristikat kryesore të tij (gjuhën dhe 

traditat), nuk harrojnë që të theksojnë faktin se e tërë shoqëria është 

atdheu më i gjerë dhe më i lartë, përkatësisht se nacionalizmi, i cili nuk 

i trajton të gjithë njerëzit si të njëjtë, pa marrë parasysh forcën e tyre, 

paraqet jo vetëm mostolerancë, por edhe rrezik permanent për 

shpërthimin e konflikteve të përmasave të gjera. 

I parë nga prizmi i zhvillimeve bashkohore në mardhënjet 

ndërkombëtare, pohimin e mësipërm mund të hasim edhe në fjalën e 

kancelarit gjerman Helmut Kol, i cili, më 5 maj të vitit 1992, duke folur 

para Kombeve të bashkuara, deklaroi se nuk duhet mbyllur sytë para 

ringjalljes së nacionalizmit në stilin e shekullit të XIX në Evropën 

Lindore dhe Juglindore, i cili tregon tendenca të rrezikshme 

ekspansioniste. “Në fund të këtij shekulli nuk duhet të lejohet që 

problemet etnike dhe territoriale të zgjidhen në atë mënyrë siç u 

zgjodhën në fillim të këtij shekulli, kur pasojat qenë katastrofike”. 84 

Këtë e theksojmë aq më shumë edhe për faktin se konfliktet 

nacionale në hapsirën e ish Jugosllavisë aq tepër u keqësuan të cilat 

shkaktuan konfrontim të ashpër etnik, gjersa edhe luftë, për të cilën 

meritë më të madhe ka i ashtuquajturi nacionalizëm i ri me aspekt 

dominues emocional për integrimin e traditave të ndryshme 

83 

M. Tasheva, Kombet, nacionalitetet, Nacionalizmi, Dialog, nr.1.Shkup, 1992 

84 

Nova Makedonija, Shkup, 07.Maj 1992 

77


megalomane për dominim me dhunë, duke i shfrytëzuar potenciajalet 

shtetërore të Jugasllavisë së mbetur. 

1.8.2 Karakteristikat themelore politike 

të tranzicionit demokratik 

Nga shkencat shoqërore, posaçërisht sociologjia merret me 

studimin e tipologizmave të ndryshme të shoqërisë. Sociologët na 

mësojnë se me shoqëri nënkutojmë dimenzioin e posaçëm të realitetit që 

buron nga esenca e përgjithshme e njeriut, si tërësi e mardhënjeve që 

vëhen ndërmjet njerëzve me të cilat ata realizojnë veprimtari të caktuar. 

Politika është koncept që globalisht mund të sintetizohet në 

rregulla të përcaktuara në bashkësinë shoqërore, me ndihmën e së cilës 

një subjekt i caktuar realizon ndikimin dhe bënë operacionalizimin e 

projektit të vet programor. Gjallërimi i projektit të tillë është veprimtari 

e vetëdishme dhe e organizuar e strukturës në pushtet, më qëllim që të 

sigurojë rendin dhe rregullimin juridik në bashkësi. 85 

Në historinë e shkencave shoqërore, veçanërisht të shkencave 

politike, gjatë përcaktimit të politikës si koncept, paraqiten qëndrime të 

shumta, kundërthënës, kundërshtues, por edhe përjashtues. 86 Koncepti i 

politikës i përfshinë të gjitha format dhe llojet e akcione shoqërore të 

vetëdishme me të cilët sigurohet zgjidhja e kundërthënjeve shoqërore, 

përkatësisht e zhvillimeve shoqërore. 87 

Në bazë të kësaj që e prezentuam, shtrohet pyetja cilat gjëra janë 

politike? Përgjigjia është e thjeshtë; çdo gjë që ka lidhje me politikën. 

Para në përgjithësi, kemi të bëjmë me tërësinë e mardhënjeve më të cilat 

synohet të drejtohen aktivitetet ose të vendoset pushteti në një mjedis të 

caktuar. Ana politike, domosdo, përfshinë sferën politike. Sfera e 

politikës është tërësi, realiteti shoqëror në të cilin ekziston zona e 

veprimit të pushtetit, të forcës, por njëkohësisht paraqet edhe pushtetin 

shtetëror i cili nuk i ndalon ose vetëm merret me to në përgjithësi. 88 

Marrë në përgjithësi, me fjalën politikë nënkuptohet, në radhë të 

parë, dimenzioni i aktivitetit shoqëror, në të cilin individi social siguron 

85 

Shih më gjërësisht: Kitanovski Lazar, Ndarja e pushtetit, faqe 169-175, 

Anisko, Shkup,1996 

86 

Shih Jovan Gjorgjeviq, Parathënje e librit; Xhan Mejno, Hyrje në shkencën 

e politikës, Lidhja e shoqatave të juristëve të Jugosllavisë, Beograd, 1961 

87 

Klimoski Savo, Sistemi politik, Shkup, 1997 

88 

Kitanovski Lazo, Ndarja e pushtetit, faqe 48- 54, Aniskop,Shkup,1996 

78


identitetin e vet specifik. Identiteti gjithnjë mbështetet në përkufizime. 

Ana personale nënkupton diç tjetër dhe gjithnjë ajo e ndryshmja është e 

vetme, veçanarisht e përbashkëta. Prandaj politika është harmonizuar në 

sistemin e qëllimit dhe të mjeteve; si kompleks i përcaktimeve 

programore, drejtim dhe formë e luftës politike; raport i posaçëm 

specifik që e shpreh totalitetin e mardhënjeve shoqërore (ekonomike, 

sociale, kulturore, etj). Partitë politike në fazën e tranzicionit 

demokratik, janë element i rëndësishëm në përmbajtjen e proceseve 

politike. Pikërisht nëpër procesin politik, nëpërmjet shprehjes të anës 

politike, në fakt, shprehen edhe dimenzionet e identitetit të partive 

politike. 

Dominimi politik 

Forca politike është koncept shumëdimenzional.Me të 

nënkuptojmë sundimin e natyrës dhe sundimin e njeriut. Sundimi i 

natyrës është vetëm forcë shpirtërore. Ajo mbështetet në njohjen e 

ligjeve që sundojnë në natyrën e jashtme dhe shërbejnë që ajo të jetë e 

dobishme për njeriun. Një domethënje e këtillë është bazë për 

produktivitetin e çdo shoqërie. 

Në disa hulumtime të disa autorëve të vendeve perëndimore, 

plotësisht qartë dhe në mënyrë eksplicite janë nënvizuar edhe 

pikëpamjet për aspektet e forcës politike se është forcë sociale 

koncentruar te shteti. Ajo involvon sundimin ndaj njerëzve dhe synon të 

ndikojë në sjelljen e pushtetit shtetëror. Bartësit e forcës politike shpesh 

janë detyruar të nxisin reagime racionale dhe emocionale tek të 

nënshtruarit dhe t’i nxisin, drejtpërdrejtë ose tërthorazi, t’i ndjekin 

urdhërat e qeveritarëve. Nëse nuk mund ta bëjë një gjë të tillë, sunduesi 

duhet të përdorë forcën, ndërsa në instancë të fundit t’i likuidojë të 

nënshtruarit. 89 

Instrument i dytë i rëndësishëm është sfera e aktiviteteve 

ekonomike, që kryesisht mbetet jashtë zonës së shtetit dhe intervenimit 

administrative. Shteti politik liberal e thekson themelin e vet në 

kufizimet materiale. 90 

Së këndejmi, edhe forca e shoqërisë qytetare (prona, familja, e 

drejta e kontraktuar, momentet e ngjyrave etnike dhe politike etj.) 

89 

Frank Neuman, Shteti demokratik dhe autokratik, Naprjed, Zagreb, 1974 

90 

Savo Klimoski, Sistemi Politik, Shkup,1997 

79


gjithsesi paraqitet si instrument i rëndësishëm i kufizimit, kontrrollit 

dhe zbutjes së pushtetit politik (veçanërisht në zonën më të fortë, në 

sferën e aparateve represiv shtetror). Funkcioni mbrojtës i shoqërisë 

qytetare mund të prezentohet ashtu siç ka treguar Hegeli, si një sistem i 

kufizimeve kontrukcionaletë atij pushteti. Ky sistem i organizimit 

politik të shtetit është vetëm “pozitë e shpërnfarë e shoqërisë qytetare 

pas së cilës qëndron sistemi i ndërlikuar glomaz i fortifikimit të kësaj 

shoqërie.” 91 

Mund të konstatohet se demokracia nuk është vetëm zbatim i 

ligjit të shumicës, por në të njëjtën masë edhe respektim i pakicës. 

Gjithashtu demokracia është e pakuptueshme pa parlament, pa sindikata, 

pa parti politike dhe forma të tjera dhe shoqata të iniciativave dhe 

akcioneve qytetare. 92 

1.8.3. Ndryshimet e politikës prej 

konfrontimit në akomodim 

Edhepse ndryshimet shoqërore kanë shumë gjëra të përbashkëta 

me ndryshimet në natyrë, por prapëseprap i kanë karakteristikat e tyre. 

Kështu për shembull, braktisja e rregullimit komunist në vendet e 

Evropës juglindore dhe kalimi në rregullimin kapitalist, do të thotë 

ndryshim i bazave të politikës, duke kaluar në një sistem shoqëror i cili 

deri dje konsiderohej si armik. Në këtë kuptim, shtrohet pyetja e 

thjeshtë; cilët janë ato ligjshmëri që i shkaktojnë këto ndryshime? 

Duke marrë parasysh se ndryshimet e politikës nga konfrontimi 

në përshtatje paraqesin process të konverzionit, dallojmë tre nivele që 

kontribuojnë për këtë konverzion, dhe ato janë: 

1. Udheqja e lartë politike, 

2. elita, 

3. masat e gjera popullore. 

Kur ndryshimet “diktohen” nga lartë, kjo do të thotë se pushteti 

është i centralizuar në piramidën shtetrore. Ndërsa kur shkaqet për 

91 

Franc Neuman, Shteti demokratik dhe autokratik, Naprjed, Zagreb, 1974 

92 

Blagoja Brajanovski, Parlamentarizmi modelet dhe përvojat, 

faqe 94-103, Misla, Shkup,1994 

80


ndryshime politike është elita, në praktikë mund të paraqiten shumë 

modalitete. 93 

Sot pothuejse të gjitha takimet të udheqësve shtetëror evropjan të 

vendeve relevante propagandojnë aktivitete të moderimit sepse neve sot 

jetojmë më shumë në tranzicion se sa në transformim të vërtetë. Këto dy 

gjëra duhet të mendohen mirë. 

Ndërsa tani prej vitit 1994 e këndej çdo shtet që sinqerisht 

përpiqet të hyjë në NATO ose në BE, duhet t’i evropjanizojë ligjet dhe 

aktet e veta, domethënë kushtetutën dhe sovranitetin e vet t’ia përshtasë 

nevojave të tërësisë evropjane, pjesë e së cilës dëshiron të bëhet. Këtë e 

bëjnë edhe të gjitha shtetet në rajonin ballkanik të cilat nuk përpiqen të 

evropizohen me metoda politike ballkanike. Në shtetet demokratike 

sundon demokracia sovrane, ndërsa ajo nuk mund të varet nga ndonjë 

disponim momental, aq më pak nga disponimi dhe konceptet e 

politikanëve të caktuar, pa marrë parasysh këmbënguljen e tyre për të 

vepruar ndryshe. 

Rruga për në NATO dhe integrimin evropjan shkonë nëprmjet 

itegrimeve rajonale dhe stabilizimit të mbrendshëm të shteteve kandidat. 

Janë të qarta analizat se vendet e rajonit nuk mund të kërkojnë nga 

vendet e Evropës asgjë nga ajo që ata nuk mund t’i japin njëri tjetrit. Kjo 

rrugë e vetme është e gjatë, ndërsa kërkon edhe shumë mirëkuptim. Për 

fat të keq, jo fort rralë disa subjekte politike të këtyre hapsirave sillen 

sikur më tepër e dëshirojnë izolimin se varshmërinë integruese, që gjithë 

se si është në dëm të tyre. 

Në periudhën tranzicionale si më qënësore janë veçuar radhitja 

dhe ndikimi që kanë subjektet politike me shenja kombëtare. Në këtë 

kontekst është edhe orjentimi kah ndikimet e jashtme. Me përgatitjen e 

analizës, veçanërisht të faktorit ndërkombëtar, lehtë mund të gjendet një 

balanc politik sipas të cilit do të ishte i mundshëm stabiliteti i rajonit. 

Adaptimi i ligjeve shtetërore me Konventat ndërkombëtare që 

prekin sferën e të drejtave dhe lirive të njeriut, është praktikë e shume 

shteteve në botë. Ligji i ri për urrejtje racore në Australinë 

multikulturore parasheh dënim me burg për nxitjen e urrejtjes dhe 

dhunës racore, shkaktimin e ndarjes në spektrin politik dhe intelektual të 

shoqërisë australiane, si dhe huti në në kuadër të vetë bashkësisë etnike. 

93 

Domestics Dynamics of Change from Confrontation 

to acommadation polices, Research Monograpf 

no.38 Princetion Univerzity,1973 

81


Rëndësia dhe pasojat e miratimit të tij janë edhe më të medha sepse, 

parë historikisht, politika australiane e emigrimit deri në vitin 1973 

bazohej në platformë raciste, embargove dhe restrikcioneve, ndërsa parë 

realisht, edhe sot padrejtësia dhe dikriminimi emigrues ende eksistojnë 

edhepse përkrahet multikultura. 

Për anën reale të problemeve të trashëguara në vendet 

ballkanike, Ivan Toshevski konsideron se: “Në politikë asnjëherë nuk 

duhet pasur iluzion, pra edhe në pikëpamjen e kufijëve, në kuptimin se 

ata janë vënë njëherë e përgjithmonë. E dimë nga historia se kufinjtë 

kanë ndryshuar shpesh, se eksistonë një parim sipas të cilit kufinjtë 

ndryshojnë lehtë me forcë dhe se një gjë e këtillë në njëfarë mënyre 

arsyetohet, prandaj në deklaratat e këtilla, padyshim në radhë të parë, 

duhet të shohim interesin e ndonjë force për ndryshimin e kufinjëve, 

ndërsa nga ana tjetër duhet të shohim se si është gjendja jonë reale, dhe 

se a është dëshira e tyre vetëm dëshirë ose mund të bëhet edhe element i 

procesit të ndryshimit të kufinjëve. 94 

Pastaj për ballafaqimin me realitetin e problemeve të 

trashëguara, L. Peroviq në intervistën për Pulsin, ndër të tjera, shpjegon 

se: “S’ka dyshim se, nga perspektiva e luftës, është mjerimi social, 

shuarja e shkencës dhe kulturës, zvogëlimi i rëndësisë së lirisë; nga 

perspektiva e egërsisë dhe dhunës- periudha që mbetet prapa nesh fillon 

të na duket e artë. Por, gjithsesi shtrohet pyetja- çfarë i la ajo periudhë 

gjysëm shekullore kohës së sotme, cilat janë qelizat e realitetit të 

padurueshëm të futura në të.” 95 

1.8.4. Mediumet dhe politika 

Problematika e tolerancës është shënuar edhe në sferën e 

informimit. Në kët pjesë më tepër do të shërbehemi me mendimet e 

Rajner Gajsler (Rainer Geisler) (1973) i cili shënon dy lloje 

manipulimesh, të cilat nuk duhet të kuptohen si të kundërt: a) elemente 

të caktuara, përkatësisht një klasë, i pushtojnë mediumet massive, b) me 

ndihmën e mekanizmave tregtare-ekonomike zhvillohet kulturë massive 

apolitike. Pastaj Gajsler i thekson edhe pesë lloje të përmbajtjeve 

manevruese: 

94 

Puls, Intervju, Ivan Toshevski, Shkup,12 nëntor, 1993 

95 

Puls, Intervju, Latinka Peroviq, 14 janar, 1994, Shkup 

82


1. Përmbajtjet integruese, pa kritikë të gjendjeve eksistuese 

shoqërore dhe politike; 

2. Izolimin e fateve individuale nga suazat e dhëna shoqërore; 

3. Informata relevante politike është nga sasija e parëndësishme 

në krahasim me përmbajtjet argëtuese; 

4. Kufinjtë ndërmjet informatës dhe argëtimit fshihen; 

5. Depolitizimi cilësor i informative pa lidhshmëri të 

hollësishme. 

Në pikpamjen e ndikimeve manipulative stabilizuese të sistemit, 

Gajsler theksonë zvogëlimin e diskutimeve në kuadër të grupeve 

primare, mosinteresimin për çështjet politike, dobësimin e aftësisë për 

reflekse kritike, përmirësimin e mardhënjeve eksistuese, si dhe 

mugesën e mundësisë për të depërtuar në tendencat shpjeguese përballë 

masës së argëtimit, reklamës dhe politikës së depolitizuar. 96 

Në disa hulumtime të disa autorëve të vendeve perëndimore, në 

mënyrë eksplicite janë nënvizuar edhe pikëpamjet për aspektet e 

informimit Herbert Markuze (Herbert Markuse) vë në dukje rëndësinë 

qendrore të mediumeve masive për manipulim me nevojat, përkatësisht 

me krijimin e dridhjeve represive. Markuze, në vitin 1970, shkruan: 

“Mosfunkcionimi i Televizionit dhe mediumeve të ngjajshme bëjnë të 

mundshme arritjen e asaj që kundërthënjet eminente të sistemit nuk 

munden, dhe kjo është rënja e sistemit.” Veprimi politik nuk është 

vetëm veprim për zbatim, por edhe çështje e inskenimit nga aspekti i 

aktivitetit të mediumeve. 

Mandej sociologu italian Vilfredo Pareto 97 (1962) e mbronte 

tezën se zhvillimi i demokracisë është lidhur me zvogëlimin e zbatimit 

të manifetsuar të dhunës, ndërsa njëkohësishtë vijonë shfrytëzimi sa më 

intenziv i teknikave manipuluese të pushtetarëve. Sipas terminologjisë 

së politikologut italian Gaetano Moska 98 , çdo elitë politike i nevoitet 

“formulë politike”, si ideologji e legjtimimit të sundimit. Vendimet 

politike nuk duhet të respektohen për shkak të frikës nga sankcionet 

negative, por për shkak të bindjeve se janë të drejta. Pasi mediumet 

96 

Shih më tepër: Mihajl Kunçik-Astrid Cupfel, Hyrje 

në shkencën e publicistikës dhe komunikimit, faqe 66, 

Shkup,1998 

97 Shih më tepër: Mihajl Kunçik-Astrid Cupfel, Hyrje 

në shkencën e publicistikës dhe komunikimit, faqe 68 

97 Ibidem 

83


masive janë një nga “producentët më të rëndësishëm të ideologjisë” të 

shoqërisë bashkohore, ata në këtë kontekst marrinë rëndësinë e dorës së 

parë në përhapjen e informacioneve për stabilizimin e 

sistemit.Mediumet masive kanë forcë bindëse dhe janë në pozitë të 

përhapin komentet e tyre për realitetin. 

Shumë autorë janë të mendimit se mediumet masive e dëmtojnë 

demokracinë në njëfarë mase, sepse ndihmojnë pasivitetin politik të 

qytetarëve. Sipas praktikës së dëshmuar të informimit të pamjaftueshëm 

të qytetarëve për problemet politike, mund të konkludohet se mënyra se 

si mediumet masive përhapin ngjarjet politike dhe shoqërore nuk çnonë 

drejt politizimit të mosinteresimit politik, por më shumë e forcon 

“konceptin jo politik për politikën”. Ekziston politika e atyre që 

politikisht janë indifferent, e cila dallohet me sjellje konsumuese pasive 

apolitike edhe në lëmin e politikës. 

Madje ka mendime se komunikimi vendos për suksesin ose 

mosuksesin e individëve, organizatave, grupeve shoqërore dhe të tërë 

shoqërive. Ai që në luftën kundër konkurencës nuk do të ketë sukses të 

sigurojë vemendjen me ndihmën e mjeshtrisë teknikë do ta humbë lojën. 

Nga njëra anë, bëhet dramatizimi gjithënjë e më i madh i ngjarjeve, që të 

fitohen reagimet e domosdoshme të publikut, por njëkohësisht 

shkaktohet edhe mosinteresimi i opinionit për shkak të përmbajtjeve të 

tepëruara. Pasojë e “këtij infalcioni të fjalëve” është humbja e besimit të 

opinionit se pas fjalëve fshihet diç e vërtetë. Pra pasojë e këtij 

komunikimi është mosbesimi. 

Pavarsishtë se si do të vlerësohen pasojat, është fakt se politika 

gjithnjë e më shumë po shërbehet me teknika komunikimi dhe me 

mediumet masive, më qëllim që të ndikojë te opinioni. Kjo ndodhë edhe 

në formën “raportet me opinionin”. Ky koncept shënon preznetimin 

vetiak informacionet e zgjeruara të lidhura në mënyrë të vetëdishme e të 

planifikuara, të sistematizuara dhe të përfershme që lidhen me interesa, 

me të vetmin qëllim: njohjen, të kuptuarit, arritjen e simpative dhe në 

radhë të parë, fitimin e besimit të opinionit, përkatësisht te një pjesë e 

caktuar e opinionit. Gjersa disa autorë raportet me opinionin i shohin si 

formë e manipulimit dhe frikësohen nga pasojat e dhëna jofunkcionale, 

Franc Roneberger, vuri në dukje rëndësinë qendrore të raporteve me 

opinionin për demokracinë. Mardhënjet me opinionin kanë për detyrë të 

integrojnë shumë bashkësi komplekse në bazë të koncenzusit minimal, 

të sqarojnë interesa dhe qëndrime të ndryshme dhe në këtë mënyrë të 

84


ngrihet identiteti i tyre. Me këtë rast, bëhet i mundshëm eksistimi i 

interesave të ndryshme dhe respektimi i të drejtës qenësore të interesave 

të tjera. 99 

Faktin se mardhënjet politike me opinionin asesi nuk duhet të 

vlerëosen si negative, e dëshmon edhe Gjyqi kushtetues gjerman, në 

vitin 1977, kur me një vendim për punën publike të organeve shtetërore, 

lejoi dhe e shqiptoi nevojën e informimit publik. Demokraci do të thotë 

pajtim i qytetarëve me vendimin shtetor të sjellë sipas Kushtetutës. Ky 

koncenzus duhet të zbatohet në jetë. Nëse vetëm individi merrë 

informacionet për vendimet dhe çështjet kryesore, do të mund të marrë 

pjesë në mënyrë më të përgjegjëshme në krijimin e vullnetit publik. Por, 

puna e shërbimeve publike qeveritare nuk duhet të shëndrrohet në 

fushatë zgjedhore. Ky vendim nuk do të thotë se janë legjitime 

falsifikimet dhe demaskimet e vetëdijshme. 

Medijat mund të ndikojnë në momente edhe në favorizmin e 

aspekteve jotoleruese. Dhënja në opinjon momente të cilat sikur 

dëshërojnë të arsyetojnë dhunën. Me shiqimin e përmbatjeve të 

dhunëshme, sipas kësaj teze, rritet edhe gadishmëria për agresivitet. 

Gjatë ekzistimit të kushteve të caktuara specifike për një person (për 

shembull, shqetësimet emocionale) ose për situatën (ngacmimet që 

shkaktojnë agresivitet, për shembull, armët, ngjajshmëria ndërmjet 

objektit potencial të agresionit dhe të protagonistëve të dhunës), 

shkaktohet rritja e sjelljes agresive. Por, agresiviteti i shkaktuar nga 

mediumet nuk mund të dëshmohet vetëm përmes hulumtimeve të 

kryera. 

Me shkrimet dhe të pamurit e sjelljeve dhe temave 

(përmbajtjeve) tolerante që do të ndikohet në zhvillimin e personalitetit, 

mund të pritet një model i efekteve pozitive relative. Mund të shtrohen 

edhe pyetjet, prej nga kaq shumë dhunë, pse shkruhet kaq shumë për 

përmbatjet e dhunëshme etj. 

Në librin “Politika si profesion” (1919) Maks Veber e përdorë 

këtë tipologji për analizimin e punës politike dhe gazetareske. Një 

shkencëtar i etikës ndërmerr përsipër përgjegjësinë për pasojat e punës 

së vet. Nëse pasojat e veprës së krijuar me vetëdije janë të kqëia, atëherë 

për atë shkencëtar nuk është përgjegjës aktori. Konsiderohet se etika e 

vetëdijses nuk është qëndrim i nevojshëm i gazetarëve, por pasoja e 

99 Shih më tepër: Mihajl Kunçik-Astrid Cupfel, Hyrje në 

shkencën e publicistikës dhe komunikimit, faqe 69-76 

85


situatës së tyre të veçantë profesionale, përkatëisht mungesa e 

informacioneve për veprimin e tyre. Sapo gazetarët të marrin këto 

informata, menjëherë mund të veprojë me përgjegjësi etike. Sipas këtij 

argumentim, do të duhej edhe gazetarët televiziv të anketuar nga 

Komplinger dhe Fol, të shfaqin sjellje me motive të përgjegjësisë etike, 

nëse dihen pasojat e një sjelljeje konkrete. Në këtë kontekst është me 

vend vërejtja se Mulberger nuk e operacionalizoj sa duhet mirë sjelljen 

me përgjegjësi etike. Nëse informacionet nuk kursehen, në kushte të 

caktuara mund t shterren edhe burimet e informimit, ndërsa kjo do të 

thotë se trajtimi i vemendshëm i burimit të informimit është në interes të 

vetë gazetarëve. 100 

1.9.Toleranca politike si faktor i ruajtjes së paqes 

dhe të sigurisë në rrethanat ballkanike 

Dekada e fundit e shekullit të 20 do të mbetet në kujtesë në 

analet botërore si periudhë e ndryshimeve në planin global që do t’u japë 

vulë mardhënjeve ndëretnike edhe në shekullin vijues. Këto ndryshime, 

për të cilat përgatitjet gjidhsesi se kanë filluar më herët dhe me të cilat 

lidhen zhvillimet e reja në Evropë janë: 

- prishja e murit të Berlinit dhe lufta në Gji; 

- rënja e Bashkimit sovjetik, RSFJ, Çeko-Sllovakisë, 

- shpërbërja dhe fillimi i luftës në Jugosllavi, 

- shpërndarja e Paktit të Varshavës dhe në fund, 

- braktisja e socializmit si rregullim shoqëror, i cili në planin 

ideologjik ishte në luftë të përhershme me sistemin kapitalist. 

Të gjitha këto zhvillime, për një kohë të shkurtër i ndryshuan 

raportet ushtarake- gjeopolitike, që në esencë u manifestuan edhe vendet 

ballkanike. 

Përkundër shumë analizave pesimiste në fillim të viteve 

nëntëdhjetë, në lidhje me shanset e vendeve ballkanike të ulen në 

tryezën e bisedimeve, për fat të keq pas shumë traumave njerëzore, 

vrasjeve, viktimave të shumta në njerëz dhe krizave humanitare në vitin 

1995 u arrijt një përparim i vogël, veçanërisht me “Marrëveshjen e 

Dejtonit”. Më pas vazhdojnë aktivitet politike dhe diplomatike për 

ruajtjen e stabilitetit të vendeve ballkanike, (promovohej koncepti për 

100 

Shih, Mihail Kunçik-Astrit Cipfel. faqe 101– 114, Shkup, 1998 

86


demilitarizimi) 101 me rëndësi esenciale se këto aktivitete janë të 

dobishme, jo vetëm për sigurinë e rajonit, por edhe për Evropën në 

tërësi. 102 

Ashtu si çdokund, vendet ballkanike, sidomos ato që janë në 

tranzicion, vuajnë nga një numër i madh i problemeve strukturore, si 

rezultat i shpërbërjes së Jugosllavisë dhe nga statusi ende i pazgjidhur i 

Kosovës. 

Për vendet ballkanike integrimi në strulturat botërore, Evropjane 

dhe rajonale, si dhe në sistemet kolektive të sigurisë, shtrohet si kusht 

për zhvillimin si tërësi globale por edhe si përcaktim i tyre politik më i 

gjerë. Nuk është vështirë të pranohet mendimi se situata është rënduar 

edhe për shkak të gjendjes në Kosovë, e cila në vetvete është kusht për 

ruajtjen e paqes dhe stabilitetit në rajonin ballkanik. Situata e këtillë 

shkakton mendime serioze për implikime të mundshme negative në tërë 

rajonin, që do të thotë se shkallëzimi eventual i konfliktit të Kosovës në 

rajon mund të shkaktojë implikacione të shumëta negative, përkatësisht 

pasoja të përhapjes të konfliktit në tërë rajonin. Për shtetet e Ballkanit 

është me rëndësi të madhe gjetja e zgjidhjes së pranueshme ndërmjet 

udheqjes jugosllave dhe kosovare, me ndërmjetësimin e faktorit 

ndërkombëtar. Ky do të ishte çelës, të paktën sipas vlerësimeve të 

tashme, për stabilitetin dhe relaksimin të mardhënjeve ndërmjet dy 

palëve, por edhe për shtetet ballkanike në tërësi. 103 Zgjidhje e suksesshme 

e kësaj çështje do të ishte edhe një hap përpara në përpjekjet për 

integrim në Bashkimin Evropjan dhe në NATO të vendeve të Ballkanit, 

e paralelisht me këtë edhe stabilizimi i paqes në këto hapsira. 104 

Zgjerimi i NATO-s në këtë pjesë të Ballkanit do të forconte edhe 

bashkëpunimin e ndërsjellë ekonomik, politik dhe ushtarak në rajon dhe 

bashkëpunimin me vendet anëtare të Aleancës. Në këtë mënyrë do të 

krijohej një ardhmëri dhe perspektivë më e mirë për popujt e kësaj pjese 

të Evropës, me mirëkuptim dhe tolerancë më të madhe të ndërsjellë. 

Rajoni ballkanik nuk do të ishte më barrë për Evropën, por pjesë e saj 

101 (Demilitarizim –çarmatim, Militarizim: armatosje, rritje e forcave ushtarake) 

Fjalor i gjuhës së sotme shqipe, Rilindja, Prishtinë. 1981 

102 

North atlantic Assembly, Civilian Affairs Committee, 1997, Reports Brussels 

103 Albanian Atlantic Assaciation, The main stability factors in the Balkan, 

Nazmi Maliqi, Kosova- key important for stability in region, faqe 227-233, 

Tiranë, 1997 

104 

North atlantic Assembly, defence and security committee, 1997, Reports Brussels 

87


integrale, e shprehur nëpërmjet interesit të përbashkët për paqe dhe 

bashkëpunim të përherëshëm. 

88


Kreu i katërt IV 

Toleranca politike e bazuar në respektimin e dallimeve: 

individuale, sociale, fetare, kombetare dhe gjuhësore 

1. Përvoja të Republikës së Maqedonisë 

Duke pasur parasysh rëndësinë e madhe të tolerancës politike, 

dhe në përgjithësi, të tolerancës si faktor për ruajtjen e paqes dhe të 

sigurisë në vend dhe në rajon edhe në Repunlikën e Maqedonisë janë 

bërë hulumtime, që kanë për qëllim përcaktimin e problemeve që dalin 

në rrugën e tolerancës ndërnacionale, etnike dhe fetare. Hulumtime të 

tilla janë bërë nga Instituti i hulumtimeve socilogjike dhe politikejuridike 

dhe nga institutet e socilogjisë dhe të psikologjisë pran 

Fakultetit Filozofik – Univerziteti “Shën Qirili dhe Metodij” në Shkup, 

Agjencija “Data Pres” pran NGB “Nova Makedonija” revista javore 

“Puls” etj. 105 

Këtu do të përmendim vetëm një pjesë të dhënave që janë arritur 

gjatë këtyre hulumtimeve. Ekziston konkludim i përgjithshëm se 

Republika e Maqedonisë si shtet shumëkombësh me besime fetare të 

ndryshme të popullsisë domosdo duhet të ndërtojë të ardhmen në baza të 

bashkëjetesës, si emërues i përbashkët i interesave individuale dhe 

kolektive të qytetarëve, për çka nevoitet tolerancë dhe respektim i 

ndërsjellë. 

Kultura qytetare e cila i mbështet demokracitë perëndimore nuk 

është vetëm koncept ideologjik. Kjo kulturë përfshin vlerat dhe rregullat 

e procedurës demokratike të cilat i pranojnë shumica e qytetarëve si 

pjesë e rëndësishme e kontekstit politik. Politika demokratike varet 

posaçërisht se sa janë tolerantë në masë të arsyeshme ndaj mendimeve 

dhe veprimeve të të tjerëve. Demokracia nuk nënkupton tolerancën e 

përsosur dhe të pakushtëzueshme prandaj edhe të gjitha aktivitetet 

partiake dhe politike duhet të orjentohen ashtu që qytetarët të fitojnë 

kulturë politike që lejonë prezentimin e ideve. Në shtetin si ky i yni, me 

105 Trajan Gocevski, Tendencat bashkohore në mbrojtje, faqe 309, Kumanovë 1997 

89


rëndësi është të krijohet atmosferë e relaksimit, si kusht për tolerancë 

politike, e cila së bashku me kulturën politike dhe qytetare është faktor i 

rëndësishëm për ruajtjen e paqes dhe të sigurisë. 

1.1. Rroli i normave kushtetuese dhe 

zgjidhjeve ligjore në mbarështrimin dhe 

mënjanimin e problemeve 

Republika e Maqedonisë në esencë e ka ruajtur konceptin 

themelor të zbatuar për nacionalitetet (terminologji sipas Kushtetutës së 

vitit 1991), që do të thotë se nga aspekti kushtetues –juridik njeh 

eksistencën e nacionaliteteve në territorin e saj. Ky koncept është vënë 

në kontekst me prcaktimet afatgjate strategjike në koncipimin e sistemit 

juridik- politik të Republikës, në drejtim të ndërtimit të shtetit qytetar të 

llojit bashkohor. Pikënisje duhet të jetë barazija nacionale, ndërtimi 

konsekuent i sistemit të demokracisë qytetare dhe pranimi i standardeve 

ndërkombëtare në këtë fushë, gjë që është fakt se në të gjitha deklaratat 

dhe konventat e deritashme të bashkësisë ndërkombëtare dhe të trupave 

të saj, parë formalisht, garantohen në radhë të parë, të drejtat e të gjithë 

qytetarëve. 106 

1.2. Qyetetarët dhe roli i tyre 

për ruajtjen e paqes dhe sigurisë 

E drejta e mbrojtjes, si e qytetarëve ashtu edhe e shtetit, është 

sanksionuar me akte ndërkombëtare. Kështu, dihet përcaktimi i 

përgjithëshëm se çdo individ ka të drejtë për vetëmbrojtje. Së këndejmi, 

çdo shtet anëtarë i OKB nëse i nënshtrohet sulmit të armatosur nga 

ndonjë shtet tjetër ka të drejtë të mbrohet. Në nenin 51 të Kartës së OKB 

theksohet dispozita e së drejtës për mbrojtje të çdo shteti. 107 

Në realizimin e qëllimeve dhe detyrave të sistemit të mbrojtjes 

dhe të sigurisë, me rëndësi vendimtare është faktori njeri. Prandaj, 

potenciali më i madh demokratik është lidhur me mardhënjet ndaj 

njeriut. Edhe përkundër përpjekjeve që demokracija të zhvillohet në 

mënyrë preventive në kontekst dhe në kuadër të shoqërisë qytetare, në të 

106 Kushtetuta e RM, Gazeta zyrtare, Shkup, 1991 

107 OKB, Dokumentet themelore, faqe 24, Shkup, 1995 

90


cilën të gjithë qytetarët janë të njëjtë dhe të padiskriminuar në çdo 

aspekt, u tregua se shteti bashkohor duhet të mbajë llogari për ndikimin 

e faktorit etinik. 

Në këtë kontekst faktor me ndikim më të madh është 

reprezentimi etnik. Prandaj, koncepti ideal i mborjtjes do të ekzistonte 

vetëm atëherë kur grupet etnike janë bararbarsisht të përfshirë dhe 

vendosur në të gjitha segmented e mbrojtjes, si dhe në të gjitha sferat e 

tjera të jetës në shtet. Edhe kur për realizimin e këtij synimi ndaj çdo 

shteti me përpbërje të përzjerë etnike ekzistojnë dilemma dhe sprova, 

asaj nuk mund t’i shmangemi. 

Këto angazhime në sferën e mbrojtjes duhet të shprehen në 

dimenzionet sa vijon: Nga njëra anë e domosdoshme është jo vetëm 

eliminimi i çdo forme të diskriminimit në baza nacionale në ushtri, por 

edhe më gjerë në sistemin e mbrojtjes; por, nga ana tjetër është i 

domosdoshëm reagimi me kohë dhe efikas në lidhje me dobësitë 

eventuale që mund të paraqiten brenda në sistemin e mbrojtjes, të cilat 

mund të jenë si rezultat i çrregullimit të mardhënjeve ndëretnike në 

shoqëri. 

1.3. Pakicat dhe roli i tyre në mbrojtjen 

e paqes dhe sigurisë 

Në këtë pjesë të këtij punimi prezentohet pozita e pakicave në 

kuadër të OKB, si dhe instrumentat me të cilat ajo rregullohet. Më 

tutuje, theksohen dispozitat për të dretjat e pakicave, të përfshira në 

konventa të caktuara ndërkombëtare dhe në dokumentat relevante të 

Këshillit të Evropës dhe OSBE-së, ndërsa prezentohet edhe praktika 

bashkohore, pozita faktike e pakicave në një numër të madh vendesh 

relevante evropjane. Për problematikën e pakicave gjithashtu pa nevojë 

në mënyrë krahasuese paraqiten: mënyra e zgjidhjes së çështjeve të 

pakicave në disa vende të Evropës perëndimore, pozita e pakicave në 

vendet ballkanike dhe pozita e tyre në vendet e Evropës qendrore dhe 

Lindore. Me këtë rast krahasohet edhe pozita e pakicave në këto vende 

midis dy luftrave botërore dhe sot, pa u bazuar në Kartën univerzale për 

mborojtjen e të drejtave të njeriut. Përkujtimi në Konventat obligative 

ndërkombëtare do të jet një mënyrë e mirë për t’iu shmangur politizimit 

kur kemi të bëjmë me të dretjtat dhe obligimet e qytetarëve edhe në 

mbrojtjen e vendit. 

91


1.4. Dispozitat për të drejtat e pakicave të përfshira në 

dokumenta të caktuara ndërkombëtare 

Konventa e ndalimit dhe e dënimit të krimeve të gjenocidit 

Me këtë konventë ndalohet dhe dënohet krimi i gjenocidit. 

Konventa, e cila është miratuar më 9 dhjetor 1948, 108 ndërsa ka hyrë 

në fuqi më 12 janar të vitit 1952, mbronë disa të drejta themelore të 

njeriut të pjestarët e pakicave. Me shpalljen e gjenocidit si krim 

ndërkombëtar, pa marrë parasysh a është kryer gjatë periudhës së paqes 

ose të luftës, mbrohet ekzistimi i grupeve, për çka është edhe 

domethënja kryesore e Konventës. Kjo konventë është një nga 

instrumentat themelorë për mbrojtjen e të drejtave të grupeve dhe ka të 

bëjë me të drejtën themelore të grupeve të ruajnë ekzistencën e vet. 

Konventa ka preambulë dhe 19 nene. Preambula thirret në 

Rezolutën 96, (1) të Kuvendit të përgjithshëm të OKB të 11 dhjetorit të 

vitit 1946, e cila ka të të bëjë me krimet e luftës së gjermanëve 

“kundër njerëzimit” gjatë Luftës së dytë botërore. Rezoluta 96 (1) ka një 

përfshirje më të gjerë të Konventës, sepse me të janë futur edhe “grupet 

politike” si dhe gjenocidi kulturor. 

Në nenin 2 të Konventës shpallen si gjenocid dhe ndalohen 

veprat që janë kryer “me qëllim që tërësisht ose pjesërisht të 

shkatërrohet një grup nacional, etnik, racor dhe fetar si i tillë”. 

Shtetet të cilat e ratifikuan këtë konventë u japin të drejtë 

Kombeve të Bashkuara të intervenojnë. Dispozitat që janë përfshirë në 

të janë parime të pranuara nga popujt e civilizuar dhe, si të tilla, janë të 

obligueshme për shtetet, edhe kur nuk i kanë marrë si obligime nga 

Konventa, përkatësisht konsiderohen si pjesë e normave imperative. 

Konventa nuk përmban masat e implementimit të saj, përkatëisht nuk 

parasheh formimin e gjyqit penal ndërkombëtar, për çka çështja e 

gjykimit të njërëzve të cilët do të shkaktonin gjenocid është në 

kompetenca të gjyqeve vendore. 

108 Organizata e Kombeve të Bashkuara, Dokumentet themelore, faqe 61-70, 

Shkup, 1995 

92


Konventa ndërkombëtare për mënjanimine të gjitha llojeve të 

diskriminimit racor 

Në Konventën ndërkombëtare për mënjanimin e të gjitha 

formave të diskriminimit racor, të miratuar më 21 dhjetor të vitit 1965, 

dhe që hyri në fuqi më 4 janar të vitit 1969, shprehja “diskriminim 

racor” merrë një përkufizim të gjerë, kështu mbrojtja ka të bëjë ëshë me 

pakicat , përkatësisht me “grupet racore”. Në këtë Konventë shprehja 

“diskriminim racor” ka të bëjë më çdo dallim, përjashtim, organizim ose 

dhënjes përparësi që bazohet në prejardhje, racore, ngjyrë, stërgjyshë, 

prejardhje etnike dhe nacioale, të cilat kanë për qëllim apo rezultat ti 

shkatërrojnë ose ti cënojnë njohjen, respektimin ose ushtrimin në kushte 

të njëjta të të drejtave të njeriut dhe lirive themelore në fushën politike, 

ekonomike, sociale, dhe kulturore ose në çdo fushë tjetër të jetës 

publike. 

Konventa prasheh formimin e trupave të veçantë, Komitetin për 

eliminimin e diskirminimit racor, për mbikqyrjen e kryerjes së saj, 

përkatëisht për zgjidhjen e kotesteve në lidhje me këtë. Komiteti, i cili 

është përpbërë prej 18 përfaqësuesish-ekspertë, i shqyrton raportet 

dyvjeçare të shteteve anëtare, ndërsa mund të kërkoj nga to edhe raport 

të veçantë, veçanërisht në rastet kur konsideron se raporti i rregullt është 

i pamjaftueshëm ose ka moskuptime. Komiteti një herë në vjet e 

informon Kuvendin e përgjithshëm të OKB për punën e tij, me çras 

mund të përfshijë rekomandime ne lidhje me kryerjen e dispozitave të 

Konventës. 109 

Pakti ndërkombëtar i të drejetave qytetare dhe politike 

Në paktin e të drejtave qytetare dhe politike, katër nene, në 

njëfarë mënyre, kanë të bëjnë me pakicat. 

Konventa për mrojtjen e të drejtave të njeriut dhe lirive 

themelore u nënshkrua nga Këshilli i Evropës më 4 nëntor të vitit 1950, 

ndërsa ka hyrë në fuqi më 3 shtator 1953. Kjo paraqet një hap përpara në 

krahasim me Deklaratën univerzale të të drejtave të njeriut,sepse i ve 

kufinjtë juridik për mbrojtjen e të drejtave që janë theksuar në të. Por, 

109 

Zvonimir Jankulovski, Të drejtat e njeriut, faqe 63-118, Shkup, 1993 

93


sistmi i këtyre garancive ka qëllime më të dukshem kufizuese se sa 

Deklarata. 

Është me rëndësi fakti se me Konventën formohen dy organe, 

detyra e të cilëve është të sigurojnë funkcionimin e sistemit të kufinjëve: 

Komisioni Evropjan për të drejtat e njeriut dhe Gjyqi evropjan për të 

drejtat e njeriut. 110 

Në fakt, nga kjo që u tha duket qartë se demokracija nuk mund të 

funkcionjë me sukses dhe të legalizohet pa realizimin e koncenzusit 

politik për respektimin e dokumentave ndërkombëtare, se pa 

respektimin e tyre nuk mund të realizohen disa çështje të rëndësishme 

në interes të përgjithshëm. Pra është krejtësisht e qartë se ajo nuk mund 

të funkcionojë pa tolerancën në përgjthësi, dhe në veçanti pa tolerancën 

politike. 

“Duke konsideruar se sipas parimeve të shprehura në Kartën e 

Kombeve të Bashkuara, njohja e dinjitetit, që është esenca e të gjitha 

anëtarëve të familjes njerëzore, ideali i qënjes njerëzore të lirë dhe të 

drejtat e tyre të barabarta dhe të patjetërsuara, paraqesin bazën e lirisë, 

drejtësisë dhe paqes në botë. 

Të ndërgjegjshëm se këto të drejta burojnë nga dinjiteti i pandarë 

nga personaliteti i njeriut, sipas Deklaratës univerzale për të drejtat e 

njeriut, ideali i qenjes së lirë njerzore që i gëzon liritë qytetare dhe 

politike dhe është liruar nga frika dhe mjerimi mund të arrihet vetëm 

nëse krijohen kushte të cilat çdonjërit i mundësojnë të gëzojë të drejtat e 

veta qytetare dhe politike, si dhe të dretjtat e veta ekonomike, sociale 

dhe kulturore. 

Duke konsideruar se Karta e Kombeve të Bashkuara u imponon 

shteteve obligimin të përparojnë respektimin e përgjithshëm dhe të 

vërtetë të të drejtave dhe lirive të njeriut, duke mbajtur llogari për faktin 

se individi ka detyrë ndaj individëve të tjerë dhe ndaj bashkësisë të cilës 

i takon dhe se është i dtyruar të përpiqet për përparimin dhe respektimin 

e të drejtave të pranuara sipas këtij pakti, shtetet nënshkruese të Paktit i 

pranuan obligimet që dalin nga ai me Rezolutën e Kuvendit të 

përgjithshëm të OKB të 16 dhjetorit të vitit 1966, e cila hyri në fuqi më 

23 mars të vitit 1976.” 111 

110 

Ibidem, faqe 264-287 

111 Organizata e Kombeve të Bashkuara, Dokumentet themelore, Shkup, 1995 

94


1.5. Toleranca politike në mardhënjet e 

brendëshme si faktor i rëndësishëm për 

ruajtjen e paqes dhe sigurisë 

Nga aspekti i sigurisë të vendit, të drejtat e qytetarëve dhe 

barazia e tyre janë me rëndësi të madhe kur kihet parasysh se çfarë 

vendi është ky i yni, ku në një hapsirë relativisht të vogël jetojnë pjestarë 

të gupeve të ndryshme etnike, që kërkon vemendje të veçantë dhe 

përfshirje institucionale dhe normative të plotë dhe të saktë. Kjo është 

një mënyrë relativisht e mirë t’u shmangemi politizimit të temave dhe 

aktulizimin e përhershëm të tyre. Qasja reale në trajtimin e 

nacionaliteteve përputhet edhe më sitemin e përgjithshëm legjislativ të 

pranuar nga të gjithë qytetarët në vend. 

Në ligj, me të cilin rregullohet problematika e mbrojtjes dhe të 

drejtat dhe obligimet e qytetarëve për mbrojtjen, nuk eksistojnë 

dispozita eliminuese dhe as diskriminuese në lidhje me përkatësinë 

etnike. Në ligj garantohet barazija, pavarsisht nga përkatësia etnike. Por, 

nuk eksistojnë as dispozita me të cilat do të mudnësohej trajtim eventual 

mbrojtës i nacionaliteteve, veçanërisht me përfaqësimin e tyre në pjesën 

administrative të Ministrisë ose të kuadrit të oficerëve. Mungesa e 

pjestarëve të nacionaliteteve në këto struktura gjithësesi në masë të 

madhe është e kufizuar, në radhë të parë se është trashiguar nga sistemi 

njëpartiak dhe se kjo praktikë vazhdoi edhe pasi Republika e Maqedonsë 

e fitoi pavarsinë. Kjo e vërteton nevojën e sjelljes së programeve 

përkatës për rritjen e përfaqësimit të nacionaliteteve dhe për ndryshimin 

e situatës së tashme. Për shembull, nacionaliteti shqiptar në Ministrinë e 

mbrojtjes është përfshirë vetëm me 3%. Është e nevojshme që të 

shfrytëzohet edhe praktika përkatëse që do të siguronte zgjidhje 

racionale dhe të sillte prfaqësimin në përmasa reale. 112 

Pjesmarrja në pyshtet dhe në administratë në përgjithësi, veçohet 

si moment i rëndësishëm kontestues në rregulimin e mardhënjeve me 

nacionalitetet. Në Parlament dhe në Qeveri pak a shumë arrihet njëfarë 

strukture, përkatëisht numri i nevojshëm i përfaqësuesve të pjestarëve të 

nacionaliteteve, edhepse nuk është paraparë mekanizëm mbrojtës 

nëpërmjet ligjeve zgjedhore, veçënërisht me ligjin e njësive zgjdhore 

112 

Nazmi Maliqi, Ndikimi i problemeve etnike dhe mbrojtja, Punim seminarik, 

Studime posdiplomike, Fakulteti filozofik- Instituti i mbrojtjes, Shkup, 1996 

95


dhe me Ligjin e zgjdhjes së deputetëve në Kuvendin e Republikës së 

Maqedonisë. Por, nuk mund të konsiderohet se në organet e 

administratës shtetërore, që është jashtë vullnetit politik të popullsisë të 

shprehur nëpërmjet zgjdhjeve, do të sigurohej pjesëmarrje e pjesëtarëve 

të nacionaliteteve. 

Ndryshimi i pëgjithshëm politik dhe mosndërtimi i sistemit 

juridik krijon situata në të cilat të drejtat e nacionaliteteve shtrohen, në 

radhë të parë si grupe, dhe jo si individuale, ndërsa përkatësia një 

nacionaliteti të caktuar jo rrallë politizohet në logari të të drejtave tjera 

qytetare. Por, megjithatë eksistimi i vakumit juridik për çfardo lloj 

çështje të rëndësishme në lidhje me të drejtat e nacionaliteteve nxit 

shfrytësimin e përhesrshëm të mjeteve politike në zgjidhjen e 

problemeve konkrete me të cilat ballafaqohemi çdo ditë. Një 

problematikë e këtillë e politizuar bëhet shumë e përshtatshme për 

marketing politik dhe partiak. Ngjarjet e fundit me hapjen e Univerzitetit 

në gjuhën shqipe në Tetovë në tërësi e vërtetojnë konstatimin, si nga 

pikpamja e subjekteve të cilat janë angazhaur në vënjen dhe zgjidhjen e 

arsimit superior në gjuhën shqipe, në radhë të parë partitë politike, ashtu 

edhe sipas mekanizmave që shfrytëzohen- propaganda politike, 

paraqitjet politike, në radhë të parë të atyre paraelektorale në të cilat 

dikush deklarohet kundër ndërsa të tjerët për. 

Këto paraqitje, pa ndonjë analizë të veçantë, kritikohen dhe 

menjëherë pastaj jepen vlerësime të ndryshme për keqësimin e 

mardhënjeve ndëretnike. Domethënë, duhet mbajtur llogari pr faktin se 

ideja për anën qytetare e cila shpreh vullnetin e përgjithshëm mud të jetë 

edhe homogenizim i detyrueshëm i qytetarëve, përkatësisht krijim e 

grupeve të privilegjuara apo të paprivlilegjuara, nëse zbatohet në 

shoqërinë në të cilën, ku eksistojnë grupe, veçanërisht atyre etnike, ku 

eksistojnë edhe dallime. 

96 

1.6. Momentet e mundshme kontestuese për përmirësimin e 

mëtejshëm të mardhënjeve ndëretnike në Republikën e 

Maqedonisë 

Pasqyra e përfshirjes së ligjeve të materjes për mardhënjet etnike 

në Republikën e Maqedonisë prezneton një situatë në të cilën, në esencë 

ndiqet linja themelore e nënvizuar në Kushtetutën e Republikës dhe në 

aspektin sasisor e cila e vërteton konstatimin e përgjithshëm të


përshtatshëmrisë së dukshme të së drejtës së brendëshme me 

rregullativën ndërkombëtare dhe shkallën e arritur të zgjidhjes së 

materjes në bashkësinë ndërkombëtare. Dispozitat ligjore ekzistuese, në 

esencë, përputhen me nivelin e arritur të tratimit të problematikës në 

aktet e përmendura të OKB, OSBE-së, dhe të Këshillit të Evropës. Por 

ende konsiderohet se ndjeshmëria e zgjidhjes të disa problemeve në 

ambientin konkret të Republikës së Maqedonisë dhe më gjerë, në 

veçoritë e Evropës Juglindore ose në veçoritë e fqinjëve në Ballkan, 

kërkon vemendje të posaçme dhe trajtim më specifik, për çka duhet të 

kihet kujdes në ndërtimin e mëtejshëm të sistemit juridik, si dhe lirimin 

e llojit të vet nga barra e apstraktes dhe joreales të disa zgjidhjeve që na 

çojnë në përparimin e mardhënjeve ndëretnike. 

Pasi, akund në Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë (1991) 

nuk përmendet nevoja e sjelljes së ligjit të veçantë që do të merrej me 

problematikën e mardhënjeve ndëretnike dhe pozitën e nacionaliteteve 

në sistemin e tërësishëm shoqëror e politik, mund të konkludojmë se 

kjo problematikë duhet të përfshihet në çdo ligj të veçantë, i cili në 

njëfarë mënyre ballafaqohet me probleme dhe çështje që lidhen me 

përkufizimin e statusit dhe të drejtave të qytetarëve në mënyrë të 

barabart. Por, mungesa e normave kushtetuese të cilat në mënyrë më të 

drejtpërdrejtë do të udhëzonin në mënyrën e trajtimit të kësaj materje, lë 

hapsirë për voluntarizmin dhe hamendje të llojit të vet në trajtimin e saj, 

veçanërisht kur bëhet fjalë për vëllimin dhe mënyrën e përfshirjes së 

materjes në ligje të caktuara ( pra, edhepse është nxjerrë ligji i 

vetadministrimit lokal, me të cilin do të duhej të konkretizohet neni 7 i 

Kushtetutës, megjithatë në këtë problematikë kanë mbetur shumë 

çështje të hapta, ende nuk është nxjerrë ligji për përdorimin e gjuhëve, 

me vendimin e Gjyqit kushtetues është ndërprerë Ligji për përdorimin e 

flamujve të nacionaliteteve, nuk ka ligj për simbole kombëtare të 

nacionaliteteve (ky Ligj u anolua nga Gjyqi Kushtetuesd) 113 në pajtim 

me garancionet e nenit 8, alineja 2 e Kushtetutës, nuk janë precizuar 

përcaktimet ligjore me të cilat do të gjallërohej neni 44 i Kushtetutës, 

nuk ekzistojnë dispozita ligjore me të cilat do të mbrohej identiteti etnik, 

kulturor dhe gjuhësor i nacionaliteteve, i garantuar në nenin 48 të 

113 Gazeta zyrtare e RM, nr. 32, Shkup 1997. (Ligji për përdorimin e flamujve 

të nacionaliteteve të Maqedonisë që të shprehin idenditetin e tyre) Ligj i cili 

në fillim të vitit 1999 u anolua nga Gjyqi Kushtetues. 

97


Kushtetutës, Këshilli i mardhënjeve ndërnacionale i paraparë me nenin 

78 të Kushtetutës pothuejse nuk funkcionon, etj). 

Mungesa e rregullativës përkatëse ligjore në të cilën do të gjinte 

vend në Kushtetutë, si problematikë e lidhur me nacionalitetet, paraqet 

gjeneratorin e përhershëm të momenteve kontestuese dhe burim i 

situatave konfliktuoze në bashkëjetesën dhe në mardhënjet 

ndërnacionale në Republikën e Maqedonisë. 

Në këtë kontekst, si moment themelor nisës kontestues në 

trajtimin e materjes së mardhënjeve ndëretnike, pjestarët e nacionaliteit 

shqiptar e veçojnë rregullimin ligjor të përdorimit të gjuhës në fusha të 

caktuara të jetës publike. 

Në anketën e Institutit të socilogjisë dhe psikologjisë, në pyetjet: 

Si është qëndrimi juaj ndaj dygjuhësisë në Republikën e Maqedonisë, 67 

% e popullatës maqedonase konsideron se gjuha maqedonase duhet të 

jetë gjuhë e vetme në përdorim zyrtar; 88,5 % të pjestarëve të popullatës 

shqiptare u deklaruan se të gjithë gjuhët duhet të kenë të njëjtin trajtim 

çdokund; ndërsa pjestarët e grupeve të tjera etnike zgjidhjen që e ka 

kushtetuta e konsiderojnë si të pranueshme. Një disproporcion i këtillë i 

madh në lidhje me çështjen e përdorimit të gjuhës ve në dukje rëndësinë 

e jashtëzakonshme që i jepet këtij elementi, ndërsa njëkohësisht tërhjeq 

vërejtjen edhe për nevojën e padyshimtë për gjetjen e zgjidhjes së 

kënaqëshme që do të pengonte konfliktin eventual. 

Një qëndrim i këtillë mund të nxirret edhe nga formulimi i nenit 

7 të Kushtetutës së Maqedonisë, sipas të cilit përdorimi i gjuhëve duhet 

të jetë rregulluar me ligj. Trajtimi i këtillë do të mundësonte edhe 

përparësinë e parimit të funkcionaliteit, përkundër parimit të 

teritorialitetit në kërkesat për zbatim përkatës të këtij neni. Me miratimin 

e një ligji të këtillë do të krijoheshin edhe kushtet minimale për 

pastrimin e kaosit juridik që momentalisht është duke sunduar gjatë 

trajtimit të kësaj materie. Në fakt, vlera e interkulturalizmit dhe 

multilinguizmit si dhe mbrojtja dhe kujdesi për gjuhët rajonale ose të 

pakicave në asnjë akt ndërkombëtar nuk trajtohen si pasojë e lënjesh 

anash të gjuhëve zyrtare dhe nevojës së mësimit të tyre. 114 

Për disa momente të rëndësishme që lidhen me përcaktimet 

normative të raportit të Zhenevës theksohet qartë se : “… qasjet e 

114 Shih më gjërësisht: Mirjana Najçvska, Suksesi i komponentës juridike në trajtimin e materjes së 

mardhënjeve etnike në Republikën e Maqedopnisë. Instituti për hulumtime sociologjike dhe politiko-juridike, 

Shkup 

98


ndryshme të zbatimit të obligimeve në kuadër të OSBE-së të cilat kanë 

të bëjnë me grupet etnike janë logjike…” 115 

Këto dallime duhet t’i kërkojmë në: kontekstin historik të 

trajtimit të problematikës së dhënë në vendin e caktuar; momentin 

aktual të brendhëshëm politik; pozitën aktuale socilae e ekonomike në 

vend; momentin aktual të politikës së jashtme (veçanërisht mardhënjet e 

vëna me vendet fqinjë dhe mardhënjet aktuale bilaterale) dhe faktorin 

gjeopolitik. 

Me këtë shpjegim nuk kemi ndërmend për përfshirje të 

gjithanëshme të momenteve konkrete subjective dhe objektive të cilat 

kanë ndikim në caktimin e problematikës së mardhënjeve etnike që në 

radhë të parë, është në funkcion të ruajtjes së paqës në mardhënjet e 

brendëshme. 

Në këtë kontekst bie në sy të dhënat të marra nga anketa e 

institutit për socilogji dhe psikologji, se përpgjegjësi më të madhe për 

ruajtjen e të drejtave nacionale të qytetarëve mban shteti (76 % e 

maqedonasve, 77,22 % e shqiptarëve, 71 % e turqëve, 96 % e romëve, 

87 % e vlehëve dhe 77 % e serbëve). Nga këto të dhëna, veçanërisht 

qartësohet raporti shtet- mardhënje etnike në kuadër të realizimit të 

përparësive të ndryshme në shtet, dhe në këtë kontekst edhe të realizimit 

të barazisë së përfshirjes edhe në përgatitjet për mbrojtje dhe në 

aktivitete të tjera mbrojtëse. 

Kur kemi të bëjmë me arsimin si segment të rëndësishëm në 

mardhënjet ndërnacionale 68 % e maqedonasve konsiderojnë se shteti 

ka masa të njëjta për kolektivitetet e ndryshme nacionale në shtet, ndërsa 

69,75 % e të anketuarëve shqiptar konsiderojnë se shteti nuk ka masa të 

njëjta , kurse 8,50 % deklarohen pozitivisht për këtë pyetje, 54 % e 

turqëve etnik, 42 % e romëve, 40 % e vlehëve dhe 55 % e serbëve etnik 

ndajnë qëndrimin negativ me shqiptarët etnikë. 

Këto të dhëna edhe pse nuk janë inkorajuese do të shërbejnë për 

të analizuar argumentet se në mardhënjet e sotme politike dhe 

ndëretnike dhe si shembull i rrallë ne botë, në Republikën e Maqedonisë 

të kaluarën e përbashkët historike me nacionalitetet, veçanërisht me 

pjestarët e nacionalitetit shqiptar, mund të shërbejë si shembull i mirë 

për ndërtimin e mardhënjeve në kohën e sotme. Aktualisht duhet të 

prkrahen realisht përpjekjet për realitetin eksistues në Republikë 

115 

Raport nga këshillimi i ekspertëve të OSBE-së në 

lidhje me Çështjet e pakicave kombëtare, Zhenev, 1991 

99


nëpërmjet të vërtetës se Shqiptarët dhe Maqedonasit asnjëherë nuk kanë 

luftuar midis tyre. Por me siguri mund të pohohet se këto përpjekje nuk 

mund ti zgjidhin tensioned eventuale pa qasje përkatëse ndaj kësaj 

çështje nga ana e subjekteve politike në Republikën e Maqedonisë, 

sepse situata e tashme juridike – politike karakterizohet me sistem 

juridik të papërfunduar dhe mosakordimit të rregullativës ligjore në 

fusha të caktuara. 

Çështjet që sillen rreth mardhënjeve ndëretnike paraqesin 

materialin shumë të përdorur në ballancimin dhe deballancimin e fuqisë 

së strukturave të cilar luftojnë për pushtet. Këtë pjesërisht e shpjegon 

edhe paraqitja e rasteve të cilat në shikim të parë kanë karakter 

institucional – juridik, por në esencën e tyre themelohen parametrat e 

politikës ditore dhe e mjeteve të përditshme politike. 

Disa kërkesa të caktuara të pjestarëve të nacionalitetit shqiptar 

janë refuzuar, nuk janë përkrahur ose janë shtyrë me arsyetim se ato nuk 

janë në pajtim me dispozitat e rregullativës ndërkombëtare apo se do të 

shkaktojnë ngarkesë të panevojshme financiare. 

Kur kemi të bëjmë me faktorët e ndryshëëm gjeopolitik të cilat 

kontribuojnë për trajtim të ndryshëm të të pakicave në një shtet konkret, 

si më të qënësishme mund ti veçojmë: 

“. . . Rëndësia që ka madhësia relative e shumicës dhe e grupeve 

të pakicave në përcaktimin e trajtimit nga ana e shtetit, por edhe më 

shumë, në përcaktimin e pengesave të mundshme për realizimin e 

relacioneve të caktuara pozitive me grupe të tjera etnike, veçanërisht me 

atë dominante. Nëse ekziston grupacion etnik që arrinë numër të 

rëndësishëm të popullsisë së përgjithshme të shtetit atëherë në raprotin 

“nacionalitet”- popullsi dominante është e pranishme situata në të cilën 

nuk mund të ketë “fitues”, prandaj kompromisi paraqet alternativën e 

vetme përkundër luftës konstante; 

Prania e shteteve fqinje që e përkrahin pakicën ose që e 

konsideron shumicën si kërcënim. Në kushte të këtilla e domosdoshme 

është zgjidhja e mardhënjeve në kuadër dhe me ndërmjetësim të trupave 

të ndryshme ndërkombëtare, ndërsa më tutuje, të konkretizohen 

obligimet e pranueshme nga ana e shteteve në biseda bilaterale, dhe 

Forma e dallimeve kulturore dhe të traditave të grupacioneve 

minoritare; religjioze, etnogjuhësore, etj.” 

Një nga vërejtjet kryesore të trajtimit liberal të problematikës 

është se çdo raport ndërmjet individëve, potencialisht mund të prekë 

100


interesat publike që kanë të bëjnë me kushtet në të cilat ato paraqiten. 

Në zgjidhjen e metodës më të përshtatshme pikënisje është zakonisht 

përmbajtja e akcionit të pritur dhe fakti se njerëzit më shumë pajtohen të 

udhëhiqen nga parimet se sa nga regullat e sjella në ndonjë kompromis 

politik. Politika, në këtë rast bëhet vetëm vend për debat rreth asaj se 

cilin parim duhet ta përkrah bashkësia si sistem. 

Në lëvizjet e tilla jo rrallë, përkundër demokracisë dhe 

liberalizmit, qëndron alternativa e nacionalizmit, si dukuri ideologjike. 

Në kushte të pranimit të kësaj alternative, nëse shumica është e ngarkuar 

me shovinizëm dhe kur do të pranohen parimet e shumicës, kjo shumicë 

nuk do të jetë e disponuar për kurrëfarë lëshimesh. Nga ana tjetër, nëse 

pakica është e ngarkuar me nacionalizëm, do të preferojë rregullat e veta 

të cilat, si gjëra ekskluzive do të prekin sferat publike. 

Kjo alternativë është plotësisht e mundshme duke marrë 

parasysh faktin se momentalisht në trollin e Evropës nacionalizmi është 

një ideologji tërhejkëse. Ashtu si ideologjitë të tjera , nacionalizmi është 

atraktiv për shkak të depërtimit të tij që të krijojë iluzionin e lëvizjes, e 

cila mund të sigurojë vend për liderët e vet nëprmjet dominimit 

potencial. Me këtë vërtetohet se zgjidhja e mardhënjeve ndërnacioale 

aspak nuk është e thjeshtë , ndërsa po aq më pak e lehtë është që të 

zgjidhet edhe me të gjitha mjetet dhe parimet e mardhënjeve 

demokratike të sotme në përgjithësi. 116 

1.7. Lojaliteti si obligim qytetar 

Edhepse diskutabile, por me interes është formula për të gjykuar 

çështjet e lojaliteit të pakicave ndaj shtetit që në punimin e vet i shtron 

Thonnberry Patrick, kur thot se 

- nuk mund të pritet nga pakicat të cilat trajtohen në mënyrë jo të 

barabartë të jenë lojal ndaj shtetit i cili i shtyp ato; 

- pakicat të cilat trajtohen drejtë duhet të jenë lojale; ndërsa 

- kriteret me të cilat vlerësohet lojaliteti që pritet nga pakicat nuk 

duhet të jenë më të rrepta se ato me të cilat vlerësohen sjelljet e çdo 

qytetari tjetër. 117 

116 

Shih më gjërësisht: Mirjana Najçvska, Suksesi i komponentës juridike në trajtimin e materjes së 

mardhënjeve etnike në Republikën e Maqedopnisë. Instituti për hulumtime sociologjike dhe politiko-juridike, 

Shkup 

117 

Thombery Patrick, Minorites Rights. Human Rights and Internacional law, 

Etnic and Racial studies, 1980 

101


Padyshim se lojaliteti është lidhur drejtpërdrejtë me barazinë dhe 

me mosdiskriminimin para ligjit, por aq më shumë me zvogëlimin e 

faktorëve që krijojnë ndjenjën e diskriminimit faktik. Raporti mbrojtjepërgjegjësi, 

mundet por s’është i domosdoshëm të shëndrrohet në 

lojalitet, por zvogëlimi i dallimeve drastike të cilat kanë të bëjnë me 

përkatësinë etnike paraqesin bazën reale për disperzimin e lojalitetit 

etnik ose të paktën zvogëlimin e ashpërsisë dhe njëmendësinë e saj. 

Përveç shyrtimit të lojalitetit në drejtimin qytetar- shtet (ligjet, 

rregullimi juridik), është e novojshme që ky raport të shihet edhe në 

drejtimin e kundërt. Ky drejtim është posaçërisht i rëndësishëm sepse 

krijon kushte që të merren parasysh se nën çfarë supozimesh legale 

realizohet ky lojlitet, për shkak të ekzistimit të prejudikimit të normave 

që i sjell shteti. Kjo lidhshmëri dhe raport i qytetarëve ndaj sistemit dhe 

anasjelltas është edhe një nga qëllimet e hulumtimeve të ndryshme të 

lojalitetit, e në këtë aspekt edhe të tolerancës politike, si faktor i 

rëndësishëm i stabilitetit të brendshëm dhe ruajtjes së paqes dhe 

stabilitetit. 

Sipas përvojave të deritashme, nga aspekti politik, shtetet 

demokratike mund të jenë të susksesshme në mbajtjen e gjendjes së 

relaksuar në mardhënjet e brendëshme, dhe me këtë edhe në sigurimin e 

një tolerance reale politike si faktor i rëndësishëm për ruajtjen e paqes 

dhe të sigurisë, nëse ekziston: 

- koalicion stabil ndërmjet partive kryesore politike në të 

gjitha segmentet e shoqërisë pluraliste; 

- konkurencë në kuadër të pushtetit të shumicës në lidhje 

me çështjet e mbrojtjes së të drejtave kryesore politike 

dhe të opozitës për interesin e përbashkët në pikëpamje të 

sigurisë së vendit, 

- përbërje proporcionale nacionale në institucionet e 

prezentimit politik në institucionet e sistemit dhe në 

aparatin administrativ- drejtues. 

102


1.8.Hulumtime me qëllim të përcaktimit të problemeve 

që dalin në rrugën e tolerancës politike 

Si indikator i qënësishëm për vëllimin e cilësisë së komunikimit 

ndëretnik, veçanërisht në pikëpamje të parasupozimeve të tyre të 

domosdoshme, është interesi i ndërsjellë në ekonomi, në politikën 

sociale, në shëndetësi, në mbrojtjen e vendit, në punësim, në informim, 

në arsimim, etj. 

Tabela nr.1 

Maqedonasit, 

Interesat ekonomike, 23.00 % 

Interesat ekonomike, politika sociale, 

Shendetësia, 16,75 % 

Interesat ekonomike, punësimi, 

Politika sociale 14,75 % 

Interesat ekonomike dhe mbrojtja 12,50 % 

Punësimi 7,75 % 

Mbrojtja e vendit 7,75 % 

Politika sociale dhe shëndetësia 6,00 % 

Arsimi dhe ekonomia, 6.00 % 

Kombinime të tjera 5,50 % 

Tabela nr.2 

Shqiptarët 

Interesat ekonomike dhe arsimi 23,00 % 

Interesat ekonomike, politika 

Sociale, shëndetësia 16,75 % 

Interesi ekonomik, punësimi 

Politika sociale 14.75 % 

Interesat ekonomike dhe mbrojtja 12.50% 

Interesat ekonomike dhe punësimi 11,25 % 

Politika sociale, punësimi 

Politika sociale, arësimi 

Shëndëtësia 8.00 % 

Mbrojtja e vendit 8,00 % 

Politika sociale dhe punësimi 5,25 % 

Kombinime të tjera 14.00 % 

103


Si duket, ekziston emëruesi shumë i madhë dhe i fortë i 

“interesave të përbashkëta”, të cilat padyshim janë bazë e mjaftueshme 

për përgjegej positive ndaj pyetjes: A është i mundshëm komunikimi 

ndëretnik? 118 

Rezultatet e hulumtimeve të bëra nga Instituti i hulumtimeve 

socilogjike dhe politike-juridike, institutet e socilogjisë dhe psikologjisë 

praën Fakultetit filozofik në Shkup, Agjencia “DATA PRES” pran NGB 

“Nova Makedonija”, revista e përjavshme “Puls” e tjera tregojnë se 

eksistojnë një varg çështjesh që qëndrojnë në rrugën e mardhënjeve më 

të afërta cilësore, në rrugën e bashkëjetesës më të mirë, të tolerancës dhe 

respektit të ndërsjellë dhe të cilat çojnë drejt gjendjes “jetojmë sëbashku, 

por të ndarë”. Shkurtë, këto anketa i konstatuan këto qëndrime: 

Në fushën e arsimit 

Ekzistojnë mospajtime më të mëdha. Kështu për shembull 70 % 

e maqedonasve të anketuar nuk do t’i kishte penguar arsimtari i 

nacionalitetit tjetër, ndërsa 30 % mendojnë se ky do të ishte një shkak që 

fëmijët e tyre të mos ndjekin mësimin të ai arsimtar. Tek të anketuarit 

shqiptar ky mosbesim është i shprehur në shkallë më të lartë, kështu 75 

% të të anketuarve janë shprehur se nuk do të lejojnë që fëmijët e tyre t’i 

mësojë arsimtar i nacionalitetit tjetër, ndërsa 25 % një gjë e tillë nuk do 

t’u pengonte. 

Në fushën e përdorimit të gjuhës 

Kur kemi të bëjmë me përdorimin e gjuhëve, edhe këtu 

ekzistojnë qëndrime diametralisht të kundërta. Në të vërtet 70 % e 

maqedonasve të anketuar konsiderojnë se gjuhë e vetme zyrtare në 

Republikën e Maqedonisë duhet të jetë maqedonishtja, 28 % e pranojnë 

zgjidhjen kushtetuese, ndërsa vetëm 2 % konsiderojnë se të gjithë gjuhët 

janë të barabarta. Tek të anketuarit e popullatës shqiptare, 84 % 

konsiderojnë se gjuhët duhet të jenë të barabarta, ndërsa zgjidhja 

kushtetuese është e pranueshme vetëm për 16 % e të anketuarëve. 

Në lidhje me rolin e institucioneve të caktuara në shtet për 

përmirësimin e mardhënjeve ndëretnike dhe të tolerancës, janë ofruar 

këto qëndrime: 

118 Marrë nga: Rezultatet e hulumtimeve të bëra nga Instituti i hulumtimeve socilogjike dhe politike-juridike 

në Shkup, Institutet e socilogjisë dhe psikologjisë pran Fakultetit filozofik në Shkup, Agjencia “DATA 

PRES” pran NGB “Nova Makedonija”, dhe revista e përjavshme “Puls”, Shkup, 1996 

104


Për rolin e Kryetarit të Republikës së Maqedonisë 83 % e 

maqedonasve të anketuar dhe 76 % e shqiptarëve të anketuar janë 

shprehur pozitivish. 

Për rrolin e Kuvendit të Republikës së Maqedonisë për 

përmirësimin e mardhënjeve ndëretnike, pozitivisht janë shprehur 56 % 

e maqedonasve të anketuar dhe 18 % e shqiptarëve. 

Për rolin e MTV, pozitivisht janë shprehur 45 % e maqedonasve, 

ndërsa vetëm 9 % e shqiptarëve. 

Është kërkuar edhe mendim për rrolin e bashkësive fetare për 

mardhënjet ndërnacionale, me çrast janë marrë këto përgjigje: 

Për rolin e KOM pozitivisht janë shprehur 67 % e maqedonasve të 

anketuar, 7 % konsiderojnë se rroli i saj është negativ, ndërsa 26 % nuk 

kanë përgjegje, ndërkaq 19 % e shqiptarëve të anketuar konsiderojnë se 

KOM ka rrol pozitiv për mardhënjet në Maqedoni, ndërsa 63 % atë rrol 

e vlerësojnë si negativ, kurse 18 % nuk kanë përgjegje. 

Për rrolin e BIM 91 % e shqiptarëve të anketuar janë shprehur 

pozitivisht, 4 % konsiderojnë se ka rrol negativ, ndërsa 5 % nuk kanë 

përgjegje. Nga ana tjetër, 6 % e maqedonasve të anketuar rrolin e BIM e 

vlerësojnë si pozitiv, 64 % si negativ, ndërsa 30 % nuk kanë përgjegje. 

Në lidhje me të drejtat e macionaliteteve janë marrë këto 

përgjegje:47 % e maqedonasve të anketuar konsiderojnë se 

nacionalitetet kanë të drejtë të mëdha, 49 % se kanë të drejta aq sa 

duhet, ndërsa 4 % kosiderojnë se kanë më pak të drejta se sa duhet. 

Ndërsa shqiptarët e anketuar 91 përqind konsiderojnë se kanë shumë 

pak të drejta, 3 % se kanë aq sa duhet, 6 % nuk kanë përgjegje, kurse 

janë përgjegjur se janë qytetarë të rendit të dytë; ndërsa 80 % e 

maqedonasve të anketuar konsiderojnë se nuk ka qytetarë të rendit të 

dytë. 

105


Qëndrime për komunikimin etnik interpersonal 

Çfarë fqinjës doni – të cilit nacionalitet? 

Plotësisht 

të pastërt 

Kryesisht 

të pastërt 

Nuk ka 

rëndësi 

Maqedonas Shqiptar Turqit Serbët Vllehët Romët 

26,5 23,2 4,0 28,0 3,0 2,0 

40,5 36,0 22,0 45,0 35,0 6,0 

32,7 40,7 73,0 27,0 62,0 92,0 

A dëshironi të bashkëpunoni me kolegë të nacionaliteteve të tjera? 

Maqedonas 

Shqiptar Turqë Serbë Vlleh Romët 

Po 9,0 12,2 0,0 12,0 1,0 0,0 

Jo 91,0 87,7 100,0 87,0 99,0 100,0 

A keni nevojë të dini gjuhën e nacionalitetit tjetër 

Maqedo Shqiptar Turqë Serbë Vlleh Romë 

nas ë 

E domosdoshme 5,50 27,25 0,0 13,0 13,0 19,0 

E domosdoshme 72,25 71,50 97,0 61,0 62,0 65,0 

po e dobishme 

E padobishme 22,25 1,25 3,0 26,0 26,0 16,0 

Konstatimi i hulumtimeve të “Data Pres-it” se stabiliteti varet 

nga mardhënjet ndërnacionale në vend mund të bështetet në këto 

rezultate: 2/3 e maqedonasve të anketuar dhe 40 % e shqiptarëve 

konsiderojnë se në të ardhmen bashkëjetesa dhe mardhënjet 

ndërnacionale do të jenë bazë për stabilitetin ose për çrregullimin e tij. 

Ekziston mendimi i përgjithshëm se toleranca politike, etnike dhe fetre 

paraqesin sprovën e kohës së re dhe se ajo prfshinë hapsirë të madhe në 

të cilën duhet të punohet me aktivitete konkrete, me themel, në mënyrë 

iterdiciplinare dhe intenzivisht. 119 

119 

Trajan Gocevski, Tendencat bashkohore në mbrojtje, faqe 309-312, Kumanovë, 1997 - Rezultatet e 

hulumtimeve të bëra nga Instituti i hulumtimeve socilogjike dhe politike-juridike në Shkup, Institutet e 

socilogjisë dhe psikologjisë pran Fakultetit filozofik në Shkup, Agjencia “DATA PRES” pran NGB “Nova 

Makedonija”, dhe revista e përjavshme “Puls”, Shkup, 1996. 

106


Republika e Maqedonisë mbetet e hapur për mbikqyrje 

ndërkombëtare të gjendjes në lidhje me respektimin dhe realizimin e të 

drejtave të njeriut dhe konsideron si mënyra e tillë transparente duhet të 

bëhet praktikë e rëndomte edhe në vendet e tjera të rajonit. Prandaj 

konsiderojmë se bashkësia ndërkombëtare duhet të zhvillojë një qasje të 

hollësishme dhe krahasuese gjatë vëzhgimit të situatave të ndryshme për 

realizimin e të drejtave të nacionaliteteve në vendet e rajonit, me 

nëvojë të qartë për nxitjen e garancive dhe kontroleve më efikase. 

1.9. Këshilli i Evropës dhe Konventa kornizë 

për të drejtat e pakicave nacionale 120 

Vendet anëtare të Këshilit të Evropës dhe shtetet tjera, 

nënshkruese të kësaj Konvente kornizë, 

Duke vlerësuar se qëllimi i Këshillit të Evropës është realizimi i 

unitetit më të ngushtë ndërmjet anëtarëve të tij, për të ruajtur dhe 

përparuar idealet dhe parimet që janë trashëgimi e tyre e përbashkët; 

Duke vlerësuar se njëra nga mënyrat e arritjes së këtij qëllimi 

është mbrojtja dhe zhvillimi i të drejtave të njëriut dhe lirive themelore; 

Duke dashur të realilzojë Deklaratën e shefave të shteteve dhe 

qeverive anëtare të Këshilllit të Evropës, të miratuar në tetor të vitit 

1993 në Vienë; 

Të vendosur të mbrojnë ekzistimin e pakicave kombëtare në 

teritoret e veta; 

Duke vlerësuar se tendosjet në historinë e Evropë dëshmuan se 

mbrojtja e pakicave kombëtare është me rëndësi esenciale për 

stabilitetin, sigurinë demokratike dhe paqen në kontinent; 

Duke vlerësuar se një shoqëri pluraliste dhe me të vërtetë 

demokratike duhet jo vetëm të respektojë identitetin etnik, kulturor, 

gjuhësor dhe fetar të çdo pjesëtari ë pakicës kombëtare, por edhe të 

krijojë kushte për të shprehur, ruajtur dhe zhvilluar atë identitet; 

Duke vlerësuar se krijimi i atmosferës së tolerancës dhe dialogut 

është i domosdoshëm me qëllim që llojllojshmëria kulturore të jetë 

burim dhe faktor jo i ndarjeve, por i pasurimit të çdo shoqërie; 

120 Shih, Doracaku i shkurt i Konventës Evropjane për të drejtat e njeriut, 

Këshilli i Evropës, 1998 

107


Duke vlerësuar se zhvillimi i Evropës toleruese dhe prosperuese 

nuk varet vetëm nga bashkëpunimi ndërmjet shteteve, por kërkon edhe 

bashkëpunim ndërkufitar ndërmjet autoriteteve lokale dhe regionale me 

respektimin e kushtetutës dhe integritetit territorial të çdo shteti; 

Duke e pasur parasysh Konventën e mbrojtjes së të drejtave të 

njeriut dhe lirive themelore dhe protokolet e saj; 

Duke i pasur parasysh obligimet për mbrojtjen e pakicave 

kombëtare të përfshira në konventat dhe deklaratat e Kombeve të 

bashkuara, si dhe dokumentat e OSBE-së, veçanërisht dokumentin e 

Kopenhagës të 29 qershorit të vitit 1990; 

Të vendosur që të prkufizojnë parimet që duhet të respektohen 

dhe obligimet të cilat dalin nga këto parime, me qëllim që në kuadër të 

vshteteve anëtare dhe në shtetet e tjera që do t’i bashkëngjiten këtij 

instrumenti, të sigurohet mbrojtje efikase e nacionaliteteve ose pakicave 

kombëtare dhe e të drejtave dhe lirive të pjestarëve të pakicave 

kombëtare, me respektimin e sundimit të së drejtë, integritetit territorial 

dhe sovranitetit kombëtar; 

Të vendosur që të zbatojnë parimet e theksuara në këtë 

Konventë kornizë nëpër ligjet nacionale dhe politikën përkatëse të 

qeverive, 

Shtetet anëtare të Këshillit të Evropës obligohen të respektojnë 

në mënyrë strikte dispozitat e kësaj Konvente kornizë. Prandaj, nga 

komitetet përkatëse janë formuar edhe komisione vëzhgimi, me qëllim 

që të ndiqet se sa shtetet anëtare i prmbahen Konventës kornizë. 

Për shembull, nëni 6 i kësaj Konvente kuadër nënvizon: 

1. Palët do të nxisin frymën e tolerancës dhe të dialogut ndëretnik, 

ndërsa do të marrin edhe masa efikase për përparimin e respektimit dhe 

mirëbesmit të ndërsjellë dhe bashkëpunimin ndërmjet të gjithë njërëzve 

që jetojnë në atë teritor, pa marrë parasysh përkatësinë e tyre etnike. 

2. Palët obligorhen të marrin masa përkatëse për mbrojtjen e 

personave të cilët mund të jenë viktima të kërcënimeve ose të akteve të 

diskriminimit, armiqësisë ose dhunës për shkak të idenitetit të tyre etnik, 

kulturor, gjuhësor ose fetar. 

Ky nen e shpreh detyrimin ndaj Deklaratës dhe Programit të 

aktiviteteve në luftë kundër racizmit, ksenofobisë, matisemitizmit dhe 

mostolerancës. 121 

121 Shih, Doracaku i shkurt i Konventës Evropjane për të drejtat e njeriut, 

Këshilli i Evropës, 1998 

108


Konventa evropjane për të drejtat e njeriut 

Për shkak të ndryshimeve të rëndësishme në Evropën qendrore 

dhe lindore, të cilat ndodhën në vitin 1989, anëtarësimi i plotëfuqishëm 

në Këshillin e Evropës është shpallur si qëllim themelor dhe si fazë e 

domosdoshme “kthimi i tyre në Evropë”. Hapja e kësaj organizatendaj 

vendeve të Evropës qendrore dhe juglinodre nuk duhet të arrihet me 

çmimin e normave dhe rregullave që ajo i ka vënë, veçanërisht në 

fushën e mbrojtjes së të drejtave të njeriut: 

… Obligimet për të ndërmarrë masa përkatëse për t’i kontribuar 

paqes dhe sigurisë me përparimin e mardhënjeve demokratike; 

Themelet drejtësisë dhe të paqes në botë… mbrojtja e të cilave 

bazohet në demokracinë politike nga njëra anë, dhe në pikpamjet dhe 

respektimi i përbashkët i të drejtave të njeriut nga të cilat ato varen, 

ndërsa nga ana tjetër; 

…qeveritë e vendeve të cilat kanë pikpamje të ngjashme 

trashëgimi të përbashkët, tradita politike dhe ideale, respektimi i lirisë 

dhe sundimi i së drejtës, i ndërmarrin hapat e parë për zbatim kolektiv të 

disa të drejta të theksuara në Deklaratën e përgjithshme. 122 

122 

Zvonimir Jankulovski, Të drejtat e njeriut, faqe 265-285, Shkup, 1993 

109


110


Kreu i pestë V 

Toleranca politike faktor për ndërtimin e raporteve stabile 

shoqërore në shtetet bashkohore 

1. Toleranca politike dhe proceset demokratike 

1.1. Proceset demokratike për ndërtimin 

e mardhënjeve të brendëshme 

Nëse fjala demokraci, të cilin e hasim shumë shpeshë sepse është 

mjaft i rëndësishëm, duam ta përkthejmë nga fjala burimore, përgjegja 

do të ishte se demokracia është sundim i populit- pushtet popullor (fjala 

greke demokraci është përbërë nga fjalët “demos” popull dhe “krateon”, 

sundim). 

Kur bëhet fjalë për demokracinë në çfardo shoqërie, përkatësisht 

shteti, gjithnjë mendohet për sundimin e popullit- sundmim i shumicës 

së tij. 

Shkalla e arritur e demokracisë në një shtet të të caktuar varet 

prej shumë elementesh. Këto elemente, në radhë të parë, kanë të bëjnë 

me atë se a janë në nivel respektimi i të drejtave dhe lirive të njeriut, që 

është shprehje reale dhe e drejtpërdrejtë e mardhënjeve ndërmjet 

qytatrëve dhe shetetit. 123 

Shkalla e demokracisë varet edhe nga shumë elemente të tjera, 

thënë më saktë faktorëve të tjerë të cilat duhet ti ketë një shtet i caktuar. 

Ndër elementet e tilla më të rëndësishme, përkatëisht faktorëve të cilat 

ndikojnë drejtpërdrejtë në shkalllën e demokracisë, është pushteti, që do 

të dalë nga pozitat e masave të gjera të popullit, të fitojnë një pushtet 

legjitim përmes votave të lira, dhe që gjithnjë të jetë e zhvilluar shkalla e 

lirive dhe të drejtave demokratike dhe politike për të gjithë qytetarët, në 

konform të traditave demokratike etj. 

123 Vladimir Vujçiq, Toleranca politike, faqe 102-111, Defemi, Zagreb, 1995 

111


Demokracija formale dhe e vërtetë 124 

Ndarja e demokracisë në formale dhe të vërtetë është bërë sipas 

kritereve se sa marrin pjesë vërtet qytetarët në udheqjen e një shteti të 

caktuar apo të drejtat dhe liritë e proklamuara demokratike janë vetëm 

proklamatë dhe parrullë e rëndomtë nënë të cilat fshihet forma 

jodemokratike e sitemit politik. Për dallim nga nga demokracia formale, 

demokracia e vërtetë, përveç se i proklamon liritë dhe të drejtat 

demokratike, thjeshtë angazhohet të krijojë supozimet dhe kushtet e 

nevohsme materiale dhe ato të tjera shoqërore për shfrytëzimin e 

tërësishëm të këtyre lirive dhe të drejtave demokratike për pjesmarrje 

aktive të të gjithë qytetarëve në jetën shoqërore dhe politike të shtetit.Në 

jetën e përditshme kjo do të thotë se të gjithë qytetarët, çdokund ku ka 

demokraci të vërtetë, duhet të kenë mundësi të shfrytëzojnë supozimet 

dhe kushtet e nevojshme për formimin e vullnetit dhe vetëdijes së vetë 

politike dhe ato t’i shprehin në vepër, si subjektë politikë aktiv. 

Si rezime, mund të thuhet se demokracia formale është formë e 

pazhvilluar e domokracisë dhe e sistemit politik në të cilin nuk është 

zhvilluar demokracia ekonomike as politike. Vetëm në ato shtete ku 

ekzistonë demokraci ekonomike dhe politike mund të flitet për 

demokraci të vërtetë. Me zhvillimin më të suksesshëm të ekonomisë së 

lirë dhe me pëfshirjen e të gjithë qytetarëve në udheqjen shoqërore, 

mund të krijohen kushte për demokraci të vërtetë. 

1.2. Politika e mbrojtjes dhe 

mardhënjet e brendëshme 

Sipas përkufizimit më të përhapur, politika “paraqet veprimtari të 

vetëdijëshme dhe të organizuar, drejtuar nga punët e përbashkëta 

shoqërore të shtetit ose të një pjesë apo fushe të veçantë, për çka merren 

vendime dhe mbahet kujdes për kryerjen e tyre.” Ndërkaq, në teori në 

fakt shënohen dy domethënje dhe objekte të politikës, edhepse në rastet 

më të shpeshta gadi në të gjitha vendet përdoret termi politikë. 

124 Shih më gjërësisht: Përmbledhje punimesh, faqe 5-18, Fakulteti juridik, 

Shkup,1995 

112


Me një fjalë, politika si veprimtari paraqet procesin e ndërlikuar 

në çdo vend, prandaj objektivizimi i saj shtrohet si pyetje kryesore në të 

gjitha ndyshimet demokratike që ndodhin në kohën e sotme. 

Kur bëhet fjalë për politikën në fushën e mbrojtjes dhe sigusisë 

së shtetit, duhet përmendur se ajo është pjesë e detyrueshme e politikës 

së përgjithshme që e ushtron një shtet, por që kka të bëjë vetëm me një 

segment që është me rëndësi të posaçme nacionale, e njohur në teori si 

politikë e vendit në mbrojtjen dhe sigurinë kombëtare. 

Për politikën në fushën e mbrojtjes duhet përmendur se sot 

gjithnjë e më shumë bëhet fjalë për forcën si pjesë përbërëse e çdo 

dhteti. Në fakt, në teorrinë politike ushtarake forca trejohet si “forcë dhe 

aftësi e faktorit subjektiv (shtetit, partive politike, lëvizjeve të 

ndryshme) të mund të shkaktojë ose pëngojë ndryshime të të caktuara 

shoqërore, politike dhe ndryshime të tjera në jë shoqëri të caktuar, 

ndërsa me konceptin forcë, në kuptimin më të ngushtë specifik, 

nënkuptohet mundësinë e përdorimit të forcës të shprehur me dhunë të 

armatosur, që dikujt t’i imponohet vullneti i tij, për të mbrojtur një 

gjendje në shoqëri ose për të ndryshuar atë. 125 

Në teorinë bashkohore politike dhe në praktiktikë konsiderohet 

se në vendet me demokraci të zhvilluar dhe traditë të gjatë parlamentare 

dukuritë e çvendosjes së raporteve poltike-forcë nuk nuk janë të 

mundshme ose mundësitë janë sjellë në nivel më të ulët, ndërsa në 

vendet me regjim autoritar, me demokraci të pazhvilluar dhe pa traditë 

parlamentare, mundësia e sundimit të forcës ndaj mardhënjeve politike 

është më e sigurtë dhe në praktikë paraqitet shumë shpeshë. 

Vendet në tranzicion, në sajë të ndryshimeve rrënjësore në 

sferën politike dhe ekonomike, nga njëra anë dhe ndërtimin e 

strukturave mbrojtëse dhe të sigurisë në këto vende të burimeve 

ekzistuese kadrovike, materiale dhe infrastrukturale, nga ana tjetër, 

mund të konkludohet se procesi i vënjes se dimenzioneve optimale dhe 

për sistemet demokratike të pranueshme të forcës dhe përcaktimit të saj 

të drejtë në kultimin e ndikimit ndaj mardhënjeve politike do të zgjasë 

shumë. Përparësi e vetme e këtyre vendeve në këto relacione është 

mundësia e shqyrtimit të përvojave pozitive dhe negative në këtë sferë 

125 

Slobodan Dimishkovski, Fillet e mbrojtjes nacionale të R.M. Globus, 

Shkup,1996 (Fjalori terminologjik sociologjik, AMSHA dhe Fakulteti Filozofik, Shkup) 

113


në të kaluarën, të cilat janë me bollëk dhe t’i shfrytëzojnë vetëm 

përvojat pozitive. 126 

Kur flasim për politikën mbrojtëse të Republikës së Maqedonisë, 

si shtet i pavarur dhe sovran, ballafaqohemi me politikë të qartë 

mbrojtëse me të cilën janë përcaktuar saktë interesat nacional, janë 

përkufizuar në hollësi interesat shtetërore dhe në mënyrë racionale janë 

theksuar qëllimet e asaj politike, për të cilat shteti, në pajtim me mjetet 

që disponon do të organizojë sistemin e mbrojtjes. 

Në lidhje me këtë çështje të rëndësishme, politika zyrtare pas së 

cilës duhet të qëndrojë Republika e Maqedonisësi në këtë moment do të 

ishte: 

- Stabilizimin e situatës politike dhe përforcimin e pozitës 

ndërkombëtare të Republikës së Maqedonisë si shtet i pavarur dhe 

sovran; 

- Ngritja e përhershme e autoritetit të vendit si në planin rajonal 

ështu edhe në atë global; 

- Ruajtja e paqës dhe sigurisë; 

- Strukturimi i përhershëm i sistemit të mbrojtjes konform 

standardeve të NATO-s; 

-Zhvillimi i mardhënjeve demokratike dhe përparimi i 

përhershëm it ë drejtave dhe lirive të njeriut dhe shëndrrimin e tyre në 

faktor motivues për mbrojtjen dhe sigurinë e vlerave themelore të 

shtetit; 

- përmirësim i përhershëm të bazës materiale dhe sigurisë socilae 

të qytetarëve nëpërmjet zhvillimit ekonomik të mbështetur në iniciativën 

e lirë dhe ekonominë e tregut; 

- Kultivimin e përhershëm të mardhënjeve të fqinjësisë së mirë 

dhe mardhënjeve në rajon, si supozim për ruajtjen e paqes dhe sigurisë; 

- Asocim në grupacionet politike dhe ekonomike evropjane dhe 

ndërkombëtare dhe në strukturat e NATO-s, më çka do të përcaktohen 

interesat ekzistyese nacionale; 

- Nëse ndodhë shmangja prej koncepteve të integrimeve 

euroatlantike, do të sillnin shtetin në pozita nënshtruese dhe jostabile. 

Ekzistojnë interesa dhe qëllime të tjera të politikës mbrojtëse 

nacionale që duhet të realizohen në afate më të gjata ose më të shkurtra, 

126 

Central European Issues, The transformation of the defense establishment, means 

democratic control, civil-militari, relation, defense reform, Buchurest, 1997 

114


të cilat duhet të jenë objekt i elaborimit të dokumentit përkatës shtetëror 

i cili emërohet si politikë e mbrojtes së shtetit. 

Përveç përcaktimit të interesave, qëllimeve dhe detyrave të 

shtetit në lëmin e mbrojtjes nacionale, dokumenti Politik për mbrojtjen 

duhet të përcaktojnë edhe veprimtarinë, detyrat dhe mënyrën e realizimit 

të qëllimeve të parashtruara nga ana e orgnait më të lartë shtetror. Këtu, 

në radhë të parë, mendohet për Kuvendin e Republikës së Maqedonisë, 

Kryetarin e Republikës së Maqedonisë , Qeverinë dhe, forcat e 

armatosura dhe të tjera. 

1.3. Rregullimi normativ i mbrojtjes në 

Republikën e Maqedonisë 

Me sjelljen e Kuhtetutës së re të Republikës së Maqedonisë, me 

të cilën ajo përkufizohet si shtet sovran, i pavarur dhe demokratik, janë 

krijuar edhe parasupozimet themelore për brojtje të pavarur. Kushtetuta 

e Republikës së Maqedonisë mbrojtjen e trajton në kaptinë të veçantë, 

në të cilën i bëhet e mundshme sistemit të mbrojtjes të rregullohet me 

ligj të veçantë, në të cilin në mënyrë precize janë rregulluar të drejtat 

dhe obligimet e qytetarëve, organeve të pushtetit shtetëror dhe e forcave 

të armatosura, si dhe e ARM, si armatë e qytetarëve të Republikës së 

Maqedonisë. Kjo do të thotë se Republika e Maqedonisë, si shtet i 

pavarur dhe demokratik, vetë i vendos të gjtha funkcionet shtetrore, ndër 

të cilat edhe për mbrojtjen, “që do të thotë se me Kushtetutë janë vënë 

edhe korrnizat e sistemit për mbrojtje të Republikës së Maqedonisë, me 

çrast janë përkufizuar funkcionet e forcave të armatosura.” 

Me këtë janë përcaktuar të drejtat dhe obligimet e qytetarëve në 

lidhje me mbrojtjen, që përfshihet në nenin 28 të Kushtetutës, në të cilin 

thuhe se mbrojtja e Republikës së Maqedonisë është e drejtë dhe 

obligim për çdo qytetarë dhe se ajo prcaktohet me Ligjin e mbrojtjes”. 127 

Me një fjalë, Kushtetuta e Republikës së Maqedonisë i jep të 

gjitha supozimet relevante për krijimin e sistemit dhe organizimit të 

mbrojtjes, i cili duhet të mbështetet në resursat disponuese njerëzore, 

materiale, teknike dhe natyrore të Republikës së Maqedonisë si shtet. 

Në vendet e vogla, siç është ky i yni, duke u mbështetur në NATOparametrat, 

modeli i tashëm i mbrojtjes është pothuejse më i mundshmi. 

127 

Shih më gjërësisht: Trajan Gocevski, Sistemi politik dhe ekonomik i 

mbrojtjes së RM. Univerziteti “Shën Kirili dhe Metodi” Shkup, 1997 

115


Për organizimin e sistemit vetjak të mbrojtjes, në përputhje me 

mundësitë shtetrore, janë të nevojshme kërkime dhe analiza serioze 

shkencore dhe profesionale të çdo segmenti të atij sistemi, sepse ai 

duhet të shprehet në normativë ligjore ose me ligj të posaçëm të 

mbrojtjes. Siç thamë, aftësimi i qytetarëve dhe organizimi i tyre për 

mbrojtje mbështeten në rragullat e përcaktuara kushtetuese dhe ligjore, 

ndërsa si më e rëndësishme, sipas Ligjit të Mbrojtjes së Republikës së 

Maqedonisë, organizohet sistemi i mbrojtjes së pavarsisë dhe integritetit 

territorial të vendit. 

1.4. Partitë politike dhe mbrojtja në 

Republikën e Maqedonisë 

Sipas Ligjit të mbrojtjes, qytetarët kanë të drejtat dhe obligimet e 

caktuara saktë në mbrojtjen e Republikës së Maqedonisë, ndërsa ato 

kanë të bëjnë me kryerjen e obligimit ushtarak, pjesëmarrjen në 

mbrojtjen civile dhe kryerjen e punëve të obligueshme. 

Së kendejmi, për Republikën e Maqedonisë nga aspekti i 

mbrojtjes dhe sigurisë, me rëndësi parësore është ndërtimi i nivelit 

optimal të përcaktimit të qytetarëve të vendit tonë për të mbrojtur atë, pa 

marrë parasysh përkatësinë e tyre nacionale, fetare dhe partiake. 

Ndërtimi i këtij përcaktimi, kurrsesi nuk duhet t’i lehet akcioneve me 

karakter fushate, port ë ndërtohet një sistem i veçantë i gjithanshëm për 

aftësimin e qytetarëve. Përveç përcaktimit, i cili është më tepër element i 

ndërgjegjes së obligueshme qytetare, qytetarët duhet të aftësohen që të 

kënë mundësi, dijeni dhe aftësi të kryejnë detyra konkrete për mbrojtjen 

e vendit, ku pjesë të organizimit të tyre kanë edhe partitë politike. 

Për skenën tonë politike është karakteristike paraqitja e shpejtë e 

partive politike dhe përfshirja e tyre në jetën politike të vendit, 

ngjajshmeria e programeve të tyre, mënyra e veprimit të tyre politik, 

bashkëpunimi ndërparitak, toleranca dhe mostoleranca partiake, etj. 128 

Nëse i bëhet një analizë programeve dhe programve zgjedhore 

të partive në Republikën e Maqedonisë, do të shihet se gadi të gjitha 

partitë përmbahen në çështjet themelore me të cilat ballafaqohet vendi 

ynë, siç janë: 

128 Cane T. Mojanoski, Profili politik dhe socijal i partive politike në R.M, 

faqe 11-43, Shkup, 1996 

116


- karakteri i rregullimit politik të shtetit; 

- funkcionimi i shtetit juridik; 

- mbrojtja e vendit; 

- sistemi ekonomik dhe politika e zhvillimit; 

- politika sociale dhe banesore; 

- mardhënjet ndërkombëtare; 

- mardhënjet ndërmjet shteteve ballkanike dhe Evropës dhe 

vendi i Republikës së Maqedonisë në këto mardhënje, etj. 

1.5. Ushtria dhe pushteti politik si mardhënje të 

brendëshme në vendet demokratike 

Për shkak të ekzistimit të indikacioneve se në emër të mbrojtjes 

së vendit dhe ekzistimit të ndarjes natyrore ndërmjet ushtrisë si pjesë e 

pushtetit, mund të përkufizohen dy aspekte të mardhënjeve ushtarakecivile: 

ndërmjet qeverisë dhe ushtrisë, ndërmjet parlamentit dhe ushtrisë 

dhe ndërmjet ushtrisë dhe popullsisë. Mardhënje të këtilla mund të 

vehen në vendet që janë demokratike dhe në vendet që ecin drejt 

demokracisë. Në këtë kontekst mund të prezentohet edhe rroli i ushtrisë 

në demokraci në të cilën edhe qytetarët në uniformë janë pjesë e saj. Në 

kushte të këtilla mund të vehet edhe kontrrolli demokratik me norma 

kushtetuese dhe ligjore, me kontrroll parlamentar, me hapjen e debateve 

publike për mbrojtjen, me transparencën gjatë vendosjes etj, me qëllim 

që të gjithë, pammarrë parasysh se prej çfarë shtresash është përbërë 

ushtria te ndjehen njëjtë në aspektin e sigurisë. 

“Ushtria si institucion, është një nga mjetet më të fuqishme të 

politikës në botën bashkohore. Por ajo në vetëvete mbanë edhe 

mundësinë latente që të “rrebelohet” nga udheqja politike dhe 

praktikisht t’i kanoset asaj. Hapja e gjerë e dyerve e ushtrive bashkohore 

nacionale për pjesëtarët e shtresave të ndryshme shoqërore, për herë të 

parë në histori, ka shkaktuar një situatë që në një institucion të llojit të 

këtillë të gjenden të bashkuar njerëz të shtresave të ndryshme sociale 

dhe të interesave të ndryshme politike. Prandaj, posaçërisht është rritur 

rëndësia e lojalitetit të ushtrisë ndaj pushtetit politik, por edhe të korit të 

saj të oficerëve, si shtresë me rëndësi vendimtare për funkcionimin e 

saj.” 129 

129 

B. Vankovska- Cvetanovska, Ushtria dhe demokracia, faqe, 89- 112, 

Shkup, 1995 

117


Në sistemet demokratike, si një nga postulatet e veçanta politike 

veçohet parimi i dimenzionit civil- politik të suhtrisë. Me këtë rast, 

motive kryesor qëndronë në idenë se pozita e saj e pavarur paraqet 

kanosje reale për demokracinë, veçanërisht nga aspekti i garantimit të të 

drejtave dhe lirive të njeriut. Pozita e theksuar e ushtrisë dhe imponimi i 

saj ndaj qendrave politike, pamëdyshje sjelllë militarizimin e sistemit 

politik dhe të shoqërisë civile. Edhe sikur të mos instalohet diktatura 

ushtarake, subjektivizmi autonom politik i ushtrisë është indikator i 

sigurtë se demokracia në atë shoqëri ka humbur. 

Por se kontrrolli i fortë politik dhe të nështruarit e ushtrisë një 

pushtetit civil në shoqëri nuk duhet automatikisht të implikojë 

ekzistimin e rendit demokratik- si dëshmi më të mira për këtë janë 

përvojat e sistemeve totalitare. Edhepse, në esencë, ata qëndrojnë në 

pushtet me përdorimin e bollshëm të forcës, në rastet më të shpeshta 

shprehen se nuk kanë aq besim edhe te ushtria. Në fakt, ajo paraqet 

letrën e pasigurtë për këto regjime, prandaj si më e përshtatshme 

paraqitet policia. 

1.5.1. Depolitizimi i ushtrisë 

Cila është esenca e depolitizimit të ushtrisë? 

Depolitizimi i ushtrisë do të thotë bërja e pamundshme formalojuridike 

dhe faktike e veprimit të partive politike (pa përjashtim) në 

kuadër të organizimit ushtarak. Me fjalë të tjera, çlirimin e ushtrisë si 

institucion nga çdo presion dhe ndikim i organizuar dhe institucional 

idelogjik dhe politik. Por, shpesh herë, edhe të kuptuarit e këtillë të 

depolitizimit, në praktikë përjeton vështirësi të papritura. 

“Efekti politik i depolitizimit të ushtrisë është i dyfishtë. Nga 

njëra anë, ai paraqitet institucioalizim të tillë të forcës së armatosur me 

çrast ushtria bëhet një nga serviset shtetrore, me funkcion të posaçëm 

me rëndësi shoqërore. Indolenca e saj politike duhet të sigurojë pozitë 

të atillëqë nuk do të varet nga qëndrimi konkret ndërmjet forcave të 

sistemit politik. Vetëm në këtë mënyrë ushtria mundet pa dridhje të 

mëdha të përjetojë ndërrimin e pushtetit pas zgjdhjeve të rregullta 

parlamentare; nga ana tjetër, edhe subjektet politike do të jenë të sigurtë 

se forca (e ushtrisë) nuk është faktor në luftën për pushtet. Shoqërisë 

demokratike i nevoitet ushtri, e cila vetëm do të sigurojë kushtet e 

118


përgjithshme të funkcionimit të rendit , pa marrë parasysh bartësit 

konkret të pushtetit.” 130 

1.5.2. Ushtria dhe qytetari në 

sistemin politik demokratik 

Orjentimi i deritashëm politik nga aspekti i ruajtjes së stabilitetit 

të brendshëm është se në politikën mbrojtëse duhet mbështetur në 

ndonjë forcë reale-ushtri, për përgatitjen e qytetarëve për t’iu 

kundërvënë cënimit eventual të sovranitetit dhe integritetit territorial të 

vendit. 

Në fazën fillestare të realizimit të kësaj detyre duhet në mënyrë 

të kujdesshme të analizohet rregulimi normative-juridik i sistemit të 

mbrojtjes dhe të vërtetohet se a eksiston ndonjë dispozitë me të cilën 

përkufizihen të drejtat dhe obligimet e qytetarëve dhe si janë vënë 

konturat e e sistemit të mbrojtjes dhe të sistemit demokratik. Trajtimi i 

raportit ndërmjet qytetarit dhe ushtrisë në sistemin demokratik politik 

paraqet edhe mundësi reale për kontroll të vërtetë civil demokratik ndaj 

ushtrisë, ndërsa në këtë kontekst edhe kontrroll parlamentar. Me këtë 

arrihet një shkallë më e lartë e bashkëpunimit civilo-ushtarak dhe 

krijohet hapsirë e brendëshme politike më e sigurtë. 131 

Sipas këtij modeli, mbrojtjen dhe sigurinë e Republikës së 

Maqedonisë e realizojnë: qytetarët, organet shtetrore dhe forcat e 

armatosura, ndërsa disa detyra të caktuara realizojnë edhe ndërmarrjet, 

entet publike dhe shërbimet e vetadministrimit lokal. Qytetarët e 

Republikës së Maqedonisë e pranuan orejntimin e zhvillimit më të gjerë 

të proceseve demokratike dhe ndërtimin e shtetit qytetar, si kriter 

themelor i paraparë ne aktin më të lartë kushtetures juridik- Kushtetutën 

e Republikës së Maqedonisë. 

Përcaktimi për angazhim maksimal të të gjithë potencilaeve 

njerëzor dhe material në mbrojtjen e një vendi është pothuejse 

130. 

B. Vankovska- Cvetanovska, Ushtria dhe demokracia, faqe 141- 146, 

Shkup, 1995 

131 B. Vankovska- Cvetanovska, Ushtria dhe demokracia, faqe 147- 151, 

Shkup, 1995 

119


koponentë e pashmangshme e çdo konepti mbrojtës. Ky qëndrim është 

si rezultat i idesë dhe përvojës së pranueshme univerzale në suaza 

botërore, ndërsa është vërtetuar në shumë luftra, si domosdoshmëri në 

realizimin e mbrojtjes efikase. Nga aspekti i mbrojtjes të çdo vendi 

konsiderohet se si model dhe sistem më i përhapur i mbrojtjes është ai 

që i mbetet konsekuent vetëvetes. Për çdo sistem të mbrojtjes, parë nga 

ky kontekst, shumë me rëndësi është faktori politik dhe angazhimi i tij 

për zhvillimin më të gjerë të proceseve demokratike dhe ndërtimit të 

shtetit juridik, me çrast krijohen parasupozime dhe kushte për 

stabilizimin e mardhënjeve të brendëshme. Orjentim të këtillë politik për 

ruajtjen e stabilitetit të brendshëm dhe ruajtjen e paqes në këto hapsira 

kanë Republika e Maqedonisë dhe e Sllovenisë, edhe pse hapat e para të 

formimit të forcave të veta mbrojtëse janë ndërmarrë para njohjes së 

tyre. 

Bartësit e pushtetit politik kanë të drejtë, por edhe përgjegjësi t’i 

ndërmarrin të gjitha masat dhe aktivitetet për sigurimin e mbrojtjes së 

përbashkët, që gjithsesi nënkupton edhe obligueshmëri të qytetarëve me 

mjete ligjore të japin kontributin e vet në realizimin e këtij qëllimi të 

përbashkët. Por, kjo nuk duhet të bëhet në funkcion të mbajtjes së një 

sistemi në pushtet, por vetëm në funkcion të mbrojtjes së vendit nga 

agresioni i jashtëm. Vetëm në kësi rrethanash mund të llogaritet për një 

angazhim dhe realizim maksimal i obligimeve ligjore nga ana e 

shumicës së qytetarëve. 

Është i domosdoshëm angazhimi që kjo sferë të depolitizohet, në 

aspekt se do të kuptohet dhe zhvillohet si pjesë e një funkcioni shoqëror 

me rëndësi qënësore për të gjithë qytetarët, anëtarë të bashkësisë. Në 

lidhje me këtë angazhim, duhet të gjendet dhe të caktohet baza e 

pranueshme shoqërore në të cilën mund të realizohet koncenzus rreth 

momenteve esenciale, dhe që do të gjejë përkrahje të gjerë nga të gjitha 

forcat shoqërore dhe politike. Në realizimin e përbashkët të së dretjës së 

mbrojtjes, qytetarët duhet të përfshihen si pjesëtarë të bashkësisë dhe 

shtetit të njejtë, dhe jo si ithtarë të opcioneve të caktuara ideologjikepolitike. 

132 

132. 

B. Vankovska- Cvetanovska, Ushtria dhe demokracia, faqe 147-153, 

Shkup, 1995 

120


1.5.3. Raportet civilo-ushtarake në demokraci 

Për forcat e armatosura mirë të organizuara me rëndësi të madhe 

është kontrolli civil i ushtrisë. Gjithnjë eksistojnë keqkuptime të 

caktuara ndërmjet civilëve dhe ushtrisë, sepse nëse nuk eksistonin ato 

pikpamje në këtë aspekt, atëherë në këto vende nuk do të eksistonte as 

demokracia. Kur përkufizohet rëndësia e kontrollit civil, gjithmonë ka 

vështirësi në sqarimin se si të arrihet, përkatësisht në çfarë strukturash 

dhe procedurash duhet të kalohet, duke marrë parasysh se ende nuk 

eksiston model i vetëm për realizimin e saj. Me këtë problematikë 

ballafaqohet edhe Republika e Maqedonisë. 

Kontrolli demokratik, kryesisht prfshinë tre parime themelore: 

- vënjen efikase të pushtetit ushtarak dhe civil nëpërmjet 

mekanizmave juridik dhe institucional; 

- neutralitetin politik të ushtrisë që e imponon etika profesionale, 

dhe 

- mosndërhyrjen në punët civile. 

Një nga detyrat e parlamentit është ushtrimi i kontrollit të 

ushtrisë nëpërmjet mbikqyrjes së buxhetit për mbrojtje. Por kjo nuk do 

të ishte e mjaftueshme nëse nuk eksiston një trup i përhershëm 

parlamentarqë do të bënte kontroll të rregullt parlamentar ndaj ushtrisë, 

në kordinim me ministrin e mbrojtjes, si anëtar i qeverisë. Posaçërisht 

ministry i mbrojtjes duhet të bëjë kontroll të përhershëm të ushtrisë 

(shërbimet e mbrojtjes dhe komandantët ushtarak), përfshirë këtu edhe 

kontrollin e realizimit të buxhetit të mbrojtjes; qasje të dhënave të 

zbullimit, prkatësisht përfshirje në planifikimin strategjik, zhvillimin e 

strukturave ushtarake dhe përparimit ushtarak. Nga kjo duket se në 

vendet me demokraci të zhvilluar, kontrolli civil i ushtrisë bëhet në nivel 

legjislativ dhe ekzekutiv. 

1.6. Rëndësia e demokracisë bashkohore 

Vetëm shteti demokratik mund të krijojë shoqëri demokratike 

qutetare; vetëm shoqëria demokratike qytetare mund të mbështesë 

shtetin demokratik. Elementet që i bëjnë të mundshme politikat 

demokratike mund të mësohen vetëm në vendet demokratike. Shteti 

121


demokratik duhet t’i kultivojë aftësitë e shumfishta të barabarta edhe të 

gjera të cilat përkrahen nga qytetarët (Michael Walzer). 

Eksistojnë po aq lloje të shoqërive qytetare sa ka edhe shoqëri. 

Gjithashtu, shton Valcer, pikërishtë në kuadër të jetës së përbashkët të 

shoqërisë qytetare burrat dhe gratë mund të shfrytëzojnë lidhshmërinë e 

Rusoit (Jean Jaques Rouseau) ndaj bashkësitë më të mëdha të 

momerojes, interesave dhe shpresës, e cila është shumë e qetë në 

shoqëritë qytetare dhe paraqet nxitje të madhe për nacionalizmin. 

Pse të jetë kjo kështu? Ose, përse shoqëria qytetare duhet të jetë 

pjesë integrale e programit për demokratizim. Përgjegjet ndaj këtyre 

pyetjeve janë ndriçuar me studimin e jashtëzkonshëm të Robert 

Putnamit rreth reformave demokratike në vitet 1970 në cilat u bënë në 

bashkësitë veriore të Italisë dhe jo në ato jugore. Putnam thekson se 

dallimi kryesor qëndron në praninë ose mungesën e “kulturës qytetare”, 

mirëbesimi dhe solidariteti i ndërsjellë që e përkrahin shoqëritë, të cilat 

përkrahen gjithashtu nga jeta e shëndoshë e përbashkët. Reformat 

demokratike mund të zbatoheshin në ato bashkësi të cilat në periudha të 

ndryshme kanë treguar kulturë qytetare (jo rastësisht, kanë qënë po ato 

bashkësi përvojat e të cilave gjatë Rilindjes kanë shërbyer si frymëzim 

për ligjëratat e modernizmit të hershëm rreth republikës qytetare. 133 

Lidhshmëria me ekonominë dhe rëndësia konkrete e kapitalizmit 

për procesin e demokratizimit bëhet e qartë pikërishtë me referencën 

ndaj shoqerisë qytetare. Kjo rëndësi është në krijimin dhe shpërndarjen e 

pasurisë dhe ndarjen e saj individëve , kujdesin për paraqitjen e klasës së 

mesme, të kontrollit mbi rrethanat materiale të jetës së tyre. Zhvillimi 

ekonomik, me fjalë të tjera, krijonë hapsirën shoqërore që e mundësonë 

demokracinë, duke i mundësuar njëkohësisht edhe një demokracie të re 

hapsirën e nevojshme për frymëmarrje, me qëllim që të realizohen 

premtime. 

Kur bëhet fjalë për kultivimin e shoqërisë demokratike, Robert 

Dal (Robert Dahl) konsideron se variabiliteti kritik nuk është zhvillimi 

ekonomik, por risia socioekonomike. Së këndejmi, Sidni Vajtraum 

Sidney Weintraub) konkludoi se se “ pasi të hapeni politikisht, do të 

vijojë hapja ekonomike. Hapja politike nuk mundet të eksistoj vetëm për 

vetvete. Kjo është një pikë që tregon se jo në të gjitha ekonomitë e 

133 

. Vladimir Vujçiq, Kultura politike, Alinea, Zagreb, 1993 

122


tregut ka demokraci, por unë nuk mund të kujtohem asnjë vend i vetëm 

që është demokratik dhe të mos ketë ekonomi tregu. 

Ashtu siç ka thënë Putnam, “modelet afatgjate të vazhdimësisë 

dhe ndryshimeve nuk janë konzistente me çfardolloj determinizmi të 

rëndomtë ekonomik… Rajonet qytetare nuk kanë nisur nga më të 

pasurit, dhe ata nuk kanë qënë gjithnjë më të pasur, por sa mund të 

vlerësojmë ne- ata u bënë qytetare diku nga shekulli i 19”. Ai tërhjek 

vëretjen: Traditat qytetare në vetvete nuk e nxisin progresin ekonimi… 

(por ato) ndihmojnë të shpjegohet përse Veriu mundi t’u reagojë sprovave 

dhe mundësive të shekullit 19 dhe 20 në mënyrë aq efektive.” 134 

Gjithashtu, ekonomia e tregut është mjaft me rëndësi jo vetëm 

për përparimin që e gjeneroi borgjezia e cila e kultivoi atë, por edhe për 

kontributin që e jep për vetë proceset zgjedhore. Në lidhje me këtë, 

Xhen Mansbrixh (Jane Mansbrigde) ka theksuar: “Demokracija 

opozitare krijon ngadhnjyes dhe humbës, prandaj ajo vështirë i 

përshtatet socializmit shtetëror, ku eksiston vetëm një arenë ku mund 

vetëm të humbësh, sepse shteti mban llogari për çdo gjë”. 

Demokracia është vazhdimësi e praktikave historike të zhvilluara 

gjatë kohëve, me qëllim që të autorizohen individët, të kufizohet 

pushteti i dhunshëm i shtetit dhe të sigurohet rend i barabartë social. 

Karakteristikat themelore që e shënojnë evulicionin e saj në historinë e 

Perëndimit janë: reprezentative, dhe sëkëndejmi edhe pushtet të 

përgjegjshëm; ligjshmëria; shoqëria e hapur; shkalla e caktuar e 

respektit të pasurisë private dhe distancimi nga ideologjia dogamtike 

(religjioze ose joreligjioze-sekulare) nga makineria e pushtetit. 

Një synim themelor qëndron në të gjitha diskutimet rreth 

demokracisë, prej grekëve të vjetër e deri sot. Kjo mund të shprehet në 

këtë mënyrë: Demokracija përpiqet të zmadhojë lirinë dhe të ndalojë 

tiraninë nëprmjet nxitjes së rregullit nga dhe për popullin. Njëkohësisht, 

kjo liri e individit kërkonë shoqëri të lirë, që nuk është e mundshme pa i 

prkrahur qëllimet dhe vlerat shoqërore , duke përfshirë këtu edhe 

konceptet solide të drejtësisë dhe mirësisë. Së kendejmi tensionet 

ekzistojnë ndërmjet dëshirës dhe vullnetit të individit dhe të 

privilegjuarve të shoqërisë. 

Mendimi bashkohor politik i Perëndimit vë në dukje dy kuptime 

të gjera për strukturat fundamentale të politikës demokratike ose të 

134. 

Smit,D. (1993) Bitwen Urgencies and Imposs ibilities. New Security 

Architecture for Europe. Security dialogue. 

123


momentit demokratik, duke nënvizuar bashkimin e rendit të lirë politik 

demokratik. 

Është siguruar dokumenti i përshtatshëm me ndihmën e dy 

krijuesve të mëdhenj të mendimit politik bashkohor, Xhon Lok dhe 

Zhan Zhak Ruso. Krijuesi i parë punon me një model më të ngushtë të 

demokracisë ku individet e pavarur bashkohen për qëllime të kufizuara 

të përbashkëta duke mos cënuar individualitetin; në modelin e 

mëvonshëm, në shkallë të madhe nën ndikimin e romantizmit, individi 

shkrihet në “vullnetin e përgjithshëm”, ku mund të gjejë plotësimin e 

dëshirës, që është me e lartë sipas shkallës dhe rëndësisë se sa ajo që 

mund të arrijë si individ. 135 

Mendimi politik i Rusoit arrin kulmin në të ashtuquajturën siç 

thot Xhejkob Talmon “Demokracinë totalitare” –integrimin e individit 

në bashkësinë politike (shpesh, por që nuk është ekskluzive, me 

“kombin”), me të cilin dhe në emër të të cilit sundon “populli”, jo si 

individ diskretë të cilët veprojnë nëpërmjet përfaqësuesve të vet të 

zgjedhur, por si tërësi organike, duke shprehur vullnetin kolektiv. Ky 

kuptim për demokracinë lidhet ngushtë me nacionalizmat destruktiv. 

Por, si duket ky është kuptimi që të gjithë liberalët e kanë në mend kur 

mbështeten te demokracia (diçka që ata e bëjnë sinqerisht, dhe jo nga 

nevoja). 136 

1.6.1 Vendet e mëdha demokratike 

do të mbeten demokratike 

Demokracitë bashkohore massive përbëjnë zonën e rëndësishme 

dhe në rritje të paqës, pasuri dhe siguri në botën e sotme. Ekonomitë e 

tyre të ndërlikuara informuese-intenzive i japin rëndësi të madhe 

popullsisë së arsimuar, e kualifikuar në komunikimin me njëritjetrin dhe 

janë më shumë demokratike se sa ekonomitë e tjera. Shoqëritë e këtilla 

pranojnë se njerëzit janë me vlerë më ta më madhe se sa pasuria dhe se 

asnjë konflikt ushtarak me cilëndo demokraci tjetër nuk mund të 

kontribuojë aq shumë për shtimin e sigurisë për një ose dy përqind gjatë 

disa viteve. Së këndejmi, lëvizja për paqë botërore në masë të madhe 

135 

136 

124 

Vladimir Vujčić, Politička tolerancija, faqe, 16-17, Defemi, Zagreb, 1995 

Segmentet bashkohore të mbrojtjes civile, Univerziteti i hapur. Buletin i 

fakultetit të shkencave shoqërore, Lubjanë 1992.


varet nga rëndësia e demokracisë në demokracitë e mëdha botërore. Në 

botën e sotme ndodhin gjëra fundamentale dhe të reja. Shumica e 

njerëzve këtë e ndjejnë, por i shmangen idesë, kur shohin se modelet e 

njohura gjithsesi përsëriten në rajone siç ka qënë ish Jugosllavia. 

Por, përpjekja që të mblidhet e tërë bota në një model e errëson 

trendin e ri. Kjo mund të kuptohet posaçërisht me ndarjen e botës në dy 

pjesë. Një pjesë përbëhet nga zona të paqës, të pasura dhe demokratike, 

ndërsa pjesë tjetër si zonë e turbullirave, luftës dhe zhvillimit. Shumica e 

njerëzve sotë jetojnë në pjesën e dytë- ku sundojnë varfëria, tirania dhe 

anarkia. 137 

Këto zona të turbullirave do të preokupojnë pjesën më të madhe 

të vemendjes botërore gjatë viteve në vijim, por ka gjasa ato të 

zvogëlohen, ashtu që zonan e paqes do të rriten. Kjo do të ndodhë 

pikërisht nga shkaku se forcat e reja të rëndësishme bëjnë të mundshme 

përhapjen e demokracisë. 

Zonat e paqes dhe demokracisë i përfshijnë Evropën 

Perëndimore, SHBA, Kanada dhe Japonia. Bashkërishtë këto përbëjnë 

15 % të popullsisë botrore. Në këto zona sundojnë demokraci të pasura, 

që është jo e rastit. Pasuria, demokracia, paqa si duket shkojnë së 

bashku. Eksistojnë shumë shkaqe sepse këto demokraci do të mbeten 

demokratike dhe do t’i shmangen luftës ndërmjet vete. Pikëpamjet për 

lidhshmërinë e këtyre zonave dhe rendit të ri ndërkombëtar që do të 

daolë nga ajo na bënë optimist për të ardhmen e demokracisë. 138 

1.6.2. Rruga drejt paqes në rajone të caktuara të botës 

Gjatë historisë kanë ekzistuar një vargë demokracish. Shumë 

vende të zonës së paqes paraqesin një lloj të veçantë të demokracisë, që 

nuk ka ekzistuar pra disa dekadash- si demokracitë bashkohore, të 

zgjeruara, të pasura, ku njerëzit e rëndomtë janë të ngritur sipas 

standardeve historike. Mënyra e vetme me të cilën një vend mund të 

arrijë një pasuri të tillë është që të ketë qytetarë me produktivitet të lartë 

që zhvillon ekonomi informative- intensive, të cilën ne e quajmë 

ekonomi cilësore. Njëkohësisht, mënyra me të cilën këto shoqëri 

137 G. Brankert, Political freedom Rottleget, London, 1991 

138 G. Brankert, Political freedom Rottlegete, London, 1991 

125


krijojnë pasurinë e vet dhe mënyra e udheqjes së saj, në kombinim, i 

bënë ato vende demokratike dhe paqëdashëse. 

Njerëzit që jetojnë në ekonomi cilësore ndajnë të njëjtën përvojë. 

Pothuejse të gjithë të rinjët kryejnë shkollë të mesme, ndërsa shumica 

kanë edhe arsimim univerzitar. Kur janë të rinjë. Shumica e këtyre 

njerëzve i dinë gjyshet dhe gjyshërit e tyre, ndërsa kur bëhen pleq, i dinë 

nipërit e vet. Kanë pakë përvojë rreth vdekjes së kushërinjëve më të 

afërt. Jeta vlerësohet mjaftë, ndërsa vdekja e të rinjëve është shumë 

prekëse. 139 

Për dallim nga vendet që dominon varfëria dhe krizat sociale 

dhe të sigurisë, si shoqëri jo stabile dhe jo demokratike, jeta e 

njerëzeve ka rrezik që të jet e parëndësishme, ndërsa njerëzit në vendet e 

pasura, gjithsesi janë të mbrojtur nga përvojat e dhunës të natyrës dhe 

nga vështirësi dhe fatkeqësi të përhershme fizike. Suksesi në ekonomitë 

e këtilla kërkon varshmëri nga njerës të tjerë, ruajtje së fshehtësisë, 

komunikim efektiv dhe të mësuarit për t’iu përshtatur ndryshimeve. 

Shoqëritë e hershme industriale e filluan procesin e ndarjes së 

njerëzve nga dhuna dhe primitivizmi i natyrës, por ato kanë qënë më të 

dhunshme dhe më kierarkike se sa shoqëritë e pasura bashkohore. Sot, 

ekonomitë më përparimtare cilësohen me kompjutor, komunikim 

elektronik dhe industri informative, ku mendejmbrehtësia, fleksibiliteti, 

dhe kreativiteti njerëzor janë më kritike së sa masa e gjerë dhe pushteti. 

Shitja, financimi dhe bisedimet, si dhe forcat prodhuese dhe efikasiteti i 

makinave caktojnë se kush është i suksesshëm. Këmbëngulja, në vend të 

urdhërit, është rruga më e sigurtë drejt suksesit. 140 

Mardhënjet në ekonomitë cilësore nuk janë në asnjë rast me 

demokraci të njëjta, por ato gjithsesi janë më demokratike se sa 

ekonomitë e industrive të rënda që i zëvendësojnë. Së këndejmi, është e 

logjikshme të mendohet se ekonomitë bashkohore, të pasura dhe 

massive do ti drejtojnë njerëz në drejtimin e demokracisë, më shumë se 

sa ekonomitë e hershme industriale. 

Ekonomitë cilësore, gjithashtu, pretendojnë paqen, sepse ato në 

mënyrë të konsiderueshme zvogëlojnë rëndësinë e disa gjerave për të 

cilat përpiqen njerëzit. Pasuria massive bashkohore nuk buron nga 

resurset fizike që mund të tërhiqen nga të tjerët, prandaj ajo duhet të 

139. 

Kis Ziltra Bashkëpunimi ekonomik. Komiteti Ekonomik, NATO- 

Parlamenti, Barcelona, 1998 

140 

Ibidem 

126


mbrojet; ajo buron në radhë të parë nga sjellja produktive e njerëzve; . 

Në një shoqëri bashkohore cilësore njerëzit kanë vlerë të madhe 

ekonomike. Pothuejse çdo gjë që varet me mënyrën e funkcionimit të 

këtyre shoqërive tregonë qartë se njerëzit janë më të rëndësishëm nga 

çdo gjë tjetër. Nuk është logjike që të therrorizohen njerëzit që të fitohet 

një teritor ose lëndë e parë, sepse njerëzit vlejnë më shumë se këto 

pasuri. Gjithashtu, lloji i punës që e bënë një shtet i pasur nuk mund të 

arrihet me një popull që është nënshtruar, që nuk punon ose me qytetarë 

të rendit të dytë. 141 

Është vështirë të supozohet se do të krijohen rrethana të tilla ku 

agresioni do të ketë kuptim ekonomik për ndonjë nga këto ekonomi 

bashkohore. Por, nga fakti se lufta do të paraqesë ekonomi të keqe për 

një shtet bashkohor, nuk është garancion se një shtet i këtillë nuk do të 

shkonte në luftë. Por, zvogëlimi i shkaqeve ekonimike për luftë është me 

vend, edhepse mund të ekzisotjnë shkaqe të tjera. 

1.6.3. Probleme të reja ndërkombëtare 

në rrugën drejt paqes 

Ekzistojnë shumë shkaqe që demokracitë i shmangen konflikteve 

midis tyre. Te demokracitë, vendimet e mëdha nacionale shprehin 

ndjenjat e popullit, përmes strukturave shtetërore që janë të zgjedhura 

me votime legale dhe legjitime, ndërsa shumica e njerëzve nuk duan të 

shkojnë në luft, sepse ajo shkakton varfëri, vdekje dhe sakatime, ndarje 

nga më të dashurit. Pastaj, sjellja dhe qëndrimi politik i nevojshëm që të 

arrihet sukses, te demokracitë krijonë liderë, forcat e të cilëve 

shfrytëzohen me përdorimin e metodave politike dhe përvojat e të cilëve 

i shpien në gjetjen e metodave jo të dhunshme për zgjidhjen e 

konflikteve. Është e rëndë për demokracitë që t’i dityrojnë pakicat të 

bëjnë atë së cilës i kundërvehen. Sistemet demokratike kërkojnë shkallë 

të lartë të pajtueshmërisë për ato vendime që kanë ndikim në të gjithë 

popullsinë, ashtu siç është vendimi për të shkuar në luftë. Dhe pasi 

nevoiten ndjenja të fuqishme që të gjenerohet pajtueshmëria e 

mjaftueshme për fillimin e luftës, popujt demokratik rëndom do t’i 

përkrahin ato luftra kundër shteteve të cilat i konsiderojnë si të 

ndryshme. Shumë është lehtë që qytetarët e këtillë të urrejnë diktatorin 

141 

North Atlantic Assambly, Economic Committee, 1997, Reports, Brussels 

127


se sat ë urrejnë qeverinë demokratike; dhe anasjelltas- shumë është 

rëndë të bindet një popull demokratik të shkojë në luftë kundër një 

demokracie tjetër. 142 

Nëse pasuria, demokracia dhe paqa shkojnë bashkërisht, siç 

besojmë ne, me çfarë problemesh do të ballafaqohen zonat e paqës në të 

ardhmen? Nëse lufta nuk vjenë në shprehje, ndërsa forca ushtarake është 

e parëndësishme, ç‘është ajo që do të ndikojë ndaj mardhënjeve dhe do 

të gjenerojë konflikte ndërmjet demokracive? 

Përhapja e luftës eventuale me kalimin e kohës do të krijojë 

ndryshime suptile, por edhe të thella në mardhënjet ndërkombëtare. 

Njerëzit në demokracitë e mëdha do të kuptojnë se ardhmëria e shtetit të 

tyre asnjëherë nuk do të varet nga forca ushtarake ose nga aleancat 

ushtarake. Ky kuptim do të ketë efekt të madh përshkak të dallimeve 

fundamentale ndërmjet mundësisë që të humben paratë ose disa qytetarë 

të humbin jetën, në njërën anë dhe mundësisë një shtet të humbë luftën, 

nga ana tjetër. Në asnjë diskutim pas periudhës së luftës së ftohtë nuk i 

është kushtuar vemendje si duhet këtyre dallimeve. 143 

Fund i luftës nuk do të thotë edhe prfundim i konfliktit, ose fund 

i urrejtjes. Në fakt, mund të ndodhë e kundërta: liria, e rrezikuar nga 

lufta, mund t’i zvogëlojë përpjekjet për t’u çliruar nga dikutimet, duke i 

çliruar njerëzit nga nevoja e të shprehurit të urrejtjes ose të nxiten të 

prlahen ndërmjet vete. Kështu, bëhet njëri nga burimet më të fortë të 

ballansimit ushtarak të forcës, dhe asnjë shtet nuk do të jetë në blok 

ushtarak, duke u trembur se mos bëhet më e dobët se bloku tjetër 

ushtarak. 

Forcë vendimtare që do t’i formësojë shumicën e këture 

konflikteve do të jetë shkalla se sa interesat e pocaçme-brenda ose 

jashtë qeverisë- do të ndikojnë në politikën nacionale. Qeveritë do të 

reagojnë ndaj realitetit politik tek këto grupe të interesit dhe në rastë se 

qeveritë nuk janë më të forta se sa të kaluarat, këto bisedime do t’i 

prezentojnë ato interes në vend të interesit nacional në mardhënjet 

ndërkombëtare. Konfliktet do të mbështeten në interesa të kundërta 

financiare dhe në çështje që janë me rëndësi fiziologjike dhe 

emocionale. Fakt vendimtar është në kësi rastesh asgjë nuk do të dikojë 

ndaj interesave fundamentale dhe ndjenjat e secilës palë qoftë. Asnjë 

142 

G. Brankert, Political freedom Rottlegete, London, 1991 

143 Daniel Patric Mazmilian Elements in international politics, Oxford 

University Press, 1993 

128


shtet i pavarur ose formë e pushtetit nuk do t’i shkaktonte këto konflikte, 

dhe as rrjedha e tyre nuk do të krijonte dallimin ndërmjet përparimit dhe 

varfërisë. 144 

1.6.4. Ç‘duhet bërë sot për të gjetur rrugën e 

ruajtjes së paqes dhe sigurisë 

Teoria sipas së cilës një ditë zonat e demokracisë dhe paqës 

ndoshta do të përfshijnë tërë botën duhet të analizohet me rezervë. Nëse 

një gjë e tillë do të ishte e vërtetë, duhet të shpjegohet si diç që është 

pritur shumë gjatë dhe mund të realizohet, në dukje të parë mund të jet 

larg realitetit. Njerëzit e arsyeshëm do të pyesin gjithnjë se si është e 

mundshme pa sovranitet botëror (Nobbes, Leviathan ) të arrihet paqa 

botërore. Por, tani kemi një pasqyrë se si të arrijmë paqën pa shenjtorë 

të paqës. Ashtu si në ekonominë botërore që një sistem tjetër i 

vetëorganizuar krijon zhvillimin ekonomik pa plan botëror ose 

planifikues botëror, gjithashtu edhe paqeja është e mundshme nëpërmjet 

ndryshimeve të brendëshme pa kombe superiore, të cilat, sipas 

shembullit të tyre, mund t’i inkuroajojnë të tjerët për të bërë ndryshime 

në të njëjtën mënyrë. 145 

Shumica e demokracive të reja në mënyrë mjaftë efektive kanë 

pranuar dy probleme kryesore të të udhequrit. Një nga to është qëndrimi 

i tyre ndaj estabilishmentit ushtarak Pasi shumica e këtyre demokracive 

të reja kanë kaluar nëpër regjime ushtarake të këtij apo atij lloji, problem 

kryesor për to është vënja e kontrollit efektiv qytetar ndaj ushtrisë. 

Ndërsa kjo tani është bërë. Qeveritë e reja i pastruan estabilishmentet e 

tyre ushtarake, kanë vënë kufizim në përfshirjen politike të ushtrisë, i 

kanë ristruktuar urdhërat e tyre (që shpesh rezultonte me krijimin e 

ministrive qendrore të mbrojtjes dhe emërimin e përkohshëm të 

personave civil si ministër të mbrojtjes) dhe eliminimin e shumë 

privilegjeve të posaçme të ushtrisë. Oficerët ushtarak të cilët kanë madat 

të lartë politik në fazën fillestare të demokracisë, u zëvendësuan me 

persona civilë. 146 

144 

Shih, Griffils S. Ivan (1993) Nationalism and Ethnic Conflict. Threats to 

Europiean Security 

145 

G. Brankert, Political freedom Rottlegete, London, 1991 

146 

Smit,D. (1993) Bitwen Urgencies and Imposs ibilities. New Security 

Architecture for Europe. Security dialogue. 

129


Në shumë vende, establishmenti ushtarak jo vetëm që ushtronte 

funkcione ushtarake në mbrojtjen e jashtme dhe sigurinë e brendëshme, 

por gjithashtu është mjaft i involvuar më një spektër të gjerë në 

aktivitetet ekonmike, afariste dhe industriale. Qeveritë e reja demokrtike 

u përpoqën që të kufizojnë rrolin e ushtrisë me mënjanimin e personave 

ushtarak nga ndërmarrjet civile dhe përfshirjen e tyre të dretjpërdretjë në 

mbrojtjen dhe sigurinë kombëtare. Në disa raste, regjimet e reja 

demokratike i riorganizuan forcat e veta ushtarake përgjatë kufijëve, 

duke zvogëluar koncentrimin e tyre rreth qyteteve kryesore, me çrast u 

vështirësua mundësia manovruese e tyre. “Pothuejse në të gjitha rastet, 

regjimet e reja demokratike e zvogëluan vëllimin e forcës së vetë 

ushtarake dhe u përpoqën që në të të fusin shkallë më të lartë të 

profesionalizmit ushtarak, siç është për shembull furnizimi me pajisje 

bashkohore. Këto regjime të reja demokratike janë relativisht të 

suksesshëm në vënjen e kontrollit civil, në orjentimn e ushtrive të veta 

në profesionalizëm, në zvogëlimin e forcës ushtarake, në ngushtimin e 

rrolit ushtarak dhe në vendosjen e modeleve të raporteve ndërmjet 

ushtirsë dhe civilëve që janë të ngjajshme me ato të demokracive të 

instaluara. Gjithashtu, në ish regjimet komuniste, partitë komuniste ose 

u eliminuarn ose u detyruan të bëjnë gara për pushtet. 147 

Fusha tjetër, siç shpjegon Kis Ziltra, në të cilë demokracitë e 

vjetra meritojnë vemendje- është reforma ekonomike. Si duket kjo 

paraqet problemin kryesor për ish vendet komuniste dhe për shumicën e 

vendeve të Botës së Tretë, ku ka pasur ndërhyrje të madhe të ekonomisë 

së shtetit. Por nëse ato dëshirojnë të përparojnë ekonomikisht dhe të 

bëjnë gara në përgjithësi, është i domosdoshëm liberalizimi ekonomik. 

Duhet t’i hapin tregjet e veta dhe ti mënjanojnë donacionet dhe rregullat 

restriktive. Gjithashtu, ato po shkojnë drejt këtij qëllimi. Asnjë regjim i 

ri demokratik nuk dështoi, dhe as që është lënë anash për shkak të 

përpjekjeve për reforma ekonomike. Përkundrazi, shumë vende ish 

komuniste miratuan programe të stabilizimit dhe i zbatuan me një 

shkallë të caktuar të suksesit. Projektet privatizuese shpesh janë 

përshëndetur me entuziazëm të madh. 

147 

Marko Konovole, Sigurimi në demokraci, Ros-Ros Seminar, Siguria në 

Evropën Juglindore, Ohër ,1998 

130


1.6.5. Ç‘është realitetiti për mirëqenje në botën e sotme 

Një nga problemet që është i pranishëm dhe është i llojit të 

veçantë, dhe i cili i konfronton demokracitë e vjetra dhe të reja, është 

problemi që del nga përkatësia etnike dhe nacionalizmi destruktiv. 

Regjimet jodemokratike munden në mënyrë efektive të sundojnë 

popullin e nacionaliteteve të ndryshme, por në te demokracitë populli i 

zgjedh sunduesit. Në kohën kur dallimet ideologjike humbin, ndërsa 

vlerat etnike, nacionale, religjioze dhe ato të vjetrat marrin domethënje 

të re, edhe problemi për të përkufizuar një popull merrë domethënje të 

re. Në mungesë të komunizmit, nuk ka arsye të eksistojë Bashkimi 

Sovjetik, Jugosllavia ose Gjermania lindore, prandaj ato u zhdukën. Por 

problemi është më i gjerë. Si do të përkufizojmë trupin politik të 

shoqërisë? A mundet sipas gjeografisë, gjuhës ose identifikimit etnik të 

quhet si qytetar? Kur njerëzit kanë të drejtë të përjashtojnë veten nga 

trupat më të gjera politike dhe të formojnë të vetin, më të vogël? 148 

Te demokracitë, cilët janë të drejtat e pakicave etnike dhe 

religjioze? Këto pyetje janë qendrore për funkcionimin e demokracive të 

reja dhe të vjetra. 

Nuk ka përgjegje të kënaqëshme për këto pyetje. Mund të jepet 

një argument për vetvendosje- çdo grupi duhet t’i mundësohet të ndjekë 

kursin e vet,- pa pargjykim prej më parë se kjo do të shkaktonte 

fregmentizëm të madh dhe rënjen e shoqërisë dhe shtetit. 149 Pastaj, 

demokracitë nuk janë mjaft të aftë për këtë problem. I tërë procesi i 

demokratizmit dhe funkcionimit të demkoracisë mund ti forcojnë 

mardhënjet ndërmjet grupeve etnike, religjioze dhe grupeve të tjera. Për 

shkak se këto identitete bëhen gjithnjë e më qendrore, politikanët bëjnë 

thirrje atyre dhe në këtë mënyrë do të intensifikojnë konfliktet ndërmjet 

tyre. Ky problem është i pranishëm te demokracitë e reja. Por gjithashtu 

eksiston edhe në shtete të tjera. 150 

148 Redi Zhrtin, Mbrojtja e pakicave kombëtare në Evropën Qendrore dhe 

Lindore, Politika ndërkombëtare, Beograd, nr.1045, 1996 

149 Ibidem 

150 

Daniel Patric Mazmilian Elements in international politics, 

Oxford University Press, 1993 

131


1.7. Procesi i transformacionit 

të vendeve në tranzicion 

Popujt e çliruar t ëish vendeve komuniste e madhëruan shumë 

konceptin e thjeshtë për ndihmën që duhej të merrnin nga Perëndimi. 

Pritej mrekulli e përgjithshme, një plan i ri i Marshalit i cili do të gjente 

zbatim të gjerë, pa kurrëfarë kundërvënjesh përvojës esenciale dhe 

intelektuale mdaj planit të Marshalit për ish vendet komuniste. Në 

Perëndim, ndërkaq eksistonte nënçmim i kompleksitetit sistematik të 

ndryshimeve të nevojshme, të rezistencës të nomenklaturës së instaluar 

dhe ende të pranishme, si dhe kohëzgjatja e procesit. 151 

Programet amerikane për ndihmë të cilat u nxitën menjëherë pas 

vitit 1989- 90 për Poloninë, kurse pastaj edhe për vendet tjera të Evropës 

qendrore, janë shembull tipik për atë që e thamë më lartë dhe 

mbështeten në sypozimin se procesi i tranzicionit do të zgjasë rreth 5 

vjet. Tani e dimë se ai do të jetë shumë më i gjatë, së paku 10 vjet për 

vendet e Evropës qendrore, ndërsa nja 15 deri 20 vjet për vendet tjera,- 

para se të themi se transformimi ka përfunduar. 152 

Konstatimi i dytë diç më i koplikuar është se vetë procesi i 

transformimit nuk është vazhdimësi, por sekuencë e fazave të 

ndryshme. Gjithashtu, jo të gjitha vendet ish komuniste janë në të 

njëjtën fazë në procesin e transformimit, ose t’i kenë kaluar të njëjtat 

faza me tempo të njejtë. Duhet, gjithashtu të shënohet se shpejtësia e 

kalimit nga faza në fazë, në masë të madhe varet nga ajo që është dalluar 

politikisht dhe ekonomikisht në fazën e fundit në ish sistemet 

komuniste. 

Kjo që e thamë kërkon sqarim. Fazë kryesore, që nisi menjëherë 

me rënjen e sistemit komunist, përfshinë përpjekjet e kombinuara që të 

arrihet transformim politik në strukturat e larta të pushtetit politik, si dhe 

stabilizimin fillestar të ekonomisë. Kjo do të thotë eliminim i shtetit 

njëpartiak dhe sistemin policor, eliminimin e kontrolleve shtetërore 

arbitrare, vënjen e lirisë së shtypit dhe fillet e kolaicionit demokratik 

për ndryshime. Faza tjetër kërkon stabilizimin e valutës (me ndihmën e 

kredive urgjente dhe të ndihmës nga Perëndimi), ndërsa eliminohet edhe 

kontrolli i çmimeve dhe dotacioneve, me çrast i jepet fund prodhimit 

151 

Konferenca e përhershme e organeve vendore dhe rajonale 

të pushtetit në Evropë 

152 

Shih, Gullikstad. E (1994) Colective Security Post- Cold War Europe, Hupi Report 

132


kolektiv dhe zbatimit të privatizimit të rastësishëm. Kjo fazë fillestare 

është edhe shumë e vështirë sepse përfshinë ndryshimet fundamentale 

në proceset e instaluara politke dhe ekonomike. Nevoitet guxim dhe 

qëndrueshmëri, sepse bëhet thjeshtë një këcim në diç të panjohur. 

Periudhë, në fakt është kritike, sepse suksesi i saj është edhe 

kusht për fazën e dytë, fazë në të cilën ngarendja për stabilizim më të 

madh politik duhet të kombinohet me përpjekje për transformim sa më 

të pranishëm ekonomik. Këto janë miratimi i kuhstetutës së re dhe 

sistem të ri zgjdhor, mbajtja e zgjedhjeve, zgjedhjet legjitime 

demokratike, vënjen e administratës së decentralizuar rajonale dhe 

bashkimi në një koalicion stabil demokratik- elitë të re politike, deri në 

atë shkallë në të cilën proceset demokratike depërtojnë në shoqëri me 

qëllim që të institucionalizohet funkionimi qeveritar. Njëkohësisht, 

duhet të nxitet edhe një transformim më i madh ekonomik, përfshirë 

këtu vënjen e sektorit banker, pastaj demonopolizimi, si dhe privatizimi 

në shkallë të ulët dhe të madhe, i mbështetur në të drejtat e definuara 

juridiko pronësore. Në këtë fazë, Perëndimi mund të ndihmojë 

nëpërmjet sigurimit të kredive për projektet nga infrastruktura, ndihmë 

teknike dhe menexhuese, preference dhe qasje tregëtare, si dhe me 

investime të huaja. 153 

Kur kjo fazë nëse përfundon me sukses, mund të kalohet në 

fazën e tjetër, në të cilën me të vërtetë fillojnë situata dhe procese të 

gjithanshme demokratike në mënyre të përhershme, ndërsa zhvillimi 

ekonomik është si pasojë e zhvillimit të gjithanshëm të iniciativës 

private. Në këtë fazë formohen partitë demokratike stabile dhe krijohet 

kulturë politike demokratike, me gjyqe të pavarura dhe kulturë juridike. 

Në ekonomi, ekziston shkalla e lartë e privatizimit, paraqitja e lobit 

kapitalist dhe realizimi i kulturës afariste. Paraqiten investime të mëdha 

të jashtme dhe vendi përfshihet në organizatat kryesore të Perëndimit, 

siç është Bashkimi evropjan dhe Aleanca veri-atlantike (NATO). Kjo 

fazë mund të përshkruhet si përfshirje në konsolidimin politik dhe nxitje 

e përhershme e ekonomisë. Për t’u konkretizuar kjo, mund të nxjerrim 

një vlerësim se Polonia, Republika e Çekisë dhe Hungaria gjenden në 

prag të kësaj faze, për është vërtetuar edhe përfshirja e tyre në NATO. 154 

153 

Shih, Gullikstad. E (1994) Colective Security Post- Cold War Europe, Hupi Report 

154 NATO Enlargement And Central Europe, A study in civil-military 

Realations, Washington, 1996 

133


Gjithashtu, me rëndësi është të përmendet se mundësia për 

zbatimin konkret të të drejtave në këtë fazë varet shumë se në çfarë 

shkalle lejon regjimi i dështuar komunist relaksimin politik dhe 

liberalizimin ekonomik gjatë viteve të tij të fundit. Fakt i rëndësishëm që 

duhet të shënohet është se agonia e fundit e komunizmit ishte simultanesë 

paku në disa situate- si periudhë e inkubacinit politik dhe ekonomik 

për paraqitjen e paskomunizmit. Pasojat e këtij inkubacioni, në rastin e 

Hungarisë (regjimi i Kadariti viteve 1970 dhe 1080) dhe Polonia 

(regjimi i Gerekut vitet 1970 dhe pesë vitet e fundit të Jaruzelskit në 

gjysmën e dytë të viteve 1980), janë të dukshme. 

Procesi në vazhdim, konstatimi që delë nga ajo që e pamë në 

procesin e transformimit, e përfshinë premisën e reformës politike si 

bazë për reformë efektive ekonomike. Koncenzusi demokratik politik 

dhe proceset efektive politike janë qënësore për filimin dhe mbarimin e 

suksesshëm të fazës së parë të ndryshimeve. Teorikisht mund të bëhet 

një postulat për nevojën e një sistemi autoritar të diciplinës në këtë fazë, 

sepse kërkohet viktimë e madhe shoqërore- dhe të gjeneruar- gjatë 

implementimit. Por, gjatë kolapsit të regjimit komunist në Evropën 

qendrore dhe në Bashkimin Sovjetik, qasja autoritare si duket nuk është 

praktike dhe as e dëshirueshme. 

Përkundrazi, koncenzusi demokratik paraqitet si imperative. Por 

ai duhet të jetë i organizuar dhe i institucionalizuar. Në fillim ai kërkon 

praninë e udheqësit efektiv, gjithsesi sharmant dhe të popullarizuar- cili 

do të ketë përkrahjen e popullit. Kjo, gjithashtu kërkonë praninë ose 

organizimin e shpejtë të lëvizjes politike që do të përkrahte liderin në 

mënyrë të institucionalizuar dhe do t’i jap përkrahje në projekjet për 

dislokimet dhe eliminimet shoqërore, që është tipike për këtë fazë. Por, 

në radhë të parë, faza fillestare, me entuziazmin euforik postkomunist, 

duhet të shfrytëzohet në mënyrë përkatëse për ndërimin e themeleve të 

procedurave demokratike legjitime dhe formale në kuadër të të cilave 

nxiten reformat afatgjate ekonomike. Gjersa të arrijë faza e dytë, euforia 

publike zvogëlohet ashtu siç shpërthejnë zhgënjimet nga 

transformimet. 155 

Transformimi i shpejtë dhe i gjithanshëm, shok-terapia e të 

ashtuquajturës rrekje “e bumit të madh”- që është i mundshëm vetëm 

nëse eksistojnë kushtet e domosdoshme objective dhe subjective. Rasti i 

155 

North Atlantic Assambly, Economic Committee, 1997, Reports, Brussels 

134


Polonisë është shembull i mirë për kombinimin e këtyre dy kushteve. 

Ishte përfshirë eksistimi i elitës së kundër politike anë e mbanë shtetit, 

krysisht lëvizja “Solidarnost” e cila depërtoi në shoqëri, nuk u eliminua 

gjatë dekadës të së drejtës materiale dhe mund të shërbente si elitë 

politike efektive kundërshtare në nivel të shtetit (në vend se siç ndodhi 

në në disa raste të tjera, e mbyllur vetëm disa disidentë, të imponuar 

menjëherë në kierarkinë më të lartë kombëtare të pushtetit). Kjo elitë, 

ndërkaq, qe përkrahur nga prania e pushtetit moral, e aftë të kultivojë 

vullnetin shoqëror për t’u sakrifikuar, apo më drejtë- të Kishës katolike. 

Përveç kësaj, një lider sharmant, i cili gëzonte autorizime të posaçme në 

kuadër të klasës që kishte gjasa më të mëdha të sakrifikohet si viktimë 

shoqërore, e përsonalizoi ndryshimin politik. Një klasë e lirë e 

fshatarëve dhe ekonomija e madhe e nëntokës siguruan përfaqësim 

ekonomik të ligjit të ofertës dhe të konsumimit prejse kontrolli i 

çmimeve u mënjanua ashtu si edhe dotanacionet. Përfundimisht, Polonia 

nxorri dobi nga ndihma që iu dha në kulturën afariste sipërfaqësore nga 

ana e dijasporës së angazhuar, e përbërë nga dhjetë million polakë që 

jetojnë jashtë vendit. 156 

Numërimi i këtyre faktorëve paraqet se qasja polake ndoshta 

është shembullore, por njëkohësisht ajo është edhe e jashtëzakonshme. 

Në mungesë të ndonjë kombinimi të kohezionit politik, obligim dhe 

koncenzus të joshjes dhe përgjegjësisë ekonomike, shok terapija me 

siguri se do të krijojë konflikt politik dhe kaos ekonomik, me monopole 

të pozicionuara mirë që do të shfrytëzojnë përparësinë e liberalizimit të 

çmimeve për të rritur ato, me çrast stimulohet infalacioni. 

Konstatimi i përgjithshëm në lidhje me rikonstruimin 

postkomunist niset nga kjo pikë e fundit: nuk duhet të përjashtohen 

strategjitë e transformacionit të cilat përfshinë lëvizje më të ngadalshme 

nëpr fazat e domosdoshme të cilat varen nga udheqaj eksistuese 

qeveritare, në vend se pastër thjeshtë nga çlirimi i forcave të pavarura 

dhe dinamike tregëtare. 157 

156 

Klark M. (1994) Paece and World Security Studies 

157 

Ibidem 

135


136 

1.8. Toleranca politike si faktor për ndërtimin e 

mardhënjeve të brendëshme për ruajtjen e paqes dhe 

sigurisë në Republikën e Maqedonisë 

Në teroinë dhe praktikën bashkohore politike konsiderohet se në 

vendet me demokraci të zhvilluar dhe traditë të gjatë parlamentare 

fenomeni i çvendosjes së raproteve politkë- forcë, paqe dhe siguri nuk 

është i mundshëm ose mundësia është sjellë në nivelin më të ulët, ndërsa 

ne vendet me regjime autoritare, me demokraci të pazhvilluar dhe pa 

traditë parlamentare, mundësia për dominim të forcës ndaj politikës 

është më e madhe dhe në praktikë paraqitet shpesh. 

Mund të konkludohet se forca ushtarake do të luajë rrol të 

rëndësishëm politik në të gjitha mardhënjet, veçanërisht në krijimin e 

politikës së shtetit gjerë atëherë kur ai do të jetë në funkcion të 

interesave strategjike, të politikës së jashtme, të politikës së brendëshme, 

ekonomike, mbrojtëse, të sigurisë dhe të interesave të tjera të shtetit. Sa 

më shumë faktori politik dhe pushteti politik do t’i zgjidh me me mjete 

politike, aq më shumë do të rritet fuqia politike ndaj forcës, dërisa më në 

fund ajo të mënjanohet të ushtrojë funkcionin e vet, ndërsa ajo është 

ruajtja e pavarsisë së shtetit dhe e integritetit të tij territorial. 

Sugjestionet në këtë plan do të ishin që të shfrytëzoheshin deri 

në fund përvojat e shteteve me traditë dhe demokraci të gjatë 

parlamentare si dhe të shmangen të gjitha mundësitë e shfrytëzimit për 

të keq të çfardo lloj force, e cila më tutje, pa përjashtim, nëse është e 

tillë do të kërkojë edhe rrol politik në shoqëri. 

Në kontekst të përkufizimit të forcës politike të një shteti 

paraqitet edhe forca ushtarake, me numër më e madhe, më e roganizuar, 

më e paisur dhe më e përgatitur për veprime të ndryshme, duke përfshirë 

edhe luftrat, së kendemi ajo mund të vehet edhe në shërbim të fuqisë së 

përgjithshme ose si forcë shtetit që mund të përdoret ose të keqpërdoret. 

Përvoja dhe praktika politike tregonë se për stabilitetin e shtetit nuk 

është vendimtare forca, porse ndikim kanë edhe parametra të tjerë siç 

janë: shkalla e demokracisë, respektimi i të drejtave dhe lirive të njeriut, 

mardhënjet ndëretnike, gjendja ekonomike dhe sociale etj. Kështu duhet 

të shmanget praktika e shteteve jo demokratike dhe regjimeve autoritarë 

të cilët shpesh e kanë përdorur forcën për të ruajtur rendin juridik i 

përcaktuar me kushtetutat e tyre. Duhet të pranohen shembujt e shteteve 

që janë demokratike dhe të cilat forcën e kanë praktikuar në mënyrë


shumë restrictive, për qëllime të caktuara saktë dhe sipas një procedure 

të përcaktuar rreptë. 

Sipas kësaj, Republika e Maqedonisë, si shtet i pavarur dhe 

sovran, duhet të përcaktojë politikën e vet të mbrojtjes me të cilën do të 

saktësosheshin saktë interesat kombëtar, të përkufizuara hollësisht, për 

të cilat shteti, në pajtim me resurset disponuese, do të organizojë 

sistemin e mbrojtjes. 

Interesat e mundshëm shtetëror që duhet të jenë politikë zyrtare 

pas të cilave do të qëndrojë Republika e Maqedonisë do të ishin: 

“…Stabilizimi i situatës politike, stabilizimi i raporteve ndëretnike dhe 

përforcimi i pozitës ndërkombëtare të Republikës së Maqedonisë, si 

shtet i pavarur dhe Sovran; ngritja e autoritetit të vendit në si në planin 

rajonal ashtu edhe në atë global; struktuimi gradual i sistemit për 

mbrojtje sipas standardeve të NATO-s për një siguri efikase, përgatitjet 

e përhershme të qytetarëve sipas Ligjit të mbrojtjes; zhvillimi i 

mardhënjeve demokratike dhe përparimit të përhershëm të të drejtave 

dhe lirive të njeriut dhe shndërrimi i tyre në faktor motivues për 

mbrojtjen dhe sigurinë e vlerave themelore të shtetit; përmirësimi 

permanent i bazës materiale dhe sigurisë sociale të qytetarëve nëprmjet 

zhvillimit ekonomik dhe ekonomisë së tregut; kultivimi i përhershëm i 

mardhënjeve të fqinjësisë së mirë dhe të mardhënjeve në rajon si 

supozim esencial për ruajtjen e paqës dhe sigurisë; asocimi në strukturat 

politike, ekonomike dhe ushtarake evropjane dhe ndërkombëtare BE dhe 

NATO, për çka do të vërtetohet se është interes shtetror. 158 

Në planin e mardhënjeve të brendëshme, për ruajtjen e sigurisë, 

Republika e Maqedonisë, gjithsesi duhet edhe më tutje t’i mbrojë të 

rejtat e njeriut, veçanërisht barazinë e të gjthë qytetarëve, pa marrë 

parasysh përkatësinë e tyre nacionale. 

1.9. Pozita politke dhe politiko-ushtarake 

e Republikës së Maqedonisë 

Në këtë pjesë, segmented hemelore që do të jenë objekt studimi, 

janë sistmi politik dhe politika e jashtme e Republikës së Maqeodnisë 

nga aspekti i pozitës së sajë politike dhe faktorit demografik, si një nga 

determinuesit e zgjidhjes doktrinare-strategjike të konceprit mbrojtës të 

158 

Trajan Gocevski, Tendenca bashkohore të mbrojtjes, Kumanovë, 1997 

137


shtetit. Çështjet të cilat kanë të bëjnë me shtetin në raport me zhvillimin 

e raporteve mbrojtëse janë: 

- Pikëpamjet doktrinare-strategjike mbrojtëse; 

- Përcaktimet në raport me obligimet e qyterëve; 

- Koncepti dhe qëndrimet e mbrojtjes civile; 

- Përcaktimet dhe qëndrimet për organizimin e mbrojtjes sipas 

parametrave të ofruara nga NATO, dhe 

- Përcaktimet kombëtare doktrinare-strategjike në lidhje me 

aftësimin e qytetarëve të Republikës së Maqedonisë për mbrojtje dhe 

siguri, do të jenë objekt edhe të studimeve të mëtejshme. 

Sistemi shoqëroro- politik dhe politika e jashtme e Maqedonisë. 

Pasi politika e brendshme dhe e jashtme janë të lidhura ngushtë 

dhe janë komplementare, është e zakonshme që ndikimi i tyre në pozitën 

–ushtarake-politike të shqyrtohet në mënyrë integrale dhe reciprokisht. 

Por, por për disa shkaqe metodologjike dhe shpesh edhe praktike, 

sidomos me theksimin e disa veçorive të caktuara të këtyre dy 

segmenteve, do të shqyrtohen tri çështjet sa vijojnë: 

-ndikimi i ndërsjellë i sistemit shoqëroro-politik dhe politika e 

jashtme në pozitën ushtarake-politike të Republikës së Maqedonisë, 

-ndikimi i sistemit shoqëroro politik në pozitën ushtarakepolitike, 

-ndikimi i politikës së jashtme të Maqedonisë në pozitën 

ushtarake-politike, 

Politika integrale e sigurisë së Republikës së Maqedonisë 

parasheh: 

1. Integrimin politik dhe ekonomik në Unionin evropjan dhe në 

NATO. Anëtarësimi i barabartë në Bashkimin evropjan dhe në NATO 

është qëllim strategjik i Republikës së Maqedonisë dhe përpiqet që të 

aftësohet në përshtatje me sistemiet ekonomike, politike dhe të sigurisë, 

krijohen dispozitat e nevojshme për anëtarësim në të gjitha organizatat 

dhe asociacionet politike dhe ekonomike ndërkombëtare. 

2. Integrimi politik, përkatëisht ushtarak në sistemet kolektive të 

mbrojtjes dhe sigurisë- OKB, OSBE, BE, iniciativën Partneritet për paqe 

dhe NATO, si aleancë ushtarake. Këto qëllime strategjike janë në pajtim 

me interesat strategjike për integrim në Evropë dhe integrim në 

138


strukturat politike të Atlantikut verior, si dhe në sistemet e tyre kolektive 

të mbrojtjes. 

3. Në Republikën e Maqedonisë është kryer transformimi 

(kushtetues dhe ligjor) i sistemit politik me kalimin në demokraci 

parlamentare dhe darje të pushteteve në ligjvnënës, eksekutiv dhe 

gjyqësor dhe të pushtetit vendor. Mbrojtja e të drejtave qytetare 

konsiderohet si faktor i pandarë i sigurisë së Republikës së Maqedonisë. 

Mbrojtja e të dretjave të qytarëve është mbështetur në Kartën e 

Kombeve të Bashkuara, Dokumentit të Helsinkit dhe Hagës, të OSBEsë, 

dhe në dokumentat e Këshillit të Evropës. 

4. Mbajtja e mardhënjeve të barabarta me të gjithë fqinjët. 

Republika e Maqedonisë zhvillon bashkëpunim me vendet fqinjë, si dhe 

me shumë vende të tjera të rajonit me të cilët ka mardhënje diplomatike, 

me respektimin e parimit për mosndryshimin e kufinjëve me forcë, 

mospërzjerje në punët e brendëshme me përkrahje të të gjithë 

standarteve ndërkombëtare. 

5. Zhvillimin e sistemit të vet të mbrojtjes. Mbrojtja e 

Republikës së Maqedonisë organizohet si sistem për mbrojtjen e 

pavarsisë dhe integritetit territorial të saj, me çka ky sistem ka vetëm 

karakter mbrojtës. Forcat e armatosura duhet të dimenzionohen sipas 

standardeve të BE dhe NATO-s. 159 

159 Trajan Gocevski, Fillet e sistemit të mbrojtjes kombëtare, faqe 356-358, 


139


140


Kreu i gjashtë VI 

Konfliktet dhe luftërat si fenomene Shoqërore 

Pengimi dhe zgjidhja e tyre 

1. Konfliktet si dukuri shoqërore 

Në historinë e njerëzimit gjithnjë kanë ekzistuar moskuptime, 

kundërshtime të caktuara si dhe ndarje në baza të ndryshme. Të gjitha 

këto dukuri dhe shkaqe gjatë historisë së zhvillimit njerëzor, janë 

paraqitur dhe zhvilluar në forma të ndryshme dhe mënyra të ndryshme. 

Është e ditur së në procesin zhvillimor të zhvillimit të shoqërisë në 

përgjithësi këto dukuri të moskuptimeve, mospajtimeve, kundërshtimeve 

etj, janë shënuar me të njëjtën fjalë si konflikt. Në kontekst të 

modifikimeve mund të rradhiten edhe format dhe llojet e caktuara të 

konflikteve dhe dhunës, të cilat gjithsesi paraqesin temën kulminante të 

analizave në lëmin e studimeve socilogjike, të shkencave politike, 

juridike, defendologjisë etj. Se për të egzistuar konflikti, në te duhet të 

bëjnë pjesë dy palë të konfrontuara, dhe varësisht nga palët të 

konfrontuara, konflikti mund të jetë: interpersonal (në mes individëve), 

intergrupor (në mes grupeve) dhe brenda grupor. 

Pas përfundimit të luftës së ftohtë dominojnë termat si 

tripolaritet, univerzalizmi ose sistem i ri i mardhënjeve ndërkombëtare, 

rend i ri ndërkombëtar etj. Si të vlerësohet rëndësia shkencore dhe 

politike e të gjitha këtyre termave, mbetet i pakontestueshëm fakti se 

karakteristika qendrore e sistemit ndërkombëtar është struktura e 

ndryshuar e forcës. Kompozimi i këtillë i skenës globale ndërkombëtare 

mund të trajtohet si pasojë e një procesi të gjerë të decentralizuar në të 

cilin pozitë të rëndësishme zë bashkimi i Gjermanisë, rënja e Bashkimit 

Sovjetik dhe Traktatit të Varshavës, dezintegrimi i Çekosllovakisë dhe 

RSF të Jugosllavisë. 

Edhe pas kësaj periudhe, lloje të ndryshme të konflikteve vazhdojnë 

të jenë si dukuri prezente, dhe shpesh herë trajtohen si kërcënim i ri për 

paqen dhe sigurinë, ajo që mund ta pranojmë si diç të re, ka të bëjë me 

ekzistimin e vatrave të tilla të krizës dhe konfliktit në ish shtetet 

autoritare të Evropës lindore, Bashkimit Sovjetik dhe në hapsirën e 

141


Ballkanit por edhe në regjione të tjera të botës. Situatat e brendëshme, të 

cilat në këto shtete paraqesin gjeneratorin e mundshëm të konflikteve. 

Prandaj nuk është azgjë e re për ekzistimin e konflikteve të këtilla, por 

risi është synimi dhe dëshira se, në rendin e ri botëror bëhen angazhime 

serioze nga OKB-ja, UE, NATO, KE, OBSE, për të bërë diçka rreth 

evitimit dhe zgjidhjes së konflikteve në përgjithsi. 

Konfliktet vazhdojnë të paraqesin rrezik, dhe se shoqëria bashkohore 

edhe më tej mund të vëhet para një sprove, edhe pse mund të jenë 

konflite me përmasa lokale-regjionale, apo edhe si konflikt i brendshëm 

i një shteti, por që mund të ndikojnë në marrëdhënjet ndërkombëtare. 

Konfliktet shoqërore janë forma të ndërveprimit të palëve 

shoqërore të konfrontuara, grupeve, individëve, institucioneve, shteteve, 

subjekteve me pozicione dhe interesa të ndryshme, me pikëpamje dhe 

synime të kundërta. 160 

Shkaqet kryesore për paraqitjen e konflikteve mund të 

kategorizohen në tri nivele: 

1. Konflikte përshakak të resurseve të kufizuara, (dy individ ose 

dy grupe dëshërojnë diçka të njejtë, por është e dukshme se ajo nuk 

është e mjaftueshme për dy palët) 

2. Konflikte përshkak të nevojave të paknaqura themelore, 

(mund të jenë të natyrës së ndryshme psikologjike dhe biologjike, 

përshembull nevoja për sigurim, nevoja për përkatësi, nevoja për ujë, 

ushqim, strehim etj) dhe 

3. Konflikte përshkak vlerave 161 të ndryshme (cilat punë dhe cilat 

ide janë të drejta, janë të rëndësishme, të dobishme dhe të mira, dhe cilat 

nuk janë. 

Egzistojnë edhe shkaqe të tjera, si faktor nxitës, për lindjen e 

konflikteve në jetën e përditshme, në mes individëve dhe grupeve të 

ndryshme, me të cilët më tepër merret më tepër shkenca psikologjisë. 

Ndër burimet e tilla janë: paragjykimet, stereotipet, marrëdhënjet e më 

parshme mes dy palëve të konfrontuara etj. 

160 Fehmi Agani, Toleranca dhe konfliktet shoqërore, Thema 15, faqe 27, 

Prishtinë 1997 

161 Agnesh Heler, Vlerat dhe kërkesat, Beograd, 1981. 

”Me fjalën vlera duhet kuptuar, cilësinë, që ne u japim objekteve brenda sistemit shoqëror, në të cilin 

subjektet bëjnë përpjekje për të realizuar ndonjë nevojë individuale apo shoqërore. (Nocioni i vlerës mund të 

definohet në drejtime të veçanta të Sociologjisë) Vlerat manifestohen edhe si vlera objektive, instrumentale, 

konsumuese, vklera këmbyese, subjective etj. Sistemi i vlerave formohet gjat jetës nëpërmjet ndikimeve më 

gjëra kulturore, edukimi familjar, përvojës vetanake dhe përfaqëson standard i cili udhëheq me veprimet e 

njerëzve) 

142


1.1. Përcaktimi konceptual i konflikteve 

Në bisedën e përditshme me fjalën konflikt shpesh nënkuptohet 

përleshja ndërmjet dy ose më shumë njerëzve ose grupeve, të cilët 

përdorin forcën, si mjet për të fituar ose për t’u mbrojtur. 162 Pastaj, 

përdorim force shpesh nënkupton shkaktim të lëndimit trupor ose dëmit, 

edhepse shpesh pranohet se është e mundshme të flitet për zbatim të 

dhunës psikologjike ndaj kundërshtarëve. Një përcaktim i këtillë i 

konfliktit është mjaft i kufizuar, prandaj edhe i gabueshëm, sepse mund 

të eksistojë konflikt i vërtetë edhe atëherë kur njëra palë e pjesëmarrësve 

nuk manifeston sjellje të dhunëshme. 

Përkundër faktit se konfliktet janë pjesë përbërëse e jetës së 

përditshme, të paktë janë ata të cilët janë të gadshëm të pranojnë se 

gjithnjë ballafaqohen dhe aktivishtë marrin pjesë në konflikte. Mendoni 

se çfarë mund të kuptoni me fjalën konflikt. Kur do të dëgjoni, me siguri 

se do të mendoni se keni të bëni me fjalët që i përmendëm më lart, të 

cilat i hasnin shumë shpeshë njerëzit e moshave të ndryshme dhe viseve 

të ndryshme anë e mbanë rruzullit të Tokës. 163 

Gjersa nuk kuptohet se konflikti është problem i përbashkët që 

mund të zgjidhet vetëm me përpjekje dhe bashkëpunim të përbashkët, të 

dya palët në konflikt nuk mund të fitojnë. 164 Në literaturën profesinale 

mund të hasen shumë përkufizime për konfliktin. Disa prej tyre 

theksojnë sjelljen e pjesëmarrësve në konflikt (qoftë kur kemi të bëjmë 

me qëndresë të fshehur ose agression të hapur), dikush përqëndrohet në 

burimin e konfliktit (siç janë mjetet e kufizuara ose interesat e kundërta), 

të tjerët marrin qëndrimet dhe ndjenjat që paraqiten në konflikt (siç janë 

stereotipet, armiqësitë). 

Përkufizimi që do t’i përmblidhte të gjitha aspektet themelore të 

konfliktit duhet të përqëndrohet në në tre përbërësit themelor të tij: 

- palën në konflik, 

- sjellja konfliktuoze dhe 

162 J.S Fridrih, dallon tri forma të detyrimeve, fizike -forcë të madhe, zbatimin 

e akcionit ushtark dhe akcionin e policisë. 

163 “Çështë konflikti? Konflikti është: grindje, mosdurim, urrejtje, rrahje, moskuptim, hidhërim, përleshje, 

mllef, dështim, gabimi, dhunë, mosshtegdalje, betejë, dhembje, frikësim, shkatërrim, mosbesim, zhdukje, 

luftë, armiqësi, humbje.” Shih: Violeta Petroska Beshka, Konfliktet, faqe,2-5, Shkup, 1995 

164 Violeta Petrovska, Beshka, Konfliktet, faqe 55, Fakulteti Filozofik, 

Shkup 1995 

143


- interesat konfliktuoze. 

Domethënë, konflikti është rezultat i ekztistimit në të njëtën kohë 

të interesave konfliktuoze dhe i sjelljes konfliktuoze ndërmjet palëve në 

konflikt. Me rëndësi jashtëzakonisht të madhe është shmangëja nga 

konfliktet, që me përgjegjësi politike të gjenden forca që do të japin 

koncept real politik për respektimin e institucioneve demokratike të 

sistemit, për tolerancë ndërnacionale, tolerancën fetare etj. Për 

tejkalimin e mosmarrëveshjeve eventuale. 

Stabilitetin, sigurinë dhe paqen në shumë raste, individët, grupe 

të caktuara, nuk e kuptuan si konstantë e mbështetur në parimet e 

barazisë qytetare, mirëkuptimit ndëretnik dhe tolerancën politike, si 

mundësi reale për të shkuar në një të ardhme me përspektive, me 

aspirata demokratike e mbështetur në paqën. 

1. 2. Llojet e konflikteve 

Barton vendos lidhjen ndërmjet frustacioneve dhe nevojave 

themelore për identitet, si dhe për siguri dhe qëllime të tjera 

(përshembull njohja, autonomia, dinjiteti). Sipas tij teoria e nevojave 

njerëzore kosideron… se ka disa nevoja të caktuara antologjike dhe 

gjenetike ndaj të cilat synon dhe se procesi i socializimit, nëse nuk është 

kompatibil me këto nevoja njerëzore, shkakton shqetësim dhe sjellje 

antisociale individuale dhe grupore. Individët nuk mund të socializohen 

me sjelljet që e shkatërron identitetin e tyre dhe nevojat e tjera, prandaj 

duhet të reagojnë kundër rrethimit që e bënë ajo. 

Sjellja, që është jashtë frustacioneve të këtyre bazave dhe 

nevojave shpesh do të duket agresive dhe kontraproduktive. Por 

kuptohet në këtë kotekst, disa autorë nënvizojnë lidhshmërinë e 

konflikteve etnike me “frikën e zhdukjes kolektive” duke konsideruar 

se nuk është befasuese se ajo që “deri dje nuk kishte zgjidhje për asnjë 

konflikt multietnik dhe multikulturor. Konfliktet etnike dhe kulturore 

paraqiten dhe bëhen pjesë përbërëse e pjesës së sistemit sociopolitik ose 

shpërthejnë, duke u udhequr nga dhuna dhe destrukcioni i sistemit”. 165 

Në këtë punim do të përmenden vetëm disa nga klasifikimet e 

konflikteve. 

165 

Huntiglon Samuel, Konflikti i civilizimeve dhe vendosja e redit botror, 

Zagreb, 1998 

144


1. 3. Ndarja e konfikteve sipas fazave të zhvillimit 

( sipas Ralf Dahrendorf-it) 

Faza e konfliktit latent: Nëse një grup shoqëror është në 

konfrontim objektiv me grupe të tjera, por për këte nuk është i 

vetëdijshëm. 

Faza e konfliktit të manifestuar: Kur grupi shoqëror bëhet i 

vetëdishëm për konfliktin e tij me grupe të tjera, konflikti shëndërrohet 

nga konflikti latent në konflikt të manifestuar 

Konflikte sistemore dhe të akomoduara 

Në këtë llojë të konflikteve, krijohen bindje të tjera nga ato të 

sociologëve të teorive sociale funkcionaliste, (sistemi shoqëror, 

integrimi, ekuilibri, kontrolli shoqëror dhe socializmi) pikëpamje e cilat 

vetëm koncenzusin dhe harmoninë i shihnin si stabilitet, kurse konfliktet 

si anomalitet dhe patologji. Një lëvëzje e re e hulumtuesve nga lëmia e 

sociologjisë dhe të shkencave të tjera shoqërore, orjentohet në 

promovimin e lehtë të një ideje tjetër se, në disa momente konfliktet nuk 

mund të vlerësohen vetëm nga aspekti dezintegrimeve dhe rrënimeve, 

por konfliktet mund të paraqesin në momente edhe diçka pozitive, si 

ndriçimin e problemeve dhe kërkesave dhe interesave shoqërore, ku 

mund të koptohen si faktor të ndryshimeve pozitive. 

Konfliktet sistemore: ndodhin atëherë kur grupe të caktuara që 

janë në konflikt e mohojnë ose e kontestojnë një sistem si tërësi, 

institucionet dhe mekanizmat e tij themelore dhe marrëdhënijet e 

tërësishme që i krojon ai. Në këto rrethana, janë të mundshme dy 

kategori të manifestimit njëra mund të jet insistimet e pushtetit, apo 

sistemit si tërësi të bëjë institucionalizimin, ndërsa forma tjetër është 

manipulimi me konfliktin brenda tërësisë së vet. 

Konfliktet e akomoduara: ndodhin duke krijuar një baraz 

peshë- ekuilibër forcash dhe duke ndarë të mirat apo ato për të cilat lind 

konflikti, duke i ndarë grupet; ose, më në fund duke u transformuar palët 

në konflikt dhe duke u tejkaluar konfliktin. 166 

166 Sipas: V. Goati, Vepër e cituar, 354, Marr nga Toleranca dhe konfliktet 

shoqërore, faqe 32, Prishtinë 1997 

145


1. 4 Konflikti ndërkombëtar 

Hulumtuesit e konflikteve nisen nga pozita se proceset politike 

dhe sociale mund të hulumtohen tërësisht si kombinime të ndryshme të 

konflikteve dhe kooperimeve. Në këtë kuptim, hulumtuesit e 

konflikteve edhe përkundër faktit se paraqiten në nivele krejtësisht të 

ndryshme (nga interindividuale deri në ndërkombëtare), anjëherë nuk 

kanë cilësi të nevojshme të përbashkëta që ti arsyetojnë studimet që 

kufizohen në një fushë të caktuar. Nga ky konstatim Miçel e thekson 

qëndrimin se “konfliktet, si fenomene fundamentale të ngjajshme, 

paraqiten në shoqëri, ndërsa lufta është vetëm rast i posaçëm i këtij 

fenomeni të përgjithshëm. Si plotësim i kësaj është edhe argumenti se 

konfliktet ndërkombëtare dhe të brendëshme janë aq shumë të lidhur, që 

në praktikë është e pamundur të ndahen. Së kendejmi paraqiten 

vështirësi në shumë sfera, por me rëndësi të veçantë është ajo me të 

cilën paraqiten qëndrimet politike për konfliktet si fenomen që e 

gjurmojnë hulumtuesit e konflikteve. Hulumtuesit e dukurive shoqërore, 

në të kaluarën e nisnin aktivitetin e vet me supozimin se konflikti 

ndërkombëtar është rezultat i forcës, i cili edhe për nga gjeneza e vet 

edhe për nga dinamika e vet, është unikat për sistemin ndërkombëtar. 

Sipas kësaj, mardhënjet ndërkombëtare në kuptimin e konfliktit ose 

kooperimit duhet të hulumtohen si fenomene individuale, pa referenca 

ndaj sociologjisë ose psikologjisë sociale. Përkundër kësaj hulumtuesit e 

konflikteve konsiderojnë se konfliktet eksistojnë në përvojën e njeriut, 

duke u shfaqur nga nivelet individuale, drupore, shtetërore deri në atë 

ndërkombëtare dhe kërkon hulumtim komparativ kudo që të parqitet. 167 

1. 5. Konfliktet kronike 

Në praktikë paraqiten konflikte të ndryshme që zgjasin më gjatë 

dhe përcillen nga një gjeneratë në tjetrën. Ato jo rrallë marrin 

dimenzione historike, sepse nuk zgjidhen, kështu që mud të përfshijnë 

një bashkësi nacionale ose bashkësi ndërnacionale, grupe dhe të tjerë të 

cilët në këtë apo atë mënyrë çdo ditë janë të ngarkuar me atë konflikt. 

167 Gocevski T. Ortakovski V dhe Georgieva L. Zgjidhja dhe transfromimi i 

konflikteve, Makedonska riznica, Kumanovë, 1999 

146


Konfliktet kronike përcillen pothuejse çdokund në botë dhe janë në 

relacione të ndryshme, siç janë: 

- konflikte ndërmjet grupeve të ndryshme të moshave, 

- konflikte në bazë të përkatësisë fetare, 

- konflikte në baza etnike, racore apo gjuhësore, 

- konflikte ndërmjet vendeve fqinje, 

- konflikte rajonale, etj. 

Konfliktet kronike, sipas rregullit, mund të jenë frymëzuar nga 

këto shkaqe, “…shkaqe politike, ekonomike, ushtarake, sociale, 

demografike, fetare dhe shkaqe tjera të kombinuara… dhe me bindje 

mund të konstatohet se këto konflikte përcilën nga gjenerata në 

gjeneratë, me atë që në periudha të caktuara me intenzitet të zvogëluar, 

ndërsa në të tjerat – shkallëzohen. Konfliktet e këtilla janë karakteristike 

për shumë rajone të botës, dhe ndër to edhe të Ballkanit dhe afër tij, si 

një nga rajonet me intenzitet të lartë konflikti.” 168 

Zgjidhja e konflikteve kronike do të thotë përpjekje për të 

mbrojtur vlerat civilizuese të ndërtuara me dekada. Me këtë dëshirohet 

të ndërtohen koncepte, të ndërtohen rregulla, që nëprmjet bisedimeve të 

tejkalohen ato dhe të zgjidhen, e pastaj të ulen në dimenzione të 

durueshmërisë. Shembull i këtillë është përpjekja për zgjidhjen e 

konfliktit në Bosnë e Hercegovinë me Marrëveshjen e Dejtonit, e cila 

ofron zgjidhje që për herë të parë të zbatohet në praktikën e zgjidhjes së 

konflikteve. Por, përvojat tregojnë se me një marrëveshje të tillë në nivel 

ndërkombëtar kishte të bëjë edhe luftën- konfliktin e Kosovës, me 

Konferenca ndërkombëtare e Rambujes dhe e Parisit, në mes 

përfaqësuesve shqiptar të Kosovës dhe udhëheqësisë jugosllave me 

ndërmjetësim ndërkombëtar, (SHBA, NATO, UE) mars-prill 1999). 

Si shembull për zbatimin e bisedimeve për zgjidhjen e 

konflikteve kronike me të cilat ballafaqohet bashkësia ndërkombëtare, 

mund të përmenden këto: bisedimet ndërmjet Izraelit dhe Palestinës për 

autonominë e Palestinës, çështja irlandeze dhe Anglija, kriza e Gjirit, 

konflikti në Kosovë dhe në Jugosllavi, konflikti shqiptaro-maqedonas, 

kontesti maqedoni-grek rreth emrit dhe simbolet etj. Të gjitha këto i 

ngarkojnë mardhënjet reciproke, por edhe sigurinë ndërkombëtare, 

prandaj bëhen përjekje të mëdha për tejkalimin e tyre. 

168 

Mitko Kotovçevski, Burime të të cënimit të paqes dhe të sigurisë 

kombëtare, Qendra Ballkanike për paqe, Shkup, 1999. 

147


Ka shumë qasje për mënjanimin e konflikteve kronike, me 

qëllim që të arrihet pajtim ndërmjet palëve në konflikt. Në literaturë ato 

janë klasifikuar në disa grupe: 

- qasje metodologjike; 

- qasje juridike; 

- të kërkuarit e së vërtetës historike për konfliktin; 

- rikonstruim i përbashkët i ngjarjeve dhe 

- qasje e kombinuar. 

Një nga mënyrat e tejkalimit të konflikteve është mundësia e 

transformimit. Nëpërmjet procedurave të ndryshme arrihet në njohuritë 

se si mund të plotësohen interesat themelore të palëve në konflikt, si 

bazë pa të cilën nuk ka zgjidhje, ndërsa pastaj i shtohen edhe elemntet e 

tjera që çojnë në pajtim. 

Për transfromimin e konflikteve kronike nevojitet pjesëmarrje e 

tre elementeve të strukturës shoqërore: 

- struktura të larta shtetrore; 

- shtresë e mesme e intelektualëve dhe e biznesmenëve dhe bazë 

e krijuar nga organizatat joqeveritare dhe qytetarët”. 169 

1. 6. Konflikti politik 

Konflikti politik është dukuri dhe process shoqëror në të cilat 

palët konfrontuese, nëprmjet manifestimeve të ndryshme, përpiqen të 

mbrojnë interesa të caktuara, përkatësisht të arrijnë qëllime të caktuara 

të cilat nuk mud të plotësohen në të njëjtën kohë. Nëpërmjet tij shihen 

qëllimet dhe karakteri i politikës si sistem i rrumbullaksimit të 

aspiratave dhe miteve në lidhje me ndryshimet që janë në vijim ose të 

cilat paralajmërohen. Duke u nisur nga kjo, konfrontimi politik (në 

kuptimin e praktikës të subjektit politik) mund të përcaktohet si 

shprehje e sjelljes politike (paraqitje ose refuzim) i orjentuar kundër 

palës kundërshtuese, me qëllim që të detyrohet të braktisë ose ti 

modifikojë qëllimet e veta. Në fakt, bëhet fjalë për sistemin e 

aktiviteteve politike, i cili ka qëllime të diferencuara dhe ka të bëjë në 

përputhje me bazat e dhëna në konceptin e caktuar politik, doktrinor 

dhe strategjik. 

169 

Gocevski T. Ortakovski V dhe Georgieva L. Zgjidhja dhe transfromimi i 

konflikteve, Makedonska riznica, Kumanovë, 1999 

148


Konflikti politik gjithnjë zhvillohet në një hapsirë konkrete 

politike dhe në kohë të caktuar. Ai paraqitet në lidhje me çështjet 

problematike të interesit publik, të cilat kanë arritur në në shkallën e 

duhur të opinionit publik, ndërsa zhvillohet në hapsirë të caktuar dhe në 

periudhën e relevancës politike të çështjeve dhe prblemeve që janë si 

shkaqe të paraqitjes së tij. 

Kur bëhet fjalë për rrjedhën e konfliktit politik, parë nga prizmi i 

pjesëmarrësve në konflikt, në të mund: 

- njëra palë të humbë ndërsa tjetra të fitojë; 

- të dya palët të fitojnë, dhe 

- të dya palët të humbin. 

Në rastin e parë, faktor vendimtar është forca e palëve 

kundërshtuese, në të dytin aftësia për të arritur kompromis, ndërsa në të 

tretin vjenë në shprehje “kokfortësia” dhe paaftësia t’i jepet fund 

diçkaje që ka pasoja negative për të dya palët. Sido që të jetë, duke folur 

për rrjedhën e konfliktit politik, kihet parasush se: 

1. Në konfliktet ku rrjedha është ose fiton ose humb për të dya 

palët, çdoherë njëra palë fiton ose humb më shumë nga tjetra; 

2. Fitimi ose humbja, nga njëra anë, janë objektivisht fakte 

vlerësuese, por nga ana tjetër për to vendimtare është baza e perceptimit 

personal të konfliktit nga ana e subjektit dhe në bazë të vlerësimit të tij 

se çfarë fitohet (ose humbet). Me këtë rast, ai si kriter i ka qëllimet e 

veta dhe atë që e fiton (ose humb) pala kundërshtare. 

3. Ajo që në moment duket si fitore (fitim) ose si humbje 

(ngadhnjim), gjithashtu në staza të mesme ose të gjata, mund të jetë i 

kundërt”. 170 

2. Lufta si fenomen shoqëroro- historik 

Lufta paraqitet si dukuri shoqërore e cila manifestohet nëpërmjet 

konflikteve në mes shteteve, në të cilën përdoret në mënyrë masive dhuna e 

organizuar e armatosur dhe zhvillohet lufta e armatosur. 171 Luftërat 

paraqesin shkallën më të lart konfliktit. Nga ky konstatim Miçel e thekson 

qëndrimin se “konfliktet, si fenomene fundamentale të ngjajshme, paraqiten 

në shoqëri, ndërsa lufta është vetëm rast i posaçëm i këtij fenomeni të 

170 

Trajan Gocevski, Tendenca bashkohore në mbrojtje, Kumanovë, 1997 

171 

Ali Dida, Fillet e Siciologjisë, (faqe 203-209) 

Univerziteti i Tetovës, Tetovë, 1997 

149


përgjithshëm” 172 . Lufta nga shumë teorikë, definohet si vazhdim i politikës 

por me mjete të dhunës. 173 Rreth kësa çështje në doktrinat ushtarake 

tregohen teori të ndryshme, por gjat klasifikimit të gjithë nisen nga disa 

kriteriume themelore, me çka më të njohur janë: 

- Qëllimet ushtarako-politike të luftës, 

- Numri i vendeve të cilat marrin pjesë, 

- Forcat dhe mjetet të cilat marrin pjesë dhe 

- Hapsira në të cilën zhvillohet lufta. 

2.1. Paraqitja e teorive për luftërat dhe esencën shoqëroro-historike 

të tyre, ashtu si edhe kanë kaluar periudhat e zhvillit shoqëror të 

njerëzimit. 174 

Diçka më tepër njohuri për botkuptimet ndaj luftrave në kohën e 

para erës sonë, kanë dhënë mendimtarët e Greqisë antike: Herakliti, Platoni, 

Aristoteli, Tukitid etj. 

Herakliti (530-470) i arsyetonte luftërat, duke i dhënë botkuptimet 

për luftërat nga këndi i tij i koncepcionit filozofik, sipas së cilit “lufta e 

kundërshtimeve është forcë motorike e zhvillimit”. Ky i arsyetonte luftërat 

për përfitimin e robërve, të cilët sipas tij, qytetarëve të lirë iu mundëson të 

mirren me filozofinë, astronominë dhe me shkenca të tjera. Herakliti mandej 

për luftërat thot se “janë babë dhe mbret, lufta disa i bënë robër, disa i bënë 

njerëz, disa i bën robër dhe disa qytetar të lirë”. Poashtu edhe Platoni ( 427- 

347) është njëri nga mendimtarët e Greqisë antike i cili pak më shumë u 

muarr me problemet e luftës dhe ndërlidhja e saj me politikën dhe shtetin. 

Platoni për luftërat thotë se “luftërat janë si veti natyrore e popujve, dhe se 

luftimi është detyrë e pashmangëshme e shtetit”. Në botkuptimet e Platonit 

hasen edhe mendime kritike për luftërat në kuptimin se: ”luftërat nuk kanë 

kurrfarë vlere, dhe sipas këtij qëllimi çdo shtet grek duhet ketë zhvillim 

paqësor”. Ndërsa Aristoteli (382-332) luftërat i llogaritëte “si diçka e 

detyrueshme dhe të pa shmangëshme”, por megjithate edhe ai nuk 

mendonte se çdo luftë është e arsyeshme apo edhe mund të arsyetohet. 

Kuptohet se në teorinë për luftërat egzistojnë edhe shumë mendime të cilat 

172 Gocevski T. Ortakovski V dhe Georgieva L. Zgjidhja dhe transfromimi i 

konflikteve, Kumanovë, 1999 

173 

Polemologjia, (nga greqishtja polemos- që ka kuptimin e luftës- betejës) 

është shkencë mbi luftën, që nënkupton strategjinë dhe taktikën luftarake. 

174 

Shih më gjërësisht: Ante Fiamengo, (Preardhja e luftrave) Bazat e 

sociologjisë së përgjithshme, Prishtinë, 1984 

150


mund të llogariten edhe sot si botkuptime me relevancë për hulumtimin e 

dukurive të cilat nxisin apo edhe sjellin momente të luftës, si mjet për 

zgjedhjen e konfliteve apo mosmarrëveshjeve të natyrave të ndryshme të 

cilat nuk kanë arritur të i zgjedhin me mjete paqsore. 

Në mesjetë pikëpamjtet për esencën e luftrave, ishte karekteristike 

se ato mendoheshin si dëshirë e zotit. Në shekullin mesjetar shoqëria 

konsiderohej si krijes e një fuqie mbinatyrore, natyrisht edhe pikëpamjet 

mbi shoqërinë dhe luftërat si fenomene shoqërore, janë të nënshtruara 

ideologjisë sunduese me pak përjashtime, (përjashtim nga kjo pikëpamje 

paraqet dejetari arab Ibn Haldun (1332 – 1406). 

Ndër mendimtarët e kohës së re që dhanë botkuptimet e tyre, është 

edhe Nikolo Makijaveli (1469–1527), sidomos në veprën e tij “Sundimtari” 

mund të veçohet thënja e tij se “në politikë është e lejuar çdo gjë, edhe 

mjetet jo morale, vetëm të arrihen qëllime të caktuara, që as qëllimi nuk 

është i detyruar të jetë i moralshëm”. Makijaveli llogaritej si idelog i unitetit 

kombëtar për bashkimin e trojeve të ndara të Italisë së atëhershme. Tomas 

Hobs (1588- 169) duke i dhënë mendimet për ndasitë që ndodhin në mes 

njerëzve, për mosmarrëveshjet, konfliktet dhe luftërat krijohet rrethana e 

luftës njeri kundër tjetrit. Është mase i njohur konstatitimi i tij ku thot se 

“njeriu kundër njeriut është ujk”. 175 Për zanafillën e konflikteve 

mosmarrëveshje vlenë të përmendet edhe Zhan Zhak Rusos (1712 -1778), ku 

thot se “Në gjendjen natyrore njeriu është i pa prishur, por me uzurpimin e 

tokës dhe çfaqjen e pronës private paraqitet pabarazia dhe përçarja në mes 

njerëzve”. 176 

Për luftërat si dukuri shoqërore janë hapur dilema edhe në 

orjentimet e ndryshme teorike në sociologji, duke filluar prej Ogist Kontit 

(1798-1857), Emil Dyrkemit (1858-1917), Maks Veberit (1864-1920), 

Talkot Parsons (1902-1979) etj. “Maks Veberi dhe sociolog të tjerë, nuk i 

arsyetojnë luftërat, theksojnë se me shtrirjen e konflikteve shoqërore, 

egziston përçarje e thellë e interesave, që në një pikë mund të shndërrohen 

në konflikte aktive, mandej shoqërinë e shohin si të përshkuar me përçarje, 

tensione, konfrontime dhe me përplot tensione. Edhe sistemet më stabile 

përbëjnë apo mund të kenë një ekuilibër të vështirë të grupimeve 

antogoniste.” 177 

175 Tomas Hobs, Leviathan, Kultura, faqe. 108, Beograd, 1961 

176 

Ante Fiamengo, (Preardhja e luftrave) Bazat e sociologjisë së përgji-thshme, Prishtinë, 1984 

177 A. Giddens, Sociology, Polity Press, 1990, faqe 703-706 

151


Është karekteristike se në periudhën e shoqërisisë qytetare (1850- 

1990), numër i madhë i mendimtarëve të kësaj kohe u angazhuan në 

kundërshtimin e luftërave si mjte për qërim llogarish në mes popujve dhe 

shteteve, duke potencuar se mendja e shnosh i evton luftërat. Por për 

kundër këtyre angazhimeve, shumë i madhë ishte edhe numri i atyre 

mendimtarëve të kësaj periudhe, që angazhoheshin t'i arsyetojnë luftërat. Në 

këtë kohë lindën edhe shumë teori, që në mënyra të ndryshme i trajtonin 

arsyet (apo pa arsyet) për egzistimin e luftrave siç ishin: 

- Teoria etike për luftërat, ( akt moral dhe jo moral) 

- Teoritë biologjike për luftërat, (shkaqet e luftrave gjithëherë 

mshifen në vet natyrën e njeriut, (luftërat nuk do të çrrënjosen 

nga sipërfaqa e tokës gjersa të egzistoj njeriu si nxitës i luftrave) 

- Teoria raciste, (zhvillimi i teorisë së egzistimit të racës “më të 

lart” - “më të ulët”) 

- Teoria demografike ose teoria e Maltusit (1776-1834), (Shkaqet 

e luftrave i shohin në banorsinë e tepërt në rruzullin toksor) 

Teoria e Maltusit ashtu siç është parashrtruar që më moti është e 

demantuar, pasise në kohën e tij bota kishte vetëm 700 miljon 

banor) 

- Teoria gjeopolitike, (karekteristikat gjeografike, kanë ndikim 

vendimtar në zhvillimin e një populli) 

- Teoria e të drejtave të trashiguara, (arsyetimi luftërave për 

zgjërimin e kolonijalizimit, që egzistonte si botkuptim para luftës 

së dytë botrore) 

Toeria kosmopolitike e luftërave, (egzsitimi i shteve dhe kombeve e 

bënë të mundshëm evitimin e luftrave), etj. 

2. 2. Konfliktet, luftërat, paqa 

dhe siguria ndërkombëtare 

Konfliktet janë bërë një nga temat më serioze të mardhënjeve 

ndërkombëtare në kohën e sotme. Këtë e thekson edhe fakti se 

dinstikcioni ndërmjet të ashutquajturit “konflikt i brendshëm” dhe 

“konflikt ndërkombëtar” bëhet gjithnjë e më pak e paqartë, veçanërisht 

kur ato lidhen me çështjet e paqes dhe të sigurisë. 

Kjo dilemë mund të shtrohet edhe në relacionin paqe-konfliktluftë, 

relacion që në luftën e ftohtë vihej në mardhënjet ndërmjet 

superfuqive- ndarjes në bloqe dhe garës në armatim. Përkundër kësaj 

fundi i luftës së ftohtë tregoi se në raport me relacionet paqe–konflikt– 

152


luftë u bënë disa çvendosje, përkatësisht paqja dhe siguria janë cënuar 

njëjtë nga konfliktet si dhe nga lufta. Me këtë rast duhet të theksohet se 

lufta për nga karakteristikat e saja thelbësore mund të kuptohet si “ lloj 

specific i këtij fenomeni të përgjithshëm dhe duhet të trajtohet me tepër 

si subkategori, se sa si kategori të ndara esencialisht”. 178 

Bashkësia ndërkombëtare sot ballafaqohet me një rang më të 

gjerë të koflikteve. Më shpesh bëhet fjalë për sa vijon: 

- Konflikte rajonale ndërmjet rivalëve, ose forcës në rritje të 

Botës së tretë dhe ndëmjet një ose më tepër forcave të mëdha. - Luftra 

për resurse që janë si result i konflikteve ndërmjet shteteve ose grupeve 

për kontrollimin ose zotërimin e resurseve vitale (ujit, energjisë, 

burimeve minerale etj.); 

- Luftë etnike, fetare dhe fisnore për pushtet që i përfshin 

konfliktet në shtet për të hyrë në teritor, në punë, në fondet e ndihmave 

dhe resurse të tjera shtetërore; 

- Lufta që përfshinë akcionet e lëvizjeve me motive ideologjike 

etj. 

Mund të konstatohet se konflikti paraqet sprovë për sigurinë 

nacionale në shumë shtete të botës, në pikpamjen që duhet ta locojë si në 

sferën e luhatshëmrisë së shtetit ashtu edhe në sferën e kërcënimit. Nëse 

vehet në sferën e luhatshmërisë së shtetit, dobësitë e saja të 

brendëshme mund të jenë si burime konfliktesh. Por, nëse vehet në 

sferën e cënimit të sigurisë nacionale, atëherë bëhet fjalë për konflikt 

ndërkombëtar. Në këtë kuptim, me rëndësi është të përkufizohet 

konflikti si femomen i cënimit, struktura e tij dhe pasojat e tij, si dhe 

mënyrat e ballafaqimit me konfliktet. 

3. Toleranca dhe mirëkuptimi si parakusht 

për pengimin dhe zgjidhejn e konflikteve 

Me zgjdhje të vërtetë të konfliktit nënkuptojmë zgjidhjne e 

konflikteve me mënjanimin e tërësishëm të shkaqeve të lindjes së 

konfliktit ndërmjet palëve. Kjo arrihet me bashkëpunim, që do të thotë 

se në vend të qasjes nëpërmjet supozimeve se do të duhet të heqin dorë 

nga diçka, palët në konflikt do të bashkëpunojnë, duke u përpjekur 

bashkërisht të zbulojnë se në çfarë mënyre mund të zgjidhet problemi, 

178 

Mitko Kotovçevski, Burime të kërcënimeve të paqes dhe sigurisë 

nacionale. Qendra ballkanike e paqes, Shkup, 1999. 

153


ndërsa anjëra palë të mos humb, port ë dya të fitojnë. Gjatë sjelljes së 

këtillë të palëve, konflikti nuk konsiderohet si problem i njërës palë, por 

ai shihet si problem i prbashkët te të dya palët. 

“Asnjëherë nuk ka pasur 

luftë të mirë ose paqe të keqe” 

(Benxhamin Franklin) 

Zgjidhja e përafërsisht e konfliktit që të duket se është zgjidhur 

shpesh arrihet në atë mënyrë, ashtuqë palët e përfshira në konflikt heqin 

dorë nga një pjesë e kërkesave të tyre. “Shmangja e këtillë nga kërkesa 

të caktuara në dobi të zgjidhjes së konflikteve quhet kompromis. Nga 

kjo delë se në vend që njëra palë të fitojë në konflik, ndërsa tjetra të 

humb, me kompromis secila palë pjesërisht humb dhe pjesërisht 

fiton.” 179 

3. 1. Konstituimi i grupeve dhe zgjidhja e konflikteve 

Sipas natyrës së konfliktit, nuk ka konflikte të mira dhe të këqija, 

destruktive ose konstruktive, por kjo do të varret nga forma e qasjes që 

do ta zgjedhin pjesëmarrësit për të zgjedhur mosmarrëveshjet dhe vet 

konfliktin. Në zgjidhjen e konflikteve mund të ketë disa qasje: 

1. Qasje destruktive: ndodhin kur mungojnë informata, 

paraqitet tendosje, mosbesim, dhunë, luftë etj. 

2. Qasje konsruktive: shkëmbimi i informatave, njoftimeve, 

qëndrimi miqësor, krijimi i mirëbesimit 

3. Zgjidhja e konflikteve me anë të bisedimeve: si elemente në 

strukturën e bisedimeve mund të merren: Vlerat, Pozicionet, Interesat, 

kërkesat dhe arritja e marrëveshjes. 

Bashkëbisedimet formale për zgjidhjen e konflikteve 

zhvillohen në disa faza: Përgaditja, Dialogu, Arritja e marrëveshjes dhe 

Implementimi i marrëveshjes 

4. Zgjidhja e konflikteve me ndërmjetësimin e palës së tretë. Ky 

proces zhvillohet në disa faza: Përgaditja për fillimin e ndërmjetësimit, 

Përcaktimi i çështjeve kontestuese, Identifikimi i qart i grupeve në 

179 Shih, Gocevski T. Ortakovski V dhe Georgieva L. Zgjidhja dhe 

transfromimi i konflikteve, Makedonska riznica, Kumanovë, 1999 

154


konflikt, Gjetja e zgjidhjes, propozimi i zgjidhjes, Arritja e 

pajtueshmërisë, Vëzhgimi i implementimit të marrëveshjes të arritur. 180 

3. 2. Toleranca, ekzistimi i dallimeve 

- Respektimi i dallimeve nacionale, fetare, 

gjuhësore etj. kusht për evitimin e konflikteve 

Ekziston përshtypje e përgjithshme se të gjitha shtetet, pa marrë 

parasysh se në çfarë mase janë shoqëritë e tilla të organizuara në mënyrë 

demokratike, ata mbajnë një kujdes intenziv për ruajtjen e paqes dhe 

stabilitetit. Një përpjekje e këtillë është e kuptueshme sepse ende ka 

burime potenciale për cënimin e paqes dhe sigurisë në kuadër të shteteve 

dhe më gjerë. Duke ndërmarrë një numër masash dhe veprimesh në këtë 

drejtim, preokupimi i shteteve është edhe në kuadër të mardhënjeve 

ndërkombëtare të kenë kujdes permanent për sigurinë e tyre. 

Si përbërjes qenësore në përcaktimin e ruajtjes së paqes dhe 

sigurisë është edhe politika, e cila e përfaqëson njeriun dhe ka efekt në 

shoqëritë bashkohore të organizuara demokratike me përgatitijen e 

individit, si dhe të kolektiviteteve të ndryshme, ti përcaktojë kufijtë e 

sjelljes dhe të durimit të dallimeve te të tjerët, me të cilat për shkaqe të 

ndryshme (politike, fetare, kulturore e të tjera) nuk pajtohet. “Kjo 

përgatitje do të thotë që njerëzit të sillen në mënyrë të arsyeshme, 

morale dhe civilizuese në një masë përkatëse, që varet dhe përcaktohet 

raport me rrethanat politike e të tjera në shoqëri. 181 

“Ata që duan të jenë tolerant duhet të preokupohen para së 

gjithash me çështjet e lirive dhe të drejtave të njeriut” 

(Xhej Njumen) 

Sot edhe përkundër ekzistencës së llojeve të ndryshme të 

tolerancës, si për shembull: kulturore, fetare, kombëtare, gjuhësore e të 

tjera, jo rastësisht tolerancës politike i jepet rëndësi e veçantë. Kjo bëhet 

jo për shkak se llojet e tjera të tolerancës jo që janë më pak qënësore, 

por për shkak se me çështjen e tolerancës politike lidhen edhe çështjet e 

forcës shoqërore të njerëzve, çështjet për zgjidhjen e konflikteve 

shoqërore, qëndrimet e ndryshme të njerëzve në kuadër të një shteti, ata 

180 Shih: Violeta Petroska Beshka, Konfliktet, faqe,2-5, Shkup, 1995 

181 Vladimir Vujçiq. Politiçka tolerancija. Defemi Zagreb, 1995 

155


që e udhëheqin shtetin apo që krijojnë raporte edhe ndërmjet shteteve. 

Prandaj për tolerancën politike me të drejtë mund të themi krojohet si 

pjesë e së drejtës së pranuar për eksistencën dhe praniminn e dallimeve 

ndërmjet njerëzve. Pikërishtë këto dallime dhe pranimi i tyre paraqesin 

si vlerë dhe burimin themelor të tolerancës. Atje ku nuk pranohen 

dallimet dhe ku nuk respektohen ato, nuk pranohet as e drejta e 

tolerancës dhe mirëkuptimit në tejkalimin e konflikteve individuale. 

Shumë shoqëri kanë pasur zakone të ngjajshëm për një 

“rregullë të art”: “Bënë për të tjerët ashtu siç dëshëron që, ata 

të bëjnë për ty” 

Nuk ka tolerancë pa respektimin e plot të drejtave dhe lirive të 

njeriut dhe pa njohjen e të drejtës së dallimeve, kështu me njohjen e të 

drejtës së eksistimit të dallimeve bëhet: 

- një hap përpara në mirkuptimin reciprok, 

- në gadishmërinë për dialog 

- për rregulimin e mardhënjeve ndërmjet njerëzve dhe 

kolektiviteteve të ndryshme në një shtet dhe midis shteteve 

- krijohen parakushte për pengimin dhe për zgjidhjen e konflikteve 

- Në avansimin e vlerave që e bëjnë të kuptimt tolerancën edhe 

bashkësia ndërkombëtare përpiqet të zgjidhë shumë konflikte 

dhe të krijojë kushte që njerëzit të respektohen ndërmjet veti, 

sepse kjo është mënyra e vetme që të ruhet paqja dhe siguria në 

një shtet dhe jasht tij. 182 

Kështu toleranca politike paraqitet si faktor që mundëson të 

eksistojnë forma të përhershme institucionale, juridike të organizimeve 

shtetërore, që do të realizojnë ndikim real te bartësit e pushtetit shtetror 

dhe format shoqërore. Në kuadër të institucioneve të veta duke i 

respektuar normat juridike, konventat ndërkombëtare dhe nëpërmjet 

mekanizmave të veprimit të vet, me tolerancë me tolerim normal, mund 

të krijohen kushte reale për pengimin ose edhe për zgjidhjen e 

konflikteve eventuale. 

Koncepri për tolerancën nuk mund të përcaktohet pa përcaktimin 

e konceptit të lirisë politike. Nëse toleranca është në kulmin e zhvillimit 

të vet, atëherë kjo është liri politike e cila nuk mund të përcaktohet pa 

182 Graham G, Toleranca në politikë, Zagreb, 1994 

156


ndikimin e teorisë së lirisë politike, e sipas kësaj, edhe të teorisë së 

demokracisë. 183 

Nga kjo që paraqitëm mund të konstatojmë se nuk eksiston teori 

univerzale për tolerancën politike, por kjo është e lidhur me konceptin e 

lirive politike dhe zhvillimin e demokracisë. “Ndër qytetarët eksistojnë 

dallime të mëdha individuale, ku secili në mënyrë të vet i kupton 

obligimet dhe mbase çdonjëri ka ndjenjë të ndryshme për përgjegjësinë. 

Por është e qartë, për shkak të eksistimit të dallimeve të mëdha 

individuale dhe për shkak të ndikimit të rrethanave të njëjta të jashtme, 

çdo individ arrin shkallë të ndryshme të qëndrimit ndaj tolerancës dhe 

në mënyrë të ndyshme i qaset asaj. Çdo individ arrin shkallë të 

ndryshme të suksesit: që nga ai i cili aspak nuk mund të përshtatet, i cili 

nuk mund të pranojë lojën e mirëkuptimit të ndërsjellë dhe të tolerancës, 

që do të thotë nuk mund të gjejë momente motivuese, deri te ai i cili 

tërësisht do të aftësohet dhe do të identifikohet me realitetin duke 

kuptuar se toleranca paraqet pjekuri dhe nder të njeriut.” 184 

Një nga aspektet për formuulimin e problemit për tolerancën 

politike është lidhshmëria e individit me grupin, përkatësisht sa është 

individi tolerant, ose jo tolerant në pajtim me mundësinë e zotërimit të 

vetvetes, të emocioeve të veta, dhe ti pranojë idetë, vlerat, dallimet dhe 

qëndrimet e të tjerëve, me të cilët personalisht nuk pajtohet. Çdo individ 

është anëtar i shumë grupeve: të mëdha- siç janë kombi dhe përkatësia 

fetare, partija politike dhe i grupeve të vogla- siç janë familja, miqtë, 

organizata punuese etj. Ndikim të rëndësishëm në formulimin e 

qëndrimeve kuptohet se e kanë edhe partitë politike. Me anëtarësimin në 

ndonjë parti dhe me përkrahjen e programit të saj forcohen shumë 

qëndrime të cilat kanë ekzistuar edhe më parë dhe formohen edhe 

qëndrime të tjera që dalin nga të kuptuarit themelor karakteristik për 

programin e partisë. Edhe përkatësia në një grup religjioz dhe në ndonjë 

bashkësi fetare ka ndikim ndaj qëndrimeve të qytetarëve për tolerancën 

politike, ndëretnike, gjuhësore, fetare etj. 

Akspekt tjetër i rëndësishëm për formimin e qëndrimeve pozitive 

dhe për perspective të tolerancës është informimi. 185 

Kusht themelor për eksistimin e tolerancës është ekzistimi i 

dallimeve në ide, në interese, në vlera etj., dhe në mundësinë që ato të 

183 Vledimir Vujçiq, Toleranca politike, Defemi, Zagreb, 1995 

184 

Markuze, Toleranca repressive, J. Primorac, Beograd, 1989 

185 

Graham G, Toleranca në politikë, Zagreb, 1994 

157


shprehen, pavarsishtë kush është subjekt i këtyre dallimeve. Toleranca, 

sipas disa pikpamjeve të caktuara dominante , nuk paraqet vetëm 

faktorin i cili u mundëson të tjerëve t’i shprehin idetë, mendimet, 

pikëpamjet të cilat dallohen nga ato që eksistojnë, nga ato zyrtare , nga 

ato të bartësve aktual të pushtetit, por është edhe faktor i kontrrolit të 

shprehjes së dallimeve ndërmjet këtyre çështjeve, që është një nga 

funkcionet më të rëndësishme të tolerancës si fenomen. 186 

3. 3. Toleranca dhe mirëkuptimi për pengimin dhe 

zgjidhjen e konflikteve në shtetet në tranzicion 

“Padrejtësia kudo që të jetë 

është kërcënim për dretësinë gjithkund” 

Martin Luter King 

Dekada e dhjetë e shekullit që e lam pas nisi me ndryshime të 

mëdha në të gjitha fushat e jetës, të cilat përfshinë veçanërisht vendet 

me rregullim socialist shoqroro ekonomik dhe politik. Shembujt në 

Republikën e Maqedonisë kanë rëndësi historike për mardhënjet e 

mëtejshme të vendit për të gjithë qytetarët, sepse paraqiten shumë ide 

nga individualitete të ndryshme etnike dhe kombëtare. U pa se 

mbarështrimi dhe zgjidhja e çështjeve politike, ekonomike, sociale e 

çështje të tjera, nuk mund të jenë e drejtë vetëm e qytetarëve të një 

etniteti, por përkundrazi, ato duhet të zgjidhen me pjesmarrje të gjithë 

atyre me të cilët kanë të bëjnë këtë shtet, përfshirë këtu edhe partitë 

politike. 

Në këto rrethana të ndryshimeve shoqërore, aspekti i 

rëndësishëm në formulimin e tolerancës është afëria e qëndrimeve për 

gadishmërinë e të gjitha grupeve për sjellje të natyrshme morale dhe 

civilizuese, mbrenda njerëzve me dallime të ndryshme nacionale, fetare, 

gjuhësore, etj. 

Është qart se shoqëria është e ndarë në gupe, dallime nga më të 

ndryshmet ndërsa kjo ndarje edhe më shumë thellohet në procesin e 

tranzicionit dhe në ndryshimin e kushteve të veprimit politik. 

Ndryshimet dhe dallimet në shoqëri që krijohen në rrethana akoma 

jostabile, nuk duhet të kuptohen si parakusht për sjellje jotoleruese. 

Sjellje e natyrshme e njerëzve në fazën e tranzicionit do të ishte sprovë 

186 Ibd. 

158


ne diferencimin e vlerave nga jovlerat- sjelljet sociopatologjike 187 . 

Shpesh herë dallimet në pozitën shoqërore dhe kushtet e jetesës ndikojnë 

jovlerat: 

- korruptimi i udhëheqësve shetëror, 

- korruptimi bartësve të fuksionave në nivele shtetërore dhe lokal, 

- sjellje jonormale e bartësve të posteve partiake, 

- korruptim dhe manipulim me ndjenjat nacionale-patriotike të 

qytetarëve për qëllime dhe interesa personale, 

- keqpërdorimi i bindjeve fetare, 

- dukuritë sociopatologjike, droga, prostuticioni, kriminaliteti i 

organizuar, matrapazllaku apo pasurimi i ndytë). 

Këto jovlera kontribuojnë që një kategori e caktuar e këtyre 

njerëzve të bien në krizë morale dhe sjellja e tyre të mos jetë në pajtim 

me sjlljen e arsyeshme. Një sjellje e tillë te qytetari ynë nuk mund të jet 

pa ndikim duke pasur parsysh shumë faktor si përshembull pasiguria 

familjare, lartësia e të ardhurave materiale në familje, papunësia e 

anëtarëve të familjes, niveli arsimor, paprespektiva, traditat kulturore 

etj. Pasi viteve të fundit numri i familjeve të cënuara nga aspekti social 

është rritur mjaftë, rritet papunësia, ndërsa nga ana tjetër ka zyrtar 

shtetëror dhe lokal dhe qytetarë të cilët pa mund të madh pasurohen për 

një kohë të shkurtër (Struktura shtetërore ose persona apo grupcione të 

ndihmuara nga pushteti), është e natyrshme se do të ketë një numër të 

madh qytetarësh, të cilët të pakëanqyr me statusin e tyre ekonomik e 

social. Këta qytetar revoltin e tyre do ta shprehin me sjellje dhe qëndrim 

negativ ndaj shoqërisë, ndaj partive që janë përfshirë në parlament ose 

ndaj qeverisë, dhe do të çrregullojnë rrjedhat “normale” të rregullimit 

shoqëror. Ndërsa, për ata të cilët janë të prirë nga jovlerat sjelljet e 

kësaj shtrese të qytetarëve, do të i kuptojnë si sjellje të parsyeshme dhe 

se gjoja paraqesin pengesë për ruajtjen e paqës apo stabilitetit të 

brendshëm të shtetit. 

187 

Kjo dukuri duhet të kundrohet nga shumë aspekte sikurse nga aspekti kriminologjik, sociologjik, 

jurisprudent, psiko-pedagogjik e tjera. - Shih më gjërësisht: Ali Dida, Fillet e sociologjisë,Univreziteti i 

Tetovës, faqe 288-289, Tetovë, 1997 

159


160 

3. 4. Toleranca si faktor i stabilitetit demokratik si 

parakusht i zgjedhjeve të konflikteve 

Konkretisht, toleranca dhe mirëkuptimi në mes njerëzve, 

grupeve të caktuara, kombeve, në shtet, në marrëdhënjet në mes 

shteteve, mund të kenë kuptim nëse këto raporte ndërtohen përmes 

këtyre parimeve: 

- Duke e kuptuar rëndësinë e paqes dhe të stabilitetit; 

- Duke i respektuar të drejtat dhe lirit e njeriut; 

- Pranimin e proceseve integruese evroatlantike si proces drejt 

avansimit të shoqërisë qytetare, 

- Karakteri i rregullimit politik dhe Funkcionimi i shtetit juridik; 

- Sistemi ekonomik dhe politika zhvillimore; 

- Dokumentat ndërkombëtare për të drejtat e njeriut; 

- Dokumentat themelore yë Kombeve të Bashkuara; 

- Dokumentat themelore të OSBE-së; 

Nëse respektohen këto parime nga udhëheqësit shtetëror që kanë 

marrë mandatin nga zgjedhësit (qytetarët), atëherë edhe krijohen kushte 

racionale edhe për shoqëritë në tranzicion, për pengimin e dukurive 

devijante shoqërore dhe për pengimin e konflikeve. 

4. Organizatat ndërkombëtare 

dhe zgjidhja e konflikteve 

Si pasojë e luftrave të cilat pas vetes lanë shkretëtira, vuejtje, 

viktima, pastrime etnike etj, bota nisi të mendojë si të ruhet ose të 

vendoset paqja. Me këtë rast i hyri formimit të organizatave 

ndërkomëbtare, të cilat në vend se me forcë dhe detyrim, kontestet dhe 

moskuptimet ndërmjet shteteve dhe popujve do ti zgjidhin nëpërmjet 

rrugës paqësore ose me bisedime. Është bërë institucionalizimi, janë 

ndërtuar mekanizma, ndërsa kohëve të fundit janë formuar edhe forca të 

cilat në esencë kanë funkcionin e ruajtjes së paqes dhe sigurisë në botë. 

Organizatat ndërkombëtare të cilat më së shumti janë angazhuar për 

ruajtjen e paqes botërore dhe të cilat sot janë bartëse të sigurisë 

ndërkombëtare dhe ruajtëse të paqës botrore janë: OKB, NATO, OSBE, 

Unioni Evropjan, Këshilli i Evropës, Konferenca islamike, Lidhja arabe, 

Vendet e unitetit afrikan, etj.


4.1. Toleranca - mirëkuptimi dhe shoqëria bashkohore 

Zgjidhja e suksesshme e konflikteve gjithsesi kërkon një varg 

supozimesh nëpërmjet të të cilave më të rëndësishme janë-ndërtimi i 

infrastrukturës paqësore dhe ndërtimi i kulturës, me këtë edhe baza 

politike për paqe. Praktika tregon se për zgjidhjen e konflikteve 

bashkohore është i nevojshëm ndërtimi i infrastrukturës, edukimi i 

kuadrove për misione të tillë, propagandë për marketingun e misioneve 

të paqes etj. Veçanërisht për për transformimin e konflikteve kronike 

dhe për zgjidhjen e tyre nevoiten negociator me përvojë dhe fleksibil të 

cilët janë aftësuar të realizojnë qëlimin e vënë, por nëse duhet – edhe ta 

ndërrojnë gjatë bisdimeve. Gjithashtu nevoiten edhe kuadro të cilat do të 

jenë të aftë t’i vlerësojnë edhe ambicjet e liderëve të palëve në konflikt, 

qëllimet e tyre, dobësitë dhe anët e forta të tyre, në bazë të të cilave do të 

ndërtojnë strategjinë e bisedimeve. 

Çdokund duhet të ngrihen autoritetet paqësore, infrastruktura dhe 

kultura paqësore, si elemente themelore për tejkalimin e konflikteve në 

çdo shoqëri. 

Nga fundi i viteve 80 të shekullit të kaluar, gjithnjë e më shumë 

ekziston mendimi se në skenë është periudha e rendit më të relaksuar 

botor, periudhë në të cilën do të ketë më shumë paqe dhe siguri. 

Shpresat janë kthyer nga mardhënjet e reja të superfuqive, ndaj 

marrëveshjet e reja par kontrrollimin e armatimit dhe kah çarmatimi, 

kah pranimi i të dretjave dhe nevojave individuale të njeriut. 

Situata e re e krijuar në Evropë, pas viteve të nëntëdhjeta, pas 

rrënimit të Murit të Berlinit, rënjes së Traktatit të Varshavës, shkaktoi 

ndryshime të mëdha shoqërore, politike, ekonomike dhe të sigurisë, në 

trollin e Evropës dhe sidomos në Evropën lindore dhe jugëlindore duke i 

përfshir edhe të gjitha vendet balkanike të cilat tani vetëm gjindeshin në 

periudhën fillestare të tranzicionit. Shtete të caktuara të Evropës, siç 

ishin BRSS, RSFJ, Çeko-Sllovakia, u shpërndan në shtete më të vogla, 

ndërsa kjo u përcoll me konflikte të armatosuraluftra, shkatërrime, 

humbje të potencialit njerëzor dhe material. Kuptohet, për një gjë të 

këtillë nuk mund qëndronte indiferent Unioni Evropjan, NATO dhe 

sidomos SHBA-të si forcë politike dhe ekonomike, të cilat ndikuan në 

zgjidhjen e konflikteve duke i ndërprerë katastrofat humanitare që 

ndodhën ndaj popullatës civile në në B dhe H dhe në Kosovë. Vatrat e 

161


krizës dhe të konflikteve në Ballkan dhe në Evropën Lindore pdyshim se 

i rrezikojnë edhe interesat e zhvillimit ekonomik dhe politik të Unionit 

Evropjan, NATO-s, SHBA-së, duke pasur parasysh se ende janë të 

freskëta kujtimet se pikërisht në këto hapsira kanë nisur dy luftrat 

botërore. 

Çdo konflikt është si rezultat i ekzistencës së një problemi të 

caktuar, përkatësisht mospajtim ndërmjet palëve që marrin pjesë në 

konflikt. Së këndejmi delë se, për t’u zgjidhur konflikti- është e 

nevojshme të zgjidhet problemi ekzistues, përkatëisht të tejkalohet 

mospajtimi ndërmjet palëve. Pikërisht për shak të kësaj, zgjidhja e 

vërtetë e konfliktit do të bëhet atëherë kur do të gjendet zgjidhje për 

tejkalimin e problemit, domethënë, të gjendet zgjidhje që do t’i kënaqte 

të gjitha palët në konflikt. 

162 

4. 2. Qasje të reja në zgjidhjen e konflikteve 

dhe në ndërtimin e paqes 

Qasja e ardhshme shumë e rëndësishme ndaj ndërtimit të 

paqes është vënë në sferën e ndërmjetësimit, përkatëisht zgjidhjen e 

konfliktit me ndërmjetësimin e palës së tretë. Variantet e reja të 

zgjidhjes së konflikteve përfshijnë përdorimin e palës së tretë që nuk ka 

hyrë drejtpërdrejtë në konflikt, me qëllim që të kontribuojë në 

komunikimin ndërmjet palëve dhe t’u ndihmojë në arritjen e zgjidhjes 

reciproke, të pranueshme për palët në konflikt. Ajo mund të përfshijë 

edhe metodat e vendosjes sipas gjyqit, arbitrazhin (kur nga pala e tretë 

pritet të propozojë zgjidhje që mund të jetë e obligueshme për palët), 

ndërmjetësimi dhe lehtësimii zgjidhjes (kur nga pala e tretë pritet të 

lehtësojë komunikimin dhe t’u ndihmojë palëve të vijnë në një zgjidhje 

të vetën për konfliktin). Zgjidhja e konfliktit me ndërmjetësimin e palës 

së tretë mund të sillet nga detyrimi deri te dinamika e bidnjeskonzesuale 

me forcë, me ç‘rast qasjet më të reja të ndërmjetësimit në 

zgjidhjen e problemeve përpiqen të praktikojnë forcën konzesuale. 

Ajo që paraqitet si risi në lidhje me qasjet e ndryshme në 

ndërtimin e paqes është realitieti i cili vë ndë dukje faktin se ndërtimi i 

paqes duhet të paraqesë aktivitetin që do të zbatohet bashkërisht, me 

njohjen e interesave dhe nevojave të ndërsjella, përfshirë këtu edhe ato 

të individëve dhe të sistemit në tërësi. Qasjet e reja në ndërtimin e paqes


do të kërkojnë rikonceptimin e mëtejshëm të sigurisë, por me metoda 

eksperimentuese të cilat në tërësi do të prfshijnë të gjithë rangun e 

dinamikës së forcës, me zhvendosjen e këncënimit dhe veprimit me 

forcë, në të cilën ende mbështetet, në ballanc më të mirë ndërmjet 

detyrimit dhe forcës konzesuale. 188 

4. 3. Kultivimi i paqes dhe sigurisë në 

mardhënjet bashkohore ndërkombëtare 

Në fillim të viteve të nëntëdhjeta, Evropa hyri në një epokë të re. 

Epokë e cila premtoi një të ardhme më të mirë, sidomos për shtetet e 

Evropës juglindore dhe në pjesë tjetër të shteteve që ishin në bllokun 

komunist. Popujt zgjodhën lirinë, lirinë ekonomike, paqën dhe 

demokracinë. Sumë popuj dhe shtete të Evropës jugëlindore zgjodhën 

mënyrën e veprimit politik, që me hapa konkrete t’inkorporohen në 

inicijativat, për integrim në strukturat e Këshillit të Evropës, Bashkësisë 

Evropiane dhe në NATO. Në këtë kohë dhe në këtë pjesë të Evropës nga 

diplomatët dhe ekspertët e të tjerë, filloi të kuptohet se NATO-ja është 

forcë e organizuar ushtarako - politike e cila ofron edhe siguri 

ndërkombëtare. Pamëdyshje se SHBA-të dhe NATO, janë bartëse të 

aktiviteteve diplomatike për rrethanat e ruajtjes së paqës edhe në vendet 

e tjera të botës. Këta ndryshime strategjike u bënë publike në 

pesëdhjetëvjetorin e NATO-s, që do të thotë se do të jetë bartës e 

ndryshimeve për një Evropë të bashkuar. SHBA-të dhe NATO 

vazhdojnë të kenë përkrahjen e shteteve, që dëshirojnë të anëtarësohen 

nën ombrellën e sigurisë kolektive në arkitekturën e re te sigurisë, me 

perspektivë, për një paqë të qëndrueshme, në shtetet që kanë dalur nga 

blloku komunist të cilat i kanë pranuar rregullat, të cilat kanë të bëjnë 

për forcimin e angazhimeve për demokraci dhe për respektimin e lirive 

dhe të drejtave të njeriut dhe për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve dhe 

konflikteve eventuale në rradhë të parë me mjete paqësore. 189 

188 Shih, Gocevski T. Ortakovski V dhe Georgieva L. Zgjidhja dhe 

transfromimi i konflikteve, Kumanovë, 1999 

189 Georgieva L. Krijimi i paqes, Studjo ADA, Shkup, 1999 

163


4. 4. Promovimi i strategjisë dhe 

doktrinës së re të NATO-s 

Në këto rrethana NATO, ndërton strategji mbrojtëse të saj, e cila 

nënkupton krijimin e kushteve reale për dialog dhe bashkëpunim, vënja 

e lidhjeve diplomatike me të gjitha shtetet e tjera të Evropës lindore dhe 

jugëlindore, duke afruar argumente për bashkëpunim dhe mirëkuptim 

reciprok, kufizimit të armatimit dhe forcave të armatosura. Kontrrolli i 

furnizimit me armë dhe vërja e tyre nën kontrollë, modifikimi i vëllimit 

dhe konkretizimi i detyrave që kanë të bëjnë me forcat nukleare dhe në 

tërësi ndërtohet një përcaktim fundamental për ruajtjen e paqës dhe 

stabilitetit edhe në Evropën juglindore dhe në regjionet e tjera. 

Pas prillit të vitit 1999, kur NATO në manifestimin e organizuar në 

Vashington, shënoi 50 vjetorin e themelimit. Me këtë rast NATO-ja 

me ndikim të SHBA-së, promovoi doktrinën e re mbrojtëse dhe 

politike. 

Ajo që ishte me rëndësi, edhe në raste kur nuk mirret vendim nga 

Këshilli i Sigurimit të OKB-së, NATO në kontuinitet do të angazhohet 

për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve eventuale me mjete paqësore, në 

ruajtjen e paqës dhe stabilitetit. Risi thelbësore e kësaj doktrine është 

edhe mundsia reale e NATO-s, për legalizimin e intervenimeve të veta 

ushtarake kundër shetit apo shteteve të caktuara, në momente kur 

krijojnë kriza dhe konflikte, kriza humanitare, në raste të rrezikimit të 

drejtave dhe lirive të njeriut, veprime që mund të rrezikojnë paqën në 

përmasa ndërkombëtare. Në këso rastesh Intervenimi ushtarak mund të 

ndodhë edhe në rast se Qeveria e shtetit ku ekziston konflikti nuk është e 

interesuar për intervenim ndërkombëtar, ose për ndërmjetësim ushtarak 

për pengimin e konfliktit. E gjithë kjo, nuk do të thotë se NATO dhe 

OKB-ja nuk do të orvaten që t’i harmonizojnë qëndrimet për rastet 

delikate që mund ta rrezikojnë paqën, në përmasa më të gjëra. Këto 

rrethana të ndryshimeve të doktrinës dhe strategjisë së NATO-s, ndikuan 

dhe krijuan rrethana lehtësuese për intervenimin luftarako-ajror, mbi 

caqet ushtarako-serbe në Kosovë dhe në Serbi. U sulmuan forcat 

ushtarako-serbe, si forca të cilat ushtronin tortura dhe masakra mbi 

popullsinë civile shqiptare të Kosovës. 190 

190 NATO Handbook Dokumentacion, Brussels, 1999 

164


Krijimi i “rendit të ri botëror”(apo glabalizimi si proces 

integrues), sërish e aktualizonte çështjen e paqës dhe sigurisë në 

mardhënjet ndërkombëtare, si bazë e rendit të ri dhe të mardhënjeve 

ndërmjet shteteve. Sot me “rendin e ri botëror” bëhen manovrime 

politike, verbalizëm, shpekulohet ose edhe jepen orjentime atributet: si 

sistem i ri ndërkombëtar, sistem i ri i mardhënjeve ndërkombëtare, 

integrime të reja, globalizmi si proces integrues etj. 

Sintagma e parë “rend i ri botëror” i përfshinë: 

- sundimin e së dretjës, 

- zgjidhjen paqësore të kontesteve, 

- përparimn e proceseve demokratike, 

- zvogëlimin dhe kontrrollin e arsenalit ushtarak, 

- forcimin e OKB dhe trajtimin e drejtë të të gjithëve. 

Në sistemin e këtillë të mardhënjeve paqa, siguria, stabiliteti, 

raportet në mes shteteve dhe rregullimet dhe raportet në mbredin e 

shteve fitojnë dimenzione të reja. Nëse paqa pranohet si vlerë e 

përgjithshme, si situatë në të cilën shtetet nuk ndjejnë rrezik nga kanosja 

e jashtme, mund të konstatohet se rreziku i përgjithshëm që buronte nga 

konnfrontimi bllokist është mënjanuar, por prandaj edhe më tutje mbetet 

e hapur çështja e formave të tjera të rrezikimeve. 

Në këtë kuptim, sistemi i ri i mardhënjeve ndërkombëtare 

orijentohet në këtë drejtim të: 

- në respektimin e të drejtave dhe lirive të njeriut, 

- të kodifikojë dhe të vë mjete për mbrojtjen e të drejtave të 

pakicave dhe grupeve etnike në kuadër të shteteve; 

- të krijojë mekanizma për zgjidhjen e konflikteve rajonale, të 

mbrohet ambienti natyror dhe 

- të rritet ndihma shkencore dhe teknike për vendet në zhvillim. 

Të ballafaquar me faktin se faktorët politik, ekonomik, social 

dhe nacional u bënë elemente kyç me të cilat sot realizohen siguria dhe 

bashkëpunimi në mardhënjet ndërkombëtare, duke pasur parasysh 

gërshetimin e sigurisë dhe varshëmrisë reciproke, perceptimin e vet për 

sigurinë, shtetet e vënë në baza të reja. Duhet të ballafaqohen me faktin 

se paqja duhet të krijohet dhe të kultivohet. Paqja duhet të promovohet 

si një vlerë e përbashkët njerëzore dhe si mrrekulli kulminante për 

njerëzimin. 

165


166


Kreu i shtatë VII 

Toleranca politike në mardhëniet ndërkombëtare si 

faktor për ruajtjen e paqes dhe sigurisë 

1. Siguria kombëtare dhe 

marrdhënjet ndërkombëtare 

Gjatë dimenzionimit të sigurisë në mardhënjet bashkohore 

ndërkombëtare, duhet nisur nga ndyshimet që u bënë në sistemin 

ndërkombëtar, por kurrsesi nuk mund të pranohet se kjo është edhe baza 

kryesore për ndryshimet e bëra në pikpamjet për sigurinë dhe për një 

stabilitet të qëndrueshëm në rajone të ndryshme të botës. 

Kështu do të mbështesim në ndryshimet të cilat shkojnë kah 

projektimi i të ardhmes, përkatësisht se çdo ndryshim në qarkun 

ndërkombëtar do të kërkonte edhe dimenzionim më të gjer të sigurisë. 

Pikpamjet bashkohore për konceptin e sigurisë duhet të dalin jo vetëm 

nga ndryshimet në qarkun ndërkombëtar, në të cilin duhet të formulohet 

politika e sigurisë, por edhe nga vet ideja e sigurisë. 

Siguria, pavarsishtë se për çfarë segmenti bëhet fjalë, individual, 

kombëtar ose ndërkombëtar, është një nga problemet urgjente të 

bashkësisë ndërkombëtare. Në këtë kuptim, siguria kombëtare zë vend 

qendror. Kjo delë nga fakti se në kuadër të shtetit eksistojnë dhe 

dominojnë pjesa më e madhe e problemeve që e përcaktojnë sigurinë. 191 

Në këtë aspekt, siguria kombëtare kuptohet si problem sistemor i 

sigurisë në të cilin individët, shtetet dhe sistemi ndërkombëtar kanë 

pjesën e vet, në të cilin faktorët ekonomik dhe social të mjedisit jetësor 

janë krejtësisht të njëjta me ato politike dhe ushtarake. Kjo perspektive 

integruese, e shprehur nëpërmjet niveleve dhe sektorëve të ndryshëm të 

sigurisë kombëtare, paraqet platformën për shqyrtimin e problemeve nga 

191 

Lidija Georgieva, Mekanizmat për mbajtjen e paqes dhe sigurisë, Univerziteti “Shën 

Kirili dhe Metodij”, Fakulteti filozofik, Shkup, 1997 

167


fusha e sigurisë. Për kuptimin bashkohor të këtij koncepti me rëndësi të 

madhe është rroli i ndërvashëmërisë në mardhënjet bashkohore 

ndërkombëtare, të cilat kanë ndikim thelbësor ndaj saj. 192 

Pasiguria e brendshme e shteteve mundet por sështë e thënë, të 

dominojë në përkufizimin e problemit të sigurisë të shtetit, por kanosjet 

e jashtme pothuejse gjithmonë e përbëjnë pjesën më të madhe të 

problemit të sigurisë. 

Së këndejmi, ideja për sigurinë ndërkombëtare më së miri 

shpjegohet duke i përshkruar kushtet që ndikojnë shtete të ndjehen më 

pak të sigurta. Në këtë kuptim, pra, jo vetëm agresioni ose sulmi, por 

edhe pasiguria e brendëshme e shteteve, si element që derdhet jashtë 

shtetit, mund të konsiderohet si burim kërcënimi për sigurinë 

kombëtare, përkatësisht të përkufizojë problemin e sigurisë. Në këtë 

aspekt mund të përkufizohet edhe cënimi i paqes dhe sigurisë 

ndëkombëtare. 

Ndërkaq sprovat dhe kanosjet e reja për paqën dhe sigurinë 

ndërkombëtare që dalin për shkak të mosstabilitetit të brendshëm të 

shteteve, dëshmojnë se në bashkësinë ndërkombëtare diç po ndryshon, 

fakt në të cilin llogarit edhe OKB. Në fakt, mekanizmat e OKB për të 

vepruar në sferën e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare i përfshijnë 

diplomacinë preventive dhe krijimin e paqës, ruajtjen dhe ndërtimin e 

paqës, çarmatimin dhe sankcionet. 

Ajo që me të vërtetë ka nryshuar është natyra e kërcënimeve për 

paqen dhe sigurinë ndërkombëtare. Kanosjet ushtarake dhe ideologjike 

për një numër të konsiderueshëm të shteteve janë zvogëluar, por, 

megjithatë i kanë zëvendësuar kanosjet tjera ekonomike, sociale dhe 

ekologjike. 

Në sektorin politik logjika e sigurisë mbulohet me analizat e 

elementeve në nivel individual, shtetror dhe sistemor. Në këtë aspekt 

kontradita kryesore qëndron në interesat kontradiktore të sigurisë në dhe 

ndërmjet individëve, grupeve shoqërore dhe shteteve. Politika luftarake, 

e cila shpie në dilemën forcë- siguri ndërmjet shteteve, gjithashtu e nxitë 

edhe dilemën e mbrojtjes e cila si kontraditë është dinstiktive për 

sektorin e luftës. Sipas argumenteve të teorisë hegjemoniste dhe analizës 

historike të Kenediut të kohës së superfuqive, mund të konstatohet se 

politika e luftës ka efekte afatgjate dhe me të qëndrueshme ndaj 

192 

Georgieva L. Krijimi i paqes, Studjo ADA, Shkup, 1999 

168


zhvillimit ekonomik. Përdorimi i forcës në kushtet bashkohore të luftës 

ka implikime të dukshme në zhvillimin e mjedisit jetësor, duke u nisur 

që nga ndotja e përhershme kimike deri te dimri bërthamor. Përdorimi i 

forcës ushtarake përcillet edhe me pasoja të vështira sociale dhe politike. 

Fjalori i politikës së shekullit të njëzet si duket është pasuruar me 

referenca që kanë të bëjnë me sigurinë në nivelin ndërkombëtar, 

kombëtar, kolektiv dhe të sigurisë së barabartë. Për disa nga këto 

termine të cilat hasen barabar si në analizat shekencore ashtu edhe 

përditshmërinë politike, mund të numërohen edhe referencat përkatëse. 

Por për pjesën më të madhe të tyre mund të konstatohet se kanë më tepër 

retorikë se vlerë analitike. 

1.1. Parakushtet par krijimin e konceptit 

bashkohor të sigurisë 

Kur bëhet fjalë par sigurinë, do të thotë se bëhet fjalë për gjetjen e 

situatës që mund të karakterisohet si mungesë e frikës. Nëse një 

diskutim i tillë është në kontekstin e sistemit ndërkombëtar, siguria 

përfshinë aftësinë e shtetit dhe shoqërisë që të mbajnë identitetin e tyre 

të pavarur, si dhe integritetin e tyre funkcional. Në synimin për sigurinë, 

shtetet dhe bashkësitë ndonjëherë janë në harmoni të ndersjellë, por 

ndonjëherë kundërshtohen. Në çfardo raporti, sigurinë e kolektiviteteve 

kombëtare përcaktojnë këto sektorë kryesor: 

Siguria ushtarake: ka të bëjë me të kuptuarit e dy niveleve: par 

ofanzivat ushtarake dhe aftësitë defanzive të shtetit; dhe par vlerësimet e 

shtetit dhe të të tjerëve. 

Siguria politike ka të bëjë me stabilitetin organizativ të shtetit, 

sistemin e qeverisjes dhe me ideologjinë që i jep legjitimitet. 

Siguria ekonomike ka të bëjë me qasjen ndaj burimeve të pasurive, 

financave dhe tregut, të domosdoshme par t’u realizuar niveli i 

pranueshëm i mirëqënjes dhe forca e shtetit. 

Siguria sociale përbëhet nga situate të pranueshme të përparimit, të 

gjuhës tradicionale, kulturës dhe religjionit, të identitetit dhe zakoneve 

kombetare. 

Siguria e ambientit jetësor ka të bëjë me ruajtjen e biosferës vendore 

dhe planetare, si sistem themelor mbështetës nga i cili varen të gjitha 

veprimet tjera të njerëzve. 

169


Siguria kombëtare- shteti si objekt referent i sigurisë 

Shteti është element qendror i konceptit integral të sigurisë. Esenca e 

tij është shprehur si kompozitë e individëve të përfshirë në bashkësinë 

kolektive politike. 

Përgjegja për pyetjen se ç‘është siguria kombëtare dhe me çfarë ka 

të bëjë ajo mund të jepet nëpërmjet “shpaketimit” të konceptit të shtetit. 

Në këtë mënyrë, mund t’u jepet përgjegje pyetjeve: Si elementet e saj 

përbërës, ose si tërësi, sillen ndaj idesë së sigurisë kombëtare dhe çfarë 

baze paraqet ajo në raport me sigurinë ndërkombëtare? 

Në nivelin ndërkombëtar ose sistemor, shteti gjithashtu paraqet 

elemntin qendror të sigurisë, me ç‘ka karakteristikat e tij të brendëshme 

nuk mund të ndahen nga karakteri i problemit të sigurisë në sistemin 

ndërkombëtar si tërësi. 193 

1.2. Dimenzionet ndërkombëtare të sigurisë kombëtare 

Siguria, pavarsishtë se me cilin segment ka të bëjë, individual, 

kombëtar apo ndërkombëtar, rregullisht rradhitet ndër problemet 

urgjente të njerëzimit. 

Nëse në këtë kontekst vendoset edhe problem i sigurisë kombëtare, 

mund të konstatohet se ajo zë vend qendror nga vetë fakti se në kuadër 

të shteteve dominojnë shumë probleme që e përcaktojnë sigurinë në 

nivele të ndryshme, por edhe nga pamundësia që shtetet në mënyrë 

resiproke të bashkëekzistojnë në harmoni. Gjatë historisë, çdo shtet 

është ndjerë i pasigurtë pranë shteteve të tjera. Me këtë rast, aktivitetet 

ushtarake dhe aktivitetet e tjera, të cilat janë orjentuar për të forcuar 

sigurinë e vet kombëtare, në kombinim me aktivitetet tjera paralele, 

kanë shkaktuar jostabilitet dhe luftë. 

Struktura dhe karakteri i procesit politik e bënë procesin e vendosjes 

politike në fushën e sigurisë kombëtare. Procesi i brendshëm politik jo 

vetëm që i nxit interesat e shumta të fuqishme dhe të kundërta në 

politikën e sigurisë, por ai gjithashtu nxit politikën e garës me 

përparësitë tjera të shtetit. 

Por, si duket bashkësia ndërkombëtare ofron hapsirë më të madhe 

për gara dhe se çështja e sigurisë kombëtare dimenzionet e veta më të 

193 

Ibidem 

170


shprehura i merrë pikërisht në këtë nivel, me theksimin e dimenzioneve 

ndërkombëtar të problemit të sigurisë kombëtare. Duke marrë parasysh 

faktin e përmendur se shtetet janë në radhë tepër konstrukcione politike, 

mund të thuhet se sistemi politik ndërkombëtar është pjesa më e 

rëndësishme tërësisë së tyre.. Lidhjet ndërmjet tyre janë aq thelbësore, 

saqë ndarja e tyre paraqet rrezik të madh par analizat. Nëpër to mund të 

tërhiqen moskuptimet serioze të cilat paraqiten edhe me largimin e 

shteteve nga sistemi ndërkombëtar. Ndarja e tyre në kontekst të 

analizave shkencore duhet të kuptohet në aspektin se shteti dhe sistemi 

ndërkombëtar paraqesin anë të kundërta të fenomenit të vetëm politik. 

Së këndejmi, përkundër sferës së brendëshme të shtetit i cili në 

modelin e Viverit është marrë në nielin subshtetror dhe dinamikave të tij 

të ndryshme, si dhe niveli i shteteve që e bënë fokusin conceptual së 

sigurisë, qëndron niveli ndërkombëtar me dinamikat e tij të ndryshme. 

Prandaj, është me rëndësi esenciale shqyrtimi i karakteristikave të 

sistemit politik ndërkombëtar, i cili ndërton bazën në të cilën shtetet 

realizojnë sigurinë e tyre. 

Kanosjet politike në raport me lementet konstituitive të shtetit në 

radhë të parë janë orjentuar në stabilitetin e saj të organizuar. Niveli i 

qëllimeve mund të sillet nga presioni i qeverisë në raport me një politik 

të caktuarderi te largimi i saj; nxitja e sesionit, ose të shkaktuarit e 

mostabilizimit politik si hyrje par agresion. 

Kanosjet politike dalin nga dallimet e mendimeve dhe të traditave, të 

cilat paraqesin edhe dëshminë kryesore të anarkisë ndërkombëtare. Në 

këtë kuptim, kontradiktat ndërmjet ideologjive të shumta janë 

jashtëzakonisht komplekse. Kështu kanosjet par identitetin kombëtar 

janë më të drejtpërdrejta. Ato përfshinë qëllimet par të shtuar parçarjet 

ndërmjet identiteteve etnokulturore të grupeve në një shtet të caktuar. 

Qëllimet e këtyre synimeve mund të sillen nga krijimi i vështirësive të 

qeverisë, nëpermjet nxitjes së secesionit, deri te krijimi i bazës për 

agresion. 

Por, problemi esencial në lidhje me kanosjet politike, pavarsishtë se 

a janë ato ideologjike ose kombëtare, përfshihen në atë që të bëhet 

dallim në lidhje me karakterin e tyre, respektivisht, a janë ato me qëllim 

ose dallin në mënyrë strukturale nga ndikimi i alternativave të jashtme të 

shteteve. 194 

194 

Georgieva, L. Krijimi i paqës, Studio ADA Shkup 1999 

171


Kanosjet politike mund të jenë edhe strukturore, që janë si rezultat 

më shumë i natyrës të gjendjeve se sa të intencave të një shteti ndaj 

tjetrit. Në fakt, kanosjet strukturale politicke dalin kur parimet 

organizuese të shteteve janë kontradiktore ndërmjet veti, në të cilin 

kontekst ata nuk mund të hedhin poshtë eksistimin e shtetit. Nëpërmjet 

këtij qëndrimi të arriturat ose sukseset e njërës në mënrë automatike e 

erofon strukturën politicke të tjetrës, duke nxitur garën në kanosje 

potenciale (me qëllim) politike 195 . 

Duke u lidhur me kanosjet politike mund të konstatojmë se është 

mjaft e komplikuar nga to të nxirret esenca e kanosjeve esencijale dhe të 

tjera. 196 

Në kontekstin e ndryshimeve, ndërsa si pasojë e konverzionit të 

parimit të konfrontimit sipas bashkëpunimit, rradhitet edhe pozita e re e 

OKB e cila tani ka mundësi të zbatojë një spektër më të gjerë të 

mekanizmave për mbajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare. Në 

kontekst të ndrudhimeve do t’i numëronim edhe marrëveshjet e reja 

bilaterale dhe multilaterale për kontrrollimin e armatimit, që gjithashtu i 

jepë dimenzion të ri mardhënjeve ndërkombëtare. 197 

Duke u lidhur me ndryshimet, në raport me modifikimet... mund të 

konsttohet se, prveç faktit për marrëveshjet e lidhura të reja në lëmin e 

armatimit dhe çarmatimit, nuk ka ndryshime të mëdha në raport me 

konfigurimin e armatimit. Ashtu siç humbën një kategori e caktuar e 

armëve në Botën e parë dhe të dytë, ashtu prania e tyre rritej në Botën e 

tretë. Nëse regjistri i OKB zbatohet me konseguencë, do të mund të 

gjendeshin edhe kanalet e transferit. Por, sido që të jetë, arma në të 

vërtet e ka ndryshuar vendin. 

1.3. Evolimi i koncepit të paqes 

Transformimet evropjane në vitin 1989 përgatisin krizën e tretërrezikun 

dhe mundësinë- për hulumtimet evropjane të paqës. Agjenda e 

ardhshme e kërkimeve evropjane për paqe mund të vërehet si përbledhje 

e tre agjendave. Agjendën e vjetër, nga njëra anë e përbëjnë pasojat e 

luftës dhe mjetet për zgjidhjen e konflikteve, ndërsa nga ana tjetër gara 

195 

North Atlantic Assambly, Defence and Secyritee Committee, 1997, Reports, 

Brussels. 

196 

Lidija Georgieva, Mekanizmat e ruajtjes së paqës dhe sigurisë, Univerziteti “Shën 

Kirili dhe Metodij” Fakulteti filozofik, Shkup, 1997 

197 

OKB Dokumentat themelore, Shkup 1995 

172


në armatim, kontrolli i armatimit dhe çarmatimi. Kjo nuk ka humbur 

urgjencën e vet, por asaj i është shtuar edhe problemi i konverzionit... 198 

Hulumtimet kritike paqësore, përkundër atyre tradicionaleve, 

dallohen me përqëndrimin e vëmendjes në analizat sociologjike. Këto 

analiza i trajtojnë edhe vlerat e si fenomen social nga aspekti i ndikimit 

të tyre ndaj manifestimeve të dhunës individuale dhe kolektive. 

Çvendosjet në koncept janë bërë me atë që është pranuar se dhuna 

strukturale jo vetëm që ndikon ndaj situatës së individit, por i shtonë 

edhe tensionet që çojnë në konflikt dhe luftë. 

Koncepti është zgjeruar edhe me përfshirjen e çështjes së të drejtave 

themelore të njeriut dhe mbrojtjen e individëve. Në këtë ndrejtim, 

hulumtimet paqësore janë përqëndruar në çështjet e lirive dhe të 

drejtave themelore të njeriut në shumë nivele, duke përfshirë edhe 

grupet e vogla, grupet etnike, kolektivitetet ndërkombëtare, si dhe 

raportet ndërmjet njeriut dhe natyrës. 

1.4. Kultivimi i paqes dhe sigurisë në 

mardhënjet bashkohore ndërkombëtare 

Krijimi i “rendit të ri botëror”, sërish e aktualizonte çështjen e paqës 

dhe sigurisë në mardhënjet ndërkombëtare, si bazë e rendit të ri dhe të 

mardhënjeve ndërmjet shteteve. Sot me “rendin e ri botëror” 

manipulohet ose i jepen atributet : si sistem i ri ndërkombëtar, sistem i ri 

i mardhënjeve ndërkombëtare etj. 

Sintagma e parë “rend i ri botëror” i përfshinë sundimin e së dretjës 

dhe zgjidhjen paqësore të kontesteve, demokracinë e fortë dhe 

solidaritetin kundër agresionit, zvogëlimin dhe kontrrollin e arsenalit 

ushtarak, forcimin e OKB dhe trajtimin e drejtë të të gjithëve. Në 

sistemin e këtillë të mardhënjeve siguria fiton dimenzione të reja. Nëse 

pranohet rëndiësija e saj e përgjithshme , si situatë në të cilën shtetet nuk 

ndjejnë rrezik nga kanosja e jashtme, mund të konstatohet se rreziku i 

përgjithshëm që buronte nga konnfrontimi bllokist është mënjanuar, por 

prandaj edhe më tutje mbetet e hapur çështja e formave të tjera të 

rrezikimeve. 

198 

Wiberg H (1993) Europien Peace recearch in the 1990 Budampest 

173


Rreziqet me të cilat ballafaqohet bashkësia bashkohore 

ndërkombëtare kanë rëndësi më të vogël në krahasim me skenarët 

kataklistik të periudhës së Luftës së ftohtë, por edhe në këtë masë ato 

paraqesin alternativën e pasigurisë. Konfliktet etnike, nacionalizmi 

radikal dhe konfliktet e brendëshme e bëjnë skenarin e skenës 

bashkohore ndërkombëtare, me regji nga të mardhënjeve dhe të 

përmbajtjeve tjera të fshehura. 199 

Të ballafaquar me faktin se faktorët politik, ekonomik, social 

dhe nacional u bënë elemente kyç me të cilat sot realizohen siguria dhe 

bashkëpunimi në mardhënjet ndërkombëtare, duke pasur parasysh 

gërshetimin e sigurisë dhe varshëmrisë reciproke, perceptimin e vet për 

sigurinë shtetet e vënë në baza të reja. 

1.5. Mekanizmat për kultivimin e paqes 

dhe sigurisë ndërkombëtare 

Ruajtja e paqes është mekanizëm që zyrtarisht nuk është sankcionuar 

në Kartën e OKB. Ajo, për shkaqe historike që e ka përbërë periudhën e 

luftës së ftohtë, iu shmang institucionalizimit të mekanizmit të këtillë. 

Kjo do të thotë se ruajtja e paqes nuk funkcionon si elemnt në kuadër të 

sistemit të caktuar, por përkundrazi, funkcionon në bazë të parimeve të 

vëna me presedane. Ata përmbledhin: 

1. Pajtimin e palëve në kontest për vetë misionin, për mandatin dhe 

për përbërjen e forcave; 

2. Mospërzierja në marrdhënjet e shteteve të përfshira në 

konflikt; 

3. Mospërdorimi i forcës, përveç në vetëmbrojtje; 

4. Paanshmërinë; 

5. Përkrahje të prhershme të Këshilit të sigurimit dhe shteteve 

anqëtare, përfshirë edhe pjesëmarrësit në mision. 

6. Lënja në përgjegjësinë e sekretarit të përgjithshëm të OKB e 

përparimit të misionit. 

Nga pikpamja e zhvillimit për ruajtjen e paqes, si mjet për 

ballafaqim me konfliktet, shumica konsiderojnë se natyrë e tij had hok 

është aspekti më karakteristik. Fleksibilitieti i pranishëm deri para do 

199 

Georgieva. L, Krijimi i paqës, Studio ADA, Shkup, 1999 

174


kohe nuk lejojë përzjerjen e Këshillit të sigurimit në kurthin e quajtur 

“veto”. 

Sipas Holstit, ruajtja e paqes kontribuon për masat e ndërtimit të 

besimit dhe u ndihmon palëve t’i përmbahen ndërprerjes së zjarrit. 200 

1.6. Faktorët e suksesit dhe ruajtjes së paqes 

Në analizat e shumta që zbatohen në lidhje me kompleksin e 

çështjeve të lidhura me paqen, faktorë të caktuar janë objekt i 

preokupimit përmanent. 

Si faktorë të rëndësishëm për sukses të operacioneve për ruajtjen e 

paqës theksohen: 

- konteksi përkatës politik; 

- përkrahja e përhershme dhe e gjithanshme politike, 

diplomatike, ushtarake dhe financiare e operacionit; 

- reprezentimi i forcave; 

- mandati i qartë; 

- bashkëpunimi me palët në kontest; 

- shkathtësia dhe ndjeshmëria gjatë udheqjes së forcave; 

- cilësia e komandimit dhe diciplina e trupave; 

- mosimponimi i dëshirave dhe zgjidhjeve të jashtme. 

Kur bëhet fjalë për konfliktet e brendëshme, nëse shkallëzimi i tyre 

bëhet brenda kufijëve të një shteti, atëherë ato vështirë përputhen me 

përcaktimet e Kartës. Këshilli është koncentruar për zbatimin e masave 

të fuqishme dhe ballafaqimin me rastet urgjente të kontesteve që 

paraqiten para Këshillit të sigurimit, në dëm të pengimit të situatave 

potenciale konfliktuoze. Së kendejmi, funkcioni i Këshillit të sigurimit 

në masë të madhe sillej në ballafaqimin urgjent me krizat, përkundër 

angazhimit për mënjanimin e konflikteve ose paraqitjes në rrolin e 

kreatorit të paqës. Kjo arsyetohet me faktin se Këshilli i sigurimit është 

organ i OKB që ka kompetenca të veprojë me detyrim, në pajtim me 

përcaktimet e Kartës të reagohet menjëherë në rastet që cënojnë paqen 

dhe sigurinë ndërkombëtare, ballafaqim me krizat dhe ruajtjen e paqës. 

Karta nuk parasheh ballafaqim me problemet e tjera globale që në 

njëfarë mënyre prekin ruajtjen e paqes dhe sigurisë botrore. Mungesa e 

200 

Ibid. 

175


anshmërisë në shumë raste, si dhe polarizimi në Këshillin e sigirimit, do 

të thoshte blokim i sistemit të sigurisë kolektive gjatë ballafaqimit me 

krizat. Në fakt, gjatë periudhës së Luftës së ftohtë edhe supefuqitë në 

strategjitë e tyre për ballafaqim me kronfliktet preferonin pengimin e 

zgjerimit të tyre, në vend se zgjidhjen e konflikteve, të cilët i linin të 

ndera. 

Funkcioni politik për ruajtjen e paqes 

Në kuadër të funkcioneve politike, si faktor i rëndësishëm për 

ruajtjen e paqes, janë: 

- ruajtja e integritetit teritorial; 

- sigurimi i pavarisë politike; 

- bisedat me entitetet oqeveritare; 

- mbajtja e zgjdhjeve ose referendumeve; 

- ndihmë në krijimin e administratës lokale 

- verifikimi i marrëveshjeve për të drejtat e njeriut; 

- krijimin e sigurisë për ripërtrirjen e jetës ekonomike të popullsisë 

lokale. 

Diplomacia preventive aktivitetet e vet i realizon nëpërmjet këtyre 

instrumentave: 

1. Masat për ndërtimin e besimit. Këto masa në kuadër të 

diplomacisë preventive të OKB janë përcaktuar si mjete themelore të 

mirkuptimit reciprok dhe për reduktimin e mundësisë së shpërthimit të 

konfliktit ndërmjet shteteve. Si mjetë të cilat duhet të kontribuojnë në 

forcimin e mirëbesimit reciprok rekomandohen: këmbimi sistematik i 

përfaqësuesve ushtarak, lidhja e marrëveshjeve për shkëmbimin e lirë të 

formacioneve, mbikqyrja dhe kontrrolli i marrëveshjeve rajonale për 

çarmatim. 

2. Përcaktimi i fakteve. Ndërmarja e akcioneve preventive për 

ndërprerjen e konflikteve nga ana e OKB duhet të bazohet në të dhëna të 

sakta dhe të mbledhura me kohë. Rritja e konfliktit, rrënjët e të cilit janë 

nga problemet ekonomike dhe sociale, vetëm e theksojnë rëndësinë e 

informacioneve, të cilat prveç zhvillimeve politike i përmbajnë edhe ato 

sociale dhe politike që shipien në situatë konflikti. Në këtë fushë OKB 

vepron nëpërmjet misioneve për përcaktimin e fakteve. Iniciativën për 

përcaktimin e fakteve dhe për vënjen e misionit për këtë qëllim mund të 

176


ndërmmarin Këshilli i sigurimit, Asambleja e përgjithshme dhe kuptohet 

sekretari i prgjithshëm i OKB. 

3. Paralamërimi i hershëm. Gjatë periudhës së kaluar, në kuadër të 

Kombeve të Bashkuara, u zhvillua një rrjet përkatës i sistemit për 

paralajmërim të hershëm në lidhje me cënimin e natyrës, rreziqet nga 

fatkeqësitë bërthamore, katastrofat natyrore, lëvizjet masive të 

popullsisë, përhapjes së sëmundjeve etj. 

Sintetizimi i të dhënave të këtyre fushave janë indikatorë politik në 

kushte konkrete dhe paraqet bazën për vlerësimin se sa dhe në çfarë 

mase eksiston kërcënim për paqen dhe sigurinë. 

4. Vendosja preventive. Në kuadër të diplomacisë preventive , 

rëndësi specifike për pengimin e shpërthimit të konflikteve është dhënë 

si kompetencë vendosja preventive e forcave të OKB. 

5. Zona e demilitarizuar . Krijimi i zonave të demilitarizuara, 

rëndom, praktikohet pasi të prfundojë konflikti, me marrëveshje 

ndërmjet palëve që kanë qënë në konflikt. Sot, si pjesë të operacioneve 

për ruajtjen e paqes, Kombet e bashkuara kanë vendosur forcat e tyre në 

këto zona, me çrast, në kuadër të diplomacisë preventive, zona e 

demilitarizuar është paraparë si formë e vendosjes preventive. 

1. 7. Ndërtimi i paqës 

Me përfundimin e Luftës së ftohtë, përcaktimi i Këshillit të 

sigurimit për të zgjidhur kontestet ndërkombëtare në pajtim me Kartën, 

lë hapsirë për ndërmarrjen e rrolit më aktiv në lëmin e ndërtimit të 

paqes. Në këtë drejtim edhe Agjenda për paqe përpiqet të prforcojë këtë 

mekanizëm në disa aspekte. 

Në lidhje me rrolin e Këshilit të sigurimit dhe rrolit të tij primar 

për ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare, propozohet që ai 

tërësisht të marrë rolin dhe në pajtim me Kartën, të propozojë 

procedurën dhe metodën përkatëse për zgjidhjen dhe nëse atë e 

pranojnë të gjitha palët në kontest, të japë propozime për zgjidhjen e tij 

paqësor. 

Ndërtimi i paqes, gjithashtu është fushë e aktiviteteve të OKB të 

lidhur me zgjidhjen paqësore të kontesteve. Lidhjes së tij për ruajtjen e 

paqës ndoshta i jepet vemendje më e vogël se sa lidhjes ndërmjet 

ndërtimit të paqes dhe ruajtjes së saj. Por, si mjet preventiv të përtrirjes 

së armiqësive, rikonstruimin e lidhjeve ekonomike dhe sociale dhe për 

177


lehtësimin e procesit të zgjidhjes së kontesteve, ndërtimi i paqës ka rrol 

kyç. 

Në konkluzën e Konferencës ndërkombëtare për ndërtimin e 

paqes, të mbajtur në vitin 1986, është dhënë ky përkufizim: 

“Ndërtimi i paqës është pozitiv, përpjekje e prhershme koperuese 

njerëzore që t’i ndërtojë urat ndërmjet popujve dhe grupeve të 

konfrontuara. Qëllimi i tij është të vë mirkuptim dhe bashkëpunim dhe 

ti mënjanojë gurët e mosbesimit, të ftikës dhe urrejtjes. 201 

Aktiviteti i OKB për ndrtimin e paqes zbatohet nëpërmjet byrove, 

siç janë: UNHCR, UNEP, UNDRO dhe një varg agjencishë të pavarura, 

siç janë WHO, UNICEF, UNESKO, UNDO etj. 

Gjithashtu, në aktivitetet për ndërtimin e paqes janë përfshirë 

njëvarg organizatash joqeveritare, dhe shpesh herë paralelisht me 

misionet për ruajtjen e paqes. 

Kordinimi i aktiviteteve për ruajtjen e paqes me forma të tjera të 

përfshirjes së OKB gjatë ballafaqimit me konfliktet paraqet nevojën në 

rritje. Në këtë kuptim, synimi për realizimin më të mirë të aktiviteteve 

për ndërtimin e paqes është ndërthurur me vendimin e Asamblesë së 

përgjithshme për të vënë pozitën e re të OKB për lidhshmërinë dhe 

kordinimin e aktiviteteve në kuadër të OKB. 

Ekzistojnë disa situata kur OKB është e autorizuar të hyjë në një 

vend pa pajtimin e qeverisë, domethënë Këshilli i Sigurimit mund të 

vendosë të përdorë forcat tokësore, detare dhe ajrore si domosdoshmëri 

për ruajtjen ose kthimin e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare. 

1. 8. Integrimi i rajonit ballkanik në strukturat 

evroatlantike si segment i rëndësishëm 

për ruajtjen e paqes dhe sigurisë 

E ardhmja e popujve të Ballkanit qëndron në Evropë, domethënë 

në Bashkimin Evropjan dhe në NATO, si dy shtylla kryesore të 

stabilitetit dhe përparimit të kontinentit në dekadat e ardhsme. Integrimi 

në strukturat euroatlantike do të thotë demokraci, respektim i të drejtave 

të njeriut dhe të drejta themelore, paqe me fqinjët, rregullimi i 

mërdhënjeve të brendëshme ndërmjet vendeve dhe funkcionimi i 

ekonomisë së tregut. Ndër vendet të ish Jugosllavisë tani për tani vetëm 

201 

Lidija Georgieva, Mekanizmat e kultivimit të paqes dhe të sigurisë, Univerziteti 

“Shën Kirili dhe Metodi”, Fakulteti Filozofik, Shkup, 1997 

178


Sllovenia është afër realizimit të këtyre standardeve dhe sipas kësaj, 

është përfshirë në zgjdhjen më të ngushtë të vendeve që duhet të merren 

parasysh gjatë raundit të ardhshëm për zgjerimin e NATO-s dhe 

menjëherë të të fillojnë bisedimet për anëtarësim në BE. 

Republika e Maqedonisë është anëtare e Partneritetit për paqeprogram 

i NATO-s, në të cilin vëzhguesit ndërkombëtar i kushtojnë 

vemendje të posaçme stabilitetit ekonomik, politik dhe të brendshëm, 

veçanërisht relaksimit të mardhënjeve ndëretnike. Në lidhje me procesin 

e sigurisë dhe të vënjes së strukturës së sigurisë euroatlantike, e cila 

është mbështetur në sistemet kolektive eksistuese të sigurisë dhe 

mbrojtjes, Republika e Maqedonisë është gjithnjë e më afër plotësimit të 

standardeve të anëtarësimit në NATO. Duke marrë parasysh pranimin e 

obligimeve që nga ditët e para të pavarsisë për: reforma rrënjësore në 

sistemin politik dhe ekonomik, zhvillimin e institucioneve të shtetit të së 

drejtës, mbrojtjes së të drejtave themelore dhe lirive të njeriut dhe 

mbrojtjen e të drejtave të pjestarëve të nacionaliteteve, zhvillimin e 

ekonomisë së tregut, si dhe ndërtimin e mardhënjeve të njëjta të mira me 

fqinjët dhe pjesmarrjen aktive në të gjitha iniciativat rajonale. 202 

Në të vërtet, në lidhje me anëtarësimin në strukturat euroatlantike, 

ardhmëria e të gjitha vendeve të rajonit juglindor qëndron në 

bashkëpunimin rajonal. Prandaj, BE, NATO dhe SHBA bashkëpunimin 

rajonal e konsiderojnë si pjesë të rëndësishme të politikës së tyre ndaj 

rajonit. Nga viti 1996, BE ka zhvilluar “Qasjen rajonale” për Evropën 

Juglinodre, duke i thirrur kryesisht ato vende që nuk kanë marrëveshje 

asocimi. Ajo gjithashtu ka promovuar projekte më modeste, siç është 

Rajomont- iniciativa, e orjentuar kah zhvillimi i shoqërive aktive 

qytetare në të gjitha vendet edhe përtej kufijve të Evropës Juglindore. 

SHBA kanë spozoruar Nismën e bashkëpunimit në Evropën Juglindore 

(SEKI) të arritur në Zhenevë në dhjetor të vitit 1996, me qëllim të 

inkurajimit të të bashkëounimit rajonal për çështje praktike, siç janë 

përmirësimi i ekonomisë, ambientit jetësor, bashkëpunimi në lëmin e 

energjetikës, transportit etj. Gjatë vemendjes së shtuar për zhvillimet në 

Evropën Juglindore nga vendet e BE dhe NATO-s, për shkak të 

potencialit të lartë të mosstabilitetit në rajon dhe për shkak të 

202 

North Atlantic Assambly, Civilian Afairs Committee, 1997, Reports, 

Brussels 

179


mosstabilitetit në Kosovë, 203 Republika e Maqedonisë është në 

vlerësime reale të mbahet prania ushtarake e Aleancës në teritorin e saj. 

Nismat për bashkëpunimin rajonal gjetën përkrahje të përmbajtur 

te vendet e përfshira këtu. Për vendet që u krijuan nga ish Jugosllavia, 

përvaja e luftës ende është afër për të shqyrtuar sërish krijimin e lidhjeve 

nga të cilat janë shkëputur pradokohe. Gjithashtu eksiston frikë se me 

rimëkëmbjen e bashkëpunimit rajonal, BE ndoshta përpiqet t’i zë 

ngushtë disa vende të caktuara, duke u impunuar hapa të njejtë për 

integrim të të gjithëve. Çdonjëra nga këto vende beson se “mundet më 

mirë” se sa fqiu i saj të integrohet dhe prandaj duhet të mbetet si peng i 

pamundësisë së këtij apo atij vendi që t’i arrijë standardet e nevojshme. 

Për këtë shkak, edhe përkundër të kuptuarit të nevojave për 

bashkëpunim ekonomik, politik etj, me fqinjët e vet, disa nga porositë e 

stategjisë për bashkëpunim rajonal nuk duhet të kuptohen në kuptimin se 

një bashkëpunim i tillë duhet gjithnjë të jetë kusht për afrimin e tyre në 

BE dhe në NATO. 204 

Gjithashtu ekzistonë reagim i posaçëm i Kroacisë dhe i Slovenisë, 

të cilat shprehin pakënaqësi të madhe pse janë klasifikuar ndër “vende 

ballkanike”, të bindur se me historinë e tyre, i takojnë Evropës qendrore. 

Slovenija ndosht ndjehet se është shumë afër BE dhe në integrimin në 

NATO prandaj, brengosjet e veta nuk i shpreh aq fortë. Republika e 

Maqedonisë dhe udheqësia e saj, pa marrë parasysh përkatësinë 

partiake, si prioritet të politikës së vet e theksojnë integrimin e vendit në 

proceset botërore, evropjane dhe rajonale, dhe me këtë edhe në sistemet 

kolektive të sigurisë, si dhe kultivimit të mardhënjeve të fqinjësisë së 

mirë. Integrimi shtrohet si parakusht i zhvillimit dhe si përcaktim global 

dhe i përgjithshëm politik. Nuk është vështir të pranohet mendimi se 

kjo gjendje është vështirësuar për shkak të statusit të pazgjidhur të 

Kosovës, i cili në vetvete paraqet kusht për ruajtjen e stabilitetitdhe 

paqes në rajon. 205 

Një situatë e këtillë ende shkakton mendime serioze për 

implikimet e mundshme negative në rajon, që do të thotë se shkallëzimi 

203 Shoqata Shqiptare e Atlantikut, Të kontribuojmë për një paqe të qëndrueshme 

në Balkan, Nazmi Maliqi ”KOSOVA- çelës i rëndësishëm për 

stabilitetin në rajon”, faqe 75-81, Tiranë, 1997 

204 

North Atlantic Assambly, Report, “The transatlantik agenda and the New NATO “ 

General Rapporteur KarstenVolgt (Germani), Barcelona, 1998. 

205 

Noth atlantic Assambly, defence and security committee, SFOR, A Transatlantic 

Coalition for Peace 

180


eventual i konfliktit nga Kosova në rajon do të mund të shkaktonte 

pasoja të shumta negative, përkatësisht përhapjes së konfliktit në rajon. 

Për shtetet e Ballkanit me rëndësi të madhe është gjetja e zgjidhjes së 

pranueshme ndërmjet udheqësisë së Kosovës dhe asaj jugosllave, me 

ndërmjetësimin e faktorit ndërkombëtar. Kjo do të ishte çelës i 

stabilitetit dhe i relaksimit të mardhënjeve ndërmjet dy palëve. Zgjidhja 

e suksesshme e këtij problemi do të thoshte një hap përpara drejt 

integrimit në BE dhe NATO të vendeve të Ballkanit, dhe me këtë edhe 

të stabilizohet paqeja në këto hapsira. Zgjerimi i NATO-s në këtë pjesë 

të Ballkanit do të forcojë edhe bashkëpunimin ekonomik, politik dhe 

ushtarak në rajon dhe do të sigurojë të ardhme më të mirë dhe 

perspektivë. 

Evropa dhe bagazhi ballkanik 

Këtë pjesë të bagazhit Evropa pretë që të zgjidhin vendet 

ballkanike ndërmjet vete, sepse Bashkimi Evropjan, tani për tani, nuk ka 

aq leverdi nga Ballkani: gjithsesi, jo aq sa t’i çojë të gjithë vendet e tij 

nën një regjim dhe kriterium të njejtë. 

Nga aspekti i mardhënjeve evro-amerikane, çështja ballkanike, në 

fakt, është një mundësi e re për polarizim të brendshëmnë kuadër të 

vendeve anëtare të NATO-s. Nga aspekti i pozitës gjostrategjiketë 

vendeve ballkanike, është i pranishëm interesi për ruajtjen e unitetit 

ndërmjet vendeve perëndimore për disa çështje të caktuara të hapura si 

vatra krize. 

181


182 

1. 10. Organizatat ndërkombëtare dhe paqa 

Si pasojë e luftrave të cilat pas vetes lanë shkretëtira, vuejtje, 

viktima, pastrime etnike etj, bota nisi të mendojë si të ruhet ose të 

vendoset paqeja. Me këtë rast i hyri formimit të organizatave 

ndërkomëbtare, të cilat në vend se me forcë dhe detyrim, kontestet dhe 

moskuptimet ndërmjet shteteve dhe popujve do ti zgjidhin nëpërmjet 

rrugës paqësore ose me bisedime. Është bërë institucionalizimi, janë 

dërtuar mekanizma, ndërsa kohëve të fundit janë formuar edhe forca të 

cilat në esencë kanë funkcionin e ruajtjes së paqes dhe sigurisë në botë 

ose vënjes së tyre nëse paqeja është çrregulluar nga çfardo shteti ose 

aleance qoftë. 

- Organizatat ndërkombëtare të cilat më së shumti janë angazhuar për 

ruajtjen e paqes botërore dhe të cilat sot janë bartëse të sigurisë 

ndërkombëtare dhe ruajtëse të paqës botrore janë: 

- Këshilli i Evropës, 

- Bashkimi evropjan. 

- Lidhja arabe, 

- Vendet e unitetit afrikan, etj. 

1.10.1 Organizata e kombeve të 

bashkuara dhe paqa 

Me Kartën e OKB janë përcaktuar qëllimet e saj: 

“ 1.Të kultivohet paqja dhe siguria ndërkombëtare, prandaj për 

këtë qëllim: të ndërmarrin masa efikase kolektive për pengimin dhe 

mënjanimin e kërcënimeve ndaj paqes dhe për pengimin e akteve të 

agresionit ose çrrekullime të tjera të paqës, të arrijnë me mjete paqësore 

dhe në pajtim me parimet e drejtësisë dhe së drejtës ndërkombëtare, 

rregullimin dhe zgjidhjen e kontesteve ndërkombëtare ose situatave të 

cilat mund të shkaktojnë çrregullimin e paqes. 

2. Të zhvillojnë mardhënje miqësore ndërmjet kombeve të 

mbështetura në respektimin e parimeve të barazisë dhe vetvendosjes së 

popujve, si dhe të ndërmarrin masa të tjera përkatëse, me qëllim që të 

mbrohet paqeja në botë. 

3. Të realizojnë bashkëpunim ndërkombëtar gjatë zgjidhjes së 

problemeve ndërkombëtare të karakterit ekonomik, social, kulturor ose


humanitar. Si dhe nëpërmjet nzitjes dhe zhvillimit të respektimit të të 

dretjave të njeriut dhe të lirive themelore për të gjithë, pa marrë parasysh 

racën, seksin, gjuhën ose fenë. 

4. Të jenë qendër në të cilën do të harmonizohen sjelljet e 

kombeve të orjentuara rreth arritjes të këtyre qëllimeve të 

përbashkëta. 206 

Në bazë të kësaj që e theksuam mund të nxirret konkludim se 

detyrë më e rëndësishme e OKB është ruajtja e paqes dhe sigurisë 

botrore. Marrë në tërësi, paqeja botërore mbahet me zbatimin e dy lloje 

të masave: 

-përdorimi i masav kolektive për ruajtjen e paqes, 

-përdorimi i mjeteve paqësore për zgjidhjen e kontesteve ndërmjet 

shteteve anëtare të Organizatës. 

Rradha e marrjes së masave për ruajtjen e paqes dhe sigurisë 

është kjo: 

- Dhënja e drejtimeve dhe propozimeve për zgjidhjen paqësore të 

kontesteve nëpërmjet bisedave të drejtpërdrejta, shërbimeve të mira, 

ndërmjetësimit, pajtimit, arbitrazhës, zgjidhjes gjyqësore, të drejtuarit 

organizatave rajonale dhe mjete të tjera. 

-ndërmarrja e masave që nuk tërhjekin përdorimin e forcës së 

armatosur, si përshembull: ndërprerja e pjesërishme ose e tërësishme e 

mardhënjeve ekonomike, të komunikimit hekurudhor, detar, ajror, 

postar, telegrafik dhe të mjeteve të tjera, keqësimi dhe ndërprerja e 

mardhënjeve diplomatike, blokim i transakcioneve financiare dhe masa 

të tjera. 

-formimi i forcave të armatosura ndërkombëtare të cilat do të 

ndërmarrin veprime ajrore, detare ose tokësore, me qëllim të vënjes së 

sërishme të paqes dhe sigurisë ndërkombëtare. 

OKB funkcionet e veta i realizon nëpërmjet këtyre organeve: 

- Kuvendit të përgjithshëm- 

- Këshillit të sigurimit, 

- Gjyqit ndërkombëtar të drejtësisë, dhe 

- Sekretariatit 

Çdonjëri nga këto organe ka funkcionet dhe kompetencat e vetatë 

saktësuara me Kartën e OKB. 

206 

Trajan Gocevski, Siguria kolektive dhe mbrojtja e Maqedonisë. Prosveta, 

Kumanovo, 1994 

183


Këshilli i sigurimit të OKB 

Ky këshill paraqet njërin nga organet më të rëndësishme të OKB. 

Përbëhet prej 15 anëtarëve prej të cilëve 5 janë anëtarë të përhershëm të 

Këshillit të sigurimit, ndërsa 10 të tjerët janë anëtarë jo të përhershëm 

me mandat që zgjat dy vjet. Anëtarë të përhershëm janë: Republika 

popullore e Kinës, Franca, Federata Ruse, Mbretëria e Bashkuar e 

Britanisë së Madhe dhe e Irlandës veriore dhe Shtetet e Bashkuara të 

Amerikës. 

Këshilli i sigurimit i ka këto kompetenca: 

- Kujdeset për paqen dhe sigurinë ndërkombëtare; 

- U bënë thirrje shteteve të cilat marrin pjesë në konteste për 

zgjidhjen paqësore të tyre; 

- Ndërmjetëson në zgjidhjen e kontesteve; 

- Angazhohet dhe mundëson bisedime të drejtpërdrejta për 

zgjidhjen e kontesteve; 

- Merrë pjesë në anketa, qetësimin, ndërmjetësimin, arbitrazhin, 

zgjidhjen juridike etj; 

- Merrë pjesë në shqyrtimin e të gjitha kontesteve dhe situatave të 

dhunës; 

- Jep rekomandime për përjashtim nga anëtarësia në OKB, merrë 

pjesë në zgjedhjen e gjyqtarëve të Gjyqit ndërkombëtar të drejtësisë; 

- I përcakton kuhstet me anë të së cilave një shtet, që nuk është 

anëtare e këshillit mund të marrë pjesë në diskutim në Këshill; 

- Kryen edhe punë të tjera në pajtim me Kartën e OKB. 

Se Këshilli i sigurimit është njëri nga organet më të rëndësishëm të 

OKB, në radhë të parë si organ i OKB për ruajtjen e paqes dhe sigurisë 

ndërkombëtare vërtetohet edhe me nenin 24 të Kartës së )KB, i cili thot: 

“Që të sigurohet akcion i shpejtë dhe i suksesshëm i OKB anëtarët 

e tij i besojnë Këshillit të Sigurimit përgjegjësinë kryesore për ruajtjen e 

paqes dhe sigurisë ndërkombëtare dhe dakordohen që Këshilli i 

sigurimit gjatë kryerjes së obligimeve të veta, në bazë të kësaj 

përgjegjësie, të veprojë në emër të tyre.” 207 

207 

Trajan Gosevski, Siguria dhe mbrojtja kolektive e Maqedonisë, Prosveta, 


184


Përgjegjësia parësore për ruatjen e paqes dhe sigurisë 

ndërkombëtare, shtetet anëtare të OKB ia besojnë Këshillit të Sigurimit, 

i cili në fakt vepron në emër të tyre. Këshut arrihet akcion i shpejt dhe 

efikas në mbrojtjen e paqes dhe sigurisë dhe në zgjidhjen e kontesteve 

dhe konflikteve. Këshilli i Sigurimit gjatë kryerjes së obligimeve vepron 

sipas qëllimeve dhe parimeve të OKB. Me dhënjen e pajtimit që Këshilli 

të veprojë në emër të tyre gjatë marrjes së vendimeve, vendet anëtare të 

OKB pajtohen të pranojnë dhe realizojnë vendimet e Këshillit të 

sigurimit në pajtim me Kartën e OKB, që theksohet në nenin 25 të 

Kartës. Me këtë nenet 24 dhe 25 të Kartës së OKB paraqesin zgjidhje 

themelore të sistemit të sigurisë kolektive për ruajtjen e paqes dhe 

sigurisë botrore, ndërsa neni 39 dhe 51 paraqesin gjallërimin dhe 

nxitjen e forcës së bashkësisë ndërkombëtare për ruajtjen e paes. 

Në nenin 39 theksohet: “Këshilli i sifurimit përcakton se a eksiston 

kërcënim për paqen, çrregullimi i paqes ose akte të agresionit dhe do të 

japë rekomandime ose do të vendosë se çfarë masash do të ndërmerren 

në pajtim me nenin 41 dhe 42 që të mbahet ose sërish të vendosen 

paqeja dhe siguria ndërkombëtare...” 

Gjatë përcaktimit të cënimit të paqes ndërkombëtare Këshilli i 

sigurimit jep udhëzime, u sygjeron palëve të përzjera në kontest çfarë të 

ndërmarrin që të tejkalohet situata e atillë, dhe nëse kjo nuk do të jap 

fryte mund t’u bëjë thirrje anëtarëve të OKB të ndrmarrin masa siç janë: 

ndërprerje e plotë ose e pjesërishme e mardhënjeve ekonomike, dhe të 

mjeteve të komunikimit siç janë ai hekurudhor, detar, ajror, postar, 

telegrafik etj, si dhe keqësimin e mardhënjeve diplomatike. 

Me këtë anëtarët e OKB, në interes së paqes dhe sigurisë, si 

kontribut të vet, marrin obligim që me thirrje të Këshilit të Sigurimit, në 

pajtim me marrëveshje të veçantë, të vënë në disponim forca të 

armatosura, ndihmë dhe lehtësime. 

Në kontekst të kësaj asjnë edhe nenet 52 dhe 52 të Kartës. Neni 51 

flet për të drejtën e anëtarëve të OKB për vetëmbrojtje individuale ose 

kolektive në rast sulmi të armatosur deri në momentin e marrjes së 

masave të Këshillit të Sigurimit për mbajtjen e paqes ndërkombëtare, 

ndërsa në nenin 52 theksohet e drejta e eksistimit të marrëveshjeve ose 

aorganizatave rjonale të cilat do të marrin veprime për ruajtjen e paqes 

në ato rjone, por me kusht që veprimi i tyre të jetë në pajtim me 

185


qëllimet dhe parimet e OKB. Këto dispozita janë në interes të veprimit 

më efikas për ruajtjen e paqes dhe sigurisë. 208 

1.10. 2. Bashkimi evropjan dhe 

identiteti mbrojtës 

Bashkimi evropjan sot ka 15 anëtarë, me një popullsi të 

përgjithshme prej rreth 370 milion banorë dhe paraqet forcë ekonomike, 

politike dhe ushtarake në botë. Shtrohet pyetja: Cilat janë interesat për 

hyrjen e këtyre vendeve në Bashkimin evropjan? Pa dyshim, të gjitha 

vendet anëtare të Bashkimit evropjan, para se të hyjnë në anëtarësim të 

plotë, i vlerësuan mirë interesat e tyre politike, strategjike dhe 

ekonomike. Kështu, Franca dhe Gjermania duke u nisur , në radhë të 

parë ng ainteresat politike, ekonomike dhe të sigurisë i bënë hapat e 

para drejt procesit integrues në Evropë par formimit të BEE, 

përkatësisht unionit evropjan. 

Situata e re e krijuar në Evropë, pas rënjes së Traktatit të 

Varshavës, shkakojë çrregullime të mëdha në trollin e Evropës. Shtete të 

caktuara të evropës, siç ishin BRSS, RSFJ, Çekosllovakia, u shkatërruan 

në shtete më të vogla, ndërsa kjo u përcoll me konflikte të armatosuraluftra, 

shkatërrime, prishje të potencialit njerëzor dhe material. 

Kuptohet, një gjë e këtillë nuk mund ta linte indiferent Bashkimin 

Evropjan si forcë politike dhe ekonomike. Vatrat e krizës në Ballkan dhe 

në Evropën Lindore i rrezikonin interesat e Bashkimit Evropjan , ndërsa 

ende janë të freskëta kujtimet se pikërisht në këto hapsira kanë nisur dy 

luftrat botërore. E gjithë kjo kontribuoj të riaktivizohet idea për 

formimin e forcave të veta ushtarake, që në historinë e Bashkimit 

Evropjan nuk mund të realizoheshin për shkak të mospajtimeve rreth 

kësaj çështje me SHBA, dhe krijimin e paralelizmit me NATO-n. 

Vendet e Bashkimit evropjan donin të formojnë forca të armatosura si 

komponente ushtrake e sistemit të sigurisë në Evropë. 209 

“Siguria evropjane nuk mund të planifikohet dhe të ndërtohet në 

logari të interesave të të gjithë botës Perëndimore. Lufta e ftohtë ka 

përfunduar, por interesat e përgjithshme evropjane – nga situata e 

208 Georgieva. L, Krijimi i paqës, Studio ADA, Shkup, 1999 

209 

Trajan Gocevski, Tendencat bashkohore të mbrojtjes, f. 213 (Pikpamja e SHBA e 

theksuar gjatë vizitës së ministrit amerikan të mbrojtjes Dik Çeni në Francë, në maj 

të vitit 1991). 

186


brendshme deri te rreziku nga jashtë që mund ta cënojnë kontinentin 

evropjan, i prekin interesat esenciale të SHBA, prandaj forcat ushtarake 

evropjane nuk mund të ndahen nga NATO-ja. Për këtë shkak, 

Uashingtoni është energjikisht kundër formimit të formacioneve 

ushtarake evroperëndimore të cilat do të vepronin jashtë dhe të pavarura 

nga NATO.” 210 

Megjithatë, në relacionin e interesave ndërmjet BE dhe NATO-s 

ekziston korodinim shumë i madh, që do të thotë se nuk vijnë në pyetje 

interesat esenciale (nuk rrezikohen interesat esenciale) të SHBA. 

1.10.3. Organizata e sigurisë dhe 

bashkëpunimit evropian (OSBE) 

OSBE eksiston që nga 1 gushti i vitit 1975, kur në Helsinki, pas 

disa vite bisedimesh u nënshkrua Akti përfundimtar i Konferencës së 

Sigurisë dhe bashkëpunimit Evropjan nga 35 shtete anëtre. Sot numri i 

anëtareve të OSBE-së është 52, ndër të cilat edhe Republika e 

Maqedonisë. Akti përfundimtar i KSBE, paraqet deklaratën afatgjate që 

themelohet në bazë të këtyre parimeve: 

“-tejkalimin e ndarjes bllokiste dhe të mardhënjeve që dalin nga 

përkatësia bllokiste, si qëllim afatgjat i KSBE-së; 

-demokratizimin e mardhënjeve ndërkombëtare; 

-eliminimin e zbatimit të forcës në mardhënjet ndërkombëtare dhe 

politikën e bazuar në forcë; 

-pandashmërinë e sigurisë evropjane si një nga sypozimet e reja 

për ruajtjen e paqes dhe sigurisë; 

-ndërtimin e sigurisë dhe mbrotjes evropjane në bazë të 

bashkëpunimit të gjithanshëm; 

-afirmimin e komponentës humane nëprmjet mbrojtjes së të 

drejtave dhe lirive të njeriut, si dhe rolin e individit në procesin e 

përparimit të sigurisë dhe bashkëpunimit në Evropë; 

-dimensionin botëror të sigurisë evropjane; 

-afirmimin e KSBE-së si proces afatgjatë.” 211 

Nga aspekti i vazhdimsisë të KSBE-së, me rëndësi është momenti 

në Kartën e Parisit me të cilën KSBE (OSME) kalon nga akcioni i 

210 

North Atlantic Assambly, Defence and security committee, SFOR, A Transatlantic 

Coalition for Peace. 

211 

Trajan Gocevski, Tendencat bashkohore të mbrojtjes, Kumanovë 1997 

187


vazhdueshëm kolektiv në sistem të mardhënjeve dhe institucioalizimit. 

E gjithë kjo shihet nëpërmjet: 

“-vënja e rregullshëmrisë së mbledhjeve; 

-Përcaktimi i konstruktit organizativ (Këshilli, Komiteti i 

funkcionerëve të lartë, Aparati për rastet urgjente, Sekretariati, Qendra 

për parandalimin e konflikteve); 

-krijimi i tre qendrave administrative-organizuese 

(Sekretariati i KSBE-së në Pragë, Qendra për parandalimin e konflikteve 

në Vjenë dhe Byroja e zgjdhjeve në Varshavë).” 212 

Edhe përkundër përpjekjeve për themelimin e mekanizmave efikas 

për zgjidhjen e krizave në Evropë, sot shumë çështje ende nuk janë 

zgjidhur dhe janë hapur vatra krizash, veçanërsiht në Ballkan dhe në 

Evropën Lindore, që na bënë të mendojmë se duhet të ndërmerren edhe 

shumë punë për formimin e sistemit të sigurisë që do të veprojë në 

mënyrë efikase në trollin e Evropës. 

1.10.4. Këshilli i Evropës 

Këshilli i Evropës, në fakt është ide e realizuar për integrimin e 

vendeve të Evropës, me qëllim të arritjes së unitetit politik, ekonomik 

dhe ideologjik ndërmjet shteteve në bazë të parimeve të demokracisë 

qytetare, përforcimit me NATO-n si mbështetje ushtarake e Këshilit të 

Evropës. Qëllimet themelore për të cilat është themeluar Këshilli i 

Evropës janë: 

“-sigurimi i unitetit në realizimin e ideve dhe parimeve të 

trashëgimisë së përbashkët të popujve të vendeve anëtare; 

-relizimi i të drejtave dhe lirive të njeriut; 

-sundimi i së drejtës, si parim themelor në sistemet demokratike; 

-nxitjen e zhvillimit ekonomik dhe social të vendeve anëtare të 

Këshillit.” 

Format për realizimin e qëllimeve janë: 

-shqyrtimi i çështjeve me interes të përbashkët të anëtarëve; 

-marrëveshja për zgjidhjen e çështjeve ndërmjet anëtarëve; 

212 

Ibid 

188


-veprimi i përbashkët për zhvillim ekonomik, kulturor, shkencor, 

juridik dhe administrativ; 

-mbrojtja dhe përparimi i të drejtave të njeriut dhe lirive themelore 

të qytetarëve.” 

Këshilli i Evropës është formuar në vitin 1949 në Strazbur, ku 10 

vende e nënshkruan Statutin e Këshilit. Që atëherë numri i antarëve 

rritet gradualisht dhe sot ka 40 vende anëtare, ndër të cilët është edhe 

Republika e Maqedonisë e cila pranuar si anëtare e barabartë në nëntor 

të vitit 1995. 

1.10.5. NATO–Aleanca Verioatlantike 

NATO , është organizat politko- ushtarake në të cilën vendet 

anëtare e mbrojnë suveritetin e plotë dhe pavarësinë. 

Qëllimi i saj esencial është të siguroj lirinë dhe sigurinë e të 

gjitha shteteve anëtare me veprime politike dhe ushtarake në përputhje 

më parimet e Kartës të OKB – së dhe sipas marrëveshjes e arritur në 

mes tyre. 

NATO paraqet kornizë politike të një aleance ndërkombëtare, e 

modeluar të pengoj ose të kundërshtoj agresionin. Mundëson 

bashkëpunimin në kontinuitet dhe konsulltime në lëmin politike, 

ekonomike dhe ushtarake. NATO është e përcaktuar të siguroj sigurinë 

dhe trashigimninë e përbashkët në punët e tyre, duke i respektuar 

parimet e demokracisë, liritë individuale dhe sundimit e së drejtës. Duke 

e afirmuar punën e saj mbi parimet e kombëve të bashkuara, NATO 

ndërrmerr obligime të sigurojnë paqen dhe stabilitetin ndërkombëtar 

dhe të kontribojnë që të ruhet dhe të sigurohet stabiliteti dhe mirëqënia e 

shteteve anëtare, me qëllim që ti i shmagin rreziqet ndaj paqes 

ndërkombëtare, sigurisë dhe drejtësisë. 

Parimet themelore në të cilat bazohet NATO: 

- zgjidhja e kontesteve ndërkombëtare me mjete paqësore; 

- mënjanimin e konflikteve në mardhënjet reciproke; 

- të përmbajturit nga kërcënimet dhe përdorimi i forcës; 

- zhvillimi i bashkëpunimit ekonomik; 

189


- vetëmbrojtja ose mbrojtja reciproke në rast sulmi ndaj 

cilësdoqoftë vendi anëtar i NATO-s. 213 

Parneriteti për paqe 

Iniciativa “Partneriteti për paqe”, për herë të parë është 

promovuar në tetor të vitit 1993 nga ana e zëvendës sekretarit të shtetit 

të SHBA Strout Talbot, në takimin e minsitrave të mbrojtjes të vendeve 

anëtare të NATO-s. 

Pastaj në samitin e shefave të shteteve apo qeverive të vendeve 

anëtare të Aleancës veriatlantike, të mbajtur më 10 dhe 11 janar të vitit 

1994, Partneriteti për paqe u konkretizua me pikë të veçantë (13) në 

dokumentin e mirtuar atëherë. Në fakt, në këtë dokument thuhet: “Ne 

vendosëm të vëmë një program të drejtpërdretjë dhe praktikqë do ti 

transformojë mardhënjet e NATO-s me vendet pjesëmarrëse në 

program. Programi i ri shkon edhe më tutje se dialogu dhe 

bashkëpunimi, në partneritet të vërtetë. U bëjmë thirje shteteve të tjera 

që marrin pjesë në Këshillin e bashkëpunimit veriatlantik si dhe vendet 

tjera të OSBE-së, të afta dhe të gadshme të kontribuojnë për këtë 

program, të na bashkohen në partneritet. Partneriteti aktiv për paqe do të 

ketë rrol të rëndësishëm në procesin eventualpër zgjerimin e NATO-s. 214 

Këto orgnizata ndërkombëtare (OKB, NATO, OSBE, Bashkimi 

evropjan, Këshilli i Evropës) janë si rezultat i civilizimit njerëzor të 

fazës më të hershme deri tani, i cili karakterizohet me përpjekjet në të 

gjitha fushat e veprimtarisë njerëzore për përmirësimin e kushteve të 

jetës, si dhe me përpjekje në sferën e paqes dhe sigurisë, ndërsa të cilat 

janë aktuale edhe për realitetin e tanishëm. 

213 NATO Enlargement and Central Europe, National defense 

University, Washington, 1996 

214 

North Atlantic Assambly, Defence and security committee, SFOR, 

Transatlantic Coalition for peace, Brussels, 1997 

190


Rezimea 

Referenca që ka të bëjë me problemin e tolerancës politike, si faktor 

për ruajtjen e paqes dhe sigurisë, e pasurojnë fjalorin e politikës së mbrojtjes, 

por edhe e problematizojnë çështjen e domosdosë së respektimit të dallimeve 

në shoqëritë e organizuara bashkohore demokratike. Demokracia nuk mund të 

funkcionojë me sukses pa realizimin e koncenzusist politik për çështjet e 

interesit të përgjithshëm, siç është paqeja dhe siguria e vendit, ndërsa të mos 

merret parasysh toleranca dhe veçanërisht toleranca politike. 

Preokupimet me çështjet e tolerancës politike rezulton edhe me 

studimin e saj nga ana e diciplinave të ndryshme shkencore (shkencat politike, 

ekonomia, socilogjia, drejtësia). Sot, edhe përkundër ekzistimit të llojeve të 

ndryshme të tolerancës ( kulturore, fetare, etnike, etj), jo rastësisht tolerancës 

politike i jepet rëndësi e posaçme. Në dimensionimin e tolerancës politike në 

mardhënjet e brendëshme të shteteve dhe në mardhënjet ndërkombëtare, është 

e domosdoshme të nisemi nga ndryshimet që u bënë në sistemin politik 

ndërkombëtar. Gjatë sqarimit të kësaj dukurie dhe vendosjes së saj në relitetin 

bashkohor, duhet të nisemi nga sypozimet se se toleranca politike në kohë të 

ndryshme dhe në vende të ndryshme ka kuptime të ndryshme. Nevoja e 

tolerancës, veçanrësiht e tolerancës politike, përmendet rregullisht, sepse 

çështja e tolerancës politike janë të lidhura edhe çështjet e forcës shoqërore të 

njerëzve, për zgjidhjen paqësore të konflikteve shoqërore, për zgjidhjen e 

kontesteve të ndryshme midis njerëzve etj. 

Ndryshimet që u bënë në sistemin ndërkomebëtar me përfundimin e 

Luftës së ftohtë, të cilat disa analistë i pasqyrojnë në mënyrë lineare dhe 

pohojnë se ka ardhur pikpamje e re për paqen dhe sigurinë, edhepse siguria, 

pavarsisht se për cilin segment bëhet fjalë- individual, kombëtar ose 

ndërkombëtar, paraqet ende një problem urgjent të bashkësisë ndërkombëtare. 

Në këtë kuptim, sigria kombëtare ka pozitë qendrore që delë nga fakti se në 

stabilitetin e brendshëm të shtetit ekzistojnë dhe dominojnë një pjesë e madhe e 

problemeve që janë të natyrës së sigurisë. 

Në bazë të hulumtimeve ekzistuese, mund të konkludohet se toleranca 

politike, dhe në përgjithësi, toleranca kanë rëndësi të madhe për sigurinë dhe 

paqen e vendit dhe të rajon në përgjithësi. Në Republikën e Maqedonisë janë 

bërë disa hulumtime, të cilat kanë pasur si qëllim t’i hetojnë problemet që 

qëndrojnë në rrugën e tolerancës ndënacionale, etnike dhe fetare. Pasi politika 

191


rëndom bëhet dhe realizohet në përmasa të gjera, ngjarja politike gjithnjë bart 

me vete diçka që prezentohet si interes publik. Relacionet politikë, paqe dhe 

siguri dhe në këtë kontekst, faktori njeri- është faktor kyç i aktivitetit politik, 

dhe me këtë edhe të tolerancës politike. Ajo është mbështetur në mënyrë 

interesante, nëse e kemi parasysh se paqeja dhe siguria janë dukuri dhe proces 

real. Toleranca politike rradhitet në faktorët e rëndësishëm për ruajtjen e 

paqes dhe sigurisë kur zbatohet në jetë nëprmjet realizimit të aktiviteteve të 

parapara, përkatësisht nëpërmjet reagimit me maturi në rrethanat e reja të 

krijuara, duke pasur parasysh rëndësinë e paqes dhe sigurisë. Toleranca 

politike është dukuri politike në të cilën vjenë në shprehja politika si 

shkathtësi, përkatësisht si aftësi reale dhe gjindshmëri e udheqësive të shteteve 

si aktorë politik të shfrytëzojnë deri në maksimum nga ajo që rrethanat 

objektive e ofrojnë në segmentin e mbrojtjes së paqës dhe sigurisë. 

Në rastin e tolerancës politike, si faktor për ruajtjen e paqes dhe 

sigurisë në rrethanat ballkanike, ende ekziston brengosje e madhe në vendet 

ballkanike, edhepse kontributi i shteteve për stabilitetin e rajonit nuk është 

vlerësuar sa duhet nga bashkësia ndërkombëtare. Në vend që të kontribuohet 

për zgjidhjen më të shpejtë të disa problemeve tanimë të trashëguara, tensionet 

dhe pasiguria ende janë të pranishme. Përkundër analizave të shumta pesimiste 

për gjasat e vendeve ballkanike që palët në konflikt të ulen në tryezën e 

bisedimeve, megjithatë në këtë drejtim arrihet një përparim i dukshëm. Në 

këtë kontekst, do të jetë shumë me rëndësi integrimi i vendeve ballkanike në 

strukturat botrore, evropjane dhe rajonale, si dhe në sistemet kolektive të 

sigurisë. Me integrimin e këto struktura do të përforcohet bashkëpunimi 

ekonomik, politik dhe ushtarak dhe në këtë mënyrë, është e mundëshme që 

rajoni ballkanik të mos paraqes më barrë për Evropën, por pjesën integrale të 

saj. 

Kur bëhet fjalë për politikën e mbrojtjes së Republikës së Maqedonisë 

si shtet i pavarur dhe sovran, nevoitet përkufizim i qartë i politikës së mbrojtjes 

me të cilën do të përcaktohen saktë interest shtetërorë dhe do të përcaktohen 

realisht objektivat e kësaj politike, për të cilat shteti, në pajtim me mjetet që ka 

në disponon, do të organizojë sistmin e mbrojtjes. Për ndërtimin e sistemit 

vetiak të mbrojtjes, në përputhje me nevojat dhe mundësitë e shtetit, nevoiten 

hulumtime shumë serioze shkencore dhe profesionale dhe studime të çdo 

segmenti të atij sistemi, sepse ai si i tillë duhet të gjejë burimin e vet edhe në 

normat ligjore dhe në parametrat e paraparë për integrim në NATO dhe BE. 

Çdo shtet ka interesa të llojeve të ndryshme të cilat shpesh 

përkufizohen si interesa kombëtar të aktivitetit afatgjatë, të cilat realizohen në 

një periudhë më të gjatë dhe interesat afatshkurtëra që realizohen nëpërmjet 

politikës së përditshme të brendëshme dhe të jashtme të vendit. Gjatë 

formulimit të interesave shtetore, shpesh rrol vendimtar luajnë të ashtuquajturit 

192


faktorë të brendshëm, të cilët varshmërist nga situata, mund të jenë 

paqëdashëse, agresive ose ekspansioniste-naziste. 

Në relacionin e konflikteve me paqen dhe sigurinë ndërkombëtare, 

dilema mund të shtrohet në ralacionin paqe-konflikt, me ç‘rast mund të 

konstatohet se konflikti paraqet sprovën për sigurinë kombëtare në atë kuptim 

se duhet të gjindet zgjidhje për tejkalimin e problemit, domethënë, të gjindet 

një zgjidhje e vërtetë dhe e drejtë. Në këtë procedurë gjithsesi se do të 

respektohen modelet e mardhënjeve ndërkombëtare. Eksiston vlerëism i 

përgjithshëm se niveli i rritur i konflikteve të brendëshme është brengosës dhe 

ka ndikim negativ ndaj paqes dhe sigurisë ndërkombëtare, prandaj preokupimi 

me çështjen e tolerëncës politike, si faktor për ruajtjen e paqes dhe sigurisë 

është domosdoshmëri për të gjitha shoqëritë demokratike. 

Përkundr vlerësimeve të shumta pesimiste se nuk mund të ketë 

bashkëpunim të mirë ndërmjet popujve të ballkanit, por duke marrë parasysh 

varshmërinë gjeopolitike, ekonomike dhe të sigurisë të të gjitha vendeve të 

rajonit, bashkëpunimi është i domosdoshëm, veçanërisht nëse i ndjekim allkat 

që shpien në anëtarësimin e tyre në BE dhe NATO. Prandaj pushteti aktual në 

shtetet e Ballkanit duhet të bëjnë përpjekje për realizimin e dialogut aktiv, më 

të vetmin qëllim që të tejkalohen stereotipet e së kaluarës dhe të krijohen 

vizione më me perspektivë për të ardhmen. Ky aktivitet kushtëzohet edhe nga 

situata e sigurisë, e cila është më stabile, përkatësisht eksistojnë më pak droje 

se në këtë pjesë të Evropës juglindore mund të krijohen situata të 

paparashikueshme që do të cënonin paqen dhe sigurinë. Momentalisht nuk 

është vështir të pranohet se kjo situatë sigurie është pas intervenimit të NATOs 

në Kosovë dhe teritorin e Jugoslavisë së mbetur, që kishte për qëllim të 

ndërprehen shkeljet masive të së drejtave të njeriut, dhe kështu të ndërpritet 

pastrimi i planifikuar etnik në Kosovë nga ana e regjimit të Beogradit që ishin 

modele të regjimeve jodemokratike në këto dhjtë vitet e kaluara dhe më herët. 

Në kohën kur dallimet ideologjike dukshëm janë në zhdukje dhe kur i 

tërë procesi i demokracisë dhe i funkcionimit të demokracisë në këto hapsira, 

që ndërtohet në bazë të vlerave të reja për t’u arritur transformimi politik, 

ekonomik dhe ushtarak të pushtetit politik, kjo kërkon vemendje të posaçme 

për shkak se efektet e çrregullimeve eventuale më një vend mund të zgjerohen, 

prandaj paqeja dhe stabiliteti në të gjitha vendet ballkanike janë me rëndësi të 

posaçme. Përkundër kësaj stabiliteti i brendshëm, me të gjitha parametrat e 

nevojshëm që duhet t’i ndërtojë strukturat politike që janë në pushtet, dhe 

suksesi i UNMIK-ut në Kosovë në aspektin e rikonstruimit institucional dhe 

ekonomik është me rëndësi të madhe. Me misionin ndërkombëtar, që ka për 

qëllim ruajtjen e paqes dhe sigurisë në Kosovë, dhe njëkohësisht të vehen edhe 

themelet e rendit të ardhshëm ekonomik demokratik, përveç UNMIK-ut, 

KFOR-it, dhe OSBE-së, Udheqësisë së Kosovës, është i nevojshëm edhe 

aktiviteti ekonomik, politik dhe diplomatik i vendeve fqinje me Kosovën. 

193


Veçanërisht vendet që janë prfshirë në aktivitetet për anëtarësim në BE dhe në 

NATO. Sepse, situata në Kosovë vetvetiu e kushtëzonte ruajtjen e paqes dhe 

sigurisë në rajon, që bënë të ndërpriten proceset integruese, proceset rajonale 

dhe evropjane dhe proceset në pjesën e sistemeve kolektive të sigurisë. 

(Situata e tashme në Kosovë e cila shkon kah stabilizimi dhe 

ndryshimi i pushtetit në Serbi për shtetet e rajonit të Ballkanit dhe për vendin 

tonë janë me rëndësi të madhe, që do të thotë se eksiston hapsirë e madhe për 

gjetjen e zgjidhjes më të pranueshme dhe mendime më serioze për mënjanimin 

e implikimeve negative që do të shkaktonin ndonjë konflikt eventual). Në këtë 

kontekst është lidhur edhe edhe misioni i suksesshëm i NATO-s në Kosovë i 

cili do të thotë çelës për stabilitetin dhe relaksimin e mardhënjeve ndërmjet 

vendeve ballkanike dhe perspektivat për anëtarësimin e tyre në BE dhe në 

NATO, si dy shtylla kryesore të stabilizimit të paqës në këto hapsira. 

Kjo do të thotë se ndikimi i proceseve integruese në rajonin e Ballkanit 

me zgjerimin e NATO-s dhe BE-së është me interes të madh edhe për 

Republikën e Maqedonisë, interes që mund të lidhet me stabilitetin e 

brendshëm, sepse për një proces të tillë është hasur në mirkuptim, koncenzus i 

përbashkët nga të gjitha partitë relevante politike. Anëtarësimi eventual i 

Republikës së Maqedonisë, Shqipërisë dhe Bullgarisë dhe me praninë e 

forcave të NATO-s në Kosovë, sipas vlerësimeve të ekspertëve dhe 

diplomatëve të cilët i përcjellin proceset integruese, do të thotë perspektivë e 

madhe për përforcimin e bashkëpunimit ekonomik, politik dhe ushtarak dhe në 

këtë mënyrë, kjo pjesë e Evropës Juglindore nuk do të paraqesë më barrë për 

Evropën por pjesën integrale të saj, të shprehur nëprmjet interesit të përbashkët 

për paqe dhe siguri. 

SHBA, me vendet e Evropës perëndimore me të drejtë vazhdojnë 

përpjekjet për ti nxitur shtetet e Evropës Juglindore të bashkëpunojnë njëri me 

tjetrin, nëpërmjet programeve të ofruara për bashkëpunim rajonal. Por ky nuk 

mund të jetë përfundimisht kushtëzim i arsyeshëm që ky bashkëpunim që të 

jetë bazë kryesore e anëtarësimit të tyre në BE dhe në NATO, kuptohet, vetëm 

atëherë kur mosgadishmëria për bashkëpunim krijon kërcënim për paqen dhe 

sigurinë. 

Të gjitha ecuritë drejt NATO-s, me parametrat e paraparë të programit 

“Partneritet për paqe” dhe qasja strategjike për në BE të vendeve ballkanike, 

me marrëveshjet e propozuara për stabilizim dhe asociim, të orjentohet për 

funkcionimin e tërësishëm nëpërmjet “Paktit të stabilizimit në Evropën 

Juglindore, gradualisht hasën në mirkuptim edhe te shtetet të cilët synojnë 

anëtarësim të tyre. Me këto rregulla kushtëzohen edhe mardhënjet si dhe 

formohen mekanizmat e bashkëpunit me fqinjët, për mardhënje stabile të 

brendëshme (politike, ekonomike, ndëretnike), si nevojë për stabilitet të vërtet 

rajonal. 

194


Në frymën e integrimit evropjan dhe në NATO do të gjenden edhe pika të 

përbashkëta në planin politik, ekonomik dhe të sigurisë. Në këtë kontekst 

subjektet politik të Republikës së Maqedonisë duhet të shfrytëzojnë mundësinë 

që e çonë vendin drejt këtyre integrimeve, duke u përfshirë në programet 

integruese, sepse qytetarët në radhë të parë kanë nevojë të ndjehen të sigurtë 

se janë të barabartë dhe se kanë mirëqenje dhe si vend të jemi sa më larg nga 

periudhat e varfërisë dhe jostabilitetit të brendshëm. Kështu krijohen bazat për 

besim më të madh, tolerancë e çdo loji dhe afrim të popujve, që jetojnë në këtë 

rajon dhe gjallërimin e përpjekjeve të forcave demokratike për ndërtimin e e 

paqes dhe stabilitetit. 

195


196 

SUMMARY 

The references related to the issue of political tolerance as a factor for 

safeguarding peace and security increase the defense policy vocabulary, but 

also make problematic the issue about the need of respecting differences in 

modern, democratically organized societies. Democracy cannot function 

successfully in the absence of a political consensus on issues of general social 

interest, such as peace and security of the country, without taking into 

consideration the tolerance, and especially the political tolerance. 

The issue of political tolerance has been studied by many different 

scientific disciplines (political sciences, economics, sociology and law). Today, 

although there are different types of tolerance (cultural, religious, confessional 

tolerance and others), a special attention is paid to the political tolerance. When 

quantifying the political tolerance in the internal affairs of the states and in the 

contemporary international relations, it is necessary to begin with the changes 

that have occurred in the international political system. When explaining this 

phenomenon and its position in the contemporary reality, one should start from 

the presumption that the political tolerance is conceived differently in different 

times and different places. The need for tolerance, and especially for political 

tolerance, has been continuously emphasized since the issue of political 

tolerances is linked with the issue of social power of people, the issue of 

peaceful resolution of social conflicts, resolution of different disputes among 

people, and similar. 

Some analysts depict in a linear manner the changes in the 

international system after the end of the cold war, claiming that there is a new 

understanding of peace and security. However, security, irrespective of the 

segment to which it is referred to – individual, national or international, is one 

of the urgent problems of the international community. In this respect, the 

national security has a central position resulting from the fact that most of the 

problems of security nature exist and dominate in the domestic stability of the 

state. 

Based on extensive studies, the conclusion is that the political tolerance 

and in general the tolerance, is of major important for the security of peace in 

the country and in the wider region. In this respect, several researches were


made in the Republic of Macedonia their goal being to locate the problems that 

block the way to international, ethnic and religious tolerance. Since politics is 

usually set and implemented in mass dimensions, a political event always has 

in itself something that is of public interest. The correlation among politics, 

peace and security, and in this contexts the human factor, is a key actor of the 

political activity, and consequently of political tolerance. It is remarkably 

incorporated, considering that peace and security are a social phenomenon and 

a real process. Political tolerance is ranked as one of the crucial factors for 

safeguarding peace and security when carried out through the implementation 

of anticipated activities, respectively through reasonable reaction in newly 

created circumstances, having in mind the importance of peace and security. 

Political tolerance is a political phenomenon where politics comes to 

expression as a skill, respectively as a real capability and ability of state 

leaderships as political actors to make maximum use of what the objective 

circumstances have to offer in the segment of safeguarding peace and security. 

In the case of political tolerance as a factor of safeguarding peace and 

security relevant to the Balkan situation, the Balkan countries are still greatly 

concerned because the international community does not sufficiently 

appreciated the contribution given by the states for the stability in this region. 

Instead of giving its contribution to sooner resolve some of the inherited 

problems, tensions and uncertainties are still prevailing. In spite of the 

numerous pessimistic analyses regarding the chances for the Balkan countries 

to sit at the negotiation tables, significant progress has been made in this 

respect. In this context, the integration of the Balkan countries in the world, 

European and regional structures, as well as in the collective security systems 

would be of great significance. The integration of the above mentioned 

structures would also strengthen the economic, political and military 

cooperation, so that the Balkan region would no longer be a burden to Europe, 

but its integral part. 

When we speak about the defense policy in the Republic of Macedonia, 

as an independent and sovereign state, a clearly defined defense policy is 

required that would precisely establish the state interests and determine the 

goals of that policy for which the state, in accordance with its available 

resources, would organize a defense system. For the development of its own 

defense system, appropriate to the state needs and possibilities, serious 

scientific and professional researches and studies of each segment in this 

system is required, as this system must be reflected in the legislation. 

197


Each state has different interests that most frequently art defined as 

national interests with long-term activity, exercised in a longer period of time, 

as well as short-term interests exercised through the daily domestic and foreign 

policy of the state. When formulating state interests, most frequently the socalled 

domestic factors play a decisive role, which subsequently determine the 

foreign policy of the state, which, depending on the situation, could be 

peaceful, aggressive or expansionistic. 

As regards to the conflicts and international peace and security, there 

could be a dilemma regarding the relation peace-conflict, and could be stated 

that the conflict is a challenge to the national security in the sense that a 

solution must be found for overcoming the problem, i.e. a true and appropriate 

solution. This procedure would undoubtedly respect the models of international 

relations. There is a general opinion that the increased level of internal 

conflicts leads to anxiety and has a negative impact on the international peace 

and security, and therefore the concern about the question of political tolerance 

as a factor for safeguarding peace and security is a must for all democratic 

societies. 

There are many pessimistic assessments that good cooperation among 

the Balkan people is impossible, but having in mind the geo-political, 

economic and security dependence of all states in the region, such cooperation 

is inevitable especially if they are resolute to follow the links leading to EU 

and NATO membership. Therefore, the current authorities of the Balkan states 

should make efforts to establish an active dialogue in order to overcome the 

stereotypes of the past and create more promising visions for their future. This 

activity is a condition for the security that would be more stable, so that there 

would be less fear that in this part of the Southeaster Europe some 

unpredictable situation might take place that would threaten peace and 

stability. Presently it is not difficult to accept the fact that this security situation 

is an outcome of NATO interventions, whose aim was to put and end to mass 

violation of human rights and by this to prevent anticipated ethnic cleansing in 

Kosova by the Belgrade regime, that were models of undemocratic regimes 

during the past ten or more years. 

In a period when the ideological differences are disappearing and when 

the entire process of democratization and functioning of democracy in these 

areas is built on the basis of new values in order to achieve political, economic 

and military transformation of the political power deserves special attention 

because the effects of some possible disturbances in one country could spread 

out. Therefore, peace and stability in all the Balkan countries is of paramount 

198


importance. Apart from the internal stability with all its parameters to be 

established by the political structure in power, the UNMIK success in Kosova 

regarding its institutional and economic reconstruction is also of great 

importance. Besides UNMIK, KFOR, OSCE, Kosova leadership, the 

international mission, whose aim is to safeguard peace and security in Kosova, 

and lay down the foundations for the future economic and democratic order, 

would require an active economic, political, diplomatic activity by the 

neighboring countries with Kosova, and specially by the countries included in 

the activities for EU and NATO membership. This is so, because the very 

situation in Kosova is dependent on preservation of peace and stability in the 

region, where the integration processes, the regional and European processes 

and the processes in the segment of collective security systems have been 

stopped. 

(The present situation in Kosova is going towards stabilization, and the 

changes of power in Serbia are of great importance for the states in the Balkan 

region and for our country, which means that there is a vast space for 

identifying a more acceptable solution and serious considerations for 

eliminating negative implications that might lead to some possible conflict). 

The successful NATO mission in Kosova that would be a key for the stability 

and relaxation of the relations among the Balkan countries and a perspective 

for their EU and NATO membership, as two major pillars for stabilization of 

peace in these areas is seen in this context. 

This means that the impact of the integration processes in the Balkan 

region after the NATO and EU enlargement is also of great interest for the 

Republic of Macedonia, an interest that might also be linked with its internal 

stability, because an understanding, mutual consensus of all relevant political 

parties for such a process has been found. Experts and diplomats who are 

following the integration processes acknowledge that the possible membership 

of the Republic of Macedonia, Albania and Bulgaria and the presence of 

NATO troops in Kosova would mean a major perspective for strengthening 

economic, political and military cooperation so that this part of Southeastern 

Europe would no longer be a burden to Europe but rather its integral part 

expressed through their common interest for peace and cooperation. 

USA together with the West European countries are rightfully continuing 

their efforts by encouraging the countries of Southeaster Europe to cooperation 

among each other through their programs for regional cooperation. But the 

condition set for this cooperation to be the main basis for their membership in 

199


EU and NATO, cannot be fully justified, unless their lack of readiness for 

cooperation is a treat to peace and stability. 

All the movements towards NATO, assisted by its anticipated 

parameters of the Partnership for Peace Program and the EU strategic approach 

for the Balkan countries through the proposed stabilization and association 

agreements, as guidelines for full operation through the Stability Pact for 

Southeaster Europe, were gradually understood by the states aspiring to 

become members. These rules are a condition for their relations and set the 

mechanisms for regional cooperation among the neighbors, their internal 

stability (political, economic, inter-ethnic) as a requirement for real regional 

cooperation. 

Following the spirit of European and NATO integrations, common points 

in the political, economic and security field would be established. In this 

respect, the political entities in the Republic of Macedonia should take the 

opportunity and lead the country in these integrations, following the integration 

programs, because the citizens fist of all need to feel safe and be equal and 

welfare state, and be away from the periods of poverty and internal instability. 

This would create basis for better trust and tolerance of any kind, 

rapprochement of people living in this region and realization of efforts of the 

democratic forces for building peace and stability. 

200


Shtojcë 

MARRËVESHJA KORNIZË E OHRIT DOKUMENT I 

PAQËS DHE I KOMPROMISEVE 

13 gusht 2001 

201


Marrëveshja Kornizë e Ohrit (13 gusht 2001), vlerësohet se është 

një dokument i kompromiseve shqiptaro-maqedonase me ndërmjetësim të 

SHBA-së, BE-së, NATO-s, OSBE dhe me bekim të Këshillit të sigurimit të 

OKB-së. Marrëveshja e arritur nën patronatin e kryetarit të shtetit, u nënshkrua 

nga vetë kryetari B. Trajkovski, kryetari i Qeverisë L. Georgievski, Kryetari i 

PPD-së Y. Ymeri, kryetari i PDSH-së A. Xhaferi, dhe kryetari i LSDM-së B. 

Crvenkovski. Në cilësinë e garantuesve apo të dëshmitarëve të Marrëveshjes së 

arritur, në këtë dokument nënshkruan edhe ndërmjetësuesit Xhejms Perdju 

përfaqësues i posaçëm i SHBA-së dhe Fransua Leotar përfaqësues i posaçëm i 

BE-së. Në këtë ceremoni të nënshkrimit të Marrëveshjes kornizë, morën pjesë 

edhe sekretari gjeneral i NATO-s Xhorxh Robertson, përfaqësuesi i lartë për 

politikë të jashtme dhe të sigurisë në Bashkësinë Evropiane Havier Solana, 

kryesusi i BE Lui Mishel dhe Mirçea Xhoana kryesues i OSBE-së. Me këtë 

Marrëveshje kornizë që kishte karakter politik, diplomatik në nivel bilateral, 

shpresohet se do të fillojë trajtimi i drejtë i zgjidhjes së çështjes që ka të bëjë 

me të drejtat e njeriut dhe liritë qytetare dhe me avansimin pozitës poltike dhe 

kombëtare të shqiptarëve në Republikën e Maqedonisë. 

Në konfliktin e armatosur shqiptaro-maqedon, më në fund duke i 

kuptuar kompromiset si pjesë e dialogimit nga pala shqiptare e faktorit 

ushtarak, për fat të të gjithëve u jetësua vlera diplomatike edhe në segmentin 

ushtarak, si kontribut për kthimin e paqës. Pra duhet të ruhet në kujtesë, se 

diplomacia ushtarake është aktivitet ekskluziv politik i pashmangshëm, dhe 

gjithëherë si pikë qëndrore e ngjarjeve është krijimi i vijave diplomatike të 

palëve ndërluftuese siç ishte rasti edhe në këtë luftë me krijimin e vijave 

diplomatike të ndërmjetësimit NATO-UÇK dhe NATO-ARM apo edhe 

kabineti i kryetarit Trajkovski. Kjo mënyrë e ndërmjetësimit edhe kontribuoi 

për arritjen e marrëveshjes politike dhe ushtarake si Marrëveshje e paqës. 

Me siguri se qytetarët e Maqedonisë do t’u jenë mirënjohës të gjithë 

diplomatëve, personalitete me ndikim duke filluar nga Administrata e SHBAsë 

dhe Presidentit Bush, si nga Havier Solana, Xhorxh Robertson, Xhejms 

Perdju, Fransua Leotar, Robert Frovik, duke i përfshirë edhe përfaqësuesit 

diplomatik në Shkup: diplomatin e NATO-s Piter Fejt, ambasadorin e NATO-s 

në Shkup Hans Jorg Aif, ambasadorin e OSBE-së në Shkup Karllo Ungaro, 

ambasadorin e SHBA-së Majk Ajnik dhe të gjithë ata faktor politik dhe 

ushtarak ndërkombëtar që kontribuan për arritjen e kësaj marrëveshje. 215 

215 Nazmi Maliqi, Gjurmë politike, faqe 177- 178, Grafoteks, Kumanovë, 2001 

202


Në vazhdim të këtij libri do të bashkangjesë tekstin e Marrëveshjes 

kornizë të Ohrit në formë shtojce, i cili është jashta përmbajtjes së librit 

Toleranca politike në funksion të paqes. Pjesë të Tekstit Marrëveshja 

kornizë e Ohrit, në origjinal janë nxjerrur nga Literatura e shfrytëzuar: 

- Perspektivat e Marrëveshjes kornizë, SOROS, Skenpoint, 

Shkup, shtator 2001 

- www.dnevnik.com.mk 

- www.pressonline.com.mk; 

- www.a1.com.mk 

Hyrje 

Pikat në tekstin e ardhshëm i japin kornizën e harmonizuar për 

sigurimin e ardhmërisë, demokracisë në Maqedoni dhe mundësimin e 

zhvillimit të marrëdhënieve më të afërta dhe më të integruara ndërmjet 

Republikës së Maqedonisë dhe Bashkësisë Evroatlantike. Kjo marrëveshje 

kornizë do ta promovojë zhvillimin e qetë dhe harmonik të shoqërisë qytetare, 

duke respektuar njëkohësisht identitetin etnik dhe interesat e të gjithë 

qytetarëve të Maqedonisë. 

Përmbajtja e marrëveshjes kornizë për zgjidhjen e situatës politike e të 

sigurisë në Maqedoni, nënshkruar në Shkup, më 13 gusht 2001, në gjuhën 

angleze e nënshkruan kryetari i Republikës së Maqedonisë, Boris Trajkovski, 

lideri i VMRO-DPMNE-së dhe kryeministër Lubço Georgievski, lideri i 

LSDM-së Branko Cërvenkovski, liderët e PPD-së Imer Imeri dhe PDSH-së 

Arben Xhaferi. Në dokument, nënshkrime si dëshmitarë zyrtar i vunë edhe 

lehtësuesit ndërkombëtar në dialog - Fransoa Leotar dhe Xhejms Perdju. 

Palët e theksuan rëndësinë e angazhimeve të 5 korrikut 2001. Ku pati 

ndërprerje të tërësishme të armiqësive, çarmatim të tërësishëm vullnetar të 

grupeve të armatosura etnike shqiptare dhe shpërndarje e tyre e tërësishme 

vullnetare. Ata e pranojnë faktin se për marrjen e Vendimit nga ana e NATO-s 

që të ndihmojë në këtë kontekst do të nevojitet vendosja e ndërprerjes së 

përgjithshme, pa kushte dhe të pakufizuar të zjarrit, pëlqimin për zgjidhjen 

politike të problemeve të këtij vendi, angazhimin e qartë të grupeve të 

armatosura që vullnetarisht të çarmatosen, dhe pranimin e të gjitha palëve 

kontraktuese për kushtet dhe kufizimet, në kuadër të të cilëve do të veprojnë 

forcat e NATO-s. 

203


1. Parimet themelore të marrëveshjes – kornizë 

1.1 Tërësisht dhe pa kusht hudhet poshtë përdorimi i dhunës për 

realizimin e qëllimeve politike. Vetëm zgjidhjet paqësore politike mund ta 

garantojnë stabilitetin dhe ardhmërinë demokratike të Maqedonisë. 

1.2 Sovraniteti dhe integriteti territorial i Maqedonisë dhe karakteri 

unitar i shtetit janë të pashkelshëm dhe duhet të ruhen. Nuk ekzistojnë zgjidhje 

territoriale për çështjet etnike. 

1.3 Karakteri shumëetnik i shoqërisë maqedonase duhet të ruhet dhe të 

gjejë shprehjen e vet në jetën publike. 

1.4 Një shtet bashkëkohor demokratik, në rrjedhën natyrore të 

zhvillimit dhe krijimit të vet, duhet vazhdimisht të sigurojë Kushtetutën e tij që 

tërësisht t’i plotësojë nevojat e të gjithë qytetarëve të saj, në pajtim me 

standardet më të larta ndërkombëtare si dhe vet të zhvillohen vazhdimisht. 

1.5 Zhvillimi i pushtetit lokal është me rëndësi thelbësore për nxitjen e 

pjesëmarrjes së qytetarëve në jetën demokratike dhe për përparimin e 

respektimit të identitetit të bashkësive. 

2. Zhvillimi i pushtetit të decentralizuar 

2.1 Do të miratohet Ligji i reviduar pushtetit lokal, me të cilin do të 

forcohen autorizimet e përfaqësuesve të zgjedhur lokalë dhe dukshëm do të 

rriten kompetencat e tyre në pajtim me Kushtetutën (sikurse janë ndryshimet në 

pajtim me Aneksin A) dhe Kartën europiane të pushtetit lokal, me ç’rast do të 

shprehet parimi i organizimit vertikal, i cili momentalisht është në fuqi në 

Bashkimin Europian. Kompetencat e shtuara, para se gjithash kanë të bëjnë me 

sferat e shërbimeve publike, urbanistike dhe planifikimin rural, me mbrojtjen e 

ambientit të jetesës, zhvillimin ekonomik lokal, kulturën, financat lokale, 

arsimimin, mbrojtjen sociale dhe shëndetësore. Do të miratohet Ligji për 

financimin e pushtetit lokal me qëllim që të sigurohet sistemi përkatës i 

financimit, për t’u mundësuar autoriteteve lokale t’i plotësojnë të gjitha 

kompetencat e tyre. 

2.2 Brenda një viti pas përfundimit të regjistrimit të ri, i cili nën 

mbikqyrjen ndërkombëtare do të zbatohet deri në mbarim të vitit 2001, do të 

revidohen kufijtë komunalë. Revidimi i kufijve komunalë do të zbatohet nga 

autoritetet lokale dhe nacionale, me pjesëmarrjen ndërkombëtare. 

204


2.3 Me qëllim që të sigurohet se policia është e vetëdijshme dhe 

korrespondon me nevojat dhe interesat e popullatës lokale, kryeshefat lokalë të 

policisë do të zgjedhen nga këshillat komunale nga lista e kandidatëve të 

propozuar nga Ministria e Punëve të Brendshem dhe të komunikojnë rregullisht 

me këshillat komunale. Ministria e Punëve të Brendshme do të përmbajë 

autorizimin e ndërrimit të kryeshefave të policisë në pajtim me ligjin. 

3. Mosdiskriminimi dhe përfaqësimi i barabartë 

3.1 Tërësisht do të respektohet parimi i mosdiskriminimit dhe trajtimit 

të barabartë të të gjithë personave para ligjit. Ky parim do të aplikohet sidomos 

në raport me punësimet në administratën publike dhe në ndërmarrje publike, si 

dhe te qasja deri te financimi publik për zhvillimin e aktiviteteve afariste. 

3.2 Në ligjet me të cilat rregullohen punësimet në administratën 

publike do të përmbahen masat me të cilat do të sigurohet përfaqësimi i drejtë i 

bashkësive në të gjitha organet qendrore dhe lokale publike dhe në të gjitha 

nivelet e punësimit në këto organe, duke respektuar njëkohësisht rregullat e 

kompetencës dhe integritetit, me të cilët udhëhiqet administrata publike. 

Autoritetet do të ndërmarrin aktivitet për ta korrigjuar mosekuilibrin ekzistues 

në përbërjen e administratës publike, sidomos përmes punësimit të pjesëtarëve 

të bashkësive me përfaqësim të pamjaftueshëm. Një vëmendje e posaçme do t'i 

kushtohet faktit që të sigurohet sa është e mundshme më shpejtë që shërbimet 

policore në përgjithësi ta shprehin përbërjen dhe shpërndarjen e popullatës së 

Maqedonisë, sikurse është theksuar në Aneksin C. 

3.3 Për Gjykatën Kushtetuese 1/3 e gjykatësve do të zgjedhet nga 

kuvendi me shumicën e numrit të përgjithshëm të deputetëve që do të përmbajë 

shumicën e numrit të përgjithshëm të deputetëve të cilët pohojnë se i takojnë 

bashkësive që nuk janë popullatë shumicë në Maqedoni. Kjo procedurë do të 

aplikohet edhe gjatë zgjedhjes së Avokatit Popullor dhe tre anëtarëve të 

këshillit gjyqësor. 

4. Procedurat e posaçme kuvendore 

4.1 Në nivelin qendror, amendamentet kushtetuese dhe Ligji i Pushtetit 

Lokal, nuk do të mund të miratohen pa shumicën kualifikuese të 2/3 të votave, 

në kuadër të asaj që duhet të ketë shumicën e votave të deputetëve të cilët 

pohojnë se iu takojnë bashkësive të cilët nuk janë popullatë shumicë në 

Maqedoni. 

205


4.2 Për nxjerrjen e ligjeve që drejtpërsëdrejti kanë të bëjnë me kulturën, 

përdorimin e gjuhës, arsimit, dokumenteve personale dhe përdorimit të 

simboleve, si dhe të ligjeve për financim lokal, zgjedhjet vendore, për qytetin e 

Shkupit dhe për kufijtë komunal do të duhet të ekzistojë shumica e votave në 

kuadër të saj që duhet të ketë shumicën e votave të deputetëve të cilët pohojnë 

se iu takojnë bashkësive që nuk janë popullatë shumicë në Maqedoni. 

5. Arsimimi dhe përdorimi i gjuhës 

5.1 Lidhur me shkollimin fillor dhe të mesëm, mësimi do të zhvillohet 

në gjuhën amtare të nxënësve, e njëkohësisht në mbarë Maqedoninë do të 

aplikohen standardet e unifikuara për programet akademike. 

5.2 Financimi nga shteti do të sigurohet për arsimimin sipëror në gjuhët 

të cilën e flasin të paktën 20 për qind e popullatës në Maqedoni, e në bazë të 

marrëveshjeve të posaçme. 

5.3 Gjatë regjistrimit në universitetet shtetërore të studentëve të rinj të 

cilët u takojnë bashkësive që nuk janë popullatë shumicë në Maqedoni do të 

aplikohet parimi i diskriminimit pozitiv, gjithnjë derisa regjistrimi nuk e shpreh 

si duhet përbërjen e popullatës në Maqedoni. 

5.4 Në tërë Republikën e Maqedonisë dhe në marrëdhëniet 

ndërkombëtare gjuhë zyrtare është gjuha maqedonase. 

5.5 Cilado gjuhë tjetër të cilën e flasin të paktën 20 për qind e 

popullatës, poashtu është gjuhë zyrtare, sikurse është arsyetuar këtu. Në 

organet e Republikës së Maqedonisë, cilado gjuhë zyrtare tjetër nga 

maqedonishtja mund të përdoret në pajtim me ligjin, sikurse është elaboruar më 

tej në aneksin B. Cilido person që jeton në njësinë e pushtetit vendor në të cilin 

të paktën 20 % (për qind) e popullatës flasin gjuhë zyrtare ndryshe nga 

maqedonishtja mund të përdorë cilëndo gjuhë zyrtare për të komunikuar me 

zyren rajonale të pushtetit qendror, kompetent për këtë komunë; zyra e tillë do 

të përgjigjet në atë gjuhë në mënyrë plotësuese në maqedonishte. Cilido person 

mund ta përdor cilëndo gjuhë zyrtare për të komunikuar me zyren kryesore të 

pushtetit qendror, e cila do t'i përgjigjet në atë gjuhë, në mënyrë plotësuese në 

maqedonisht. 

5.6 Lidhur me pushtetin vendor në komunat ku bashkësia e caktuar 

përbën të paktën 20% (për qind) e popullatës së komunës, gjuha e asaj 

206


bashkësie do të përdoret si gjuhë zyrtare, në mënyrë plotësuese maqedonishtja. 

Në raport me gjuhët, të cilët flasin të paktën 20% (për qind) të popullës së 

komunës autoritetit lokale në mënyrë demokratike do të vendosin për 

përdorimin e saj në organet publike. 

5.7 Në procedurat penale dhe qytetare gjyqësore të cilitdo nivel, 

personi i akuzuar ose cilado palë do të ketë të drejtë të përkthimit në shpenzim 

të shtetit të të gjitha procedurave, si dhe të dokumenteve në pajtim me 

dokumentet përkatëse të Këshillit të Europës. 

5.8 Cilat do dokumente personale të qytetarëve që flasin gjuhën zyrtare 

ndryshe nga maqedonishtja poashtu do të lëshohen në atë gjuhë, në mënyrë 

plotësuese në gjuhën maqedonase në pajtim me ligjin. 

6. Shprehja e identitetit 

6.1 Lidhur me simbolet, pranë simbolit të Republikës së Maqedonisë, 

autoritetet vendore do ta kenë lirinë që në anën e parë të objekteve publike 

vendore të vendosin simbolet me të cilët shënohet identiteti i bashkësisë e cila 

është në shumicë në komunë, me respektimin e rregullave dhe zbatimeve 

ndërkombëtare. 

7. Implementimi 

7.1 Amendamentet kushtetuese të propozuara në Aneksin A, menjëherë 

do të prezentohen para kuvendit. Palët do t'i ndërmarrin të gjitha masat për ta 

siguruar miratimin e këtyre amendamenteve në periudhën prej 45 ditë pas 

nënshkrimit të kësaj Marrëveshje Kornizë. 

7.2 Miratimi i ndryshimeve në legjislacion, të përcaktuara në Aneksin 

B, do të jenë në pajtim me dinamikën e theksuar atje. 

7.3 Palët i bëjnë thirrje komunitetit ndërkombëtar, që sa më shpejt ta 

thirrin konferencën e donatorëve në të cilën sidomos do të bisedohet për 

ndihmën makrofinanciare; përkrahjen e financimit të masave që do të 

ndërmerren për nevojat e implementimit të kësaj marrëveshje kornizë, duke 

përfshirë edhe masat e forcimit të pushtetit vendor; dhe revitalizimin dhe 

ndërtimin e rajoneve të goditura nga luftimet. 

207


208 

8. Anekset 

Anekset vijuese janë pjesë përbërëse e kësaj Marrëveshjeje Kornizë. 

A. Amendamentet kushtetuese 

B. Ndryshimet në legjislacion 

C. Implementimi dhe masat e ndërtimit të besimit 

9. Dispozitat përfundimtare 

9.1 Kjo marrëveshje hyn në fuqi me nënshkrimin e saj. 

9.2 Versioni në gjuhën angleze i kësaj marrëveshjeje është versioni i vetëm 

autentik. 

9.3 Kjo marrëveshje u zhvillua nën patronatin e kryetarit Boris Trajkovski. 

Marrëveshja kornizë aneksi "A” 

Cilido person që jeton në njësinë e pushtetit lokal në të cilën së paku 

20% e popullatës e flasin gjuhën zyrtare të ndryshme me gjuhën maqedonase, 

mund të shfrytëzojë cilëndo gjuhë zyrtare për komunikim me zyrat rajonale të 

pushtetit qendror, kompetente për atë komunë. 

Preambula e tashme të zëvendësohet bazuar në konceptin e të 

drejtave individuale dhe të shoqërisë civile siç pason më poshtë: 

Qytetarët e Republikës së Maqedonisë, duke marrë përsipër 

përgjegjësinë për të tashmen dhe ardhmërinë e atdheut të tyre, të vetëdijshëm 

dhe mirënjohës ndaj paraardhësve të tyre për viktimat dhe me përkushtim ndaj 

angazhimit dhe luftës së tyre për krijimin e shtetit të pavarur dhe sovran të 

Maqedonisë, por edhe përgjegjës para brezave që vijnë për ruajtjen dhe 

zhvillimin e gjithë asaj që është e vlefshme për trashëgiminë dhe begatinë 

kulturore dhe për bashkëjetesën në Maqedoni, të barabartë në të drejtat por 

edhe obligimet e tyre ndaj të mirës së përbashkët - Republikës së Maqedonisë - 

në pajtim me traditat e Republikës së Krushevës dhe vendimet e KAÇKM-së, 

dhe në Referendumin e 8 shtatorit të vitit 1991, kanë vendosur që ta 

konstituojnë Republikën e Maqedonisë si shtet të pavarur, sovran, me qëllim që 

të aplikohet dhe të forcohet sundimi i së drejtës, që të garantohen të drejtat e 

njeriut dhe liritë qytetare dhe të sigurohet paqeja dhe bashkëjetesa, drejtësia


sociale, mirëqenia ekonomike dhe përparimi i jetës individuale e kolektive, 

përmes përfaqësuesve të tyre në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë, të 

zgjedhur lirisht e në zgjedhje demokratike, të cilët miratojnë. 

Neni 7 

(1) Në mbarë Republikën e Maqedonisë dhe në marrëdhëniet e saj 

ndërkombëtare gjuhë zyrtare është gjuhën maqedonase dhe shkrimi i saj cirilik. 

(2) Cilado gjuhë tjetër të cilën e flasin sëpaku 20% të popullatës, 

gjithashtu është gjuhë zyrtare, si dhe shkrimi i saj, ashtu siç është përcaktuar 

më poshtë. 

(3) Cilëtdo dokumente personale të qytetarëve që flasin gjuhën zyrtare 

të ndryshme me gjuhën maqedonase, gjithashtu do të lëshohen në atë gjuhë, në 

mënyrë plotësuese edhe në gjuhën maqedonase, në përputhje me ligjin. 

(4) Cilido person që jeton në njësinë e pushtetit lokal në të cilën së 

paku 20% e popullatës e flasin gjuhën zyrtare të ndryshme me gjuhën 

maqedonase, mund të shfrytëzojë cilëndo gjuhë zyrtare për komunikim me 

zyrat rajonale të pushtetit qendror, kompetente për atë komunë; Zyra e tillë do 

t'i përgjigjet në atë gjuhë dhe në mënyrë plotësuese në gjuhën maqedonase. 

Cilido person mund të shfrytëzojë cilëndo gjuhë zyrtare që të komunikojë me 

pushtetin qendror, i cili do të përgjigjet në atë gjuhë dhe në mënyrë plotësuese 

në gjuhën maqedonase. 

(5) Në organet e Republikës së Maqedonisë, cilado gjuhë zyrtare e 

ndryshme me gjuhën maqedonase, mund të përdoret në përputhje me ligjin. 

(6) Në njësitë e pushtetit lokal ku së paku 20% të popullatës flasin 

gjuhën e caktuar, ajo gjuhë dhe shkrimi i saj do të përdoren si gjuhë zyrtare dhe 

në mënyrë plotësuese do të përdoret edhe gjuha maqedonase dhe shkrimi i saj. 

Sa u përket gjuhëve në të cilat flasin më pak se 20% e popullatës në njësitë e 

pushtetit lokal, pushteti lokal do të vendosë për përdorimin e tyre në organet 

publike. 

Neni 8 

(1) Vlerat themelore të rregullimit kushtetues të Republikës së 

Maqedonisë janë: 

209


- Liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe të qytetarëve të njohura 

sipas të drejtës ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë; 

- Përfaqësimi proporcional i personave që u takojnë të gjitha 

bashkësive në organet publike, në të gjitha nivelet dhe në objekte të tjera të 

jetës publike; 

(1) Garantohet liria e besimit. 

Neni 19 

(2) Garantohet shprehja e besimit të lirë dhe publik, individual apo në 

bashkësi dhe shprehja tjetër e besimit fetar. 

(3) Kisha Ortodokse Maqedonase, Bashkësia Islame në Maqedoni, 

Kisha katolike dhe bashkësitë e tjera fetare dhe grupet religjioze janë të lira që 

të themelojnë shkolla fetare dhe institucione bëmirëse e sociale, sipas 

procedurës së paraparë me ligj. 

Neni 48 

(1) Pjesëtarët e bashkësive kanë të drejtë që lirisht dhe publikisht të 

shprehin, të kultivojnë dhe të zhvillojnë identitetin dhe veçantitë e bashkësive 

të tyre, dhe të përdorin simbolet e bashkësive të tyre. 

(2) Republika ua garanton të gjitha bashkësive mbrojtjen e identitetit të 

tyre etnik, kulturor, gjuhësor dhe fetar. 

(3) Pjesëtarët e bashkësive kanë të drejtë të themelojnë institucionet e 

tyre kulturore-artistike, shkencore e arsimore, si dhe shoqatat e veta shkencore 

e të tjera,në mënyrë që të shprehin, të kultivojnë dhe të zhvillojnë identitetin e 

tyre. 

(4) Pjesëtarët e bashkësive kanë të drejtë për mësim në gjuhën e tyre në 

shkollat fillore dhe të mesme, sipas mënyrës së përcaktuar me ligj. Në shkollat 

në të cilat mësimi zhvillohet në një gjuhë tjetër, mësohet edhe gjuha 

maqedonase. 

Neni 56 

210


(2) Republika garanton mbrojtjen, përparimin dhe begatimin e thesarit 

historik dhe artistik të Maqedonisë dhe të të gjitha bashkësive që jetojnë në 

Maqedoni, por edhe të të mirave që e përbëjnë atë, pavarësisht regjimit të tyre 

juridik. 

Me ligj rregullohen edhe mënyra dhe kushtet sipas të cilave të mira të 

caktuara e me interes për Republikën,mund të lihen për shfrytëzim. 

Neni 69 

(2) Me ligje me të cilat drejtëpërsëdrejti kanë të bëjnë me kulturën, 

përdorimin e gjuhëve, arsimin, dokumentet personale dhe shfrytëzimin e 

simboleve, Kuvendi sjell vendime shumicën e votave të deputetëve që janë të 

pranishëm, në kuadër të së cilës duhet të jenë të pranishme edhe votat e 

shumicës së deputetëve që deklarohen se i përkasin bashkësive që nuk janë 

shumicë e popullatës në Maqedoni. Në rast të kontestit, në kuadër të Kuvendit, 

kjo do të zgjidhet në Komitetin për marrëdhënie midis bashkësive. 

Neni 77 

(1) Kuvendi zgjedh Avokatin Popullor me shumicën e votave të numrit 

të përgjithshëm të deputetëve, në kuadër të së cilës duhet të jenë edhe shumica 

e votave të numrit të përgjithshëm të deputetëve që deklarohen se i takojnë 

bashkësive që nuk janë shumicë e popullatës në Maqedoni. 

(2) Avokati Popullor mbron të drejtat kushtetuese dhe ligjore të 

qytetarëve kur ato u shkilen nga organet e administratës shtetërore dhe nga 

organet e organizatat e tjera që kanë kompetenca publike. Avokati Popullor 

vëmendje të posaçme do t'i përkushtojë mbrojtjes së parimeve të 

mosdiskriminimit dhe të përfaqësimit proporcional të bashkësive në të gjitha 

nivelet e organeve publike dhe në fushat e tjera të jetës publike. 

Neni 78 

(1) Kuvendi do të themelojë Komitetin për Marrëdhënie midis 

Bashkësive. 

(2) Komitetin e përbëjnë nga 7 anëtarë nga radhët e maqedonasve dhe 

të shqiptarëve dhe 5 anëtarë që janë nga një nga radhët e turqve, vllehëve, 

romëve dhe të dy bashkësive të tjera. Secili nga këta pesë anëtarë të fundit do të 

jenë nga bashkësi të ndryshme; Nëse në Parlament janë të përfaqësur më pak se 

211


5 bashkësi të tjera, Avokati Popullor, në konsultim me liderët e bashkësive 

relevante, do të propozojë vetë anëtarët e tjerë jashtë përbërjes së Parlamentit. 

(3) Kuvendi zgjedh anëtarët e Komitetit 

(4) Komiteti shqyrton çështjet e marrëdhënieve midis bashkësive në 

Republikë dhe sjell mendime e propozime për zgjidhjen e tyre. 

(5) Kuvendi është i obliguar që të shqyrtojë mendimet dhe propozimet 

e Komitetit dhe të marrë vendime lidhur me to. 

(6) Në rast të kontestit midis deputetëve të Kuvendit lidhur me 

zbatimin e procedurës për votim të përcaktuar me nenin 69 (2), Komiteti me 

shumicë votash do të vendos se a do të zbatohet procedura. 

Neni 84 

Kryetari i Republikës së Maqedonisë i propozon anëtarët e Këshillit 

për Marrëdhënie ndërnacionale; (të fshihet) 

Neni 86 

(1) Kryetari i Republikës është edhe Kryetar i Këshillit të Sigurisë të 

Republikës së Maqedonisë. 

(2) Këshilli i Sigurisë i Republikës përbëhet nga kryetari i Republikës, 

Kryetari i Kuvendit, Kryetari i Qeverisë, ministrat që udhëheqin organet e 

administratës shtetërore nga fusha e sigurisë, mbrojtjes, e të punëve të jashtme 

dhe tre anëtarë të tjerë të cilët i emëron kryetari i Republikës. Me rastin e 

emërimit të tre anëtarëve, kryetari do të sigurojë që Këshilli i Sigurimit si tërësi 

të përmbajë në mënyrë të drejtë dhe të shprehë edhe përbërjen e popullatës së 

Maqedonisë. 

(3) Këshilli shqyrton çështjet që kanë të bëjnë me sigurinë dhe 

mbrojtjen e Republikës dhe u jep propozime Kuvendit dhe Qeverisë. 

Neni 104 

(1) Këshillin Gjyqësor republikan e përbëjnë 7 anëtarë. 

212


(2) Kuvendi zgjedh anëtarët e Këshillit. Tre anëtarë do të jenë të 

zgjedhur me shumicë votash nga numri i përgjithshëm i deputetëve, nga të cilët 

duhet të ketë shumicë votash edhe të numrit të përgjithshëm të deputetëve që 

deklarohen se i takojnë bashkësisë që nuk është popullatë shumicë në 

Maqedoni. 

Neni 109 

(1) Gjykatën Kushtetuese të Maqedonisë e përbëjnë 9 gjykatës. 

(2) Kuvendi 6 gjykatës të Gjykatës Kushtetuese i zgjedh me shumicën 

e votave të numrit të përgjithshëm të deputetëve. Kuvendi zgjedh edhe tre 

gjykatës me shumicën e votave të numrit të përgjithshëm të deputetëve, ku 

duhet të jetë edhe shumica e votave të deputetëve që deklarohen se i takojnë 

bashkësisë e cila nuk është shumicë e popullatës në Maqedoni. 

Neni 114 

Pushteti lokal rregullohet me ligjin i cili sillet me shumicën e votave 

prej dy të tretave të numrit të përgjithshëm të deputetëve, ku duhet të jetë edhe 

shumica e votave të deputetëve që deklarohen se i takojnë bashkësisë e cila nuk 

është shumicë e popullatës në Maqedoni. Ligjet për financimin lokal, për 

zgjedhjet lokale, për kufijtë komunal dhe për qytetin e Shkupit, sillen me 

shumicë të votave të deputetëve të pranishëm, ku duhet të jetë edhe shumica e 

votave të deputetëve të pranishëm të cilët deklarohen se i takojnë bashkësisë e 

cila nuk është shumicë e popullatës në Maqedoni. 

Neni 115 

(1) Në njësitë e pushtetit lokal, qytetarët në mënyrë të drejtpërdrejtë 

dhe përmes përfaqësuesve marrin pjesë në vendosjen për çështjet me rëndësi 

lokale dhe veçmas për fushat e shërbimeve publike, të urbanizmit dhe të 

planifikimit rural, të zhvillimit ekonomik lokal, me financat lokale, 

veprimtaritë kulturore, kulturën, sportin, mbrojtjen sociale dhe të fëmijëve, 

arsimin, mbrojtjen shëndetësore dhe fushat e tjera të përcaktuara me ligj. 

Neni 131 

213


(1) Vendimin për t'u hyrë ndryshimeve në Kushtetutë e merr Kuvendi 

me shumicën prej dy të tretave të votave prej numrit të përgjitshëm të 

deputetëve. 

(2) Projektin për ndryshimin e Kushtetutës e përcakton Kuvendi me 

shumicën e votave të numrit të përgjitshëm të deputetëve dhe atë e vë në 

dikskutim publik. 

(3) Vendimin për ndryshimin e Kushtetutës e sjell Kuvendi me dy të 

tretat e votave të numrit të përgjithshëm të deputetëve. 

(4) Për vendimin për ndryshim të Preambulës, të neneve për 

administratën lokale, të nenit 131, cilado dispozitë që ka të bëjë me të drejtat e 

pjesëtarëve të bashkësive etnike, duke përfshirë këtu nenet 7, 8, 9, 19, 48, 56, 

69, 77, 86, 104 dhe 109 si dhe për vendimet për plotësime të cilësdo dispozitë 

të re që ka të bëjë me materien e atyre dispozitave dhe të atyre neneve, do të 

jetë e nevojshme që të votohet me shumicën prej dy të tretave të votave të 

numrit të përgjithshëm të deputetëve, ku duhet të jetë edhe shumica e votava të 

numrit të përgjitshëm të deputetëve që pohojnë që i takojnë bashkësisë e cila 

nuk është shumicë e popullatës në Maqedoni. 

(5) Ndryshimin e Kushtetutës e shpall Kuvendi. 

Marrëveshja kornizë aneksi "B" 

Ndryshime në legjislacion 

Palët do të ndërmarrin të gjitha masat e domosdoshme që të sigurojnë 

miratimin e ndryshimeve të lartëpërmendura edhe në legjislaturë edhe atë në 

brenda periudhave të caktura kohore. 

214 

1. Ligji për pushtetin lokal 

Kuvendi në afat prej 45 ditësh nga nënshkrimi i marrëveshjes kornizë 

do ta miratojë ligjin e reviduar për pushtetin lokal. Ndryshimi i këtij ligji në 

asnjë aspekt nuk do të jetë më i pavolitshëm për njësitë e pushtetit lokal dhe 

autonominë e tyre, në krahasim me propozim-ligjin e propozuar nga qeveria e 

Republikës së Maqedonisë në mars të vitit 2001. Ligji do të përfshijë 

kompetencat lidhur me çështjet e përmendura në pjesën 2.1. Të marrëveshjes 

kornizë, si dhe kompetencat plotësuese të pavarura të njësive të pushtetit lokal 

dhe do të jetë në përputhje në pjesën 5.6. Të marrëveshjes kornizë. Krahas


kësaj, ligji do të parasheh edhe atë se cilado procedurë standarde apo procedurë 

shtetërore të aplikuara me cilindo ligj tjetër që ka të bëjë edhe me fushat në të 

cilat komunat kanë kompetencat e tyre të pavarura, do të përkufizohen në ato të 

cilat nuk do të mund të jenë efikase sa i përket aplikimit në nivel lokal; ligjet e 

tilla do ta përparojnë edhe më tutje ekzekutimin e pavarur të kompetencave të 

komunave. 

2. Ligji për finansim lokal 

Kuvendi deri në fund të mandatit të kësaj përbërjeje parlamentare do të 

miratojë Ligjin për financim të pushtetit lokal që të sigurohet se njësitë e 

pushtetit lokal kanë resurse të mjaftueshme për kryerjen e detyrave të tyre, 

sipas ligjit të ndryshuar për pushtetin lokal. Ligji veçmas do të parasheh edhe 

këto: 

- do t'u mundësojë dhe do t'i ngarkojë me përgjegjësi njësitë e pushtetit 

lokal që të grumbullojnë shuma të konsiderueshëm të të ardhurave dhe të 

tatimeve; 

- do të mundësojë transferin e një pjese të tatimeve të grumbullura nga 

administrata qendrore në administratën lokale të cilat korrespondojnë me 

funskionet e pushtetit lokal duke patur parasysh grumbullimin e tatimeve në 

territorin e tyre; 

- dhe do të sigurojë autonominë dhe përgjegjësinë buxhetore të njësive 

të pushtetit lokal në fushat e kompetencave të tyre. 

3. Ligji për kufijtë e komunave 

Kuvendi deri në fund të vitit 2002 do të miratojë Ligjin për kufijt e 

komunave, duke patur parasysh rezultatet e regjistrimit dhe udhëzimet 

relevante të dhëna me Ligjin për pushtetin lokal. 

komuna 

4. Ligjet që kanë të bëjnë me policinë e vendosur nëpër 

Para përfundimit të mandatit të përbërjes së Kuvendit të tanishëm, 

Kuvendi do të miratojë edhe këto dispozita: 

215


- se secili kryeshef lokal i policisë është zgjedhur nga Këshilli i 

komunës së caktuar nga lista që nuk përmban më pak se tre kandidatë të 

propozuar nga Ministria e Punëve të Brendshme ndër të cilët njëri kandidat 

duhet t'i përket bashkësisë që është shumicë në atë komunë. Në rast se këshilli i 

komunës nuk e zgjedh asnjërin nga kandidatët e propozuar brenda afatit prej 15 

ditëve MPB-ja do të propozojë listën e dytë që nuk përmban më pak se tre 

kandidatë të rinjë, ndër të cilët madje njëri prej tyre duhet t'i përket bashkësisë 

që është shumicë në komunë. Nëse këshilli i komunës sërish nuk zgjedh cilindo 

nga kandidatët e propozuar në afat prej 15 ditëve atëherë MPB-ja, në konsultim 

me Qeverinë do ta zgjedh kryesdhefin lokal të policisë nga kandidatët e dy 

listave të propozuara nga MPB-ja dhe nga kandidatët plotësues të propozuar 

nga këshilli i komunës. 

- që secili kryeshef lokal i policisë duhet ta informojë rregullisht edhe 

me kërkesë këshillin e komunës së caktuar. 

- se këshilli i komunës mund t'iu jap rekomandime kryshefit lokal të 

policisë në fushat që kanë të bëjnë në sigurinë publike dhe në sigurinë e trafikut 

- se këshilli i komunës mund të miratojë raport vjetor lidhur me 

sigurinë publike, i cili do t'i dorëzohet MPB-së dhe avokatit popullor 

(ombudsmanit) 

publike 

5. Ligjet për nëpunësit shtetërorë dhe administratën 

Kuvendi para se të përfundojë mandatin e tanishëm parlamentar do të 

miratojë ndryshimet në ligjet për nëpunësit shetëror dhe administratën publike 

në mënyrë që të sigurohet përfaqësim i barabrtë i bashkësive në përputhje me 

pjesën 4. 2 të Marrëveshjes kornizë. 

6. Ligji për njësitë zgjedhore 

Kuvendi deri në fund të vitit 2002 do ta miratojë ligjin për njësitë 

zgjedhore, duke patur parasysh rezultatet e regjistrimit dhe parimet e paraparë 

në ligjet për zgjedhjen e deputetëve në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë. 

7. Rregullat për Kuvendin 

216


Kuvendi para përfundimit të mandatit të kësaj përbërje parlamentare do 

të ndryshojë Rregulloren që të mundësojë përdorimin e gjuhës shqipe në 

përputhje me pjesën 6.5 të Marrëveshjes kornizë, paragrafi 8 i mëposhtëm dhe 

amandamentet relevante në Kushtetutë të paraparë me Aneksin A. 

8. Ligjet që kanë të bëjnë me përdorimin e gjuhëve 

Kuvendi deri në përfundim të mandatit të kësaj përbërje parlamentare 

do të miratojë legjislaturën e re që rregullon përdorimin e gjuhëve në organet e 

Republikës së Maqedonisë. Kjo legjislaturë duhet të sigurojë këto: 

- që në mbledhjet plenare edhe në punët e organeve të Kuvendit, 

deputetët të mund të flasin në gjuhët e përmendura në nenin 7, alineja 1 dhe 2 

të Kushtetutës (ashti siç shtë ndryshuar në pajtim me Aneksin A); 

- ligjet do të shpallen në gjuhët e përmendura të nenit 7, alineja 1 dhe 2 

e Kushtetutës (ashtu siç është ndryshuar në pajtim me Aneksin A) 

- të gjithë nëpunësit publikë emrin e tyre mund ta shkruajnë me 

shkrimet e cilësdo gjuhë të përmendur në nenin 7, alineja 1 dhe 2 të 

Kushtetutës (ashti siç është ndryshuar në pajtim me Aneksin A) dhe cilindo 

dokument zyrtar. 

Kuvendi deri në fund të mandatit të përbërjes së tanishëm parlamentare 

duhet të ndryshojë legjislaturën për lëshimin e dokumentëve personale. Deri në 

fund të përbërjes së tanishme parlamentare, Kuvendi duhet të ndryshojë të 

gjitha ligjet relevante me qëllim që dispozitat për përdorimin e gjuhëve të jenë 

në përputhje të plotë me pjesën 6 të marrëveshjes kornizë. 

9. Ligji për Prokurorin Publik 

Kuvendi deri në fund të vitit 2002 duhet ta ndryshojë ligjin për 

Prokurorin Publik si dhe ligje të tjera relevante në mënyrë që të sigurojë: 

- se Prokurori Publik do të ndërmerr veprime për mbrojtje të parimeve 

të mosdiskriminimit dhe të përfaqësimit të drejtë të bashkësive në organet 

publike në të gjitha nivelet dhe në fushat e tjera të jetës publike dhe se ka 

resurse e personel adekuat në shërbimin e tij që do t'i siguronin kryerjen e 

funksioneve të tij; 

- se Prokurori Publik do të foromojë zyrëtë decentralizuar; 

- se Kuvendi veçmas do ta votojë buxhetin për Prokurorin Publik; 

217


- se Prokurori Publik do të dal me raport vjetor para Kuvendit dhe aty 

ku mendohet se është e përshtatshme, ndërsa me kërkesë mund të jap raporte 

edhe para këshillave të komunave ku janë formuar zyre të decentralizuara; dhe 

- se autorizimet e Prokurorit Publik shtrihen në mënyrë që: 

- t'i mundësohen qasje dhe mundësi që të kontrollojë të gjitha 

dokumentet zyrtare dhe nga kjo nënkuptohet se Prokurori Publik dhe personeli 

i tij nuk do të zbulojnë informatat sekrete; 

- që t'i mundësohet Prokurorit Publik të suspendojë ekzekutimin në 

akte juridike të vendimeve të sjellura nga ana e gjykatave kompetente, nëse ai 

përcakton se aktet e tilla mund të krijojnë dëme të papërmirësueshme për të 

drejtat e personit të interesuar; dhe 

- Prokurorit Publik i jepet e drejta që para Gjykatës Kushtetuese të 

kontestojë pajtueshmërinë për ligjet kushtetuese. 

10. Ligjet e tjera 

Kuvendi do të ligjësojë të gjitha dispozitat ligjore që mund të jenë të 

domosdoshme për t'i dhënë efekt të plotë marrëveshjes kornizë dhe do të 

ndryshojë ose suprimojë të gjitha dispozitat që nuk janë në pajtim me 

marrëveshjen kornizë. 

Marrëveshja kornizë aneksi "C" 

Implementimi dhe masat për ndërtim të mirëbesimit 

1. Mbështetja ndërkombëtare 

1.1 Palët i bëjnë thirrje bashkësisë ndërkombëtare që të lehtësojë, që të 

mbikqyrë dhe të ndihmoj implementimin e dispozitave të marrëveshjes kornizë 

dhe të anekseve të saj dhe kërkojnë që përpjekjet e tilla të koordinohen nga BEja, 

në bashkëpunim me Këshillim për Stabilizim dhe Asocim. 

2. Regjistrimi dhe zgjedhjet 

2.1 Palët konfirmojnë kërkesën për mbikqyrje ndërkombëtare nga 

Këshilli Europian dhe Komisioni Europian të regjistrimit që duhet të mbahet në 

tetor të vitit 2001. 

218


2.2 Zgjedhjet parlamentare do të mbahen deri më 27 janar të vitit 2002. 

Organizmat ndërkombëtarë, duke përfshirë edhe OSBE-në do të ftohen që t'i 

mbikqyrin këto zgjedhje. 

3. Kthimi i refugjatëve, ripërtritja dhe rindërtimi 

3.1 Të gjitha palët do të punojnë për kthim në shtëpitë e veta të të 

gjithë refugjatëve, të cilët janë qytetarë të Maqedonisë ose kanë qëndrim të 

ligjshëm në Maqedoni, si dhe të gjithë personave të zhvendosur në afat sa më të 

shkurtër kohor dhe i bëjnë thirrje bashkësisë ndërkombëtare, veçmas UNHCRsë 

që të ndihmojë në këto përpjekje. 

3.2 Qeveria, me pjesëmarrje të palëve, 30 ditë pas nënshkrimit të 

marrëveshjes kornizë do ta përcaktojë planin askional për ripërtritjen dhe 

rindërtimin e rajoneve të goditura nga armiqësitë. Palët i bëjnë thirrje 

bashkësisë ndërkombëtare që të ndihmojë në formulimin dhe implementimin e 

këtij plani. 

3.3 Palët i bëjnë thirrje Komisionit Europian dhe Bankës Botërore, që 

pasi Kuvendi t'i miratojë amandamentet kushtetuese, të përmendura në Aneksin 

A, dhe ligjin e ndryshuar për pushtetin lokal, të konvokojnë sa më shpejtë një 

konferencë donatorësh ndërkombëtare për mbështetje të financimit të masave të 

duhet të ndërmerren për implementim të marrëveshjes kornizë dhe të anekseve 

të saj, duke përfshirë këtu edhe masat për forcimin e pushtetit lokal dhe 

reformat në shërbimet policore, për të mbështetur ndihmën makrofinanciare për 

Republikën e Maqedonisë dhe për të mbështetur masat për ripërtritje dhe 

rindërtim të përcaktuara me planin askional nga pika 3. 2. 

4. Zhvillimi i pushtetit të decentralizuar 

4.1 Palët i bëjnë thirrje bashkësisë ndërkombëtare që të ndihmojë në 

procesin e forcimit të pushtetit lokal. Bashkësia ndërkombëtare veçmas duhet 

të ndihmojë në përgatitjen e ndryshimeve të domosdoshme ligjore që kanë të 

bëjnë me mekanizmat e financimit, me qëllim të forcimit të bazës financiare të 

komunave dhe të krijimit të aftësive për menaxhment financiar si dhe për 

ndryshimet në ligjin për kufijtë e komunave. 

5. Mosdiskriminimi dhe përfaqësimi proporcional 

5.1 Duke marrë parasysh veç të tjerash edhe rekomandimet e 

komisionit tanimë të formuar qeveritar, palët do të ndërmarrin aktivitete 

219


konkrete për shtimin e përfaqësimit të pjesëtarëve të bashkësive që nuk janë 

shumicë në Maqedoni në administratën shtetërore, në ushtri dhe në ndërmarrjet 

publiek si dhe në përmirësimin e pjesëmarrjes së tyre në financimin publik për 

zhvillimin e aktiviteteve afariste. 

5.2 Palët obligohen të sigurojnë se deri në vitin 2004 shërbimet 

policore përgjithësisht do të shprehin përbërjen e përkatësisë së popullatës në 

Maqedoni. Si hap fillestar për arritjen e kësaj, palët obligohen të sigurojnë se 

500 policë të rinjë nga bashkësitë që nuk janë shumicë në Maqedoni do të 

angazhohen dhe aftësohen deri në korrik të vitit 2002 dhe se këta policë do të 

caktohen të punojnë në rajonet ku punojnë bashkësitë e tyre. Palët gjithashtu 

obligohen se edhe 500 policë të tjerë të tillë do të angazhohen dhe aftësohen 

deri në korrik të vitit 2003 dhe se ata policë do të caktohen të punojnë sipas 

pëparësisë së nevojshme në rajonet e tërë Maqedonisë ku jetojnë bashkësitë e 

tilla. Palët i bëjnë thirrje bashkësisë ndërkombëtare që të mbështesë dhe 

ndohmojë implementimin e këtyre obligimeve, veçmas përmes verifikimit dhe 

selektimit të kandidatëve por edhe aftësimit të tyre. Palët i bëjnë thirrje OSBEsë, 

BE-së dhe SHBA-ve që t'i dërgojnë sa më shpejtë që të jetë e mundshme një 

ekip ekspertësh me qëllim që të vlerësojnë sa më mirë realizimin e këtyre 

qëllimeve. 

5.3 Palët gjithashtu i bëjnë thirrje OSBE-së, BE-së dhe SHBA-ve që të 

shtojnë aftësimin dhe programet për ndihmë të policisë, duke përfshirë edhe: 

- aftësimin profesional, aftësimin për të drejtat e njëriut dhe aftësimeve 

të tjera; 

- ndihmën teknike për reformat në polici, duke përfshirë edhe ndihmën 

për verifikim, seleksionim dhe përparim të proceseve; 

- zhvillimin e kodeksit të sjelljes së policisë; 

- bashkëpunimin në pikëpamje të planifikimit të tranzicionit për 

angazhim dhe caktim të policëve nga bashkësitë që nuk janë shumicë në 

Maqedoni., dhe 

- caktimin sa ma të shpejtë të vëzhguesve dhe të këshilltarëve policorë 

ndërkombëtarë për fushat më të ndieshme përmes aranzhmaneve adekuate, 

bashkë me pushtetin relevant. 

5.4 Palët i bëjnë thirrje bashkësisë ndërkombëtare që të ndihmojnë në 

aftësimin e komandantëve, gjykatësve dhe të prokurorëve, pjesëtarë të 

bashkësive që nuk paraqesin popullatën shumicë në Maqedoni, me qëllim që të 

shtohet pjesëmarrja e tyre në sistemin gjyqësor. 

220

6. Kultura, arsimi dhe përdorimi i gjuhëve 


6.1 Palët i bëjnë thirrje bashkësisë ndërkombëtare, duke përfshirë edhe 

OSBE-në që të shtojë ndihmat për projektet nga fusha e mediave, me qëllim të 

përforcimit të mëtejshëm të mediave elektronike, radio e TV dhe të mediave të 

shkruara, duke përfshirë edhe mediat në gjuhën shqipe dhe mediat 

shumëkombëshe. Palët gjithashtu i bëjnë thirrje bashkësisë ndërkombëtare që të 

shtojnë programet për aftësim profesinal për mediat e pjesëtarëve të bashkësive 

që nuk janë popullatë shumicë në Maqedoni. Palët gjithashtu i bëjnë thirrje 

OSBE-së që të vazhdojë përpjekjet në projektet e destinuara për përmirësim të 

marrëdhënieve ndëretnike. 

6.2 Palët i bëjnë thirrje bashkësisë ndërkombëtare që të sigurojë 

ndihma për impleme-ntimin e Marrëveshjes Kornizë në fushën e arsimit 

sipëror. 216 

216 Perspektivat e Marrëveshjes kornizë, SOROS, 

Skenpoint, Shkup, shtator 2001; www.dnevnik.com.mk; 

www.a1.com.mk 

www.pressonline.com.mk; dhe 

221


Rezime 

Republika e Maqedonisë si shtet multietnik dhe multifetar, pas përfundimit të 

luftës shqiptaro-maqedonase dhe pas Marrëveshjes së arritur në Ohër, duhet më 

guximshëm të lëviz drejtë implementimit të marrëveshjes, që të krijohen kushtet reale 

për lëvizje, drejtë shteteve që kanë demokraci të zhvilluar. Në shtetet ku shumica e 

qyterarëve të saj kanë një mirëqenie sociale dhe ekonomike, ku jeta ka kuptim, 

komunikimi është efikas dhe ka nxitje pozitive që qytetarët të mësohen të jetojnë me 

ndyshime progresive. Sipas këtij modeli të ndërtimit të shoqërive civile, krijohet mandej 

edhe konstatimi logjik se me pranimin e vlerave demokratike, njëherit pranohen edhe 

vlerat e përbashkëta për paqë dhe kultura për paqe, sepse nuk do të ekzistojë 

arsyeja që njerëzit të jenë në konflikt njëri me tjetrin, për shkak dallimeve që kanë në 

veçoritë nacionale, fetare dhe përcaktimeve partiake apo politike. 

Nëse pranohet si vlerë e përbashkët mirëqenja ekonomike, standardet 

demokratike dhe pranimi si vlerë e përbashkët paqa dhe stabiliteti, atëherë 

imponohet arsyja te qytetarët e Maqedonisë si kulturë nacionale, fetare, politike dhe se 

ardhmëria e tyre nacionale, fetare, ekonomike, politike dhe ardhmëria e shtetit, ndoshta 

asnjëherë nuk do të varet nga lufta apo forca dhe nga krijimi i aleancave të 

padëshiruara luftarake, dhe duke i shfrytëzuar ato, njëri kundër tjetrit. 

Në këtë drejtim, edhe pse Dokumenti i Ohrit është nën nivelin e kërkesave të 

shqiptarëve, ka gjasa reale që të kuptohet dhe të pranohet edhe si vlerë e 

përbashkët shqiptaro-maqedonase. Nëse është ashtu, atëherë nuk ka edhe arsye të 

zvarritet implementimi i këtij dokumenti, nëse edhe më tej ekziston arsyeja e ekzistimit 

të Maqedonisë si shtet. Nga këta ndryshime që parashihen në Marrëveshjen kornizë, 

ndoshta edhe mund të krijohen rrethana të dëshirura që edhe Kushtetuta e re 

Maqedonisë të kuptohet dhe të pranohet si vlerë e përbashkët shqiptaromaqedonase. 

Etika kolektive e bazuar në autoktoninë e shqiptarëve dhe maqedonasve, 

duhet të jetë e bazuar në vlerat pozitive. Këta angazhime për gjetjen e vlerave të 

përbashkëta në mes maqedonasve dhe shqiptarëve me siguri se do të ndodhin apo 

edhe do të konkretizohen, atëherë kur fillojnë dy taboret, shqiptarë dhe maqedonas të 

kuptojnë drejtë, se ky shtet nuk mund të jetë stabil nëse nuk respektohen të drejtat dhe 

liritë e njeriut, nëse nuk ndërtohet shteti juridik dhe nëse elitat e tyre politike injorohen 

në mes veti, apo edhe nëse ekziston edhe injorim politik edhe në mbrenditë e tyre 

nacionale. Në këtë drejtim, edhe pse Marrëveshja e Ohrit është nën nivelin e kërkesave 

të shqiptarëve, me ndryshimet e parapara kushtetuese mund të krojohen rrethana të 

dëshirura, që edhe Kushtetuta e Maqedonisë, të kuptohet dhe të pranohet si vlerë e 

përbashkët shqiptaro-maqedonase. 217 

217 Nazmi Maliqi, Gjurmë politike, faqe 182- 186, 

Grafoteks, Kumanovë, 2001 

222


Literatura e shfrytëzuar 

1.) Adnan dhe Kimete Agai, Fjalori shqip-maqedonisht, ”Meshari”, 

Shkup, 1996 

2.) Brankert, G., Political Fredom, Rottlegde, Londër, 1991 

3.) Vujçiq, V., Politiçka tolerancija, Defemi, Zagreb, 1995 

4.) Brajanovski, B., Parlamentarizmot - modeli i iskustva, Shkup, 1994 

5.) Vankovska-Cvetkovska, B., Vojskata i demokratijata, Shkup, 1995 

6.) Vierucci, I., WEU: A Regional partner of the United Nations, Institut for 

security studies, Paris, 1993 

7.) Gaber, S., Politika i politi~kata nauka (elementi) Naça Kniga, Shkup 1975 

8.) Georgievski, P., Socijalnoto poteklo na ìvotnata orientacija na 

sredno{kolskata mladina, , Shkup 

9.) Goati, V., Politiçka anatomija Jugoslovenskog društva, Naprijed, Zagreb, 

1995 

10.) Gocevski, Trajan, Odbranata na Makedonija, Studentski zbor, Shkup, 

1992 

11.) Gocevski, Trajan, Neutralna Makedonija, od vizija do stvarnost, 

Makedonska riznica, Kumanovë, 1994 

12.) Gocevski, Trajan, Politi~kiot i ekonomskiot sistem na 

Makedonija, Prosveta, Kumanovë, 1994 

13.) Gocevski, Trajan, Osnovite na odbranbeno-za{titniot sistem na Republika 

Makedonija, Evropa 92, Koçane, 1995 

14.) Gocevski, Trajan, Sovremeni tendencii vo odbranata, Makedonska 

riznica, Kumanovë, 1997 

15.) Griffiths, S. Tvan, Natiolanlism and Etnic Conflict; Threats to Europian 

Security, 1993 

16.) Gullikstand, E., Colective Security in Postg-Cold War Europe, 1994 

17.) Dimishkovski, S., Osnovite na odbranbenata politika, Strategija i doktrina, 

Shkup, 1996 

18.) Dimishkovski, S., Vojna, vojska i politika, Globus, Shkup, 1995 

19.) Dominik, Rozhe - Kladen Andre Porino, Tolerancija, Kultura na 

mirot, NIP "Nova Makedonija, Shkup, 1997 

20.) Drtkovski, G., Zatvoreno op{testvo, Cinon, Shkup, 1994 

21.) Gjorgjeviq Jovan, Predgovor na knigata @an Mejno, Uvod u politi~ki 

nauku, Beograd, 1961 

22.) Enloje, S., Policija, vojska i etniciteti, Globus, Zagreb, 1990 

23.) Georgieva L. Krijimi i paqes, Studio ADA, Shkup, 1999 

24.) Javorović, d-r B.,Cvrtila, m-r V., Odbrambeno-zaštitno obrazovanje na 

sveucilištima u svijetu, Defendologija, Zagreb, 1994 

25.) Jankulovski, Z., Të drejtat e njeriut, Dokumente ndërkombëtare, Shkup, 

1993 

223


26.) Ali Dida, Fillet e Sociologjisë, Univerziteti i Tetovës, Tetovë, 1997 

27.) Kitanovski, L., Podelba na vlasta, Aniskop, Shkup, 1996 

28.) Klimovski, Savo, Politi~ki sistem, Shkup, 1997 

29.) Kolar, Z., Psiholo{ka osnova morala, Osnovi vojne psihologije, Beograd, 

1997 

30.) Krneta, L., Pedagogija, Nau~na kniga, Beograd, 1978 

31.) Mitko Kotovçevski, Burime të kërcënimeve të paqes dhe sigurisë nacionale. 

Qendra ballkanike e paqes, Shkup, 1999 

32.) Linc, Juan - Stepan, Alferd, Problemite na demokratijata 

33.) Lipset, S. M., Kushtet ekonomike për demokratizim, American Sociological 

Review 

34.) Macpherson, C. B., Politička teorija posjedničkog individualizma, Zagreb, 

1981 

35.) Martin, Redi, Zastita nacionalnih mawina u centralnoj i isto~noj Evropi, 

Me|unarodna politika, Beograd, 1996 

36.) Marcuse, H., Represivna tolerancija, J. Primorac, Beograd, 1989 

37.) Mill, J.S., O slobodi 

38.) . Mili}, V., Sociolo{ki metod, Nolit, Beograd, 1978 

39.) 39. Milosavqevi} S., Istraìvawa politi~kih pojava, Beograd, 

1980 

40.) Milosavqevi˚, S., Politi~ka akcija, Institut za politi~ke 

studije FPN, Beograd, 1977 

41.) Mojanovski, C., Socijalen i politi~ki profil na politi~kite 

partii vo Makedonija, Goce Del~ev, Shkup, 1996 

42.) Mounilian, Daniel Patrick, Etnicity in internacional Politics, Oxford 

University Press, 1993 

43.) Naj~evska, M., Pravna dràva, List, Shkup,1995 

44.) Naj~evska, Mirjana, Udelot na pravnata komponenta vo 

tretiraweto na materijata na etni~kite malcinstva vo 

Republika Makedonija 

45.) Nacev, Zoran, Edukativni procesi vo odbranata, \ur|a, Shkup, 

1995 

46.) Neuman, Frank, Demokratska i autaritarna država, Naprijed, Zagreb, 1974 

47.) Nikodinoski, B., Odbranbena regionalizacija na Republika 

Makedonija, Prosvetno delo, Shkup, 1996 

48.) Ortakovski, V., Me|unarodnata polo`ba na malcinstvata, Misla, 

Shkup, 1996 

49.) Papers, Chaillot, Wen: A regional partner of the united Nations, Institute for 

security studies, Paris, 1994 

50.) Perelman, H., Pravo, moral i filozofija, Beograd, 1993 

51.) Peroviq, Latinka, Intervju, Puls, Shkup, 14.01,1994 

52.) NATO Enlargement and Central Europe, National defense University, 

Washington, 1996 

53.) Fehmi Agani, Shoqëria civile, Toleranca dhe mirëkuptimi, Tema, 

Prishtinë, 1997 

224


54.) Pugh, M. C. (1992) Europien Security - Tovards 2000, Manchester University 

Press 

55.) Ruìn, Nano, Evro idejata od utopija do realnost, Studentski zbor, 

Shkup, 1996 

56.) Slavevski, Trajko, Makedonskata ekonomija vo tranzicija, Institut 

otvoreno op{testvo, Shkup, 1995 

57.) Smiljko, Sokol, Načelo diobe ili organizacija vlasti, Zagreb, 1992 

58.) Smit, D., (1993) Betwen Urgencies and Impossibilities: Nev Security 

Architecture for Europe, Security Dialogue 

59.) Spaseski, J. - Smiloski, P., Bezbednost i za{tita, Ohër, 1996 

60.) Sholiq, M., Kako nastaje nau~no delo, Svetlost, Sarajevë, 1990 

61.) Supek, Rudi, Ispitivawe javnog mnewa 

62.) Tasi}, P., Kako je ubijena druga Jugoslavija, Kate, Shkup , 1993 

63.) Tadakuze, Fukase - Shkariq, Svetomir, Mirot i ustavite, Balkanski centar za 

mir, Shkup, 1997 

64.) Tandler, G., Mendimi politik, Tiranë, 1993 

65.) Ta{eva, Marija, Nacii, nacionalnost, nacionalizmi, Dijalog broj 

1, Shkup 1992 

66.) Vladimir Vujçiq, Kultura politike, Alinea, Zagreb 1993 

67.) Thonnberry, Patrick, Minorities Rights, Human Rights and International 

Law, Etnic and Racial Studies, 1980 

68.) Francesko, V., Moderna politička misao, Školska knjiga, Zagreb, 1982 

69.) Fridrih, S. J.: and this Gouverment, MC Graw- Hill, New York 

70.) Halberstan, J., The paradox of tolerance, The Philosophical Forum, vol. 14, 

1982/83 

71.) [e{i}, B., Osnovi metodologije dru{tvenih nauka, Nau~na 

kniga, Beograd,1988 

72.) [kari}, S., Ustavno pravo, Shkup , 1991 

73.) Balkanski centar za mir, Tolerancija i ~uvstvo za pripadnost, 

Shkup, 1995 

74.) Die Presse, Wien, 28.01.1998 

75.) Domestic Dunamics of Change from Sonfrontation to Acommodation 

Polices, 1973 

76.) Internacional Conference on Peacebuilding (1986), Irland 

77.) Nova Makedonija, Shkup, 7. 05.1992 

78.) OSBE, Dokumentet themelore, Shkup, 1991 

79.) OKB, Dokumentet themelore, Shkup, 1995 

80.) Sociolo{ki terminolo{ki re~nik, MANU i Filozofski fakultet, 

Shkup, 1996 

81.) Suvremeni sustavi civilne odbrane, Zbornik Fakulteta za drustvene vede, 

Ljubljanë, 1992 

82.) UNDP: Human Development Report, 1995 

83.) Central Europien Issues, NATO and Europien security, Bucharest, 1996 

84.) North Atlantic Assambly, Defence and security committee, SFOR, A 

Transatlantic Coalition for peace, Brissels, 1997 

225


85.) North Atlantic Assambly, Civilian Afairs Committee, 1997, Reports, 

Brussels 

86.) North Atlantic Assambly, Report, “The transatlantik agenda and the 

New NATO “ 

87.) Nazmi Maliqi, Mbrotja dhe siguria kolektive, Punim seminarik, Fakultetit 

filozofik, Insituti i mbrojtjes,Shkup,1995 

88.) Acevski, I., Op{testvoto i ~ovekot vo tranzicija, Ekspres, Shkup, 

1995 

89.) Juan Lindc dhe Alfred Stepan, në librin Probleme të demokracisë, 

tranzicionit dhe konsolidimit. 

90.) Puls, Rruga e gjatë për në shoqërinë multikulturore. 16 dhjetor, 1994 

91.) Puls, Intervju, Ivan Toshevski, Shkup, 12 nwntor, 1993 

92.) Puls, Intervju, Latinka Peroviq, 14 janar, 1994, Shkup 

93.) Mihajl Kunçik-Astrid Cupfel, Hyrje në shkencën e publicistikës dhe 

komunikimit, Shkup,1998 

94.) Nazmi Maliqi, Ndikimi i problemeve etnike dhe mbrojtja, Punim seminarik, 

Studime posdiplomike, Fakulteti filozofik- Instituti i mbrojtjes, Shkup, 1996 

95.) Raport nga këshillimi i ekspertëve të OSBE-së në lidhje me çështjet e 

pakicave kombëtare, Zhenev, 1991 

96.) Thombery Patrick, Minorites Rights. Human Rights and Internacional law, 

Etnic and Racial studies, 1980 

97.) Doracak i shkurtw i Konventës evropjane për të drejtat e njeriut. Këshilli i 

Evropës 

98.) Central European Issues, The transformation of the defense establishment, 

means democratic control, civil-militari, relation, defense reform, 

Buchurest,1997 

99.) North Atlatic Assembly, Economic Committee.Translantic Defence traide an 

SHANGING Markets, 1997 Report Brussels 

100.) Segmentet kohore të mbrojtjes civile, Univerziteti i hapur. 

Buletin i fakultetit të shkencave shoqërore, Lubjanë 1992. 

101.) Kis Ziltra Bashkëpunimi ekonomik. Komiteti Ekonomik, NATO 

- Paralmentarët, Barcelona, 1998 

102.) Redi Zhrtin, Mbrojtja e pakicave kombëtare në Evropën Qendrore 

dhe Lindore, Politika ndërkombëtare, Beograd, nr.1045, 1996 

103.) Smit,D. (1993) Bitwen Urgencies and Imposs ibilities. New 

Security Architecture for Europe. Security dialogue. 

104.) Marko Konovole, Sigurimi në demokraci, Ros-Ros Seminar, 

Siguria në Evropën Juglindore, Ohër ,1998 

105.) Konferenca e përhershme e organeve vendore dhe rajonale të 

pushtetit në Evrop, Evropa, 1992, 2000. 

106.) Gullikstad. E (1994) Colective Security Post- Cold War Europe, 

Hupi Report 

226


107.) Chaliot Papers, WEN. A regional partner of the united nations 

Institut for Security Studies, Paris, 1994 

108.) Violeta Petrovska, Beshka, Konfliktet, Fakulteti Filozofik, Shkup,1995 

109.) Lidija Georgieva, Mekanizmat për mbajtjen e paqes dhe sigurisë, 

Univerziteti “Shën Kirili dhe Metodij”, Fakulteti filozofik, 

Shkup, 1997 

110.) Pande Lazarevski, Politika i strategija, List, Shkup, 1995 

111.) Mirjana Naçevska, Shteti Juridik, List, Shkup, 1995 

112.) NATO Enlargement And Central Europe, Vashington, 1996 

113.) Gani Bobi, Pardoksi kulturor, Dugagjini, Pejë, 1997 

114.) Shoqata shqiptare e Atlantikut, Të kontribuojmë për një paqe të 

qëndrueshme në Balkan, Tiranë, 1997 

227

M-r Nazmi MALIQI TOLERANCA POLITIKE NÃ FUNKSION TÃ PAQES

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

M-r Nazmi MALIQI TOLERANCA POLITIKE NÃ FUNKSION TÃ PAQES