Ársskýrsla Skógræktar ríkisins - Skógrækt ríkisins

2006
Trjákynbótaverkefnið Betri tré
Halldór Sverrisson
Rannsóknastöð Skógræktar ríkisins á Mógilsá
Tvö áföll standa upp úr þegar saga ræktunar innfluttra trjáa
er skoðuð, þ.e. aprílhretið mikla vorið 1963 og furulúsarplágan,
sem gerði nánast út af við skógarfuruna. Af vorhretinu
drógu skógræktarmenn þann lærdóm að kvæmi og klónar
sem koma frá svæðum með kaldan og stöðugan vetur henta
illa á sunnan- og vestanverðu landinu og víðar við sjávarsíðuna.
Gripið var til þess ráðs að safna efniviði af alaskaösp
og sitkagreni frá suðlægari svæðum í Alaska en áður og lögð
áhersla á að planta þeim trjám á þeim svæðum sem verst
urðu úti vorið 1963. Frægarður með völdum grenitrjám var
síðar stofnaður á Taraldsöy í Noregi. Lúsarplágan varð hins
vegar til þess að ræktun skógarfuru var algerlega gefin upp á
bátinn.
Þó að þessi áföll beri hæst þegar saga innfluttra trjáa er
skoðuð, fer því þó fjarri að þetta sé það eina sem hrjáð hefur
nýbúana. Segja má að á nokkurra ára fresti komi fram kal,
og aðrar veðurskemmdir einhvers staðar á landinu. Köld
sumur koma af og til og draga úr vaxtargetu og viðnámsþrótti
trjánna. Nýir skaðvaldar, misalvarlegir, hafa einnig plagað
skógana okkar. Grenilúsin (sitkalúsin) sem talin er hafa borist
hingað 1959 og asparryðið, sem fyrst fannst 1999, eru líklega
verstu plágurnar.
efniviður á að vera sjúkdómsþolinn, vaxa vel og áfallalaust og
hafa gott byggingarform. Í fyrsta áfanga verður lögð höfuðáhersla
á kynbætur og úrval í ösp og sitkagreni. Báðar þessar
tegundir gegna miklu og vaxandi hlutverki í íslenskri skógrækt,
en á báðum eru vankantar sem þörf er á að sníða af.
Verkefnisáætlun
Asparkynbæturnar skiptist í fjóra þætti. Í fyrsta lagi úttekt
á klónatilraunum sem stofnað var til á árunum 1992-1995.
Í öðru lagi rannsóknir á þeim kynbótaefniviði sem þegar er
búið að framleiða með víxlunum. Í þriðja lagi eru gerðar tegundavíxlanir.
Síðast en ekki síst þarf að miðla bættum efniviði
til notenda.
Sproti af úrvalstré af sitkagreni sem græddur
hefur verið á stofn annars trés.
Fyrsta skipulega tilraun með stýrða víxlun á asparklónum
var gerð árið 1995. Afkvæmunum var plantað í tilraunir í
Þrándarholti og í Mýrdal. Árið 1999 fannst hér í fyrsta sinn
ryðsjúkdómur á alaskaösp. Útlit var fyrir að þessi sjúkdómur
gæti torveldað mjög ræktun aspar hér á landi. Klónatilraunir
voru smitaðar til þess að finna út hvort einhverjir klónar hefðu
mótstöðu gegn ryðinu. Árið 2002 voru valdir þrír klónar með
sæmilegt ryðþol og þeim víxlað við ýmsa klóna með góða
ræktunareiginleika. Afkvæmunum var plantað í tilraunir víða
um land. Fleiri víxlanir voru svo gerðar árin 2004 og 2006
með öðrum klónum að hluta.
Þótt ekki sé komin löng reynsla á kynbætur alaskaaspar, þykir
byrjunin lofa góðu. Ákveðið var að setja á fót nýtt verkefni
til þess að halda utan um trjákynbæturnar. Um er að ræða
samstarfsverkefni Skógræktar ríkisins og Landshlutabundinna
skógræktarverkefna. Verkefni þetta nefnist fullu nafni „Búum
til betri tré“ en í styttri útgáfu „Betri tré“. Markmið þess er
að tryggja íslenskri trjárækt bættan efnivið til frambúðar. Sá
10
Ársskýrsla 2006 Skógrækt ríkisins · Trjákynbótaverkefnið Betri tré