kamenolom PUHOVIK, Rakovica, opÄina IlidÅ¾a - Federalno ...

2008 

Plan aktivnosti sa mjerama i rokovima za postupno smanjenje 

emisija, odnosno zagađenja i za usaglašavanje sa najboljom 

raspoloživom tehnikom 

Kamenolom krečnjaka „Puhovik“ - Rakovica 

P

Plan aktivnosti sa mjerama i rokovima za postupno smanjenje emisija, odnosno zagađenja i za usaglašavanje sa najboljom 

raspoloživom tehnikom – Kamenolom Puhovik, Rakovica 

Klijent 

“GP“ PUT d.d. Sarajevo 

Ul. Branilaca Sarajeva 25 

Sarajevo 

Bosna i Hercegovina 

Konsultant 

Bosna-S Co. 

Nova 26, 71000 Sarajevo 

Bosna i Hercegovina 

Telefon: +387 33 278 040 / 205 756 

Fax: +387 33 200 074 

E-mail: info@bosna-s.ba 

Web: www.bosna-s.ba 

Sastav tima: 

mr Maja Čolović-Daul, dipl. inž. fiz. 

Verner Huseljić, dipl. inž. tehn. 

mr Fethi Silajdžić, dipl. inž. maš. 

Goran Krstović, dipl. inž. maš. 

Aldin Međedović, dipl. ecc. 

Pregledao: 

Adnan Ibišević 

ime potpis datum 

Odobrio: 

Fethi Silajdžić 

ime potpis datum 

Bosna-S Co. 2



SADRŽAJ 

1. GENERALNI PODACI – SAŽETI PREGLED ...................................................................... 6 

2. LOKACIJA ........................................................................................................................... 7 

2.1 Geomorfološke karakteristike ........................................................................................................ 7 

2.2 Hidrografija ...................................................................................................................................................... 8 

2.3 Geološka građa i tektonika ............................................................................................................................. 8 

2.3.1 Geološka građa .............................................................................................................................................. 8 

2.3.2 Tektonika ...................................................................................................................................................... 11 

2.4 Hidrogeološke karakteristike terena ............................................................................................................ 12 

2.4.1 Hidrogeološka kategorizacija, rejonizacija i funkcije stijena .......................................................................... 12 

2.4.2 Izvori ............................................................................................................................................................. 13 

2.5 Osnovne karakteristike ležišta ..................................................................................................... 15 

3. OPIS PROCESA PROIZVODNJE ..................................................................................... 16 

3.1 Opšti procesi .................................................................................................................. 16 

3.2 Tehnički opis .................................................................................................................. 17 

4. STUDIJA O NULTOM STANJU ZAGAĐENOSTI ............................................................. 19 

4.1 Emisije iz pogona .......................................................................................................................... 19 

4.1.1 Emisije u zrak ............................................................................................................................................... 19 

4.1.2 Tečni ispusti .................................................................................................................................................. 19 

4.1.3 Ostale emisije/otpadni tokovi ........................................................................................................................ 20 

4.2 Mjerenja emisija polutanata (stara, nova) ................................................................................... 20 

4.2.1 Emisije prašine u zrak................................................................................................................................... 20 

4.2.2 Buka ............................................................................................................................................................. 22 

4.2.3 Vode ............................................................................................................................................................. 23 

4.3 Negativni uticaji na okoliš ............................................................................................................ 24 

5. LISTA SIROVINA I POMOĆNIH MATERIJALA ................................................................ 25 

6. VODOSNABDIJEVANJE I UTROŠAK ENERGIJE ........................................................... 25 

7.MJERE ZA ODRŽAVANJE I ČIŠĆENJE OPREME ........................................................... 25 

8. OPIS POSTOJEĆEG MONITORINGA .............................................................................. 26 

9. OPIS POSTOJEĆIH MJERA ZA SMANJENJE NEGATIVNOG UTICAJA PO OKOLIŠ, 

USPOREDBA SA BAT ..................................................................................................... 26 

10. ANALIZA PODATAKA O POTROŠNJI SIROVINA I EMISIJAMA (BAT) ....................... 26 

11. SPISAK AKTIVNOSTI I MJERA ZA SMANJENJE EMISIJA IZ POGONA .................... 26 

12.PRIJEDLOG MONITORING PLANA U SKLADU SA PROPISIMA ................................. 27 

13.MJERE PLANIRANE ZA MONITORING PROIZVODNJE, NASTANKA OTPADA I 

EMISIJA ............................................................................................................................ 28 

14.PLAN ZA SPRJEČAVANJE NESREĆA VEĆIH RAZMJERA ........................................ 28 

15. NAČIN IZVJEŠTAVANJA O REZULTATIMA ................................................................ 28 

16. FINANSIJSKA PROCJENA ZA IZVRŠENJE PLANA NA GODIŠNJEM NIVOU ........... 29 

Bosna-S Co. 4



17. PRILOZI ........................................................................................................................... 31 

18.REFERENCE .................................................................................................................... 32 

Bosna-S Co. 5



1. GENERALNI PODACI – SAŽETI PREGLED 

Naziv i adresa pogona: 

Kamenolom „Puhovik“ Rakovica, Sarajevo 

Lokacija pogona: 

Eksploatacioni prostor na ležištu Batalovog brda 

Mikrolokacija je prikazana u priloženom katastarskom izvatku. 

Osnovna djelatnost: 

Eksploatacija krečnjačkog kamena i trgovina na veliko građevinskim 

materijalom 

Vrsta proizvoda: 

Lomljeni kamen promjera 0 do 300 mm 

Ukupni maksimalni kapacitet 

proizvodnje: 30.000 m 3 

Godišnji kapacitet 

proizvodnje: 

20.000 m 3 lomljenog kamena 

Broj zaposlenika: - 

Datum početka i prestanka 

rada: 

avgust 1997. – oktobar 1999. godine ja bih radije naveo standardno 

datum početka rada + u fusnoti datum „privremenog prestanka rada“, u 

protivnom je zbunjujuće 

Bosna-S Co. 6



2. LOKACIJA 

Teren u kojem je situirano ležište „Puhovik“ nalazi se na sjeveroistočnim padinama 

Batalovog brda, cca. 2 km jugozapadno od Rakovice (Slika 1.). Pristup terenu omogućen je 

sa regionalnog puta Sarajevo-Kiseljak, sa kojim su ležišta povezana asfaltnim i dijelom 

makadamskim putem dužine oko 1,5 km. Veća naseljena mjesta u proučavanom terenu su 

rakovačka sela Rudnik i Košelji. Posljednjih godina izgrađeno je 15-tak vikend kuća u 

neposrednoj blizini kamenoloma cca. 200 m. 

Slika 1. Geografski položaj kamenoloma “Puhovik”: Geografski položaj terena je veoma povoljan. Od 

posebne važnosti je blizina Sarajeva, regionalnog puta Sarajevo-Kiseljak, magistralnog puta Sarajevo- 

Mostar i željezničke pruge Sarajevo-Ploče. 

Geografski položaj terena je veoma povoljan. Od posebne važnosti je blizina Sarajeva, 

regionalnog puta Sarajevo-Kiseljak, magistralnog puta Sarajevo-Mostar i željezničke pruge 

Sarajevo-Ploče. 

Mikrolokacija ležišta je dolina potoka Puhovik u Rakovici, i to lijeve obala potoka, odnosno 

padina Batalovog brda koja pada prema potoku. Ležište ima pravac pružanja jugozapadsjeveroistok 

na dušini od 750 m, a širina mu je 500 m u pravcu sjeverozapad-jugoistok i 

iznosi u prosjeku 500m. 

Proučavani teren karakterizira umjereno kontinentalna klima. Prosječna višegodišnja 

temperatura zraka, u periodu 1961.-1990. godina, prema podacima najbliže meteorološke 

stanice Butmir, iznosi 9,1 o C. Prosječne padavine u istom periodu iznose 942 l/m 2 . 

2.1 Geomorfološke karakteristike 

U geomorfološkom pogledu teren karakterizira brdsko-planinski reljef sa nadmorskim 

visinama 550 – 950 m. Naizraženiji geomorfološki oblici su brda Plješevac (k. 937 m), 

Batalovo brdo (k. 934 m) i Liševac (k. 845 m) čiji se vrhovi i obronci, izgrađeni pretežno od 

karbonata trijasa, pružaju pravcem sjeverozapad-jugoistok. 

Bosna-S Co. 7



Dolina Rakovice pruža se duž istoimenog potoka, pravcem sjeverozapad-jugoistok, na 

nadmorskoj visini cca. 515 m na Mostarskom raskršću do 550 m u Rakovici. Dno doline 

ispunjeno je aluvijalnim sedimentima u kojima se pojavljuju najstarije riječne terase sve do 

Mostarskog raskršća, prije ušća Rakovice u Zujevinu. Dolinske strane u pravcu jugozapada, 

do nadmorskih visina cca. 650 m, karakteriziraju uglavnom blago zaobljeni brežuljci 

izgrađena od naslaga fliša gornje krede. U pravcu sjevera i sjeveroistoka iznad doline se 

uzdižu zaobljena brda Šamin gaj (k.570 m), Talov gaj (k.587 m) i druga uzvišenja izgrađena, 

u najvećoj mjeri, od miocenskih klastita i lokalno naslaga fliša gornje krede. 

2.2 Hidrografija 

Najveći vodotok u proučavanom terenu je potok Rakovica. Pružanje potoka je sjeverozapadjugoistok 

i približno paralelno pružanju „busovačke razlomne zone”. Slivno područje potoka 

je nekoliko desetina km2 a korito je, najvećim dijelom, usječeno u nepropusne stijene fliša 

gornje krede i gornjeg miocena. Iz ovih razloga je prisutan povećan površinski oticaj voda u 

slivu Rakovice tako da povremeno, poslije intenzivnih padavina, potok ima bujični karakter, 

te često plavi teren u dolini. Potok Rakovica se u Blažuju ulijeva u rijeku Zujevinu. 

Izradom potrebne etaže kamenoloma otkriven je izvor male izdašnosti , čiji je kapacitet 0,2- 

0,3 l/s, pa se može konstatovati da je ležište suho i bez vode. Ova konstatacija je potvrđena i 

prilikom istražnih bušenja gdje je korištena velika količina vode i to 1,5 -2,0 m 3 po 1 m 

bušenja. Jugoistočno od eksploatacionog polja, neposredno duž druge strane lokalnog puta, 

u toku perioda obilnih padavina ili proljetnog topljenja snijega se povremeno formira potok 

Puhovik, čiji protok varira od 1 do desetak litara u sekundi. 

2.3 Geološka građa i tektonika 

2.3.1 Geološka građa 

Proučavani teren izgrađuju naslage donjeg trijasa, srednjeg trijasa-anizika, srednjeg trijasa - 

ladinika, gornje krede, gornjeg miocena i kvartara (Slika 2.). 

Bosna-S Co. 8



Slika 2. Hidrogeološka katra šireg područja ležišta Puhovik (t 1 – kvartar, 1 M 3 – gornji miocen, K 2 – 

gornja kreda, T 2 2 – srednji trijas, T 2 1 – srednji trijas, T 1 – donji trijas) 

Donji trijas (T 1 ) 

Naslage donjeg trijasa su utvrđene jugozapadno od Rakovice, gdje se od Tulice, preko 

Drozgometve pružaju dalje do Hadžića. U ovim terenima donji trijas nije raščlanjen. U nižim 

horizontima su pješčari, glinci i laporci, koje naviše smjenjuju pjeskoviti krečnjaci, laporci i, 

rijetko, dolomiti. Pješčari su slojeviti, crvenkaste i sivozelene boje. Glinci su tanko uslojeni 

najčešće crvenkaste i sivozelene boje. Laporci su sive boje i podređeno zastupljeni u ovoj 

jedinici. Krečnjaci su pjeskoviti i laporoviti a pojavljuju se u gornjem dijelu stuba. Sive su boje 

i dobro uslojeni. 

Donjotrijaske naslage leže konkordantno na naslagama permotrijasa (P,T). Naviše 

kontinualno prelaze u krečnjačko-dolomitske naslage srednjeg trijasa-anizika. Debljina 

donjeg trijasa u punom razvoju se cijeni na oko 550 m. 

Srednji trijas - anizik ( T 2 1 ) 

Srednji trijas-anizik je razvijen u faciji dolomita, dolomitičnih krečnjaka i krečnjaka otkrivenih 

između Rakovice na sjeverozapadu do Binježeva na jugoistoku. 

Dolomiti imaju dominantno učešće u razvoju anizika ovih terena. Oni su masivni, kompaktni; 

žutosmeđe, bijele, sivobijele i mjestimično sive boje. U pripovršinskom dijelu terena, do 

dubine cca. 4 m, obično su grusificirani i pretvoreni u dolomitski pijesak. Prosječan hemijski 

sastav dolomita proučavanog terena ima slijedeće vrijednosti: MgCO 3 37-43 % , CaCO 3 56- 

60 %, CaO 31-33 %, MgO 17- 20 %, SiO 2 0,14 %. Dolomitični krečnjaci Batalovog brda imaju 

slijedeći prosječni sadržaj bitnih komponenti: MgCO 3 33-38 %, CaCO 3 60-62 %, CaO 33 %, 

Bosna-S Co. 9



MgO 16 % i Fe 2 O 3 0,38 %. U ovom dijelu masiva otvoreno je nekoliko kamenoloma dolomita, 

dolomitičnih krečnjaka i krečnjačkih dolomita, koji se koriste kao građevinsko-tehnički kamen. 

Krečnjaci anizika imaju veće rasprostranjenje u rejonu Lupoglava, Liševca i Miševića. Ovdje 

su bijele, mjestimično sive boje, masivni i bankoviti, te veoma ispucali i karstificirani. 

Karstifikacija se manifestira većim brojem vrtača, škrapa, te mjestimično ponora. 

Slika 3. Krečnjaci, dolomitični krečnjaci i dolomiti anizika u kamenolomu „Puhovik“ 

Dolomitsko-krečnjačke naslage su u ovim terenima kontinualno taložene preko donjotrijaskih 

klastita. U sinklinalnim strukturama, na lokalitetima Batalovo brdo i Liševac, vide se tvorevine 

ladinika, koje bez tragova diskordancije leže na dolomitima i dolomitičnim krečnjacima 

anizika (Slika 3.). Na desnoj strani potoka Rakovica, od Buhotine do Mostarskog raskršća, 

preko dolomitsko-krečnjačkih naslaga anizika, diskordantno su taložene gornjokredne flišne 

naslage. U dolini Rakovice, bušotinom ŠG-1 u Šaminom gaju, karbonati anizika su 

konstatovani u podini fliša gornje krede. Debljina karbonata anizika je 200 – 300 m. 

Srednji trijas-ladinik (T 2 2 ) 

Srednji trijas-ladinik je sačuvan od erozije samo na manjim površinama, u rejonu brda 

Liševac (k.845) i Batalovo brdo (k.934). Predstavljen je glincima, rožnacima i silifikovanim 

krečnjacima. Glinci su crne boje, listasti i tanko slojeviti. Rožnaci su crne boje i staklastog 

sjaja. Pojavljuju se u vidu tankih proslojaka i mugli u krečnjačkim dolomitima i krečnjacima. 

Osnovna masa im je izgrađena od mikro i kriptokristalastog kvarca, prožeta karbonatnom 

materijom u vidu pojedinačnih i nepravilnih kristala kalcita i dolomita. Taložene su preko 

karbonata srednjeg trijasa-anizika. Debljina ladinika u ovim terenima, prema Tumaču OGK 

list Sarajevo M 1:100 000, iznosi 100-300 m. 

Gornja kreda ( K 2 ) 

Naslage gornje krede imaju veće rasprostranjenje u dolini Rakovice i njenom, naročito 

jugozapadnom, obodu. Ovdje imaju karakteristike fliša u čijem sastavu su laporci, glinci, 

kalkareniti, laporoviti pješčari i brečasti krečnjaci. Fliš gornje krede, u ovim terenima, 

diskordantno leži na karbonatima srednjeg trijasa. Sjeveroistočno od potoka Rakovica preko 

njega, također diskordantno, leže jezerski sedimenti gornjeg miocena. Debljina fliša gornje 

Bosna-S Co. 10



krede, prema Tumaču OGK list Sarajevo, je oko 400 m. U dolini Rakovice je znatno manja, 

gdje je istražnim bušenjem u Šaminom gaju utvrđena debljina naslaga gornje krede oko 150 

m. 

Gornji miocen (M 3 1 ) 

Sedimenti gornjeg miocena izgrađuju terene sjeverno i sjeveroistočno od potoka Rakovica. 

Predstavljeni su slojevima „koševske serije“ u čijem sastavu su glinoviti lapori, glinci, laporci i 

slabovezani pješčari. Ukupna debljina ove serije je oko 500 m. 

Kvartar (Q) 

Kvartarne naslage su predstavljene aluvijalnim i deluvijalnim sedimentima. Aluvijalni 

sedimenti, debljine 3 - 16 m, utvrđeni su u dolini Rakovice. U njihovom sastavu su glina, 

drobina, šljunak i pijesak. Deluvijalne glinovito-drobinaste naslage, debljine 2 - 4 m, utvrđene 

su u pokrivaču trijaskih naslaga na Batalovom brdu i njegovim padinama. 

2.3.2 Tektonika 

Proučavani teren, prema OGK list Sarajevo, ulazi u sastav dvije tektonske jedinice, i to: 

• tektonske jedinice Hadžići koja se naslanja na srednjebosansko škriljavo gorje , i 

• tektonske jedinice Sarajevsko-zenički basen. 

Terene između rijeka Lepenice i Zujevine izdvaja u tektonski blok Hadžići-Rakovica. 

Geološka građa ovog bloka je vrlo složena. U njegovoj građi su prisutni svi katovi donjeg i 

srednjeg trijasa, zatim gornjokredni fliš i raznovrsni sedimenti kvartara. Ovaj blok odlikuje 

složena struktura; prisutna su nabiranja, rasjedi različitih pravaca i indeksa kretanja, 

kraljuštanja i erozione diskordancije. 

Slika 4. Poprečni rasjed Batalovo brdo - Košelji 

Najveća tektonska struktura u terenu je busovačka razlomna zona koja se pravcem 

jugoistok-sjeverozapad pruža od Ilidže do Busovače. Ovaj razlom doseže u dublje dijelove 

Bosna-S Co. 11



litosfere na što ukazuju brojne pojave mineralnih, termalnih i termomineralnih voda, te suhog 

CO 2 gasa na pravcu Ilidža – Kiseljak – Busovača. 

Od posebnog značaja za pojavu izvora u dolini Rakovice je pokriveni poprečni rasjed, koji 

se pruža jugoistočno od Batalovog brda do Košelja, gdje se ukršta sa busovačkom 

razlomnom zonom (Slika 4.). Poprečni rasjed je registriran i duž potoka Puhovik, u tijesnoj 

dolini zvanoj „Dugi do“, koji se, također, kod Šaminog gaja ukršta sa busovačkom razlomnom 

zonom. 

2.4 Hidrogeološke karakteristike terena 

2.4.1 Hidrogeološka kategorizacija, rejonizacija i funkcije stijena 

Na osnovu litološkog sastava, strukture poroznosti i propusnosti stijena koje učestvuju u 

građi proučavanog terena izdvojene su: 

• slabopropusne stijene međuzrnske poroznosti, 

• dobropropusne stijene kavernozno-pukotinske poroznosti, 

• slabopropusne stijene pukotinske poroznosti, 

• pretežno nepropusni kompleksi, i 

• praktično nepropusne stijene. 

Slabopropusne stijene međuzrnske poroznosti su aluvijalni sedimenti taloženi u dolini 

Rakovice. Imaju funkcije pripovršinskog vodonosnika male izdašnosti i transmisivnosti. U 

njima nisu formirana izvorišta vode za piće, te se u nastavku neće detaljnije razmatrati. 

Dobropropusne stijene kavernozno-pukotinske poroznosti su krečnjaci i dolomitični srednjeg 

trijasa-anizika. Oni su srednje ispucali i karstificirani (Slika 5.). Transmisivnost ovih naslaga, 

prema rezultatima opitnih crpljenja bušotina u Šaminom gaju je dobra. Imaju funkcije 

vodonosnika većeg rasprostranjenja i debljine. U njima su registrirane pojave podzemih voda 

sa slobodnim nivoom i podzemnih voda pod pritiskom. 

Bosna-S Co. 12



Slika 5. Karstifikovani krečnjaci u kamenolomu „Puhovik“ 

Nivo podzemnih voda u vodonosniku uzrokovan je hidrogeološkim karakteristikama stijena u 

njegovoj podini i krovini. U terenima gdje je vodonosnik otkriven na površini terena, nivo 

podzemnih voda je slobodan, dok su u dijelovima terenima u kojima je vodonosnik 

pokrivenim nepropusnim stijenama, podzemne vode pod pritiskom (Slika 6.). Izvorišta pitke 

vode Kešelji i Rukodol u Rakovici formirana su u vodonosniku sa slobodnim nivoom, dok su 

bušotinom ŠG-1 u Šaminom gaju, u ovom vodonosniku, zahvaćene podzemne vode pod 

pritiskom. 

Slika 6. Hidrogeološki profil ležišta podzemnih voda Blažuj - Rakovica 

1- Pretežno nepropusni kompleks (T 1 ); 2 – Propusne stijene kavernozno-pukotinske poroznosti (T 2 1 , 

T 2,3 , T 3 ); 3 – Propusne stijene pukotinske poroznosti (T 2 2 ); 4 - Pretežno nepropusni kompleks (K 2 ) 

Slabopropusne stijene pukotinske poroznosti su tvorevine srednjeg trijasa-ladinika. Iako 

je u njima, mjestimično, jače izražena pukotinska poroznost, transmisivnost ovih naslaga je 

vrlo slaba. U cjelini, ove stijene imaju funkcije relativne hidrogeološke barijere. 

Pretežno nepropusne komplekse predstavljaju klastiti donjeg trijasa, masivni grusificirani 

dolomiti srednjeg trijasa-anizika i fliš gornje krede. Ove stijene imaju funkcije relativnih 

hidrogeoloških barijera. 

Praktično nepropusne stijene su sedimenti gornjeg miocena (M 3 1 ) koji imaju funkcije 

potpune krovinske hidrogeološke barijere. 

2.4.2 Izvori 

Pražnjenje vodonosnika formiranog u karbonatima anizika vrši se na nekoliko izvora u rejonu 

Rakovice koji se, uglavnom, pojavljuju na kontaktu vodonosnika sa nepropusnim stijenama 

fliša gornje krede. Njihova dispozicija je, pored navedenog kontakta, najvjerovatnije 

predisponirana rasjedima poprečnim na „busovačku razlomnu zonu“. 

Najvažniji izvori u proučavanom terenu su „Kešelji“ i Rukodol“, a od bušotina ŠG-1 Šamin 

gaj. 

Izvor "Košelji" se nalazi u istoimenom rakovačkom naselju. Od kamenoloma „Puhovik“ 

udaljen je oko 1200 m zračne linije (Slika 7.). Pojavljuje se u zoni poprečnog rasjeda, na 

kontaktu krečnjaka i dolomitičnih krečnjaka srednjeg trijasa-anizika sa naslagama fliša gornje 

krede. Isticanje se vrši na dva mjesta, tako da ima karakter razbijenog izvorišta. Ukupna 

izdašnost izvora varira u rasponu Q = 6 - 30 l/s. Voda je HCO 3 -Mg-Ca tipa i temperature 9-11 

Bosna-S Co. 13



o C. Izvor nije kaptiran iako predstavlja kvalitetan resurs sa vodosnabdijevanje Rakovice i 

okolnih naselja. 

Slika 7. Izvorište „Košelji“ 

Izvor "Rukodol" se nalazi u blizini rakovičkog naselja Rudnik. Od kamenoloma „Puhovik“ 

udaljen je oko 1,5 km zračne linije. Izbija, također, na kontaktu dolomitičnih krečnjaka anizika 

i fliša gornje krede. Izdašnost izvora je promjenjiva i iznosi Q = 5 - 12 l/s. Voda je HCO 3 -Mg- 

Ca tipa i temperature 9-11 o C. Kaptiran je za potrebe vodosnabdijevanje Rakovice. 

Pored opisanih izvora u proučavanom terenu se pojavljuje i veći broj manjih izvora pitke vode 

koji su, pretežno, kaptirani za potrebe vodosnabdijevanja nekolicine individualnih stambenih 

objekata i manjih naselja. 

Od produktivnih bušotina pitke vode u proučavanom terenu je ŠG-1 u Šaminom gaju (Slika 

8.). Bušotina je dubine 198 m. Pitke vode nabušila je na dubini 143 m u dolomitičnim 

Bosna-S Co. 14



Slika 8. Bušotina ŠG-1 Šamin gaj nakon izvođenja 

krečnjacima srednjeg trijasa-anizika koji su, ovdje, u podini fliša gornje krede. Bušotina je 

nakon izgradnje, imala samoizliv 1-2 l/s. Voda je mineralizacije 449 mg/l i temperature 13,4 

o C. Koristi se za vodosnabdijevanje Centra za liječenje ovisnika u Kešeljima. Od 

kamenoloma „Puhovik“ udaljena je oko 1,5 km. 

2.5 Osnovne karakteristike ležišta 

Geografski položaj 

Kamenolom „Puhovik„ se nalazi na istočnim padinama Batalovog brda, u dolini istoimenog 

potoka zvanoj Dugi do. Udaljen je od Ilidže oko 10 km. Udaljenost od regionalnog puta 

Sarajevo - Kiseljak je cca 1,5 km. Do kamenoloma je izgrađen lokalni makadamski, dijelom 

asfaltiran put. Najbliža naseljena mjesta kamenolomu su Miševići i Šamin gaj udaljeni 1-1,5 

km. 

Investitor i potencijalni korisnik geoloških istraživanja dolomita i dolomitičnog krečnjaka na 

ležištu Puhovik, je GP "PUT" d.d. Sarajevo. Prema evidenciji Federalnog Ministarstva 

Energije Industrije i Rudarstva, za ležište Puhovik izdato je odobrenje za eksploataciju 

mineralne sirovine. 

Geologija ležišta 

U geološkoj građi ležišta, odnosno terena na kome je ograničen istražni prostor kamenoloma 

„Puhovik“, učestvuju karbonati anizika i vulkanogeno-sedimentne tvorevine ladinskog kata 

srednjeg trijasa. Anizik je predstavljen dolomitima i krečnjacima, a u sastavu ladinika su 

glinci, rožnaci i silifikovani krečnjaci. 

Eksploatacija se planira u aniziskim dolomitičnim krečnjacima i dolomitima. Krečnjaci su 

mikrokristalasti, slojeviti do bankoviti, lokalno sa muglama rožnaca. Oni su jedri, ispresjecani 

brojnim pukotinama. Sadržaj krečnjaka u ležištu je 55,5-58,5 %; dolomita 25-30,5 %; rožnaca 

5,5-8 % i kristalastog kvarca 2,5-6 %. 

Geološki profil ovog ležišta nije utvrđen ni raščlanjen. Po svoj prilici ovdje, preko aniziskih 

krečnjaka i dolomita, u sinklinalnoj strukturi ili uslovljeno rasjedanjem, leže sedimenti starijeg 

Bosna-S Co. 15



ladinika (1T22) u čijem sastavu su glinci, rožnaci i silifikovani krečnjaci. To je, međutim, 

krucijalno pitanje za definisanje dimenzija ležišta, te pravaca i obima budućih istraživanja i 

eksploatacionih radova. 

Hidrogeološke karakteristike ležišta 

Ležište krečnjaka Puhovik je tektonski poremećeno, sa izraženim pukotinama u samom 

ležištu, što ukazuje na mogućnost lakog oticanja površinskih voda – atmosferalija. Izradom 

probne etaže uočen je izvor male izdašnosti, čiji je kapacitet 0.2 – 0.3 l/s, pa se može 

konstatovati da je ležište suho i bez vode. Ova konstatacija je potvrđena i prilikom istražnih 

bušenja, gdje je korištena velika količina vode i to 1.5 – 2 m 3 po 1 m bušenja. 

Razvoj rudarstva 

Proizvodnja krečnjaka i krečnjačkih dolomita u kamenolomu „Puhovik“ pokrenuta je 1997. 

godine. Kamenolom je otvoren na koti + 598 m. Od 1999. godine se ne vrši eksploatacija u 

ovom kamenolomu, ali je nastavak u planu. 

Rezerve 

Obradu ležišta dolomita i dolomitičnih krečnjaka u ležištu „Puhovik“ izvršio je E. Ramović 

(1998.). U ograničenom dijelu karbonatnog masiva utvrđene su slijedeće rezerve: 

Kategorije 

Bilansne rezerve (hiljade tona) Potencijalne rezerve (hiljade tona) 

A B C1 A+B+C1 C2 

576 1.516 1.443 3.534 1.500 

Projektovani kapacitet kamenoloma je 150.000 m 3 / god. uz gubitak 10 % rezervi., prema 

tome, bilansne rezerve obezbjeđuju vijek rudnika od 21 godinu. 

3. OPIS PROCESA PROIZVODNJE 

Prema Glavnom rudarskom projekatu 1 , površinksa eksploatacija krečnjaka „Puhovik“ 

predviđenja je sistemom etažnog dobijanja krečnjaka sa diskontinuiranim utovarom i 

gravitacionim transportom odminiranog materijala. 

3.1 Opšti procesi 

U procesu eksploatacije zastupljene su slijedeće tehnološke faze rada: 

1. priprema - otkrivanje ležišta, 

2. bušenje i miniranje, 

3. guranje odminiranog materijala buldožerom, 

4. utovar krečnjaka, 

5. kamionski transport krečnjaka do drobiličnog postrojenja na Površinskom kopu 

„Duboki do“. 

Eksploatacija krečnjaka se izvodi od projektovanje etaže na najvišem nivou, prema najnižoj 

formirajući pri tome pojedine projektovane radne etaže (Slika 9.). 

1 „Glavni rudarski projekat otvaranja i eksploatacije krečnjaka na kamenolomu Puhovik – Rakovica kod 

Sarajeva, Geosonda BiH d.o.o. Tuzla, avgust 2002. 

Bosna-S Co. 16



Slika 9. Šema redoslijeda otkopavanja na ležištu Puhovik 

Eksploatacija se vrši organizovana prema načinu nazvanom „gravitacioni transport“, po kom 

se vrši obaranje sa ekploatacionih etaža (622, 610, 598) na radni utovarni plato osnovne 

etaže, a zatim se krečnjak utovara i transportuje do drobiličnog postrojenja lociranog na 

kamenolomu Duboki Do, udaljenom oko 0.5 km. 

Sa platoa najniže etaže minirani rovni krečnjak, mora se prevoziti postojećim kamionskim 

putem do primarnog drobiličnog postrojenja koje se nalazi na prostoru kamenoloma „Duboki 

Do“ udaljenog cca 1700 m. 

Bušačko – minerski radovi predstavljaju glavni dio tehnološkog procesa eksploatacije 

krečnjaka i sastoje se od dole navedenih procesa koji imaju zajednički cilj, ali različitu 

tehnološku sadržanu: 

1. Bušenje minskih bušotina 

2. Punjenje minskih bušotina eksplozivom 

3. Iniciranje minskih bušotina. 

Prema glavnom rudarskom projektu, utovar miniranog materijala se vrši pomoću utovarivača 

i hidrauličnog bagera. 

3.2 Tehnički opis 

Proces drobljenja i separacije 2 krečnjaka odvija se na lokaciji kamenoloma Duboki Do (van 

pogona kamenoloma Puhovik). U procesu separacije, krečnjak se drobi i prosijava na željene 

frakcije na jednom ili više sita, zavisno od zahtjeva. Separacija je suhi tehnološki proces i 

sastoji se od primarnog, sekundarnog i tercijarnog dijela (Slika 10.). 

2 Termin „separacija“, koji je uobičajen u ovoj djelatnosti, ustvari se odnosi na operacije mehaničkog klasiranja 

Bosna-S Co. 17



Primarni dio separacije obuhvata: prijemni 

bunker, dodavač-dozirni sto, vibracionu 

rešetku za jalovinu, primarnu čeljusnu 

drobilicu, transporter ispod vibracione 

rešetke, transporter ispod primarne 

drobilice. Ovaj proces separacije 

podrazumijeva prihvaćanje rovnog 

krečnjaka, prijemnim bunkerom 

(granulacije +0-500 mm), koji se potom 

dozira na jalovinskoj rešetki kao i 

vibracionoj rešetki (dozirni sto). Uloga 

rešetki je u odvajanju jalovine, a materijal 

koji prolazi kroz rešetku najvećim dijelom 

je jalovina +0-30 granulacije. Odvajanje 

jalovine od čistog krečnjaka obavlja se 

vibraciono preko elektropogona. Čist 

materijal sa rešetke se transportuje u 

primarnu drobilicu koja se koristi za grubo 

drobljenje dolomita. Ulazno zrno u 

drobilicu je -500+50, a veličina izlaznog 

zrna se može podešavati. Tehnološka 

šema prerade predstavljena je Slikom 11. 

Slika 10. Principijelna tehnološka šema 

postojeće tehnologije pripreme krečnjaka 

Slika 11. Postojeća tehnološka šema prerade krečnjaka 

Transporter ispod primarne drobilice prevozi materijal granulacije +0-150 mm ka razdjeljivaču 

tj. ka sekundarnoj drobilici. U drugom stepenu drobljenja materijal se drobi u dvije 

sekundarne drobilice na granulaciju +0-63 mm ili drugu željenu granulaciju. Ove drobilice su 

montirane na armirano betonskom postolju tj. statične su. Drobilice su na elektro pogon 

snage 35 kW, a kapacitet im je 50 m 3 /h. 

Bosna-S Co. 18



Sljedeća etapa procesa je rezonantno sito čiji je zadatak da materijal sa sekundarne 

drobilice razdjeli na manje frakcije (+0-4,+4-8,+8-16,+16-31.5,+31.5-63). Prosijane frakcije se 

potom transportuju u spremišta (boksove). Boksovi su napravljeni od betonske konstrukcije ili 

od drvene oplate sa odgovarajućim stubovima. 

Ukoliko tržište zahtjeva veće količine granulacije +0-4 mm, a postojeće rezonantno sito ne 

može obezbijediti tu količinu, vrši se predrobljavanje viših frakcija u tercijarnoj drobilici na 

granulacije +0-4 mm i +4-8 mm. 

U toku rada kamenoloma na lokaciji ležišta Puhovik, korišten je utovarivač, buldožer i 

kamioni za prevoz materijala na drobljenje i separiranje. Navedena mehanizacija, zbog 

privremenog prekida eksploatacije, trenutno se ne nalazi na lokaciji, ali će neposredno prije 

ponovnog pokretanja proizvodnje biti vraćena. 

4. STUDIJA O NULTOM STANJU ZAGAĐENOSTI 

4.1 Emisije iz pogona 

Obzirom da se eksploatacija krečnjaka na ležištu Puhovik trenutno ne obavlja (od 1999. 

godine), ne postoje nikakvi vidovi emisija. U daljem tekstu su opisane tipične emisije koje se 

javljaju u toku eksploatacije i efektivnog rada kamenoloma i koje treba očekivati nakon 

nastavka rada. 

4.1.1 Emisije u zrak 

Najznačajnije emisije u zrak u fazi rada kamenoloma potiču od emisija prašine. Najveće 

količine čestica u zrak dospijevaju prilikom miniranja. Osim toga, obzirom na snažno 

eksplozivno dejstvo, i sitnije i krupnije čestice se raspršuju šire u zrak. Raznošenje 

praškastih čestica, zavisi od vremenskih uslova, vjetrova i okolnog okruženja kamenoloma. 

Miniranje u kamenolomu ne vrši svakodnevno tako da ovakve emisije nisu stalne. 

Konstantne emisije prašine u zrak potiču iz primarnih procesa obrade kamena (drobljenje, 

rasijavanje, pad sa trakastih transportera, itd.), kao i sekundarnih (skladište kamena). Pored 

ovih emisija, prilikom transporta materijala i njegovog premještanja, takođe može doći do 

emisije prašine. 

U zrak dospijevaju i gasovi nastali potpunim ili nepotpunim sagorijevanjem iz mehanizacije. 

Gasovi kao što su CO 2 , NO x , CO, SO 2 i čađ, a koji su i gasovi staklene bašte, dospijevaju u 

atmosferu i vjetrovima bivaju raznošeni kako iznad područja kamenoloma, tako i šire. 

Izvori navedenih vrsta emisija dešavaju se na cijelom području kamenoloma i u različitim 

vremenskim periodima, tako da je njih nemoguće predvidjeti. Zbog toga se cijeli prostor 

kamenoloma može smatrati mjestom izvora ovih emisija. 

Osim emisija prašine i izduvnih gasova u zrak se emituje i buka koja je uzrokovana 

procesima proizvodnje (rada drobilica, sita i sl.) i transportne mehanizacije, kao i buka koja 

nastaje prilikom procesa miniranja. 

4.1.2 Tečni ispusti 

Na lokaciji kamenoloma Puhovik, ne postoji razvijena javna vodovodna i kanalizaciona 

mreža. Osim toga, ne koriste se nikakve tehnološke vode i nije regulisano odvođenje 

Bosna-S Co. 19



otpadnih voda. Ne postoje nikakvi tečni ispusti iz pogona kamenoloma u povremeni potok 

Puhovik koji protiče blizu kamenoloma. 

Dio puta do kamenoloma je nedavno asfaltiran (0.5 km), a do samog i oko eksploatacionog 

ležišta kamenoloma nije. Obzirom na prethodnu konstataciju postoji mogućnost da zemljište, 

te i podzemne vode budu zagađene prilikom curenja goriva i ulja iz transportne i pogonske 

mehanizacije na samoj lokacije, dok je tokom transporta ta vjerovatnoća, zbog djelimične 

asfaltiranosti prilaznog puta, smanjena. Do curenja obično dolazi u slučaju neispravne 

mehanizacije ili ako se remont mašina vrši na lokaciji pogona, no količine su veoma male i 

ne očekuje se njihov veliki uticaj. 

4.1.3 Ostale emisije/otpadni tokovi 

U procesima prerade kamena i izdvajanja jalovine, nije se koristila voda. 

Čvrsti otpadni materijal iz eksploatacije krečnjaka predstavljaju jalovina i zemljani materijal 

kojeg ima u sloju od 0.5 do 1 m. Otkopana jalovina se odlagala u krugu kamenoloma i to 

zavisno od potrebe radova na kamenolomu. Sama po sebi jalovina ne predstavlja veliko 

opterećenje za okoliš, jer nije opasna, a i ravnomjerno se nanosi popunjavajući rupe i 

pukotine. U slučaju njenog neplanskog odlaganja, obzirom na njene količine i jalovina može 

biti potencijalna prijetnja okolišu. U vremenskom periodu u kom je kamenolom radio 

odloženo je cca 3000 m 3 . 

Opterećenje za okoliš predstavlja komunalni otpad za koji ne postoje kontejneri za odlaganje 

niti je njegovo sakupljanje ugovorom regulirano sa nekom od komunalnih firmi. Obzirom da 

ovaj otpad nastaje u manjim količinama isti količinski ne predstavlja veliku prijetnju po okoliš, 

ali ako isti otpad biva odložen direktno na zemlju ili zakopan bez ikakvog tretmana on je 

potencijalno opasan. 

4.2 Mjerenja emisija polutanata (stara, nova) 

Obzirom da se eksploatacija krečnjaka na kamenolomu Puhovik ne vrši već izvjesno vrijeme, 

mjerenja buke, lebdeće prašine i sedimentne prašine nisu obavljena. Trenutno u okolini ovog 

kamenoloma nema nikakvih emisija, tako da mjerenja ne bi predstavljala pravu sliku stanja 

na kamenolomu u trenutku njegovog rada, te se ne bi mogle definisati mjere kojima bi se 

postojeće emisije smanjile. Emisije buke i prašine su različite za svaki kamenolom i tipične 

vrijednosti ovih emisija se ne mogu odrediti. U svakom slučaju, prilikom rada kamenoloma 

bilo kojih kapaciteta treba voditi računa o graničnim vrijednostima emisija spomenutih 

polutanata. 

4.2.1 Emisije prašine u zrak 

U cilju mjerenja imisija lebdeće i sedimentne prašine obično se vrši mjerenje lebdeće prašine 

(LČ-10 i ULČ) i taložnog praha. 

Imisije lebdećih čestica LČ 10 i ULČ, te ukupne lebdeće i respirabilne prašine obično se 

određuju gravimetrijskom metodom, mjerenjem mase lebdeće prašine u zapremini 

ispitivanog zraka koristeći kapter za prašinu. Mjerenje podrazumjeva određivanje LČ–10, 

lebdećih čestica prečnika ispod 10 mikrometara, koje predstavljaju respirabilnu prašinu, 

prečnika zrna od 0,25 do 10 μm, a koje imaju sposobnost prodiranja u plućne alveole, i ULČ, 

odnosno mjerenje ukupne lebdeće prašine, veličine zrna od 0,25 do ~ 40 μm. 

Bosna-S Co. 20



Gravimetrijski metod rada se zasniva na taloženju čestica na različitim dijelovima 

instrumenta, u zavisnosti od veličine čestica. Prašina prečnika zrna iznad 10 μm je naročito 

invazivna, jer se taloži u gornjim respiratornim organima čovjeka (nos i grlo). Zbrajanjem 

mase prašine LČ-10 sa prašinom iz instrumenta dobiva se vrijednost ukupne lebdeće 

prašine odnosno ULČ. 

Imisije sedimentne prašine (taložnog praha) utvrđuju se mjerenjem mase prašine koja se 

nataloži u sedimentatorima u toku određenog vremenskog perioda. Vrijednost imisije se 

izražavaju u miligramima prašine na jedan metar kvadratni u toku jednog dana. 

Sedimentatori se postavljaju na visinu od 1,5 – 2,5 m od površine zemlje, vodeći računa da u 

blizini gdje se postavlja nema prirodnih niti vještačkih prepreka koje bi onemogućile taloženje 

sedimenta i time onemogućile tačnost mjerenja. 

Podaci dobiveni mjerenjem porede se sa dozvoljenim graničnim vrijednostima kvaliteta 

zraka. Utvrđivanje kvaliteta zraka vrši se na bazi Pravilnika o graničnim vrijednostima 

kvaliteta vazduha (Službene novine Federacije BiH broj 12/2005). Ovaj pravilnik propisuje 

granične vrijednosti kvaliteta zraka (GV) i ciljane vrijednosti kvaliteta zraka (CV). 

Pravilnikoom su regulisane i LČ-10, ULČ i ukupna sedimentna prašina. 

Granične vrijednosti kvaliteta zraka – GV u cilju zaštite ljudi za lebdeću prašinu LČ-10 i ULČ i 

taložni prah (sedimentnu prašinu) su date slijedećom tabelom (Članak 9. i 11. Pravilnika): 

Zagađujući Period 

Prosječna godišnja Visoka vrijednost 

Materija 

uzorkovanja vrijednost (µg/m 3 ) (µg/m 3 ) 

Lebdeće čestice 

LČ – 10 24 sata 50 100 

ULČ 24 sata 150 350 

Taložni prah – ukupno (sedimentna prašina) 

Zagađujuća Period 


Materija 

uzorkovanja vrijednost (mg/m 2 dan) (mg/m 2 dan) 

Taložni prah – uk. Jedan mjesec 200 350 

Ciljane granične vrijednosti kvaliteta zraka – CV za lebdeću prašinu LČ-10 i ULČ su date u 

slijedećoj tabeli (Članak 13. i 14. Pravilnika) : 



Materija 

uzorkovanja vrijednost (µg/m 3 ) (µg/m 3 ) 

Lebdeće čestice 

LČ – 10 24 sata 40 60 

ULČ 24 sata 75 120 

Taložni prah – ukupno (sedimentna prašina) 



Materija 

uzorkovanja vrijednost (mg/m 2 dan) (mg/m 2 dan) 

Taložni prah – uk. - Nema norme Nema norme 

Napomena: Za taložni prah nije data norma za CV vrijednost. 

Prilikom rada kamenoloma treba sprovesti mjerenje spomenutih čestica i usporediti ih sa 

navedenim graničnim vrijednostima. Prema rezultatima mjerenja predvidjeti mjere koje će 

dovesti do smanjenja emisija ispod graničnih vrijednosti. 

Bosna-S Co. 21



4.2.2 Buka 

Zvuk predstavlja mehaničko oscilovanje materijalnih čestica u elastičnom medijumu, oko 

izvjesnog srednjeg položaja u frekventnoj oblasti koju čovječije uho može da primi. Oscilacija 

u vazduhu se naziva zvučnim talasom, a oscilacija u čvrstim tijelima se naziva strukturnim 

zvukom. Efektivna vrijednost pritiska osjetnih oscilacija kreće se od p = 2 . 10 -5 N/m 2 do 2 . 10 

N/m 2 . Ljudsko uho može da osjeti samo zvučne talase. Donja granica osjetljivosti (najniži 

tonovi) nalazi se na oko 16, a gornja granica na oko 20000 oscilacija u sekundi (herca). 

Oscilacije koje se nalaze ispod donje granice, nazivaju se infrazvuk (zemljotresi, 

podrhtavanja, oscilacije zgrade), a oscilacije koje se nalaze iznad gornje granice, nazivaju se 

ultrazvuk. Što je broj oscilacija u sekundi veći, utoliko je ton viši. Zvučni pritisci koji utiču na 

ljudsko uho obuhvataju veoma veliki opsjeg, te da bi se dobile jednostavne brojne vrijednosti, 

daje se zvučni pritisak u logaritamskom odnosu prema referentnom pritisku p 0 = 2 . 10 -4 µbar 

(prag čujnosti) i fizički definiše: 

⎛ p ⎞ p 

Nivo zvučnog pritiska L p 

= 10log ⎜ = 20log 

p 

⎟ 

uu 

⎝ 0 ⎠ p0 

Nivo zvučnog pritiska je fizička veličina bez dimenzija. Mjerna jedinica decibel nazvana je po 

Grahamu Belu. Skala decibel-nivoa se nalazi prema tome od praga čujnosti Lp = 0, do bolne 

granice Lp = 120 dB. Decibel se koristi kao mjerilo intenziteta zvuka i kapaciteta 

zvuka.Pojedini šumovi fiziološki mogu da budu dosadniji odnosno da više smetaju od drugih. 

Da bi se izbjegle poteškoće pri ocjeni štetnog djelovanja buke, izađene su krive istog uticaja, 

pri čemu je uzet u obzir sastav frekvencije šuma, koja na osnovu preporuke ISO sadrži tzv. 

NR-krive (Noise rating). 

Kod izrade razvojnih prostornih i urbanističkih planova potrebno je da namjene prostora i 

granice područja za određene namjene budu utvrđene na taj način da zadovoljavaju nivoe 

buke date u tabeli. Dozvoljeni nivoi vanjske buke prema Zakonu o zaštiti od buke dati su u 

slijedećoj tabeli: 

Zona Namjena područja Najviše dozvoljeni nivoi vanjske buke (dB) 

Ekvivalentni nivoi Vršni nivoi 

dan noć L 10 L 1 

I Bolničko, lječilišno 45 40 55 60 

II Turističko, rekreacijsko, oporavilišno 50 40 60 65 

III Čisto stambeno, vaspitno-obrazovne 55 45 65 70 

i zdravstvene institucije, javne 

zelene i rekreacione površine 

IV trgovačko, poslovno-stambeno i 60 50 70 75 

stambeno uz saobraćajne koridore, 

skladišta bez teškog transporta 

V Poslovno, upravno, trgovačko, 

65 60 75 80 

zanatsko, servisno komunalni servis 

VI industrijsko, skladišno, servisno i 

saobraćajno područje bez stanova 

70 70 80 85 

U konkretnom slučaju kamenoloma za procjenu uticaja na okolinu koristi se N-65 pošto je 

dozvoljeni nivo buke za ovo područje 70 dB – dan. U slučaju ove krive nivo zvučnih pritisaka 

se mjeri za različite frekvencije predstavljene tabelom: 

2 

N 

Nivoi zvučnih pritisaka oktava N-krivulja 

31,5 63 125 250 500 1000 2000 4000 8000 

Bosna-S Co. 22



65 

99,7 86,8 78,5 72,4 68,1 65 62,5 60,5 58,9 

Vrijednosti dobijene prilikom mjerenja, na lokaciji kamenoloma koji radi punim kapacitetima, 

se porede sa graničnim vrijednostima datim u tabeli iznad, kako bi se utvrdilo postoji li 

prekoračenje ili ne. U slučajevima prekoračenja graničnih vrijednsoti potrebno je predložiti 

adekvatne mjere za smanjenje buke. 

4.2.3 Vode 

U blizini ležišta Puhovik (100 m) nalazi se povremeni potok Puhovik, kako je ranije 

pomenuto. Prilikom početnog obilaska lokacije, u koritu potoka nije bilo vode (oktobar 2007). 

Nakon obilnih padavina (snijeg i kiša), došlo je do pojave oticanja voda sa varijacijom 

protoka u rasponu od 1 do desetak litara u sekundi. Iako se trenutno trenutno ne vrši 

eksploatacija, urađena je analiza vode iz potoka, a u cilju određivanja nultog stanja. Nakon 

nastavka eksploatacije rezultati analize uzorkovanje vode trebaju biti upoređeni sa onim 

dobijenim prilikom ovog mjerenja. 

Uzorkovanje vode izvršeno je 29.11. 2007, pri čemu su uzeta dva kompozitna višečasovna 

uzorka vode neposredno uzvodno i nizvodno od poteza samog kamenoloma. Urađena je 

analiza vode na fizičko-hemijske pokazatelje 3 i dobijeni su slijedeći rezultati: 

Pokazatelji Jedinica Uzorak br. 1 Uzorak br. 2 MDK 

mjere 

Boja 

Miris bez bez bez 

Ukus bez bez bez 

Mutnoća NTU 1,24 1,65 2,4 

pH 7,2 7,41 6,5-8,5 

Elektroprovodljivost μS/cm 476 500 600 

Susp. čvrste čestice mg/l 2,0 2,8 bez 

Utrošak KMnO4 mg/l 4,74 4,1 12,0 

Ukupna tvrdoća mg CaCO3/l 316 320 

Karbonatna tvrdoća mg CaCO3/l 250 250 

Nekarbon. tvrdoća mg CaCO3/l 66 70 

Kalcij (Ca) mg/l 78,2 78,4 200 

Magnezij (Mg) mg/l 27,8 28,8 50 

Natrij (Na) mg/l 2,9 3,1 200 

Kalij (K) mg/l 0,16 0,62 12,0 

Željezo (Fe) mg/l 0,020 0,024 0,30 

Mangan (Mn) mg/l 0,006 0,010 0,050 

Kloridi mg/l 4,7 4,4 200 

Sulfati mg/l 65,7 66,5 200 

Amonijak (NH3) mg/l 0,05 0,12 0,10 

Nitrati mg/l 0,24 0,15 8 

Nitriti mg/l 0,00 0,00 bez 

Hidrokarbonati mg/l 318 380 

BPK5 mgO2/l 1,6 1,8 

KPK mgO2/l 12,0 12,4 

3 Analiza vode je sprovedena od strane Zavoda za javno zdravstvo Kantona Sarajevo. 

Bosna-S Co. 23



Zaključak: Rezultati analize su pokazali da se radi o vodi dosta velike mineralizacije 

(tvrdoće). Voda je pretežno kalcij-hidrokarbonatno-sulfatnog tipa. Oba uzorka su dosta slična 

po mjerenjima fizičko-hemijskih pokazatelja. Nema značajnih indikacija da su vode 

zagađene, ali treba imati na umu da je povremena pojava zagađenja moguća zbog 

eventualnih ispusta iz stambenih objekata uzvodno od poteza pored kamenoloma. 

4.3 Negativni uticaji na okoliš 

Negativni uticaji po okoliš uzrokovani su različitim emisijama u zrak, tlo i vodu. Eksploatacija 

u ležištu „Puhovik“ se ne odvija, no planira se izvođenje radova na ponovnom miniranju i 

preradi dolomitičnih krečnjaka, krečnjaka i dolomita. Dolomitični krečnjaci i krečnjaci imaju 

funkcije pretežno nepropusnog kompleksa stijena hidrogeološke funkcije vodonosnika većeg 

rasprostranjenja i debljine u kojima su, u području Rakovice, registrirana izvorišta pitke vode. 

Izvorišta pitke vode u području Rakovice su od površinskog kopa „Puhovik“ udaljena 0.8-1.5 

km. 

Na osnovu raspoloživih podataka o geološkoj građi i hidrogeološkim karakteristikama terena 

procjenjuje se da buduća eksploatacija u ležištu „Puhovik“ neće imati uticaja na režim i 

kvalitet izvorišta pitke vode u području Rakovice. Razlozi za donošenje ovakve ocjene su 

slijedeći: 

• najbliže izvorište je bušotina „ŠG-1“ u Šaminom gaju udaljena cca 1 km 

sjeveroistočno od kamenoloma „Puhovik“, 

• kota kamenoloma je oko 598 m.n.m. a kota bušotine cca 540 m.n.m., 

• podzemne vode bušotine „ŠG-1“ su pod pritiskom. 

Eventualni uticaj eksploatacije kamenoloma na izvor moguć je u slučaju nekontrolisanog 

miniranja, odnosno upotrebe enormno visokih količina eksploziva koje može uzrokovati veća 

pomjeranja terena. 

U toku rada kamenoloma na njegovom lokacijom prolazi dosta transportne mehanizacije i 

može doći do povremenog curenja goriva i maziva koja mogu dovesti do zagađenja 

zemljišta. Obzirom da su količine koje na taj način mogu povremeno biti ispuštene prilično 

male, uticaj istih nije značajan. Imajući u vidu da je put do kamenoloma dijelom asfaltiran, 

vjerovatnoća dospijevanja ulja u zemljište je umanjenja. Ukoliko se remont mehanizacije ne 

bude vršio na lokaciji kamenoloma, ne bi trebalo očekivati značajne emisije ovog tipa. Osim 

curenja goriva i maziva, upotreba mehanizacije dovodi i do povremenih emisija gasova 

sagorijevanja dizel goriva, čime se kvalitet zraka u neposrednom okruženju djelimično, ali 

minorno mjenja. 

Ako se ima u vidu tehnologija rada na kamenolomu, povremeni značajan negativan uticaj 

može predstavljati emisija praškastih čestica različite veličine. Emitovane čestice su 

problematične, jer u zavisnosti od njihove veličine disanjem mogu dospijevati u pluća, te 

izazvati tegobe disajnih puteva prolaznika ili okolnog stanovništva. Rasprostiranje ovih 

čestica teško je predvidjeti, jer ono zavisi od vremenskih prilika, pravca i jačine kretanja 

vazdušnih masa i drugih parametara. Takođe transport čestica zavisi i od okolne prirode, 

prisustva drveća i žbunastog rastinja koje djelimično apsorbuje i zaustavlja dalje prostiranje 

prašine. Obzirom da uređenost puta (asfaltiran), očekuju se manje emisije prašine, a koje bi 

poticale od prolaska transporta cestom. 

Emisije buke je od značaja pratiti, jer ako je iznad dozvoljenih vrijednosti, kod ljudi i životinja 

mogu dovesti do nervoza, ometanja i iritacija. Buka na kamenolomu potiče od miniranja i 

kretanja mehanizacije. Obzirom u bližoj okolini kamenoloma osim nekoliko pojedinačnih 

Bosna-S Co. 24



objekata nema naselja, očekuje se da uticaj ove emisije neće biti relevantan, a što treba 

pokazati naknadnim mjerenjima. 

Samo postojanje kamenoloma i eksploatacija kamena, djelimično mijenja pejsaž prostora na 

kom se nalazi i njegove okoline. Taj uticaj je djelimično trajnog karaktera, obzirom da se po 

zatvaranju kamenoloma planira etaža i rekultivizacija zemljišta. 

5. LISTA SIROVINA I POMOĆNIH MATERIJALA 

Obzirom da se na kamenolomu trenutno ne vrši eksploatacija ne postoje potrebe za 

pomoćnim sirovinama. Tipične pomoćne sirovine koje se koriste na kamenolomu u toku 

eksploatacije su goriva i ulja (maziva) koja se koriste za mehanizaciju, kao i eksploziv koji se 

koristi prilikom miniranja. Prosječne godišnje vrijednosti pomenutih pomoćnih sirovina u fazi 

korištenja kamenoloma, a koje se mogu očekivati i u nastavku eksploatacije, su date u 

tabeli: 

Materijal Tip 

Godišnja 

količina Način nabavke Skladištenje 

Gorivo Dizel 65.000 l INA BH 

Nema 

BP „PROMING“ 

Maziva Hidrol 

Hipenol 

Sintetičko 

motorno ulje 15- 

40 

Super SAE 10 

motorno ulje 

1.000 l 

Maziva od raznih 

proizvođača 

Zamjena u firmi 

GP"PUT" 

Eksploziv 

Danubit 

Minex I 

Bustex 

Amonex 

4.200 kg Firma koja izvodi 

miniranje 

„MINERSKO“ d.d. 

U krugu firme 

koja izvodi 

miniranje 

6. VODOSNABDIJEVANJE I UTROŠAK ENERGIJE 

Na lokaciji kamenoloma Puhovik trenutno se ne koristi električna energija, niti se snabdjeva 

vodom. Na lokaciji ne postoji razvijena mreža električne energije i vodosnabdjevanje nije 

regulisano, tako da se struja i voda nisu koristile ni tokom procesa proizvodnje. Ne postoji ni 

regulisana kanalizaciona mreža. U toku rada kamenoloma, radno osoblje je koristilo vodu iz 

manjih cisterni (5000 l). 

7.MJERE ZA ODRŽAVANJE I ČIŠĆENJE OPREME 

Obzirom na trenutno stanje kamenoloma i neupotrebu mehanizacije ne vrši se remont vozila, 

kao ni njihovo čišćenje. Prilikom eksploatacije, sva vozila koja će biti korištena pri radu će biti 

vožena na remont u prostorije firme GP „PUT“, van pogona kamenoloma. 

Bosna-S Co. 25



8. OPIS POSTOJEĆEG MONITORINGA 

Na prostoru kamenoloma Duboki Do trenutno ne postoji nikakav sistem monitoringa okoliša i 

uticaja na okoliš. 

9. OPIS POSTOJEĆIH MJERA ZA SMANJENJE NEGATIVNOG UTICAJA PO 

OKOLIŠ, USPOREDBA SA BAT 

Obzirom da IPPC BAT dokumenti ne obrađuju kamenolome, za potrebe razmatranja u okviru 

ovog Plana kao rerefenca su uzete u obzir primjenjive smjernice međunarodnih agencija za 

zaštitu okoliša i studije raznih tipova izrađene za konkretne pogone ovog tipa u Velikoj 

Britaniji i Sjevernoj Irskoj 4 . 

Pri samom biranju lokacije vodilo se računa da je kamenolom izgrađen dalje od kritičnih 

objekata (naselja, a najvise, škola, bolnica, vodozaštitnih zona i slično), čime je uticaj na 

okolno stanovništvo značajno smanjen. Pored toga, šumsko drveće koje okružuje 

kamenolom nije uništavano i ostavljeno je sa namjerom zaustavljanja dalje disperzije prašine 

i ispušnih gasova. 

Brzina vozila koja se koriste prilikom transporta materijala je smanjena kako bi se što manje 

prašine raznosilo sa vozila, a i širilo sa površine puta. Na lokaciji kamenoloma se nisu 

skladištile različite frakcije tako da je raznošenje prašine sa njihovih površina, vjetrom, 

isključeno. 

Glavnim rudarskim projektom predviđena je izgradnja skladišta za ulja,, no obzirom na 

kratkotrajnost rada na kamenolomu, do sada nisu izgrađena. S nastavkom eksploatacije, 

skladište će biti izgrađeno i time će biti spriječeno oticanje ulja u tlo ili podzemne vode. 

10. ANALIZA PODATAKA O POTROŠNJI SIROVINA I EMISIJAMA (BAT) 

Eksploatacija na kamenolomu se ne vrši od 1999. godine i stoga ne postoje podaci o 

trenutnoj potrošnji sirovina. U svakom slučaju, sirovine koje se koriste u procesu proizvodnje 

koriste se direktno na njenom izvoru tj. u prirodi, tako da analiza podataka ovog vida nije 

primjenjiva na kamenolom. 

11. SPISAK AKTIVNOSTI I MJERA ZA SMANJENJE EMISIJA IZ POGONA 

U cilju smanjenja postojećih emisija iz pogona, kamenolom Puhovik nakon nastavka rada 

treba sprovešti slijedeće mjere: 

i. Jednom godišnje, u toku ljetneg perioda, obavljaće se mjerenje koncentracije taložne 

i lebdeće prašine na rubovima i u neposrednom okruženju kamenoloma, kako bi se 

utvrdile, eventualne dodatno potrebne mjere obaranja prašine (npr. prskanjem). 

Mjerenja će se početi sa nastavkom rada. 

4 www.goodquarry.com, www.qpani.org/ bio_practice01.htm 

Bosna-S Co. 26



ii. 

iii. 

iv. 

Jedanput godišnje u toku proljeća ili jeseni, kada su padavine najobilnije, sprovešće 

se mjerenja vode u potoku Puhovik, koje će biti upoređene sa rezultatima analize 

nultog mjerenja. 

Instaliraće se infrastruktura na samom ulazu u kamenolom, kojom će se vršiti 

prskanje svih kamiona koji odvoze kameni agregat iz kamenoloma. Time će se 

objezbijediti smanjenje emisija prašine. U ovu svrhu moraće se objezbijediti cisterne s 

vodom dovoljnih količina tj. 200 m 3 godišnje. Cisterne će biti postavljene u roku od 

pola godine nakon nastavka rada. 

U periodu od 3 mjeseca nakon nastavka rada kamenoloma, firma će pribaviti 

kontejner (zapremine 5 m 3 ) za odlaganje komunalnog otpada nastalog u krugu 

kamenoloma, kako ova vrsta otpada ne bi predsavljala opasnost po okoliš. Odvoz i 

odlaganje otpada će se vršiti 1 mjesečno i biće regulisano ugovorom sa komunalnom 

firmom. 

v. Za prihvat otpadnih fekalnih voda, biće izgrađena vodonepropusna septička jama, čiji 

će se sadržaj po potrebi prazniti crpljenjem i odvoženjem na uobičajenu lokaciju 

deponovanja unutar područja općine Ilidža. Septička jama će biti instalirana u roku od 

10 mjeseci nakon nastavka rada. 

vi. 

vii. 

viii. 

Firma će obezbijediti dovoljne količine inertnog sorbentnog materijala (npr. piljevine) 

za zadržavanje eventualno prosutih štetnih tečnosti, npr. maziva, na mjestima koja su 

naročito osjetljiva i na kojima je vjerovatnoća prosipanja veća. Ova mjera će biti 

sprovedena u roku od tri mjeseca nakon nastavka rada. 

U cilju minimiziranja emisija polutanata nastalih sagorijevanjem diesel goriva u 

mehanizaciji, nabavljaće se gorivo najboljeg dostupnog kvaliteta (minimalnog 

sadržaja sumpora). Trenutne dobre prakse održavanja opreme dodatno smanjuju 

emisiju polutanata. 

Rekultivacija i revitalizacija oštećenog zemoljišta nakon završetka rada kamenoloma, 

odvijaće se planom predviđenim u Glavnom projektu. Izvršiće se tehnička sanacija 

završnih kosina, te biološka sanacija završnih kosina. Pod tehničkom sanacijom 

podrazumjeva se dovođenje završnih kosina kamenoloma u stabilno stanje, 

korišenjem humusne jalovine dobijene tokom eksploatacije, i to tako da zemljište 

nakon toga ne bude podložno klizanju. Biološka rekutivacija podrazumjeva 

ozelenjavanje devastiranih površina i zavisiće od konačne veličine devastiranog 

područja. Rekultivacija će biti sprovedena nakon završetka rada kamenoloma. 

12. PRIJEDLOG MONITORING PLANA U SKLADU SA PROPISIMA 

Parametar Način i mjesto praćenja Učestalost Odgovornost 

Gravimetrijsko određivanje na 

Uprava kamenoloma 

4 mjesta - prvo mjerenje 

će angažirati subjekta 

nultog stanja, zatim na istim 

osposobljenog da 

tačkama redovni monitoring 

provede ovo mjerenje 

Količina taložnog 

praha 

i lebdeće prašine 

Nulto stanje: u roku od 

6 mjeseci nakon 

ponovnog početka rada 

i to za vrijeme tolpog 

dijela godine. Nakon 

toga u toku ljetnjeg 

perioda u toku faze 

najintezivnijeg rada, 

svake 2 godine 

Bosna-S Co. 27



Buka 

Mjerenje intenziteta buke na 

10 lokacija 

Ukoliko se ukaže 

potreba (žalbe 

stanovnika i sl 





Kvaliteta vode 

Mjerenje kvalitete vode u 

potoku Puhovik i poređenje 

sa nultim stanjem 

U toku proljeća ili jeseni 

kada su padavine 

najveće, svake godine 





Količina vode 

korištene za 

prskanje frakcija 

Evidentiranje u pisanoj formi 

količina vode koje se koriste 

za prskanje frakcija i kamiona 

Mjesečno 


će ovlastiti uposlenika 

kamenoloma za ovo 

praćenje 

13. MJERE PLANIRANE ZA MONITORING PROIZVODNJE, NASTANKA 

OTPADA I EMISIJA 

Miniranje i eksploatacija krečnjaka, kao i upotreba agregata odvija se prema Glavnom 

rudarskom projektu. U toku rada kamenoloma objezbjediće se kontrolisani prilaz 

kamenolomu kako bi se kompletna situacija mogla nadgledati. Obzirom na to da je površina 

kamenoloma relativno mala i da je uprava kamenoloma na lokaciji prisutna u toku radnog 

vremena, objezbjeđeno je stalno nadgledanje rada i prilaza kamenolomu. Osim toga, 

prilikom bilo kakve izmjene u režimu eksploatacije nanovo će se razmotriti mogući novi uticaji 

na okoliš. 

14. PLAN ZA SPRJEČAVANJE NESREĆA VEĆIH RAZMJERA 

Obzirom da se eksploatacija na kamenolomu ne radi ne koriste se nikakva eksplozivna 

sredstva. Prosječna godišnja količina eksploziva koja se koristila u toku eksploatacije i 

predviđa se za njen nastavak je 4.200 kg. Nakon nastavka rada, miniranje na kamenolomu 

će vršiti firma „Minersko“ d.d. 

Prema prilogu Pravilnika o sadržaju izvještaja o stanju sigurnosti, sadržaju informacija o 

sigurnosnim mjerama i sadržaju unutrašnjih i spoljnih planova intervencije FBiH (Sl. novine 

FBiH br. 68/05) za pogone koji koriste eksplozivne supstance u količinama manjim od 50 

tona godišnje, nije potrebno raditi Plan mjera za spriječavanje nesreća većih razmjera. 

Obzirom da na teritoriji u vrijeme rada kamenoloma nije vršeno skladištenje eksploziva niti se 

ono planira nakon nastavka rada, Plan za spriječavanja nesreća nije potrebno izraditi. 

Ako se ima u vidu pomenuta prosječna godišnja količina eksploziva koji se koristi prilikom 

eksploatacije na kamenolomu, Plan mjera za spriječavanje nesreća velikih razmjera za 

kamenolom Puhovik nije potrebno raditi. 

15. NAČIN IZVJEŠTAVANJA O REZULTATIMA MJERA 

U prijedlogu monitoring plana dat je tip, dinamika i lokacija mjerenja koja trebaju biti 

sprovođena. Interpretacija rezultata treba biti usklađena sa kontrolnim vrijednostima 

dobijenim prilikom prvobitnih mjerenja nultog stanja, te provjerena u odnosu na vrijednosti 

date odgovorajućim pravilnicima. U slučaju novim prekoračenja, trebaju biti definisane nove 

i/ili dodatne mjere smanjenja emisija, od strane uprave kamenoloma. 

Bosna-S Co. 28



U skladu sa Pravilnikom o minitoringu emisija zagađujućih materija u zrak FBiH, izvještaj će 

sadržati podatke o: 

1. izvođaču mjerenja, 

2. mjestu i vremenu uzorkovanja i mjerenja, kao i broju uzoraka, 

3. vremenskim prilikama u toku mjerenja, 

4. uslovima rada pogona za vrijeme mjerenja, 

5. upotrijebljenom mjernom postupku ili načinu mjerenja, 

6. rezultatima svakog pojedinačnog mjerenja, 

7. analizi dobijenih rezultata. 

Uprava kamenoloma Duboki Do će svaki izvještaj o mjerenju i rezultatima dostaviti 

Ministarstvu okoliša i turizma u roku od 30 dana od završetka provođenja mjerenja. 

O izvršenju samih mjera za smanjenje negativnih utjecaja na okoliš, propisanih u poglavlju 

11, uprava kamenoloma će Ministarstvo obavještavati u okviru redovnog izvještavanja koje 

bude propisano okolišnom dozvolom. 

16. FINANSIJSKA PROCJENA ZA IZVRŠENJE PLANA NA GODIŠNJEM NIVOU 

Plan mjera za smanjenje emisija zasniva se na procjeni utoroška pri uspostavi mjera. Neke 

od mjera (1) izvršavaju se datom dinamikom i sa njihovom uspostavom završava se i 

obračun troškova. Druge mjere (2) se pak izvršavaju periodično svake godine i za njih se 

predviđa godišnji utoršak. 

Mjera Rok za provođenje Trošak (KM) 

Obaranje vode prskanjem 

transportnih vozila (količina 

vode godišnje 200 m3) (2) 

Obaranje prašine vodenom 

maglom prilikom separacije i 

drobljenja (količina vode 

godišnje 300 m3) (2) 

Nabavka kontejnera za 

komunalni otpad, kapaciteta 

5m3 (1) 

Izgradnja vodonepropusne 

septičke jame kapaciteta 12 

m3 (1) 

6 mjeseci 1.900 /god 

6 mjeseci 2.630 /god 

3 mjeseca 2.500 

10 mjeseci 4.500 

Bosna-S Co. 29



Bosna-S Co. 30



17. PRILOZI 

1. Urbanistička dozvola 

2. Vodoprivredna dozvola 

3. Izvod iz prostornog plana Kantona Sarajevo (2003-2023) 

4. Katastarski izvadak 

5. Pravilnik o zaštiti na radu 

6. Pravilnik o zaštiti od požara 

Bosna-S Co. 31



18.REFERENCE 

1. Glavni rudarski projekat otvaranja i eksploatacije krečnjaka na kamenolomu Puhovik – 

Rakovica kod Sarajeva, „Geosonda bh“ d.o.o., Tuzla, 2002. 

2. Najbolja praksa kamenoloma: www.goodquarry.com, www.qpani.org/ bio_practice01.htm 

3. „Pravilnik o zaštiti na radu“, 2005. 

4. „Pravilnik o zaštiti od požara“, 2006. 

5. „Pravilnika o graničnim vrijednostima kvaliteta vazduha“, Službene novine Federacije 

BiH, broj 12/2005. 

6. „Zakon o zaštiti od buke“, Službene novine TK, br. 10/04 

7. Jovanović R.,et.al.( 1978 ): Osnovna geološka karta SFRJ i tumač , list Sarajevo 1 : 100 

000, Savezni geološki zavod – Beograd 

8. Ramović, E. et all (1998.): Elaborat o proračunu, klasifikaciji i kategorizaciji rezervi 

tehničkog građevinskog kamena-krečnjaka i krečnjačkih dolomita u ležištu "Puhovik" u 

Rakovici kod Sarajeva, FSD GEO ETA, Sarajevo. 

9. Skopljak. F., (2005): Odnosi podzemnih voda područja Ilidže kod Sarajeva, doktorska 

disertacija, Geološki glasnik, Posebno izdanje knj.XIX, Zavod za geologiju Sarajevo. 

10. Skopljak. F.(2006.): Studija - Korištenje voda rijeke Zujevine, Građ.fak. Sarajevo – Institut 

za geologiju, Sarajevo. 

11. Skopljak. F.(2007.): Hidrogeološka ekspertiza za kamenolom Puhovik 

Bosna-S Co. 32

kamenolom PUHOVIK, Rakovica, opÄina IlidÅ¾a - Federalno ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

kamenolom PUHOVIK, Rakovica, opÄina IlidÅ¾a - Federalno ...