Bliżej słowa, Klasa 1 (GIM)

Podręcznik w wersji testowej, nieprzeznaczony do sprzedaży, zgodny z treścią podręcznika 

przesłanego do MEN w celu uzyskania dopuszczenia do użytku szkolnego zgodnie 

z nowelizowaną w 2014 r. ustawą o systemie oświaty. 

EGZEMPLARZ NIE DO SPRZEDAŻY 

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o. 

Warszawa 2009 

Wydanie V zmienione (2015) 

ISBN 978–83–02–14932–0 

Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Robert Wyszomierski (redaktor cyklu i redaktor merytoryczny) 

Redakcja techniczna: Iwona Białkowska 

Projekt okładki i strony tytułowej: Katarzyna Trzeszczkowska 

Rysunki: Marcin Strzembosz 

Skład i łamanie: Adam Pędzisz, Iwona Białkowska 

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 

00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96 

Tel. 22 576 25 00 

Telecentrum: 801 220 555 

www.wsip.pl 

Druk i oprawa: CGS Drukarnia Sp. zo.o. 

Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, 

jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście 

znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści 

i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty. 

Szanujmy cudzą własność i prawo. 

Więcej na www.legalnakultura.pl 

Polska Izba Książki

Ewa Horwath 

Grażyna Kiełb

Podręcznik w wersji testowej, nieprzeznaczony do sprzedaży, zgodny z treścią podręcznika 

przesłanego do MEN w celu uzyskania dopuszczenia do użytku szkolnego zgodnie 

z nowelizowaną w 2014 r. ustawą o systemie oświaty. 

EGZEMPLARZ NIE DO SPRZEDAŻY 

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o. 

Warszawa 2009 

Wydanie V zmienione (2015) 

ISBN 978–83–02–14932–0 

Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Robert Wyszomierski (redaktor cyklu i redaktor merytoryczny) 

Redakcja techniczna: Iwona Białkowska 

Projekt okładki i strony tytułowej: Katarzyna Trzeszczkowska 

Rysunki: Marcin Strzembosz 

Skład i łamanie: Adam Pędzisz, Iwona Białkowska 

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 

00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96 

Tel. 22 576 25 00 

Telecentrum: 801 220 555 

www.wsip.pl 

Druk i oprawa: CGS Drukarnia Sp. zo.o. 

Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, 

jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście 

znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści 

i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty. 

Szanujmy cudzą własność i prawo. 

Więcej na www.legalnakultura.pl 

Polska Izba Książki

Spis treści 

3 

Spis treści 

Jak korzystać z podręcznika ........................................................................... 7 

I Określić siebie 

1. Anthony de Mello Orzeł królewski .......................................................... 10 

2. Jan Twardowski Podziękowanie .............................................................. 12 

3. Hanna Kowalska-Pamięta Pamiętnik jedynaczki (fragment) ................... 14 

RADY DLA PISZĄCYCH – Opis postaci..................................................... 17 

4. Być albo nie być Czasowniki .................................................................. 19 

5. Lepiej zapamiętać. Trudne formy czasownika ......................................... 21 

6. Wśród portretujących i portretowanych. Strony czasownika ................. 22 

7. Barbara Ciwoniuk Igor (fragment) .......................................................... 24 

RADY DLA PISZĄCYCH – List tradycyjny (prywatny) ............................... 26 

RADY DLA PISZĄCYCH – E-mail (list internetowy) .................................. 27 

8. W trybie natychmiastowym. Tryby czasownika ....................................... 28 

9. SPOTKANIA ZE SZTUKĄ – Rafał Olbiński Cała Polska 

czyta dzieciom (plakat) ............................................................................ 30 

10. Wyobraża sobie Pani życie bez czytania – wywiad 

z Dorotą Terakowską ............................................................................... 32 

RADY DLA PISZĄCYCH – Dedykacja ........................................................ 35 

INFOGRAFIKA: Słowa ulatują, pisma pozostają ..................................... 36 

SPRAWDŹ SIĘ! Czesław Miłosz Ale książki ............................................. 38 

II Mieć kogoś bliskiego 

11. Józef Baran Sztuka dom ........................................................................ 42 

RADY DLA PISZĄCYCH – Życzenia ........................................................ 45 

12. Janina Porazińska Kto mi dał skrzydła (fragment) ................................. 46 

RADY DLA PISZĄCYCH – Streszczenie .................................................. 49 

12. Jan Kochanowski Na dom w Czarnolesie ............................................... 50 

INFOGRAFIKA: Jan Kochanowski ........................................................... 52 

13. Adam Mickiewicz Na ścianach soplicowskiego dworku ......................... 54 

RADY DLA PISZĄCYCH – Opis przedmiotu ........................................... 57 

14. Nie tylko ludzie i rzeczy. Rzeczowniki ..................................................... 58 

15. W gąszczu reguł. Trudne formy rzeczownika ......................................... 59 

16. Ewa Przybylska Dzień kolibra (fragment) ............................................... 61 

RADY DLA PISZĄCYCH – Opowiadanie ................................................. 64 

17. Tomek Tryzna Panna Nikt (fragment) ..................................................... 65

4 BLIŻEJ SŁOWA 

18. Opisywać i oceniać. Przymiotniki ............................................................. 69 

19. Nie zrobić błędu! Trudne formy przymiotnika ........................................ 70 

Antoine de Saint-Exupéry Mały Książę (zadania do lektury) ........................ 72 

SPRAWDŹ SIĘ! Aleksander Dumas Trzej muszkieterowie 

(fragment) ..................................................................................................... 76 

III Sprostać obowiązkom 

20. Wiktor Gomulicki Wspomnienia niebieskiego mundurka 

(fragment) ..................................................................................................... 82 

RADY DLA PISZĄCYCH – Zapis dialogu ........................................................ 87 

21. Jak się uczyć, żeby odnieść sukces Przysłówki ....................................... 88 

22. Stefan Żeromski Syzyfowe prace (fragment) .......................................... 89 

23. Stefan Żeromski Dzienniki (fragment) .................................................... 97 

24. Aidan Macfarlane, Ann McPherson Dziennik nastolatka 

(fragmenty) ............................................................................................ 102 

RADY DLA PISZĄCYCH – Kartka z dziennika ......................................... 104 

25. Czworo oczu lepsze niż dwoje Liczebniki ............................................. 105 

26. Liczyć nie jest łatwo. Trudne formy liczebnika ....................................... 106 

27. Julian Tuwim Nauka .............................................................................. 108 

INFOGRAFIKA: W kręgu muzy Erato – liryczne wtajemniczenie ................ 112 

SPRAWDŹ SIĘ! Wisława Szymborska Lekcja ......................................... 114 

IV Dążyć do celu 

28. Adam Bahdaj Telemach w dżinsach (fragment) ..................................... 119 

RADY DLA PISZĄCYCH – Instrukcja ....................................................... 123 

29. Jakow Swiet Kolumb (fragment) ............................................................ 124 

RADY DLA PISZĄCYCH – Notatka ......................................................... 126 

30. Wieczni „zastępcy”. Zaimki .................................................................... 127 

Konstanty Ildefons Gałczyński Teatrzyk „Zielona Gęś” – 

Zakrycie Ameryki .................................................................................... 129 

31. Marek Kamiński Razem na biegun (fragment) ....................................... 131 

RADY DLA PISZĄCYCH – Gratulacje ...................................................... 136 

32. Wisława Szymborska Nic dwa razy ........................................................ 138 

33. Jan Parandowski Przygody Odyseusza (fragment) ................................. 140 

RADY DLA PISZĄCYCH – Charakterystyka postaci ................................. 149 

34. Herbert George Wells Wehikuł czasu (fragment) ................................... 150 

35. Odyseja językowa. Trudne zaimki ........................................................... 153 

SPRAWDŹ SIĘ! Leopold Staff Odys ....................................................... 156

Spis treści 

5 

V Odkryć piękno świata 

36. Adam Mickiewicz Koncert wieczorny .................................................... 160 

37. Artur Szlosarek O pięknie ...................................................................... 165 

RADY DLA PISZĄCYCH – Ogłoszenie ..................................................... 166 

38. SPOTKANIA ZE SZTUKĄ – Rafał Malczewski Pogodne życie ................. 167 

39. Och! Jaki piękny świat! Czyż nie zachwyca 

Wykrzykniki i partykuły ........................................................................... 169 

40. Jostein Gaarder Świat Zofii (fragment) .................................................. 170 

Wisława Szymborska Jarmark cudów .................................................... 174 

Bolesław Prus Faraon (fragment) ........................................................... 176 

41. Mali, lecz wielcy w języku. Przyimki i spójniki ........................................ 179 

Małgorzata Musierowicz Opium w rosole (zadania do lektury) ............. 181 

42. Stanisław Lem Dzienniki gwiazdowe (fragment) ................................... 184 

SPRAWDŹ SIĘ! Clive Staples Lewis Podróż „Wędrowca do Świtu” 

(fragment) ............................................................................................. 189 

VI Strzec Boga, honoru i Ojczyzny 

43. Homer Iliada (fragment) ....................................................................... 195 

RADY DLA PISZĄCYCH – Sprawozdanie radiowe .................................. 202 

44. Wygrać z językiem. Wypowiedzenie ...................................................... 203 

45. Opowieści Okrągłego Stołu (fragment) ................................................. 205 

RADY DLA PISZĄCYCH – Kodeks postępowania ................................... 211 

46. Fryderyk Schiller Rękawiczka .................................................................. 212 

INFOGRAFIKA: Świat Rycerzy Okrągłego Stołu ...................................... 216 

47. Powiedzieć wszystko, co pomyśli głowa. Części zdania ......................... 218 

48. Christopher Paolini Eragon (fragment) .................................................. 220 

49. Przybyli, zobaczyli, zwyciężyli. Orzeczenie ............................................. 225 

50. Henryk Sienkiewicz Pan Wołodyjowski (fragment) ................................ 228 

51. Stanisław Kałamacki Legendy spod Giewontu (fragment) .................... 233 

52. Kto śpi, a kto czuwa Podmiot .............................................................. 236 

53. Konstanty Ildefons Gałczyński Pieśń o żołnierzach 

z Westerplatte ........................................................................................ 238 

SPRAWDŹ SIĘ! Kazimierz Gliński Rycerz i pieśniarz .............................. 240 

VII Być odpowiedzialnym 

54. Adam Mickiewicz Świtezianka ............................................................... 244 

55. Jakiż to chłopiec piękny i młody Przydawka ........................................ 252 

Juliusz Słowacki Balladyna (zadania do lektury) .................................... 253

6 BLIŻEJ SŁOWA 

56. Mary Shelley Frankenstein (fragment) ................................................... 256 

57. Czy słyszeliście o nich Co odkryli i komu to potrzebne Dopełnienie ........... 260 

58. Hans Christian Andersen Pewna wiadomość ......................................... 262 

SPRAWDŹ SIĘ! Adam Mickiewicz Pies i wilk ......................................... 267 

VIII Być dla innych 

59. Kazimierz Wierzyński Strofa o Prometeuszu .......................................... 272 

Zbigniew Herbert Stary Prometeusz ...................................................... 273 

60. Jan Twardowski Nie rozdzielaj ............................................................... 276 

61. John Ronald Reuel Tolkien Władca Pierścieni (fragment) ...................... 277 

RADY DLA PISZĄCYCH – Zaproszenie ................................................... 282 

62. Nadstaw ucha – najciekawsze są okoliczności. Okoliczniki ................... 283 

63. Biblia Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie .................................. 284 

64. Anna Dymna, Wojciech Szczawiński Warto mimo wszystko (fragment) .......... 288 

65. Co się kryje w zdaniu Analiza struktury zdania .................................... 291 

Adam Mickiewicz Dziady cz. II (zadania do lektury) .............................. 293 

66. Dorota Terakowska Tam gdzie spadają Anioły (fragment) ..................... 299 

RADY DLA PISZĄCYCH – Scenariusz teatralny ...................................... 303 

SPRAWDŹ SIĘ! Edward Stachura Prefacja ............................................. 304 

IX Cieszyć się życiem 

67. Jan Kochanowski Fraszki (wybór) .......................................................... 310 

Jan Sztaudynger Fraszki (wybór) ........................................................... 312 

68. Kazimierz Wierzyński Zielono mam w głowie ....................................... 315 

RADY DLA PISZĄCYCH – Podziękowanie .............................................. 318 

69. Małgorzata Musierowicz Czarna polewka (fragment) ........................... 319 

69. Uśmiech fortuny i kaprysy losu. Synonimy, antonimy 

i związki frazeologiczne ......................................................................... 322 

70. Sławomir Mrożek Śpiąca królewna ....................................................... 323 

RADY DLA PISZĄCYCH – Argument ...................................................... 327 

71. SPOTKANIA ZE SZTUKĄ – Marc Chagall Spacer .................................... 329 

SPRAWDŹ SIĘ! Miron Białoszewski Autoportret radosny ..................... 330 

Oś czasu ......................................................................................................... 333 

Indeks pojęć literackich .................................................................................. 334 

Indeks pojęć językowych ................................................................................ 335 

Indeks zamieszczonych i opracowanych tekstów literackich ......................... 337 

Źródła ilustracji .............................................................................................. 338

Jak korzystać z podręcznika 

7 

Krótko o podręczniku 

Atrakcyjne 

infografiki, 

przybliżające 

wybrane 

zagadnienia 

PO NITCE DO KŁĘBKA 

zestawy zadań, pytań, poleceń, a także informacji, 

które ułatwią ci pracę z tekstem literackim 

✒ 

RADY DLA PISZĄCYCH 

instrukcje, które pomogą ci opanować umiejętność 

tworzenia różnych wypowiedzi pisemnych i ustnych 

2. Przepisz tekst do zeszytu. Uzupenij go odpowiednimi przyimkami i okrel, w jakim 

przypadku gramatycznym wystpuj czce si z nimi rzeczowniki lub zaimki. 

Meteory to masyw skalny rodkowej Grecji. czasach redniowiecza 

piaskowych ska wybudowano zespó klasztorów. Mówi si nich, e s 

zawieszone powietrzu. mitu to sam Bóg rzuci nieba gar kamieni, 

które zastygy szczytach. Legenda gosi, e zaoyciel pierwszego monastyru 

W zadaniach, których treść wymaga uzupełnień, 

znajdziesz zaciemnione miejsca – pamiętaj, 

by odpowiedzi pisemnych udzielić w zeszycie.

8 

BLIŻEJ SŁOWA 

numer i temat 

lekcji 

polecenia i wiadomości 

wprowadzające 

w tematykę utworu 

notka 

biograficzna 

pytania i polecenia 

prowadzące do zdobycia wiedzy 

i umiejętności 

 

nauka o języku – 

zestawy informacji 

i ćwiczeń dotyczących 

języka polskiego 

polecenia zachęcające do stawiania 

pytań filozoficznych 

zadania odwołujące się do sztuki filmowej 

zadania odwołujące się do innych dzieł 

literackich 

polecenia dotyczące prac plastycznych 

po 

 

1. 

zestawy zadań powtórzeniowych 

polecenia trudniejsze 

polecenia pisemne 

polecenia dotyczące komunikacji 

językowej 

ćwiczenia językowo-literackie i językowe

I 

Określić siebie 

Każdy sam dla siebie jest 

zagadką i takąż zagadką 

jest dla drugiego człowieka 

Antoni Kępiński

10 OKREŚLIĆ SIEBIE 

1 

Kim jestem 

Rozpoczynasz naukę w nowej szkole. To kolejny etap twojego życia. Zadaj sobie 

pytania: Kim jestem Kim chciałbym być Do czego warto zmierzać 

Chcemy, żebyś – czytając zamieszczone w podręczniku teksty – dzień po dniu odkrywał 

swoją wartość i uczył się mądrze żyć. 

Anthony de Mello 1 

Orzeł królewski 

Pewien człowiek znalazł jajko orła. Zabrał je i włożył do gniazda kurzego 

w zagrodzie. Orzełek wylągł się z kurczętami i wyrósł wraz z nimi. 

Orzeł przez całe życie zachowywał się jak kury z podwórka, myśląc, że jest 

podwórkowym kogutem. Drapał w ziemi, szukając glizd i robaków. Piał i gdakał. 

Potrafił nawet trzepotać skrzydłami i fruwać kilka metrów w powietrzu. No bo 

przecież, czy nie tak właśnie fruwają koguty 

Minęły lata i orzeł się zestarzał. Pewnego dnia zauważył wysoko nad sobą, na 

czystym niebie wspaniałego ptaka. Płynął elegancko i majestatycznie wśród prądów 

powietrza, ledwo poruszając potężnymi, złocistymi skrzydłami. 

Stary orzeł patrzył w górę oszołomiony. 

– Co to jest – zapytał stojącą obok kurę. 

– To jest orzeł, król ptaków – odrzekła kura. – Ale nie myśl o tym, ty i ja jesteśmy 

inni niż on. 

Tak więc orzeł więcej o tym nie myślał. I umarł, wierząc, że jest kogutem 

w zagrodzie. 

(Przekład: Henryk Pietras) 

 


ODNALEŹĆ W SOBIE ORŁA 

1. Wyjaśnij, dlaczego orzeł nie wiedział, kim jest naprawdę. 

2. Z opowieści o orle możemy wyciągnąć wniosek, że: 

a) marzenia tylko przeszkadzają człowiekowi, 

b) ludzie muszą przede wszystkim myśleć o celach możliwych do osiągnięcia, 

c) każdy człowiek jest wyjątkowy i powinien dążyć do odkrywania własnej wartości. 

Wskaż odpowiedź, którą uważasz za najtrafniejszą. Uzasadnij swój wybór. 

1 

Fragmenty Śpiewu ptaka Anthony’ego de Mello, Zysk i S-ka Wydawnictwo s.j.

Kim jestem 

11 

Orzeł jest znakiem między innymi: wielkości, powietrza, potęgi, ducha, człowieka zdolnego, 

młodości i wzniosłości. 

NA DOBRY POCZĄTEK 

3. „Kim oni są”– zastanawiasz się, patrząc na nowych kolegów, 

koleżanki i nauczycieli. Oni zapewne myślą to samo. Przedstaw 

się w kilku zdaniach: 

• w sytuacji oficjalnej, np. na pierwszej 

lekcji w klasie, 

• w sytuacji nieoficjalnej, np. koledze 

w czasie przerwy. 

4. Wykonaj wizytówkę, na której obok 

imienia i nazwiska zapiszesz dwie 

cechy swojego charakteru. 

Żart rysunkowy 

Sławomira Mrożka


2 

Na złość – stale w kratkę 

Przeczytaj wiersz Jana Twardowskiego Podziękowanie. Zwróć uwagę na to, co 

osoba mówiąca przede wszystkim dostrzega w świecie, co jest dla niej najważniejsze. 

Jan Twardowski 

Podziękowanie 

Dziękuję Ci że nie jest wszystko tylko białe albo czarne 

za to że są krowy łaciate 

bladożółta psia trawka 

kijanki od spodu oliwkowozielone 

dzięcioły pstre z czerwoną plamą pod ogonem 

pstrągi szaroniebieskie 

brunatnofioletowa wilcza jagoda 

złoto co się godzi z każdym kolorem i nie przyjmuje cienia 

policzki piegowate 

dzioby nie tylko krótkie albo długie 

przecież gile mają grube a dudki krzywe 

za to 

że niestałość spełnia swe zadanie 

i ci co tak kochają że bronią błędów 

tylko my chcemy być wciąż albo albo 

i jesteśmy na złość stale w kratkę 

Jan Twardowski 

XIX XX XXI 

Jan Twardowski (1915–2006) – ksiądz, poeta, 

uhonorowany nie tylko licznymi nagrodami 

literackimi, ale i Orderem Uśmiechu przyznawanym 

przez dzieci. Wnikliwie obserwował świat, pracując 

zarówno w małej wiejskiej parafii, jak i w wielkim 

mieście, w Warszawie. Wydał wiele tomów wierszy, 

rozmyślań i opowiadań również dla dzieci. O swojej 

poezji mówił tak: „Jestem księdzem szczęśliwym, 

więc i moje wiersze nie mogą być nieszczęśliwe. 

Tęsknię za humorem, który uczy pokory, pozwala 

śmiać się z samego siebie…”.

Na złość – stale w kratkę 

13 

Stasys Eidrigevicius 

Odkrywanie osobowości, 

1991 r. 

Wskaż w wierszu cytat, 

który mógłby być 

komentarzem do obrazu. 


ODCIENIE ŚWIATA 

1. Określ, kim może być osoba mówiąca w wierszu. Powiedz, do kogo się zwraca. 

2. Wymień elementy przyrody przywołane w utworze, wypisz towarzyszące im 

epitety. Następnie spróbuj opisać swoje otoczenie, wzorując się 

na sformułowaniach z wiersza. 

3. Wyobraź sobie świat, w którym wszystko jest tylko białe albo czarne. Spróbuj 

przedstawić jeden dzień z życia w takiej przestrzeni. Czy widzisz jedynie wady 

takiego świata, czy może także zalety Uzasadnij swoje stanowisko. 

4. Wyjaśnij znaczenie słów: niestałość spełnia swe zadanie. 

Powiedz, czego dowiadujemy się z wiersza o naturze człowieka.


3 

Nie szata zdobi człowieka 

ŚWIAT PRZEDSTAWIONY to fikcyjna rzeczywistość stworzona w dziele literackim. 

Wymyśloną przez autora FABUŁĘ, czyli układ zdarzeń przytrafiających się BOHATEROM 

w określonym MIEJSCU i CZASIE, przedstawia NARRATOR – także postać fikcyjna. 

Przeczytaj fragment współczesnej powieści młodzieżowej. Oceń, w jakim stopniu świat 

przedstawiony w utworze jest zbliżony do tego, który znasz z własnych doświadczeń. 

Hanna Kowalska-Pamięta 

Pamiętnik jedynaczki (fragment) 1 


Mam na imię Paulina. Niestety. „Pa – u – la zjadła szczura!”. Moi rodzice 

musieli być w jakimś ciężkim amoku, gdy podawali to imię urzędnikom 

w czasie rejestracji. Mało to zwykłych imion – różnych Anek, Gosiek, 

Kaś, Agnieszek Ale nie. Oni musieli wymyślić Paulinę. Mama ma na to zawsze jedną 

odpowiedź – znała w swoim życiu aż dwie Pauliny i obie były nieprawdopodobnie 

szczęśliwe. [...] W każdym razie nazwali mnie tak i już tego nie zmienię. 

Nie zmienię także mojego wyglądu. Wiem, że wszystkie modelki są bardzo 

wysokie. Ale, doprawdy, czy ja muszę być modelką Mogę. Spokojnie. Gdyby 

przyjmowano jedynie na podstawie wzrostu, miałabym już chyba zapewnioną 

pracę. Jestem najwyższa ze wszystkich dziewczyn – i wyższa od większości 

chłopaków. Dzisiaj na matmie pani Abramska krzyknęła do mnie: 

– Kozińska! Uspokój się wreszcie! Wyrosła jak tyka, a głupia jak... – zastanawiała 

się przez chwilę. Była bardzo zdenerwowana moim gadulstwem i pewnie dlatego 

wyleciały jej z głowy wszystkie używane w takich wypadkach rymy. [...] 

Nie lubię matmy. Ani pani Abramskiej. Przez nią nigdy nie będę miała psa. 

Pies. Musi być duży i kudłaty. Najlepiej czarny wilczur. Rodzice, za namową babci, 

wymyślili kiedyś warunek kupna psa: „Jeżeli Paulina będzie miała same piątki 

i szóstki na świadectwie”. Właściwie równie dobrze mogliby powiedzieć na przykład: 

„Jeśli Paulina nagra płytę z Natalią Kukulską”. Albo: „Jeśli Paulina nauczy się 

latać na miotle”. Nad taką możliwością w ogóle nie było sensu się zastanawiać. Nigdy 

nie będę miała samych piątek, nie mówiąc o szóstkach. Niektórzy nauczyciele 

zachowują się, jakby te stopnie były zarezerwowane wyłącznie dla wybranych. 

1 

Wydawnictwo Skrzat, Kraków 2004.


15 

Rozmawiałam z Iwoną i Beatą, ale naturalnie to mnie Abramska wyciągnęła. 

– Nie, ona się naprawdę na ciebie uwzięła – westchnęła po raz nie wiadomo 

który Iwona. [...] 

*** 

Dzisiejszy dzień zaczął się uroczo. Rano wyszłam jak zwykle do szkoły. [...] 

Wybiegłam z domu, a on czekał. Siedział na trawniku pod drzewem i patrzył 

na mnie. 

Miał piękne brązowe oczy i był cały czarny, bez jednego jaśniejszego włoska. 

Nie miał żadnej obroży, nie wiem, skąd się tu znalazł – może komuś uciekł 

albo został wyrzucony. Śliczny pies, wprawdzie mniejszy od wilczura, ale tak 

samo mądry. O tym, żeby pozwolili mi go trzymać w domu, nie mam co marzyć, 

ostatnio rodzice wykazują w tej sprawie godną podziwu determinację 1 , bronią się 

przed największym przyjacielem człowieka jak przed najgorszym nieszczęściem. 

Kto mi jednak zabroni się z nim zaprzyjaźnić 

W ramach przyjaźni poczęstowałam czarnego kudłacza moimi kanapkami. 

Zjadł wszystko, kiełbasę i żółty ser, nawet sałatę. Przytargałam biedakowi wielki 

karton, wyłożyłam go starym kocem – wskoczył tam z wyraźnym zadowoleniem. 

Chyba wiele już przeżył i przewędrował. Prawdziwy tramp 2 . 

– Będziesz nazywał się Tramp – poinformowałam go. 

Zgodził się od razu, pomachał ogonem. Fajnie byłoby mieć takiego czworonoga 

u siebie w pokoju. Niestety, trzeba będzie znaleźć mu jakiś inny dom. Szkoda. [...] 

*** 

– Załatwimy wreszcie tę sprawę – oświadczyła nagle Iwona. – Pani Janina powinna 

być teraz w domu. Zaprowadzimy go teraz do niej, pies nie może przecież 

do końca życia mieszkać na klatce schodowej... 

– Czy u twojej sąsiadki będzie mu dobrze – przerwała Beata. 

– Jasne! Ona ma znakomite warunki, mówiłam wam, że jest na rencie czy emeryturze, 

Tramp nie będzie się musiał nudzić sam w domu. A my będziemy go mogły 

odwiedzać, kiedy tylko zechcemy... [...] 

Drzwi otworzyła nam jakaś obca dziewczyna. Wysoka, dużo wyższa ode 

mnie, szczupła i ładna. Bardzo ładna, mimo swojego wzrostu. Nie lubię trwałej, 

ale ta wielka fala jasnych loczków wygląda świetnie. Rzęsy nieprawdopodobnie 

długie i gęste, czytałam gdzieś, że trzeba je smarować olejem rycynowym, żeby 

tak po pewnym czasie wyglądały. Mnie oczywiście nigdy się nie chce [...]. 

1 

determinacja – zdecydowanie i stanowczość w działaniu, gotowość do robienia tego, co się chce 

robić, wbrew wszelkim przeciwnościom. 

2 

tramp – ktoś lubiący wędrować, podróżować po świecie.

16 

OKREŚLIĆ SIEBIE 

Mirosław Araszewski Lustro, 

2004 r. 

Czy dostrzegasz związki między 

postacią z fotografii a Paulą 

Co mógłbyś powiedzieć o osobie 

stojącej przed lustrem 

Istnieją ludzie śliczni „z natury”, po prostu od urodzenia, i ona chyba – w przeciwieństwie 

do mnie – do takich właśnie szczęściarzy należy. Chciałabym tak wyglądać, 

jak będę w jej wieku. Iwona chyba ją zna, bo od razu się odezwała. 

– Dzień dobry, jest pani Janina 

– Babciu! – krzyknęła tamta w głąb mieszkania. Na chwilę znikła w drzwiach 

pokoju. 

Usłyszałyśmy jej przyciszony, ale pełen lekceważenia głos: 

– Jakieś małolaty do ciebie. 

No nie, to już szczyt. Panie Boże, czym ta nieprzyjemna osoba zasłużyła sobie 

na taką porcję urody Usiłowałam wyobrazić ją sobie łysą jak kolano – niestety, 

nawet pozbawiona włosów też byłaby piękna. 

Jest starsza pani. Widziałam ją parę razy w życiu, miła jak zwykle, uśmiechnięta, 

serdeczna. „Wejdźcie, dzieci, to jest ten piesek Jaka miła mordka...”. 

– Babciu, chyba nie zamierzasz brać do domu tego kundla Jak ty sobie poradzisz 

z psem, patrz, jak cuchnie... 

Nie, bardzo nie lubię tej kędzierzawej mądrali. 

– Chwileczkę, Ewa, nie wszystko naraz. Można go przecież wykąpać. Miłe psisko, 

o proszę, jaki spokojny. Gdzie go znalazłyście, dziewczynki [...]


17 

– Ja spotkałam tę dziewczynę, chyba wnuczkę, parę razy. Jest super-nieprzyjemna 

nie tylko dla nas... 

– Założę się, że za każdym razem była otoczona masą wielbicieli – przerwała Beata. 

Niestety, jedyne, co dzisiaj osiągnęłyśmy, to wspólne przekonanie, że uroda jest 

jedną z najważniejszych spraw w życiu. Nie wiem, jak to jest, że chociaż wszyscy 

zawsze się zarzekają, że najważniejsze jest „wnętrze”, to każdego bardziej interesuje 

wnętrze człowieka urodziwego. 


JAK CIĘ WIDZĄ… 

1. Wymień postacie występujące w powieści i określ relacje między nimi. 

2. Przedstaw narratora, podając kolejne informacje na jego temat: 

• imię i nazwisko • wiek (w przybliżeniu) • rola społeczna i pozycja w rodzinie. 

3. Wyszukaj w tekście wyrazy nazywające cechy wyglądu bohaterek. Wskaż te, które 

byłyby przydatne dla rysownika. O której z postaci mamy najwięcej informacji 

4. Spośród wymienionych poniżej nazw określających wygląd i zachowanie wybierz te, 

które nie zostały wspomniane w tekście. Uzupełnij opisy dziewcząt o brakujące 

szczegóły. 

• sylwetka (wzrost, waga) • sposób mówienia i gestykulacja 

• twarz (oczy, usta, nos), włosy, ubiór 

✒ RADY DLA PISZĄCYCH 

OPIS POSTACI 

● przedstaw opisywaną osobę, napisz, kim jest, jakie relacje cię z nią łączą 

● opisz jej wygląd, zwracając uwagę na charakterystyczne cechy, 

pozwalające odróżnić ją od innych 

● zachowaj porządek opisu: zacznij od informacji ogólnych, potem 

podaj szczegółowe 

● wykorzystaj przymiotniki i rzeczowniki nazywające cechy, zastosuj 

porównania 

● możesz przedstawić swój stosunek do opisanej postaci lub przywołać 

opinie innych na temat jej wyglądu



po 

…TAK CIĘ PISZĄ 

15. Jedni mówią: „Nie szata zdobi człowieka”, inni: „Jak cię widzą, tak cię piszą”. 

Które z przysłów lepiej oddaje twój stosunek do urody Powiedz, na co 

zwracasz uwagę, kiedy poznajesz kogoś nowego. 

16. Opisz osobę, która cię ostatnio zainteresowała (lub taką, która po prostu ci się 

podoba). Skorzystaj z podanych rad (s. 17). 

7. 

8. 

9. 

WŚRÓD ZDARZEŃ MIŁYCH I NIEMIŁYCH 

Opisz zachowanie pani Abramskiej na lekcji matematyki. Następnie wskaż 

w swoim tekście czasowniki nazywające czynności, zdarzenia, stany. 

Z tekstu powieści wypisz czasowniki, które mówią o czynności jednej osoby, 

oraz takie, które przedstawiają czynności kilku wykonawców. Zaobserwuj, czym 

różnią się formy tych wyrazów. 

We fragmencie powieści występuje jeszcze jeden bohater – pies. Wyobraź sobie, 

że osoba, która go znalazła, umieściła w gazecie ogłoszenie: 

Na trawniku pod drzewem znalazłam ślicznego psa. Wabi się Tramp. 

Czy odnajdę właściciela 

Przerysuj do zeszytu oś czasu i umieść na niej podkreślone w ogłoszeniu 

wyrazy. 

przeszłość teraźniejszość przyszłość 

10. Wskaż, czego brakuje w tym ogłoszeniu, a które elementy są w nim 

niepotrzebne. 

11. Wyjaśnij, czym różnią się podkreślone formy czasownika. 

• Siedziała znudzona w ławce. 

• Siedział pod drzewem i skomlał. 

12. Wybierz zdanie z informacją o tym, że czynność została zakończona. 

• Jadł wszystko. 

• Zjadł kiełbasę, żółty ser, a nawet sałatę. 

13. Odpowiedz pełnym zdaniem na pytania. Wskaż wykonawcę i obiekt czyn ności. 

• Która z bohaterek nadała imię psu 

• Jak został on przez nią nazwany

Czasownik 

19 

4 

Nauka o języku 

Czasownik 

Być albo nie być 

Czasowniki to odmienne części mowy, które nazywają: 

• CZYNNOŚCI 

(co robi), np. szczeka. 

• STANY, PROCESY 

(w jakim jest stanie co się 

z nim dzieje), np. tęskni, rośnie. 

● Czasowniki mogą być: 

• NIEDOKONANE (NDK) 

(co robił) oznaczają czynność niezakończoną, 

trwającą, taką, o której 

nie wiadomo, czy się zakończy, np. 

opiekować się, wyprowadzać, brać. 

• DOKONANE (DK) 

(co zrobił) oznaczają czynność zakończoną 

lub taką, o której wiadomo, 

że na pewno się zakończy, np. 

zaopiekować się, wyprowadzić, wziąć. 

To, że czasowniki są dokonane lub niedokonane, nazywa się ich ASPEKTEM. 

● Czasowniki mogą występować w formie: 

• OSOBOWEJ: 

formy odmieniające się przez: osoby, 

liczby, rodzaje, występujące w różnych 

czasach, stronach, trybach. 

• NIEOSOBOWEJ: 

bezokoliczniki, np. biec, skamleć; 

formy zakończone na -no, -to, np. 

znaleziono, odkryto. 

● Do czasowników zaliczamy wyrazy typu: można, trzeba, warto, należy, szkoda, 

które nie odmieniają się przez osoby, liczby i rodzaje, natomiast odmieniają się przez 

czasy i tryby (patrz s. 28). 

● Czasownik najczęściej pełni w zdaniu funkcję orzeczenia (patrz s. 225).

20 OKREŚLIĆ NAUKA O JĘZYKU SIEBIE 

● Forma osoby wskazuje na wykonawcę czynności: 

1. ( ja, my) 

np. cieszę się, 

cieszymy się. 

2. (ty, wy) 

np. cieszysz się, 

cieszycie się. 

3. (on, ona, ono, 

oni, one) 

np. cieszy się, 

cieszą się. 

● Forma liczby informuje o liczbie wykonawców czynności: 

• LICZBA POJEDYNCZA 

wskazuje na jednego wykonawcę, 

np. cieszę się, cieszysz się, 

cieszy się. 

• LICZBA MNOGA 

wskazuje na więcej niż jednego 

wykonawcę, np. cieszymy się, 

cieszycie się, cieszą się. 

● Forma czasu informuje o czasie wykonywania czynności w odniesieniu 

do momentu mówienia: 

• CZAS PRZESZŁY 

wyraża czynność, 

która już się odbyła, 

np. cieszył się (ndk), 

ucieszył się (dk). 

• CZAS TERAŹNIEJSZY 


która się odbywa, 

np. cieszy się 

(czasowniki 

dokonane nie mają 

tej formy). 

• CZAS PRZYSZŁY 


która dopiero się 

odbędzie, np. będzie 

się cieszyć (czas 

przyszły złożony), 

ucieszy się (czas 

przyszły prosty). 

● Rodzaj wskazuje na płeć wykonawcy czynności: 

• W LICZBIE POJEDYNCZEJ: 

męski, np. cieszył się, 

żeński, np. cieszyła się, 

nijaki, np. cieszyło się. 

• W LICZBIE MNOGIEJ: 

męskoosobowy, np. cieszyli się, 

niemęskoosobowy, 

np. cieszyły się.

Czasownik 

21 

5 


Trudne formy czasownika 

Lepiej zapamiętać 

● iść 

W czasie przeszłym odmiana tego i podobnych czasowników ruchu 

uzależniona jest od rodzaju gramatycznego, np. Kobieta szła 

chodnikiem, mężczyzna szedł ulicą. Ona weszła do domu, on wszedł 

na drabinę. 

● umieć, rozumieć 

W czasie teraźniejszym w 3. os. lm czasowniki te mają poszerzony temat, 

np. Ja umiem naprawić rower, oni nie umieją tego. Rozumiem fizykę, 

oni jej nie rozumieją. 

● krzyknąć, rosnąć 

Czasowniki z cząstką -ną w bezokoliczniku zachowują tę cząstkę 

w czasie przeszłym, jeżeli wyrażają czynność jednokrotną, np. 

krzyknąć – krzyknąłem, zamknąć – zamknąłem. Nie zachowują jej, 

jeżeli nazywają stany i procesy: rosnąć – rosłem. 

● wziąć 

W formach czasu przeszłego czasowników zakończonych na -ąć piszemy 

ę, ą, mimo że słyszymy e lub o, np. Wziąłem za mało. Wzięła za dużo. 

● lubić 

W czasie przeszłym mówimy i piszemy: lubiłem, lubiłam, np. 

Wcześniej nie lubiłem lodów, polubiłem je w tamtym roku. 

● INNE TRUDNE FORMY 

Mówimy i piszemy: nienawidzić, patrzeć, dopatrzyć się, myśleć, 

domyślić się, wymyślić, włączyć, włączać, wyłączyć, wyłączać, plotę, 

zająłem, tłukę, drę, zdejmij, płucz, trzymaj, jeźdź, wziąć. 

W wypadkach wątpliwych korzystaj ze słownika poprawnej polszczyzny.

22 OKREŚLIĆ NAUKA O JĘZYKU SIEBIE 

1. 

2. 

3. 

4. 

5. 

6. 

W SZKOLNYCH MURACH 

Opowiedz, co robiłeś na pierwszych lekcjach w nowym roku szkolnym. 

Opisz również zachowania kolegów i reakcje nauczycieli. Użyj czasowników 

nazywających zarówno czynności, jak i stany emocjonalne. 

Na osi czasu umieść czasowniki w 1. os. lp nazywające to, czym zajmowałeś się 

w szkole podstawowej, co robisz teraz i co będziesz robił w przyszłości. 

Które przedmioty w szkole podstawowej interesowały najbardziej ciebie, a które 

innych uczniów Ułóż na ten temat zdania zawierające czasowniki lubić, umieć. 

Przeanalizuj swoje mocne i słabe strony. Napisz, co najlepiej umiesz, co potrafisz 

zrobić, czego zaś jeszcze nie. 

Zapisz, co w nowym roku szkolnym należałoby zrobić dla siebie, dla rodziny, 

dla przyjaciół. 

Opisz, jak wyglądała dziś twoja droga ze szkoły do domu. Użyj różnorodnych 

czasowników oznaczających ruch. 

6 


Strony czasownika 

Wśród portretujących 

i portretowanych 

Strony czasownika wskazują na stosunek wykonawcy czynności do jej obiektu. 

Strona czynna czasownika informuje, że podmiot jest wykonawcą czynności: 

podmiot = wykonawca 

obiekt czynności 

Dziewczyna malowała (ndk) psa. 

Dziewczyna namalowała (dk) psa.

Prehistoria – początki Czasownik ludzkości 

23 

Do strony czynnej zalicza się również czasowniki z zaimkiem się, np. 

bać się, śmiać się: 

Dziewczyna nie bała się psa. 

Strona bierna czasownika informuje, że podmiot jest obiektem czynności: 

podmiot = obiekt czynności 

wykonawca 

Pies był malowany przez dziewczynę. 

Pies został namalowany przez dziewczynę. 

Stronę bierną czasowników tworzymy, używając: 

– odpowiedniej formy czasownika być, zostać; 

– nieosobowej formy czasownika zakończonej na -ny, -ty, -ony. 

● Wyróżniamy czasowniki: 

• przechodnie, 

które mają formy strony czynnej 

i biernej, np. znaleźć, odprowadzić. 

• nieprzechodnie, 

które nie mają formy strony 

biernej, np. myśleć, patrzeć. 

1. 

2. 

3. 

4. 

5. 

Z zamieszczonego fragmentu powieści Pamiętnik jedynaczki nie dowiedziałeś się, 

jak skończyła się historia Trampa. Wymyśl własne zakończenie. Użyj form strony 

czynnej i biernej czasownika. 

Zaprezentuj siebie z innej strony. Napisz o swoich pozaszkolnych 

zainteresowaniach. Użyj czasowników przechodnich i nieprzechodnich. 

Zrelacjonuj ciekawe wydarzenie ze swojego życia, stosując odpowiednie 

konstrukcje strony czasownika. 

W imieniu samorządu uczniowskiego napisz oficjalne zawiadomienie 

o organizowanej w szkole dyskotece. Zastosuj przynajmniej dwie formy 

strony biernej. 

Wyobraź sobie, że jesteś organizatorem jesiennego rajdu rowerowego. Zachęć 

do uczestnictwa w nim zarówno swoich kolegów, jak i nauczycieli. Sformułuj 

wypowiedzi odpowiednie dla różnych adresatów.


7 

Znaleźć swoje miejsce 

EPIKA to jeden z trzech (obok liryki i dramatu) rodzajów literackich. Cechą charakterystyczną 

utworów epickich jest obecność NARRATORA, który opowiada o świecie przedstawionym. 

Może to być abstrakcyjna postać, która choć sama nie uczestniczy w akcji, zna wszystkie 

wydarzenia – zarówno te z przeszłości, jak i te, które dopiero się zdarzą, ma nieograniczoną 

wiedzę o bohaterach, a opowiada w trzeciej osobie. Oprócz takiego trzecioosobowego 

narratora „wszechwiedzącego” w utworze epickim może występować narrator o ograniczonej 

wiedzy: narrator – obserwator wydarzeń lub narrator konkretny, który jest uczestnikiem 

zdarzeń, często głównym bohaterem opowiadającym swoją historię w pierwszej osobie. 

Przeczytaj fragment powieści młodzieżowej, której bohaterem jest Igor, uczeń pierwszej 

klasy gimnazjum. Ustal, z jakim narratorem mamy tu do czynienia. 

Barbara Ciwoniuk 

Igor (fragment) 

W mojej nowej klasie 

Już od pierwszego dnia w gimnazjum miałem jakiś niefart. Wbrew obietnicom 

naszą klasę z podstawówki poszatkowali na drobny mak (to i dobrze, i źle), nie 

było w niej Bartka (źle), nie było Roberta (źle), nie było Filipa (dobrze), ale za to 

uchowała się prawie w całości banda Ryżyczki (bardzo, bardzo źle!). [...] Najbardziej 

dotknęła mnie strata Bartka, bo kumplowaliśmy się od czasów przedszkola. [...] 

Po tygodniu moich jęków mama zaproponowała mi, że pójdzie do dyra i spróbuje 

przenieść mnie do jego [ Bartka] klasy, ale odmówiłem. Jakoś głupio by to wyglądało 

i niehonorowo. [...] Poza tym to klasa Bartka była podejrzanie przeładowana. 

[...] Niektórzy z tej przeludnionej A chwalili się, że w ich klasie są prawie sami 

szóstkowi, że mają najlepszego anglika i matematyka, że będą mieli najwyższy poziom, 

a dzięki temu czeka ich lepszy start do dobrych liceów [...]. Wysłuchiwaliśmy 

z Tomkiem (teraz z nim siedzę) tych przechwałek z obojętnymi minami. Po twarzy 

Bartka widziałem, że pochlebia mu to, co plotą jego nowi kumple. Zrozumiałem, że 

położył naszą przyjaźń na ołtarzu swojej lepszej, świetlanej przyszłości i przestałem 

już szukać go na przerwach, żeby z nim pogadać. [...] 

Po kilku tygodniach nauki zasymilowałem się w mojej nowej klasie (jak to mądrze 

mówi mama), a co po ludzku oznacza, że wtopiłem się w tło. Tomek jest kumplem 

wcale nie gorszym od Bartka, podobnie jak ja po uszy siedzi w sprawach komputerowych. 

Mamy o czym pogadać na przerwach, a nawet zaczęliśmy bywać u siebie 

popołudniami. [...]


25 

Klasa byłaby zupełnie OK, gdyby nie szajka Ryżyczki, która na przerwach niepotrzebnie 

robi głupie zadymy, zaczepia dziewczyny i drażni nauczycieli, co skutkuje 

dużą liczbą niespodziewanych kartkówek i innych form belferskiej zemsty. 

[...] Na przerwach omijam ich wielkim łukiem. W tej szkole niewiele jest kątów, 

w których mogliby mnie dopaść, na korytarzach, w szatniach [...] jest monitoring. 

Na krótkich przerwach trzymamy się z Tomkiem blisko dyżurujących nauczycieli, 

na długich biegamy do szkolnej czytelni. I na razie jakoś to leci. [...] 

Nasza wychowawczyni ma pseudo Regina i [...] uczy nas matematyki. [...] Na 

godzinie wychowawczej [...] zrobiła nam przykrą niespodziankę. Kazała wszystkim 

chłopakom spakować swoje manele i wyjść na środek klasy. Tomek szepnął 

do mnie, że zanosi się na jakąś [...] pogadankę dla bab (podobne mieliśmy już 

w podstawówce, z panią pedagog), ale okazało się, że nasza caryca (po łacinie 

regina znaczy królowa) wpadła na jeszcze lepszy pomysł. Oznajmiła nam, że ma 

zamiar nas rozsadzić i poprosiła dziewczyny, żeby pozajmowały ławki pojedynczo 

i usiadły po ich prawej stronie. Istne wojsko. Zdobyła się nawet na dowcip 

i powiedziała im, że same mogą sobie wybrać chłopaka, ale na szczęście żadna 

z bab do tego się nie paliła. Czuliśmy się jak na targu niewolników. Atmosfera 

zrobiła się ciut nerwowa, dziewczyny rozchichotały się [...], my też uśmiechaliśmy 

się do siebie, żeby ukryć to, że jest nam tak głupio. Na szczęście ja trafiłem 

nie najgorzej. Siedzę z Anką, chyba najpoważniejszą dziewczyną z naszej klasy. 

Przez dwa czy trzy dni po mistrzowsku ignorowaliśmy się, tak, żeby nikt nikogo 

nie uraził, ale w końcu zaczęliśmy się do siebie jakoś odzywać. Ja dałem jej 

długopis, ona mi linijkę, ja podsunąłem jej ołówek, który potoczył się w moją 

stronę, a ona pożyczyła mi dwa złote na jakąś zaległą składkę...



W NOWEJ SZKOLE 

po 

1. Sprawdź, czy uważnie przeczytałeś tekst. Określ, czy poniższe zdania są 

prawdziwe czy fałszywe. 

• Igor zna Bartka od ponad sześciu lat. 

• Chłopcy zaczęli naukę w tym samym gimnazjum. 

• Wszystkie klasy w tej szkole są zbyt liczne. 

• Igor najbardziej obawia się grupy wyrostków z trzeciej klasy. 

• Wszystkie kartkówki są karą za zachowanie Ryżyczki. 

• Wychowawczyni Igora jest humanistką. 

• Igor bardzo się ucieszył, że siedzi w ławce z dziewczyną. 

2. Przypomnij sobie pierwsze dni w gimnazjum i napisz o swoich wrażeniach 

w liście do koleżanki lub kolegi z byłej klasy. Wybierz tradycyjną lub elektroniczną 

wersję listu. Skorzystaj z podanych rad. 


LIST TRADYCYJNY 

(PRYWATNY) 

● zapisz nazwę miejscowości 

i datę, np. Kraków, 7.09.2009 r. 

● zwróć się do adresata – użyj 

formy wołacza, np. Droga Kasiu! 

● rozpocznij od zdania wprowadzającego (możesz podać powód 

napisania listu, nawiązać do ostatniej korespondencji) 

● w treści listu przekaż informacje 

● podziel się uwagami, opiniami na określony temat 

● opisz swoje przeżycia, wrażenia, refleksje 

● przedstaw prośby 

● pamiętaj o wielkich literach w zwrotach grzecznościowych 

● zakończ formułą końcową, 

np. Pozdrawiam Cię serdecznie 

● poniżej umieść podpis nadawcy 

(imię lub imię i nazwisko)


27 


E-MAIL [LIST INTERNETOWY] 

● pole Do – adres pocztowy odbiorcy 

● w polu DW (do wiadomości) – adresy 

osób, które mają otrzymać kopie listu 

● pole Temat – krótka informacja o treści listu 

● rozpocznij formułą powitalną, np. Cześć Kasiu 

● przedstaw treść listu (pisz zwięźle i krótko, kolejne wątki 

zaczynaj od nowej linii) 

● zakończ formułą końcową, np. Pozdrawiam 

● podpisz wiadomość 

po 

JĘZYK POD LUPĄ 

3. 

4. 

Sformułuj prośbę, którą mama Igora mogłaby skierować do dyrektora szkoły 

w sprawie przeniesienia jej syna do innej klasy. Przedstaw ją w formie ustnej 

i pisemnej. Wskaż różnice, jakie zauważyłeś między obiema wersjami. 

We WSPÓŁCZESNEJ POLSZCZYŹNIE wyodrębniamy ODMIANĘ PISANĄ i MÓWIONĄ. 

Odmiana mówiona korzysta z języka NIEOFICJALNEGO (wypowiedzi w stylu 

potocznym, spontaniczne, często niekompletne, uzupełniane przez gesty 

i mimikę) i języka OFICJALNEGO (wypowiedzi w sytuacjach publicznych, kiedy 

starannie dobieramy słowa i zwracamy szczególną uwagę na poprawność 

naszej wypowiedzi). 

Przeczytaj powtórnie tekst, zwracając uwagę na słownictwo bohatera. Której 

odmiany języka używa Wyjaśnij, dlaczego autorka w swojej powieści użyła 

właśnie takiego języka.


5. 

6. 

WPAŚĆ W SZKOLNE TRYBY 

Odpowiedz pełnymi zdaniami na podane pytania. Zwróć uwagę na formy 

gramatyczne czasowników użytych w każdej z tych grup. 

Co było Co jest Co będzie 

• Z kim przyjaźnił się Igor w szkole podstawowej 

• Jak czuje się w nowej szkole 

• Jak zakończą się plany Igora związane ze zmianą klasy 

Co by było, gdyby 

• Co by było, gdyby Igor na długiej przerwie nie chodził do biblioteki 

• Co by było, gdyby banda Ryżyczki nie rozrabiała w szkole 

Niech tak będzie! 

• Jakie polecenia mogła skierować nauczycielka do uczniów podczas lekcji 

wychowawczej Uzupełnij ustnie zdanie. 

Pani Regina powiedziała... 

Wyobraź sobie, że jesteś nauczycielem. Jeden z uczniów bez twojej zgody 

przesiadł się. Poproś go o powrót na miejsce. Wybierz jedno spośród podanych 

zdań i uzasadnij swój wybór. Oceń stopień grzeczności każdego z poleceń. 

• Wróć na swoje miejsce! 

• Proszę wrócić na swoje miejsce. 

• Igor wraca na swoje miejsce. 

• Czy mógłbyś wrócić na swoje miejsce 

8 


Tryby czasownika 

W trybie 

natychmiastowym... 

Tryby czasownika pozwalają wyrazić związek czynności z rzeczywistością: 

• TRYB OZNAJMUJĄCY 

informuje o czynności rzeczywistej, np. 

Marzył o innej klasie. Czuje się teraz samotnie. Wkrótce znajdzie przyjaciela.

Prehistoria – początki Czasownik ludzkości 

29 

• TRYB ROZKAZUJĄCY 

informuje o czynności pożądanej, np. 

Wyjdź już! Poczekajcie chwilę! Niech on się pospieszy! 

Chodźmy wreszcie! 

• TRYB PRZYPUSZCZAJĄCY 

informuje o czynności możliwej lub prawdopodobnej, np. 

Zaprosiłbym ją do siebie, zobaczyłaby moją kolekcję komiksów. 

Moglibyśmy częściej się spotykać. 

● Cząstka -by- tworząca tryb przypuszczający jest ruchoma. Piszemy ją: 

• RAZEM 

– z czasownikami w formie 

osobowej, np. pomyślałbyś. 

– ze spójnikami, np. 

jeślibyśmy, gdyby. 

• ODDZIELNIE 

– po czasownikach w formie 

nieosobowej, np. płakać 

by przyszło. 

– przed czasownikami w formie 

osobowej, np. 

mama by pomogła. 

1. 

2. 

3. 

ZACHOWAĆ UŚMIECH 

Psychologowie twierdzą, że optymistom żyje się łatwiej. Napisz kilka rad, 

jak zachować pogodę ducha w każdych okolicznościach. Użyj form trybu 

rozkazującego i podkreśl je. 

Wyobraź sobie, że dysponujesz czarodziejską mocą stwarzania rzeczy niemożliwych. 

Zapisz trzy zaklęcia, jakie byś wypowiedział. Użyj form 

3. osoby trybu rozkazującego. 

Gdybyś był ministrem oświaty, jakie wprowadziłbyś zmiany w funkcjonowaniu 

szkoły Zapisz kilka propozycji. Użyj form trybu przypuszczającego.


9 

Spotkania ze sztuką 

ROZWIJAĆ SIĘ KAŻDEGO DNIA 

Od kilku lat prowadzona jest akcja społeczna pod hasłem Cała Polska 

czyta dzieciom, której graficzną wizytówką jest plakat znanego malarza 

i grafika Rafała Olbińskiego. Przyjrzyj się uważnie poszczególnym 

elementom kompozycji i wykonaj polecenia. 

1. Wymień elementy plakatu, które przede wszystkim zwracają twoją 

uwagę. 

2. W centrum obrazu znajduje się książka. Jakie znaczenie może mieć 

umieszczenie jej właśnie w tym miejscu 

3. Wyjaśnij, co może oznaczać drabina, którą dorosły stawia przed 

dzieckiem. 

4. O czym mogą rozmawiać mężczyzna i chłopiec Odtwórz ich dialog. 

5. Artysta wykorzystał w swojej grafice zasadę kontrastu, czyli 

zestawienia przeciwstawnych elementów. Zwróć uwagę na światło, 

barwy, kształty. Wskaż i opisz widoczne na obrazie przeciwieństwa. 

6. Opisz świat, jaki kryje w sobie niezwykły motyl. 

7. Jak sądzisz, do kogo przede wszystkim skierowany jest ten plakat 

Sformułuj jego przesłanie. 

8. Napisz kilkuzdaniowy tekst, który byłby komentarzem do plakatu. 

Użyj powiedzenia rozwinąć skrzydła. 

Rafał Olbiński Cała Polska 

czyta dzieciom

Znaleźć swoje miejsce 31


10 

Kto czyta książki, żyje podwójnie 

Dowiedziono, że dzięki słuchaniu czytanych opowieści, a później samodzielnemu 

czytaniu książek, każdy człowiek uczy się tego, co naprawdę ważne, ćwiczy myślenie, 

rozwija język, znajduje wskazówki, jak postępować. 

Przeczytaj wywiad 1 z pisarką – Dorotą Terakowską (notka o autorce – s. 299) 

– i zastanów się, kiedy czytanie sprawia ci przyjemność. 

Wyobraża sobie Pani życie 

bez czytania 

– Pamięta Pani swoją pierwszą książkę 

– Nie. Było tego tak dużo i – niejednokrotnie – czytałam po kilka książek 

naraz... Pamiętam natomiast, że uwielbiałam Robinsona Crusoe i dostałam tę 

książkę pod choinkę. Bardzo lubiłam też wszystko, co było związane z wielotomową 

powieścią o Winnetou. [...] 

– A jak było w Pani przypadku z lekturami Tymi szkolnymi Dziś nastolatki 

stale powtarzają jedno hasło: „jestem molem książkowym, ale lektur nienawidzę”. 

[...] Może nie lubi się lektur, bo są nakazane I równie dobrze ci, którzy tworzyli 

kiedyś indeksy ksiąg zakazanych, mogli spisywać listy ksiąg nakazanych – i kto 

wie, czy efekt nie byłby lepszy 

– Myślę, że to nie tak. W pewnym sensie przecież wiele książek znalazłoby 

się na takim „nakazanym indeksie” za sprawą mody. Moda to bardzo silny nakaz, 

najsilniejszy, jaki istnieje. [...] 

– Jak zachęcić uczniów do czytania lektur 

– Na swoich spotkaniach autorskich mówię: „wiem, że marzycie głównie 

o pieniądzach i w dodatku mylicie ze sobą dwie rzeczy – dla was pieniądze to 

cel, nie narzędzie. Ale nawet po to, żeby zrobić te wielkie pieniądze, potrzebujecie 

wyobraźni. A wyobraźnię kształci wyłącznie książka. Nie telewizja, nie komputer, 

nie kultura obrazka”. 

1 

wywiad – rozmowa z kimś na określony temat, przeznaczona do opublikowania w prasie, 

zaprezentowania w radiu lub telewizji.


33 

Teodor Axentowicz 

Czytająca, 1899 r. 

„Książka to przyjaciel 

bez interesu, domownik 

bez naprzykrzania”. 

Poszukaj innych powiedzeń 

na temat książki. 

– I to ich przekonuje 

– Nawet jeśli nie, mam jeszcze jeden argument. Dziś, kiedy to człowiek goni 

za pracą, a nie odwrotnie, na każdej rozmowie kwalifikacyjnej wygra raczej ten, 

kto czyta książki, niż ten, kto ich nie dotyka. Dlaczego Czytający mówi swobodniej, 

łatwiej trafia do ludzi, jest bardziej komunikatywny, umie nawiązać kontakt. 

[...] 

– Wyobraża sobie Pani życie bez czytania 

– Nie. 

(Z Dorotą Terakowską rozmawiała M. Tytuła: 

w: „Gimnazjum. Lektury. Magazyn 13–16-latków”, nr 1/2/2004, s. 2–4)



ZWYCZAJNA PRZYJEMNOŚĆ 

1. Przypomnij sobie pierwszą przeczytaną samodzielnie książkę. Jaki miała 

tytuł O czym opowiadała 

2. Wymień argumenty, którymi Dorota Terakowska próbuje przekonać 

młodzież do czytania książek. 

3. Czy Internet może zastąpić tradycyjne czytanie Przedstaw swój pogląd 

na ten temat. Wyjaśnij, czym różni się czytanie z ekranu komputera 

od lektury prawdziwej książki. Powiedz, który sposób wolisz, i uzasadnij 

dlaczego. 

4. Wymień widoczne w naszych czasach zagrożenia dla książki drukowanej. 

Przygotuj i przeprowadź wśród znajomych ankietę na temat: 

„Czy możliwe jest, żeby książki zniknęły na dobre z naszego życia”. 

KTO CZYTA, NIE BŁĄDZI 

5. Przedstaw swoje stanowisko w sprawie lektur szkolnych. Jak sądzisz, 

dlaczego młodzi ludzie niechętnie je czytają Co można zrobić, aby to się 

zmieniło 

6. Jakie książki powinny, według ciebie, znaleźć się „na indeksie ksiąg 

nakazanych” Przygotuj taką listę. 

po 

7. Wraz z kolegami zorganizuj w szkolnej bibliotece spotkanie, na którym 

przedstawicie książki czytane dla przyjemności. W omówieniu podajcie 

informacje o autorach, tytułach i tematyce lektur oraz zaprezentujcie 

głównych bohaterów. Nie zdradzając szczegółów fabuły, zachęćcie 

innych do sięgnięcia po te utwory. 

8. W dłuższej wypowiedzi pisemnej rozważ słowa znanej autorki książek 

dla młodzieży – Małgorzaty Musierowicz: „Nie uważam, by człowiek, 

który nie czyta, był gorszym człowiekiem. Na pewno jest jednak 

człowiekiem o coś uboższym”. 

PROSZĘ O DEDYKACJĘ 

9. Książka jest zawsze pięknym prezentem, a dedykacja miłą pamiątką. 

Korzystając z wzoru na s. 35, napisz dedykację: 

• na odwrocie fotografii rodzinnej, którą ofiarujesz babci, 

• w książce kupionej dla kolegi z klasy, który znalazł się w szpitalu.


35 


DEDYKACJA 

Przyjaźń jest jak dające cień drzewo, 

pod którym szukam wytchnienia… 

● z jakiej okazji 

(można dołączyć 

życzenia) 

(S. Coleridge) 

● można 

rozpocząć od 

złotej myśli 

● komu 

– adresat 

Mojej najlepszej Przyjaciółce 

z gorącymi życzeniami urodzinowymi. 

Niech ta książka będzie dla Ciebie wierną towarzyszką 

wesołych i smutnych chwil. 

Lublin, 15 IX 2008 r. 

Magdalena 

● kiedy 

– miejscowość, data 

● kto 

– nadawca 

Dedykację wpisujemy do książki (najlepiej na dole strony tytułowej albo 

na dołączonej ozdobnej kartce) lub na odwrocie fotografii. Powinna być odpowiednio 

rozplanowana i estetycznie zapisana, a także własnoręcznie podpisana.

Słowa ulatują, pisma pozostają 

Przed wynalezieniem pisma informacje zachowywano w pamięci. Człowiek jednak 

nie jest w stanie wszystkiego zapamiętać i przekazać innym, dlatego powstało 

pismo. Rozwinęło się ono w sposób naturalny w różnych miejscach świata. 

Służyło zapisywaniu rachunków czy też opisywania ważnych wydarzeń. 

1. 

Sumerowie z Mezopotamii wynaleźli pismo klinowe 5000 

lat temu. Zanki klinowe odciskano trzcinowym rylcem na 

glinianych tabliczkach. Kształt znaku zależał od sposobu 

przycięcia końca trzciny. Wysuszone na słońcu gliniane 

tabliczki utrwalały pismo na tysiące lat. 

papirusowy 

zwój 

Sztuka pisania 

w Egipcie była 

domeną wysoko 

wykwalifikowanych 

zawodowych 

pisarzy. 

Pismo klinowe 

2. 

Egipcjanie rozwinęli pismo obrazkowe przed 

5000 lat. Jego znaki zwano hierogifami, 

od greckich słów oznaczających „święte 

inskrypcje”, ponieważ były umieszczane 

głównie na świątyniach. 

spokój 

pokój 

harmonia 

Chińskie znaki składają 

się z 26 różnych kresek, 

które należy malować ać 

w określonej kolejności. ości. 

włosie kozy 

podpórka 

na pędzel 

3. 

Mniej więcej w tym 

samym czasie, gdy 

mieszkańcy krajów basenu 

Morza Śródziemnego rozwijali 

hieroglify i pismo 

klinowe, Chińczycy 

tworzyli własny system zapisu. 

Pismo chińskie to 

skomplikowana 

kombinacja piktogramów, 

ideogramów i znaków podających 

wymowę ich języka.

Alfabety: fenicki (A), współczesny 

hebrajski (B), wczesnogrecki (C), 

starogrecki (D), etruski (E), łaciński 

klasyczny (F), współczesny łaciński (G) 

A B C D E F G 4. 

Grecy nauczyli się sztuki 

pisania od Fenicjan, z którymi 

handlowali, prawdopodobnie 

ok. 2800 lat temu. Udoskonalili 

kształy niektórych liter fenickich, 

zmienili część fenickich 

spółgłosek na samogłoski 

i dodali nowe litery oznaczające 

dźwięki, które nie występowały 

w języku fenickim. 

Pióra dużego ptaka, jak 

np. gęś, są doskonałym 

materiałem na pióra 

do pisania. Pióra 

z lewego skrzydła są 

odpowiednie dla 

osoby praworęcznej 

i odwrotnie. 

gęsie pióro 

futerał 

5. 

Pergamin był zupełnie innym rodzajem 

materiału niż papirus. Jest to skóra zwierzęca, 

zazwyczaj owcza, kozia lub cielęca, którą 

poddano różnym zabiegom, by uzyskać 

miękką i gładką powierzchnię. 

zwój 

pergaminowy 

6. 

W średniowieczu 

wyprodukowanie tak 

wspaniałej książki było 

czasochłonne i bardzo 

kosztowne. Możni 

ludzie zlecali kopistom 

i artystom wykonanie 

takich iluminowanych 

rękopisów. 

Brail 

7. 

To współczene pismo zostało 

wynalezione przez Louisa 

Braille’a w szczególnym celu. 

Dotykając wypukłych punktów 

opuszkami palców, niewidomi 

i niedowidzący mogą czytać 

teksty napisane na specjalnej 

maszynie do pisania. 

Druk 

Druk został wynaleziony ponad 

1000 lat temu na Dalekim Wschodzie, 

ale na Zachodzie wprowadzono go 

dopiero w XV wieku. Zasługę wynalezienia 

ruchomej czcionki przypisuje się 

niemieckiemu złotnikowi, Johannesowi 

Gutenbergowi, który obmyslił metodę 

szybkiej i taniej produkcji dużej liczby 

druków. Jego pomysł szybko rozpowszechnił 

się w Europie.

38 

OKREŚLIĆ SIEBIE 

Czesław Miłosz 1 

Ale książki 

Sprawdź się! 

Książki i ludzie 

Ale książki będą na półkach, prawdziwe istoty, 

Które zjawiły się raz, świeże, jeszcze wilgotne, 

Niby lśniące kasztany pod drzewem w jesieni, 

I dotykane, pieszczone, trwać zaczęły 

Mimo łun na horyzoncie, zamków wylatujących w powietrze, 

Plemion w pochodzie, planet w ruchu. 

Jesteśmy – mówiły, nawet kiedy wydzierano z nich karty 

Albo litery zlizywał buzujący płomień. 

O ileż trwalsze od nas, których ułomne ciepło 

Stygnie razem z pamięcią, rozprasza się, ginie. 

Wyobrażam sobie ziemię, kiedy mnie nie będzie 

I nic, żadnego ubytku, dalej dziwowisko, 

Suknie kobiet, mokry jaśmin, pieśń w dolinie. 

Ale książki będą na półkach, dobrze urodzone, 

Z ludzi, choć też z jasności, wysokości. 

1. Książki zostały ukazane w wierszu jako 

a) przedmioty leżące na półkach. 

b) cenne dokumenty historyczne. 

c) duchy towarzyszące człowiekowi. 

d) istoty, które żyją własnym życiem. 

2. Dla podkreślenia radości, jaką przynoszą człowiekowi, książki zostały porównane do 

a) plemion w pochodzie. 

b) mokrego jaśminu. 

c) lśniących kasztanów. 

d) buzującego płomienia. 

1 

Copyright © 2005 by Czeslaw Milosz Estate.

Bliżej słowa, Klasa 1 (GIM)

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?