Nowe Zrozumieć tekst - zrozumieć człowieka

ZROZUMIEĆ TEKST 

zrozumieć człowieka 

Język polski 

PODRĘCZNIK 

LICEUM I TECHNIKUM 

zakres podstawowy 

i rozszerzony

Dariusz 

Dariusz Chemperek 

Chemperek 

Adam 

Adam Kalbarczyk 

Kalbarczyk 

zrozumieć ZROZUMIEĆ TEKST tekst 

tekst 

zrozumieć i człowieka 

Starożytność 

Starożytność – średniowiecze 

średniowiecze 

KlAsA 1, część 1 

KsztAłCenie 

KsztAłCenie w zAKresie 

zAKresie poDstAwowym 

poDstAwowym i rozszerzonym 

rozszerzonym 

podręcznik 

podręcznik do 

do języka 

języka polskiego 

polskiego dla 

dla liceum 

liceum i technikum 

technikum

SPIS TREŚCI 

3 

1 Zrozumieć kulturę – zrozumieć człowieka...................................................................... 10 

2 W świecie znaków J ....................................................................................................... 15 

3 Literatura i jej klasyfikacje ............................................................................................... 20 

• Homer Odyseja 

• Safona [Wierz mi, że chciałabym umrzeć...] 

4 Wiesz i nie powiesz? Mowa zamiast milczenia – wypowiedź językowa jako akt komunikacji J 27 

TABLICA CHRONOLOGICZNA – starożytność ....................................................................... 30 

UMIEM WIĘCEJ. WYPOWIEDZI PISEMNE ...................................................................................... 32 

BIBLIA W LITERATURZE 

I KULTURZE 

5 U źródeł kultury: Biblia ................................................................................................... 42 

6 Oto jestem. Człowiek i Bóg w Biblii – historia Abrahama ................................................. 45 

• Księga Rodzaju 

7 Strach, niepowstrzymany strach. Świat ludzkich uczuć wobec próby wiary ....................... 49 

• Gustaw Herling-Grudziński Ofiarowanie 

8 W boleści mej duszy... Obraz ludzkiego cierpienia w Biblii ............................................... 54 

• Księga Hioba 

9 Gdyby przeżyła, miałaby dzisiaj siwe włosy... Opowieść o współczesnym Hiobie R .......... 59 

• Hanna Krall Czerwiec 1996, Florencja 

INFOGRAFIKA: Miejsca biblijne ......................................................................................... 62 

10 Marność nad marnościami... Biblijna wizja losu ludzkiego R ........................................... 64 

• Księga Eklezjasty 

• Konstandinos Kawafis Monotonia 

11 Jak śmierć potężna jest miłość... Biblijna poezja miłosnego wyznania ............................... 70 

• Pieśń nad Pieśniami 

• Edward Stachura Pejzaż 

• 1 List świętego Pawła do Koryntian 

12 Psalm będę śpiewać... W świecie poezji biblijnej ............................................................... 76 

• Psalm 23 

• Jan Kochanowski Psalm 91 [Qui habitat in adiutorio Altissimi...] 

13 Skarb jest nieprzebrany... Parafrazy psalmów w poezji dawnej i współczesnej .................. 80 

• Mikołaj Sęp Szarzyński Psalmu CXXX paraphrasis: „De profundis clamavi, ad Te, Domine” 

• Czesław Miłosz Psalm 30 

14 Człowiek z gnoju – Hiob... Biblia w świecie poetyckim Tadeusza Nowaka R ................... 84 

• Psalm 51 

• Tadeusz Nowak Psalm nad śnieg bielszy 

• Tadeusz Nowak Psalm o chorych nogach 

15 Twój brat był umarły, a znów ożył... Parabola i jej funkcje w Ewangeliach ....................... 88 

• Przypowieść o synu marnotrawnym 

16 Ujrzał go jego ojciec i wzruszył się głęboko... Ewangeliczne przesłanie miłości w obrazie 

Rembrandta S ................................................................................................................ 90 

• Rembrandt van Rijn Powrót syna marnotrawnego

4 

17 I piąty anioł zatrąbił... Biblijna wizja końca świata ......................................................... 93 

• Apokalipsa świętego Jana 

18 Nie możesz mnie teraz opuścić... Współczesna wizja Sądu Ostatecznego ......................... 97 

• Zbigniew Herbert U wrót doliny 

19 Z piekielnymi zmagam się widmami... Obraz biblijnych kobiet w wierszach poetek 

XIX i XX wieku.............................................................................................................. 100 

• Wisława Szymborska Żona Lota 

• Ewangelia według świętego Marka 

• Kazimiera Zawistowska Herodiada 

20 Chrześcijańska Wenus... Kobieta w Nowym Testamencie ............................................... 106 

• Dariusz Trześniowski Maria Magdalena w sztuce i literaturze europejskiej 

INFOGRAFIKA: Postacie biblijne....................................................................................... 110 

21 Między mitem a historią. Wiedza o przeszłości i świecie w Biblii ................................... 112 

• Anna Świderkówna Biblia między mitem a historią 

22 Biblia – wędrówka przez motywy i symbole .................................................................. 115 

23 Biblia w literaturze i kulturze. Polecenia na koniec działu ............................................ 120 

UMIEM WIĘCEJ. WYPOWIEDŹ USTNA ................................................................................. 121 

UMIEM WIĘCEJ. TYPY ZADAŃ TESTOWYCH ......................................................................... 126 

LITERATURA 

GREKÓW I RZYMIAN 

24. Literatura starożytnych Greków i Rzymian ................................................................... 136 

• Safona *** [Wydaje mi się samym bogom równy...] 

• Tyrtajos Rzecz to piękna... 

25 Lekko trącam struny... Zabawa z tradycją antyczną R ..................................................... 143 

• Anakreont Śniadanie 

• Anakreont Bój z Erosem 

• Anonim Eros w pułapce 

• Konstanty Ildefons Gałczyński O wróbelku 

26. Wiem, że nic nie wiem... Filozofia grecka ....................................................................... 146 

• Platon Obrona Sokratesa 

• Platon Państwo 

27 Pieśń od Muz Helikońskich zacznijmy... Mitologiczna wizja świata ................................. 155 

• Hezjod Teogonia 

28 Klasyczne piękno. Apollo Sauroktonos Praksytelesa S ................................................... 160 

• Praksyteles Apollo zabijający jaszczurkę 

• Janusz Pasierb Sauroktonos 

29 Apollo między mrokiem a światłem. Wina i oczyszczenie w kulturze greckiej ................. 164 

• Zygmunt Kubiak Apollo między mrokiem a światłem 

nowe zrozumieć tekst – zrozumieć człowieka | spis treści

SPIS TREŚCI 

5 

30 Ponad wytrzymałość boga... Pojedynek boskości i człowieczeństwa................................. 168 

• Jan Parandowski Marsjasz 

• Zbigniew Herbert Apollo i Marsjasz 

INFOGRAFIKA: Postacie mitologii greckiej ...................................................................... 172 

31 Tak wielki był jej smutek... Cierpienie w mitologii greckiej R ......................................... 174 

• Do Demeter 

32 Na ścieżce do Hadesu... Miłość i śmierć w micie o Orfeuszu i w utworze 

Jacka Kaczmarskiego R ................................................................................................. 178 

• Jacek Kaczmarski Przechadzka z Orfeuszem 

33 Swoje słowa układał przeciw śmierci... Reinterpretacja mitu orfickiego 

w wierszu Czesława Miłosza.......................................................................................... 181 

• Czesław Miłosz Orfeusz i Eurydyka 

34 Zaczadzona pięknem mojego ciała... Współczesne interpretacje mitu o Narcyzie R ........ 185 

• Zbigniew Herbert Narcyz 

• Halina Poświatowska Lustro 

35 Pytania zadawane mitowi... Naukowa interpretacja mitu o Narcyzie R .......................... 189 

• Michał Głowiński Narcyz i jego odbicia 

36 W śmierć nie odejdę bez sławy... Wojna i walka w eposie bohaterskim ............................ 191 

• Homer Iliada 

37 Uosobienie przewrotności losu. Tragedia grecka – bohater tragiczny i jego tragizm ......... 197 

• Janusz Misiewicz Tragedia attycka 

38 Nic się wasze życie nie liczy... Koncepcja losu ludzkiego w tragedii antycznej ................. 201 

• Sofokles Król Edyp 

39 Nie widzisz swego marnego żywota... Fatum i wina w tragedii greckiej............................ 205 


INFOGRAFIKA: Teatr grecki.............................................................................................. 210 

40 Więcej nie powiem... Porozumienie i nieporozumienie w języku J ................................ 212 

41 Jeśli słusznie mówią, iż władasz wszystkim... Religijny charakter Króla Edypa ................. 215 


42 I oto staje się puszczykiem... Antyk we współczesnym odczytaniu S R .......................... 218 

• Ośrodek Praktyk Teatralnych ,,Gardzienice’’ Metamorfozy albo Złoty osioł 

43 Furia i wrzask... Współczesna bliskość antyku R .......................................................... 221 

• Włodzimierz Lengauer Gardzienickie gesty 

44 Nie stroń od zabawy... Epikureizm w pieśni Horacego R ............................................... 224 

• Horacy Pieśń zimowa [Vides ut alta...] 

45 Czemu wędrujemy wiecznie? Refleksje o życiu w pieśniach Horacego R ....................... 227 

• Horacy Do Mecenasa [Tyrrhena regnum...] 

• Horacy Do Pompejusza Grosfusa [Otium divos rogat...] 

46 Nie wszystek umrę... Horacy – poeta natchniony R ........................................................ 233 

• Horacy Wzniosłem pomnik 

47 Trzymaj się portu! Horacy – wychowawca R ................................................................. 236 

• Horacy Ojczyzna – okrętem [O navis, referent...] 

• Josif Brodski W stylu Horacego 

• Cyprian Norwid Do Spółczesnych

6 

48 Wielokulturowa natura świata... Herodot czytany przez Kapuścińskiego ........................ 241 

• Ryszard Kapuściński Podróże z Herodotem 

49 Jak korzystać z języka? J ............................................................................................. 245 

50 Wędrówka przez motywy i symbole antyczne .............................................................. 248 

51 Literatura Greków i Rzymian. Polecenia na koniec działu ........................................... 252 

UMIEM WIĘCEJ. PRZYKŁADOWE ZADANIA ......................................................................... 253 

• wypowiedź ustna 

• interpretacja porównawcza R 

ŚREDNIOWIECZE 

TABLICA CHRONOLOGICZNA – średniowiecze .................................................................. 262 

52 Tysiąc lat kultury średniowiecza .................................................................................... 264 

53 Wszystko jest dobre... Filozofia średniowieczna ............................................................... 268 

• Święty Augustyn Wyznania 

54 Gaude, Mater Polonia... Hymn pierwszego polskiego poety ........................................... 272 

• Wincenty z Kielczy Hymn do świętego Stanisława 

• Mistrz Wincenty zwany Kadłubkiem Kronika polska R 

55 Pieśń ojczysta – Bogurodzica ......................................................................................... 278 

• Bogurodzica 

56 Sztuka romańska i Bogurodzica S ................................................................................. 282 

• Madonna z Dzieciątkiem, XII w. 

• Maryja z Dzieciątkiem, XI w. 

57 A na świecie zbożny pobyt... Trwałość i zmiana języka w dziejach J .............................. 285 

58 Język jako system znaków J .......................................................................................... 289 

• [Ach, miłość...] 

59 Gotyk – piękno uduchowione i pełne emocji S ............................................................ 292 

• Julian Przyboś Widzenie katedry w Chartres 

60 Symbolika katedry gotyckiej w filmie animowanym S .................................................. 296 

• Katedra, reż. Tomasz Bagiński 

61 Dualizm wyobrażeń... Symbolika przestrzeni w średniowieczu ..................................... 298 

• Aron Guriewicz Kategorie kultury średniowiecznej 

INFOGRAFIKA: Idee średniowiecza................................................................................... 302 

62 Pełna smutku i żałości... Liryzm i dramatyzm planktu średniowiecznego ..................... 304 

• Posłuchajcie, bracia miła... 

• Stabat Mater dolorosa 

63 Wszytko cirpiał prze Bog rad... Średniowieczne idee – asceza ..........................................312 

• Legenda o świętym Aleksym 

64 Czemu za tobą? Średniowieczne idee – franciszkanizm .................................................318 

• Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu 

• Jan Twardowski Malowani święci 

65 Okrutność śmirci poznajcie! Średniowieczny motyw danse macabre R ............................. 325 

• Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią 

nowe zrozumieć tekst – zrozumieć człowieka | spis treści

SPIS TREŚCI 

7 

66 Już ci zgotowana deszczka... Satyra i humor w literaturze średniowiecza R ....................331 

• Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią 

• Miron Białoszewski Wywiad 

67 Wiernie ci służę... Obraz miłości dwornej w poezji średniowiecza ................................. 336 

• Walther von der Vogelweide Piękność i wdzięk 

• Halina Poświatowska Śpiący jednorożec 

68 Widziałbym tylko jedną ciebie... Średniowieczna opowieść o prawdziwej miłości ............341 

• Dzieje Tristana i Izoldy 

69 Ty mnie uleczysz... Współczesna opowieść o nieszczęśliwej miłości R .......................... 347 

• Jarosław Iwaszkiewicz Kochankowie z Marony 

70 Raczej umrzeć niż popaść w osławę... Roland jako wzór rycerza....................................... 354 

• Pieśń o Rolandzie 

71 Wydam mu bitwę... Etos rycerski w średniowieczu ........................................................ 358 

• Dzieje Tristana i Izoldy 

72 Idę na wojnę... Współczesna dekonstrukcja mitu rycerza ............................................... 362 

• Jaroslav Hašek Przygody dobrego wojaka Szwejka 

73 W głębi ciemnego lasu... Poetycka summa średniowiecza R ............................................ 366 

• Dante Alighieri Boska Komedia 

74 Porzućcie wszelką nadzieję... Średniowieczna i współczesna wizja piekła R ................... 370 


• Tadeusz Różewicz Brama 

75 Oto się w gwiazdach lepsza dola święci... Świat i jego przyszłość R ................................. 377 


76 W świecie idei i motywów literatury średniowiecza .......................................................381 

77 Dlaczego nie mogę się pozbyć Boga? Siódma pieczęć Ingmara Bergmana S R ................. 385 

• Siódma pieczęć, reż. Ingmar Bergman 

• Apokalipsa świętego Jana 

78 Średniowiecze. Polecenia na koniec działu ................................................................... 389 

UMIEM WIĘCEJ. PRZYKŁADOWE ZADANIA ......................................................................... 390 

• interpretacja wiersza 

• rozprawka 

• wypowiedź argumentacyjna R 

Więcej o tekstach i kontekstach. Lektury ............................................................................. 400 

Indeks pojęć ........................................................................................................................ 403 

Spis tekstów zamieszczonych w podręczniku ..................................................................... 406 

Źródła ilustracji ................................................................................................................... 407 

R 

Treści zakresu 

rozszerzonego 

S 

Analiza dzieła sztuki 

J 

Zagadnienia z nauki o języku

8 

Jak korzystać 

z podręcznika 

Podręcznik składa się z części odpowiadających kolejnym 

epokom literackim. Części te zostały podzielone 

na rozdziały tworzące osobne lekcje. 

Dział Umiem więcej, 

czyli praktyczne 

wskazówki dotyczące 

poszczególnych form 

wypowiedzi 

i przykładowe zadania 

wraz z realizacjami 

Numer kolejnej 

lekcji i temat 

Przypisy 

objaśniające dawne wyrażenia 

i trudne fragmenty utworów 

Osie czasu 

ułatwiające zapamiętanie 

czasu powstania utworów 

literackich 

Schematy i wykresy 

porządkujące ważne 

informacje 

Wiedzieć więcej... 

czyli interesujące 

wiadomości 

pogłębiające wykład

9 

Konteksty 

współczesne 

Pytania i polecenia 

do danego tekstu 

Autor i gatunek, czyli ważne informacje na temat 

autora i gatunku, jaki reprezentuje dany utwór 

Polecenia rozwijające 

umiejętność tworzenia 

wypowiedzi ustnych 

i pisemnych 

Atrakcyjne 

infografiki 

przybliżające 

wybrane 

zagadnienia 

» POJĘCIA KLUCZOWE 

DEFINICJE terminów niezbędnych 

do analizy tekstu lub dzieła sztuki 

Zadanie 3. (0–3) 

Wyjaśnij znaczenie podanych wyrazów. 

Ksenofobia: 

Grafomania: 

Etymologia: 

R 

J 

S 

Treści zakresu rozszerzonego 

Zagadnienia z nauki o języku 

Analiza dzieła sztuki 

W zadaniach, w których treść wymaga 

uzupełnień, znajdziesz zaciemnione 

miejsca – pamiętaj, by odpowiedzi 

pisemnych udzielać poza podręcznikiem.

54 

8 

W boleści mej duszy... 

Obraz ludzkiego 

cierpienia w Biblii 

Księga Hioba, którą poznamy na tej lekcji, należy do tzw. literatury mądrościowej (dydaktycznej), 

służącej pouczeniu ludzi. W Biblii hebrajskiej zalicza się do tych pism także Księgę Koheleta, 

Księgę Przysłów i Pieśń nad Pieśniami oraz Księgę Syracha, Księgę Mądrości i Księgę Psalmów. 

KSIĘGA HIOBA 

p.n.e. VI V IV III II I I n.e. 

GENEZA 

Zarys opowieści o Hiobie pochodzi prawdopodobnie 

z ok. X–IX w. p.n.e. Wiele 

wskazuje na to, że tekst księgi odwołuje się 

do tradycji babilońskiej, zwłaszcza – ze 

względu na dialogowy charakter i problematykę 

– do Dialogu o ludzkiej nędzy. Największa 

część Księgi Hioba została zapisana 

przez autora pochodzącego z Judei 

pomiędzy VI a IV w. p.n.e. Całość miała 

prawdopodobnie jednak co najmniej trzech 

autorów. 

ZNACZENIE 

Wedle przekonań zawartych w księgach mądrościowych 

podstawą ludzkiej mądrości jest 

bojaźń Boża. Mądrość zaś jest fundamentem 

etycznego postępowania. Mądrym jest zatem 

ten, kto boi się Boga i postępuje wedle jego 

woli, bo w ten sposób będzie także cnotliwym 

człowiekiem. 

Podobnie jak Abraham, Hiob zostaje poddany 

próbie. Bohaterów obu opowieści dotyka 

niezasłużone cierpienie. Biblia zawiera więc 

przekonanie, że los człowieka jest niezależny 

od jego czynów. 

WPROWADZENIE DO LEKTURY 

Z pierwszych słów biblijnej Księgi Hioba dowiadujemy 

się: 

„Żył w ziemi Us człowiek imieniem Hiob. 

Był to mąż sprawiedliwy, prawy, bogobojny 

i unikający zła. Miał siedmiu synów i trzy 

córki. Majętność jego stanowiło siedem tysięcy 

owiec, trzy tysiące wielbłądów, pięćset 

jarzm wołów, pięćset oślic oraz wielka liczba 

służby. Był najwybitniejszym człowiekiem 

spośród wszystkich ludzi Wschodu”. 

Bóg pozwala odebrać szatanowi wszystkie 

dobra Hioba, aby sprawdzić, czy pobożność 

bohatera zależy jedynie od jego powodzenia 

w życiu. Hiob traci więc wszystkie dzieci 

i całe bogactwo, dotyka go trąd. Pod wpływem 

doznanych nieszczęść zaczyna się skarżyć 

na swój los. Nie znajduje jednak zrozumienia 

u swych przyjaciół. Jeden z nich – Elifaz – 

mówi, iż Bóg jest sprawiedliwy oraz że cierpienie 

wynika z grzechu, a także zaleca Hiobowi, 

by ten modlił się do Boga. 

Poniżej przedstawiamy fragment będący częścią 

odpowiedzi na te słowa. 

dział 1 | biblia w literaturze i kulturze

BIBLIA W LITERATURZE I KULTURZE 

55 

Księga Hioba (7,1–21) 

Życie poddane boleści 

Czyż nie do bojowania podobny byt człowieka? 

Czy nie pędzi on dni jak najemnik 1 ? 

[2] Jak niewolnik, co wzdycha do cienia, 

jak robotnik, co czeka zapłaty. 

[3] Zyskałem miesiące męczarni, 

przeznaczono mi noce udręki. 

[4] Położę się, mówiąc do siebie: 

Kiedyż zaświta i wstanę? 

Lecz noc wiecznością się staje 

i boleść mną targa do zmroku. 

Żyję bez nadziei 

[5] Ciało moje okryte robactwem, strupami, 

skóra rozchodzi się i pęka. 

[6] Czas leci jak tkackie czółenko 2 

i przemija bez nadziei. 

[7] Wspomnij, że dni me jak powiew. 

Ponownie oko me szczęścia nie zazna. 

[8] Nikt już mnie powtórnie nie ujrzy: 

spojrzysz, a już mnie nie będzie. 

[9] Jak obłok przeleci i zniknie, 

kto schodzi do Szeolu 3 , nie wraca, 

[10] by mieszkać we własnym domostwie; 

nie zobaczą go strony rodzinne. 

Noc niespokojna 

[11] Ja ust ujarzmić nie mogę, 

mówić chcę w utrapieniu, 

narzekać w boleści mej duszy. 

[12] Czy jestem morzem lub smokiem głębiny, 

żeś straże przy mnie postawił? 

[13] Myślałem: Wypocznę na łóżku, 

posłanie to trosk mych powiernik 4 . 

[14] Lecz Ty mnie snami przestraszasz, 

przerażasz mnie widziadłami. 

Wolę umrzeć 

[15] Moja dusza wybrała uduszenie, 

a śmierć – moje członki. 

1 Najemnik – płatny żołnierz; wykonywanie tego zawodu wiązało się z trudami i ciągłym niebezpieczeństwem. 

2 Tkackie czółenko – część maszyny tkackiej biegnąca z dużą szybkością po niciach w trakcie tkania. 

3 Do Szeolu (hebr.) – do krainy zmarłych. 

4 Powiernik – ktoś, komu można powierzyć swoje kłopoty; przyjaciel. 

Gatunek 

Najobszerniejsza część Księgi 

Hioba jest poematem 

religijno-filozoficznym, 

poprzedza go pisany prozą 

prolog, zamyka – również 

prozatorski – epilog. 

Największą część utworu 

stanowią dialogi Hioba 

z przyjaciółmi. Poemat 

zawiera także teofanię 

(scenę spotkania bohatera 

z Bogiem), liryczne 

i retoryczne monologi 

(lamentacje, mowy sądowe) 

oraz fragment o wyraźnym 

charakterze hymnu (Hymn 

o Mądrości). 

POEMAT to obszerny utwór 

poetycki, tradycyjnie 

wierszowany, choć od 

przełomu XIX i XX w. istnieje 

także postać poematu prozą. 

Jest jednym z najstarszych 

gatunków literackich – obecny 

jest zarówno w Biblii, jak 

i w literaturze archaicznej 

Grecji – poematami są np. 

eposy Homera. Gatunek ten 

występuje w różnych 

odmianach. Ze względu 

na temat wyróżnia się np. 

poemat filozoficzny, religijny, 

opisowy. Ze względu na 

funkcję – np. dydaktyczny czy 

heroikomiczny. Ze względu 

na reprezentowany rodzaj 

literacki – epicki lub liryczny.

56 

PIETER BRUEGEL (czytaj: piter brechel) starszy, KALEKI, 1568, Musée du Louvre (czytaj: mjuze du luwr), Paryż 

Opisz postacie na obrazie, wskazując, które elementy przedstawienia służą wyrażeniu ich cierpienia. 

[16] Zginę. Nie będę żył wiecznie. 

Zostaw mnie – dni me jak tchnienie. 

[17] A kim jest człowiek, abyś go cenił 

i zwracał ku niemu swe serce? 

[18] Czemu go badać co ranka? 

Na co doświadczać co chwilę? 

Daruj grzech! 

[19] Czy wzrok swój kiedyś odwrócisz? 

Pozwól mi choćby ślinę przełknąć. 

[20] Zgrzeszyłem. Cóż mogłem Ci zrobić? 

[Przecież] człowieka przenikasz. 

Dlaczego na cel mnie wziąłeś? 

Mam być ciężarem Najwyższemu? 

[21] Czemu to grzechu nie zgładzisz? 

Nie zmażesz mej nieprawości? 

Wkrótce położę się w ziemi, 

nie będzie mnie, choćbyś mnie szukał. 



57 

» POJĘCIA KLUCZOWE 

POWTÓRZENIE – ponowne użycie słów, ich znaczeń lub ich układów (konstrukcji); powtórzenia 

występują często w poezji, zwłaszcza podniosłej, są także charakterystyczne dla stylu biblijnego. 

LAMENTACJA – wypowiedź wyrażająca cierpienie podmiotu związane z przeżywanym przezeń 

nieszczęściem, a także skargę na los, który przynosi utrapienie, a na który człowiek nie ma wpływu. 

TEMATYKA EGZYSTENCJALNA – tematyka dotycząca ludzkiego losu, nieuchronnych praw nim 

rządzących, tego, co stałe i zmienne w ludzkim życiu, akcentująca zwykle motyw miłości, cierpienia, śmierci. 

Polecenia do tekstu 

1. Opisz, w jakiej sytuacji egzystencjalnej (życiowej) znajduje się Hiob i czego doświadcza. 

2. Wyjaśnij sens pytań, od których rozpoczyna się cytowany fragment. 

3. Powiedz, do kogo zwraca się Hiob w swej wypowiedzi. Uzasadnij swoje zdanie. 

4. Określ, o co Hiob oskarża Boga. Zwróć uwagę na sens pytań z wersetów 17.–21. 

5. Czy uważasz oskarżenia Hioba za słuszne? Uzasadnij odpowiedź. 

6. Wskaż powtórzenia występujące w tekście. Jaka jest ich funkcja? 

7. Wybierz fragmenty tekstu, które można uogólnić jako wypowiedzi o losie ludzkim 

– o życiu każdego człowieka. Sformułuj ich sens w postaci twierdzeń uniwersalnych, 

zastępując „ja” wypowiadane przez Hioba słowem „człowiek”. 

8. Wskaż fragmenty emocjonalnie nacechowane. Nazwij wyrażone w nich emocje. 

9. Oceń postawę Hioba. Czy z godnością znosi on cierpienie, czy jest jedynie lamentującym 

człowiekiem, pozbawionym poczucia własnej wartości? Uzasadnij swoją opinię, odwołując 

się do tekstu. 

Praca domowa 

1. Porównaj próby, którym zostali poddani Abraham i Hiob. Rozważ: 

a) czego dotyczy próba, 

b) jaka jest postawa bohaterów wobec Boga i ludzi, 

c) jaka jest wymowa opowieści biblijnej. 

Wnioski zapisz w formie, która ułatwi Ci ich zapamiętanie (np. praca pisemna, atrakcyjna 

graficznie mapa myśli, plakat, prezentacja multimedialna). 

2. Sformułuj tezę interpretacyjną dotyczącą poznanego fragmentu Księgi Hioba. Przedstaw 

kilka argumentów na jej uzasadnienie. 

Tworzenie własnego tekstu 

Czy możemy złamać zasady wierności, jeśli ktoś postępuje wobec nas nielojalnie? Rozważ 

problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do różnych tekstów kultury.

90 

16 

Ujrzał 

go jego ojciec 

i wzruszył się głęboko... 

Ewangeliczne przesłanie 

miłości w obrazie 

Rembrandta 

S 

Biblia była dla Rembrandta stałym punktem odniesienia, inspiracją do tworzenia dzieł o głębokim 

wyrazie psychologicznym. Niderlandzki mistrz nie ograniczał się do ilustrowania scen biblijnych, lecz 

interpretował je, posługując się malarskimi środkami wyrazu: światłocieniem, rekwizytem, kompozycją 

przestrzeni. Jego płótna o tematyce biblijnej to też znakomite portrety psychologiczne bohaterów. 

Na lekcji zanalizujemy jeden z jego obrazów – Powrót syna marnotrawnego. 

GENEZA 

Powrót syna marnotrawnego został namalowany 

około 1662 r., gdy artystę dotknęły liczne 

nieszczęścia. Kilka lat wcześniej stracił żonę 

i syna, przeżył katastrofę finansową – jego 

majątek oraz cenne zbiory sztuki zlicytowano. 

Opuścili go uczniowie, rzadko otrzymywał 

zamówienia na obrazy. W roku 1662 

zmarła jego druga żona. 

Autor 

REMBRANDT VAN RIJN (czytaj: won rejn; 1606–1669) 

jest uważany za jednego z największych malarzy 

holenderskich. Większą część życia spędził w Amsterdamie, 

jego losy artystyczne i rodzinne układały się 

ze zmiennym szczęściem. Malował obrazy o tematyce 

biblijnej, mitologicznej, portrety, był też grafikiem. Do 

historii sztuki przeszedł jako „czarodziej światłocienia” 

i mistrz portretu psychologicznego, nasyconego 

intymnością i skrywanym emocjonalizmem. 

Polecenia do analizy 

1. Którego fragmentu przypowieści 

biblijnej dotyczy obraz? Zacytuj 

odpowiedni werset. 

2. Opisz, co przedstawił malarz 

na pierwszym planie obrazu. 

3. W jaki sposób artysta skontrastował 

postaci z lewej i prawej strony obrazu? 

4. Omów kolorystykę obrazu Rembrandta. 

Postaraj się wyjaśnić, jaką rolę odgrywa taki 

dobór kolorów. 

5. Przedstaw wygląd syna marnotrawnego. 

Zwróć uwagę na jego postawę. 

6. Opisz uczucia, jakie, Twoim zdaniem, 

wyraża twarz ojca. 

» POJĘCIE KLUCZOWE 

ŚWIATŁOCIEŃ – technika malarska polegająca 

na eksponowaniu wyraźnych kontrastów światła 

obrazu, różnicowaniu jego natężenia. Artysta 

operujący tą techniką zwraca uwagę na wartości 

malarskie oświetlenia poszczególnych elementów 

kompozycji. W zależności od miejsca, skąd pada 

światło, część z nich jest skąpana w blasku, 

bardzo wyraźna, część natomiast – ukryta 

w cieniu. Światłocień pozwala realistycznie 

ukazywać wnętrza (oświetlane kiedyś zaledwie 

świecami czy ogniem z kominka) i tak 

komponować przestrzeń obrazu, by światłem 

podkreślić to, co najważniejsze. Technika ta 

wzmaga także dramatyzm przedstawianych scen. 



91 

REMBRANDT VAN RIJN (czytaj: won rejn), POWRÓT SYNA MARNOTRAWNEGO, ok. 1662, Ermitaż, Petersburg

92 

7. Zwróć uwagę na gest rąk ojca i natężenie światła w tym fragmencie obrazu. Zinterpretuj 

ten gest. 

8. Określ uczucia postaci po prawej stronie obrazu, uwzględniając mimikę ich twarzy 

i układ rąk. 

9. Wymień zmiany, których dokonał Rembrandt w stosunku do tekstu przypowieści. 

10. Rozważ, jak malarz interpretuje zagadnienie Bożego miłosierdzia. 

11. Oto dwie propozycje nowych tytułów płótna Rembrandta: 1. Za późno! 2. Nigdy nie jest 

za późno. Spróbuj znaleźć na obrazie takie elementy przedstawienia sceny biblijnej, które 

przemawiają za pierwszym tytułem, i takie, którymi można by dowodzić trafności drugiego 

tytułu. 

Praca domowa 

Wymyśl własny tytuł obrazu Rembrandta i zbierz argumenty, by uzasadnić swą interpretację. 


Powrót syna marnotrawnego Rembrandta to ilustracja do przypowieści czy jej autorska 

interpretacja? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do obrazu 

Rembrandta oraz Przypowieści o synu marnotrawnym. 

WIEDZIEĆ WIĘCEJ... 

Ojciec na obrazie Rembrandta ma dłonie różnej wielkości: prawa, delikatniejsza, jest 

dłonią kobiety, zaś lewa – szeroka i spracowana – to dłoń mężczyzny. Nie wynika to 

z niedoskonałości warsztatu malarza. Zdaniem historyków sztuki takie przedstawienie 

dłoni symbolizuje pełnię natury Boga, który ma w sobie pierwiastek żeński i męski. 


UMIEM WIĘCEJ 

121 

Umiem więcej 

Wypowiedź ustna 

W tym bloku znajdziesz wskazówki, jak przygotować wypowiedź ustną na zadany temat. 

Umiejętność tworzenia wypowiedzi zgodnych z tematem oraz z zasadami poprawności językowej, 

logiki i retoryki, a także umiejętność rozmowy na temat poruszonych zagadnień będą Ci przydatne 

również w dalszej edukacji, a także w pracy zawodowej, gdyż jednym z kluczy do osiągnięcia 

sukcesu jest opanowanie sztuki mówienia. 

Przygotowanie wypowiedzi 

Podczas opracowywania wypowiedzi monologowej na zadany temat warto skupić się na 

podanych niżej czynnościach. 

• Analiza polecenia 

Pracę nad przygotowaniem wypowiedzi zawsze należy rozpoczynać od wnikliwej analizy 

i zrozumienia polecenia. To ukierunkuje lekturę lub interpretację tekstu kultury i pozwoli 

lepiej go zrozumieć. 

Analiza polecenia polega na: 

a) rozpoznaniu zawartego w nim problemu (zagadnienia, do którego trzeba się odnieść), 

b) wyszukaniu czasownika operacyjnego, który wskazuje, jaką formę nadać wypowiedzi, 

c) określeniu zakresu i typu tekstów, do których trzeba się odwołać. 

Zacznij od rozpoznania problemu zawartego w poleceniu. Ten problem może być wskazany 

już na początku polecenia, np. W jaki sposób twórcy późniejszych epok nawiązują do mitologii 

Greków i Rzymian? Omów zagadnienie, odwołując się do przytoczonego wiersza Zbigniewa 

Herberta i do innych utworów literackich. Problem, którego powinna dotyczyć Twoja 

wypowiedź, może też znajdować się w kolejnej części polecenia, np. Rozważ, odwołując się 

do załączonej reprodukcji i do dowolnego innego tekstu kultury, czy strój może służyć charakteryzowaniu 

postaci. 

Następnym krokiem powinno być wyszukanie czasownika operacyjnego, który stanowi wskazówkę 

dotyczącą sposobu realizacji zadania. Od tego czasownika zależy, jaka funkcja języka 

powinna w wypowiedzi dominować. Czasowniki operacyjne typu: omów (zagadnienie, występowanie 

motywu, specyfikę formy / języka utworu itp.), scharakteryzuj, przedstaw (swoje zdanie), 

rozwiń (temat), wyjaśnij, odpowiedz (na pytanie) sugerują konieczność przygotowania 

wypowiedzi o funkcji informacyjnej (sprawozdania, omówienia), np. W jaki sposób twórcy późniejszych 

epok nawiązują do mitologii Greków i Rzymian? Omów zagadnienie, odwołując się do 

przytoczonego wiersza Zbigniewa Herberta i do innych utworów literackich. Natomiast czasowniki

122 

operacyjne typu: rozważ (problem, kwestię, stanowisko), oceń (rozwiązanie problemu, postępowanie 

/ decyzję bohatera, zjawisko językowe / kulturowe), skomentuj (wypowiedź, tekst), 

uzasadnij (odpowiedź, swoje zdanie, stanowisko), odpowiedz na pytanie, korzystając w uzasadnieniu 

z…, zanalizuj problem, przygotuj głos w dyskusji, dowiedź, że…, udowodnij, że…, 

określ swoje stanowisko wobec… sugerują konieczność przygotowania wypowiedzi o funkcji 

argumentacyjnej (patrz: rozprawka, s. 33), np. Rozważ, odwołując się do załączonej reprodukcji 

i do dowolnego innego tekstu kultury, czy strój może służyć charakteryzowaniu postaci. 

Na zakończenie analizy polecenia sprawdź, czy precyzuje ono liczbę i typ tekstów oraz sposób 

odwołania się do nich. Na przykład w poleceniu Czy cierpienie ma sens? Przedstaw swoje zdanie na 

podstawie interpretacji fragmentu Księgi Hioba i wybranych tekstów literackich zakres koniecznych 

odwołań został ograniczony do tekstów literackich (utworu towarzyszącego poleceniu oraz co 

najmniej dwóch innych dzieł, co wskazano przez zastosowanie liczby mnogiej). Często jednak 

polecenie nie precyzuje, o jakie dodatkowe teksty kultury chodzi, np. Rozważ, odwołując się do 

fragmentu Pieśni nad Pieśniami (8,6–7) i innych tekstów kultury, w jaki sposób twórcy na przestrzeni 

wieków postrzegają miłość. W takiej sytuacji możesz samodzielnie dokonać wyboru dzieł, które 

podejmują problem wskazany w poleceniu i obecny w towarzyszącym mu utworze. W zadaniach 

z tekstami o języku odwołanie może dotyczyć reguł językowych, wymienionych w podstawie 

programowej (np. problemy dotyczące komunikacji, zagadnienia związane z systemem językowym, 

kwestia specyfiki języka konkretnego utworu, twórcy, gatunku lub epoki). 

• Interpretacja załączonego tekstu kultury 

Po przeprowadzeniu analizy problemu podanego w temacie przystąp do analizy i interpretacji 

tekstu towarzyszącego poleceniu. Może to być tekst literacki, nieliteracki o języku lub 

tekst ikoniczny. Rób to w sposób ukierunkowany, czyli z nastawieniem na rozwiązanie problemu. 

Spostrzeżenia notuj w brudnopisie. W podsumowaniu analizy określ syntetycznie 

i krótko, jak tekst „odpowiada” na pytanie zawarte w poleceniu. W następnej kolejności zastanów 

się, które ze znanych Ci tekstów kultury podejmują podobny problem. Zapisz 

w brudnopisie ich tytuły, a następnie wybierz ten tekst, który dość dobrze znasz i który dostarczy 

wystarczająco dużo materiału do Twojej wypowiedzi. Przeanalizuj go pod kątem 

problemu podanego w poleceniu. 

• Przygotowanie planu wypowiedzi 

Plan ustnej wypowiedzi ma stanowić pomoc w bieżącym formułowaniu wypowiedzi, ale nie 

może być wprost jej zapisem (jak np. referat czy przemówienie). Powinien zatem zawierać 

wypunktowane najważniejsze elementy treści wypowiedzi i regulować jej porządek. Dobry 

plan powinien być podzielony na trzy części – tak jak dzieli się dobrze uporządkowaną 

wypowiedź. 

1. Wstęp – tu wystarczy wpisać przesłankę, która będzie odpowiednio wprowadzać naszą 

tezę. Może to być np. jakieś ogólniejsze spostrzeżenie związane z problemem, który mamy 

zamiar omawiać. Po przesłance we wstępie powinna się znaleźć teza. 

2. Rozwinięcie – najlepiej w dwóch podpunktach zawrzeć uwagi dotyczące tekstu załączonego 

do polecenia oraz wybranych przez siebie nawiązań. 

3. Zakończenie – tu warto zanotować jakąś przesłankę (myśl) służącą do zbudowania 

podsumowania wypowiedzi. Nie może to być jednak proste powtórzenie tego, co już 

zostało powiedziane. 

nowe zrozumieć tekst – zrozumieć człowieka | umiem więcej

UMIEM WIĘCEJ 

123 

Już dziś możesz zacząć trenować! 

• Ćwicz pisanie konspektów – wybierz zadanie i wynotuj pomysły na to, co można powiedzieć 

na dany temat w ciągu 10 minut. 

• Przemyśl sposób przygotowywania wstępów i podsumowań do zadań wymagających sformułowania 

wypowiedzi informacyjnych i argumentacyjnych. Przygotowanie kilku pomysłów 

na rozpoczęcie takiej wypowiedzi pozwoli skrócić czas na przemyślenie tej kwestii po 

wylosowaniu zadania. 

Przykładowe zadanie 

Omów sposoby wykorzystywania motywów biblijnych w sztuce i literaturze na podstawie 

interpretacji obrazu Pietera Bruegla Wieża Babel i wybranego utworu literackiego. 

1 a) Określenie problemu: Biblia to księga bardzo ważna dla nowożytnej kultury europejskiej. 

Dla wielu artystów była źródłem inspiracji, odwołań, punktem odniesienia. Motywy biblijne 

występują w sztukach plastycznych i w literaturze wszystkich epok. 

1 b) Teza: Motywy biblijne pozwalają w sposób symboliczny wyrażać treści ponadczasowe.

124 

2 a) Interpretacja obrazu Pietera Bruegla 

• Motyw wieży Babel należy do najczęściej wykorzystywanych w sztuce i literaturze. Wywodzi 

się on ze Starego Testamentu, z Księgi Rodzaju. Biblijna wieża miała dosięgnąć nieba i w ten 

sposób przywrócić zerwaną przez grzech pierworodny łączność między niebem a ziemią. Była 

to próba podjęta przez zdesperowanych ludzi, ale wbrew woli Boga, dlatego dzieło nie zostało 

ukończone. Bóg pomieszał budowniczym języki i w ten sposób uniemożliwił im współpracę. 

Wieża stała się symbolem ludzkiej pychy, ale też braku możliwości porozumienia. 

• Obraz Pietera Bruegela powstał w XVI w. Malarz spróbował uchwycić szczególny moment 

z opowieści biblijnej. Ukazał nieomal skończoną budowlę – powstającą dzięki trudowi bardzo 

wielu ludzi – właśnie w tej chwili, gdy przestają się oni rozumieć i pojawia się chaos. 

• Wieża jest ogromna, jej wielkość została podkreślona przez ledwie widoczne w tle miasto. 

Kontrast wyolbrzymia wieżę, nadaje jej monstrualny charakter. Wieża ma siedem pięter, które 

przypominają schody do nieba, jednak trudno określić styl architektoniczny tej budowli (ani 

gotycki, ani renesansowy). Wieża jest odrealniona, przypomina budowlę fantastyczną, niezwykłą. 

Zapewne liczba siedem ma tu sens symboliczny i może być znakiem zarówno doskonałości 

dzieła, jak i połączenia tego, co ludzkie z tym, co boskie (4 + 3 ; patrz: symbolika liczb, s. 118). 

• Malarz ukazał bardzo wielu ciężko pracujących ludzi, którzy przypominają maleńkie figurki. 

Dumny król przygląda się ich zmaganiom, gdy w górnych częściach budowli, po prawej 

stronie, już widać chaos, bezład i zamęt. Ta część wieży wydaje się bliska zawaleniu, sprawia, 

że cała budowla robi wrażenie niestabilnej i przeraża groźbą katastrofy. 

• Obraz stanowi specyficzną ilustrację do tekstu biblijnego. Pokazuje gigantyczny pomnik 

ludzkiej pychy, a jednocześnie wielką moc Boga, który może sprawić, że ludzie sami niszą 

swoje dzieło. To zarazem przestroga, że brak porozumienia jest czynnikiem destrukcyjnym, 

może unicestwić każde ludzkie działanie. 

2 b) Interpretacja wybranego utworu literackiego 

• Do biblijnego motywu wieży Babel nawiązała Wisława Szymborska w wierszu Na wieży Babel. 

Wisława Szymborska 

Na wieży Babel 

– Która godzina? – Tak, jestem szczęśliwa, 

i brak mi tylko dzwoneczka u szyi, 

który by brzęczał nad tobą, gdy śpisz. 

– Więc nie słyszałaś burzy? Murem targnął wiatr, 

wieża ziewnęła jak lew, wielką bramą 

na skrzypiących zawiasach. – Jak to, zapomniałeś? 

Miałam na sobie zwykłą szarą suknię 

spinaną na ramieniu. – I natychmiast potem 

niebo pękło w stubłysku. – Jakże mogłam wejść, 

przecież nie byłeś sam. – Ujrzałem nagle 


UMIEM WIĘCEJ 

125 

kolory sprzed istnienia wzroku. – Szkoda, 

że nie możesz mi przyrzec. – Masz słuszność, 

widocznie to był sen. – Dlaczego kłamiesz, 

dlaczego mówisz do mnie jej imieniem, 

kochasz ją jeszcze? – O tak, chciałbym, 

żebyś została ze mną. – Nie mam żalu, 

powinnam była domyślić się tego. 

– Wciąż myślisz o nim? – Ależ ja nie płaczę. 

– I to już wszystko? – Nikogo jak ciebie. 

– Przynajmniej jesteś szczera. – Bądź spokojny, 

wyjadę z tego miasta. – Bądź spokojna, 

odejdę stąd. – Masz takie piękne ręce. 

– To stare dzieje, ostrze przeszło 

nie naruszając kości. – Nie ma za co, 

mój drogi, nie ma za co. – Nie wiem 

i nie chcę wiedzieć, która to godzina. 

(z tomu Widok z ziarnkiem piasku, 1996) 

• Poetka wykorzystała biblijny motyw do ukazania skomplikowanych relacji międzyludzkich. 

• Tekst ma formę dialogu. Postaci – kobieta i mężczyzna wypowiadają swoje kwestie na 

przemian, co podkreśla zróżnicowana czcionka. Rozmowa prowadzona jest rano, zaraz po 

przebudzeniu i rozpoczyna się od typowego pytania Która godzina?. 

• Ludzie z wiersza znają się od dawna, prawdopodobnie ze sobą mieszkają, pewnie łączy ich jakieś 

uczucie. Jednak nie potrafią ze sobą rozmawiać. Dialog, który prowadzą, jest jedynie z pozoru 

rozmową. Każde z nich mówi o czym innym, nie słuchają się nawzajem, nie są też zainteresowani 

odpowiedziami na pytania, które stawiają. Mówią bardziej do siebie niż do partnera. Ona 

nie jest szczęśliwa, wypomina partnerowi jakąś zdradę, niedotrzymanie słowa, brak miłości. On 

też sugeruje, że ona kocha nadal kogoś innego, mówi o burzy i śnie. Obydwoje przywołują przeszłość, 

nie bardzo wiadomo po co. Niczego nie potrafią sobie wyjaśnić, nie chcą też być razem. 

• Tekst pokazuje, że prawdziwa rozmowa polega nie tylko na mówieniu, lecz także na słuchaniu, 

na umiejętności zainteresowania się drugim człowiekiem i tym, co ma on do powiedzenia. 

Rozmowa wymaga więc przezwyciężenia egoizmu. Bohaterowie utworu tego nie 

umieją, nie potrafią również mówić o swoich uczuciach bez ironii czy złośliwości. Muszą się 

rozstać, ponieważ bez możliwości porozumienia nie sposób razem żyć. 

• Wiersz odwołuje się do motywu wieży Babel, by pokazać, że współcześnie biblijna wieża 

oznacza niemożność porozumienia się z drugim człowiekiem, egoizm, a nawet egocentryzm. 

Ludzie przekonani o swojej wyjątkowości chcą budować tylko własne szczęście. Taka postawa 

niszczy więzi emocjonalne, rodzi poczucie osamotnienia i nie prowadzi do szczęścia. 

3. Podsumowanie: Biblijny motyw wieży Babel w przywołanych tekstach kultury został wykorzystany 

jako uniwersalny symbol braku porozumienia i umiejętności komunikowania się 

z innymi ludźmi. Są to czynniki destrukcyjne i stanowią źródło chaosu w każdych czasach. 

(zadanie opracowała Barbara Smutek)

236 

47 

Trzymaj się portu! 

Horacy 

– wychowawca 

R 

Horacy – poeta doskonały (summus poeta) – uprawiał, obok liryki filozofującej i metapoetyckiej, także 

poezję obywatelską. Jako wychowawca narodu tworzył pieśni patriotyczne, m.in. Ojczyzna – okrętem. 

Horacy Ojczyzna – okrętem 

[O navis, referent...] 

O nawo 1 , wracasz na otwarte 

morze! Cóż czynisz? Huczą nurty, 

trzymaj się portu! Nie widzisz, 

że bez wioseł burty, 

[5] maszt afrykańską nawałnicą 

strzaskany, bez lin jęczą reje, 

bez steru kadłub dryfuje, 

niczym wrak się chwieje 

na morzu. W ryku wód sztormowym 

[10] próżno o pomoc bogów błagać. 

Chociaż się chełpi pontyjska 

sosna 2 , córa smagła 3 , 

na nic ród, sława na nic, rufie 

malowanej nie ufa żeglarz 

[15] trwożny. Strzeż się, jeśli wichrom 

nie chcesz być podległa. 

Do trosk niedawnych doszedł nowy 

niepokój – zdradnych wysp unikaj, 

na wzburzonych falach morza 

[20] rozbłyskanych Cyklad 4 . 

(tłum. Stefan Gołębiowski) 

1 Nawa – tu: okręt. 

2 Pontyjska sosna – pochodząca z Pontu, lesistego kraju nad Morzem Czarnym. 

3 Smagła – ciemna, ogorzała od wiatru, w sensie: maszt statku został doświadczony już wieloma burzami. 

4 Cyklady – archipelag na Morzu Egejskim, zamieszkany przez Greków. 

dział 2 | literatura greków i rzymian

LITERATURA GREKÓW I RZYMIAN 

237 

PO LEKTURZE 

Zaprezentowana pieśń Horacego jest liryką 

zwrotu do adresata; nadawcą jest poeta, który 

utożsamia się z podmiotem mówiącym, zaś 

adresatem – okręt. Ponieważ okręt nie może 

być realnym odbiorcą słów podmiotu, powstaje 

pytanie, do kogo w istocie zwraca się osoba mówiąca. 

Słowa pieśni są pełne niepokoju, gdyż 

statek po przybiciu do brzegu znów „wraca na 

otwarte / morze”, mimo że jest uszkodzony po 

wcześniejszych burzach (wersy 4.–8.). Okręt 

został w utworze zanimizowany („nie widzisz”; 

„jęczą reje”) i spersonifikowany: „próżno o pomoc 

bogów błagać”, maszt, choć strzaskany 

„chełpi się”, a rufie żeglarz nie dowierza. Okręt 

nie jest zatem zwykłym przedmiotem, lecz alegorią 

ludzkiej zbiorowości, ojczyzny, do której 

podmiot zwraca się ze swoim apelem. 

ALEGORYCZNY SENS PIEŚNI 

Współczesnym Horacego sygnały zawarte w tekście 

wystarczały, by zrozumieć alegoryczny sens 

tej wypowiedzi („afrykańska nawałnica”, „niedawne 

troski”, „zdradne wyspy”). Przebyte burze 

to aluzja do wcześniejszych walk – Horacy tworzył 

podczas długotrwałej wojny domowej toczącej 

się w państwie rzymskim, choć nie można 

ustalić, kiedy dokładnie powstała ta pieśń. Twórca 

celowo nie odwołał się do bieżących wypadków 

politycznych, by nadać utworowi sens uniwersalny. 

Przestrzega, by nie ufać niemądrym 

zapewnieniom o świetności państwa: maszt, 

choć z dobrego materiału (z „pontyjskiej sosny”) 

jest przecież „strzaskany”, a dekoracja rufy 

(wersy 13.–14.) nie przydaje się w żegludze. Wie 

o tym rozsądny „żeglarz trwożny” – przywódca 

państwa. Poeta kieruje do niego radę, by unikał 

konfliktu u wybrzeży greckich wysp. 

PATRIOTYZM 

W swojej pieśni Horacy nie nawołuje do walki, 

lecz zaleca roztropność i trzeźwą ocenę sytuacji. 

Miłość do ojczyzny polega na odpowiedzialności, 

rozwadze, służeniu mądrą radą jej obywatelom. 

PIETER MULIER (znany także jako Pietro Tempesta), KATASTROFA MORSKA, 2. poł. XVII w., Landesmuseum (czytaj: 

landesmuzium), Moguncja 

Obraz holenderskiego marynisty (malarza specjalizującego się w pejzażach morskich) to scena rodzajowa, 

ale można w nim dostrzec też głębsze znaczenie, jeśli się wie, że w XVII w. Holandia toczyła długotrwałe wojny 

z potężnymi przeciwnikami. Wskaż szczegół na obrazie, który naprowadza na alegoryczną interpretację sensu dzieła.

238 

WPROWADZENIE DO LEKTURY 

Poniżej prezentujemy wiersze słynnych poetów 

XIX i XX w., którzy podejmowali topos 

ojczyzna – okrętem lub życie – żeglugą. Ich 

utwory będziemy analizować achronologicznie 

(niezgodnie z czasem powstania), 

by dostrzec przekształcenia (reinterpretacje) 

interesującego nas toposu. W utworze Josifa 

Brodskiego jest on aktualizowany, natomiast 

Cyprian Norwid odwraca znaczenia toposu, 

by sprowokować odbiorcę do nowego odczytania 

jego sensu. 

K 

Josif Brodski 

W stylu Horacego 

Nieś się, stateczku, przez fale złudne, 

Łopoczą żagle jak zmięte ruble 1 . 

Z ładowni słychać skowyt republik 2 . 

Skrzypienie burty. [...] 

[5] Nieś się, stateczku, w burz kłębowisku. 

Sztorm, choć wścieklejszy jest od pocisku, 

Bezsilniej słucha władnego świstu – 

Tak bardzo, że aż 

Nie wie, gdzie pędzić: w tę? W tamtą? W jeszcze, 

[10] Inną? Bo cztery strony ma przestrzeń. 

Jak cztery ściany – każde z pomieszczeń, 

Choćby w nich mieszkał Boreasz 3 . 

Nieś się i nie bój, że skalny występ 

Przebije burtę. Odkryjesz wyspę, 

[15] Jedną z tych wysp, gdzie sto lat po wszystkim 

Krzyże dostrzegasz, 

Gdzie obwiązany tasiemką pakiet 

Listów sprzedaje ci dziecko: takie 

Błękitne oczy jawnym są znakiem – 

[20] Ojcem był żeglarz. 

Autor 

JOSIF BRODSKI (1940–1996) 

– poeta, tłumacz i eseista 

rosyjski, żyjący w Stanach 

Zjednoczonych, laureat 

Nagrody Nobla w dziedzinie 

literatury (1987 r.). Edukację 

szkolną zakończył w wieku 

piętnastu lat. Uznany 

przez władze komunistyczne 

za „pasożyta” został skazany 

na roboty przymusowe; 

w 1972 r. wydalono go 

ze Związku Radzieckiego. 

Osiadł w USA, gdzie wykładał 

literaturę na wyższych 

uczelniach. Brodskiego 

uznawano za współczesnego 

klasycystę. Podejmował 

tematykę egzystencjalną 

i polityczną, nawiązując 

do dziedzictwa kultury 

śródziemnomorskiej. 

Nie wierz, stateczku, przewodnim gwiazdom 4 ; 

Tyle ich tam, że niebo jest zjazdem 

Sztabu głównego. Gdy straszą nas tą 

Próżnią nad głową, 

1 Ruble – rosyjska (i radziecka) waluta. 

2 Skowyt republik – aluzja do funkcjonowania państwa radzieckiego (ZSRR – Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich). 

3 Boreasz – w mitologii greckiej bóg północnego wiatru, przynoszącego niepogodę. 

4 Przewodnie gwiazdy – gwiazdy wskazujące żeglarzom drogę na morzu. 


LITERATURA GREKÓW I RZYMIAN 

239 

[25] Wierz tylko temu, co się nie zmieni: 

Wierz demokracji wolnych przestrzeni, 

Która, choć w burzach sporów się pieni, 

Ma dno pod sobą. [...] 

Lecz ty, stateczku, o każdej porze 

[30] Dostrzeż horyzont choćby w horrorze,– 

Nieś się w dal, aż się sam staniesz morzem 

Nieśże się, nieśże. 

(tłum. Stanisław Barańczak) 


1. Określ, kto jest nadawcą, a kto adresatem utworu. 

2. Odwołując się do wiersza Horacego, zinterpretuj alegorię statku i burzy (wersy 5.–12.). 

3. Zanalizuj strofy 4.–8. jako reinterpretację topiki horacjańskiej (patrz: s. 237): 

a) Rozważ, w jakim celu poeta zwraca się do statku, by nie bał się przebicia burty. 

b) Wyjaśnij, jak rozumiesz symbol wyspy i tego, co się na niej znajduje. 

c) Zinterpretuj rady zawarte w wersach 21.–28. 

d) Określ alegoryczne znaczenie stateczka w analizowanych strofach. Wskaż fragment, 

w którym ujawnia się topos życie – żeglugą. 

e) Jak sądzisz, w jakim celu poeta posługuje się 

zdrobnieniem? 

4. Rozstrzygnij, uwzględniając wnioski z dotychczasowej 

analizy, czy wiersz mówi o polityce, czy o sytuacji 

egzystencjalnej człowieka. Uzasadnij swoje zdanie. 

5. Jaki związek ma, według Ciebie, 

temat wiersza z pojęciem patriotyzmu? 

» POJĘCIA 

KLUCZOWE 

TEMATYKA EGZYSTENCJALNA 

– patrz: s. 57. 

PATRIOTYZM – patrz: s. 142. 

PANOPLIA z cmentarza 

Rakowickiego, Kraków 

Wojenny rynsztunek zwykle łączymy 

z patriotycznym obowiązkiem 

obrony ojczyzny. Bywa jednak i tak, 

że ojczyźnie służy się dobrą radą, 

mądrą refleksją.

240 

K 

Cyprian Norwid 

Do Spółczesnych 

(fragment) 

I pożegnałem kraj, i brzegi znane 

Odepchnąłem nogą, jak wioślarz z łodzi 

Ziemię odpycha – i jak? odgarnia on pianę 

Leniwo-płynną i luźną... 

[5] Kraj! – – gdzie każdy-czyn za wcześnie wschodzi, 

Ale – książka-każda... za późno!... 

Autor 

CYPRIAN NORWID (1821–1883) 

– najmłodszy z wielkich 

romantyków polskich, poeta, 

dramaturg, prozaik, także 

malarz i rzeźbiarz. Większość 

życia spędził na emigracji, 

głównie w Paryżu. Niedoceniony 

przez współczesnych, 

dopiero w XX w. zyskał miano 

wieszcza narodowego. Jego 

na wskroś oryginalna poezja 

ma charakter intelektualny, 

Norwid podejmuje w niej 

tematykę uniwersalną 

i egzystencjalną. Problematykę 

polską rozważa zwykle, 

polemizując ze stereotypami 

i poglądami współczesnych. 


1. W wersach 1.–3. wskaż porównanie i wyjaśnij jego sens. 

2. Jak rozumiesz metaforę piana leniwo-płynna i luźna? 

3. Określ, na czym polega w wierszu Norwida odwrócenie znaczeń toposu ojczyzna 

– okrętem. 

4. Objaśnij sens wersów 5.–6. Czy zgadzasz się z ich wymową? Uzasadnij swoje zdanie. 

5. Na czym polega patriotyzm osoby mówiącej w wierszu? 

Praca domowa 

1. Przedstaw uniwersalny sens nakazów etycznych zawartych w pieśni Horacego Ojczyzna 

– okrętem i w wierszu Brodskiego. 

2. Wyjaśnij tytuł wiersza Brodskiego, odwołując się do wiedzy o twórczości Horacego. 

3. Pojęciom: pesymizm, zatroskanie, optymizm przyporządkuj omawiane na lekcji wiersze. 

Argumentuj, odwołując się do tekstów. Przywołaj odpowiednie cytaty. 


1. Który model patriotyzmu (Horacego, Brodskiego, Norwida) wydaje Ci się najbardziej 

współczesny? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do utworów 

poznanych na lekcji. 

2. Dokonaj interpretacji porównawczej pieśni Horacego Ojczyzna – okrętem oraz wiersza 

Josifa Brodskiego W stylu Horacego. Postaw tezę lub hipotezę interpretacyjną dotyczącą 

obu utworów, a następnie ją uzasadnij. Nie zapomnij o wnioskach. 


UMIEM WIĘCEJ 

253 

Umiem więcej 

Przykładowe zadania 

Wiesz już, dzięki wskazówkom znajdującym się w dwóch poprzednich blokach Umiem więcej, 

jakie umiejętności warto rozwijać. Masz też za sobą dwa działy podręcznika, znasz więc literaturę 

starożytną oraz kilka utworów współczesnych, nawiązujących do motywów biblijnych i antycznych. 

Tutaj znajdziesz zadania dotyczące wypowiedzi ustnych i pisemnych wraz z wzorcową realizacją 

lub przykładowym konspektem. Nim zapoznasz się ze wzorcem, sprawdź, czy już potrafisz 

samodzielnie wykonać tego typu zadania. 

Opracowujemy wypowiedź ustną 

Zacznij od wnikliwej analizy i zrozumienia polecenia. Wyszukaj czasownik operacyjny, 

który sugeruje, jaki charakter powinna mieć Twoja wypowiedź. Określ zakres i typ tekstów, 

do których trzeba się odwołać. Następnie przystąp do analizy i interpretacji załączonego do 

polecenia tekstu. Rozważ, jak „odpowiada” on na pytanie zawarte w poleceniu i zastanów 

się, które teksty kultury podejmują podobny problem. Przygotuj plan wypowiedzi. Sprawdź, 

czy umiesz wygłosić na jego podstawie dziesięciominutową wypowiedź. 

ZADANIE 1. 

Omów wpływ kultury starożytnej na frazeologię współczesnej polszczyzny. Odwołaj się do 

podanego tekstu i wybranych przykładów literackich. 

Aby cytat lub motyw stał się związkiem frazeologicznym, a zatem jednostką języka, tekst 

musi być powszechnie znany. W naszym kręgu kulturowym warunek ten spełnia przede 

wszystkim Biblia – biblizmy stanowią wspólną część zasobów frazeologicznych wielu języków, 

nie brakuje ich również w polszczyźnie. Oto kilka przykładów: sól ziemi (Mt 5, 13) 

`najbardziej wartościowi ludzie`, wdowi grosz (Mk 12, 42) `niewielka suma lub niewielki 

dar składane z serca przez kogoś niezamożnego, kosztem wyrzeczeń`, kraina mlekiem i miodem 

płynąca (2 Mojż. 1 3, 8) `kraina żyzna, obfitująca we wszystkie bogactwa`. Wiele biblizmów 

zachowało powagę i odświętność tekstu źródłowego. Pewne związki jednak – może ze 

względu na swój wyjściowy patos – są używane żartobliwie lub sarkastycznie, np. ktoś chodzi 

jak błędna owca (Ps 119, 176) `ktoś chodzi bez celu`, niebieski ptaszek (Mt 6, 26) `próżniak`, 

niewierny Tomasz (J 20, 27) `sceptyk`. 

1 Chodzi o Księgę Wyjścia.

254 

Inną wyróżniającą się grupę frazeologizmów tworzą związki odwołujące się do mitologii 

greckiej i rzymskiej oraz do literatury i historii starożytnej. Jednostki te również występują 

w wielu innych językach europejskich, są łatwo uchwytnym przejawem wspólnoty kulturowej. 

Na przykład z mitologii wywodzą się: syzyfowa praca, męki Tantala, stajnia Augiasza, 

puszka Pandory; z literatury: między Scyllą a Charybdą (Odyseja), lwia część i ktoś stroi się 

w cudze piórka (bajki Ezopa); z historii: pyrrusowe zwycięstwo, węzeł gordyjski, ktoś przekracza 

Rubikon. Związki, których korzenie sięgają starożytności, należą w zasadzie – podobnie jak 

większość biblizmów – do frazeologii książkowej. Ich używanie postrzegane jest społecznie 

jako świadectwo przynależności do elity kulturalnej. 

(Andrzej Maria Lewicki, Anna Pajdzińska, Frazeologia, [w:] Współczesny język polski, 

pod red. Jerzego Bartmińskiego, Lublin 2001, s. 323–324) 

PRZYKŁADOWA REALIZACJA 

W tym zadaniu czasownikiem operacyjnym jest omów. Sugeruje to konieczność przygotowania 

wypowiedzi o funkcji informacyjnej (omówienia). Zgodnie z poleceniem należy się odwołać 

do załączonego tekstu oraz do 2–3 utworów literackich. 

1. a) Wprowadzenie 

• Frazeologizmy to stałe związki wyrazowe o utartym znaczeniu; nie można wymieniać ani 

przestawiać składników takiego związku i należy znać jego znaczenie, zwykle przenośne, 

gdyż nie jest ono sumą znaczeń wyrazów tworzących frazeologizm. 

• Frazeologizmy funkcjonują w języku podobnie jak wyrazy o charakterze idiomatycznym. 

• Kultura, literatura, wierzenia, przysłowia, zapożyczenia z innych języków – to najważniejsze 

źródła frazeologizmów. 

1. b) Teza: Kultura starożytna ma duży wpływ na frazeologię polszczyzny. 

2. Rozwinięcie 

• Wiele frazeologizmów pochodzi z Biblii, obok przykładów podanych w artykule są to również: 

salomonowy wyrok – sprawiedliwy wyrok, z pustego i Salomon nie naleje – coś niemożliwego, 

jak z krzyża zdjęty – źle wyglądający, umywać ręce – nie poczuwać się do odpowiedzialności, 

hiobowa wieść – zła wiadomość, plagi egipskie – seria nieszczęść, wieża Babel – chaos, 

brak porozumienia. Biblizmy te nawiązują do bardzo znanych postaci lub motywów z Pisma 

Świętego, a odnoszą się do różnych dziedzin rzeczywistości. Używają ich nie tylko ludzie 

wierzący. 

• Również kultura i historia starożytnych Greków i Rzymian, a zwłaszcza ich mitologia 

stanowią częste źródło inspiracji dla polskiej frazeologii. Obok przykładów podanych w artykule 

funkcjonują też: pięta Achillesa – słaby punkt, koń trojański – podstęp, nić Ariadny 

– sposób wyjścia z trudnej sytuacji, róg obfitości – dostatek, obfitość, chimeryczny nastrój 

– zmienny nastrój. Te związki frazeologiczne nawiązują do popularnych motywów antycznych 

i dotyczą, podobnie jak biblizmy, różnych dziedzin rzeczywistości. 


UMIEM WIĘCEJ 

255 

• Związki frazeologiczne nawiązujące do starożytności częściej funkcjonują w języku literackim 

współczesnym i dawnym niż w polszczyźnie potocznej. Przykłady można znaleźć 

w tekstach Jana Kochanowskiego (łzy Heraklitowe, skargi Symonidowe – tren I, hesperyjski 

sad – fraszka Na lipę) oraz w tytułach utworów twórców różnych epok, np. Syzyfowe prace 

Stefana Żeromskiego czy Na wieży Babel Wisławy Szymborskiej. 

3. Podsumowanie: Obecność w języku polskim frazeologizmów nawiązujących do starożytności 

świadczy o ciągłości kultury i wzajemnym przenikaniu się czasów dawnych i współczesnych. 

Pokazuje też uniwersalność i ponadczasowość kultury starożytnej. 

(zadanie opracowała Barbara Smutek) 

ZADANIE 2. 

Omów sposoby wykorzystywania motywów mitologicznych w literaturze na podstawie interpretacji 

wiersza Zbigniewa Herberta Apollo i Marsjasz (patrz: s. 169) i wybranych utworów 

literackich. 

PRZYKŁADOWA REALIZACJA 

Również w tym zadaniu czasownikiem operacyjnym jest omów. Sugeruje to konieczność 

przygotowania wypowiedzi o funkcji informacyjnej (omówienia). Zgodnie z poleceniem należy 

się odwołać do wiersza Herberta i 2–3 innych utworów literackich. 

1. a) Wprowadzenie 

• Nowożytna kultura europejska ma swoje korzenie w kulturze starożytnej. Wierzenia 

Greków i Rzymian zawarte w mitologii były i są inspiracją dla artystów różnych epok. 

1. b) Teza: Motywy mitologiczne pozwalają w sposób symboliczny wyrażać w literaturze 

treści ponadczasowe. 

2. a) Interpretacja wiersza Apollo i Marsjasz 

• Tytuł wiersza eksponuje postaci mitologiczne: Apolla, boskiego opiekuna sztuk i artystę, 

oraz Marsjasza – satyra. Zestawienie tych właśnie postaci sugeruje nawiązanie do znanego 

z mitologii pojedynku między nimi. Bohaterowie mitologiczni rywalizowali o to, kto lepiej 

gra na instrumencie – Apollo na lirze czy Marsjasz na flecie. Ustalili też, że zwycięzca 

zdecyduje o losie pokonanego. 

• Osoba mówiąca przypomina epickiego narratora – sprawozdawcę; relacjonuje mitologiczny 

konkurs, używając czasu teraźniejszego, chociaż już na początku przypomina, że zwycięzca 

jest znany („odbywa się pod wieczór / gdy jak już wiemy / sędziowie / przyznali zwycięstwo 

bogu”). Forma pierwszej osoby liczby mnogiej czasownika wiemy od razu ujawnia intencje 

autora. Herbert sięga po mitologiczną historię nie po to, by ją opowiedzieć, gdyż z góry 

zakłada, że jest ona odbiorcy znana.

256 

• W centrum zainteresowania nie jest więc rywalizacja artystów, lecz postawa zwycięskiego 

Apollina wobec pokonanego Marsjasza. Bóg odarł Marsjasza ze skóry i odszedł. Mógł tak 

postąpić, ale przecież nie musiał. Jego zachowanie budzi sprzeciw, wydaje się bezsensowne, 

wynika wyłącznie z chęci pokazania swojej władzy i upokorzenia pokonanego. 

• Osoba mówiąca bardzo plastycznie opisuje cierpienie Marsjasza. Jego ból rodzi 

przeraźliwy krzyk, który jednak nie robi wrażenia na Apollinie. Bóg nie jest zdolny do 

ludzkich uczuć, zamiast współczucia pojawia się cyniczna myśl, „czy z wycia Marsjasza 

/ nie powstanie z czasem / nowa gałąź / sztuki – powiedzmy – konkretnej”. 

• Zachowanie Apollina świadczy o braku wrażliwości i skłania do zastanowienia, czy bóg 

istotnie jest artystą doskonałym, skoro pozostaje obojętny na mękę i cierpienie, skoro był 

zdolny do tak okrutnego zachowania wobec pokonanego satyra. 

• Współczucie dla losu Marsjasza sprawia, że słowik skamieniał, a drzewo osiwiało. 

Przyroda jest bardziej wrażliwa od boga – artysty. 

• Przywołany w utworze motyw mitologiczny stanowi pretekst do refleksji na temat 

istoty sztuki i cech artysty. Wydaje się, że nie ma sztuki bez poszanowania dla godności 

człowieka, nawet pokonanego, i bez wrażliwości na jego cierpienie. Sztuka, która wyrasta 

z okrucieństwa i cynizmu, nie jest sztuką. 

2. b) Nawiązania do innych tekstów literatury 

• Herbert sięga również po inne motywy mitologiczne. W wierszu Nike, która się waha 

zastanawia się, czy zwycięstwo w wojnie musi być okupione śmiercią tak młodych 

żołnierzy jak bohater tekstu. Mitologiczna bogini zwycięstwa jest wzruszona bohaterstwem 

i gotowością do poświęcenia życia, ale nawet ona nie rozumie, dlaczego wojna jest tak 

okrutna. Herbert prowokuje i niepokoi sposobem przedstawienia bogini, by wyrazić 

tragizm wojny. 

• W tomie Pan Cogito Herbert poddał reinterpretacji mit o Minotaurze – zakwestionował 

tradycyjną ocenę wydarzeń. Uznał, że Minotaur zginął, ponieważ był inny, pokazał go 

jako ofiarę, a nie potwora. Mit posłużył więc do rozważań na temat tolerancji wobec 

inności. 

• Motywy mitologiczne stanowiły również główne źródło inspiracji dla pisarzy 

starożytnych. Bohaterowie tragedii greckich i zdarzenia, w których uczestniczą, 

wywodzą się z mitów. Cykl mitów tebańskich wykorzystał Sofokles zarówno w Królu 

Edypie, jak i w Antygonie. W utworach tych poddał analizie motywy działania bohaterów 

i rolę fatum, by ukazać istotę konfliktu tragicznego. 

3. Podsumowanie 

• Motywy mitologiczne często występują w literaturze, również współczesnej. Zazwyczaj 

jednak nie opowiada się mitycznych historii, lecz poddaje się je reinterpretacji. 

• Motywy mitologiczne są powszechnie znane, dlatego mogą być wykorzystywane jako 

uniwersalne symbole. 

(zadanie opracowała Barbara Smutek) 


UMIEM WIĘCEJ 

257 

Piszemy interpretację porównawczą 

Dokonaj interpretacji porównawczej podanych utworów. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 

300 słów. 

R 

Odczytaj sens każdego utworu osobno, a następnie doszukaj się sensu ich zestawienia. 

Ustal możliwe obszary porównania, znajdź podobieństwa i / lub różnice między 

utworami. Na tej podstawie sformułuj koncepcję interpretacji porównawczej i zapisz 

ją w postaci tezy (lub hipotezy) interpretacyjnej. Przyjętą koncepcję uzasadnij za pomocą 

rzeczowych argumentów, wywiedzionych z tekstów (ich treści i / lub formy) oraz 

z wybranych kontekstów, np. biograficznego, historycznoliterackiego, filozoficznego 

czy kulturowego. 

Horacy Pieśń 21 

(z Księgi III) 

Dzbanie rówieśny, pomny konsula 

Manliusza 1 , dawco radości szczodry, 

czy niesiesz żarty, czy spory, 

czy miłość, czy sen dobry – 

bądź massykowej 2 woli powolny. 

W dobrej kompanii popić nie wadzi, 

wszak naszym gościem jest Korwin 3 

który winem nie gardzi. 

chociaż mąż trzeźwy i Sokratesa 

mądrością nasiąkł. I Kato 4 stary, 

fama niesie, pono w tobie 

szukał dla męstwa miary. 

Ty w słodkiej męce grążysz umysły, 

w rozterce ciemne objaśniasz rady, 

tajne zamysły ujawniasz, 

mędrca najskrytsze prawdy, 

1 Manliusz – konsul Rzymu w 65 r. p.n.e., a więc w roku, w którym urodził się Horacy (stąd dzban „rówieśny”). 

2 Massyk – nazwa wina uprawianego na górze niedaleko Rzymu. 

3 Korwin – opiekun poetów, polityk i wódz rzymski, przyjaciel Horacego. 

4 Kato – Katon Cenzor (III/II w. p. n.e.), rzymski mąż stanu, znany z surowych obyczajów i konserwatyzmu.

258 

ty zawiedzionym nadzieję wracasz, 

ty biedakowi przyprawiasz rogi, 

że za nic masz królów groźby, 

za nic oręż złowrogi. 

Gdzie Bakchus i gdzie Wenus z Gracjami 1 , 

Dzban niech krąży od dłoni do dłoni 

przy lampach nie wygaszonych 2 , 

aż Feb 3 – gwiazdy przegoni. 

(tłum. Stefan Gołębiowski) 

Jan Kochanowski 

Pieśń 3 

(z Księgi pierwszej) 

Dzbanie mój pisany 4 , 

Dzbanie polewany, 

Bądź płacz, bądź żarty, bądź gorące wojny, 

Bądź miłość niesiesz albo sen spokojny, 

Jakokolwiek zwano 

Wino, co w cię lano, 

Przymkni się 5 do nas a daj się nachylić, 

Chciałbym twym darem gości swych posilić. 

I ten cię nie minie, 

Choć kto mądrym słynie: 

Pijali przedtym i filozofowie, 

A przedsię 6 mieli spełna 7 rozum w głowie. 

1 Gracje – trzy boginie wdzięku i radości. 

2 Zapis zgodny z regułami ortograficznymi obowiązującymi w czasie powstania tłumaczenia. Obecnie nie z imiesłowami przymiotnikowymi piszemy łącznie. 

3 Feb – Apollo, tu w znaczeniu: bóg słońca. 

4 Pisany – malowany. 

5 Przymkni się – tu: zbliż się. 

6 Przedsię – mimo to. 

7 Spełna – dość, całkiem dużo. 


UMIEM WIĘCEJ 

259 

Ty zmiękczysz każdego, 

Nastateczniejszego 1 : 

Ty mądrych sprawy i tajemną radę 

Na świat wydawasz przez twą cichą zdradę 2 ; 

Ty cieszysz nadzieją 

Serca, które mdleją, 

Ty ubogiemu przyprawujesz rogi 3 , 

Że mu ani król, ani hetman srogi. 

Trzymaj się na mocy, 

Bo cię całej nocy 4 

Z rąk nie wypuścim, aż dzień, jako trzeba 

Gwiazdy rozpędzi co do jednej z nieba. 

PRZYKŁADOWY KONSPEKT 

1. Teza interpretacyjna: Oba wiersze są radosną pochwałą wina i biesiady. 

2. Analiza i argumentacja 

a) Motywy literackie: Podjęty przez Horacego motyw pochwały wina i biesiady występuje 

w mitologii greckiej i rzymskiej (bogiem wina był Dionizos, czyli Bakchus, zwany też Bachusem) 

oraz w poezji starogreckiej (np. twórczości Anakreonta). W wierszu pojawiają się 

imiona sławnych osób: Sokratesa – pierwszego filozofa moralisty, Katona Cenzora – rzymskiego 

męża stanu, zwolennika surowych, prostych obyczajów, a także współczesnego Horacemu 

Korwina – polityka rzymskiego, przyjaciela i opiekuna poety. W pierwszych dwu 

wersach odnajdujemy motyw autobiograficzny: dzban wina ma tyle lat, ile wydający ucztę 

Horacy. Jan Kochanowski przejmuje za Horacym tylko motyw pochwały wina i towarzyskiego 

spotkania (brak odwołań do postaci z mitologii czy osobistości ze świata współczesnego 

poecie). Obaj twórcy odwołują się – choć nie wprost – do epikurejskiego hasła carpe 

diem (chwytaj dzień, korzystaj z chwili). 

b) Sytuacja komunikacyjna: W obu wierszach występuje zwrot do dzbana z winem. Adresat 

ten (zwykłe naczynie) jest nietypowy, co się przekłada na żartobliwy nastrój utworów, 

korespondujący z atmosferą beztroskiej biesiady w gronie przyjaciół. Osoba mówiąca zaprasza 

gości na ucztę (u Horacego mamy wzmiankę o Korwinie, „który winem nie gardzi”; 

u Kochanowskiego – ogólną wzmiankę o gościach: „Chciałbym twym darem gości swych 

posilić”). W obu wierszach można dostrzec parodię antycznego hymnu religijnego, w którym 

osoba mówiąca przyzywa bóstwo (u Horacego i Jana z Czarnolasu zamiast bóstwa 

mamy trywialny dzban). 

1 Sens wersów 11.–12.: wpłyniesz łagodząco na postawę najbardziej poważnych ludzi. 

2 Cicha zdrada – mimowolne zdradzenie tajemnicy. 

3 Przyprawujesz rogi – przyprawiasz rogi, w znaczeniu: czynisz odważnym. 

4 Sens wersu 22.: bo cię w ciągu całej nocy.

260 

c) Kompozycja i gatunek: Obaj poeci wybrali ten sam gatunek literacki – pieśń. Utwory 

są zbudowane z sześciu strof czterowersowych, z tym że inaczej został rozwiązany 

rytm dłuższych i krótszych fraz. U Horacego po dwu wersach 10-zgłoskowych następują 

8-zgłoskowiec i 7-zgłoskowiec, u Kochanowskiego jest na odwrót – po dwóch wersach 

krótszych, 6-zgłoskowych, następują dwa wersy dłuższe, 11-zgłoskowe. Przeplatanie 

wersów dłuższych krótszymi świadczy o dążeniu obu poetów do osiągnięcia efektu 

śpiewności, właściwego pieśni. W obu wierszach punktem wyjścia jest zwrot do dzbana 

wina i sytuacja zapraszania gości (u Horacego – pierwsze trzy strofy, u Kochanowskiego 

– pierwsza i druga strofa). W dalszej części pieśni obaj poeci snują ogólne refleksje o dobroczynnym 

wpływie wina na biesiadników. Puentę obu wierszy stanowi zapewnienie, 

że uczta będzie trwała aż do rana. 

d) Stylistyka i sensy: Horacy stosuje personifikację dzbana (strofy pierwsza i piąta) oraz odwołania 

kulturowe: wino ma dobrą markę (massyk), na ucztę przybywa ważny gość, który 

zna filozofię Sokratesa (Korwin). Dawny rzecznik republikańskich surowych cnót (Katon 

Cenzor) został żartobliwie przywoływany jako miłośnik wina. Pojawiają się też odwołania 

do mitologii, oczywiste dla starożytnego Rzymianina. W pieśni Horacego uwagę zwraca 

epitet „dzban rówieśny”, którym poeta podkreśla wiek wina; inne epitety nie odznaczają się 

kunsztownością. Jan Kochanowski z kolei zdaje się nie wierzyć w erudycję swoich czytelników. 

Parafrazując pieśń Horacego, pomija wszelkie odwołania do konkretnych osób realnych 

czy mitologicznych, nawet wino nie ma marki („Jakokolwiek zwano / Wino”). Widać 

wyraźną skłonność do uogólnień (np. „filozofowie” zamiast Sokratesa). Polski poeta także 

personifikuje dzban; w utworze występują tylko epitety zwyczajne (np. „dzban pisany”, mądre 

sprawy”, „tajemna rada”). 

3. Wnioski: Obaj poeci snują radosną, żartobliwą pochwałę wina, które – jak przekonują – 

smakuje każdemu, niezależnie od jego pozycji społecznej i mądrości. Twórcy nie kreują się 

na mędrców czy nauczycieli społeczności. W prosty, bezpretensjonalny sposób wyrażają 

idee epikureizmu: należy cieszyć się chwilą (hasło carpe diem) i kultywować przyjaźń, najlepiej 

przy winie, ponieważ pomaga ono w rozwiązywaniu problemów, sprzyja rozmowie, 

napawa otuchą oraz dodaje pewności siebie. 

(opracowali autorzy podręcznika) 



289 

58 

Język jako 

system znaków 

J 

Język ludzki jest systemem znaków, ponieważ składa się ze skończonej liczby podstawowych 

elementów: brzmień, które mogą łączyć się ze sobą i tworzyć większe całości – językowe znaki 

złożone. Brzmienia te pozostają w relacjach podobieństw i opozycji, które pozwalają różnicować 

tworzone przez nie słowa. Każdy język narodowy (etniczny) jest osobnym systemem, rządzącym 

się swoimi prawami tworzenia wyrazów i zawierającym określony zasób brzmień. 

JĘZYK JAKO SYSTEM ZNAKÓW 

Każdy język naturalny jest systemem – składa 

się z elementarnych jednostek nieznaczących 

(brzmień), które mogą tworzyć znaki proste 

(słowa mające znaczenie, czyli odnoszące się 

do rzeczywistości pozajęzykowej). Z kolei 

z wyrazów połączonych za pomocą reguł gramatycznych 

powstają znaki złożone (zdania). 

JEDNOSTKI NIEZNACZĄCE 

brzmienia 

ZNAKI PROSTE 

wyrazy 

ZNAKI ZŁOŻONE 

zdania 

Wybierając z możliwości systemu danego języka, 

tworzymy określony akt mowy, który 

możemy także zapisać. System jest więc zbiorem 

możliwych elementów i zasad ich łączenia, 

które wykorzystujemy, konstruując dowolną 

wypowiedź językową w mowie lub 

piśmie. 

SYSTEM JĘZYKA 

realizacja 

WYPOWIEDZI JĘZYKOWE 

W MOWIE 

W PIŚMIE 

WIEDZIEĆ WIĘCEJ... 

Systemem nazywamy zbiór, 

który charakteryzuje się 

następującymi cechami: 

1) składa się ze skończonej 

liczby elementów; 

2) elementy te wchodzą ze 

sobą w związki; 

3) każdy z elementów pełni 

w zbiorze określone i stałe 

funkcje. System jest pojęciem 

używanym zarówno do opisu 

rzeczywistości materialnej, 

w tym ożywionej (np. system 

molekularny, planetarny czy 

ekologiczny), jak i świata 

kultury. Jednym z zastosowań 

tego pojęcia jest określenie 

system znaków, odnoszące 

się zarówno do języków 

naturalnych, jak i do języków 

sztucznych.

290 

PODSYSTEMY JĘZYKA 

Język możemy podzielić na trzy podsystemy: 

PODSYSTEM 

LEKSYKALNY 

PODSYSTEM 

GRAMATYCZNY 

PODSYSTEM 

FONOLOGICZNY 

PODSYSTEM FONOLOGICZNY – obejmujący 

fonemy, czyli zbiór elementarnych jednostek 

brzmieniowych systemu, które są realizowane 

w mowie w postaci głosek. Głoski 

możemy dzielić na: spółgłoski i samogłoski, 

głoski miękkie i twarde, możemy je też odróżniać 

ze względu na miejsce artykulacji (nosowe–ustne, 

przednie–tylne itp.) 

PODSYSTEM LEKSYKALNY (słownik danego 

języka) – składający się z leksemów, 

czyli posiadających określone znaczenie 

elementów językowych, które występują 

w mowie lub piśmie w postaci form gramatycznych 

wyrazu. Na przykład leksem stół 

może wystąpić jako słowa stół, stołu, na stole. 

Zbiór elementów podsystemu leksykalnego 

w języku polskim dzielimy m.in. na dziesięć 

kategorii części mowy. Elementy te można 

grupować także inaczej, np. pod względem 

zakresu znaczeń – w określone kręgi znaczeniowe 

(np. nazwy kolorów) – albo pod 

względem podobieństw czy różnic między 

znaczeniami – w kategorie synonimów (wyrazów 

bliskoznacznych, np. artysta, twórca), 

antonimów (wyrazów o opozycyjnych zna- 

czeniach, np. wysoki–niski), a także homonimów 

(wyrazów o tym samym brzmieniu, 

ale różnych znaczeniach i pochodzeniu, 

np. zamek – 1) w drzwiach, 2) w kurtce 

i 3) budynek). 

PODSYSTEM GRAMATYCZNY – składający 

się z reguł wiązania ze sobą znaków językowych. 

Obejmuje on: 

1. Morfologię wyrazów – reguły budowania 

i odmiany słów. 

2. Składnię – reguły tworzenia wypowiedzeń 

pojedynczych i złożonych, reguły łączenia słów 

wewnątrz wypowiedzenia pojedynczego oraz 

wiązania wypowiedzeń pojedynczych w wypowiedzenia 

złożone. 

Morfologia z kolei dzieli się na: 

a) słowotwórstwo – czyli reguły tworzenia 

wyrazów; nowe słowo może powstać wskutek: 

połączenia wyrazów już istniejących (np. wiarygodny), 

dodanie do wyrazu cząstki słowotwórczej, 

tzw. formantu (np. przyrostka 

-ik do rdzenia stół i utworzenie słowa stolik) 

lub odcięcie cząstki wyrazu (np. spec od specjalista). 

b) fleksję – czyli reguły odmiany słów ze 

względu na funkcję w zdaniu, np. słowo stół 

w pozycji podmiotu ma postać mianownika 

i występuje bez dodatkowej końcówki fleksyjnej 

(ściśle biorąc, z końcówką zerową), zaś 

w pozycji dopełnienia może przybrać np. 

końcówkę narzędnika: -em. 

WIERSZ JAKO WYPOWIEDŹ 

JĘZYKOWA 

Każdy utwór literacki także jest realizacją 

możliwości systemu językowego. Poniżej 

prezentujemy czterowiersz z 1. poł. XV w. 

– miłosne wyznanie zapisane przez anonimowego 

krakowskiego żaka na marginesie 

kopiowanej księgi. W tym krótkim przykładzie 

możemy rozpoznać wszystkie cechy języka 

jako systemu znaków i właściwości jego 

podsystemów. 

dział 3 | średniowiecze


291 

[Ach, miłość...] 1 

Ach, miłość, coś mi uczyniła, 

Eżeś mie tak oślepiła, 

Eżeśm się ja na miłość podał, 

Jako bych nikogo na świecie znał. 


1. Pierwsze dwa wersy wiersza podziel na głoski, a następnie je wyartykułuj, uwzględniając 

wymowę powolną, bardziej staranną, i szybką, z uproszczeniami grup spółgłoskowych. 

2. Wskaż w wierszu spółgłoskę występującą najczęściej. Określ, czy jest ona twarda, czy 

miękka, i opisz miejsce jej artykulacji – jaki udział w wypowiadaniu tej spółgłoski mają 

język, zęby i wargi? 

3. Wskaż w wierszu wszystkie samogłoski, a następnie dokonaj podziału tekstu na zgłoski 

(sylaby) i policz je w każdym z wersów. 

4. Wymień wszystkie leksemy czasownikowe występujące w utworze. 

5. Wskaż te leksemy czasownikowe, które zostały utworzone za pomocą przedrostków. 

6. Znajdź w wierszu wyrazy w formie wołacza i biernika. Podaj ich formę mianownikową. 

Sformułuj ogólną uwagę dotyczącą końcówek deklinacyjnych tych wyrazów. 

7. Wskaż w wierszu wszystkie wyrazy w czasie przeszłym, wyodrębnij w nich końcówki 

fleksyjne tego czasu. 

8. Określ, jakim rodzajem wypowiedzenia jest analizowany wiersz. 

9. Narysuj wykres składniowy tego wypowiedzenia. Wskaż dwie możliwości interpretacji 

związku składniowego pomiędzy drugim a trzecim wersem. 

Praca domowa 

1. Zaklasyfikuj rymy występujące w wierszu jako żeńskie (półtorazgłoskowe) lub męskie 

(jednozgłoskowe). 

2. Spróbuj opisać, co wyraża słowo „ach”. Następnie sprawdź, jak znaczenie tego słowa 

definiuje słownik języka polskiego. 

3. Jaki jest temat wiersza i jakie refleksje wypowiada osoba mówiąca? Postaw tezę 

interpretacyjną, w której zawrzesz odpowiedź na te pytania. Podaj argumenty 

na uzasadnienie twojej tezy. 

1 Anonimowy wiersz zapisany w 1408 r. na ostatniej karcie łacińskiego dzieła prawniczego.

407 

źródła ilustracji 

Okładka: (Safona) The Bridgeman Art Library/BE&W; (nastolatka) Szekeres Szabolcs/Shutterstock.com 

Strony działowe i spis treści: s. 3 i 41 (św. Piotr) Ivan Vdovin/BE&W; s. 4 i 117 (Marek Antoniusz) 

The Bridgeman Art Library/BE&W; s. 6 i 261 (fragment ołtarza Wita Stwosza) Andrzej Nowakowski 

Tekst główny: s. 10 (Myśliciel z Cernovoda) The Bridgeman Art Library/BE&W; s. 13 („Viva Moda”, zima 2010) 

© Viva Moda, („Puls Biznesu”, 30.03.2010) © Puls Biznesu/Bonnier Business (Polska) sp. z o.o., (kciuk) Ryan 

Carter/Shutterstock.com, (suknia) Gordana Sermek/Shutterstock.com, (wiktoria) Aleksangel/Shutterstock.com; 

s. 15 (symbole religijne) Kurt De Bruyn/Shutterstock.com; s. 23 (Homer) Gianni Dagli Orti/Corbis/FotoChannels; 

s. 30 (pismo klinowe) TopFoto/Medium, (pismo greckie) caesart/Shutterstock.com; s. 30 i 200 (maska) 

The Granger Collection, New York/Forum; s. 31 (Marek Aureliusz) Sammlung Rauch/INTERFOTO/Forum, 

(Chrystus Pantokrator) Aisa/BE&W; s. 42 (Stworzenie ciał niebieskich) akg-images/East News; s. 43 (współczesne 

wydania Biblii) G. Bryk/WSiP; s. 48 (Marc Chagall, Ofiarowanie Izaaka, 1960–66) © ADAGP Paris, 2014 + Chagall ® , 

fot. RMN/Gérard Blot/BE&W; s. 58 (anioł) The Bridgeman Art Library/BE&W; s. 59 (Międzynarodowy Dzień 

Pamięci o Holokauście) Tomasz Paczos/Forum; s. 60 (getto warszawskie) NAC; s. 62 (góra Synaj – zdjęcie) Axiom 

Photographic/Destinations/Corbis/FotoChannels, (góra Synaj – rysunek) TopFoto/Medium, (Morze Czerwone) 

The Bridgeman Art Library/BE&W, (Saron) Duby Tal Albatross/BE&W, (góra Karmel) Hanan Isachar/Corbis/ 

FotoChannels; s. 62–63 (Bliski Wschód – zdjęcie satelitarne) Tom Van Sant/Geosphere/Corbis/FotoChannels; 

s. 63 (jezioro Genezaret) Dave G. Houser/Corbis/FotoChannels, (Jerozolima, Galilea) Diomedia, (gaj oliwny) 

Michael Warren/Photoshot/NHPA/Medium; s. 64 (Noe) Wikipedia, (Rembrandt van Rijn, Jeremiasz opłakujący 

zburzenie Jerozolimy) Corbis/FotoChannels; s. 68 (Juan de Valdés Leal, W mgnieniu oka) Hospital de la Santa 

Caridad, Seville, Spain, Giraudon/The Bridgeman Art Library/BE&W; s. 73 (Marc Chagall, Pieśń nad Pieśniami IV, 

1958) © ADAGP Paris, 2014 + Chagall ® , fot. RMN/Gérard Blot/BE&W; s. 81 (lira) British Museum, London, UK/ 

The Bridgeman Art Library/BE&W; s. 95 (Jan Lebenstein, A z dymu wyszła szarańcza na ziemię i dano jej moc taką 

jak moc skorpionów ziemskich, Ap 9,3) Muzeum Archidiecezji Warszawskiej; s. 97 (leopard) مقاومة/‏ /Wikipedia; 

s. 100 (Anthony Frederick Augustus Sandys, Maria Magdalena) The Bridgeman Art Library/BE&W; s. 102 (Żona 

Lota) SuperStock/Getty Images/Flash Press Media; s. 103 (Tycjan, Salome niosąca głowę św. Jana) The Bridgeman 

Art Library/BE&W; s. 105 (Gustave Moreau, Zjawa) RMN (Musée d'Orsay)/Jean-Gilles Berizzi/BE&W; 

s. 110 (Giuseppe Cesari, Wypędzenie z raju) The Bridgeman Art Library/BE&W, (Mojżesz) Leoboudv/Wikipedia; 

s. 111 (Leonardo da Vinci, Ostatnia Wieczerza) The Bridgeman Art Library/BE&W, (George da la Tour, Maria 

Magdalena) RMN/Gérard Blot/BE&W; s. 116 (Dobry pasterz) Herve Champollio/akg-images/East News; 

s. 117 (droga rzymska w Jerozolimie) © Erich Lessing/Czarny Kot; s. 118 (Pablo Picasso, Gołąbek, 1948) © Picasso 

Succession, 2014, fot. Private Collection/The Bridgeman Art Library/BE&W; s. 119 (Michał Anioł, Grzech 

pierwszych rodziców i wypędzenie z raju) The Bridgeman Art Library/BE&W; s. 136 (Perykles) Vladislav Gurfinkel/ 

Shutterstock.com; s. 140 (Alkajos i Safona – fragment wazy) Bildarchiv (bpk)/BE&W; s. 143 (Doryforos – fragment) 

Aisa/BE&W; s. 144 (putto) Araldo de Luca/Corbis/FotoChannels; s. 145 (Tycjan, Adoracja Wenus) The Bridgeman 

Art Library/BE&W; s. 146 (Pietro Longhi, Pitagoras) The Bridgeman Art Library/BE&W, (kolumna) Skripko 

Ievgen/Shutterstock.com; s. 147 (Sokrates) Sting/Wikipedia; s. 154 (Rafael Santi, Szkoła Ateńska) Vatican 

Museums and Galleries, Vatican City, Italy/Giraudon/BE&W; s. 155 (fragment przedstawienia dziewięciu muz) 

RMN/Hervé Lewandowski/BE&W; s. 160 (Doryforos) Aisa/BE&W; s. 160–161 (Praksyteles, Apollo zabijający 

jaszczurkę) Apollo Sauroktonos. Vatican, Museo Pio-Clementino. © 1990. Photo Scala, Florence; s. 164 (Cezar 

August – fragment) Asier Villafranca/Shutterstock.com; s. 165 (Apollo Belwederski) Marie-Lan Nguyen/Wikipedia; 

s. 166 (Gustave Moreau, Apollo i Boreasz) RMN/René-Gabriel Ojéda/BE&W; s. 168 (zapaśnicy) Nick Pavlakis/ 

Shutterstock.com; s. 172 (Hades i Persefona – fragment wazy) Marie-Lan Nguyen/Wikipedia, (Eros) Ricardo 

André Frantz/Wikipedia; s. 173 (Gustave Moreau, Prometeusz) RMN/René-Gabriel Ojéda/BE&W, (Atena) Gianni 

Dagli Orti/Corbis/FotoChannels, (Afrodyta) Marie-Lan Nguyen (Jastrow)/Wikipedia, (Odyseusz – fragment wazy) 

Marie-Lan Nguyen (Jastrow)/Wikipedia, (Syzyf – fragment wazy) Bibi Saint-Pol/Wikipedia, (Herakles i Atena 

– fragment wazy) Bibi Saint-Pol/Wikipedia; s. 180 (Pascal Adolphe Jean Dagnan-Bouveret, Lament Orfeusza) 

akg-images/East News; s. 183 (Orfeusz i Eurydyka, reż. M. Treliński) Brykczynski/REPORTER/East News; 

s. 185 (Doryforos) Aisa/BE&W; s. 186 (Jan Moreelse, Narcyz) Bonhams, London, UK/The Bridgeman Art Library/ 

BE&W; s. 188 (Honoré Daumier, Piękny Narcyz) Musée de la Ville de Paris, Musée Carnavalet, Paris, France/ 

Archives Charmet/The Bridgeman Art Library/BE&W; s. 191 (Achilles – fragment wazy) Bibi Saint-Pol/Wikipedia, 

(głowa konia) Kamira/Shutterstock.com; s. 197 (fragment przedstawienia dziewięciu muz) RMN/Hervé 

Lewandowski/BE&W; s. 199 (Epidauros) E. Sęczykowska/WSiP; s. 201 (kolumna) Kamira/Shutterstock.com; 

أبو 

nowe zrozumieć tekst – zrozumieć człowieka | źródła ilustracji

ŹRÓDŁA ILUSTRACJI 

408 

s. 205 (detal z wazy greckiej) Nimatallah/akg-image/East News, (rzeźba) Circumnavigation/Shutterstock.com; 

s. 210 (Odeon Heroda Attyka) Travel-shots.com/The Bridgeman Art Library/BE&W, (maski teatralne) Route66/ 

Shutterstock.com; s. 211 (aktor komiczny) The Bridgeman Art Library/BE&W, (Eurypides) Marie-Lan Nguyen 

(2006)/Wikipedia, (Sofokles) shakko/Wikipedia, (Menander) Jastrow (2006)/Wikipedia; s. 213 (Orator) Aisa/ 

BE&W; s. 215 (rzeźby z Akropolu) Xtuv Photography/Shutterstock.com; s. 217 (Zeus) Bildarchiv (bpk)/BE&W; 

s. 219 (Metamorfozy, reż. W. Staniewski) fot. Robert Workman/Ośrodka Praktyk Teatralnych GARDZIENICE 

Metamorfozy wg Apulejusza w reż. Włodzimierza Staniewskiego; s. 221 (Hera) Marie-Lan Nguyen/Wikipedia; 

s. 222 (Amazis – fragment wazy) Ashmolean Museum, University of Oxford, UK/The Bridgeman Art Library/ 

BE&W; s. 224 i s. 228 (Forum Trajana) Bettmann/Corbis/FotoChannels; s. 226 (Duris, Nauka śpiewu i gry) 

Bildarchiv (bpk)/Antikensammlung, SMB/Johannes Laurentius/BE&W; s. 233 (Luca Signorelli, Horacy) 

akg-images/East News, (Posejdon) lculig/Shutterstock.com; s. 234 (Nicolas Poussin, Natchnienie poety) RMN/ 

René-Gabriel Ojéda/BE&W; s. 236 (Wilczyca Kapitolińska) Jastrow (2006)/Wikipedia; s. 239 (panoplia) Robin/ 

Wikipedia; s. 243 (mapa wg Herodota) akg-images/East News; s. 250 (róg obfitości) Vassil/Wikipedia; 

s. 262 (Czyngis-chan) The Bridgeman Art Library/BE&W, (Drzwi Gnieźnieńskie – fragment przedstawiający 

modlitwę św. Wojciecha) Krzysztof Mizera/Wikipedia; s. 263 (Gutenberg) The Bridgeman Art Library/BE&W; 

s. 267 (bankierzy) The Bridgeman Art Library/BE&W; s. 269 (Benozzo Gozzoli, Życie św. Augustyna) S. Agostino, 

San Gimignano, Italy, Giraudon/The Bridgeman Art Library/BE&W; s. 275 (Drzwi Gnieźnieńskie) W. Wójtowicz/ 

WSiP; s. 277 (Wincenty Kadłubek) Jerzy Tatoń; s. 279 (Deesis) Piotr Maciuk; s. 283 (kościół) Marek Skorupski/ 

Forum; s. 292 (zamek w Malborku) Z. Błażejczyk/WSiP; s. 293 (ołtarz Wita Stwosza) I. Straburzyński/WSiP; 

s. 295 (katedra w Chartres) Bildarchiv Monheim GmbH/Alamy/BE&W; s. 296 (Katedra, reż. T. Bagiński) 

© Katedra, reż. Tomek Bagiński, produkcja Platige Image; s. 302 (Giotto di Bondone, Kazanie do ptaków) 

The Bridgeman Art Library/BE&W; s. 303 (Deesis) The Bridgeman Art Library/BE&W; s. 306 (Roger van der Weyden, 

Zdjęcie z krzyża) Prado, Madrid, Spain/The Bridgeman Art Library/BE&W; s. 310 (Pieta z Jeżewa) Muzeum 

Narodowe w Poznaniu; s. 320 (Giotto di Bondone, Kazanie do ptaków) San Francesco, Upper Church, Assisi, Italy, 

Gift of Mr and Mrs Henry H. Timken/The Bridgeman Art Library/BE&W; s. 340 (Dama z jednorożcem) The 

Bridgeman Art Library/BE&W; s. 342 (Tristan i Izolda, reż. K. Reynolds) FRANCHISE PICTURES/TORRES, 

RICO/Album/East News; s. 345 (miniatura średniowieczna) akg images/VISIOARS/East News; s. 350 

(Kochankowie z Marony, reż. I. Cywińska) Agata Stoińska; s. 352 (Arthur Hughes, Dzielny Geraint) The 

Bridgeman Art Library/BE&W; s. 353 (Doktor Żywago, reż. D. Lean) Album/East News; s. 355 (Pieśń o Rolandzie, 

reż. F. Cassenti) Archivesdu7eArt/DR/BE&W; s. 364 (plakat) akg-images/East News; s. 371 (Sandro Botticelli, 

ilustracja) The Bridgeman Art Library/BE&W; s. 373 (Anioł zamyka piekło) British Library, London, UK, © British 

Library Board. All Rights Reserved/The Bridgeman Art Library/BE&W; s. 376 (pola śmierci w Kambodży) Wally 

McNamee/Corbis/FotoChannels; s. 383 (Hans Memling, Sąd Ostateczny) © Muzeum Narodowe, Gdansk, 

Poland/The Bridgeman Art Library/BE&W; s. 387 (Siódma pieczęć, reż. I. Bergman) Les Archives du 7ē Srt/BE&W 

Piktogramy: (zwój pojedynczy) Dim Dimich/Shutterstock.com; (zwój podwójny) James Steidl/Shutterstock.com; 

(stary papier z pieczęcią) Madlen/Shutterstock.com; (rozwinięty papier) jcwait/Shutterstock.com; (kawałek 

papirusu) ARCHITECTE®/Shutterstock.com; (iluminacja księgi średniowiecznej) The Bridgeman Art Library/ 

BE&W 

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne oświadczają, że podjęły starania mające na celu dotarcie do właścicieli i dysponentów praw 

autorskich wszystkich zamieszczonych utworów. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, przytaczając w celach dydaktycznych 

utwory lub fragmenty, postępują zgodnie z art. 29 ustawy o prawie autorskim. Jednocześnie Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 

oświadczają, że są jedynym podmiotem właściwym do kontaktu autorów tych utworów lub innych podmiotów uprawnionych 

w wypadkach, w których twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.

Nowe Zrozumieć tekst - zrozumieć człowieka

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?