SPIS TREŚCI Izabela Edyta Dąbrowska - Centrum Edukacji ...

SPIS TREŚCI 

Wokół dydaktyki 

dr Joanna Gajda – adiunkt w Międzywydziałowym Studium Kształcenia i Doskonalenia Nauczycieli 

Politechniki Częstochowskiej 

Magdalena Cichoń – pracownik INGB Banku Śląskiego S.A. 

Seweryn Cichoń – wykładowca metodyki nauczania w Międzywydziałowym Studium Kształcenia 

i Doskonalenia Nauczycieli Politechniki Częstochowskiej 

Bank źródłem finansowania potrzeb edukacyjnych studentów szkoły wyŜszej ....................................1 

Dyskusje, polemiki, kontrowersje 

Izabela Edyta Dąbrowska – nauczyciel Zespołu Kolegiów Nauczycielskich w Ostrołęce 

Trudności w pracy wolontariusza na przykładzie miasta Ostrołęka .......................................................9 

Nowości pedagogiczne 

Jolanta Bakier – nauczyciel bibliotekarz w CEN 

Zbiory Specjalne wzbogaciły się o kolejne pomoce edukacyjne ..........................................................14 

CEN informuje 

Magdalena Kraszewska – nauczyciel bibliotekarz w CEN 

Olga Topolewska – nauczyciel bibliotekarz w CEN 

Spotkanie metodyczne nauczycieli bibliotekarzy ...................................................................................15 


Zajęcia z przysposobienia czytelniczego w Bibliotece Pedagogicznej CEN w Białymstoku ..............18 

Magdalena Kraszewska – nauczyciel bibliotekarz w CEN 


Kurs „Bibliografia formą terapii pedagogicznej”....................................................................................19 

Katarzyna Gagan – konsultant ds. informatyki w CEN 

Zdzisław Babicz – konsultant ds. technologii informacyjnej w CEN 

Sprawozdanie z realizacji projektów edukacyjnych w CEN w 2007 roku..............................................20 

Zdzisław Babicz – konsultant ds. technologii informacyjnej w CEN 

Konferencja „Edukacja zdalna w oświacie” ............................................................................................22 

Marta Piszczatowska – Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego 

„Moja przygoda w muzeum”.....................................................................................................................24 

Iwona Mojsak– nauczyciel Przedszkola Samorządowego Nr 58 w Białymstoku 

Dorota Smarkusz – nauczyciel Przedszkola Samorządowego Nr 58 w Białymstoku 

Agnieszka śukowska – nauczyciel Przedszkola Samorządowego Nr 58 w Białymstoku 

I edycja Wojewódzkiego Konkursu Literackiego dla dzieci 

„Nowe przygody Tymoteusza Rymcimci” ..............................................................................................26 

Krystyna Łuniewska – konsultant ds. języków obcych w CEN 

Einlandung .................................................................................................................................................29


Joanna Gajda 

Magdalena Cichoń 

Seweryn Cichoń 

Bank źródłem finansowania 

potrzeb edukacyjnych 

studentów szkoły wyŜszej 

Ostatnio podejmuje się wiele 

prób zmierzających do modernizacji 

i optymalizacji kształcenia w szkole 

wyŜszej, wskazując na potrzebę aktywnego 

udziału studentów w procesie 

zdobywania wiedzy i umiejętności. 

Osiągnięcia studentów zaleŜą od 

wielu czynników, do których moŜna 

zaliczyć m.in.: uzdolnienia, wysoką 

motywację, dobre przygotowanie, 

wysoki poziom wiedzy i umiejętności. 

1 Jednak student, który nie ma 

wystarczających środków materialnych 

np. na zakup niezbędnych materiałów 

i pomocy naukowych, ma 

mniejsze moŜliwości na samodzielne 

zdobywanie wiedzy. 

W uczeniach to właśnie student staje 

się tym najwaŜniejszym ogniwem w 

procesie edukacji. 

1 S. Cichoń: Rozwój i doskonalenie jakości w dydaktyce 

akademickiej, K. Jaskot, A. Murawska (red. 

nauk.) 

Pedagogika Szkoły WyŜszej nr 24 – 25, Oficyna 

Wydawnicza OKP Zachodniopomorskiego Centrum 

Edukacyjnego, Szczecin – Warszawa 2004, str. 

159 – 169. 

Blachownia lipiec 2007 

W szkole wyŜszej moŜna wyróŜnić 

dwa rodzaje klientów: klienta 

wewnętrznego, którym jest student, 

oraz klienta zewnętrznego - pracodawcę 

i władze państwa. 2 Proces 

kształcenia, któremu poddawani są 

studenci jest systemem powiązanej 

ze sobą w czasie działalności nauczyciela 

i studentów. Nauczyciel 

kierując pracą studentów umoŜliwia 

im osiągnięcie określonych wyników 

nauczania. 3 Proces kształcenia moŜna 

utoŜsamiać z pracą uczelni. PoniewaŜ 

rozumie się go jako nie tylko 

rozwijanie intelektu, ale takŜe budowanie 

postaw studentów tak dotyczących 

ich wszechstronnego rozwoju, 

jak i właściwego funkcjonowania 

2 J. Randall: Quality Assurance: Meeting the Needs 

of the User, „Higher Education Quarterly”, 

kwiecień 2002, 

tom 2, str. 189. 

3 W Okoń: Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo 

śak, Warszawa 1996, str. 141. 

Aspekty 5 (38)/2007 strona 1


w społeczeństwie opartym na wiedzy. 

Wynikiem procesu kształcenia 

w szkole wyŜszej jest produkt. Jest 

to zbiór działań wzajemnie powiązanych 

lub wzajemnie oddziałujących, 

które przekształcają wejścia w wyjścia. 

4 Według J. Łunarskiego i A. 

Zająca – Plezia pojęcie produktu w 

szkole wyŜszej moŜe mieć róŜne 

ujęcia, do których moŜna zaliczyć: 5 

absolwenta, który zdaje egzamin 

dyplomowy, kończy studia, otrzymuje 

dyplom, posiada określoną 

wiedzę i umiejętności, 

usługę edukacyjną, która jest 

świadczona studentom w postaci: 

prowadzenia zajęć edukacyjnych, 

konsultacji itp., przyrost wiedzy 

i umiejętności studenta, aby mógł 

wykonywać w przyszłości zadania 

powierzone w pracy zawodowej, 

wywoływanie określonych zmian 

postaw studentów w kierunku postaw 

bardziej pro społecznych. 

Miejsce studenta w procesie edukacji w 

szkole wyŜszej przedstawia rysunek 1. 

SZKOŁA 

KLIENT 

Klient 

zewejie 

PROCES 

KSZTAŁCEN 

wyjście 

PRODUKT 

Student 

Pracodawca 

Władze 

państwa 

Rys. 1. Miejsce studenta w procesie edukacji w 

szkole wyŜszej 

Klient 

we- 

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: J. Randall: 

Quality Assurance: Meeting the Needs of the 

User, 

„Higher Education Quarterly”, kwiecień 2002, tom 

2, str. 189. 

W Okoń: Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo 

śak, Warszawa 1996, str. 141. 

4 Norma ISO 9000:2000, Systemy Zarządzania 

Jakością – Podstawy i Terminologia, str. 25. 

5 J. Łunarski, A. Zając – Plezia: Klient, wyrób, 

proces w systemie edukacyjnym według wymagań 

ISO 

9001:2000, J. Łunarski (red. nauk.), Zarządzanie 

jakością dydaktyki w jednostce uczelni wyŜszej, 

WyŜsza Szkoła Zarządzania i Administracji w 

Zamościu, Zamość 2001, str. 23 – 24. 

Norma ISO 9000:2000, Systemy Zarządzania Jakością 

– Podstawy i Terminologia, str. 25. 

J. Łunarski, A. Zając – Plezia: Klient, wyrób, proces w 

systemie edukacyjnym według wymagań ISO 

9001:2000, J. Łunarski (red. nauk.), Zarządzanie 

jakością dydaktyki w jednostce uczelni wyŜszej, 

WyŜsza Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu, 

Zamość 2001, str. 23 – 24. 



Szkolnictwo wyŜsze finansowane 

jest w formie dotacji z budŜetu 

państwa na działalność dydaktyczną 

i utrzymywanie uczelni 

oraz na pomoc materialną dla studentów 

oraz dotacji celowych na 

działalność inwestycyjną. 6 Źródłem 

finansowania są takŜe przychody 

własne pozyskiwane głównie w 

ramach działalności dydaktycznej 

zwłaszcza z odpłatności za studia, 

ale takŜe z działalności badawczej. 

Udział przychodów własnych, pozadotacyjnych 

systematycznie 

wzrasta adekwatnie do odpłatnych 

form kształcenia. 

Realizacja zadań wynikających 

z Deklaracji Bolońskiej wymaga 

zagwarantowania pokrycia 

finansowego. Fundusze mogą pochodzić 

z: 

• budŜetu państwa (dział szkolnictwo 

wyŜsze), 

• funduszy pomocowych Unii Europejskiej, 

• programu Sokrates/Erasmus, 

• środków pozabudŜetowych. 7 

Obecnie dwie trzecie spośród 

prawie dwóch milionów studentów 

6 M. Czerepaniak – Walczak: Podmiotowość w 

perspektywie pedagogiki, Instytut Pedagogiki i 

Psychologii 

Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin – Gorzów 

Wielkopolski 1994, str. 134. 

7 I. Kowalska: Edukacyjna filozofia podmiotowości 

w szkolnictwie wyŜszym w świetle załoŜeń Deklaracji 

Bolońskiej, K. Jaskot, E. Radecki (red. nauk.) 

Pedagogika Szkoły WyŜszej nr 23, Oficyna Wydawnicza 

OKP 

Zachodniopomorskiego Centrum Edukacyjnego, 

Szczecin – Warszawa 2004, str. 104. 

rozpoczynających nowy rok akademicki 

płaci za naukę. A połowa z 

nich, czyli jedna trzecia wszystkich, 

płaci czesne, w szkołach publicznych. 

Obrońcy tzw. bezpłatnej 

edukacji bronią więc czegoś, czego 

od dawna nie ma. 

W 2005 roku budŜet państwa 

przeznaczył na szkolnictwo wyŜsze 

9,6 miliardów złotych. Te pieniądze 

w formie podatków płacą solidarnie 

wszyscy Polacy, równieŜ 

studenci płatnych studiów i ich rodziny. 

Problem w tym, Ŝe oni płacą 

podwójnie. Muszą uiścić jeszcze 

czesne. Co więcej – średni miesięczny 

koszt ich utrzymania jest 

dwukrotnie wyŜszy niŜ w przypadku 

studentów bezpłatnych uczelni, 

którzy mogą liczyć na róŜnego rodzaju 

dofinansowania. 8 

Studenci od października 

2005 roku oprócz dotychczasowej 

pomocy materialnej mogą starać się 

równieŜ o stypendia mieszkaniowe 

i na wyŜywienie, zgodnie z obowiązującą 

nową ustawą: Prawo 

o Szkolnictwie WyŜszym. Na mocy 

tej ustawy, stypendium mieszkaniowe 

jest przyznawane studentowi 

studiów stacjonarnych znajdującemu 

się w trudnej sytuacji materialnej 

z tytułu zamieszkania w domu 

studenckim lub w obiekcie innym 

niŜ dom studencki. Natomiast sty- 

8 A. Blinkiewicz, R. Pleśniak: Uniwersytet zamknięty, 

Tygodnik „Wprost”, nr 1192 z 9 października 

2005. 



pendium na wyŜywienie przyznawane 

studentowi znajdującemu się 

w trudnej sytuacji materialnej na 

jego wniosek złoŜony w uczelni. 

Sytuację materialną rodziny studenta 

ustala się na zasadach obowiązujących 

przy przyznawaniu stypendium 

socjalnego. 9 

Konieczność opłacenia czesnego 

nie zmniejsza dostępu do 

studiów, lecz go zwiększa. 

Ponad połowa studentów 

płacących czesne nie dostałaby się 

na studia w uczelniach publicznych 

lub nie zdecydowałaby się na naukę 

w nich. I oni poprzestaliby na maturze. 

W dodatku prawie połowa 

studentów płacących czesne samodzielni 

na nie zarabia. 10 

Ale jest jeszcze druga połowa, 

która musi korzystać z innych 

źródeł dofinansowania, takich jak 

np. kredyty w bankach. Banki oferują 

obecnie bardzo wiele produktów 

i usług na preferencyjnych warunkach 

z myślą o studentach 

Lp Nazwa banku 

BPH 

1. Nazwa konta Sezam 

Student 

BZ WBK 

Konto > 30 

9 Dziennik Ustaw nr. 164, poz. 1365. 

ING 

Bank 

Konto z 

Lwem 

Student 

mBank 

eKonto 

10 A. Blinkiewicz, R. Pleśniak: Uniwersytet zamknięty, 

Tygodnik „Wprost”, nr 1192 z 9 października 

2005. 

Aspekty 5 (38)/2007 strona 4 

Multi 

Bank 

MultiKonto 

jestem 

PKO 

S.A. 

Eurokonto 

Akademickie 

2. Opłata za konto 3 zł 0 zł 2 zł 0 zł 1 zł 4 zł 2 zł 

3. 

Przelew 

na rach, w tym 

samym banku 

a) w oddziale 

banku 

b) w 

op.serw.tefon. 

c) przez 

syst.bank.elektr. 

na rach. w 

innym banku 

a) w oddziale 

banku 

b) w 

op.serw.tefon. 

c) w aut.serw.w 

formie SMS 

0 zł 0 zł 0 zł brak pl. 0 zł 0 zł 0 zł 

0 zł 0 zł 0 zł 4 zł 0 zł 0 zł 0 zł 


4 złzwykły 

6 złpilny 

2,80 zł 

4 złekspresowy 

PKO 

BP 

2,50 zł brak pl. 1 zł 0 zł 3 zł 


Superkonto St 

0 zł 0,50 zł 0,50 zł 0,50 zł 0 zł 0 zł 0,50 zł


4 

Wypłata gotówki 

a) w kasie banku 5 zł 3 zł 2,50 zł brak pl. 0,5% min 0 zł 0 zł 

3 zł 

b) w bankomatach 


banku 

c) w bankomatach 


Euronetu 

d) kartą w pozostałych 

bankomatach 

6 zł 5 zł 5 zł 5 zł 4 zł 4% min. 4,50 zł 3 % min. 5 

zł 

e) za granicą 2,50% 

min 12 

zł 

5 Bankowość 

telefoniczna - 

uŜytkowanie 

6 SMS - uŜytkowanie 

7 Bankowość 

elektroniczna - 

uŜytkowanie 

8 Wpłata gotówki 

w kasie banku 

na rachunki 

a) oszcz.-rozl. w 

zł prowadzone w 

banku 

b) inne rachunki 

prowadzone w 

banku 

0 złautomat 

3 złkonsultant 

3% min 10 

zł 

3% kwoty 

wypł. 

Str.EUR 

O-10 zł, 

poza 

strefą 

2% 

kw.wypł 

. 

10 zł 4% min 4,50 zł 3% min. 5 

zł 

0 zł 0 zł 0 zł 0 zł 0 zł 1 zł 

0,20 zł 0 zł 0,25 zł 0 zł 0 zł 0 zł - 


0 zł 0 zł 0 zł brak pl. 0 zł 0 zł 0 zł 

0,5% od 

kw. min. 

5 zł 

0,4% min. 4 

zł 

0,3% kw. 

i 4 zł 

brak pl. 0 zł 0,5% min. 

4 zł 

Tabela 1 Porównanie kont dla studentów oferowanych przez poszczególne banki 

Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych w poszczególnych bankach na dzień 

26.09.2005 

Z powyŜszej tabeli moŜna łatwo 

zauwaŜyć, Ŝe rachunki dla studentów 

są prowadzone na korzystniejszych 

warunkach niŜ konta standardowe 

przeznaczone dla pozostałych 

klientów. Świadczą o tym niŜsze 

prowizje lub ich brak, co wpływa 

korzystnie na sytuację finansową 

studentów. Większość studentów 

posługuje się najnowszymi kanałami 

dystrybucji takimi jak: bankowość 

0,5% min. 5 

zł 

elektroniczna, czyli Internet, telefon. 

Udostępnienie i korzystanie z tych 

usług w większości banków jest 

bezpłatne lub teŜ wiąŜe się z minimalnymi 

opłatami. Dzięki czemu 

student moŜe przeznaczyć zaoszczędzone 

środki finansowe na zakup 

niezbędnych materiałów i pomocy 

naukowych, czesne, mieszkanie i 

rachunki, dodatkowe kursy i zajęcia 



w szkole wyŜszej, dojazdy itp. Poza 

tym student oszczędza równieŜ czas, 

poniewaŜ dzięki bankowości elektronicznej 

moŜe opłacać wszystkie 

rachunki, sprawdzać stan konta nie 

wychodząc z domu. 

Wybór jednego, najtańszego i 

najkorzystniejszego konta dla 

wszystkich studentów nie jest moŜliwy. 

Wynika to głównie z tego, Ŝe 

kaŜdy student w róŜny sposób korzysta 

z produktów bankowych. Dla 

jednego decydującym przy wyborze 

konta będzie koszt wykonywania 

przelewów, dla innego bezpłatny 

dostęp do konta poprzez Internet, 

jeszcze inny będzie sugerował się 

tym, czy dany bank moŜe wykonać 

większość operacji poprzez telefon, 

bądź teŜ opłaty przy wypłacie gotówki 

z bankomatów. 

Coraz częściej studenci mogą 

liczyć na dodatkowe środki pienięŜne 

z banków w postaci limitów, kredytów 

czy kart kredytowych. Tabela 

numer 2 przedstawia porównanie 

oferty limitu zadłuŜenia poszczególnych 

banków jako produktu z którego 

najczęściej korzystają studenci. 

Ofertę kont dla studentów w 

wybranych bankach przedstawia tabela 

nr 1 

L.p. Nazwa banku Udzielenie i obsługa limitu Wysokość limitu 

zadłuŜenia (opłata roczna) 

1. BPH 0,1% min. 5 zł miesięcznie po 3 miesiącach stałych wpływów – jednokrotność 

wpływów, max 500 zł 

2. BZ WBK 1 % min. 50 zł a) po 3 miesiącach korzystania z konta – 

jednokrotność wpływów, 

b) po 6 miesiącach korzystania z konta 6- 

krotność wpływów 

3. ING Bank 1,5% min. 50 zł a) w momencie otwarcia konta dwukrotność 

swoich dochodów netto, 

b) po 6 miesiącach regularnych wpływów na 

konto do 6 – krotności dochodów netto 

4. mBank 1% min. 50 zł w momencie otwarcia konta minimum uzaleŜnione 

od dochodów, max 50 000 zł 

5. MultiBank 1% a) w momencie otwarcia MultiKonta za poręczeniem 

osoby trzeciej, 

b) po 3 miesiącach max 3 – krotność miesięcznych 

wpływów 

6. PKO S.A. 0,3% min. 5 zł po 3 miesiącach posiadania Eurokonto max 15 

000 zł, limit poŜyczki stanowi wielokrotność 100 

zł i jest ustalany indywidualnie na podstawie analizy 

wysokości i regularności wpływów na rachunek 

7. PKO BP 1% min 20 zł a) po pierwszym wpływie – jednokrotność 

wpływu max 4 000 zł, 

b) po 3 miesiącach systematycznych comiesięcznych 

wpływów – 5-krotność średnich 

miesięcznych wpływów 

Tabela 2 Porównanie ofert bankowych dotyczących limitów w rachunku bankowym 

Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych w poszczególnych bankach na dzień 

26.09.2005 



Oferta poszczególnych banków 

odnośnie limitu zadłuŜenia jest 

bardzo zróŜnicowana. Najczęściej 

spowodowane jest to regulacjami 

wewnętrznymi banków. Z reguły 

jednak studenci decydują się na taką 

wysokość limitu jaką są w stanie 

spłacić i jaka jest im potrzebna by 

uregulować zaległości związane z 

potrzebami edukacyjnymi. 

Niektóre banki oferują równieŜ 

preferencyjne kredyty studenckie 

z przeznaczeniem tylko i wyłącznie 

dla studentów. Bank PKO BP 

udziela preferencyjnych kredytów 

studenckich na podstawie ustawy z 

dnia 17 lipca 1998 roku o poŜyczkach 

i kredytach studenckich, rozporządzenia 

MENiS z dnia 01.09.2004 

roku oraz umowy poręczenia portfela 

kredytów studenckich nr 8/2002 z 

dnia 22.11.2002 roku. Kredyt moŜe 

być udzielony na okres nie dłuŜszy 

niŜ 6 lat, wysokość miesięcznej transy 

wynosi 600 zł. Transze wypłacane 

są przez 10 miesięcy w roku począwszy 

od 1 października. Kredyt 

oprocentowany jest według zmiennej 

stopy procentowej zaleŜnej od wysokości 

stopy dyskontowej weksli 

NBP. Spłata kredytu rozpoczyna się 

po upływie 2 lat od daty ukończenia 

studiów. 

Obecnie studenci wychowują 

się w społeczeństwie informacyjnym. 

Są zmuszeni funkcjonować w 

gospodarce opartej na wiedzy, co 

róŜni ich od rówieśników sprzed kilkunastu 

lat. Organizacja wiedzy 

wpływa na to, jak student odbiera, 

rozumie i zapamiętuje napływające 

wiadomości i informacje. Podczas 

nauki struktura wiedzy studenta 

zmienia się, lecz zawsze pozostaje 

podstawą konstruowania nowej wiedzy. 

Wiedza jest systemem złoŜonych 

wiadomości, umiejętności i 

wartości, które zmieniają się pod 

wpływem nauki w szkole wyŜszej. 11 

Wiedza i umiejętności jakie zostaną 

przekazane studentom zaprocentują 

w przyszłości. Właściwie wykorzystane 

będą przewagą na rynku konkurencyjnym. 

Nabywanie wciąŜ nowych 

umiejętności staje się juŜ normą 

wobec spełniania oczekiwań pracodawców, 

którzy mają wciąŜ nowe 

wymagania i oczekują wszechstronnie 

wykształconych absolwentów. 12 

Ciągłe uczenie się zarówno poprzez 

11 K. Kruszewski (red. nauk.): Sztuka nauczania. 

Czynności nauczyciela. Wydawnictwo Naukowe 

PWN, 

Warszawa 2004, str. 117. 

12 K. Śliwińska: Wizja Szkoły WyŜszej. Kierunki 

rozwoju procesów dydaktycznych na tle postaw i 

aspiracji 

młodzieŜy akademickiej, J. Antoszkiewicz, W. 

Jurek (red. nauk.), Uczelnia oparta na wiedzy, Warszawa 

2005, 

str. 24. 



uczęszczanie na zajęcia dydaktyczne 

jak i samodoskonalenie się w wielu 

dziedzinach nauki jest niezbędne. 

Proces kształcenia jest priorytetem 

dla kaŜdego państwa, warunkuje 

on jego stabilny i stały rozwój. 

Edukacja i nauka naleŜą do najwaŜniejszych 

zadań państwa, zadań 

umoŜliwiających dynamiczny i trwały 

wzrost gospodarczy kraju. O tym 

jaka będzie przyszłość społeczna i 

gospodarcza Polski decyduje jakość 

kształcenia w polskim szkolnictwie 

oraz efektywność nauki, badań rozwojowych 

i wdroŜeń. 

Środki finansowe jakie zostaną 

przeznaczone przez państwo na 

edukację będą miały bardzo duŜe 

znaczenie. Polskie szkolnictwo wyŜsze 

musi nadrobić zaniedbania wielu 

dziesiątek lat, musi podnieść jakość 

kształcenia i wychowania, unowocześnić 

swoją bazę i stosowane metody, 

a takŜe przybliŜyć się do 

współczesnego Ŝycia i społeczności 

w Unii Europejskiej. 

Informacje o autorach: 

dr Joanna Gajda – absolwentka WyŜszej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, 

obecnie pracownik naukowy na stanowisku adiunkta w Międzywydziałowym Studium 

Kształcenia i Doskonalenia Nauczycieli Politechniki Częstochowskiej, wykładowca 

przedmiotów: pedagogika, komunikacja edukacyjna. 

mgr inŜ. Magdalena Cichoń - absolwentka Politechniki Częstochowskiej Wydziału 

Zarządzania, absolwentka Międzywydziałowego Studium Kształcenia i Doskonalenia 

Nauczycieli Politechniki Częstochowskiej, obecnie pracownik ING Banku Śląskiego 

S.A. oddziału w Poraju na stanowisku doradca klienta ds. obsługi klienta. 

mgr inŜ. Seweryn Cichoń - absolwent Politechniki Częstochowskiej Wydziału Zarządzania, 

absolwent trzyletniego Międzywydziałowego Studium Kształcenia i Doskonalenia 

Nauczycieli Politechniki Częstochowskiej, obecnie wykładowca metodyki nauczania 

w Międzywydziałowym Studium Kształcenia i Doskonalenia Nauczycieli Politechniki 

Częstochowskiej. Kształci i przygotowuje do zawodu przyszłych nauczycieli 

- studentów Politechniki Częstochowskiej. 



Izabela Edyta Dąbrowska 

Trudności w pracy wolontariuszy 

na przykładzie 

miasta Ostrołęka 

Mimo obserwowanego wzrostu liczebnego 

organizacji zrzeszających 

wolontariuszy, badania na ten temat 

podejmowane są nadal dość rzadko 1 . 

W związku z tym istnieje potrzeba 

poznania na drodze badań empirycznych 

istniejących zasobów środowisk 

lokalnych w zakresie pomocy 

jednostkom, rodzinom, grupom społecznym 

oraz skuteczności podejmowanej 

pracy społecznej. 

Zagadnienie to od dawna stanowi 

takŜe moje osobiste zainteresowanie, 

co niewątpliwie wynika z charakteru 

wykonywanego zawodu oraz doświadczeń 

wyniesionych z pracy 

z wolontariuszami. Z uwagi na 

sformułowany przeze mnie temat 

artykułu interesowało mnie poznanie 

trudności, na jakie napotykają wolontariusze 

podejmując słuŜbę społeczną 

w środowisku lokalnym miasta 

Ostrołęka. 

Graficzny obraz uzyskanych wyników 

prezentuje wykres poniŜej. 

Trudności, na jakie 

napotykają wolontariusze w pracy 

społecznej 

Osobiste 

(96,7%) 

Finansowe 

(50,8%) 

Instytucjonalne 

(29,5%) 

Prawne 

(14,7%) 

Wykres 1. Trudności, na jakie napotykają badani wolontariusze podejmując działania wspomagające 

w środowisku lokalnym miasta Ostrołęka 

Procent przekracza 100 ze względu na wielokrotność odpowiedzi 

Źródło: badania własne (na podstawie przeprowadzonych ankiet wśród 122 wolontariuszy). 

1 M. Załuska, J. Boczoń, Organizacje pozarządowe 

w społeczeństwie obywatelskim, Katowice 1998; 

M. Załuska, J. Boczoń, Organizacje pozarządowe w 

systemie demokracji parlamentarnej, „Praca Socjalna”, 

1993, nr 1, s. 11 – 14. 

Aspekty 5(38)/2007 strona 9


W oparciu o powyŜsze dane 

moŜna stwierdzić, iŜ głównymi trudnościami, 

na jakie napotykali badani 

wolontariusze podejmując działania 

społeczne w badanym środowisku 

były przede wszystkim trudności 

osobiste respondentów (96,7%). 

Wskazywali oni zatem na takie przeszkody 

uniemoŜliwiające im skuteczną 

pomoc potrzebującym jak: 

brak czasu przeznaczonego na działania 

wspomagające, brak efektów 

pracy wolontarystycznej, konflikty 

ze współpracownikami oraz problemy 

o podłoŜu osobistym (problemy 

rodzinne, w relacjach z rówieśnikami 

i osobami znaczącymi) oraz zawodowym 

(problemy w pracy, na 

uczelni) (32,8%). MoŜna zatem 

przypuszczać, iŜ trudności osobiste 

badanych respondentów w bardzo 

duŜym stopniu rzutują na skuteczność 

podejmowanej przez nich słuŜby 

społecznej. Brak czasu, rzadko 

podejmowane przez wolontariuszy 

działania wspomagające, udaremnione 

cele i nieskuteczne sposoby 

ich realizacji przyczyniają się do obniŜania 

się efektywności realizowanych 

przez ochotników zadań na 

rzecz potrzebujących. 

Ponad połowa badanych ochotników 

wskazywała bariery finansowe 

(50,8%) jako czynnik utrudniający 

im prowadzenie efektywnych działań 

wspomagających. Dominującym 

utrudnieniem w tym zakresie był 

przede wszystkim brak funduszy 

państwowych na realizację działań 

społecznych. Przypuszczam, iŜ trudności 

finansowe, z jakimi borykają 

się instytucje samorządowe i organizacje 

pozarządowe mają istotny 

wpływ na zakres świadczonych 

przez wolontariuszy działań społecznych 

zorientowanych przede 

wszystkim na wsparcie informacyjne 

oraz instrumentalne, opiekę profilaktyczną, 

zbieŜną, interwencyjną, 

kompensacyjną, rewalidacyjną. Problemy 

finansowe mogą równieŜ dotyczyć 

dostępu badanych ochotników 

do informacji o moŜliwościach 

pozyskania środków finansowych na 

realizację celów prospołecznych, 

spraw finansowania oraz kontroli 

finansów. Badania prowadzone 

przez D. Głogosz 2 i S. Golinowską 3 

pokazują, iŜ większości organizacjom 

zrzeszającym wolontariuszy 

potrzebna jest stabilna pomoc finansowa, 

podniesienie profesjonalizmu 

ich działalności, większa ich integracja, 

zwiększająca się liczba instytucji 

tzw. „parasolowych”, reprezentują- 

2 D. Głogosz, Nowe instytucje polityki społecznej. 

Rola trzeciego sektora, „Polityka Społeczna” 1997, 

nr 11, 12. 

3 S. Golinowska, D. Głogosz (red.), Pozarządowe 

instytucje społeczne. Między państwem a społeczeństwem, 

Warszawa 1999. 



cych interesy organizacji w skali regionu 

i kraju 4 . 

Niektórzy badani respondenci dostrzegali 

bariery instytucjonalne 

(29,5%) uniemoŜliwiające w optymalnym 

stopniu wypełnianie zadań 

wspomagających społeczność lokalną. 

Wskazywali oni na brak zrozumienia 

pracy, którą wykonywali 

bezpłatnie, dobrowolnie ze strony 

pracowników etatowych oraz współpracy 

z administracją publiczną. 

Wolontariusze są niewątpliwie źródłem 

identyfikacji problemów społecznych 

i sposobów ich rozwiązywania, 

tworząc programy socjalne, 

pomocowe lub w nich uczestnicząc. 

Wydaje się zatem, iŜ ograniczona 

współpraca z pracownikami instytucji 

samorządowych i organizacji pozarządowych 

bądź jej brak moŜe 

powodować w Ostrołęce m.in. ograniczony 

zakres informacji i szerszej 

wiedzy na temat prowadzonych w 

środowisku działań wolontarystycznych 

w zakresie pomocy społecznej, 

opieki społecznej i oddziaływań wychowawczych, 

w tym podejmowanych 

kierunków słuŜby społecznej 

m.in. diagnostycznych, profilaktycznych, 

kompensacyjnych, ratowniczych, 

edukacyjnych, usługowo – 

opiekuńczych, organizacyjnych, ko- 

ordynacyjnych, planistycznych, decyzyjnych, 

kontrolnych; ograniczenie 

współpracy między środowiskową 

oraz instytucjonalną pomocą na 

rzecz potrzebujących a wolontariuszami 

działającymi na tej płaszczyźnie; 

niepokojący spadek poziomu 

skuteczności badanych ochotników 

w badanym środowisku. 

Nieliczni respondenci wymieniali 

problemy odnoszące się do uwarunkowań 

prawnych (14,7%) działalności 

wolontarystycznej, a dokładnie 

nieprzestrzegania przez pracowników 

instytucji samorządowych i organizacji 

pozarządowych przepisów 

prawnych związanych z ubezpieczeniem 

społecznym wolontariuszy. Na 

podstawie przeprowadzonych rozmów 

z pracownikami instytucji i organizacji 

zrzeszających ochotników 

w badanym środowisku wnioskuję, 

iŜ niechętnie ubezpieczali oni wolontariuszy, 

którzy podejmowali słuŜbę 

społeczną w ich placówkach. Problem 

ten jest minimalny lub nie ma go wcale 

w przypadku Miejskiego Ośrodka 

Pomocy Rodzinie w Ostrołęce, gdzie 

badani ochotnicy podejmowali działania 

wspomagających w ramach programu 

wolontariatu pt. „PomóŜ innym 

zostając wolontariuszem” przy jednoczesnej 

aprobacie Urzędu Miasta 

w Ostrołęce. 

4 S. Golinowska, D. Głogosz (red.), Pozarządowe 

instytucje społeczne. Między…op. cit., s. 223-226. 



Wolontariusze są coraz częściej 

partnerami pracowników instytucji 

samorządowych i organizacji pozarządowych. 

Z rozmów przeprowadzonych 

z przedstawicielami sektora 

instytucjonalnego 5 wynika, iŜ 

dostrzegli oni wśród trudności, na 

jakie napotykają wolontariusze podejmując 

pracę społeczną przede 

wszystkim problemy instytucjonalne 

(86,7%) oraz finansowe (66,7%). 

Niektórzy badani respondenci wskazywali 

na trudności prawne (33,3%) 

oraz osobiste (33,3%). Przedstawiciele 

sektora publicznego podkreślali, 

iŜ wzajemne ich kontakty z wolontariuszami 

cechuje nieufność. W 

ich opinii badani wolontariusze zbyt 

często w wykonywanej pracy dostrzegali 

źródło wsparcia finansowego, 

niechętnie rozliczając się z wydawanych 

pieniędzy na cele społeczne, 

jak teŜ z wykonywanej pracy 

na rzecz społeczności lokalnej. 

MoŜna zatem przypuszczać, iŜ sektor 

publiczny mimo analizowanych 

trudności winien generować warunki 

sprzyjające animacji działań pomocowych 

w Ostrołęce, podejmować 

działania w celu konstytuowania 

systemu samopomocy w badanym 

środowisku. Jak sądzę, działania te 

mogłyby polegać na wspólnych 

szkoleniach pracowników obu sektorów 

i wolontariuszy, realizacji 

wspólnych projektów mających na 

celu wspomaganie inicjatyw społecznych. 

W opinii pracowników organizacji 

pozarządowych 6 badani wolontariusze 

borykali się w podejmowaniu 

słuŜby społecznej przede wszystkim 

z trudnościami osobistymi (81,8%), 

finansowymi (54,5%) oraz instytucjonalnymi 

(36,3%). Niektórzy badani 

respondenci wskazywali takŜe 

na bariery prawne (27,2%). W opinii 

przedstawicieli nurtu non - profit 

wolontariusze często wykonywali 

zadania quasi „niewygodne” dla instytucji 

publicznych. Stwarzało to 

sytuacje fizycznego i psychicznego 

obciąŜenia przydzielonymi im zadaniami. 

Problemy osobiste potęgowały 

równieŜ niepowodzenia ochotników 

w szkole, na uczelni, w pracy, 

w kontaktach interpersonalnych. Egzemplifikacją 

podjętej analizy są 

wybrane fragmenty wypowiedzi badanych 

pracowników organizacji 

pozarządowych na Kurpiowszczyźnie: 

- „Wolontariusze mają ograniczony 

dostęp do informacji, do moŜliwości 

pozyskiwania określonych funduszy” 

(wypowiedź pracownika Środowi- 

5 Badaniami objęłam 15 pracowników instytucji 

samorządowych na terenie Ostrołęki. 

6 Badaniami objęłam 11 pracowników organizacji 

pozarządowych w Ostrołęce. 



skowego Domu Samopomocy 

w Ostrołęce). 

- „UwaŜam, iŜ naleŜy podnieść profesjonalizm 

pracy wolontariuszy, aby byli 

bardziej doceniani w środowisku lokalnym” 

(wypowiedź pracownika świetlicy 

socjoterapeutycznej w Ostrołęce). 

- „Sądzę, iŜ głównymi trudnościami wolontariuszy 

są nadal nieuregulowane 

działania organizacji pozarządowych, 

w których podejmują oni pracę” (wypowiedź 

pracownika świetlicy socjoterapeutycznej 


- „Praca wolontariuszy nadal jest za 

mało dostrzegana przez środowisko 

„ludzi biznesu” 

(wypowiedź pracownika Ogólnopolskiego 

Stowarzyszenia Osób 

Niepełnosprawnych w Ostrołęce). 

- „Największe trudności w pracy wolontarystycznej 

wynikają z braku 

współpracy pomiędzy sektorem instytucjonalnym 

a pozarządowym” (wypowiedź 

pracownika Agencji Rozwoju 

Mazowsza Północno - Wschodniego 


pozarządowego, mają podłoŜe 

prawne” (wypowiedź pracownika 

Towarzystwa Przyjaciół Ostrołęki). 

Reasumując powyŜsze rozwa- 

Ŝania moŜna stwierdzić, iŜ wolontariusze 

stanowią „siły ludzkie” w środowisku 

lokalnym eksplikujące ich 

uzdolnienia, zamiłowania i zainteresowania, 

ich czynne i aktywne postawy 

oraz przekonania mające 

wpływ na ich postępowanie. Skuteczność 

więc działań wspomagających 

w środowisku lokalnym moŜe 

być uwarunkowana trudnościami, z 

jakimi borykają się oni podejmując 

słuŜbę społeczną, ich zaangaŜowaniem, 

moŜe ona zaleŜeć od ich kompetencji 

merytorycznych, pedagogicznych, 

komunikacyjnych, emocjonalnych, 

ewaluatywnych, strategicznych, 

ale równieŜ od gotowości 

współdziałania zarówno wolontariuszy 

jak i beneficjentów w mikrosystemie, 

na poziomie lokalnym. 

- „Twierdzę, iŜ problemy wolontariuszy 

podejmujących pracę na rzecz 

innych wynikają z bardzo słabej 

współpracy pomiędzy wolontariuszami 

a przedstawicielami sektora 

instytucjonalnego, częściowo takŜe 


Nowości wydawnicze 

Zbiory Specjalne 

wzbogaciły się o kolejne pomoce edukacyjne 

Medioteka Języka Niemieckiego: 

Methodisch 

• Gemeinsamer europäischer Referenzrahmen für Sprachen: lernen, lehren, 

beurteilen / Europarat Rat für Kulturelle Zusammenarbeit. – Berlin: Langenscheidt, 

2000 cop. 

• Herz oder Pistole|?: Kommunikatives für den Unterricht / Rainer E. Wicke - 

Ismaning: Hueber Verlag, 2007 

• Unterrichtssprache Deutsch : Wörter und Wendungen für Lehrer und Schüler 

/ Wolfgang Butzkamm. – Ismaning : Max Hueber Verlag, 2000 

• Europäisches Sprachenportfolio für Erwachsene. – Ismaning: Max Hueber 

Verlag, 2006 

Audiobuch 

• Das Glückskind und andere Geschichten: zum Hören, Lesen und Nacherzählen 

/ Cordula Carla Gerndt. – München: Verlag für Deutsch Renate Luscher 

+ Hörtexte 1 dysk optyczny [CD] (57 min) : digital audio 

• Das Wunschhaus und andere Geschichten: Deutsch als Fremdsprache: Leseheft: 

Niveaustufe B 1 / Leonhard Thoma. – Ismaning: Max Hueber Verlag, 

2006 - Hörtexte 1 dysk optyczny [CD] (52 min): digital audio 

• Der Ruf Tagesfische und andere Geschichten: Deutsch als Fremdsprache: 

Leseheft: Niveaustufe B 2. / Leonhard Thoma - Ismaning: Max Hueber Verlag, 

2006 + Hörtexte 1 dysk optyczny [CD] (49 min): digital audio 

Videos 

• Deutschlernen mit Kick: Fußball für Fans und Deutschlernende / Marcus 

Sporkmann, Peter Zygowski. – Berlin : Langenscheidt, 2005. – 1 dysk optyczny 

[DVD] (34 min) 

• Deutschlernen mit Kick: Begleibuch zu DVD und Video mit Übungsmaterial 

auf Kopiervorlagen / Peter Zygowski und Marcus Sporkmann. - Berlin: 

Langenscheidt, 2005 

opracowała Jolanta Bakier 


CEN informuje 

Magdalena Kraszewska 

Olga Topolewska 

Spotkania metodyczne 

nauczycieli bibliotekarzy 

Jak co roku, na przełomie września/października odbyły się w szkołach 

spotkania metodyczne nauczycieli bibliotekarzy Białegostoku i powiatów: białostockiego, 

bielskiego, hajnowskiego siemiatyckiego i sokólkiego. W spotkaniach 

uczestniczyło 168 nauczycieli. 

Program składał się z dwóch części; jedną prowadzili nauczyciele bibliotekarze 

CEN - Olga Toplewska i Małgorzata Konopka; drugą nauczyciele bibliotekarze 

bibliotek szkolnych. 

Tematem przewodnim był temat: „Zawód bibliotekarz – stereotypy, zmiana 

wizerunku”. Małgorzata Konopka przedstawiła krótką historię zawodu, 

omówiła stereotypy z nim związane, wskazała kierunki rozwoju. W literaturze 

fachowej coraz częściej wskazuje się na wzbogacanie tradycyjnych funkcji bibliotekarza 

o rozwijanie umiejętności stosowania współczesnych technologii 

informacyjnych w codzienne pracy z uczniami. 

Olga Topolewska, wskazała na wzrost znaczenia i coraz szerszy zasięg 

oddziaływania bibliotek cyfrowych. Na przykładzie Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej 

zaprezentowała kolekcje gromadzonych dokumentów elektronicznych, 

przedstawiła statystykę odwiedzin. Zachęcała do odwiedzania portalu internetowego 

www.wolnelektury.pl, objętego patronatem Ministra Kultury i Dziedzictwa 

Narodowego, na którym zamieszcza się teksty lektur szkolnych, nie objętych 

prawem autorskim. Równie ciekawym pomysłem na skalę ogólnoświatową, 

jest projekt powołania wielkiej internetowej biblioteki Open Library 

(www.openlibrary.pl; www.openlibrary.org). 

W części poświęconej aktualnościom, przedstawiono najnowsze zmiany 

w prawie bibliotecznym i oświatowym, dyskutowano na temat nowej listy lektur, 

zamieszczonej w najnowszym Rozporządzeniu o podstawie programowej. 

Omówiono teŜ, na podstawie przygotowanego zeszytu metodycznego „Uniwersalna 

Klasyfikacja Dziesiętna w bibliotece szkolnej”, zmiany symboli w poszczególnych 

działach. 


CEN informuje 

Nauczyciele bibliotekarze poszczególnych szkół przedstawiali swój 

warsztat informacyjny, chwalili się osiągnięciami w pracy pedagogicznej z czytelnikami. 

Przygotowali następujący program: 

1. Zespół Szkół Sportowych nr 1 - Ludmiła Utrutko, Halina Mielko, 

Jolanta Jarczewska, Anna Tomaszewska, Irena Boreczko – Aksiucik 

Przedstawienie „Ekomiłość” w wykonaniu Ekostforki; 

Strona internetowa biblioteki szkolnej – 

www.bibliotekazss1bialystok.republika.pl”; 

Międzyszkolny konkurs poetycki” Cztery pory roku” – edycja „Wiosna” 

„Dawniej i dziś” – serwis fotograficzny i kronika szkoły; 

Kiermasz starej ksiąŜki; 

Konkurs plastyczny „Moja biblioteka”; 

Edukacja informatyczna najmłodszych. 

2. II Liceum Ogólnokształcące w Białymstoku - ElŜbieta Kackieło, 

Cecylia Sołyjan 

Otwarcie cyklicznej wystawy w Galerii Młodych Talentów. Omówienie 

form pracy z pracy z uczniem uzdolnionym plastycznie i przedstawienie 

historii powstania galerii; 

Omówienie udziału w projekcie "Uczeń z klasą" organizowanym przez 

Gazetę Wyborczą. Zaprezentowanie wyróŜnionego blogu „Architektura 

drewnianej białostocczyzny.” 

3. Zespół Szkół Mechanicznych w Białymstoku - ElŜbieta Kuta, 

Ewa Zyskowska 

Omówienie form pracy biblioteki Zespołu Szkół Mechanicznych 

w Białymstoku [prezentacja multimedialna}; 

Komputeryzacja biblioteki w systemie komputerowym BIBLIOS –Strona 

www biblioteki; 

Wystawa i montaŜ: ”Rok 2007- rokiem Karola Szymanowskiego”. 

4. Szkoła Podstawowa nr 47 w Białymstoku – Alina Borowska, Taisa 

Jakubowska, Jerzy Jaszczuk, Marta Rafałowska 

Przedstawienie w wykonaniu aktywu bibliotecznego ” Sąd nad ksiąŜką”; 

Prezentacja form pracy z czytelnikiem; 

Wystawa o tematyce regionalnej; 

Oprowadzenie po Szkolnej Izbie Regionalnej. 


CEN informuje 

5. Szkoła Podstawowa nr 52 w Białymstoku - Agnieszka Sajewska 

Lekcja otwarta: „Katalog kartkowy w szkole podstawowej.” 

6. Gimnazjum nr 1 w Bielsku Podlaskim - Lilla Fiedorczuk, 

Zofia Filipiuk, Swietłana Sacharczuk 

Audycja : „Co by było gdyby Mickiewicz Ŝył wśród nas ?” 

7. Zespół Szkół Samorządowych. Szkoła Podstawowa w Dąbrowie 

Białostockiej - – Jolanta Michałowska, Ewa Gieroś 

Poranek poezji Marii Konopnickiej Omówienie ankiety: „Czytanie prasy 

przez uczniów kl. 4 – 6”; 

Sprawozdanie z akcji: „Serdeczna lista ofiarodawców – podaruj coś dla 

biblioteki”. 

8. Zespół Szkół nr 1 w Hajnówce - Anna Panfiluk, Marzena Górska, 

Dorota Rutkowska 

Wystawy tematyczne: „Stanisław Wyspiański” i „Karol Szymanowski”; 

Sprawozdanie z realizacji projektu edukacyjnego:” Moje miejsce w Unii 

Europejskiej – Szlakiem obiektów dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego 

Europy”; 

Przekształcenia organizacyjne biblioteki - tworzenie biblioteki zespołu 

szkół. 

9. Liceum Ogólnokształcącego w Łapach 

Jak zdobywać fundusze unijne dla biblioteki (prezentacja w PowerPoint) 

– Monika Chorko, Zespół Szkół Mechanicznych w Łapach; 

Formy pracy pedagogicznej z czytelnikiem w bibliotece LO w Łapach - 

Krystyna Panasko. 

10. Zespół Szkolno – Przedszkolny w Jasionówce – Kamila Płońska 

Sposoby aktywizacji czytelnictwa w bibliotece szkolnej. 

11. Liceum Ogólnokształcące w Siematyczach - Alina Micewicz, 

Jolanta Grzymkowska, Ewa Boguszewska 

Praca z uczniem w bibliotece szkolnej (na wybranych przykładach); 

"Biblioteki Siemiatycz" - zastosowanie metody projektu w bibliotece 

szkolnej; 

Automatyzacja prac bibliotecznych z wykorzystaniem programu MOL 

Optivum. 


CEN informuje 

12. Liceum Ogólnokształcące w Sokółce - Eugenia Garbuz, Barbara 

Szczawińska 

Sprawozdanie z realizacji projektu edukacyjnego „ Funkcjonowanie Koła 

Wolontariatu”; 

Omówienie projektu „śydzi w Sokółce”; 

Elektroniczne udostępnianie zbiorów w systemie MOL. 

Przygotowane przez poszczególnych nauczycieli bibliotekarzy prezentacje 

form pracy bibliotecznej były bardzo interesujące, wskazywały jak wiele 

moŜna zrobić w bibliotece szkolnej. Potwierdzały tezę, iŜ współczesny nauczyciel 

bibliotekarz to nie tylko osoba wypoŜyczająca ksiąŜki, ale teŜ wychowawca, 

animator kultury, manager, znawca i uŜytkownik technologii informacyjnych. 

WyraŜam nadzieję, iŜ spotkania doprowadziły do wymiany doświadczeń, 

zainspirowały uczestników do dalszych poszukiwań w zakresie urozmaicania 

codziennej pracy z czytelnikiem, zintegrowały środowisko bibliotekarskie. 


Zajęcia z przysposobienia czytelniczego 

w Bibliotece Pedagogicznej CEN 

w Białymstoku 

W październiku 2007r. odwiedzili Bibliotekę Pedagogiczną CEN studenci 

Niepaństwowej WyŜszej Szkoły Pedagogicznej w Białymstoku. Tatiana Wasiluk, 

Aniela Maciejczuk, Teresa Majewska i Alicja Stankiewicz – nauczyciele 

bibliotekarze CEN, zapoznali słuchaczy z strukturą organizacyjną biblioteki, 

następnie oprowadzili po poszczególnych wydziałach. 

W WypoŜyczalni ćwiczono umiejetność korzystania z katalogów tradycyjnych 

i komputerowych, zapoznano z regulaminem wypoŜyczeń księgozbioru, 

pokazano sposób wypełniania rewersów. 

W Czytelni podano zasady wypełniania zamówień na ksiąŜki i czasopisma, 

omówiono zasób gromadzonych czasopism, zwrócono uwagę na działowe 

ustawienie księgozbioru. Wskazano na moŜliwość korzystania z Internetowego 

Centrum Informacji Multimedialnej. 


CEN informuje 

Szczególnie polecano, zwłaszcza przy pisaniu róŜnego rodzaju prac, korzystanie 

z usług Wydziału Informacyjno – Bibliograficznego. Przedstawiono 

sposób wyszukiwania informacji w tradycyjnych kartotekach zagadnieniowych, 

elektronicznej bazie danych, bibliografiach narodowych i dziedzinowych. Poinformowano 

o moŜliwości skorzystania z tematycznych zestawień bibliograficznych 

tworzonych przez pracowników wydziału. 

W Wydziale Zbiorów Specjalnych zwrócono uwagę na specyfikę gromadzonych 

dokumentów, podano zasady korzystania ze zbiorów audiowizualnych, 

wizualnych i elektronicznych. Poinformowano o Mediotece Języka Niemieckiego. 

Zajęcia z Przysposobienia czytelniczego mają ułatwić naszym przyszłym 

czytelnikom poruszanie się po poszczególnych wydziałach, a takŜe zapoznać z 

wielorakimi usługami świadczonymi przez placówkę. 

Magdalena Kraszewska 


Kurs „Biblioterapia 

formą terapii pedagogicznej” 

W dniach 10-11 listopada 2007 r. odbył się 20 godzinny kurs „Biblioterapia 

formą terapii pedagogicznej”. Zajęcia prowadziła Pani Genowefa Surniak, 

kierownik Wydziału Biblio- i Arteterapii Państwowego Pomaturalnego Studium 

Kształcenia Animatorów Kultury i Bibliotekarzy we Wrocławiu, a takŜe wiceprezes 

Polskiego Towarzystwa Biblioterpeutycznego (PTB) oraz sekretarz Polskiego 

Towarzystwa do Walki z Kalectwem. W środowisku bibliotekarskim Pani 

Surniak jest znana z samodzielnych publikacji o tematyce biblioterapeutycznej, 

artykułów zamieszczanych na łamach „Poradnika Bibliotekarza”, „Biblioterapeuty”, 

jak równieŜ prowadzenia licznych kursów i szkoleń organizowanych 

przez PTB. 

Zajęcia zostały przeprowadzone w sposób bardzo dynamiczny. Wiedza 

teoretyczna przeplatana ćwiczeniami warsztatowymi sprawiła, iŜ kurs przebiegł 

bardzo szybko, nie był nuŜący. Dostarczył wiedzy teoretycznej z biblioterapii, 

wyposaŜył w umiejętności praktycznego jej stosowania w pracy z róŜnymi gru- 


CEN informuje 

pami czytelników, był wzorcowym przykładem odpowiedniego doboru metod 

aktywizujących do tematu zajęć. 

Szkolenie zostało odebrane jako bardzo wartościowe i budujące. Stało się 

źródłem inspiracji do tworzenia samodzielnych scenariuszy lekcji z elementami 

biblioterapii. 

Katarzyna Gagan 

Zdzisław Babicz 

Sprawozdanie 

z realizacji projektów edukacyjnych w CEN w 

2007 roku 

Centrum Edukacji Nauczycieli w Białymstoku w roku 2007 zrealizowało 

cztery projekty edukacyjne w ramach zadań Podlaskiego Kuratora Oświaty 

o następujących tematach: 

1. Rozwiązywanie konfliktów w szkole we współpracy nauczycieli uczniów 

i ich rodziców. 

2. Kompetencje Rady Pedagogicznej i tryb ich wypełniania. 

3. Wpływ analizy wyników egzaminów zewnętrznych na proces kształcenia – 

standarty wymagań edukacyjnych a planowanie dydaktyczne, sprawdzanie 

i ocenianie osiągnięć uczniów. 

4. Planowanie pracy i ocenianie osiągnięć uczniów na zajęciach edukacyjnych 

z języków obcych 

Kierownikami poszczególnych projektów były: 

• Alina Naumczyk – projekt 1 i 2 

• Urszula Roman – projekt 3 

• Wiktoria Blakicka – projekt 4 

W przeprowadzonych kursach uczestniczyło 730 nauczycieli województwa 

podlaskiego. 

W kaŜdej grupie szkoleniowej dokonano ewaluacji, której wyniki podkreślają 

wysoka jakość dydaktyczną i merytoryczna przeprowadzonych zajęć. 


CEN informuje 

Uczestnicy oceniali: 

• Program szkolenia, 

• Czy cele szkolenia zostały osiągnięte, 

• Przygotowanie merytoryczne prowadzącego, 

• Sposób prowadzenia zajęć, 

• Przyrost wiedzy. 

Wyniki ewaluacji poszczególnych projektów edukacyjnych: 

5,7 

5,65 

5,6 

5,55 

5,5 

5,45 

5,4 

5,35 

5,25 

Ew aluacja projektu edukacyjnego 

Kompetencje Rady Pedagogicznej i tryb ich 

wypełniania 

5,3 

5,56 

1 

5,51 

2 

5,66 

3 

4 

5,52 

5,41 

Ewaluacja projektu edukacyjnego 

Wpływ analizy wyników egzaminów zewnętrznych 

na proces kształcenia – standarty w ymagań 

edukacyjnych a planowanie dydaktyczne, 

sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów 

5 

Ew aluacja projektu edukacyjnego 

Rozwiązywanie konfliktów w szkole w e w spółpracy 

nauczycieli uczniów i ich rodziców 

5,5 

5,4 

5,3 

5,2 

5,1 

5 

4,9 

4,8 

4,7 

4,6 

5,22 

1 

5,07 

2 

5,41 

3 

4 

5,17 

4,93 

Ewalaucja projektu edukacyjnego 

Planowanie pracy i ocenianie osiągnięć uczniów na zajęciach 

edukacyjnych z języków obcych 

5 

5,8 

5,8 

6 

5,98 

5,75 

5,95 

5,7 

5,7 

5,7 

5,9 

5,9 

5,84 

5,65 

5,85 

5,6 

5,6 

5,8 5,76 

5,78 

5,75 

5,55 

5,7 

5,5 

5,65 

1 

2 

3 

1 

4 

2 

3 

4 

5 


CEN informuje 

Oceny ogólne zrealizowanych projektów edukacyjnych 

6,00 

5,80 

5,70 

5,85 

5,60 

5,53 

5,40 

5,20 

5,16 

5,00 

4,80 

1 

2 

3 

4 

Zdzisław Babicz 

Konferencja 

„Edukacja zdalna w oświacie” 

Wykorzystanie najnowszych technologii w procesie nauczania staje się 

naturalnym zjawiskiem. Wzbogacone narzędzia i metody nauczania wpływają 

na kreatywne uczestnictwo, angaŜują uczącego się w proces zdobywania wiedzy, 

pozwalają na wyznaczenie celów własnej edukacji oraz budowanie poziomu 

uŜytecznej dla siebie wiedzy. UmoŜliwiają takŜe kontrolowanie procesu 

uczenia się i poszukiwanie najlepszych strategii. Na kaŜdym etapie przyswajania 

wiedzy, pozwalają na refleksje i samoocenę wiadomości i umiejętności. 

Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom środowiska oświatowego, a takŜe 

chcąc umoŜliwić wymianę doświadczeń oraz zintegrować nauczycieli, którzy w 

swojej pracy wykorzystują narzędzia edukacji zdalnej, Centrum Edukacji Nauczycieli 

zorganizowało konferencję „Edukacja zdalna w oświacie”. 

Patronat na konferencja sprawował Podlaski Kurator Oświaty a uczestniczyli 

w niej nauczyciele oraz dyrektorzy szkół i placówek woj. podlaskiego. 

Udział w konferencji wzięli takŜe: 

• GraŜyna Wiśniewska – wicekurator oświaty 


CEN informuje 

• Beata Pietruszka – kierownik Referatu Edukacji Urzędu Marszałkowskiego 

• Krzysztof Sochoń – koordynator edukacji informatycznej 

• Anna Rybak, Wiesław Półjanowicz – Uniwersytet w Białymstoku 

• Alina Modrzejewska – WyŜsza Szkoła Matematyki i Informatyki 

UŜytkowej 

Konferencja odbyła się 8.11.2007r. 

Pierwszą część stanowiła sesja plenarna, w której przedstawione zostały następujące 

wystąpienia: 

• „Od samotnej korespondencji po wspólnoty światowej Sieci” – 

dr Jacek Górnikiewicz – Uniwersytet w Białymstoku 

• „Prawne uwarunkowania wykorzystania edukacji zdalnej w oświacie” 

– Krzysztof Sochoń – Kuratorium Oświaty w Białymstoku 

• „Doświadczenia CENu Białystok w realizacji projektów szkoleniowych 

wspomaganych narzędziami edukacji zdalnej” – Zdzisław 

Babicz, CEN Białystok 

W części drugiej zostały zaprezentowane witryny e-lerningowe prowadzone 

w szkołach Podlasia: 

• IV Liceum Ogólnokształcące w Białymstoku – Wiesława Suchocka 

• XI Liceum Ogólnokształcące w Białymstoku – Katarzyna Łogwiniuk, 

Katarzyna Jankowska 

• Zespół Szkół Elektrycznych Białymstoku – Adam Aleksiejczuk 

• Liceum Plastyczne i Zespół Szkół Sportowych w Supraślu – Jan 

Młyński 

Autorzy i administratorzy witryn podzielili się swoimi doświadczeniami. 

W dyskusji o zaletach i moŜliwościach wspomagania edukacji stacjonarnej narzędziami 

edukacji zdalnej uczestniczyli nauczyciele biorący udział w konferencji. 

Tematyka wzbudziła duŜe zainteresowanie obecnych, a przedstawiciele WyŜszej 

Szkoły Matematyki i Informatyki UŜytkowej oraz Uniwersytetu w Białymstoku 

poinformowali o planach zorganizowania podobnych konferencji. 

Konferencję przygotował i prowadził Zdzisław Babicz we współpracy 

z: Wiesławą Suchocką, Katarzyną Gagan, Anną Krawczuk. 


CEN informuje 

Marta Piszczatowska 

„Moja przygoda w muzeum” 

Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego 

Po raz kolejny w dniach 14 – 16. 09. 2007 r. w Toruniu odbyła się konferencja 

oraz warsztaty plastyczne połączone z konkursem plastycznym „Moja 

przygoda w Muzeum”. Była to juŜ dwudziesta dziewiąta edycja Ogólnopolskiego 

( i po raz pierwszy Międzynarodowego) Konkursu Plastycznego dla Dzieci 

i MłodzieŜy „Moja przygoda w Muzeum”. 

Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego w Białymstoku włączyło się po raz kolejny 

do tego jakŜe pięknego konkursu, wysyłając prace plastyczne do Muzeum 

Okręgowego w Toruniu, które jest organizatorem konkursu. 

Dwudziesta dziewiąta edycja konkursu plastycznego była rekordowa pod 

względem ilości nadesłanych prac (2200 prac) z róŜnych miast Polski a takŜe z 

zagranicy (Słowacja, Łotwa, Turcja, Litwa, Macedonia). Przyznane zostały nagrody 

w czterech równorzędnych kategoriach wiekowych. Formą nagrody była 

równieŜ wystawa pokonkursowa (ok. 200 prac). Liczba Laureatów jest ogromna. 

Dzieła młodych twórców nieodmiennie zaskakują niezwykłą kolorystyką, 

ekspresją wyrazu. 

Prace plastyczne nadesłane na tegoroczny konkurs po raz kolejny zachwyciły 

doskonałą harmonią wszystkich elementów, doskonałym wyraŜeniem 

przeŜyć i uczuć za pomocą plastycznych środków wyrazu. Poprzez kontakt ze 

sztuką dziecko rozwija aktywne i pełne spostrzeganie w powiązaniu z emocjonalnym 

przeŜywaniem i refleksją. 

Nowoczesne placówki muzealne, prowadzące działalność edukacyjną, tak 

właśnie rozumieją wychowanie przez sztukę, proponując najmłodszym odbiorcom 

dostosowaną do ich moŜliwości, niejednokrotnie fascynującą przygodę w 

muzeum. 

Aby uczeń rozwijał swoje umiejętności, czuł wsparcie i zachętę do działania, 

szczególnie waŜna jest rola nauczyciela, opiekuna plastycznego czy pedagoga. 

Praca nauczyciela jest waŜnym elementem kształtowania osobowości 

twórczej i szlifowania młodego artysty. Stąd takŜe nagrody przyznawane opie- 


CEN informuje 

kunom plastycznym, pedagogom i muzealnikom za ich ogromny wkład w rozwijanie 

talentu młodych twórców. 

Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego od października 2007 do czerwca 

2008 roku będzie przyjmuje prace plastyczne do XXX edycji konkursu 

„Moja przygoda w Muzeum”. 

Wystarczy zwiedzić Muzeum, następnie wykonać jedną lub kilka 

prac plastycznych związanych tematycznie z Muzeum. 

„MOJA PRZYGODA W MUZEUM”- międzynarodowy konkurs plastyczny dla 

dzieci i młodzieŜy. 

CELEM KONKURSU jest pogłębienie wiedzy dzieci i młodzieŜy o zbiorach 

muzealnych róŜnego rodzaju i profilu specjalistycznego, ich rodowodzie i charakterze, 

a takŜe wartościach naukowych, historycznych i artystycznych, kształtowanie 

gustów artystycznych oraz rozwijanie upodobań plastycznych. Konkurs 

adresowany jest do dzieci i młodzieŜy w wieku 5 do 19 lat. 

WARUNKIEM UDZIAŁU W KONKURSIE JEST poznanie zbiorów Muzeum 

Rzeźby Alfonsa Karnego, wykonanie jednej lub kilku prac plastycznych 

związanych tematycznie z wybranym eksponatem, rzeźbą, oddających nastrój 

i atmosferę towarzyszącą zwiedzaniu ekspozycji muzealnej. 

TECHNIKA wykonanej pracy jest dowolna, jednak TEMAT powinien być 

zainspirowany wizytą w Muzeum. 

PRACE o formacie nie mniejszym niŜ A4 i nie większym niŜ A1 powinny zawierać 

następujące informacje ( podane bardzo czytelnie): 

Nazwa konkursu: „Moja przygoda z Muzeum” 

Imię i nazwisko autora: 

Adres i tel. dom. 

Nazwa i adres szkoły: 

Wiek autora pracy: 

Tytuł pracy: 

Nazwa i adres placówki kierującej na konkurs: Muzeum Rzeźby Alfonsa 

Karnego Białymstoku, ul. Świętojańska 17, 15 – 277 Białystok 

Imię i nazwisko opiekuna plastycznego: 


CEN informuje 

ORGANIZACJA: wstępny etap konkursu prowadzi Muzeum Rzeźby Alfonsa 

Karnego, następnie prace zostaną przesłane na eliminacje ogólnopolskie do Muzeum 

okręgowego z Toruniu do dnia 26 czerwca 2007 r. 

ELIMINACJE OGÓLNOPOLSKIE odbędą się na początku lipca 2007 r. Jury 

oceni prace w czterech kategoriach wiekowych: 5 – 9 lat, 10 – 12 lat, 13 – 15 

lat, 16 – 19 lat i przyzna równorzędne nagrody, równorzędne wyróŜnienia oraz 

zakwalifikuje najlepsze prace na wystawę pokonkursowa. Informacje o przyznanych 

nagrodach, wyróŜnieniach zostaną przesłane pocztą. Nagrody dla laureatów 

zostaną wręczone około połowy września podczas uroczystości otwarcia 

wystawy pokonkursowej w Muzeum Okręgowym w Toruniu. 

ZASTRZEśENIA ORGANIZATORÓW: prace plastyczne nadesłane na konkurs 

nie będą zwracane autorom i przechodzą na własność organizatorów. Organizatorzy 

zastrzegają sobie prawo do nieodpłatnego reprodukowania prac w 

celach reklamowych (w prasie, TV, katalogach, folderach, innych wydawnictwach 

promujących konkurs oraz na stronie internetowej Muzeum Okręgowego 

w Toruniu). 


CEN informuje 

I edycja 

Wojewódzkiego Konkursu Literackiego dla dzieci – 

Nowe przygody Tymoteusza Rymcimci 

Kółko literackie PIÓRKO działające w Przedszkolu Samorządowym 

Nr 58 Integracyjnym w Białymstoku ogłasza I edycję Wojewódzkiego Konkursu 

Literackiego dla dzieci – Nowe przygody Tymoteusza Rymcimci 

Cele konkursu: 

• rozwijanie zdolności literackich dzieci 

• kształcenie ekspresji i zdolności twórczego myślenia 

• rozbudzanie wyobraźni i fantazji dziecięcej 

• motywowanie do podejmowania przez dzieci prób samodzielnego 

tworzenia 

• pielęgnowanie polskich tradycji literackich 

• rozwijanie zainteresowań czytelniczych 

• poznanie twórczości legendarnego lalkarza Jana Wilkowskiego, patrona 

naszej placówki 

Konkurs rozpoczyna się z dn. 1.XII.2007 r. 

Koniec nadsyłania prac – 31.III.2008 r. 

Pierwszy etap konkursu, w którym zostanie wyłonionych 50 najlepszych prac, w 

obu kategoriach wiekowych, zakończy się w dn.12.V.2008 r. 

Rozstrzygnięcie drugiego etapu, wybór i powiadomienie 20 laureatów 

(nagrodzonych oraz wyróŜnionych) nastąpi w dn. 21.V.2008 r. 

Regulamin konkursu: 


CEN informuje 

• konkurs kierowany jest do dzieci ze starszych grup przedszkola i młodszych 

klas szkolnych, które znają, lub chcą poznać, bohatera przedstawień 

Jana Wilkowskiego, 

• konkurs rozpatrywany będzie w dwóch kategoriach wiekowych: 

• dzieci 5- i 6-letnich, które wymyślą fabułę nowej przygody misia Tymoteusza 

Rymcimci i podyktują ją nauczycielowi w przedszkolu 

• uczniów klas I-III szkół podstawowych, którzy pod kierunkiem nauczyciela 

lub samodzielnie ułoŜą i napiszą opowiastkę, historyjkę, 

opowiadanie o Tymoteuszu 

• wykluczone są prace niesamodzielne – ingerencja i pomoc nauczyciela 

powinna ograniczać się do zapisu tekstu dziecka. Podczas zapisywania 

tekstu powinna obowiązywać ścisła zasada: nie „upiększamy” go, nie poprawiamy 

czy doskonalimy usuwając powtórzenia, zmieniając słowa bądź 

formy stylistyczne uŜyte przez wychowanka 

• oceniane będą wyłącznie prace indywidualne (jeden tekst-jeden autor) 

• kaŜdy uczestnik konkursu moŜe nadesłać dowolną ilość swoich tekstów 

• ilość prac nadsyłanych z jednego przedszkola/szkoły nie jest ograniczona 

• kaŜde opowiadanie nie moŜe przekroczyć jednej (dla przedszkolaków) lub 

dwóch stron maszynopisu (uczniowie). Czcionka: Times New Roman 14 

• kaŜde opowiadanie musi być opatrzone tytułem 

• do kaŜdego opowiadania mogą być dołączone prace plastyczne, wykonane 

przez autora tekstu, ilustrujące treść opowiadania (technika dowolna) 

• kaŜda praca powinna zawierać metryczkę dotyczącą autora: imię, nazwisko, 

wiek dziecka; imię i nazwisko opiekuna; adres oraz numer telefonu 

przedszkola/szkoły 

• dodatkowo naleŜy dołączyć tekst na dyskietce lub płycie CD 

Termin nadsyłania prac od 1.XII.2007 do 31 marca 2008 r. 

Rozstrzygniecie konkursu i uroczyste podsumowanie konkursu przewidziane 

jest w dniu 31 maja 2008 r. O ewentualnych zmianach laureaci zostaną osobiście 

powiadomieni przez organizatora konkursu 

WyróŜnieni i nagrodzeni uczestnicy konkursu zostaną wraz z opiekunami zaproszeni 

na uroczyste podsumowanie i rozdanie nagród. Przewidziany jest słodki 


CEN informuje 

poczęstunek i przedstawienie jednej ze sztuk Jana Wilkowskiego, w wykonaniu 

przedszkolnego teatrzyku ARLEKIN 

Informacje dodatkowe: 

• prace dzieci będą oceniać znawcy literatury dziecięcej min. dr Anna Nosek 

(Informacja Naukowa i Bibliotekoznawstwo, Wydział Filologiczny 

Uniwersytetu w Białymstoku), dr Z. Olek-Redlarska (adiunkt Wydziału 

Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu w Białymstoku), T. Modzelewska 

(nauczyciel-bibliotekarz, filia CEN w Bielsku Podlaskim) i J. Myślińska 

(młoda białostocka autorka wierszy dla dzieci), 

• organizatorzy konkursu przewidują publikację wszystkich wyróŜnionych 

lub wybranych prac w zbiorku opowiadań pt.: „Nowe przygody Tymoteusza 

Rymcimci” (publikacja zwarta), 

• placówki, z których prace zostaną wybrane do druku, otrzymają egzemplarz 

zbioru opowiadań, 

• laureaci trzech pierwszych miejsc oprócz nagród równieŜ otrzymają pamiątkowy 

zbiorek, 

• kaŜdy uczestnik II etapu konkursu otrzyma dyplom, 

• nauczyciele wspierający dzieci otrzymają zaświadczenie i podziękowanie 

Opowiadania naleŜy przesyłać na adres organizatora: 

Przedszkole Samorządowe nr 58 Integracyjne im. Jana Wilkowskiego 

ul. Palmowa 20 A 

15-795 Białystok 

Tel. (085) 654 03 63 

(Iwona Mojsak, Dorota Smarkusz, Agnieszka śukowska) 

Wszelkich dodatkowych informacji udzielają koordynatorki konkursu: 

Iwona Mojsak: tel.: 660 463 360 

Dorota Smarkusz:: tel. 505 409 085 

Einladung 

Liebe Deutschlehrer und Studenten! 


CEN informuje 

Alle zwei Wochen finden Treffen mit zwei netten Robert Bosch Stiftung Stipendiatinnen 

statt, wo man über alle möglichen Themen auf Deutsch diskutieren 

kann. 

Nutzen Sie diese Chance und kommen Sie zahlreich zu diesem Treffen. 

Ich wünsche Ihnen viel Spaß und gute Unterhaltung! 

Krystyna Łuniewska 

Und hier die Einladung von Cordula Wiesmann und Katharina Flinkerbusch: 

Hallo ihr Lieben vom Stammtisch, 

ich schicke euch heute die Termine für das kommende Semester für den deutschen 

Stammtisch. Und lade euch für die weiteren Treffen hiermit herzlich ein! 

Wie hatten uns am vorigen Stammtisch auf Freitag geeinigt, aber nach Absprache 

mit verschiedenen Leuten empfinde ich den Termin als sehr ungünstig, weil 

viele über das Wochenende nach Hause oder weg fahren. Auch ist es mit der 

Reservierung von Tischen am Freitag immer schwierig. 

Ich habe deshalb nach einem Ersatztermin geschaut, an dem möglichst viele von 

euch können. Laut Liste ist das der Mittwoch. 

Für manche war die Uhrzeit 19 Uhr zu früh. Aber erfahrungsgemäß bleiben die 

Meisten doch länger. So dass wir bei 19 Uhr bleiben, wer erst später kann, 

kommt einfach später. 

Nun die Termine bis zum Semesterende (Februar 2008): 

1. Termin: 14.11. 

2. Termin: 28.11. 

3. Termin: 12.12. 

4. Termin: 19.12. (statt dem 26.12., der entfällt wegen Weihnachten!) 

5. Termin: 09.01. 

6. Termin: 23. 01. 

7. Termin: 06.02. 

Wir treffen uns also jeden zweiten Mittwoch, um 19 Uhr im „Antidotum“, ul. 

Akademicka. 


CEN informuje 

Macht bitte in eurem Freundes- und Bekanntenkreis kräftig Werbung für den 

Stammtisch. Und teilt mir dann bitte die E-Mail-Adressen von Interessierten 

mit, so dass ich die in den Verteiler aufnehmen kann. Danke! 

Cordula Wiesmann.

SPIS TREŚCI Izabela Edyta Dąbrowska - Centrum Edukacji ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?