Û±Û±Û¹ - Persian Cultural Center

More documents

Recommendations

Info

نقد و نظر یادی از ‏«صدیقه دولت آبادی»:‏ معرفی یک کتاب/یک شخصیت در گفتگو با مهدخت صنعتی -١٣ آذر ١٣٨٧ برگرفته از سايت مدرسه فمينيستی مدرسه فمينيستی:‏ ‏«صديقه دولت آبادی هفتمين فرزند حاج ميرزا هادی و خاتمه بيگم،‏ پس از تولد شش برادر،‏ در شهر اصفهان در سال ١٢٦١ شمسی به دنيا آمد.‏ تحصيلات عربی و فارسی را نزد شيخ محمد رفيع طاری و دروس متوسطه را نزد معلمين خصوصی فرا گرفت.‏ صديقه دولت آبادی در سال ١٢٩٦ ش.‏ در اصفهان دبستانی برای دختران به نام ‏«مکتبخانه شرعيات»‏ گشود.‏ سال بعد انجمنی به نام ‏«شرکت خواتين اصفهان»‏ تاسيس کرد.‏ همزمان با اين فعاليت ها دبستانی نيز برای دختران بی بضاعت به نام ‏«ام المدارس»‏ باز کرد و مديريت آن را به يکی از دوستان همفکرش خانم مهرتاج درخشان ملقب به بدرالدجی سپرد.‏ صديقه خانم امتياز نخستين نشريه خاص زنان در اصفهان را در بهار ١٢٩٨ ش.‏ به نام ‏«زبان زنان»‏ از وزارت معارف آن زمان تقاضا کرد.‏ پس از تعطيل زبان زنان به تهران آمد و بار ديگر ‏«زبان زنان»‏ را با قطع وزيری در ٣٢ صفحه به طور ماهيانه منتشر کرد.‏ وی در همين ايام در تهران شرکتی به نام ‏«انجمن آزمايش بانوان»‏ تاسيس کرد،‏ و به کمک خانم دره المعالی در جنبش عليه استفاده از کالاهای خارجی،‏ مجدانه شرکت کرد.‏ صديقه دولت آبادی نيمه شب ششم مرداد ١٣٤٠ از سرطان درگذشت.‏ ‏(ص‎٧-٥‎‏)‏ اين شمه ای مختصر از پيشگفتار بلندی است که مهدخت صنعتی ‏(خواهرزاده صديقه دولت آبادی)‏ در جلد اول از مجموعه سه جلدی ‏«صديقه دولت آبادی:‏ نامه ها،‏ نوشته ها و يادها»‏ در مورد دولت آبادی به نگارش درآورده است.‏ کتاب ‏«صديقه دولت آبادی:‏ نامه ها،‏ نوشته ها و يادها»،‏ به ويراستاری مهدخت صنعتی و افسانه نجم آبادی به سال ١٣٧٧ در آمريکا منتشر شد . اين مجموعه ٧٦٣ صفحه ‏(سه مجلد)‏ که به خوبی موفق شده تا شرح زندگی و آراء و آرزوهای صديقه دولت آبادی را در خود جای دهد،‏ مجموعه ارزشمندی است در شناخت زندگی اين زن تاريخ ساز جنبش زنان ايران،‏ که افسانه نجم آبادی نيز پيگفتاری را در جلد سوم آن منتشر کرده است.‏ جمع آوری و تنظيم اين اسناد تاريخی را اين دو پژوهشگر با همتی کم نظير انجام داده اند تا نسل امروز زنان بتواند بخشی از گذشته و هويت مبارزاتی خود را در آن بيابد.‏ اين مجموعه گرانبهای ٣ جلدی که حاصل کوشش قابل تحسين مهدخت صنعتی و افسانه نجم آبادی است،‏ متاسفانه به دليل آن که در ايران منتشر نشده،‏ از دسترس خوانندگان،‏ علاقه مندان و مخاطبانش به دور مانده است.‏ از اين رو بر آن شدم که برای شناخت بيشتر نسل جوان جنبش زنان از زندگی و آراء صديقه دولت آبادی و معرفی اين مجموعه ٣ جلدی درباره زندگی او،‏ به سراغ مهدخت صنعتی برويم.‏ بهتر ديديم که به جای معرفی اين مجموعه به صورت معمول،‏ پای گفتگو با مهدخت صنعتی بنشينيم و نيز با چاپ مجدد پيگفتار اين مجموعه به قلم ماندگار افسانه نجم آبادی و انتشار آن در سايت مدرسه فمينيستی ‏(البته با کسب اجازه از ايشان)‏ بتوانيم به معرفی هرچه بيشتر صديقه دولت آبادی،‏ و کتاب زندگانی اش در حد بضاعت،‏ ياری برسانيم.‏ نخست،‏ گفتگوی کوتاه با مهدخت صنعتی از نظرتان خواهد گذشت و سپس به طور مجزا پيگفتار افسانه نجم آبادی را بر اين کتاب،‏ منتشر خواهيم کرد.‏ همانطور که مهدخت صنعتی نيز در جای جای مصاحبه اش بر خواندن پيگفتار افسانه نجم آبادی بر اين کتاب تاکيد می کند،‏ قلم شيوای افسانه نجم آبادی و نگاه عميق او به لايه های متنوع زندگی صديقه دولت آبادی می تواند نه فقط به شناخت ما از احوالات شورانگيز دولت آبادی بلکه به شناخت ما نسبت به دگرگونی های زندگی زنان و حتا تحولات فرهنگی اجتماعی آن دوره ياری رساند.‏ بر اين اساس،‏ لازم است در همين جا از خانم افسانه نجم آبادی که اجازه انتشار مجدد اين پيگفتار را در مدرسه فمينيستی داده اند و همين طور از خانم مهدخت صنعتی که در اين مصاحبه شرکت کرده اند سپاسگزاری کنيم.‏ - نوشين احمدی خراسانی - خانم صنعتی،‏ صديقه دولت آبادی خاله شما بود،‏ با توجه به اين مسئله رابطه شما و مادرتان با خانم صديقه دولت آبادی چگونه بود؟ در پاسخ به سئوالات شما فرض را بر اين می گيرم که خوانندگان ‏«مدرسه فمينيستی»،‏ با سه جلد کتابی که درباره صديقه دولت آبادی از سوی انتشارات ‏«نگرش و نگارش زن»‏ در سال ١٣٧٧ در شيکاگو به چاپ رسيده دسترسی نداشته اند.‏ همين جا شديدا تاکيد می کنم که پی گفتار افسانه نجم آبادی را با دقت بخوانند.‏ در ضمن،‏ منبع اصلی من هم در پاسخ به سئوالات شما اتفاقا همين کتاب است.‏ اما از رابطه صديقه دولت آبادی با مادرم و من پرسيده ايد.‏ برای روشن تر شدن مطلب،‏ بايد کمی به عقب برگردم.‏ صديقه دولت آبادی کوچکترين فرزند خانواده است.‏ شش برادر بزرگتر از خود دارد.‏ همه فرزندان حاج ميرزا هادی ‏(پدر صديقه)‏ به صورت خانواده ای گسترده در يک خانه بزرگ ‏(خانه پدری)‏ زندگی می کردند.‏ خاتم بيگم ‏(مادر صديقه)‏ که مريض می شود،‏ دختر خردسالی را برای انجام دادن کارهای شخصی حاج ميرزا هادی به حريم خانواده می آورند.‏ از آن جايی که طبق رسم و رسومات آن زمان،‏ اين دختر بايد با ‏«آقا»‏ محرم باشد،‏ صيغه محرميت خوانده می شود.‏ از اين پس دو دختر ديگر به خانواده اضافه می شود.‏ زمانی که صديقه ٢٦ ساله بوده مادرم که آخرين فرزند حاج ميرزا هادی است به دنيا می آيد و شش ماه بعد پدر خانواده فوت می کند.‏ مدتی پس از مرگ حاج ميرزا هادی،‏ خاتم بيگم هم از دنيا می رود.‏ به نظر می رسد اداره خانواده گسترده بعد از فوت خاتمه بيگم به صديقه می رسد.‏ او که از خود فرزندی نداشت سرپرستی خواهران کوچکتر از خود را تا سال ١٣٠٢ شمسی يعنی تا وقتی به قصد معالجه،‏ ايران را ترک می کند عهده دار می شود.‏ مادرم از نداشتن پدر،‏ جدا شدن از مادرش در ايام کودکی،‏ تنبيهات و همچنين سختگيری هايی که آن زمان برای تربيت کودکان مرسوم بوده داستان های دردناکی بازگو می کرد.‏ می توانم بگويم که نسل به نسل شايد در بزرگ کردن فرزندان مان ملايمتر شده باشيم ولی در فضای ديکتاتوری پيوسته اطاعت محض را بر پذيرفتن مراحل کودکی و درک کودک،‏ متاسفانه ترجيح داده ايم.‏ وقتی به سير رويدادها و روندی که در زندگی خانوادگی مان سپری شده بازمی گردم و مشخصا زندگی خودم و مادرم را بازنگری و مرور می کنم می بينم که مادرم و من در زندگی خصوصی راه صديقه را دنبال کرده ايم.‏ چون که ما هم پس از جدا شدن از شوهر،‏ به تحصيل پرداخته و پيوسته در فعاليت های اجتماعی مشارکت داشته ايم و در پيشبرد اصلاح وضعيت زنان و کودکان سرزمين مان کوشيده ايم.‏ صديقه دولت آبادی زنی پرمايه،‏ قوی و مطلع از اهدافش بود.‏ واهمه و ترس از اين و آن واقعا برايش معنی نداشت.‏ من را در کودکی بارها مورد تشويق قرار می داد زيرا در مواجه با درد جسمی مثل بقيه هم سن و سالان ام به گريه و داد فغان متوسل نمی شدم.‏ ولی رابطه من با ايشان مثل نوه و مادربزرگ نبود،‏ رابطه خاصی بود.‏ البته پس از فوت مادرم و دستيابی به نامه های خصوصی ايشان موجب شد که در واقع بتوانم ايشان را بهتر و عميق تر بشناسم و در نتيجه به زنی که در همه لحظات زندگی اش اين همه پشتکار داشت و با جديت و اعتقادی راسخ،‏ پيوسته برای برابری زنان می کوشيد بيشتر ارج بگذارم.‏ - برای چه منظوری خانم صديقه دولت آبادی به خارج سفر می کنند؟ علت اين مسافرت طولانی چه بود؟ مهدخت صنعتی:‏ به نظر می رسد که ايشان از ناراحتی کليه ها،‏ کبد و درد پا و همچنين از عوارض بيماری مالاريا در رنج بوده اند.‏ مداوای ايشان نزديک به يکسال طول می کشد.‏ ولی روشن است که چنين زنی،‏ حتا اگر برای معالجه بيماری مجبور ۱۸ شماره ۱۱۹ بهمن - اسفند ۱۳۸۷
باشد در شهر يا کشور ديگری باشد دست از فعاليت و تلاش برنمی دارد،‏ به همين دليل است که می بينيم ايشان در ايام معالجه،‏ در دهمين کنگره بين المللی زنان که به منظور گرفتن ‏«حق رای زنان»‏ در پاريس تشکيل شده بود فعالانه شرکت می کنند و چه نامه شيرينی از اين رويداد برای مادرم نوشته اند.‏ در آن زمان اولين باری است که يک زن از طرف مملکت ايران در يک کنگره بين المللی شرکت می کند.‏ بيرق ايران را نشان می دهد.‏ افزون بر اين فعاليت ها،‏ به ادامه تحصيل می پردازد و با جديت درس می خواند و پس از گرفتن ديپلم دارالفنون،‏ باز در نامه ديگری می نويسد که اول به ايران برمی گردم اگر نشد هر جای ديگر دنيا به من کار می دهند.‏ - قبل از اين که صديقه دولت آبادی از شوهرشان جدا بشوند چه کارهايی می کردند منظورم چه نوع فعاليت های اجتماعی و فرهنگی داشتند؟ مهدخت صنعتی:‏ بين سال های‎١٣٠٢‎‏-‏ ١٢٩٦ شمسی زندگی صديقه دولت آبادی بسيار پربار است.‏ او که فرزند مجتهد و پيش نماز شهر بوده و می دانيد که مذهبيون آن زمان با فرستادن دختر به مدرسه مخالف بوده اند.‏ در اصفهان اول ‏«مکتب خانه شرعيات»‏ و سپس ‏«ام المدارس»‏ را برای دختران تاسيس می کند.‏ در خاطرات برادرزاده ايشان ملک تاج انصاری می خوانيم که ‏«پدرم اجازه نمی دادند من مدرسه بروم.‏ عقيده شون اين بود که دختر نبايد مدرسه برود.‏ آقا حاج ميرزا يحيی از من پرسيدند:‏ عمو جون چقدر درس خوانده ايد؟ آقا حاج ميرزا احمد که پدربزرگم بودند،‏ گفتند:‏ ‏«حاجی سر به سر اين نذار.‏ اين نوه اول منه،‏ درس نمی خواد.»‏ او در چنين فضايی اقدام به باز کردن مدرسه برای دختران می کند.‏ مدرسه اول که بسته می شود،‏ دومی را می گشايد.‏ در اصفهان با کمک گروهی از زنان انجمنی به نام ‏«شرکت خواتين اصفهان»‏ باز می کنند.‏ دو بند از اساسنامه اين انجمن در باره تشويق خانم ها در نخريدن پارچه های خارجی و حمايت از توليدات داخلی است و بند ديگر اساسنامه در مورد لزوم جلوگيری از ازدواج دختران قبل از سن پانزده سالگی.‏ در سال ١٢٩٨ بالاخره امتياز روزنامه ‏«زبان زنان»‏ را می گيرد.‏ اين روزنامه،‏ ماهی دو شماره منتشر می شده.‏ اولين روزنامه ای است که در اصفهان توسط يک زن اداره می شد و سخنگوی زنان بوده است.‏ طبيعتا با مخالفت شديد عده ای از مردمان متعصب که خود تحمل وجود زنان را در کارهای اجتماعی نداشتند روبرو شده است.‏ حتا تهديد به قتل او کرده اند.‏ [٥] عاقبت به خاطر سر مقاله ای که نوشت و با قرارداد وثوق الدوله مبنی بر قرضه گرفتن از خارجيان مخالفت کرد،‏ پس از سه سال انتشار،‏ نشريه زبان زنان توقيف می شود.‏ دولت آبادی در سال ١٣٠٠ از اعتضاد جدا می شود و به تهران باز می گردد.‏ در تهران در مجمع فارغ التحصيلان مدرسه امريکايی درباره ترقی نسوان از ديدگاه تاريخی و از نظر تمرين و ممارست و نقش آگاهی،‏ سخنرانی می کند.‏ - صديقه دولت آبادی چند سال شان بود که ازدواج می کنند؟ مهدختصنعتی:‏ جواباينسئوال آساننيست.زيرادرموارد ومنابعمختلف،‏ سنينمتفاوت ذکرشده.‏ بهنظرمیرسدکهحدودسنبيستسالگیبهحقيقتنزديک ترباشد.‏ - به لحاظ وضعيت مالی خانم دولت آبادی چگونه تامين می شدند؟ مهدخت صنعتی:‏ ايشان به آنچه عقيده داشند عمل می کردند.‏ ارث پدرشان بين برادران و خودشان به طور مساوی تقسيم شد.‏ دو خواهری هم که از مادر جدا بودند نصف ديگران ارث بردند.‏ تصور می شود که فعاليت های فرهنگی و مطبوعاتی ايشان با بودجه شخصی خودش تامين می شده،‏ و به نظرم بخشی از آن نيز صرف مداوا و تحصيل در خارج شده باشد.‏ در اواخر اقامت در پاريس دچار مضيقه مالی می شوند که از طرف دولت به ايشان کمک مالی می شود قبل از مسافرت از طريق روزنامه زبان زنان درباره لزوم ايجاد مدرسه دخترانه با بودجه ای که از محل ماليات برای دولت به وجود آمده مطالبی نوشته اند.‏ در اين مدارس هم تدريس می کرده اند و هم مفتش ‏(بازرس مدرسه)‏ بوده اند.‏ پس از بازگشت از اروپا در وزارت معارف استخدام می شوند و تا پايان هم مسئول کانون بانوان و مدارس ابتدايی و متوسطه برای زنان بزرگسال که در محل کانون داير بود،‏ برعهده داشته اند.‏ - چگونه و بر اثر چه رويداهايی ايشان سرانجام به کانون بانوان می روند؟ مهدخت صنعتی:‏ دولت آبادی پس از بازگشت از اروپا ديگر پوشش سنتی را نمی پذيرد.‏ در گفتگويی که با شمس الملوک جواهرکلام داشته،‏ عکسی از او چاپ شده که روز دوم ورود در ميدان سپه سابق برداشته شده و ايشان را با کلاه و دامن بلند نشان می دهد.‏ همان روز در ديداری که با رئيس شهربانی وقت داشته است از او اجازه خواسته که با همين لباس مشغول خدمت باشد وگرنه به اروپا برمی گردد.‏ کانون بانوان هم که می دانيد در سال ١٣١٤ برای همکاری بيشتر و منسجم تر زنان به وجود آمد و خانم تربيت به سرپرستی آنجا انتخاب شده بود.‏ خانم دولت آبادی مشخصا ١٧ دی که روز آزادی زنان بوده را در خانه خود جشن گرفته و به آن ارج گذاشته بودند.‏ از طرف ديگر می دانيم که ايشان از زمانی که رضاشاه وزير جنگ بود و بعدا در زمان نخست وزيری او از طريق مکاتبه و نامه نگاری با رضاشاه در ارتباط بوده اند.‏ يکی از اقدامات اساسی پس از به سلطنت رسيدن رضاشاه،‏ اجباری کردن تحصيل ابتدايی برای کودکان ٦ تا ١٣ ساله بود.‏ اين قانون مشمول دختران هم می شد.‏ به وجود آمدن سازمان پيش آهنگی،‏ برداشتن حجاب،‏ متحدالشکل کردن دانش آموزان،‏ شکل ظاهر و لباس پوشيدن ايشان همه و همه موجب می شود که رضاشاه کانون بانوان را به ايشان بسپارد.‏ به نظر می رسد پذيرفتن اين مسئوليت در آن زمان کار سختی نبود،‏ زيرا هدف ايشان و دولت در يک راستا بود.‏ - به نظر شما گرفتن مسئوليت کانون بانوان باعث به وجود آمدن چالشی در ذهن او نشده بود؟ مهدخت صنعتی:‏ در زمانی که صديقه دولت آبادی سرپرستی کانون بانوان را برعهده گرفت يعنی قبل از شهريور ١٣٢٠، دختران پادشاه يعنی شمس و اشرف دختران جوانی بودند که از خودشان زياد مطمئن نبودند.‏ سال های بعد بود که خصوصا اشرف داعيه رهبری زنان را به دست گرفت.‏ اما می دانيد که هرگز کانون بانوان به آنها نپيوست.‏ در دوران ملی شدن صنعت نفت و نخست وزيری دکتر مصدق هم،‏ صديقه دولت آبادی و تمام کسانی که با او کار می کردند به جنبش ملی پيوستند.‏ - خانم صنعتی،‏ به نظر شما دغدغه اصلی خانم دولت آبادی بيشتر حول چه نوع فعاليت هايی در حوزه زنان بود؟ مهدخت صنعتی:‏ ببينيد،‏ فعاليت های ايشان بسيار گسترده بود.‏ او با نوشتن سفرنامه و چاپ آن در روزنامه های آن زمان،‏ همچنين نوشتن و اعتراض کردن در مورد خرابی راه ها و جاده ها،‏ و از رشوه گرفتن مامورين،‏ کهنه پرستی،‏ پول دوستی،‏ و حتا از رفتار و مواضع ژنرال و سرکنسول ايران در بغداد و شام صحبت می کند تا برگزار کردن يک دوره کلاس درس برای پرستاران به منظور آگاه کردن شاغلان جوان از مسئوليت هاو اخلاق لازم برای پرستار بودن . پس می بينيد که فعاليت ها و دغدغه هايش واقعا گسترده بوده است.‏ ايشان بنابر آنچه در روزنامه ايران آن زمان آمده است برای برپايی ‏«کنگره نسوان شرق»‏ بسيار فعاليت و دوندگی کرد و از تمام زنان مسلمان دعوت کرد تا به ايران بيايند و با هم متحد شوند.‏ با شرکت در کنگره صلح نيز پيشنهاد می دهد که فصلی درباره استقرار صلح در عالم و صلح طلبی افراد در برنامه دبيرستان ها گنجانده شود.‏ صديقه دولت آبادی نه فقط برای مادر و خانواده واقعا مادری کرده است بلکه هر جا که به کودکی بی سرپرست برمی خورد سعی در حفاظت و مراقبت از او داشت.‏ پيوسته پشت و پناه کسانی بود که در مضيقه بودند و تا آن جا که از دستش برمی آمد،‏ از هيچ چيز دريغ نمی کرد.‏ سرآخر باز هم به شما و خوانندگان محترم تان توصيه می کنم که پی گفتار خانم افسانه نجم آبادی را در مورد صديقه دولت آبادی بخوانيد تا بهتر با ايشان و خدمات و آرزوهايش برای زن ايرانی،‏ آشنا شويد.‏ شماره ۱۱۹ بهمن - اسفند ۱۹ ۱۳۸۷
Page 1 and 2: ۱۱۹ شماره ۱۱۹ بهمن -
Page 3 and 4: ۱۱۹ صدر نشریه کانون
Page 5 and 6: بیست سال خدمت به جا
Page 7 and 8: معرفی کتاب از:‏ مري
Page 9 and 10: بر بالای ابر مسافر
Page 11 and 12: مدرسه ایرانیان شعب
Page 13: www.pccus.org کانون فرهنگ
Page 17 and 18: پروفسور فرهاد رشید
Page 19 and 20: سه شنبه ١٠ فوریه در
Page 21: دكتر مريم ميرزاخان

Û±Û±Û¹ - Persian Cultural Center

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?