â¢ Nr 39 BELGRAD 2009 â¢ - Polonia-serbia.org

• Nr 39 BELGRAD 2009 • 

Foto: Stanko Kostić • www.skostic.com 

Belgrad, marzec 2009: ruiny w ulicy Kneza Miloša jako smutne wspomnienie, ale i „atrakcja turystyczna”...

W TYM NUMERZE: 

Ambasador Maciej Szymański o kryzysie z polskiej perspektywy. – Dyplom Ministra Spraw Zagranicznych dla prof. Dimitrija 

Mladenovicia. – Dziesięć lat od nalotów powietrznych na Jugosławię: wspomnienia Polek. – Liczba Polaków w Serbii się zmniejszyła. 

– Festiwal muzyki kresowej i bałkańskiej w Lublinie. – Reminiscencje z XVI Międzynarodowego Forum Mediów Polonijnych: 

ciekawi ludzie na Forum; Zalipie. – Koncert Chopin i Liszt w Nowym Sadzie. – Wystawa multimedialna „Rzeczpospolita 

wielu kultur”. – Reżyser Jerzy Skolimowski w Belgradzie i wystawa jego obrazów. – Książki. – Z życia polonijnego. – In memoriam: 

Józefa Glišović. – Wieści z Czarnogóry. – Kącik kulinarny. 

Wieści 

Kriza iz poljske perspektive 

Maćej Šimanjski, ambasador Poljske u Beogradu 

2 

Rezimirajući rezultate nedavnog (1. marta) samita Evropske 

unije u Briselu poljski premijer Donald Tusk je konstatovao: 

«naš glavni cilj, dakle jedinstveno i jasno izraženo mišljenje 

protiv nacionalnih egoizama i protekcionizma, po mojoj proceni je 

100 odsto ostvaren». Dvadeset sedam vlada EU zvanično se odreklo 

takvih metoda borbe protiv krize. Unija je saglasna da kriza ne 

opravdava kršenje principa koji vladaju na zajedničkom tržištu EU. 

Svetska finansijska kriza ozbiljno je narušila privrednu stabilnost 

ne samo visokorazvijenih zemalja već i onih sa slabijim privredama. 

Zemlje Evropske unije nisu u tome izuzetak. U 2008. moglo 

se primetiti kod njih postepeno smanjenje tempa privrednog rasta 

(rast BNP-a sa 2,3 odsto u 1. kvartalu, a pad za 1,1 odsto u 4. kvartalu), 

pad industrijske proizvodnje te kao rezultat svega toga i povećanje 

nezaposlenosti (sa 6,8 odsto u januaru 2008, na 7,6 odsto u 

januaru 2009). 

Sadašnja privredna situacija Poljske je stabilna i spada u bolje 

među državama Evropske unije. To, naravno, ne označava da je 

Poljska imuna na krizu i da se može prema njoj ponašati indiferentno. 

Na inicijativu premijera Tuska u poljskoj ambasadi u Briselu je 

još pre samita organizovan sastanak lidera Češke, Mađarske, Slovačke, 

Rumunije, Bugarske i tri pribaltičke zemlje. Cilj tog sastanka bio 

je objedinjavanje snaga u skladu sa strahovanjima da će planovi pomoći 

za industriju izrađivani na Zapadu pogoditi privrede zemalja 

koje su tek nedavno postale članice EU. Mnogo je bilo govora o tzv. 

francuskom planu, po kome je trebalo pomoć da dobiju samo oni 

koncerni koji neće otpuštati radnike u Francuskoj, što bi značilo da 

će otpuštati zaposlene u centralnoj Evropi. 

Mi, u Poljskoj, takođe, plašili smo se da će se zemlje evrozone 

same spasavati od krize i istovremeno svojim delovanjem nanositi 

štete zemljama koje još nisu prešle na evro. Razmatrana je moguđnost 

puštanja na tržište zajedničkih atraktivnih evroobligacija, što 

znači da bi Poljska – želeći da konkuriše svojim obligacijama – morala 

da ponudi znatno više kamate. To bi opet vodilo podelama koje 

je čitava Unija dosad solidarno poukušavala da eliminiše. Lideri 

okupljeni u poljskoj ambasadi želeli su da poruče da do takvih podela 

ne sme doći. 

Drugačiji stav prema rešavanju problema prezentirao je mađarski 

premijer Ferenc Đurčanj, koji je u Brisel doputovao sa paketplanom 

pomoći bankama i zemljama centralne i istočne Evrope (između 

ostalog i Ukrajini) vrednim od 160 do 190 milijardi evra, koju 

bi trebalo da pruže svetske i institucije Unije. 

Za vreme samita, Poljska je zajedno sa drugim zemljama EU 

ocenila mađarski plan pomoći kao lošu ideju. 

Privrede Poljske, Češke i Slovačke u mnogo su boljoj situaciji 

nego privrede drugih zemalja i to ne samo iz tog dela Evropske Unije. 

Vlade većine zemalja tzv. stare Unije ne odbijaju da pruže pomoć 

nijednoj zemlji. Radi se ipak o tome da se svaki slučaj mora 

tretirari odvojeno. Dodatne gotovinske pozajmice, koje su danas 

neophodne Mađarima, nisu lek i za Poljsku. 

Politika, Beograd – četvrtak 19 mart 2009, str. 14-15 

(rubrika Pogledi) 

dniu 29 stycznia odbyła się w 

W Ambasadzie Polskiej niecodzienna 

uroczystość. 

Profesor Dimitrije Mladenović, architekt, 

został uhonorowany przez Ministra 

Spraw Zagranicznych RP Radosława 

Sikorskiego Dyplomem Uznania 

za zasługi w rozpowszechnianiu kultury 

polskiej poza granicami Kraju. Dyplom 

został wręczony Laureatowi w MSZ w 

Warszawie 15 października 2008 roku. 

Polskie wyróżnienie dla 

arch. Dimitrija Mladenovicia 

To stało się okazją, żeby pogratulować 

profesorowi Mladenoviciowi również w 

Belgradzie, w salonach Ambasady. 

Gospodarzem uroczystości był JE 

Ambasador RP dr Maciej Szymański, 

który serdecznie powitał dostojnego Laureata. 

Wśród zaproszonych gości zebrali 

się licznie przede wszystkim przyjaciele 

i współpracownicy pana Mladenovicia z 

Wydziału Architektury i Stowarzyszenia 

Architektów Serbii. Nie zabrakło też Po-

Występ pianistki Sary Marjanović na cześć Laureata. Foto S. Kostić 

lonii, by ufetować „polskiego zięcia”. Pan Dymitrije również powitał 

obecnych i przedstawił krótki zarys swojej polskiej „historii”. Wieczór 

uświetniła swoim występem pianistka Sara Marjanović. 

Kontakty prof. Mladenovicia z Polską sięgają do dalekiego 1958 

roku, kiedy w ramach wymiany studenckiej znalazł się w Poznaniu. 

Bariery polityczne między Polską a Jugosławią w tym czasie już 

osłabły i wzajemne odwiedziny nabierały na sile. Student Dymitrije 

nawiązał kontakty nie tylko z polskimi kolegami z wydziału, 

ale również ze środowiskiem muzycznym. Zaprzyjaźnił się z grupą 

jazzową w słynnym wówczas klubie studenckim „Od Nowa”. Tu też 

poznał swoją przyszłą małżonkę Stefanię Małgorzatę. Zrozumiałe 

więc, że od tego czasu stał się częstym gościem w Polsce, co trwa do 

dziś. Będąc profesorem na Wydziale Architektury w Belgradzie, ściśle 

współpracował z poznańskimi kolegami, a po przejściu na emeryturę, 

kontynuuje wykłady jako profesor Wydziału Architektury w 

Poznaniu. Organizował i nadal organizuje liczne spotkania architektów 

polskich i serbskich. Świadczy o tym m. in. kilka wystaw w 

Belgradzie i Nowym Sadzie o osiągnięciach polskiej architektury, o 

których mieliśmy okazję kilkakrotnie pisać w naszym czasopiśmie 

(zob. Słowo YU Polonii 28, 34). Pośredniczył też we współpracy 

młodych serbskich architektów ze Szczecinem. Przed paroma laty 

wygrali oni konkurs na zagospodarowanie wyspy na kanale odrzańskim, 

blisko centrum miasta. 

Obecnie prof. Mladenović pośredniczy w organizacji wspólnych 

projektów z Podgoricą, gdzie również aktualnie wykłada. 

Oprócz dyplomu, prof. Mladenović odznaczony został w 1990 

roku przez rząd polski Orderem Zasługi – Komandoria. 

Polonia życzy Panu Dimitrijowi Mladenoviciowi jeszcze wiele 

osiągnięć w pracy dla dobra Polski i Serbii, dobrego zdrowia i szczęścia 

osobistego. 

Ambasador RP Maciej Szymański wita Laureata i gości. Foto S. Kostić 

Profesor Dimitrije Mladenović opowiada historię swojej współpracy z Polską. 

Foto S. Kostic 

3 

Dziesięć lat od nalotów powietrznych na Jugosławię 

Minęło dziesięć lat... 

Dziesięć lat brzemiennych w wydarzenia, choć wydaje nam 

się, że stale stoimy w miejscu, dziesięć lat obiecywań i daremnych 

nadziei. 

Od tamtego czasu, od porozumienia w Kumanowie , kiedy zakończyły 

się ok. 3-miesięczne bombardowania i Kosowo stało się 

protektoratem pod patronatem ONZ w myśl Deklaracji 1244, tylko 

formalnie należy ono do Serbii. Serbia nie ma na tym terytorium 

prawie żadnej ingerencji. 

W kraju, po półtora roku „lizania ran”, w atmosferze apatii, kiedy 

wydawało się, że władza Miloševicia jeszcze bardziej się wzmocniła, 

doszło 5 października 2000 roku do przemiany. W wyniku wyborów 

prezydentem Federalnej Republiki Jugosławii został umiarkowany

4 

demokrata Vojislav Koštunica. Milošević nie łatwo przyznając przegraną, 

musiał ustąpić. Euforia była ogólna. Ludzie wylegli na ulice, 

pełni radości i nadziei. Bardzo szybko zaczęła nadchodzić pomoc 

z Europy i Ameryki, Serbia weszła do organizacji międzynarodowych, 

Koštunica został osobistością roku. Premier Zoran Djindjić 

wziął się energicznie do porządków w państwie. 

W rok, dwa później Milošević i Šešelj oraz oskarżeni generałowie 

i kilka wysokich osobistości z rządu Miloševicia znaleźli się w 

Hadze. Dalej już niestety szło coraz trudniej. 

12 marca 2003 roku w wyniku zamachu zginął Zoran Djindjić. 

W czasie jego pogrzebu, życie zamarło w mieście. Dokładnie trzy 

lata później zmarł Slobodan Milošević. I jego żegnały 

tłumy, ale zupełnie inne. 

W maju 2006 roku rozpadła się wspólnota Serbii 

i Czarnogóry. 

Przeżyliśmy i uczestniczyliśmy w niezliczonej 

ilości wyborów. Koštunica stopniowo tracił popularność, 

a rywalizowali o głosy wyborców Stronnictwo 

Demokratyczne i Partia Radykałów. Prezydentem 

Serbii został Boris Tadić i żeby absurd był 

większy – żeby jego partia mogła mieć większość 

parlamentarną, musiał poprosić o poparcie Socjalistów, 

tych właśnie, którzy z miloszewiciewców 

teraz przekształcili się w «postępowych» członków 

Międzynarodowej Internacjonali! 

Dewizą i celem Serbii jest wstąpienie do Unii 

Europejskiej, ale droga do Brukseli jest ciernista. 

Warunki stawiane przed nią wciąż rosną. W ubiegłym 

roku znalazł się w Hadze Radovan Karadżić. 

Ten fakt, mimo, że przyjęty z uznaniem, nie przybliżył 

Serbii do kandydatury w UE ani na jotę. Co 

gorsza, gdy już miano podpisać Umowę Handlową 

z Brukselą właśnie w przeddzień Kosowo jednostronnie 

ogłosiło niezależność, co większość 

państw UE poparło. Obiecania o otwarciu reżymu 

wizowego się nie sprawdziły. 

Sytuacja w Kosowie po 10 latach jest nadal 

bardzo trudna. Po zakończeniu działań wojennych, 

większość Serbów i niealbańczyków została 

wypędzona lub sama uciekła. W marcu 2004 roku 

dopełniono tej akcji. Domy splądrowane lub spalone, 

cerkwie zrujnowane. Zostały serbskie enklawy, 

gdzie żyje się bardzo ciężko. Chyba nigdzie w 

Europie nie ma takiego gwałcenia ludzkich praw, 

jak na tym skrawku ziemi, któremu tak ochotnie 

przyznano niezależność. W ubiegłym roku do sił wojskowych i cywilnych 

(KFOR, UMNIK) przyłączył się jeszcze EULEKS. A tam, 

«gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść» i nikt nie jest odpowiedzialny, 

że wsie serbskie tygodniami nie mają prądu, że znów komuś 

spalono dom, że do kogoś strzelano lub kogoś pobito. W wyniku 

działań bombami uranowymi, część ziemi jest skażona. Lekarze 

stwierdzają epidemię zachorowalności na raka. W pierwszych latach 

po wejściu Sił Pokojowych wiele hałasu medialnego było około 

tzw. «syndromu bałkańskiego», na który zaczęli chorować żołnierze. 

Obecnie mało się o tym mówi i pisze, ale lekarze wiedzą swoje i nazywają 

Kosowo «Małą Hiroszymą». 

Nasza mała Polonia przeżyła w dniach nalotów ciężkie dni, podobnie 

jak wszyscy mieszkańcy tego kraju. Wiele Polek z dziećmi 

lub z całymi rodzinami wyjechało do Polski i więcej nie wróciło. 

Potwierdzają to zresztą dane statystyczne, które można przeczytać 

w artykule prof. Drljačy w niniejszym numerze. W numerach 2, 3 i 

Wydaniu Specjalnym Słowa YU Polonii z września 1990 roku pisaliśmy 

bardziej szczegółowo o tym, co przeżyliśmy. W TVP 1 i w TVP 

Polonia można było obejrzeć emisję red. Barbary Rogalskiej «Smutek 

Serbii» (2001). Redaktor Tadeusz Samitowski wydał książkę pt. 

«Moralna wojna» (Kielce, Agencja Reklamy TEST, 1999), która zawiera 

również kilka tekstów z naszej Polonii. 

Nie będziemy więc więcej do tego wracać. Pragniemy jedynie 

przypomnieć, w jak wielkiej wdzięczności zachowaliśmy ministra 

Andrzeja Barzyka, który zmuszony opuścić Belgrad, z Budapesztu 

pomagał wszystkim uchodźcom i pertraktował z MSZ i Wspólnotą 

Polską, by dzieci i młodzież mogły spędzić jakiś czas w Polsce. I 

później, kiedy Ambasada zaczęła już normalnie funkcjonować, ze 

wszechmiar działał, żeby pomóc środowisku polonijnemu. 

Mapa miejsc zrzutów bomb ze zubożonym uranem na terytorium Kosova. 

Źródło: Politika, 2. 02. 2009. 

Należy też wspomnieć panie z Zarządu: Renatę Fatić i Małgorzatę 

Srdić, które energicznie rozwinęły akcję pomocy, wystosowały 

apel do mediów polskich i odwiedzając osobiście przedstawicieli 

MSZ-u, Wspólnoty Polskiej i organizacji humanitarnych przyczyniły 

się do zdobycia pomocy dla najbardziej potrzebujących członków 

naszej Polonii. 

Rząd i społeczeństwo Serbii godnie i ze smutkiem uczciło pamięć 

ponad 3000 ofiar śmiertelnych (w tym 78 dzieci) tej jedynej 

w Europie wojny NATO. W południe 24 marca zabrzmiały znów 

syreny, a na licznych pomnikach w całym kraju złożono kwiaty i 

wieńce. Rany się jeszcze nie zagoiły, ale trzeba patrzeć w przyszłość, 

wybaczyć jednak nie zapomnieć. 

Oby nigdy więcej nie było wojny! 

Joanna Maciejewska-Pavković

TAK TO WTEDY PRZEŻYWALISMY W NOWYM SADZIE 

(Bombardowanie NATO w 1999 r.) 

Pierwszy dzień bombardowania NATO zastał mnie w nocnym 

pociągu z Baru do Nowego Sadu. Chociaż wszystkie miejsca 

w wagonie sypialnym były wykupione, w całym wagonie były 

zajęte tylko dwie kabiny. Po północy, z rozmowy konduktorów wywnioskowałam, 

że dzieje się coś niezwykłego – padają bomby! W 

mijanych miastach i osiedlach przez całą noc błyskały ekrany telewizorów. 

Rano w Nowym Sadzie ulice były zupełnie puste. Tak to 

się zaczęło… 

Posypały się listy z poczty elektronicznej i telefony od naszych 

przyjaciół i krewnych z Polski. 

Dzisiaj, dzięki tej korespondencji, mogę odtworzyć tamte wydarzenia. 

*** 

11.4.1999 

Droga Teresko, wzruszył nas Twój telefon. Przyjemnie jest wiedzieć, 

że ktoś z nami wspólnie przeżywa nasze nieszczęście. Zaraz 

po tym telefonie było bombardowanie – kilka potężnych wstrząsów. 

Podobno bombardowano rafinerię. Budynek Wydziału Filozoficznego 

ucierpiał w czasie bombardowania mostu (tego najnowszego). 

W bibliotece na dole wypadły szyby, jak i na całym niemal parterze. 

W naszej bibliotece i gabinetach nie ma szkód. Wakacje się przeciągnęły 

do odwołania. 

W czasie alarmu schodzimy razem z naszymi najbliższymi sąsiadkami 

i ich pieskiem do mieszkania sąsiadów, którzy wyjechali 

na Węgry zaraz po pierwszym bombardowaniu, myśląc, że ,,nieporozumienie” 

nie potrwa długo. Schodząc z trzeciego piętra na parter 

udajemy, że jesteśmy w schronie. Tam też śpimy. Na szczęście w 

naszej okolicy nie ma obiektów wojskowych (tak nam się wydaje). 

Mosty, które nam zburzono, są oddalone jakieś 2-3 km i nawet nam 

szyby nie powypadały z okien. Zbombardowano też rafinerię nafty 

i wiele innych obiektów w Nowym Sadzie. Teraz się boimy o nasz 

trzeci i ostatni most. Jak będę jeździć do pracy do Czarnogóry? W 

,,wolnych chwilach” staramy się żyć normalnie, w mieście nie ma 

paniki, a nawet sklepy pracują jak zwykle i można jeszcze kupić 

chleb itp. Najdziwniejsze, że jeszcze mamy prąd, gaz i wodę. Nawet 

te przeciągłe syreny nie wyprowadzają nas z równowagi i na ulicach, 

w ciągu dnia, załatwiamy swoje interesy. Swięta były smutne, były 

alarmy... 

*** 

Droga Teresko, zakwitły drzewa i ogrody. Wiosna, jak nigdy, 

pojawiła się nagle i nie sposób jej nie zauważyć, ale dla nas jest to 

jakiś inny, nierealny świat. Nasz świat jest ponury i nie ma w nim 

miejsca na wiosnę. 

Szczęśliwie ostatnie trzy noce były spokojne, chociaż były ogłaszane 

alarmy przeciwlotnicze. Po ostatnim bombardowaniu naszych 

mostów (dwa z nich są bezpowrotnie zniszczone), wprowadzono 

akcję ochraniania mostów w całym kraju, a w tym i naszego 

ostatniego mostu w Nowym Sadzie. Co wieczór ludzie wychodzą na 

mosty i stoją do rana, do odwołania alarmu, ,,broniąc mosty swoim 

ciałem”. Przez całą noc odbywają się na moście koncerty, przyjeżdżają 

znane osobistości z wielu krajów i stoją na moście razem z 

innymi. 

Niestety NATO nie odpowiedziało na apel papieża, żeby nie 

bombardować nas na Wielkanoc i zeszła niedziela upłynęła w atmosferze 

alarmów i bombardowania. W Wielką Sobotę zniszczono 

most. To samo jest i dzisiaj, na Wielkanoc prawosławną. Odpowiedz 

była, że nie byłoby humanitarnie wstrzymywać się od napadów w 

tym dniu, bo ,,nie wszyscy mają święto”. W mieście odbywa się wiele 

imprez kulturalnych pod nazwą „Kulturą przeciwko NATO”. W teatrach 

są bezpłatne przedstawienia, odbywają się spotkania naukowe 

i ciekawe prelekcje. W sobotę Bogdan występował na Trybunie 

Młodych, gdzie codziennie w południe są nagrywane audycje dla 

TV z muzyką i odczytami ludzi z kultury i z uniwersytetu. Gdyby 

nie ta ciężka sytuacja mogło by się mówić o wielkim wzlocie kulturalnym. 

Codziennie w południe odbywają się koncerty na rynku. 

Ludzie starają się oderwać od strasznej rzeczywistości. Zadziwiająca 

jest dyscyplina i spokój. (Właśnie w tej chwili łupnęło i radio podało. 

że uderzono koszary na Detelinarze.) 

*** 

16.4.1999. 

Krzysiu, poczty w Internecie nie może nikt przetrzymywać, 

może być jedynie wyłączony Internet, co się juz raz u nas zdarzyło, 

po bombardowaniu pierwszego mostu. Teraz wyłączają, jak jest 

alarm przeciwlotniczy. Dzisiejsza noc była najgorsza ze wszystkich 

dotąd. Całą noc nadlatywały samoloty, a nasza artyleria starała się 

je odpędzić. Zaczęło się gdzieś przed północą i trwało długo, kilka 

razy w ciągu nocy. Pożar był w rafinerii. To jest dość daleko od 

nas. My się staramy utrzymywać w kondycji. Wieczorem idziemy 

na parter. Bogdan udaje ze czyta literaturę naukową, a my gramy w 

kości z naszą sąsiadką, pies się przyzwyczaił i śpi, a babcia-sąsiadka 

ogląda stare serie w TV. Jak się zaczyna kanonada wybiegamy przed 

dom lub stoimy w bramie i oglądamy ,,wojnę gwiazd”. Niektórzy 

biegną na nasyp przed naszym domem, żeby lepiej widzieć. Sytuacja 

staje się coraz poważniejsza i coraz mniej nadziei na jakiś pokojowy 

koniec. NATO chce zając pozycje w Europie i tylko to jest ważne. 

Dziecko już dawno zastało wylane z kąpielą. Wierzę jedynie w precyzyjność 

współczesnej techniki i w to, że pociski prawie zawsze padają 

na wyznaczony cel wojenny, ale co jest na wojnie wojenny cel? 

Nie bierz sobie bardzo do serca tego co piszę, pewnie jestem 

pod wrażeniem dzisiejszej nocy. Teraz jest jeszcze dzień, ale nowa 

noc się nieuchronnie zbliża! Na most nie idziemy, nie jesteśmy bohaterowie. 

Chociaż może właśnie w tłumie jest bezpiecznie? Dzisiaj 

Velko ma urodziny i nastrój jest świąteczny. 

*** 

Bardzo Wam wszystkim dziękujemy za troskę o nas i poparcie. 

Nawet nie wiecie jak jest to dla nas ważne. Dzień zaczynamy od 

sprawdzenia poczty elektronicznej. Ostatnio zaczęła działać zwykła 

poczta. Przyszło parę listów, ale z ogromnym opóźnieniem. Po tym 

wielkim bombardowaniu, o którym pisałam, mieliśmy jedną spokojna 

noc, ale za to dzisiejsza była znowu burzliwa. Kolejne pociski 

spadły na rafinerię, dwie nowe dziury pojawiły się w ostatnim naszym 

moście na Dunaju, naszym ostatnim kontakcie z południową 

częścią naszego kraju, z Belgradem (i moja pracą). Zniszczono 

przekaźnik TV i nie mamy programu. Szczęśliwie mamy jeszcze 

program satelitarny. Trudno sobie wyobrazić, ale dzisiejszy pogrom 

spokojnie przespaliśmy i o wszystkim dowiedzieliśmy się dopiero 

rano z radia. Przypuszczalnie zaczął w nas działać jakiś mechanizm 

obronny, który więcej nie może przyjąć stresów. Moja jedyna na- 

5

6 

dzieja jest w tym, że do tej pory pociski trafiały celnie (z wyjątkiem 

Aleksinca i kolumny uchodźców albańskich, za co NATO nas przepraszał). 

My osobiście nie jesteśmy punktem strategicznym. 

Wczoraj była wielka liturgia w Belgradzie z udziałem patriarchy 

moskiewskiego Aleksija Drugiego i wielu dostojników prawosławnych. 

W Nowym Sadzie są wspólne modlitwy ludzi wszystkich 

możliwych konfesji. Prawdziwy ekumenizm! Niestety akcje 

pokojowe stanęły w martwym punkcie, chociaż wszyscy mówią o 

ich konieczności. W zeszłym tygodniu Bogdan występował w TV, 

w programie ,,Kulturą przeciwko NATO”. Mówił o Dostojewskim 

i Sołowiowie, o ich koncepcji Antychrysta. Wspominał Miłosza. 

Mówił o Słowianach, którzy żywo reagują na naszą sytuację, zapraszając 

nas na konferencje naukowe, posyłając książki, o Kozakach 

Dońskich. A właśnie nazajutrz przyjechała delegacja Kozaków we 

wspaniałych uniformach i zaprezentowała się na moście w nocnym 

Belgradzie. 

Teraz wiadomo, że w tym roku nie będzie egzaminów wstępnych, 

ani do szkol średnich, ani na studia. Przyjmować będą na 

podstawie świadectw. A co z maturą? O egzaminach i sesji nic się 

nie mówi. Cale nasze życie jest jedno wielkie czekanie. Czekamy 

na poranek, kiedy syrena odwołuje alarm, potem nam zbyt szybko 

przejdzie dzień i znowu z dreszczykiem czekamy co przyniesie noc. 

*** 

Od dzisiaj nie ma rządowej TV i radia (w nocy zniszczono centrum 

w Belgradzie, jest wiele ofiar), więc i my nie będziemy czas 

jakiś poinformowani. Mamy tylko radio z miejscowymi wiadomościami. 

Teraz także i w dzień wyją syreny i słychać strzelaninę. W 

mieście panuje wzorowy porządek, sklepy są normalnie zaopatrzone. 

Porobiliśmy pewne zapasy. Szkoda by było gdyby wyłączono 

prąd i zamrażarka przestała chłodzić. 

Jutro jest jubileusz NATO, pewnie go będą świętować czynnie 

nad naszym niebem. Na pociechę Wam napiszę, ze jesteśmy z dala 

od obiektów strategicznych (w Belgradzie zbombardowano teatr 

dla dzieci!) i wydaje nam się, ze jedynie jakaś przypadkowa bomba 

mogła by nam naszkodzić. Ludzie nie bardzo się przejmują nalotami 

i syreną. W czasie dnia nikt nie ucieka, ani nie przestaje się toczyć 

„normalne” życie, ale były juz przypadki ranienia szrapnelami. 

Wczoraj znowu zrobiono dziury w ostatnim moście, ale jeszcze nie 

spadł do rzeki, wiec oczekujemy „nowej wizyty”. Napad był w czasie 

kiedy ludzie wracali z pracy i czekali na przeprawę przez rzekę łodziami. 

Syreny wyły, ale jak już było po wszystkim. 

Na pociechę Ci powiem, ze zawsze nieszczęścia wyglądają gorzej 

z daleka, dla nas niestety to jest teraz życie codzienne, ze nie 

powiem „normalne”. 

Ciągle w nocy jesteśmy na parterze i śpimy w ubraniu. Jedynie 

Milan się buntuje i chce spać w swoim łóżku i w piżamie. Dwie noce 

był na górze, ale ja za to miałam noce nieprzespane, bo się martwiłam 

o niego. Dał się ubłagać i dzisiaj spał na dole. Jest bardzo 

spokojny i zrównoważony. Od poniedziałku będą jakieś zajęcia na 

uczelni, ale nikt nie wie jak to zrobić, żeby nie narazić studentów na 

niebezpieczeństwo. Zajęcia mają być „w małych grupach”, ale kiedy 

- nie wiadomo, Nie jest to bezpieczne przy wybitych oknach. 

*** 

30.4.1999. 

Od rana się czuję jak w (nie na) jakimś filmie typu horror. W 

nocy, przed północą, było bombardowanie naszej rafinerii i nie 

wydawało nam się, że się coś stało nadzwyczajnego (jeśli można 

uważać pożar w jakimś zbiorniku ropy za normalny). Oglądaliśmy 

przed domem walkę powietrzna, która nawet nie trwała zbyt długo. 

Niestety rano się okazało, ze całe niebo w tej stronie, tj. północnej 

stronie miasta, jest zasnute ogromnym czarnym dymem, a z niego 

wyłaniają się wielkie języki ognia. Całe rano, aż do południa, ciągle 

jeszcze wydobywał się ogień i straszny dym. Kłęby dymu jeszcze w 

tej chwili unoszą się w powietrzu i idą na zachód, tj. do Sremu i do 

Bośni. Na nasze szczęście my nie jesteśmy na jego drodze. Specjaliści 

powiadają, że ten pożar potrwa jeszcze ze dwa dni. Modlimy się 

żeby wiatr nie zmienił kierunku i żeby nie było deszczu, bo wtedy 

opary i trujące materie spadną na ziemię i rośliny będą skażone i 

trujące. Pożar jest taki wielki, ponieważ uderzono w magazyn olejów. 

Nie ma w mieście takiej ilości piany, która by mogła to ugasić. 

To jest prawdziwa katastrofa ekologiczna. Szkoda, ze wiatr nie 

dmucha do Anglii, Francji, itd., może by się trochę zastanowili. A w 

nocy znów była straszna kanonada, niebo płonęło czerwono, a po 

nim szalały pociski przeciwlotnicze, huk straszny. Gdyby to było na 

filmie, byłoby ciekawie. 

Ale to nie koniec. O świcie, przed szósta godziną zatrzęsło nami 

Svenka Savić napisała tren na bombardowanie mostów: 

MOST 

Gdy słyszymy słowo most, natychmiast myślimy o dwóch 

stronach, które on połączył. Prymarnym znaczeniem tego słowa 

jest właśnie łączenie. Mosty budujemy ciężko i długo, bo trzeba 

dojść z jednej strony na drugą, ale łatwo i prędko można je zniszczyć, 

bo ich więź jest fragilna. Trzeba było wielu lat żeby zbudować 

most na Dunaju, który łączy Petrowaradin z Nowym Sadem, a tylko 

jedna dobrze wycelowana bomba zatopiła go na zawsze. Trzeba 

było wiele energii, aby powiązać dwa światy - ten prawosławny, z 

tamtym katolickim - a jedna bomba ich rozdzieliła. 

Mosty są budowlami, z których jesteśmy dumni, ale mosty są 

właściwie budowlami ducha, który spaja ludzi po obu stronach. 

Dlatego nowosadzki most nie był zwykłą budowlą, on był przede 

wszystkim budowlą emocji, ponieważ każdy z nas miał kogoś (albo 

coś) z drugiej strony mostu. Uczniowie karlowickiego gimnazjum 

przechodzili przez most idąc do szkoły po wiedzę, po pierwszą 

miłość, po wrażenia, które będą częścią ich młodzieńczych wspomnień. 

Zniknął most, który łączył mieszkańców Petrowaradina, 

wspaniałe trzy kościoły, do których codziennie, lub w niedzielę, 

szli nowosadzianie. Ci, którzy mieli swoją oazy spokoju na Fruszkiej 

Górze nie mogą ich więcej udostępnić innym. My, tutaj, nie 

możemy do nich, tam – to boli! Boli wspomnienie, że nie mamy 

dzisiaj tej drugiej części. Boli myśl, że jeszcze długo, bardzo długo, 

nie będziemy mogli łatwo i zwykle połączyć naszej strony z tamtą 

drugą. Dlatego protestujemy! 

Bombardowanie nowosadzkiego mostu jest symbolem przerwania 

współpracy wogóle: między narodami, między częściami 

świata, między cząstkami nas samych. Bombardowanie nowosadzkiego 

mostu jest tylko jednym z wielu podobnych bombardowań 

w naszej (byłej) ojczyźnie: piękny most w Mostarze... Znikają 

mosty które łączą, mosty pamięci i przeświadczenia, że można żyć 

razem. 

Dziś, kiedy patrzymy na zburzony most, każdy z nas przywołuje 

wspomnienia z nim związane, a wszyscy razem płaczemy. 

Opłakujemy nasze wspomnienia, swoje emocje, ale nie płaczemy 

dlatego, że nienawidzimy tych, którzy nam zabrali most. Niszcząc 

nowosadzki most, jako strategiczny obiekt wojskowy, zniszczono 

nam naszą równowagę i dlatego kulejemy szukając punktu oparcia. 

Oby tylko nie w jakimś nowym obiekcie wojskowym!

potwornie. Trzęsienie ziemi, takie jak poprzednio, kiedy popadały 

budynki w kilku wsiach w pobliżu Valjeva. Im kto wyżej mieszkał, 

tym bardziej odczuł wstrząs. Słychać było jak budynek się przemieszcza. 

Czekasz kiedy (i czy) ściany wejdą na swoje miejsce. Widać, 

i nasza planeta ma dosyć tego, co się u nas dzieje. 

Mamy też dobra wiadomość: naprawiono nam wodę! Można „z 

dziecinną radością pociągnąć za sznurek” (cytat z wieszcza). 

Kto wie jak się wekuje mięso w słoikach typu twist? Krzysia mi 

kazała to zrobić, a nie dała przepisu… Znowu syrena, już drugi raz 

w ciągu dzisiejszego dnia. 

2.5.1999. 

Noam Chomsky, jeden z największych lingwistów i filozofów 

języka, Żyd polskiego pochodzenia, który mieszka i wykłada 

w Stanach Zjednoczonych, powiedział w wywiadzie: 

„Ci, którzy z początku arogancko i z pewnością siebie wyruszyli 

na krwawą przygodę i wszystkimi siłami uderzyli na mały 

kraj w Europie, nie usiłują już więcej ukrywać, że pierwotny proklamowany 

cel tej operacji zmienił się w międzyczasie gruntownie: 

dokumenty z Rambouillet i apetyt nowych amerykańskich 

pupili - albańskich nacionalistów i separatystów, terrorystów i 

orędowników czystego Kosowa w Albanii - zeszły na drugi plan. 

NATO teraz za wszelką cenę musi walczyć o zachowanie swojego 

autorytetu. Liderzy NATO i stratedzy, którzy chcą narzucić plan 

wspólnoty, jako światowej policji w XXI wieku, nie mogą przyznać, 

że weszli zbyt głęboko w wojnę w Jugosławii. Postanowili 

dalej zabijać ludzi w kraju, który proklamowali za swoje łowisko. 

Poświęcają życie swoich rodaków żeby tylko, nawet chwilowo, 

odsunąć moment kiedy staną przed własną historyczną odpowiedzialnością 

za przestępstwa jakie już poczynili... Trzeba wierzyć 

Clintonowi. Schrederowi i Blairowi, kiedy mówią o potrzebie 

zachowania, jak oni powiadają, autorytetu NATO. Ale kiedy 

oni mówią o autorytecie NATO, nie mówią o autorytecie Włoch, 

Danii... Oni mówią jedynie o autorytecie USA, a to znaczy, że 

inni ludzie muszą być w pewien sposób zastraszeni. 

Polityka chce obuzdać Rosję, Niemcy i doprowadzić do unii 

w Europie, ale pod dominacją USA. Wierzę, że w tej chwili tak 

się właśnie dzieje”. 

*** 

Dzisiaj rano, a właściwie w nocy, wstrząsnęła nas wiadomość 

o bombardowaniu Ambasady Chin w Belgradzie. Czekamy jak oni 

na to zareagują. Wydaje mi się, że to może być dla nas korzystne. 

Ostatnio NATO przestało wybierać cele. Coraz częściej bomby padają 

między ludzi. W czwartek w Niszu padały bomby kasetowe w 

samym centrum i jest wielu zabitych i rannych. Tego samego dnia, 

w dzień, ok. 15 godz., zbombardowano transformator w centrum 

osiedla mieszkaniowego w Nowym Sadzie. Wiele domów zostało 

zrujnowanych, krater po wybuchu jest jak jezioro, pociski doszły 

do wody podziemnej. Poprzedniego dnia zburzono budynki nowosadzkiej 

telewizji. Wczoraj w panice ewakuowano Wydział w oczekiwaniu 

na bombardowanie. To samo się dzieje z drugimi budynkami. 

Nie wiem jak to jest możliwe, ale w mieście nie ma paniki, a w 

większości dnia jest woda i gaz. Powoli system elektryczny zostaje 

doprowadzany do porządku, ale dzisiaj znowu zrzucono te bomby 

grafitowe w Belgradzie. Wszyscy starają się normalnie funkcjonować. 

Wczoraj dostaliśmy tłumaczenie na rosyjski materiałów dla 

38. Festiwalu Teatralnego „Sterijno pozorje”, który się odbywa co 

roku w Nowym Sadzie. Festiwal odbędzie się i teraz, bez względu 

na bombardowanie. 

Milan usiłuje przygotowywać się do egzaminu, ale ciężko mu to 

idzie, na przykład, wczoraj całe popołudnie siedzieliśmy na dole, a 

wkoło uderzały pociski w okolicy Nowego Sadu. Studentów na razie 

nie biorą do wojska. Bogdan szaleje ze swoja nową książką, siedzi 

nocami na górze, pisze i ogląda TV, gdzie BBC i drugie stacje na 

bieżąco informują o „sukcesach” i prowadzą wiwisekcję naszej sytuacji. 

Jak zwykle, popsułam Wam humor horror informacjami. 

PS. Dzięki Natalii za otuchę w sprawie weków. 

*** 

Tak to właśnie było, aż do dnia, kiedy to ogłoszono koniec agresji 

na Jugosławię. W przeddzień padły jeszcze ostatnie pociski na 

rafinerię. Z niezwykłą zaciętością dokończono dzieła zniszczenia 

witalnych obiektów w Nowym Sadzie! 

Magdalena Kosanović 

7 

MOST 

WSPOMNIENIA Z NOWEGO SADU 

Wiosna tego 1999 roku, jeżeli chodzi o pogodę, była przępiekna. 

Jak na tą porę roku było ciepło. A co się wspomnień 

tyczy, to staram się niektóre momenty wymazać 

z pamięci i po prostu zapomnieć. Pamiętam, że nie obchodziliśmy 

Wielkanocy, pamiętam zburzenie mostu na Dunaju i strach co nam 

przyniesie następująca noc, ale i słońce które łagodziło niektóre wydarzenia. 

Jeszcze dzisiaj, po dziesięciu latach od tamtych zdarzeń, 

jak słyszę dźwięk nadlatującego samolotu, zwalniam kroku, wciągam 

głowę w ramiona, a w żołądku występuje leciutkie ssanie. Czekam..... 

Niewtajemniczony może w tej chwili usmiechnąć się i zapytać 

dlaczego taka reakcja i co wyczekuję? 

Otóż w 1976 roku otrzymaliśmy mieszkanie w pobliżu Dunaju i 

właśnie wtedy bardzo bliziutko od naszego domu zaczęto budować 

najlepszy most w Nowym Sadzie. (most 23. OKTOBRA). Budowano 

go długich pięć lat, a podtrzymujące słupy mostu wbijano w dno 

rzeki, każdego dnia, bez przerwy od rana do wieczora. Prawdę mówiąc 

już całej naszej okolicy te głuche uderzenia dawały się bardzo 

we znaki. Wreszcie most został oddany do użytku 23 października 

1981 roku. Jaka to była radość. Długo nie mogliśmy się przyzwyczaić 

do ciszy. 

I przyszła wiosna 1999 roku i ktoś zadecydował, że ten most 

Odbudowany Most Slobode (Most Wolności) w Nowym Sadzie

ędzie celem jednego z nalotów na Serbię, na Nowy Sad. I tak, 3 

kwietnia o 19.40 w sobotni wieczór, kiedy katolicy przygotowywali 

święconkę, bez szczególnych znaków, widać było błysk, słychać było 

dwie mocne detonacje i nic więcej. Podniósł się słup kurzu, dymu, na 

wszystkie strony leciały kawałki betonu i most przestał istnieć. Dom 

drżał przy otwartych oknach trzęsły się szyby. Mieszkańcy wybiegli 

na ulicę i tej nocy już nikt w domu nie spał. Nie było prądu ani wody 

i nikt już nie myślał o tym, że jutro jest WIELKANOC. Myślę, że wtedy 

dopiero zrozumieliśmy że nas naprawdę bombardują i że możemy 

zginąć. Było i nie powtórzyło się (z serbskiego przysłowia). 

Nowy Sad cierpiał częste naloty samolotów NATO. W ciągu 

tych 71 dni agresji, syrena ogłaszała się 273 razy. Zburzono, trzy 

mosty, nowosadską rafinerię, gmach telewizji, itd. 

CONTRA FACTA NON VALENT ARGUMENTA 

(Wobec faktów argumenty muszą ustapić) 

CRIMEN CONTRAHITUR SI ET VOLUNTAS 

NOCENDI INTERCEDET 

(Przestępstwo popełnia się, gdy występuje zamiar 

wyrządzenia szkody) 

PS. Nowosadski most Wolności (most Sloboda) został odbudowany 

i otwarty do użytku publicznego w październiku 2005 roku. 

Jedna od najpiękniejszych plaż wzdłuż całego biegu rzeki 

Dunaj, znajduje się właśnie tutaj, a mój strach od niektórych 

dźwięków pozostał i tamtych wydarzeń zapomnieć nie mogę. 

Felicja Halina Jovanović 

8 

Izabela Bubanja 

BELGRADZKA KOŁYSANKA 

Śpij syneczku i niech ci się przyśni 

Spokojna, ciepła, wiosenna noc. 

Nie patrz syneczku w czarne okno, 

Za oknem w mroku czai się zło. 

Gdzie nie ma bomb, dymów i strachu, 

Na skrzydłach snu, tam synku leć. 

Śpij synku mocno i nie patrz w niebo 

Tam zamiast ptaków krąży śmierć. 

Nie pozwól synku by cię dopadły 

Jak mnie – zwątpienie rozpacz i gniew. 

Świat – synku – NIE CHCE widzieć 

Mojej rozpaczy i twoich łez. 

Śpij... 

Izabela Bubanja 

LIST DO PRZYJACIÓŁKI 

„Co u Ciebie – pytasz moja droga. 

„Jak żyjesz w Serbii po tej strasznej wojnie? 

Co robisz, co słychać, czy już jest spokojnie?” 

...................................................................... 

.... jest spokojnie i w tej niebezpiecznej ciszy 

słyszę jak płacze kamień świątyń zburzonych, 

jak krew wycieka z ikon poranionych, 

słyszę płacz nienarodzonych a już zabijanych, 

bestialsko zabitych i nieopłakanych, 

skargę wygnanych a niedostrzeganych, 

słyszę niemy krzyk prawd niewypowiedzianych 

i donośny głos kłamstw stale powtarzanych. 

Wszyscy rzucili już w Serbię kamieniem, 

i teraz stoją opuściwszy zakrwawione ręce. 

Może zrozumieli swój grzech i nie będą więcej zabijać 

dzieci, kobiet i mężczyzn 

mostów, rzek i drzew, 

prawdy i piękna, radości, 

wiary, nadziei, miłości, 

przeszłości i przszłości. 

Belgrad, kwiecień 1999 

Belgrad, luty 2000. roku 

Człowiek strzela, Pan Bóg kule nosi 

Hej dziewczyny! idą nasi! – zawołała na powitanie jedna z 

naszych rodaczek, przybywając na sobotnie spotkanie w 

ambasadzie. Miało to być dowcipne nawiązanie do faktu 

wrobienia Polski w NATO w pamiętnym roku 1999. Niestety nie 

było zbyt dowcipne, bo to ani my już „dziewczyny”, ani opinia sporej 

części polskiej populacji nie odnosiła się entuzjastycznie do tego 

uczestnictwa. Szczęście też, że „nasi” nie byli zaangażowani w to, co 

było niestety naszym udziałem w niecałe dwa tygodnie później. Tak, 

to dokładnie 10 lat od momentu, kiedy NATO upomniało krnąbrny 

Belgrad, z powodu źle widzianej polityki przywódcy Serbii. 

Jak co roku wybierałam się na Wielkanoc do Polski, aby mamie 

staruszce umilić święta. Nadarzyła się okazja skorzystania z „okazji” 

ze znajomymi do Krakowa. Mieliśmy jechać tuż przed świętami, 

ale oni pospieszyli wyjazd i na hasło”pojutrze jedziemy”, pognałam 

do ambasady po odbiór nowego paszportu, z odebraniem którego 

zwlekałam. A tam „jak w ulu”. Konsul nawet machnął ręką na opłatę 

i pożyczył mi szczęśliwej i szybkiej podróży. Ja nadal jak to cielę 

niczego nie kojarzyłam i dopiero, kiedy o godzinie 20-tej straszny 

huk zatrząsł naszymi szybami, dotarło do mnie, że coś nie tak. Córka 

mnie przytuliła: ”to nic mamusiu, to tylko manewry” i wtedy 

przypomniałam sobie matki opowieść o tym, jak to o piątej rano, 1 

września 1939 roku ktoś powiedział w Warszawie, ”to nic, to tylko 

manewry”. I strach mnie przejął ogromny. Niestety nasze mieszkanie 

znajduje się 1200 m w linii powietrznej od wzgórza, które kryło 

w sobie kilkupiętrowy podziemny arsenał. Naturalnie my nie wiedzieliśmy 

o tym nic, ale jak się okazuje, ci którzy byli zainteresowani 

– wiedzieli. Nie było nocy, aby nam o tym nie przypominano. 

Na drugi dzień wyjechałam do Polski na Wielkanoc. Na granicy 

w stronę Węgier tłumy. Prawdziwy koszmar przeżywałam w 

Polsce, oglądając wszystkie dzienniki, które zaczynały się z reguły

apokaliptycznymi relacjami 

z Belgradu. W myśl starej 

dziennikarskiej zasady, że 

„dobra wiadomość - to zła 

wiadomość” miałam okazję 

widzieć sceny straszne, możliwe, 

że podrasowane przez 

dziennikarzy, ale mając w 

świadomości, że w Belgradzie 

zostali mój mąż i córka, poprostu 

bałam się o nich. Nie 

wytrzymałam nerwowo długo 

i zdecydowałam się wrócić. 

Jak się okazało nie było to takie 

proste. Od Budapesztu do 

Belgradu nie było żadnej komunikacji, 

więc do Segedina 

Ruiny budynku Ministerstwa Wojska Jugosławii, ul. Kneza Miloša. Foto S. Kostić 

autobusem, a potem „stopem” 

do Sabatki. Mimio posiadania wizy wjazdowo-wyjazdowej, służba 

graniczna w Suboticy nie pozwala mi na przekroczenie granicy.!!!!! 

Jestem świadkiem wnikliwego przetrząsania auta (kombi z „Atlasu”) 

wiozącego dziennikarzy, między innymi znajomą mi Basię Rogalską 

- stałego korespondenta TVP. Niestety nie udaje mi się z nimi 

zabrać do Belgradu. Na granicy przetrzymują mnie wiele godzin 

sprawdzając dane, przeglądając każdą stronę w notesie. ”Izgledate 

kao novinar”- białe spodnie, kurtka „wietnamka”, no cóż nie znam 

się na modzie dziennikarskiej. W końcu ratuje mnie przypadkowo 

posiadany w portfelu odcinek renty. Dowód na stały pobyt w Belgradzie. 

W Nowym Sadzie pieszo przez Dunaj, bo mosty są zerwane, 

nocą docieram do Belgradu. Miasto-widmo, ciemno, nie ma komunikacji 

miejskiej, gdzieniegdzie przemyka samochód osobowy i tylko 

niebo przecinają paciorki „fajerwerków”obrony przeciwlotniczej. 

W domu duże szyby w oknach, jak zresztą u innych też, pozalepiane 

na krzyż (tzw. „serbian windows 99”), aby nie powylatywały przy 

częstych eksplozjach, środek, który się jednak nie sprawdził. Śpię 

koło okna. Którejś nocy wyjątkowo mocne uderzenie i przeraźliwy 

dzwięk osypujących się szyb nade mną i wzdłuż całej ulicy. W jakieś 

parę minut po tym autentyczne trzęsienie ziemi (którego się zawsze 

panicznie się bałam) nie robi na mnie już wrażenia. 

Lokalne dzienniki relacjonują stan kraju. Nie jest to równie 

przejmujące jak to, co oglądałam w Polsce. Wszystko to jest w 

moim zasięgu - biorę w tym udział, jestem potencjalnym punktem 

zainteresowań militarnych. Ludzie, to wogóle nie bolało! W zasadzie 

ofiary śmiertelne, tak zwykłe jak te w relacjach z podobnych 

okazji w świecie, nie bolą mnie, bo to nikt z moich bliskich nie 

zginął. Potworna obojętność! Biorę w tym udział, ale za grosz nie 

mam poczucia heroizmu. Tak 

jak pytana potem w Polsce o 

tę sytuację, tak i teraz twierdzę, 

że jeśli przeżywasz kilka 

lat niepewności ekonomicznej 

w kraju wyklętym przez 

embargo gospodarcze, to - to 

co nas wówczas spotkało to 

było już tylko trochę bardziej 

hałaśliwe.To była „kropka 

nad i”. Niestety zostały zrujnowane 

piękne budynki, w 

centrum miasta, zwolna zarastają 

brzózkami i stanowią 

wdzięczny objekt zainteresowań 

fotograficznych różnych 

Budynek Federalnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Foto S. Kostić 

obcokrajowców, nawet tych 

kórych kraje brały udział w 

bombardowaniu. 

No i tak przez kilka tygodni 

mieliśmy w nocy kanonady 

bombardowań, a w dzień 

normalną biedę, z którą przez 

poprzednie lata zżyliśmy się. 

12 maja posłowie naszego 

Sejmu, których zadaniem 

było zająć stanowisko wobec 

zaistniałej sytuacji, przyjechali 

do Belgradu, wprawdzie 

nie oficjalnie, ale korzystając z 

immunitetu i poselskich paszportów. 

Byli to pani Izabela 

Sierakowska i panowie Piotr 

Gadzinowski, Piotr Ikonowicz 

i (o ile pamiętam) Vit Majewski. Na spotkaniu z nami wypytywali 

nas o warunki bytu, o zdanie na temat... itd. Kiedy wyczerpał 

się zapas pytań i odpowiedzi, i zapanowała pauza, poprosiłam o głos 

i podsumowałam nasze wypowiedzi stwierdzając, że wszystkie one 

podkreślały daleko idącą tolerancję Serbów wobec lojalnych obcokrajowców, 

także Albańczyków mieszkających w Belgradzie. Faktem 

też jest, że ta serbska tolerancja ma może w sobie dużo inercji 

wypływającej z lenistwa politycznego Serbów. Ale to już jest okoliczność 

obciążająca tych, którzy zadecydowali o agresji. Nie wiem 

jaki użytek z pobytu w Belgradzie zrobili w/w posłowie, ale wiem na 

pewno, że wiele osób myślących, w Polsce, miało odmienne zdanie 

co do postępowania NATO niż oficjalne krajowe media. 

17 maja wyjechałam ponownie do Polski z pierwszą grupą 

dzieci, którym ambasada z ramienia Senatu i Wspólnoty Polskiej 

zorganizowała wyjazd do ośrodka rekreacyjnego w Puszczykowie. 

W drugiej grupie wyjechała później moja córka. Końcem maja jechałam 

z przyjaciółmi z Krakowa do Splitu. Zatrzymaliśmy się w 

okolicy Ptuja na nocleg, kiedy zapytałam o hałas z drogi. Gospodyni 

mi odpowiedziała, że wprawdzie nie słychać nic z drogi, ale przed 

północą bardzo hałasują samoloty, które lecą z Aviano nad Belgrad i 

to nam może przeszkadzać. TAK, BARDZO NAM TO PRZESZKA- 

DZAŁO! 

... 

W tym co powyżej, nie ma niczego o wojnie, o agresji, o ilości 

ofiar, ale o tym pisały większe ode mnie autorytety, a poza tym piszę 

zawsze tylko to w czym biorę udział i co jest moim bezpośrednim 

przeżyciem. Wybaczcie jeśli zawiodłam oczekiwania opisów 

„wstrząsających” czy „wzruszających”. Dodam tylko, że z perspektywy 

czasu odnoszę wrażenie, 

że działania NATO pozostawiając 

po sobie ruiny i ofiary 

ludzkie nie dokonały w zasadzie 

niczego, co zmieniło bieg 

historii, czy choćby miało jakikolwiek 

wpływ na realia w 

których przyszło nam żyć. 

Tylko ten bałagan ruin, 

którego nie ma kto posprzątać... 

Jolanta Tančić 

9

Nisz pod bombami 

10 

Niechętnie wspominam bombardowanie. Nawet pamiętnik, 

który wtedy prowadziłam leży już 10 lat na dnie szuflady 

- ani razu do niego nie zajrzałam. Do miłych wspomnień 

wraca się chętnie, a tamte miesiące kojarzą mi się tylko ze stresem, 

strachem o najbliższych, niepewnością, ciągłą rozterką, czy nie należało 

jednak wyjechać jeszcze pierwszego dnia. Wszystkie moje znajome 

rodaczki opuściły Serbię na początku nalotów. Oprócz mnie 

została tylko Ania (dopiero później, kiedy uczestniczyłam w akcji 

dzielenia humanitarnej pomocy i poznałam wszystkie Polki mieszkające 

w Niszu, okazało się, że zostało nas jednak więcej), a i to nie z 

własnego wyboru, dosłownie w przededniu wojny musiała wymienić 

paszport, stary stracił ważność, i wbrew zapewnieniom pracowników 

konsulatu, że nie ma obawy, aby została bez dokumentów 

w tak niepewnych czasach, to własnie tak się stało. Ambasada się 

ewakuowała z dnia na dzień, a Ania - bez paszportu i możliwości 

wyjazdu. Przez całą wojnę było to tematem naszych codziennych 

rozmów, jej łez i rozgoryczenia. Ja też właściwie nie miałam wyboru, 

musiałam zostać ze względu na pracę, podobnie jak mąż. Dzieci 

wysłaliśmy w miarę bezpieczne miejsce, do oddalonej od wszelkich 

„legitimnih meta” wioski w górach. 

Bombardowani byliśmy od pierwszych dni, najpierw przemysłowe 

dzielnice położone nieco na peryferii, a później już samo 

centrum miasta, most, dzielnice mieszkalne. Byłam naocznym 

świadkiem bombardowania szpitala i uliczek między miejskim targowiskiem 

a gmachem Uniwersytetu bombami kasetowymi. 7 maja 

wyszłam służbowo z pracy, a pracowałam właśnie przy samym targu. 

W drodze powrotnej, gdy byłam oddalona o jakies 500 metrów 

od targowiska, usłyszałam najpierw straszną eksplozję, a potem zobaczyłam 

w powietrzu tuż nad dachami budynków jak gdyby deszczułki 

rozsypujące się naokoło. Niezdecydowana co robić, postałam 

parę minut schowana za drzewem. I już miałam wracać do pracy, 

kiedy zobaczyłam ludzi uciekających w panice stamtąd właśnie. 

Nieznajoma kobieta rzuciła mi mimochodem, bym tam nie szła na 

litość boską, bo trupy leżą na ulicy, krew wokół i żebym uciekała 

czym prędzej. Zastanawiałam się – iść, nie iść, ale kiedy jedna za 

drugą karetki na sygnale mijały mnie tak stojącą, zdecydowałam, że 

nie wrócę do pracy tego dnia. Udając się do domu, a mieszkam w 

uliczce przytulonej do miejskiego Centrum Klinicznego, ujrzałam 

słup dymu unoszący się tak jakby znad mojej ulicy. Biegłam już prawie, 

choć bez duszy na ramieniu, niech się wali i pali, myślałam. 

Ważne, że moich najbliższych tam nie ma (mąż poprzedniego dnia 

wyjechał na dwa dni w odwiedziny do dzieci), kiedy znajomy chłopak 

przejeżdżając na rowerze zawołał: „niech tam pani nie idzie, 

zrzucili bomby, policja nikogo nie wpuszcza , jest wielu martwych”. 

Okazało się że to niestety prawda. Zginęło czworo moich sąsiadów, 

rozniosły ich bomby kasetowe, było wielu rannych. Całe szczęście, 

że tego dnia, choć majowego, było bardzo zimno (pamiętam, że 

ubrana byłam w ciepłą kurtkę i kozaczki), bo ofiar byłoby znacznie 

więcej, gdyż podwórka byłyby pełne dzieci! Koło targu wówczas życie 

straciło 11 osób, między nimi młoda kobieta w 7-mym miesiącu 

ciąży.... 

Nisz w ciągu tych 78-miu dni bombardowania aż przez 52 dni, 

5 godzin i 14 minut był pod alarmem przeciwlotniczym. Bombardowany 

był 28 razy nocą, 12 razy w dzień. Zrzucono 161 bomb 

lotniczych i 36 pakietów bomb kasetowych oraz 71 rakiet typu tomahawk, 

w wyniku czego zginęło 25 osób. Ślady materialne tych 

zniszczeń właściwie już się zatarły, ale te niematerialne pozostaly i 

pozostaną jeszcze długo. 

Grażyna Stankovic, Nisz 

Puszczykowo we wspomnieniu 

Odczuwam dużą potrzebę ogłoszenia się w rocznicę naszego 

wyjazdu do Puszczykowa. Przecież to nie były kolonie, na 

które się jedzie z ochotą. Ten wyjazd był konieczny, zorganizowany 

wielkim wysiłkiem, ale jednak smutny. Na dworcu czekał 

autobus, do którego weszliśmy wszyscy upłakani. Dzieci w większości 

bez rodziców; dorośli też pożegnali bliskich. Całą podróż i 

pobyt opisywałam w sprawozdaniach i dzisiaj już wielu szczegółów 

nie trzeba poruszać. Lepiej nie jątrzyć ran. Może tylko parę słów o 

uczestnikach tej smutnej wyprawy. O tym co przeżyliśmy i co pozostało 

w sercu. 

Dla mnie, babci jednej wnuczki, opieka nad grupą dzieci była 

wyjątkowo trudnym zadaniem. Bez pedagogicznego przygotowania 

mogłam robić błędy w kontaktach z dziećmi i kilkoma paniami 

towarzyszącymi. A jednak. Dzieci i młodzież były wyjątkowe! Postanowiłam, 

żeby się za dużo nie wtrącać w ich życie osobiste. Nie 

wiedziały, że siedząc na ławeczce u wejścia do internatu, wszystko 

widziałam i wiedziałam. Jak mogłam, tak dyskretnie kierowałam i 

pomagałam. 

Muszę jednak zaznaczyć, że grupa, choć zróżnicowana pod 

względem wieku, cechowała się solidarnością, stanowiła jedność. 

Nie było większych nieporozumień. Dzieci wszystko załatwiały 

między sobą. Otrzymane „dobra” – dary dzieliły między sobą. Nie 

skarżyły się do mnie na siebie, choć bywały trudne momenty w 

pierwszych trzech tygodniach, dopóki trwała wojna. 

Przez cały czas pobytu, a intensywnie na początku, byliśmy pod 

„obstrzałem” radia, prasy, TV. Dzieci wykazywały niebywały patriotyzm 

w stosunku do swojej bałkańskiej ojczyzny, pełną dojrzałość 

i honor. Nie pozwoliły się nazywać uciekinierami. Uważały, że są 

gośćmi Wspólnoty Polskiej. Niech mi będzie wybaczone, iż w tym 

miejscu dodam, że rodziny w Polsce niezbyt się interesowały „swoimi 

dziećmi”. To mnie osobiście bardzo bolało, widząc, że postonne 

osoby włożyły w nasz pobyt więcej serca. Specjalne słowa uznania 

należą się naszemu polskiemu wychowawcy. Zostanie w naszej pamięci 

na pewno. 

Obiecywaliśmy sobie, że po przyjeździe spotkamy się i powspominamy 

Puszczykowo. Te lasy, wycieczki, spacery, ogniska, lody, 

papieroski, kawki. Nie wyszło. Mam jednak satysfakcję, że zostałam 

bogatsza o przyjaźń wielu dzieci, co zamanifestowały na spotkaniu 

w Ambasadzie wręczając mi różę, bombonierę, no i uściski. 

W pączku róży, który na pamiątkę zasuszyłam, zostały zamknięte 

na zawsze nasze puszczykowskie wspomnienia i tajemnice. 

(Słowo YU Polonii, nr 3, 2000)Pani Hania 

(Hanna Drljača)

*** 

Co pozostało we wspomnieniach z tamtych dni? 

Po upływie dziesięciu lat powinnam napisać podobnie. A ograniczę 

się jednak do tego, co w sercu pozostało... 

Z grupą młodzieży „puszczykowskiej” spotykam się dość często 

na różnych uroczystościach w naszej Ambasadzie. Zawsze witamy 

się serdecznie, jak rodzina, jak przyjaciele. W tych momentach zaciera 

się nawet między nami różnica wieku. Spotkania są radosne, 

pełne wspominków z tamtych... jednak smutnych, dni. 

Często miałam chęć zadać im pytanie: co najbardziej utkwiło 

w ich pamięci z tamtych „wakacji”, bo nigdy nie pozwalały mówić, 

że były uciekinierami? A wiadomym jest, że były łzy, strach o bliskich, 

tęsknota za rodziną i lęk, co jeszcze może się stać jeśli wojna 

potrwa? 

Na ostatniej tradycyjnej wigilii w Ambasadzie zapytałam bezpośrednio 

dziś już dorosłą młodzież, z których niektórzy są ludźmi 

mającymi już swoje rodziny. Odpowiadali: wszystko pamiętamy, ale 

we wspomnieniach najsilniejsze jest uczucie prawdziwej przyjaźni, 

która panowała w tej małej polsko-serbskiej grupie. Tak, to była 

prawdziwa lekcja przyjaźni! 

Jeśli chodzi o mnie, jako osobę z doświadczeniem życiowym, 

pozostał jednak smutek w sercu. Bo były to przecież dzieci, które 

na końcu drugiego millenium przeżyły niesprawiedliwą wojnę z jej 

okropnymi następstwami. I czy musiały czyjeś grzechy spłacać, by w 

tak niefortunnych okolicznościach poznawać swoją drugą ojczyznę? 

A puszczykowskie wspomnienia i tajemnice niech zostaną na 

zawsze zamknięte w tym pączku zasuszonej róży...O tych dniach już 

nigdy pisać nie będę. 

H. D. 

O PRZESZŁOŚCI NALEŻY PAMIĘTAĆ. 

NAD PRZYSZŁOŚCIĄ TRZEBA PRACOWAĆ. 

Dobre stare tramwaje, wszyscy Belgradczycy świetnie je znają. 

Prawdopodobnie był to pierwszy środek lokomocji jakim 

kiedykolwiek jechałam. Żelazne rurki o nieprzyjemnym zapachu, 

rozklekotane siedzenia i głośno buczące grzejniki znajdujące 

się na wysokości kolan – wszystko ta ma swój szczególny urok. To 

są te najstarsze, jakie tylko na świecie istnieją , tramwaje, które można 

zobaczyć w każdej części Belgradu. Parę lat temu dostaliśmy w 

ramach dotacji nowsze – zielone tramwaje. Tak naprawdę to one są 

nowsze tylko dla nas. A wyprodukowano je w ’68. I nawet tak stare 

dla nas są nowością. I mimo, że jeżdżą już od ładnych paru lat na 

przystankach tramwajowych wciąż można usłyszeć pokrzykiwania 

małych dzieci: „Mamo, mamo, nie chcę jechać czerwonym tramwajem! 

Zaczekajmy na ten zielony, na ten nowy”. Można więc powiedzieć, 

że postęp w dziedzinie tramwajów nie jest naszą mocniejszą 

stroną. Niestety wiele rzeczy w Serbii rozwija się w takim tempie. 

Tramwaje, i te czerwone, i te zielone, przejeżdżają ulicą Nemanjiną. 

Niektórzy je zauważają, inni tylko udają, że nie zauważają odwracając 

instynktownie głowę w droga stronę, a inni, jak na przykład 

ja, za każdym razem uważnie im się przypatrują. Oczywiści, mowa 

o ruinach, ciągłym wspomnieniu tego co się w Serbii działo w 1999 

roku. Gdyby jakiegoś przypadkowego cudzoziemca zapytać z czym 

mu się kojarzy 24 marca, prawdopodobne odpowiedziałby, że nie 

wie, bądź skojarzyłby z jakimś wydarzeniem w swoim życiu. Kiedy 

o to samo zapytalibyśmy kogoś z Serbii zobaczylibyśmy co znaczy, 

gdy w oczach jednego człowieka można ujrzeć cały ból tego świata. 

Ludzie, którzy sami nie odczuli co znaczy, gdy ktoś bombarduje jego 

miejsce urodzenia nie wiedzą jak to jest, gdy wzdrygasz się na każdy 

dźwięk, który przypomina ci odgłos alarmu przeciwlotniczego, jak to 

jest, gdy człowiek ścierpnie za każdym razem, gdy w samym centrum 

swojej stolicy ujrzysz ruiny sztabu generalnego, a o „przypadkowo” 

zbombardowanej porodówce nawet nie będę wspominała. Ja w ’99 

roku miałam raptem 5 lat i mojego, bardzo bolesnego wspomnienia 

tego roku, nawet nie można porównać do wspomnień ludzie, który 

w wyniku nalotów stracili ukochane osoby, dach nad głową czy 

dorobek całego życia. A mimo to, ja też często sobie przypominam 

zimny schron w budynku, w którym niegdyś mieszkali oficerowie, 

siwy materac przykryty kocem w kratkę i ciastka „Domacica”, które 

dorośli dawali nam maluchom, by choć trochę odwrócić naszą uwagę 

od tego co się dzieje. I ja pamiętam, jak mając pięć lat z całym 

uporem próbowałam zrozumieć co naprawdę znaczy nalot i czy powinnam 

się martwić, czy nie. Teraz wiem, że były powody do zmartwienia, 

i to wiele powodów. Jednak od 1999 roku minęło dokładnie 

10 lat. I choć nas już żaden obcy kraj nie bombarduje, dla nas naloty 

jeszcze się nie skończyły. My bombardujemy sami siebie – opowieściami 

o nalotach, myślami o nalotach i żalem za tym co nie wróci. 

Nie ma takiego słowa, którym można by oddać wszystkie straszne 

rzeczy, które przydarzyły się naszemu krajowi. Czy to znaczy, że powinniśmy 

rozpocząć do końca świata i nie iść z duchem czasu lecz 

stać w miejscu i użalać się nad samymi sobą? Nie. Po prostu NIE. Nie 

jestem szczególnym fanem przysłów czy mądrości narodów, ale czy 

nie znacie tego: „Co cię nie zabije, to cię wzmocni”. To prawda, naloty 

zabiły naszych krewnych, naszych przyjaciół i zniszczyło nasze 

domy. Ale nie zabiło nas. „Co cię nie zabije, to cię wzmocni”. Żyjemy. 

Czyli, teraz jesteśmy silniejsi. Jednakże, ja, prawdę mówiąc, nie widzę, 

by wiele osób to okazywało. Oczywiście wydarzenia te musiały 

odcisnąć piętno, ale ja uważam, że możemy i musimy iść do przodu. 

Błędem jest ciągłe jęczenie i rozpaczanie, że zrobili nam to i to, jak 

straciliśmy to i to. Trzeba w związku z tym coś zrobić, a nie mam tu 

na myśli żadnych wojen czy ataków zbrojnych. Oczywiście utraconych 

osób nic nam już nigdy nie zwróci. Nikt nam też nie zwróci 

straconych rzeczy, ale te możemy zamienić nowymi, może nawet 

lepszymi. Zmiany nie zawsze są dobre, ale czasem mogą wnieść do 

naszego życia radość, dźwięki i nowe, wciąż nieodkryte, kolory. 

Ważne jest, by zmienił się także nasz sposób myślenia. Człowiek 

nie może żyć przeszłością, bo go to na zawsze zniewoli i wcześniej 

czy później zabije. Trzeba żyć teraźniejszością, każdym momentem. 

O przeszłości należy pamiętać. Nad przyszłością trzeba pracować. 

Ale mnie się jednak wydaje, ze utknęliśmy w 1999, jakby nas teraz 

bombardowali, jakby nam teraz groziło śmiertelne niebezpieczeństwo. 

Ludzie, obudźcie się! Jest rok 2009, a my w ciągu tych 10 lat 

nie ruszyliśmy się miejsca. I dalej dyskutujemy tylko na i wyłącznie 

na tematy polityczne, i dalej obmyślamy plany i strategie. Nie rozwijamy 

się. Nasza oświata jest na bardzo niskim poziomie, kultura 

na jeszcze niższym. Ludzie masowo opuszczają kraj i często już nigdy 

do niego nie wracają. Na ulicach Belgradu rzadziej niż kiedyś 

można usłyszeć języki obce. W ciągu 10 lat kraj taki, który mógłby 

zaoferować tyle co Serbia, mógł zrobić taaakie postępy. Mogliśmy 

podjąć tyle lepszych decyzji, wybrać tyle innych opcji. Po prostu 

muszę zadać sobie pytanie. Może przejście na „nowe” tramwaje z 

1968 są właśnie bardzo dużym postępem? 

Mira Luković 

11

Artykuły 

Liczba Polaków w Serbii zmalała 

12 

Liczba Polaków w Serbii wyraźnie zmalała. Według Powszechnego 

Spisu Ludności, w 1991 roku w Serbii wraz z autonomicznymi 

regionami zarejestrowano 1 433 Polaków, z których 

85 osób w Kosowie i Metohii 1 . W Spisie Ludności z 2002 roku, tym 

razem w Serbii bez KiM, zanotowano tylko 874 osoby uważające się 

za Polaków. Do tego spisano również 92 Polaków, których, zgodnie 

z zaleceniami międzynarodowymi, nie zaliczono do stałej ludności 

Republiki Serbii, ponieważ mieli ponadroczny stały pobyt za granicą 

związany z pracą. A więc w ciągu jedenastu lat liczba Polaków w 

Serbii (bez KiM) zmalała o jedną trzecią. 

Z podanej wyżej liczby (874) w 2002 roku, w Serbii Środkowej 

wraz z Belgradem mieszkało 409 Polaków (w 1991 – 679), a w Wojewodinie 

465 (w 1991 – 669). 

Z 874 osób deklarujących się jako Polacy, język polski jako język 

ojczysty zgłosiło 65,2 %, a język serbski 29,5 % osób. 

Z tabelek dokumentacyjnych Urzędu Statystycznego RS 2 wynika, 

że w okręgu północnobanatskim (powiat Čoka, gmina – mesna 

zajednica Ostojićevo) w roku 2002 zarejestrowano 105 Polaków (w 

1991 było ich 52), przede wszystkim wiślan. Świadczy to o znacznym 

wzroście świadomości narodowej u poważnej grupy zamieszkałych 

tam ludzi dalekiego polskiego pochodzenia. Do tego należy dodać, 

że między dwoma spisami ludności liczba Słowaków w Ostojiciewie 

zmniejszyła się o 32 osoby (w 1991 – 213, w 2002 – 181) – prawdopodobnie 

na korzyść Polaków. 

Również liczba wszystkich mieszkańców Ostojiciewa pomiędzy 

dwoma spisami ludniści poważnie zmalała. Przybyło jedynie 

Serbów – przesiedleńców z zachodniej części Jugosławii i jest ich 

ogółem 1 597; nowi osadnicy to Cyganie (82); w poważnym stopniu 

zmalała liczba Węgrów – 754. W 1991 roku Ostojiciewo miało 2 844 

mieszkańców i jest tam teraz wiele pustych domów. Jeśli o wiślan 

chodzi, to paradoks polega na tym, że formalnie w większości zaliczani 

są do słowackiej mniejszości narodowej liczącej 59 021 osób 

(z których 94 % mieszka w Wojewodinie, w tym 45 % w miastach) i 

która między dwoma spisami najmniej utraciła na liczebności. 

*** 

O miniaturowych wspólnotach etnicznych, do których się zalicza 

i wiślan w Ostojiciewie, nie ma precyzyjnych danych w wynikach 

Powszechnego Spisu Ludności, wobec czego skorzystamy z danych 

zbiorowych o również niedużym powiecie w północnym Banacie, 

jakim jest Čoka mająca 13 832 mieszkańców. Główne języki komunikacji 

są: węgierski – 7 293 i serbski – 5 774; po słowacku mówiły 

192 osoby, a w kategorii «pozostałe języki» zanotowano jeszcze 118 

osób. 373 osoby były wyznania ewangelickiego, najwięcej w Ostojiciewie. 

Najliczniejsze kościoły to rzymskokatolicki (Węgrzy) i prawosławny 

(Serbowie). Średnia wieku ludności wynosiła 40 lat. Osób 

z wyższym i niepełnym wyższym wykształcemniem było ok. 20 %, a 

analfabetów, przeważnie kobiet ok. 1,5%. 

By bardziej uściślić tok procesów etnicznych, sięgnęliśmy do 

drukowanych kronik parafialnych 3 i wyników własnych badań te- 

1 Zob. też: D. Drljača, O liczebności i rozmieszczeniu Polaków w naszym 

kraju, Słowo YU Polonii 28, Belgrad 2005, 5-6. 

2 Mam dług wdzięczności wobec ofiarnych koleżanek z Urzędu 

Statystycznego RS pań: Sneżany Lakčević, Ljiljany Djordjević, Jovanki 

Tošić, Mariji Jović. 

3 Ročenka Slovenskej Evanjelickej A.V. krest. Cirkvi /za lata 1964-2001/. 

renowych, z których dowiadujemy się o zmniejszaniu się liczby wiślan 

w Ostojiciewie. Wspólnotę liczącą w 1964 roku 350 wiernych, 

odwiedził biskup z Nowego Sadu z gośćmi z Genewy. W «Ročenkach...» 

wspomniano prężność, serdeczność i gorliwość wyznaniową 

ostojiciewian, «którzy w większości są polskiego pochodzenia». 

Do konfirmacji 4 przystąpiło wówczas dziewięcioro młodych (4 

dziewczynki i 5 chłopców). W roku 1982 było tylko czworo konfirmantów. 

Trzy lata później naliczono 322 parafian, a urodzonych/ 

ochrzczonych 4; do konfirmacji w 1986 roku przystąpiło dwóch 

chłopców. W 1990 roku kronikarz parafialny zanotował iż «maleje 

udział w nabożeństwach, mniej jest młodych ludzi w kościele; kościół 

ich gubi przez m a ł ż e ń s t w a m i e s z a n e». Jedenaście lat 

później (w 2001 r.) sytuacja jest o wiele lepsza. Ożywia się angażowanie 

młodzieży w pracy kościelnej, zwiększa się liczba chrztów bez 

względu na małżeństwa mieszane. Planuje się odnowienie szkółki 

niedzielnej w języku słowackim. 

Ostojiciewianie, świadomi swej odmienności, nie tylko językowej 

(gwara «tocka»), sporządzili w 2003 roku, na podstawie księgi 

Status animarum, Listę osób legitymujących się znajomością języka 

polskiego. Obok imienia i nazwiska podana została data urodzenia i 

chrztu, a w spisie tym pan E.S. krzyżykiem zaznaczył, kto z wymienionych 

«govori poljski». Był on szczerze zaniepokojony, że naliczył 

tylko 225 parafian spośród 280 ostojiciewskich ewangelików. Z tych 

225 parafian 37 miało nazwiska niewiślańskiego pochodzenia (słowackie, 

czeskie, węgierskie, serbskie chorwackie) u osób w wieku 

od 70 do 40 lat, co jest dowodem długotrwałego procesu mieszania 

wyznaniowego i jezykowego. Najstarszymi wiślanami byli wówczas 

Djuro Tihi (1913) i Jan Kendziur (1918); w wieku 75-79 lat było 10 

osób (7 m i 3 k). Z dorosłych po polsku nie mówiło 5 osób (trzy 

ponad 30-letnie kobiety, mężczyzna 40-letni i 19-letni), troje 13- 

latków i dziewiętnaścioro dzieci od niemowląt do 9-ciu lat, które 

były z rodzin słowackich (czeskich?), osiedlonych w Ostojiciewie na 

początku XX wieku oraz z małżeństw etnicznie mieszanych. 

*** 

Do statystyki państwowej i parafialnej badacz dodaje i własne 

dane porównawcze, sprawdzone w terenie. Według moich badań w 

1968 roku, w Ostojiciewie było 85 domów wiślańskich, w których 

zamieszkiwało 298 domowników noszących charakterystyczne góralskie 

nazwiska. Ta liczba nieco odbiega od danych parafialnych 

z 1964 roku (350). W roku moich badań było najwięcej Szturców 

(13 domów, 48 domowników), Poliaków (10, 38), Pilchów (9, 31), 

Krzoków (9, 27), Samców (8, 29), Tichów (7, 28), Urbanków (6, 19), 

Kendziurów (6, 16), Bujaków (5, 18), Cieślarów (4, 11), Szalbotów 

(4, 14), Raszków (3, 8), Kantorów (2, 3), Poliaczków (1, 3), Kamieniarzy 

(1, 2). Razem 15 nazwisk. 

Trzydzieści pięć lat później, w 2003 roku, w wiślańskiej kolonii 

pozostało 13 nazwisk i ilość domowników zmniejszyła się o 121. Zabrakło 

Poliaczków i Kamieniarzy. We wszystkich innych rodzinach 

ubyło sporo domowników: Szturców ubyło 18, Pilchów 18, Tichich 

17, Poliaków 15, Krzoków 15, Samców 13, Urbanków 10, Kendziurów 

8, Kantorów 2. W trzech rodzinach liczba domowników się nie 

zmieniła: Bujak 18, Cieślar 11, Raszka 8; jedynie u Szalbotów powiększyła 

się liczba na 17 domowników. 

4 Konfirmacja – obrzęd w kościołach protestanckich, mający charakter 

inicjacji, do którfej przystępuje młodzież w wieku 13-16 lat.

Środowisko wiślańskie połączone jest licznymi więzami, najczęściej 

małżeńskimi, z osobami innego pochodzenia i wyznania: ze 

Słowakami (i Czechami?) - 6 nazwisk (Krajčo, Cepera, Kmet, Tokar, 

Lastavica, Balaža), 16 osób; węgierskiego - 5 nazwisk (Szabo, Levaji, 

Bicok, Hajnal, Progoji) , 14 osób; serbskiego lub chorwackiego - 16 

nazwisk (Petković, Vilkovski, Lovrić, Špajgel, Nikolić, Mišković, 

Djokić, Grubić, Divjak, Grbin, Popov, Subotin, Jaić, Vajagić, Tatomir, 

Zovko), 22 osoby. W zmniejszonym liczebnie środowisku wiślańskim, 

ta „domieszka etniczna” licząca 52 osoby, stanowi prawie 

23 % ogółu. 

*** 

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, jak będą się nasi 

wiślanie w przyszłości narodowościowo deklarować. Prawie od 

dwudziestu lat zaniechali finansowanego przez państwo szkolnictwa 

w języku słowackim; zawarli wiele małżeństw mieszanych. Z drugiej 

strony poddają się chętnie menagmentowi parafialnemu z Polski; 

odszukali dalekich krewnych w Wiśle; wysyłają dzieci na kolonie 

letnie do kraju, gdzie uczą się języka polskiego. Liczą się jednak z 

reakcją Słowackiego Kościoła Ewangelickiego w Serbii, z którym są 

związani od 90 lat, gdy w procesach regionalnej globalizacji pośredniczy 

najliczniejsza grupa narodowa w osiedlu – Serbowie. 

Prof. Dušan Drljača 

LUBLIN – RASKRSNICA STVARALACA 

I MESTO SUSRETA PEVAČKIH TRADICIJA BALKANA 

Grad Lublin od skora je 

sedište čak dveju institucija 

čiji je osnovni cilj 

očuvanje i promovisanje vrednosti 

tradicijske kulture Poljske 

i Evrope. Obe institucije svojim 

aktivnostima okupljaju stručnjake 

iz oblasti folkloristike – 

etnomuzikologije, etnologije, 

antropologije i lingvistike – ali i 

muzičare, izvođače tradicionalne 

muzike iz Poljske i zemalja severne, 

istočne i južne Evrope. 

Fondacija „Muzyka Kresow“ 

(Fundacja „Muzyka Kresów“) 

osnovana je 1991. godine. Njena 

glavna misija sastoji se u proučavanju 

i predstavljanju tradicionalne 

kulture nacija i etničkih 

grupa Poljske i drugih evropskih zemalja, naročito na polju muzike, 

i to tradicionalne i duhovne muzike. Prvi stepen angažovanja 

obuhvata terenska istraživanja i organizovanje koncerata, seminara 

i drugih načina predstavljanja muzičke baštine, a drugi stepen 

čini praktični rad, posebno sa mladima i sa studentima. Muzici se 

pristupa na takav način, da se njene vrednosti otkrivaju u sklopu 

u kome su i živele svoj pravi život u tradicijskom društvu: stručnjaci 

različitih profila okupljeni su sa zajedničkim ciljem, pri čemu 

se podrazumeva da znanja o tradicionalnim pesmama uključuju 

svest o sinkretičnom jedinstvu različitih elemenata: teksta, melodije, 

ritma, reči, ali i verovanja vezanih za kontekste u kojima su 

pesme izvođene. Predavači su iskusni pedagozi koji su dugogodišnjim 

praktičnim radom stekli bogato iskustvo i izgradili metodologiju 

u oblasti izvođaštva kad su narodne pesme u pitanju. Oni su 

većinom istovremeno i praktičari, i stručnjaci u nekoj od oblasti 

folkloristike. 

Od 1999. godine Fondacija organizuje međunarodni muzički 

festival „Najstarija pesma Evrope“, posvećen tradicionalnom pevanju 

u čitavoj Evropi, sa idejom da se preko njega publici predstavi 

jedinstvenost muzičkih idioma različitih regiona. Tema festivala je 

svaki put drugačija, uvek savesno i pažljivo osmišljena. Deveti po 

redu festival održan je u periodu od 26. do 29. novembra 2008. u 

Lublinu. 

Kao svojevrsni nastavljač aktivnosti Fondacije „Muzyka Kresow“, 

u Lublinu od oktobra 2008. 

deluje novoosnovani Centar 

međukulturnih stravalačkih inicijativa 

„Raskrsnica“ (Ośrodek 

międzkulturowych inicjatyw 

twórczych „Rozdroża“). Njen cilj 

da se, s jedne strane, iskustvo u 

arhaičnoj tradicionalnoj muzici 

što bolje upozna i da se omogući 

obitavanje duboko u tradicijskim 

izvorima i da se, s druge strane, 

omogući susret ovog iskustva sa 

stvaralačkim iskustvom dvadesetovekovne 

i savremene muzičke 

avangarde. Takav susret, pretpostavlja 

se, mogao bi sadržati 

Pogled na stari kvart Lublina 

značajan potencijal u pogledu 

oslobađanja stvaralačke energije 

i mogućnosti daljih traganja, 

putem dijaloga glasova iz prošlosti i rafiniranog jezika savremene 

umetnosti. Drugim rečima, na taj način bi bio omogućen susret 

određenih kulturnih idioma, što znači – izdvajanje onog najvrednijeg 

iz bogatstva tradicijske kulture i iz međusobno suprotstavljenih 

različitih jezika savremenog umetničkog stvaralaštva. Polazi se 

od premise da su karakter tradicionalne kulture i karakter avangarde 

umnogome bliski jedan drugom, daleko bliži nego što je to 

karakter popularne kulture. 

Centar „Raskrsnica“ organizovao je koncert „Pesme Balkana“, 

održan 26. novembra u sali Poljskog Radija u Lublinu, kao prvi u 

nizu koncerata festivala „Najstarija pesma Evrope“. Tema Festivala 

je ovog puta bila – muško tradicionalno pevanje, tako da je ona 

važila i za program koncerta „Pesme Balkana“, na kome su se sreli 

izvođači iz dve susedne balkanske zemlje: Albanije i Srbije. 

Albaniju je predstavila osmočlana muška grupa „Arđiro“ („Argjiro“) 

iz Đirokastre (Gjirokastra), u južnoj Albaniji, iz oblasti severnog 

Epira. Ovaj ansambl predvode braća Čenko (Cenko), koji 

nastavljaju porodičnu tradiciju tradicionalnog pevanja; ono u Đirokastri 

i drugim mestima ovog kraja sve do danas ima neprekidan 

kontinuitet usmenog prenošenja. Ansambl „Arđiro“ izveo je 

niz epskih i lirskih pesama iz Đirokastre i okoline, u specifičnom, 

troglasnom, bordunskom, jedinstvenom muzičkom idiomu Epira 

(danas ga neguju Albanci i Grci nastanjeni na istom prostoru), koji 

je po svojoj izuzetnoj atraktivnosti i lepoti do danas postao čuven 

13

14 

u svetu upravo zahvaljujući sjajnim izvođenjima albanskih 

ansambala. Grupu „Arđiro“ predvodio je albanski 

antropolog Rigels Halili. 

Srbiju, i to tradiciju njenog većinskog, srpskog, i 

manjinskog, vlaškog stanovništva, predstavila su dva ansambla. 

Vlašku muzičku tradiciju prikazao je izvanredni 

samouki violinista i pevač Slobodan Marković (rođen 

1932. godine) iz sela Slatina kod Bora u istočnoj Srbiji. 

On je u Lublin došao sa svojim mladim učenikom i sledbenikom, 

osamnaestogodišnjim Petrom Todorovićem, 

rodom iz istog mesta. Njih dvojica su zajednički izveli 

niz vlaških pesama – balada sa mitskim i kosmološkim 

sadržajem, ljubavnih pesama, ali i nekoliko vlaških kola. 

Reč je o jednoglasnoj tradiciji, o unisonom vokalnom 

i vokalno-instrumentalnom izvođenju, sa suptilnim 

melodijskim, ritmičkim, agogičkim, tembrovskim i dinamičkim 

obrtima, koji ovu muziku čine izuzetno rafiniranom. 

Ove osobine, u isto vreme, pokazuju visok 

stepen sličnosti sa rumunskom muzičkom tradicijom. 

Umeće Slobodana Markovića i sadržaj poetskih tekstova 

pesama koje peva publici je predstavila Joana Vihovska 

(Joanna Wichowska), dugogodišnji poštovalac i prijatelj 

Slobodana, njegove porodice i muzičke baštine čiji je 

Slobodan nosilac. 

Srpsku pevačku tradiciju, seoske pesme iz različitih 

krajeva koje nastanjuju, ili su donedavno nastanjivali 

Srbi, predstavio je mladi ansambl „Srpska arhaika“ iz 

Beograda. Grupa je u Lublinu je nastupila u suženom 

– tročlanom sastavu, koji čine Branko Tadić, Goran Filipović 

i Mladen Vračar. Program njihovog nastupa bio 

je muzički vrlo raznovrstan; dao je pregled različitih seoskih 

pevačkih stilova u srpskoj tradiciji, i to: dvoglas, 

od starinskih groktalica i putničkih i šaljivih pesama 

bordunske strukture, preko homofonih, novijih pesama 

na bas, do jednoglasnih i solističkih primera. Obuhvatio 

je veoma dobro i ubedljivo profilisane različite muzičke 

idiome, pesme starijeg stila („na glas“) i novijeg stila 

(„na bas“), iz različitih geografskih oblasti: kninske Krajine, 

Bosne, zatim zapadne, južne i istočne Srbije. Grupu 

je predvodio Branko Tadić, profesor predmeta Tradicionalno 

narodno pevanje u Muzičkoj školi „Mokranjac“ i 

diplomac na Odseku za etnomuzikologiju u Beogradu. 

Koncertom „Pesme Balkana“ u Lublinu su zazvučali 

tradicionalni vokalni idiomi dva naroda i jedne etničke 

grupe iz jugoistočne Evrope. Došle su do izražaja određene 

strukturne i karakterne sličnosti i razlike među ovim 

tradicijama. Takođe, učesnicima koncerta i Festivala 

bilo je omogućeno da se tokom nekoliko dana boravka 

u Lublinu sretnu, uspostave kontakte i prijateljstva, kao i 

da na najlepši način, putem muzike, predstave i razmene 

najvrednije ideje i poruke koje su iznedrile zajednice iz 

kojih potiču, pa među njima, neosporno, i neke od zajedničkih, 

najvećih vrednosti ljudskog društva uopšte. 

Zahvaljujući izvođačima i organizatorima koncerta, te 

vrednosti su ovom prilikom dobile mogućnost svoje ponovne 

potvrde i aktuelizacije u današnjem vremenu. 

Jelena Jovanović, Muzikološki institut, Beograd 

Slobodan Marković i Petar Todorović iz Slatine kod Bora (istočna Srbija) 

Grupa «Ardjiro» iz Djirokastre, Epir, Albanija 

Grupa «Srpska arhaika» iz Beograda

Wspomnienia z XVI Światowego 

Forum Mediów Polonijnych 

Chociaż od XVI Forum Mediów Polonijnch upłyneło już 

sporo czasu, wspomnienia z nim związane są nadal żywe. 

Nie sposób bowiem tak szybko zapomnieć miłej atmosfery, 

pięknych zwiedzonych zakątków, a przede wszystkich ludzi bez 

których cała ta impreza nie miałaby miejsca. Swój szczególny wkład 

mieli niewątpliwie organizatorzy Forum, którzy odpowiednio dobrali 

gości uczestniczących w spotkaniu. 

Chciałabym tym razem, dzieląc się swoimi wrażeniami, przedstawić 

sylwetki ludzi, którzy szczególnie zapadli mi w pamięci. Są to 

ludzie na pozór zwykli, którzy przypadkowo spotkani na ulicy nie 

zwróciliby na siebie wiekszej uwagi. Ich wyjątkowość jednak kryje 

się w ich wnętrzu, w tym co przeżyli i jak te przeżycia wpłynęły na 

ich późniejsze losy. 

”Życie po życiu nr 5308” to film dokumentalny byłego ambasadora 

RP w Budapeszcie pana Grzegorza Lubczyka pokazany na tegorocznym 

Forum z cyklu filmów „Ocalić od zapomnienia”. Opowiada 

on losach pana Edwarda Kozika. Dziś, ten 86-letni starszy 

pan, obecny na Forum, to człowiek z rzędu tych, których już za życia 

można nazwac człowiekiem legendą. Podczas II wojny światowej 

był żołnierzem Polskiej Armii na zachodzie, a jako były więzień w 

hitlerowskim obozie koncentracyjnym w Brux w Czeskich Sudetach 

cudem przeżył swoje rozstrzelanie, jakkolwiek by to niesamowicie 

zabrzmiało. Możliwość spotkania 

się i rozmowy z takim 

człowiekiem było niczym dotknięcie 

prawdy historycznej. 

Żywego świadectwa nie może 

zamienić żaden film czy książka. 

Ponieważ należę do pokolenia 

Polaków, których karmiono 

na lekcjach fałszywymi 

faktami dostosowanymi do 

ówczesnego systemu, wnosiłam 

korekty do mojej szkolnej 

wiedzy historycznej. Wielkość 

pana Edwarda przejawia się w 

jego powojennym życiu na 

emigracji. Świadomosc tego iż 

za granicą może zrobić więcej 

dla ojczyzny niż w kraju, 

wpłynęła na jego decyzję zamieszkania we Francji. Właśnie tutaj 

poczuł potrzebę obrony Polski przed szerzącym się w społeczeństwie 

francuskim przeświadczeniem o „polskich obozach zagłady”. 

Francuzi w ten sposób próbowali ratowac swój honor po wypełnieniu 

przez wielu „obowiązku obywatelskiego” jakim było wydawanie 

mieszkających u nich Żydów w ręce hitlerowców. W dowód 

wdzięczności za cudem ocalałe życie pan Edward chce się odwdzięczyć 

losowi i pomaga rodakom w kraju i na emigracji. Pisze książki 

oraz realizuje liczne wystawy promujące Polskę nad Loarą. Dzięki 

niemu język polski stał sie językiem uznawalnym na maturze we 

Francji.˝Jedną ze swoich ekspozycji zatytułowaną „Zbrodnie przeciwko 

ludzkosci” pan Edward przywiózł ze soba na Forum. Ten 

wspaniały dokument jest efektem jego bezinteresownej pracy, przed 

która nie sposób nie pochylić glowy. Warto też wspomniec pisząc o 

panu Edwardzie, że to nadzwyczaj skromny człowiek, który nie lubi 

wręcz mówić o swoich zasługach. 

Inną osobą, która zaskarbiła sobie sympatie wielu z nas była 

pani Maria Mirecka-Loryś. Mimo swojego sędziwego wieku - 92 

lat, ta urocza kobieta jest żywym przykładem tego, że ma się tyle 

lat, na ile się człowiek czuje. Słuchaliśmy z zainteresowaniem jej 

ciekawej historii, począwszy od lat wojennych, kiedy to działała 

w konspiracji, ryzykując własne życie, po okres reżimu komunistycznego, 

kiedy była więziona przez Urząd Bezpieczeństwa i 

jej dalszej tułaczce po świecie. Najpierw Włochy, gdzie wyszła za 

mąż, później Anglia, gdzie w dobie powojennego kryzysu próbowała 

zdobyć penicilinę i wreszcie USA, gdzie mieszkała najdlużej 

nie rezygnując przy tym z polskiego obywatelstwa. Całe swoje życie 

emigrantki poświęciła pomocy Polakom zarówno w Polsce jak 

i na Kresach.. Za jej zasługi została odznaczona orderem Polonia 

Restituta z rąk Lecha Wałęsy, krzyżem Komandorium oraz w zeszłym 

roku Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. 

Osobiście myślę, że to jej niespożyta energia, wyjątkowe poczucie 

humoru oraz głeboki patriotyzm pomogły jej przetrwac ciężkie życiowe 

chwile. 

Jeszcze jedną ciekawą osobą z grupy dziennikarzy była pani 

Alicja Schulcach od 48 lat mieszkająca w Czechach. W sposób 

przypadkowy dowiedziałam się i o jej ciekawej przeszłości. Warszawianka 

- po wybuchu Powstania Warszawskiego w 1944 roku 

została wywieziona wraz z 

matką i dwiema siostrami do 

Oświęcimia – Brzezinki. W 

tym czasie do obozu trafiło 

ok. dwóch i pół tysiąca warszawskich 

dzieci w wieku 3 

– 15 lat oraz kobiety w ciąży. 

Opowiadała o swoich dziecięcych 

przeżyciach – lęku, 

niepewności dnia jutrzejszego, 

chłodzie i głodzie. Niezbyt 

chętnie mówi o przeszłości. 

Wspomniała jednak moment, 

kiedy to wraz z grupą dzieci 

z obozu była w ambulatorium 

i w pewnym momencie 

kazano im pośpiesznie 

wyjść, gdyż lada chwila miał 

się tam pojawić słynny ze swoich nieludzkich eksperymentów 

na więźniach dr. Megele Mengele, zwany także Aniołem Smierci. 

Przechodząc przez korytarz minęli się jednak, ale strach przed 

tym czlowiekiem był tak wielki, że ta mała wówczas dziewczynka 

nie śmiała wręcz spojrzeć mu w twarz. 

Spotkanie z tymi ludźmi na Forum było dla mnie niezwykłym 

przeżyciem. Na jednym miejscu tyle ciekawych ludzkich historii, 

z których można się wiele nauczyć, dla których «Bóg, Honor i Ojczyzna» 

były zawsze na pierwszym miejscu. To ludzie, których patriotyzm 

- niestety dziś już „niemodny” wsród młodych - był pielęgnowany 

nie tylko w okresie okupacji, ale i później, towarzysząc im 

przez całe życie. Oby świadectwa takich ludzi jak oni przyczyniły sie 

do odrodzenia się tej wartości i pomogły odkryć jego nowe znaczenia 

w dzisiejszej życiowej rzeczywistości. 

Ewa Milanović 

15

Echa XVI Międzynarodowego Forum Mediów Polonijnych 

Malowana wieś Zalipie 

16 

„więc chodź pomaluj mój świat... 

... więc chodź pomaluj mi życie“ 

Zalipie jest małą wioską na Zawiślu Dąbrowskim w woj. małoposkim. 

W Zalipiu około 30 zagród jest ozdobione oryginalnymi 

wzorami kwiatowymi. Motywy kwiatowe zdobią 

też wnętrze mjescowego kościoła, budynek Straży Pożarnej i Domu 

Kultury. 

Wyobraźmy sobie Zalipie na przełomie XIX/XX wieku. Małe 

chatki, kryte słomą, rozrzucone wdłuż błotnistych dróg, płaskie pola 

i mokre łaki porośnięte łoziną. Jest przedwiośnie, głodny przednówek, 

zbliżają się Święta Wielkanocne. 

Przyroda już się obudziła, 

rozwinęły się bazie, kwitną zawilce, 

pierwiosnki, przylecialy skowronki. 

A w chatach głodno, biednie, brudno, 

zasmolone piece, zadymione 

ściany. Kobiety biorą sie za sprzątanie, 

ściągają pajęczyny, zamiatają 

podłogi i wapnem bielą najbardziej 

zabrudzone miejsca na powale, piecu 

i ścianach. I któraś z nich na zabielonym 

miejscu na piecu maluje 

kwiatek, taki sam jak na polu. I kiedy 

gotuje ubogą strawę patrzy na ten 

kwiatek i świat wydaje jej się lepszy 

a chata piękniejsza. I rysuje jeden, i 

jeszcze jeden. Co jest w człowieku 

że beznadziejność i smutek potrafi 

przetworzyć w dzieło sztuki? Kobieta 

mogła, jak tysiące przed nią, po 

prostu po babsku zapłakać w zapaskę. 

A ona narysowała kwiat. 

Historia malowanek mówi że 

pierwsze malowanki to jasne plamy 

„packi“ malowane przez kobiety w 

celu rozjaśnienia ciemnej od dymu 

powały. Poźniej na owych jasnych 

miejscach zaczęto malować proste 

motywy kwiatowe. Najpierw 

umieszczane wokół pieca pod oknami, pod obrazami 

powoli przechodziły na całe ściany, powały, 

aż w końcu kobiety z malarstwem wyszły 

na zewnątrz chat. 

Pierwotnymi barwnikami, które wykorzystywano 

do malowania były wapno, sadza, 

glinka, kreda. Poźniej do malowania zaczęto 

używać kupowanych w sklepach barwników 

proszkowych, a spoiwem dla tych barwników 

bywała mąka kasztanowa, cukier, białko. Dawniej 

malarki używały pełnych barw, nie mieszały 

barwników dla uzyskania kolorów pośrednich. 

Nie znały też cieniowania. Motywy przez nie 

wykonywanie odznaczały się wyrazistością, czytelnością i znacznymi 

rozmiarami. 

Farby przygotowywane domowymi sposobami rozprawadzano 

za pomocą własnoręcznie wykonanych pędzli ze słomy żytniej, prosianej. 

Drobniejsze wzory malowano pędzelkami ze słomy żytniej, 

prosa, końskiego lub krowiego włosia albo pędzelków zrobionych 

z brzozowego patyczka na końcu zmiażdżonego młotkiem lub postrzępionego 

zębami. 

Odrywcą malowanek był Władysław Hickel, króry około 1905 

roku zobaczył przypadkiem nad łóżkiem służącego, pochodzacego 

z rejonu Dąbrowy Tarnowskiej, dwie malowane na papierze makatki. 

Zaciekawiony motywami na malowankach odwiedził Powiśle 

i odkrył nowy, oryginalny ośrodek sztuki ludowej, o której pisał: 

„Malują już to na papierze, już to wprost na ścianie, przyozdabiając 

wszystko, co tylko jest w izbie, a więc powały, kredens, okna, 

okiennice, a nawet talerze, choć te 

w razie użycia muszą być z farby 

umyte“. Główne centra tej sztuki 

zlokalizował w Zalipiu i Borusowej. 

Późniejsze badania wykazały, że 

zdobnictwo występowało także w 

innych wsiach jeszcze przed II wojną 

światową i obejmowało teren w 

widłach Wisły i Dunajca. Powstało 

zaś niewiele wcześnije, niż to zanotował 

Hickel. 

Przetrwanie malowanek Zalipie 

zawdzięcza Felicji Curyłowej(1904- 

1974), która była nie tylko utalentowaną 

malarką ale i wspaniałym 

organizatorem i działaczem społecznym. 

Ona wystarała się o wcześniejszą 

elektryfikację i meliorizację 

wsi. Zabiegała o budowę dróg. Z jej 

inicjatywy po II wojnie światowej 

zorganizowano pierwszą edycję 

konkursu „Malowana chata“. Jej zasługą 

było wybudowanie w Zalipiu 

Domy Kultury zwanego powszechnie 

„Domem malarek“. Malowany 

dom Felicji Curyłowej jeszcze za jej 

życia był często odwiedzany przez 

turystów. Zagroda zakupiona przez 

Cepelię i zachowana w autentycznej 

postaci obecnie jest oddziałem Muzeum Okręgowego 

w Tarnowie. 

Na spotkaniu w Domu Malarek kiedy dyrektorka 

mówiła o tym że kobiety w Zalipiu malują 

wnętrze kościoła, robią wycinanki, pająki, palmy 

wielkanocne, wieńce dożynkowe, malują pisanki, 

haftują, jeżdżą na krajowe i międzynarodowe wystawy 

sztuki ludowej, padło pytanie: A co robią 

mężczyźni? Wszyscy wesoło się roześmieli. A 

było to kluczowe pytanie dla Zalipia. Mężczyźni 

w Zalipiu po prostu nie przeszkadzają. Od ponad 

stu lat pozwalają swoim kobietom „marnować 

czas“ na upiększaniu ich wspólnego świata. Widocznie 

taki „malowany“ bardziej im sie podoba. 

Izabela Bubanja

Wydarzenia kulturalne 

FRYDERYK CHOPIN I FERENC LISZT 

– PRZYJACIELE I RYWALE 

Pod takim właśnie tytułem odbył się w Nowym Sadzie już 

piąty z kolei koncert upamiętniający rocznicę urodzin Fryderyka 

Chopina. W tym roku koncert miał charakter bardziej 

uroczysty niż poprzednie, ze względu na obecność naszego Ambasadora 

Jego Ekscelencji Macieja Szymańskiego. 

Jak zwykle Marina Milić Apostolović, pianistka i wykładowca 

na Akademii Muzycznej w Nowym Sadzie, była moderatorem i autorem 

programu muzycznego koncertu. Centralną część wieczoru 

wypełniła muzyka naszego wielkiego kompozytora. Wykonawcą był 

Milan Miladinović, młody pianista, ale już z karierą światową. Usłyszeliśmy 

Poloneza op. 26 cis-moll, Etiudy op. 10, nr 3 i 4, Preludium 

op. 28, Des-dur ,,Krople deszczu” i Scherzo op. 39, cis-moll. Pianista 

nie tylko grał, ale w dialogu z Mariną zwracał się do publiczności i 

przywoływał ciekawe historie z życia Chopina, mówił o kompozycjach, 

które wykonywał na naszym koncercie. 

Z muzyką Franza (Ferenca) Liszta publiczność miała okazję zapoznać 

się słuchając jego utworu Grand Galop Chromatique, a także 

jego transkrypcji fortepianowej organowego Preludium i Fugi a-moll 

Jana Sebastiana Bacha. Sam Bach (1685-1750) przemówił kompozycją 

Preludium es-moll. 

Niespodzianką były utwory nieznanej w Serbii Władysławy 

Markiewiczównej, pianistki i kompozytorki polskiej (urodzonej w 

1900 roku w Bochni, a zmarłej w 1987 roku w Katowicach). W Polsce 

Władysława Markiewiczówna jest znana, przez długie lata była 

profesorem i kierownikiem Katedry Fortepianu w Państwowej Wyższej 

Szkole Muzycznej w Katowicach. Jest autorką wielu kompozycji 

na fortepian, w tym szkoły na fortepian DO-RE-MI-FA-SOL, wydanej 

po raz pierwszy w Warszawie w 1946 r. Wybrane utwory Władysławy 

Markiewiczównej były doskonałym podkładem muzycznym 

dla pantomimy o zakochanej parze, w wykonaniu duetu studentów 

z klasy Ruchu Scenicznego. 

Nikt też dotąd w Nowym Sadzie nie słyszał o współczesnym polskim 

kompozytorze Henryku Mikołaju Góreckim, który studiował 

na katowickiej uczelni, a potem, w 1975 roku, stanął na jej czele jako 

rektor. Górecki, jako kompozytor, odniósł pierwszy sukces na festiwalu 

,,Warszawska Jesień” w 1958 roku. Na następnym festiwalu, w 

roku 1960, ugruntował swoją pozycję w świecie muzyki kompozycją 

Scontri, która należy do wybitnych utworów polskiego sonoryzmu. 

Na koncercie wysłuchaliśmy jego Toccatę, napisaną w 1955 roku. 

Tu ktoś mógłby zapytać: Dlaczego te utwory zostały przedstawione 

na koncercie poświęconym Chopinowi? Na każdym naszym 

koncercie staramy się propagować Polskę i jej kulturę. Opowiadając 

o Chopinie pokazywaliśmy Żelazową Wolę, Duszniki Zdrój, stroje 

narodowe i przedmioty kultury materialnej, typowe dla Polski. Tym 

razem przypomnieliśmy, że mamy także dobrych współczesnych 

kompozytorów. 

Przewodnicząca Nowosadzkiej Polonii, Magdalena Kosanović, 

przygotowała wystawę, która była wizualnym uzupełnieniem programu 

muzycznego. 

Romantyzm w muzyce dojrzewał znacznie później niż w literaturze 

i filozofii. Poprzedzał go styl ,,brillant”, pod wpływem którego 

kształtowały się zainteresowania i wczesna twórczość Fryderyka 

Chopina w latach dwudziestych XIX wieku. Młody, trzynastoletni 

Fryderyk, pod okiem Wilhelma Würfla, entuzjasty nowego stylu 

,,brillant”, ćwiczył trudne technicznie kompozycje, aby 24. lutego 

Występ pianistki Mariny Milić Apostolović 

1823 roku móc wystąpić na koncercie w Warszawie. Występ był niezwykle 

udany, a gazety pisały: ,,Tam (we Wiedniu) również młody 

amator nazwiskiem List zadziwił wszystkich dokładnością gry, pewnością 

i mocą tonu, z jaką odegrał koncert Humla. Po 6. wieczorze 

muzykalnym nie będziemy zazdrościć Wiedniowi JP Lista, stolica 

bowiem nasza posiada mu równego, a może doskonalszego w osobie 

JP Chopin”. 

Pod koniec lat dwudziestych XIX wieku romantyzm w muzyce 

ciągle jeszcze nie wykształtował swojego stylistycznego wyrazu. 

Jednak indywidualny styl Fryderyka Chopina był na tyle subtelny i 

uduchowiony, że kompozytor ,,dotknął” już romantyzmu. 

W jesieni 1831 roku Chopin przybył do Paryża, gdzie zapoznał 

się z ,,królem fortepianu” F. Kaltenbennerem i ze swoimi rówieśnikami: 

F. Lisztem, F. Mendessonem i F. Hillerem. Liszt przyjechał do 

Paryża w 1933 roku z hrabiną Marią d’Agoult, która zostawiła męża 

i dwoje dzieci i zamieszkała z dwudziestoletnim F. Lisztem. W jej 

paryskim salonie zbierał się ,,cały literacki i muzyczny Paryż”. Bywali 

tu, między innymi, H. Balzak i V. Hugo i muzycy H. Berlioz i 

F.Chopin. Już wtedy ogłoszono Chopina muzycznym rywalem Liszta. 

Tutaj F. Liszt przedstawił Chopina pisarce George Sand, tutaj ona 

po raz pierwszy usłyszała jego czarującą muzykę. 

Ambasador Szymański pokazuje nagrodzony rysunek dziecięcy 

17

18 

Pewnego razu Chopin powiedział o Liszcie: ,,Chciałbym mu 

wykraść sposób wykonywania moich własnych utworów!” Przy 

innej zaś okazji dodał ze zniecierpliwieniem: ,,On zawsze musi coś 

dodać od siebie!”… Rywalizacja w muzyce nie przeszkadzała im jednak 

przyjaźnić się i występować razem na koncertach. Na przykład, 

25. grudnia 1834 r. wspólnie odegrali na poranku muzycznym kompozycję 

Liszta Grand duo na dwa fortepiany. Recenzent ,,Gazzette 

Musicale” nazwał wtedy Chopina i Liszta ,,największymi pianistami 

naszej epoki”. 

Największym wydarzeniem sezonu 1841 był koncert solowy 

Fryderyka Chopina. Wśród słuchaczy byli kompozytorzy Liszt, 

Berlioz, Kalkbrenner, wielcy poeci Mickiewicz, Heine i malarz Delacroix. 

Rozentuzjazmowany Liszt wyraził chęć napisania recenzji 

z koncertu dla ,,Gazette Musicale”. Recenzja była przepełniona wyrazami 

zachwytu i czci, ale były też zwroty, które głęboko dotknęły 

,,poetę fortepianu”, bo pomniejszały jego wielkość i znaczenie. Przez 

długie lata Chopin był właściwie jedynym, w zakresie melodii i harmonii, 

nowatorem, nie mającym konkurentów. 

Pod koniec marca 1841 roku Liszt wyjechał do Polski. W ojczyźnie 

Chopina grał jego etiudy i mazurki, odwiedził rodzinę i przyjaciół 

Fryderyka, deklarował się jako ,,wielbiciel i przyjaciel polskiego 

kompozytora”. Liszt napisał z Polski list do Chopina, ale mimo to, 

że był on pisany w serdecznym tonie, stosunki pomiędzy Lisztem i 

Chopinem nie były już takie bliskie jak kiedyś. 

Lata przyjaźni z Fryderykiem Chopinem i fascynacja Polską zostawiły 

głęboki ślad w twórczości wielkiego Węgra. Świadczy o tym 

utwór fortepianowy Salve Polonia F. Liszta, opublikowany dwa lata 

przed jego śmiercią, w roku 1884. Utwór jest oparty na zakazanych 

wówczas przez zaborców dwóch melodiach: pieśni religijno-partriotycznej 

Boże coś Polskę oraz Mazurka Dąbrowskiego. Liszt pierwszy 

odkrył pokrewieństwo muzyczne tych melodii i napisał wspaniałą 

kompozycję, wyrażającą tęsknotę Polaków do wolności. 

Na wystawie w gablocie zatytułowanej ,,Złoty krąg paryskich 

przyjaciół Chopina” można było obejrzeć portrety: F. Chopina 

(1810-1849), F. Liszta (1811-1886), F. Kaltbrennera (1785-1849), 

H. Berlioza (1803-1869), F. Hillera (1811-1883), F. Mendelssohna 

(1809-1847), V. Belliniego (1801-1835), oraz Polaków: A. Mickiewicza 

(1798- 1855), C. K. Norwida (1821-1883) i S. Witwickiego 

(1801-1847). Druga gablota była poświęcona Lisztowi i Chopinowi. 

Tutaj znajdowały się portrety kompozytorów wraz z ,,kobietami ich 

życia”: George Sand i Marią d’Agoult. Rywalizacja między Lisztem 

i Chopinem wyrażała się też przez faworyzowanie różnych firm 

produkujących fortepiany: Liszt grywał na fortepianie firmy Erard, 

a Chopin podpisał umowę z Pleyerem. Kolejne fotografie przedstawiały 

instrumenty tych firm, na których w latach trzydziestych XIX 

wieku grywali ci sławni kompozytorzy. 

W Polsce jest kult Fryderyka Chopina, a Towarzystwo im. 

Fryderyka Chopina i Muzeum jego imienia znajdują się w Zamku 

Ostrogskich, mieszczącym się w Warszawie przy u. Tamka 41 na 

Powiślu. Nie zapomniano także o F. Liszcie. Miłośnicy jego muzyki 

Okazionalna wystawa «Chopin i Liszt» 

Ambasador Maciej Szymański z organizatorką uroczystej imprezy 

prof. Magdaleną Kosanović 

gromadzą się w Zamku Piastów w Brzegu, gdzie działa Towarzystwo 

im. Ferenca Liszta. Pokazaliśmy zdjęcia tych budowli. Jeszcze 

jedno zdjęcie archiwalne: Szkoła dla młodych pianistów w Paryżu 

(ok. 1835). Wśród uczestników znajdują się Liszt i Chopin. 

W czasie trwania koncertu grupka dzieci z przedszkola kolorowała 

malowanki o Chopinie. O rozstrzygniecie kto to najlepiej 

zrobił poproszono Pana Ambasadora, który w radosnej atmosferze 

rozdał dzieciom nagrody. 

Na ręce Pana Ambasadora przekazano wyrazy serdecznej 

wdzięczności dla Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej za wsparcie i 

patronat nad naszymi koncertami. 

Nasi wierni słuchacze rozeszli się w wesołych nastrojach, po wypiciu 

lampki wina, którą już tradycjonalnie ufundowała Ambasada. 

Magdalena Kosanović 

Wystawa „Rzeczpospolita wielu kultur. 

Dziedzictwo polskie” 

Ubiegły rok został ogłoszony przez Komisję Europejską „Rokiem 

dialogu międzykulturowego”. Towarzyszyły mu różne 

wydarzenia w całej Europie: przedstawienia, konferencje, 

wystawy, spotkania, konkursy, szkolenia, a wszystko to w celu wzajemnego 

„poznania się” krajów Unii Europejskiej, a także przyszłych 

jej członków. Poznawanie się obejmuje kilka dziedzin, w zakresie: 

historii, religii, obyczajów, światopoglądów, kultury. 

W Centrum dekontaminacji Kultury w Belgradzie mieliśmy 

okazję 9 lutego 2009 roku zobaczyć multimedialną wystawę „Rzeczpospolita 

wielu kultur. Dziedzictwo Polskie” zorganizowaną przez 

Polską Ambasadę w Belgradzie. 

Wystawę zaszczycili swoją obecnością przedstawiciele innych

ambasad jak również miejscowa Polonia. Uroczystego otwarcia wystawy 

dokonał Ambasador RP w Belgradzie p. Maciej Szymański. 

W swym przmówieniu podkreślił on, iż łatwiej jest o rozpoczęcie 

dialogu między państwami i w państwach o ugruntowanej pozycji 

i granicach, aniżeli w krajach o niestabilnej sytuacji i zagrożonej 

tożsamości. Podjęciu dialogu sprzyja również dystans dziejowy. 

Zwrócił on uwagę iż różnorodność wzbogaca narody, ich kulturę, 

architekturę, kuchnię, etc. 

Na wystawie mieliśmy okazję zapoznać się czy też odświeżyć 

wiadomości z historii Polski. Mianowicie każdy z ośmiu ekranów 

został poświęcony jednemu narodowi, który w pewnym momencie 

dziejowym miał duży wpływ na Polskę i zostawił trwały ślad po sobie. 

Na monitorach zaprezentowano pokaz slajdów, zdjęcia, zabytki, 

natomiast z boku każdego ekranu znajdował się tekst objaśniający 

dane zjawisko. I tak zostały nam zaprezentowane islamskie dżamije, 

żydowska kuchnia, muzyka, włoska architektura. 

Szczególnie my, mieszkający poza granicami swojego kraju, zdajemy 

sobie sprawę jak ważny jest dialog między kulturami i otwarcie 

się na drugiego człowieka. Oby takich wydarzeń którym przyświeca 

taka idea było jak najwięcej. 

Adriana Vitezović 

Reżyser Jerzy Skolimowski w Belgradzie 

Z 

okazji Międzynarodowego Festiwalu Filmowego FEST (21. 

02 – 8. 03. 2009), w Belgradzie bawił jeden z najwybitniejszych 

współczesnych reżyserów polskich Jerzy Skolimowski. 

Skolimowski był nie tylko gościem 37 FEST-u, ale również gościem 

Muzeum Kinoteki, gdzie w dniu 21 lutego odbył się przegląd jego 

trzech filmów: Rysopis (1965), Bariera (1966) i Król, dama, walet 

(1972). Następnego dnia, już w ramach FEST-u, w Centrum Sava 

wyświetlony został jego najnowszy film w francuskiej kooprodukcji 

pt. Cztery noce z Anną. 

Jerzy Skolimowski jest artystą wszechstronnym. Jest nie tylko 

reżyserem i częstym aktorem we własnych i innych filmach. Zajmuje 

się również literaturą. Jest autorem scenariuszy filmowych (np. 

słynny Nóż w wodzie Romana Polańskiego), zbiorków opowieści i 

poezji. Belgradzkiej publiczności przedstawił się nie tylko filmami, 

ale też ciekawą wystawą swoich obrazów w Galerii Domu Legatów. 

Na otwarciu wystawy scharakteryzowano artystę jako niezależnego 

malarza, zasługującego na sławę i w tej dziedzinie sztuki. „Kiedy 

maluję, nie jestem reżyserem, a kiedy kręcę film, zapominam, że jestem 

malarzem”, powiedział artysta dziennikarzowi. Dano mu miano 

„postaci renesansowej” – czyli artysty wszechstronnego. Można 

dodać, że, zanim wstąpił do łódzkiej Filmówki, studiował etnografię, 

napisał pracę dyplomową pt. Więźba dachu kurpiowskiego (sic!) 

i zajmował się boksem... 

19 

Reżyser Jerzy Skolimowski w towarzystwie polonusów. 

Foto Radoslav Pavković

Niżej podpisana obejrzała film Cztery noce z Anną. Akcja rozgrywa 

się w małym osiedlu gdzieś na Ziemiach Odzyskanych. Opowieść 

zaczyna się jak horror, gdyż główny bohater jest palaczem 

w przyszpitalnym krematorium. Myśląc zapewne, że będzie znów 

mowa o jakimś masowym zabójcy, wiele osób na początku projekcji 

opuściło salę. Jednakże cierpliwość się opłaciła. W tej niezwykłej 

scenerii i to głównie w ciemnościach nocy snuła się niewinna opowieść 

miłosna bohatera do pielęgniarki szpitalnej, którą odwiedzał 

w nocy, kiedy ona spała i nie wiedziała, co się działo w jej pokoju. 

Zakończenie filmu było wręcz wzruszające. Ten film trzeba zobaczyć, 

przy czym uzbroić się w cierpliwość. Film Cztery noce z Anną, 

jako jeden z trzech najlepszych polskich filmów w 2008 roku, był 

nominowany do nagrody „Złotego Orła”, której niestety nie otrzymał. 

Muzeum Kinoteki w Belgradzie uhonorowało Jerzego Skolimowskiego 

Złotą Pieczęcią, którą przed nim otrzymało wielu najwybitniejszych 

reżyserów światowych. 

J. Maciejewska-Pavković 

Złota Pieczęć Jugosłowiańskiej Kinoteki dla Jerzego Skolimowskiego. 

Foto R. Pavković 

20 

CZYTA SIĘ 

Przeczytałam niedawno w prasie artykuł, który bardzo mną 

wstrząsnął. Na tyle, że nie mogłam się oprzeć, by po tytule 

rubryki, którą od jakiegoś czasu redaguję nie postawić znaku 

zapytania. 

Badania przeprowadzone parę miesięcy temu w Serbii wśród 

młodzieży w wieku średnioszkolnym, a właściwie ich wyniki, czarno 

na białym pokazały smutną prawdę: młodzież nie czyta! Ale chyba 

nikt się nie spodziewał, że okaże się iż aż 4% nastolatków nigdy w 

życiu nie przeczytało ani jednej książki, ponad 20% respondentów 

nigdy nie przeczytało żadnej lektury… 

Młodzież chętnie sięga po bryki lektur, czyta internetowe streszczenia 

książek pisane w młodzieżowym slangu, czasem ogląda film 

nakręcony na podstawie lektury. A czasem nawet i tyle nie zrobi, bo 

w dzisiejszych czasach nauczyciel i tak nie jest w stanie nic od ucznia 

wyegzekwować. Ale czy wina za taki stan rzeczy leży tylko po stronie 

uczniów? Może, gdyby tak dokonać „reformy” listy szkolnych lektur 

udałoby się przekonać młodych ludzi do sięgnięcia po obowiązkową 

lekturę. Nie żebym była kompletną ignorantką, ale jestem w stanie 

zrozumieć ucznia, który przeżywa paraliż, gdy oto nagle w bibliotece 

dostanie do ręki np. Wojnę i pokój Tołstoja czy Braci Karamazow 

Dostojewskiego. Oba dzieła są na liście obowiązkowych lektur 

w średnich szkołach, a ja nie wymieniłam ich akurat dlatego, że nie 

cenię lub mam coś przeciwko rosyjskiej literaturze. Myślę tylko, że 

uczniów zniechęca nie tylko objętość (a trzeba mieć na uwadze, że 

oprócz j. serbskiego jest wiele innych przedmiotów, do których też 

trzeba się przygotować!! A w Serbii wciąż pracuje się według systemu 

pamięciowego opanowywania materiału, a co za tym idzie zapamiętywania 

tysiące nikomu do niczego nie potrzebnych danych…), 

ale i tematyka, która jest dla nich bardzo odległa. A gdyby tak zaproponować 

im coś bliższego? Obserwuję młodzież, z którą pracuję, 

przyjaciół moich córek – i wiem, że mimo, iż nie wszyscy wypełniają 

„szkolno-lekturowy” obowiązek to czasem robią listy czekania po 

książki cieszące się w ich środowiskach popularnością… 

Mam nadzieję, że pozycje, które pozwalam sobie polecać mimo 

„niepopularności” czytania zwrócą Państwa uwagę… I już tak zupełnie 

na marginesie – ciekawe jakie byłyby rezultaty statystyk odnośnie 

frekwencji czytania przez dorosłych – te prowadzone przez 

bibliotekę działającą prze Centrum Poloniusz – Pegaz są niepokojące 

i baaardzo smutne… 

Dagmara Lukovic 

Ferenc Mate 

Winnica W Toskanii 

Mimo, że do lata jeszcze daleko, a tegoroczne wybryki aury 

sprawiają, że nawet wiosna wydaje się nieosiągalna, dzięki tej lekturze 

choć na moment uda nam się doczarować atmosferę upalnych 

wieczorów spędzanych na tarasie domu na wsi, gdy bardziej 

od wina opija nas zapach mięty i bazylii, a głośne granie cykad 

sprawia, że zaciera się granica między jawą i snem.., 

Winnica w Toskanii to dobra lektura 

zarówno dla miłośników podróży i wina, 

jak i smakoszy, marzycieli, czytelników 

pragnących się przekonać, że marzenia 

się spełniają – w szczególności, gdy im w 

tym pomożemy… 

Czyta się lekko, marzy się razem z 

bohaterami i trudno po lekturze odmówić 

sobie lampki dobrego wina 

Małgorzata Musierowicz 

Sprężyna 

Po raz pierwszy po książkę Małgorzaty Musierowicz sięgnęłam 

gdy miałam gdzieś koło 14 lat. Po raz ostatni, a już któryś z rzędu, 

wszystkie książki których bohaterami jest rodzina Borejków, przeczytałam 

w ubiegłym roku. Kiedy dwa lata temu w trakcie wakacji 

byłam w Poznaniu, moja młodsza córka, 

która teraz ma 14 lat zapytała mnie 

„czy mogłybyśmy odszukać osiedla, na 

którym mieszkają Borejkowie”. Kiedy 

starszej córce powiedziałam, że udało 

mi się nawiązać kontakt z p. M. Musierowicz, 

ta natychmiast powiedziała 

„napisz p. Musierowicz, że od dawna 

jestem jej największą fanką”. Czyż dla 

książki można znaleźć lepsze referencje?! 

Sprężyna to już któryś z kolei tom

przygód rodziny Borejków. Cały cykl rozpoczyna się powieścią 

„Szósta klepka”. 

Polecam książki Małgorzaty Musierowicz zarówno mamom, 

jak i córkom, ojcom i synom. Nie radzę czytać w tramwaju, bo 

głośnie salwy śmiechu, od którego nie jesteśmy się w stanie powstrzymać, 

mogą wywołać zdziwienie współpasażerów, a nawet 

podejrzenie o postradanie zmysłów. Polecam jako lek na depresję 

(bez skutków ubocznych), jako środek nasenny i gwarant dobrego 

humoru. A p. Małgorzacie Musierowicz w imieniu swoim, jak i 

wszystkich jej fanów za Borejków dziękuję 

Božidar Jezernik 

Dzika Europa 

Bałkany W Oczach Zachodnich Poróżników 

Bałkany nie od dziś są przedmiotem wielu emocji i „opowieści 

dziwnych treści”. Pewnie niewiele osób wie, że jeszcze w XVIII 

wieku brytyjscy pisarze i podróżnicy zaklinali się na wszelkie 

świętości, że podczas podróży przez Bałkany widzieli na własne 

oczy ludzi z ogonami – ba nawet tych 

ogonów dotykali!, że w Dalmacji kobiety 

mają tak duże piersi, że w celu 

nakarmienia niemowlaka noszonego 

na plecach tylko piersi przerzucają 

na plecy i karmiąc dziecko wykonują 

inne prace domowe. Książka Jeziernika 

przedstawia obraz Europy Pogan 

(Bałkanów) widzianych z perspektywy 

Europy Zachodniej. To bardzo pouczająca 

książka, która niestety skłania 

nas do smutnych refleksji – czasy 

się zmieniły – ale czy 300 lat później 

Europa Zachodnia, która nie wiedzieć czemu na cały świat patrzy 

z wysoka, inaczej postrzega Bałkany? A może wciąż traktuje je jak 

gniazdo zła, barbarzyństwa, dzikości…potwierdzając w ten sposób, 

że wciąż o Bałkanach mało wie i widzi tylko co chce zobaczyć 

– choćby to byli ludzie z ogonami. 

D ag mara Lukov ić 

Legenda Europy 

Dobrze się stało, że znakomita książka „Legenda Europy” 

Piotra Kuncewicza ukazała się w języku serbskim. Postarali 

się o to m. in. tłumacz Jovan Jovanović, wydawnictwo Clio 

oraz Instytut Książki z Polski, który poparł finansowo wydanie tego 

dzieła. 

Autor, wybitny polski intelektualista, historyk sztuki, orientalista, 

a przede wszystkim pisarz, z właściwą sobie erudycją snuje opowieść 

o Europie i jej kulturze od samego początku, czyli począwszy 

od greckiego mitu o porwaniu przez Zeusa zamienionego w byka 

pięknej dziewczyny Europy. Przez trzynaście rozdziałów traktujących 

różne aspekty geografii, historii i 

kultury europejskiej: np. formowanie 

się państw, miast, chrześcijaństwo (katolicyzm, 

prawosławie, protestantyzm), 

rola zakonów, rozwój architektury, 

ubiorów i mody, szkolnictwa i nauki, 

specyfiki kulinarnej, kształtowania 

się obyczajowości życia codziennego i 

in. - Kuncewicz stara się odkryć i pokazać 

na czym polega europejski duch 

tak specyficzny dla tego kontynentu, 

który doprowadził do ukształtowania 

się obecnej cywilizacji w Europie oraz 

później w Ameryce. Naturalnie, jednym 

z ogromnie ważnych czynników rozwojowych 

w ciągu dziejów były też wojny i 

przemoc. Autor ogarnia obszar Europy 

w całości, jej zachodnią, jak i wschodnią 

część. Dosyć dużo miejsca poświęca 

kulturalnej roli Bizancjum, a tworzenie 

się w ciągu historii różnych stereotypów 

i symboli – to temat szczególnie autora 

interesujący. 

Jednym z ważnych przesłań, które 

autor chce przekazać czytelnikowi jest 

fakt, że tożsamość Europy kształtowała 

się m. in również pod wpływem narodów 

z innych kontynentów, którzy w ciągu wieków napadali, przyciskali 

i wstrząsali nasz kontynent (np. Arabowie, Mongołowie), wnosząc 

do jego kultury nowe wartości. Zresztą i chrześcijaństwo jest 

pochodzenia azjatyckiego. „ W tej chwili Europa znajduje się przed 

zjednoczeniem nie tylko gospodarczym, politycznym i wojennym, 

ale nade wszystko duchownym. Trzeba będzie przyjąć osiągnięcia 

wszystkich narodów, wspólne dzieło antyki, chrześcijaństwa, mitologię 

północy, wpływy islamu, Chin, Japonii, Indii, Polinezji, Ameryki 

i Afryki, by wszystko to, jak w ogromnej retorcie, złączyć w 

jedną całość, ale tak, żeby nie stracić oddrębności żadnego, nawet 

najmniejszego kraju i ani jednego narodu, 

gdyż istotą ducha europejskiego 

jest również różnorodność, liczebność 

i odrębność, które się nawzajem uzupełniają. 

Trzeba dosięgnąć wyzwania 

Ameryki, jak i islamu, a nade wszystko 

dać sobie radę z własną ksenofobią, 

chciwością i nietolerancją”. 

Nie jest to książka naukowa. Można 

by ją raczej nazwać traktatem na temat. 

Napisana świetnym językiem czyta 

się ją jak najciekawszą powieść, co również 

jest zasługą tłumaczy. Kto nic nie 

wie, dużo się dowie, a kto co nieco wie, 

wiele sobie przypomni i znane fakty zobaczy 

w innym świetle. Naturalnie autor 

nie zapomina o Polsce i jej roli poświęcając 

w każdym rozdziale wiele miejsca 

polskim wkładzie w „legendę Europy”. 

Legenda Evrope / Pjotr Kuncevič; 

preveo s poljskog Jovan Jovanović. – 

Beograd : Clio, 2007. – 310 s. /U potrazi 

za Evropom [pogovor] / Miša 

Đurković/ 

J. Maciejewska-Pavković 

21

„Antologija poljskog eseja” 

Biserka Rajčić, Beograd 2008. 

W 

przedstawionej antologii mamy cały szereg znanych 

szerszemu gronu (myślę, że także serbskiemu) autorów 

jak: Wisława Szymborska, Czesław Miłosz, Stanisław 

Lem, Adam Zagajewski, Adam Michnik, Dorota Masłowska, jak i 

autorów znanych mniejszej grupie. W sumie Biserka Rajčić wybrała 

dla nas, przetłumaczyła i opatrzyła komentarzem eseje 32 pisarzy, 

artystów, dziennikarzy, krytyków literatury. 

Autorzy esejów to obserwatorzy swobodnie interpretujący 

chaotyczną wielość otaczających nas zjawisk. Punktem 

wyjścia do napisania eseju może być wszystko – podróż 

do Grecji, tortury, jabłoń, lot samolotem i postać anioła itd. 

Jak sama definicja wskazuje, esej jest szkicem, zarysem, próbą. Nie 

wyczerpuje jednak tematu, jedynie reprezentuje subiektywny punkt 

widzenia autora jak i stawia pytania, na które my sami musimy odpowiedzieć. 

Esej jest formą trudną i wymagającą, jak zaznacza sama 

Biserka Rajčić, i dla pisarza i dla czytelnika. Aczkolwiek dzięki temu, 

iż mowa jest o antologii, różnorodność podejmowanych tematów, 

jak i różnorodność stylów wypowiedzi czyni książkę dynamiczną i 

bardziej przystępną do czytania. 

Godne podkreślenia jest, iż każdy esej opatrzony jest krótką 

notą biograficzną napisaną przez Panią Biserkę. Pozwala to nam na 

zapoznanie się z sylwetkami autorów, w szczególności zaś pomocne 

to będzie dla czytelników serbskich. 

Jak zaznacza sama Biserka Rajčić w epilogu: 

Eseje autorów, które zawarłam w swojej antologii, na co wskazują 

teoretycy literatury, są «gatunkiem z niskim poziomem normatywności» 

to znaczy, że nie trzymają się jednego ani wyraźnego wzoru formy. 

Pod względem podejmowanej tematyki są całkowicie różnorodne. Zajmują 

się najróżniejszymi filozoficznymi pojęciami, ale także życiem codziennym, 

na ogół nie robiąc między nimi różnicy. Z tą samą powagą 

zajmują się sensem życia, dobrem, złem, szczęściem, miłością, brzydotą, 

narodowymi stereotypami, poszanowaniem przyrody.... We wszystkich 

na pierwszym planie jest bardzo szeroko rozumiany człowiek. 

Uważam, iż jest to najlepsza charakterystyka książki, którą mam 

przed sobą i gorąco polecam do sięgnięcia po ten zbiór. 

Adriana Vitezović 

Kronika 

Od wydania do wydania 

(Kronika polonijna styczeń-marzec 2009) 

22 

Sprawozdanie z naszej działalności rozpoczynamy od Wigilii 

Polonijnej, naszego największego wspólnego święta, które corocznie 

gromadzi w salonach Ambasady RP największą liczbę 

Polaków i ich rodzin oraz przyjaciół Polski. Na tą okazję przygotowaliśmy 

numer 38 Słowa YU Polonii oraz kolorowy kalendarz z 

polskimi motywami – zdjęciami Stanka Kostića, które on artystycznie 

wkomponował w miesiące i dni 2009 roku. Liczna obecność Polonii 

i gości była okazją, by przedstawić naszą pracę w minionym 

roku, podziękować zaproszonym tu sponsorom i podzielić książki 

najbardziej zasłużonym. Nieco przedłużająca się oficjalna część 

opóźniła przystęp do tradycyjnie już suto zastawionych stołów. Tak 

więc po podzieleniu się opłatkiem i złożeniu wzajemnych życzeń towarzystwo 

spesznie przystąpiło do degustacji wspaniałych potraw 

przygotowanych przez nasze panie oraz członkinie Ambasady. Jak 

zawsze, i tym razem zabrzmiały kolędy przy wyjątkowo pięknie 

udekorowanej w tym roku choince. 

Pierwsze tegoroczne spotkanie polonijne odbyło się dopiero 14 

lutego. Miało ono charakter karnawałowy: wina, soki, kawa, herbata 

i różne ciastka przyniesione przez panie. Pani Agnieszka z Ambasady 

nawet uraczyła nas wspaniałym tortem wu-zet. W dobrym 

nastroju, w rytm polskich szlagierów, wiele pań ruszyło w tany. W 

takiej atmosferze numer specjalny Słowa YU Polonii, poświęcony 

poecie Zbigniewowi Herbertowi przeszedł raczej bez większego 

wrażenia. 

Spotkanie 14 marca przeszło na omawianiu spraw bieżących: 

- Istnieje możliwość dla Polek spędzenia 2-ch tygodni w Polsce, 

z zakwaterowaniem w internacie w Puławach. Przewidziane wycieczki 

po okolicy. Cena przejazdu, noclegów, całodziennego utrzymania 

200 euro. Informacji udziela i zgłoszenia przyjmuje pani prezes 

Małgosia Srdić. Termin jeszcze nie ustalony - lipiec lub sierpień. 

Państwo konsulostvo Chećkowie w towarzystwie gości z Nowego Sadu. 

Foto S. Kostić

Pani Grażyna Stankowić posłała nam następujący tekścik z Nisza: 

Otwarcie uroczystości wigilijnej i parę słów o działalności polonijnej 

w minionym roku. Foto S. Kostić 

Ochotnie przy stole. Foto S. Kostić 

9 listopada 2008 r., po dluższej przerwie i w nieco węższym 

gronie odbyło się zebranie Polonii z Niszu.Tym razem w mieszkaniu 

prywatnym, u Pani Grażyny Pavlović. W latach ubiegłych 

dzięki wyjątkowej przychylności księdza proboszcza korzystałyśmy 

z pomieszczeń Domu Parafialnego przy kosciele katolickim. 

Niestety po jego odejściu jesienią 2007 roku do innej parafii, 

do tych pomieszczeń dostępu już nie mamy. Lokum było 

więc głównym tematem naszego spotkania, jak również ważne 

dla nas przepisy związane z wydawaniem paszportów i wiz oraz 

możliwości włączenia jedynej dwójki dzieci w wieku szkolnym 

do nauki w szkółce polonijnej. Wspólnie przeczytałysmy kilka 

ciekawych artykułów z najnowszych numerow Biuletynu i obejrzałyśmy 

film Zakochani Piotra Weresniaka. Na następne spotkanie 

zaprosiła do siebie Pani Teresa Dicić. Co prawda termin 

„między świętami” - 28 GRUDNIA, nie sprzyjal frekwencji, ale 

spotkanie się odbyło, a uprzejma gospodyni zaproponowała swój 

dom rownież na kolejne zebrania. 

- LOT otwiera od 4 maja linię samolotową na trasie Warszawa 

Belgrad 5 razy w tygodniu, oprócz czwarków i sobót. 

Omawiano również wstępnie sprawę jubileuszu 20 lecia Polonii 

oraz Szkoły Polonijnej, jak i 10 lecia czasopisma Słowo YU-Polonii. 

Polonia w Nowym Sadzie zorganizowała po raz kolejny wspaniały 

koncert o tematyce szopenowskiej i związaną z tym wystawę. 

O tym bardziej szczegółowo tekst p. Marii Magdaleny Kosanović. 

Centrum Poloniusz – Pegaz 

SPOTKANIE Z POETĄ I TŁUMACZEM 

OLIVEREM JANKOVICIEM 

23 

Pozostając przy ubiegłorocznej tradycji Sobotnich Spotkań ze 

Sztuką zespół Centrum Poloniusz – Pegaz postanowił uczcić 

nadejście wiosny nie topieniem Marzanny, ale godzinnym 

obcowaniem z poezją. Nasze zaproszenie przyjął poeta i tłumacz 

Oliver Janković, który zaprezentował młodzieży polonijnej najnowszy 

tomik swojej poezji pt. „Glas stvari” (Głos rzeczy). 

Sobotnie spotkanie miało nie tylko charakter artystyczny, ale 

również edukacyjny. Nasz gość najpierw przeczytał kilkanaście swoim 

wierszy, a potem wytłumaczył młodzieży jaki typ poezji pisze i 

co jest dla tego kierunku najbardziej charakterystyczne. 

Ponieważ wśród publiczności byli również studenci belgradzkiej 

polonistyki Oliver Janković poświęcił część spotkania kwestiom 

dotyczącym tłumaczenia poezji. Ponieważ poeta sam jest również 

tłumaczem informacje miały bardzo praktyczny charakter i mamy 

nadzieję, że przydadzą się młodym ludziom w doskonaleniu ich 

warsztatu pracy. 

Całemu spotkaniu niewątpliwego uroku dodał akompaniament 

muzyczny w wykonaniu Andrije Jankovicia, który towarzyszył deklamowaniu 

poezji. 

Centrum Poloniusz - Pegaz 

Oliver Janković 

- gość Centrum Poloniusz - Pegaz 

Młodzież wsłuchana w poezję O. Jankovicia

Centrum Poloniusz – Pegaz 

SZKOŁA POLONIJNA 

24 

To już dwudziesty rok szkolny w Szkole Polonijnej działającej 

przy Centrum Poloniusz – Pegaz. Szkoła boryka się z problemami 

podobnymi do tych jakie mają podobne szkoły w 

regionie – a to jest zmniejszająca się liczba uczniów, co jest spowodowane 

faktem iż w ostatnich latach nowe, młode małżeństwa mieszane 

raczej rzadko decydują się na osiedlenie w Serbii. Najliczniejszą 

grupą w szkole jest młodzież 15-19 letnia, podczas gdy dzieci w 

wieku od 7-9 lat stanowią grupę najmniejszą nie tylko jeśli chodzi o 

wiek, ale także pod względem liczebności. Szkoła zgodnie z ustaloną 

od lat tradycją pracuje w trybie sobotnim. Przy szkole działa szkolna 

biblio-medioteka. W ubiegłym roku biblioteka działająca przy 

CPP oraz siedziba CPP została doposażona dzięki Fundacji Semper 

Polonia. Szkolną mediotekę doposażyła Wyższa Szkoła Zawodowa 

w Nowym Sączu. Utrzymanie struktury oraz działalność programową 

Centrum Poloniusz – Pegaz finansowo wspiera Stowarzyszenie 

Wspólnota Polska. 

KLUB STYPENDYSTÓW FUNDACJI SEMPER 

POLONIA 

W marcu przy Centrum Poloniusz – Pegaz zawiązał się Klub 

Stypendystów Fundacji Semper Polonia. Klub ma charakter nieformalny 

i jego celem jest podejmowanie zorganizowanych kroków 

mających na celu promocję Polski w Serbii. Pierwsze, organizacyjne 

spotkanie członków Klubu odbyło 28.03.2008. Młodzież opracowała 

preliminarne wersje projektów mających na celu promocję Polski 

w Serbii, ale także promocję kraju zamieszkania w Polsce. Szczegółowe 

informacje na temat projektów zamieszczone będą w marcowym 

wydaniu Bałkańskiej Mozaiki. 

Pomoce multimedialne przekazane przez WSZ w Nowym Sączu. 

KWARTALNIK SPOŁECZNO 

– KULTURALNY „BAŁKAŃSKA MOZAIKA” 

W marcu ukaże się kolejny numer 

Bałkańskiej Mozaiki. Bohaterkami 

piątego numeru będą kobiety. Za 

takim wyborem przemawiało wiele 

argumentów: nadejście wiosny, marcowe 

święto kobiet , ale i fakt, że to 

właśnie kobiety stanowią trzon bałkańskich 

Polonii. 

Kwartalnik posiada również wersję 

elektroniczną: www.balkmozaika. 

info. Czasopismo tworzone jest społecznie 

przez dziennikarzy amatorów, 

a jego druk jest możliwy dzięki 

dofinansowaniu środków Senatu RP 

dzięki pomocy Fundacji „Pomoc Polakom 

na Wschodzie” . 

Zapraszamy do lektury 

Młodzieżowi inicjatorzy zawiązania Klubu Stypendystów 

Fundacji Semper Polonii. 

OŚRODEK WSPIERANIA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI 

PRZY CENTRUM POLONIUSZ – PEGAZ 

Trwają przygotowania do uruchomienia Ośrodka Wspierania 

Przedsiębiorczości przy Centrum Poloniusz – Pegaz. Powołanie 

OWP w Belgradzie jest możliwe dzięki wsparciu Fundacji Pomoc 

Polakom na Wschodzie. Już wkrótce więcej informacji na temat 

OWP w Belgradzie oraz jego oferty można będzie uzyskać na stronie 

www.owp.balkmozaika.info oraz na portalu polonijnym www. 

balkany.eu

In memoriam 

Juzefa Glišović (1924-2008) 

Život započinjemo nesvesni njegovog značenja i nesvesni 

zadate uloge u njemu ali sasvim svesni neminovnosti 

kraja,odlaska u novo nepoznato. 

Juzefa Laner /kasnije Glišović/ verovala je u predskazanja. Još 

kao devojčica, dok se igrala u radnji svog oca,čula je ciganku-prosjakinju 

kako govori o nekoj dalekoj zemlji, gde se govori drugim 

jezikom, a gde će i ona jednom živeti. Devojčica to nije mogla zamisliti 

ali majka se uplašila. Lepo su živeli u gradiću Tarnovica Polna, 

opština Tlumač, roditelji i troje dece. Otac Juzef je radio kao profesor 

klavira, posle završenog konzervatorijuma, tako da se u kući 

uvek čula muzika. Deca su išla u francusku školu gde su stekli pristojno 

obrazovanje. Juzefa je posebno lepo savladala francuski jezik 

i odlično je svirala klavir. Miran i udoban život prekinula su međunarodna 

dešavanja i izbijanje rata. Juzefa je tada imala 15 godina 

(rođena je 1924. godine). Cela porodica je zarobljena i prebačena u 

radni logor Cvikau, u Nemačkoj. 

Pošto je otac Juzef dobro govorio nemački jezik, bio je angažovan 

kao prevodilac. Na taj način je uspeo da održi porodicu na okupu 

i da ih prehrani. 

U logoru su dočekali oslobođenje 1945. godine, svi živi i bez 

zdravstvenih posledica života u logoru. Međutim, dogodilo se nešto 

što brižni otac nije predvideo. Starija ćerka, Juzefa, izuzetno lepa 

brineta, svestrano talentovana i očeva ljubimica, saopštava roditeljima 

da se zaljubila u jednog Srbina i da želi da se uda za njega. Otac, 

koji je već ugovorio preko svojih veza put u Argentinu, zbog ljubavi 

prema svom detetu i svestan njene odlučnosti, vraća se u Poljsku. 

Ali granice Poljske više nisu iste. Grad u kome su živeli više ne pripada 

Poljskoj a oni dobijaju od države kuću u Obornikima Šlonskim 

(Oborniki Śląskie) kod Vroclava. 

Miodrag Glišović je bio sin beogradskog trgovca, naočit visok 

momak, koji je lepo pevao i svirao gitaru. Iako je, kao i mnogi njegovi 

drugovi, imao verenicu u Beogradu pre odlaska u rat, zaljubio se u 

lepu devojku iz Poljske i čvrsto odlučio da je povede u Beograd. 

Težak je bio oproštaj od roditelja ali hrabra devojka veruje u 

svoju ljubav i odlazi u Srbiju. Porodica njenog muža najpre je bila 

uzdržana ali i zadovoljna što devojka nije Nemica. Juzefa se trudila 

da prihvati običaje nove sredine i da bude dobra supruga. Došlo je 

prvo dete i premeštaj njenog muža, po partijskoj dužnosti, u unutrašnjost. 

Miodrag je bio agronom, tako da su se obreli u Gornjem 

Milanovcu. 

Bio je srčani pristalica Komunističke partije ali posleratna situacija 

u partijskim krugovima je bila okrutna. Pošto je bio sin bogatog 

trgovca, kapitaliste kako su ih nazivali komunisti, bio je meta raznih 

zavera. Želeo je da dokaže svoju lojalnost partiji ali ga je to koštalo 

zdravlja. Ubrzo posle rođenja drugog deteta umire u 40-toj godini 

života. 

Juzefa, sama sa dvoje dece, donosi odluku da ostane u Srbiji. Jezik 

je savladala bez greške što je bio preduslov da završi Ekonomsku 

školu i zaposli se u preduzeću Tipoplastika. Radila je kao službenik 

ali i kao prevodilac. Ceo tehnološki postupak izrade Baltik votke 

koju proizvodi Takovo iz Gornjeg Milanovca, izradu postrojenja i 

sistem rada, prevela je i objasnila Juzefa. Prevodila je sa francuskog, 

nemačkog, ruskog i poljskog jezika. 

Svoju decu je odgajala u duhu Srbije ali su bar jednom godišnje 

odlazili u Poljsku. Decu je krstila u katoličkoj crkvi u kojoj je njen 

otac svirao i vodio hor. Danas u Poljskoj živi njena unuka koja je u 

Bidgošču završila Muzičku akademiju i tu ostala sa svojim mužem 

kompozitorom Piotrom Komorowskim. 

Gospođa Jozefa Glišović, kako su je oslovljavali u Gornjem Milanovcu, 

nikada se nije ponovo udala, a svoj život je umela da ispuni 

sitnim radostima. Prerana smrt sina, koji je bio vrstan harmonikaš, 

slomila je njenu volju za životom i tiho se gasila. Ostala je u Srbiji 

zauvek, ta divna ponosna žena, dosledna svojoj ljubavi i svoje davno 

izrečene sudbine. 

Povodom njene smrti, 28.11.2008. godine, u lokalnom listu Takovske 

novine,objavljen je tekst koji prilažem. 

Gordana Matijević, devojačko Glišović 

25 

Gospođa Jozefa Glišović je otišla 

Godinama sam se bavio javnim nastupanjem posredno ili neposredno 

zavisno od toga da li sam glumio ili samo režirao. 

I uvek je postojao jedan reper koji mi je bio važan, jer sam 

prema reakciji toga repera znao da li radim kako treba, ili... 

Moj reper je bila Jozefa Glišović, ili još bolje Gospođa Juca, koju 

smo tako oslovljavali i onda kad je oslovljavanje sa drugarica bilo 

u „modi”. Sedela je obično u trećem, četvrtom, eventualno petom 

redu. I ako je pred početak programa ne bih video, zabrinuo bih se 

ozbiljno. Mora da je bolesna, jer ona nijedan kulturni događaj ne 

propušta ako je u Milanovcu. Kultura je bila njena potreba, kao običnim 

ljudima hleb. I dolazila je obavezno, ozarena lica, uvek dobro 

i praznično raspoložena i obučena praznično. Dok sam je gledao 

kroz rupicu na zavesi u toku predstave, ako se smešila znao sam da 

predstava ide dobro. 

Dolazila je često i kad je bila bolesna i onda kad je program nije 

baš previše zanimao, i kad su akteri bila mala deca, dolazila je da 

svojim prisustvom da podršku naporima onih koji od života žele 

nešto više... Zašto više nema takvih ljudi. Zašto nas interesuju samo 

svoja deca? 

Gospođa Juca je i svoju decu odgajala da vole i poštuju umetnost. 

Njen prerano preminuli sin Jovica izvrsno je svirao na harmonici, 

a njena ćetka Goca se bavila amaterskim pozorištem i to tako 

uspešno da je dobila angažman u Narodnom pozorištu Sterija, i da 

je htela, ostvarila bi zavidnu glumačku karijeru. Inače, kad bi gospođa 

Jozefa sela za klavir u nekada Brkovića kući, svi smo uživali. To 

se najčešće događalo posle programa ili otvaranja kakve izložbe uz 

skroman koktel. U srećnim vremenima gospođa Juca bi počela svoj 

solistički koncert. Nizale su se popularne arije iz opera, opereta i, 

naravno, melodije popularnih šlagera i romansi. Da smo kojom srećom 

u Milanovcu imali orgulje, tek tada bi smo uživali u muzici! 

Njeno mesto ostaće prazno u pozorišnoj sali, ali će ona uvek 

imati svoje mesto u našim srcima. 

M. Kostadinov 

(Takovske novine, decembar 2008)

Jak go poznałam 

Sąsiad z autobusu 

26 

W 

1973 roku rozpoczęłam studia na Uniwersytecie Jagiellońskim. 

Wybrałam filologię słowiańską – język 

serbochorwacki. Nie przypuszczałam wówczas, że wybór 

studiów będzie miał decydujący wpływ na moje dalsze życie. 

Po ukończeniu pierwszego roku wyjechałam z grupą koleżanek na 

praktykę dialektologiczną do Jugosławii. Była to wymiana studentów 

pomiędzy U.J. i Uniwersytetem w Belgradzie. 

Po przyjeździe spędziłyśmy trzy dni na zwiedzaniu stolicy. Byłyśmy 

zachwycone niemal wszystkim. Celem naszej podróży była 

jednak Chorwacja, dokładniej miasteczko Trpań na półwyspie Peleszac. 

Nad morze pojechałyśmy autobusem, w którym oprócz nas 

byli i inni studenci. Nie mogąc znaleźć wolnego miejsca, usiadłam 

obok pewnego młodzieńca. Z rozmowy dowiedziałam się, że ma na 

imię Jaran, jedzie na wakacje do tej samej miejscowości, a nawet do 

tego samego domu wypoczynkowego co i ja. Oczywiście, w czasie 

WIEŚCI Z CZARNOGÓRY 

Nasze Stowarzyszenie otrzymało, na ręce prezesa pani Wandy 

Vujisić, od pani Anny Rusteckiej, żony zmarłego Wiesława 

Rusteckiego (o którym pisaliśmy w Biuletynie SŁO- 

WO YU POLONII 23 /05), jego księgozbiór , który pani Rustecka, 

spełniając wolę zmarłego, ofiarowała nam za pośrednictwem Fundacji 

ATM z Warszawy i który został dostarczony Stowarzyszeniu w 

Czarnogórze. 

Księgozbiór znajduje się w Ambasadzie RP w Podgorici. Postanowiliśmy 

przygotować kącik twórczości zmarłego poety. Pani Annie 

podziękowaliśmy za cenny dar, który wzbogaci naszą bibliotekę, 

której otwarcie planujemy w marcu. 

IN MEMORIAM 

CENNY DAR 

Wiesław Rustecki urodzony w 1929 roku w Warszawie. Po 

skończeniu historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim poświęcił 

się poezji i krytyce artystycznej.Wydał trzy tomy poezji, trzy sztuki 

dramatyczne, tłumaczył też wiersze i opowiadania z języka serbskochorwackiego. 

Prowadził miesięcznik kulturalno – społeczny «Barwy». 

Jako malarz brał udział w plenerach Mazowieckiego Towarzy- 

pobytu dużo czasu spędzaliśmy razem. Dowiedziałam się, że mieszka 

w Panczewie a studiuje w Dubrovniku. Dubrownik wybrał dlatego, 

że swoje dzieciństwo spędził w Dalmacji. 

To były wspaniałe wakacje! Miałam okazję poznać inny świat, 

specyficzną architekturę, odmienną kulturę, wspaniałych ludzi. 

Niestety dwa tygodnie szybko minęły. 

W październiku wróciłam na studia i jakież było moje zdumienie, 

kiedy po skończonych zajęciach czekał na mnie Jaran. Tym razem ja 

przejęłam rolę przewodnika i oprowadzałam go po miejscach, które 

warto było zobaczyć. Zwiedziliśmy Kraków, Wieliczkę, Oświęcim. 

Nie muszę dodawać, że wszystko zrobiło na nim duże wrażenie. 

W grudniu tego samego roku znowu miałam okazję wyjechać 

do Jugosławii, tym razem do Skopje. Oczywiście Jaran przyjechał do 

mnie i spędziliśmy razem parę dni. 

Po trzech latach znajomości postanowiliśmy się pobrać. Ślub 

odbył się w moim rodzinnym mieście. Była to skromna, ale bardzo 

miła uroczystość. Teraz tylko pozostało wyczekiwanie na wizę jugosłowiańską. 

Po dwóch miesiącach nadszedł dzień wyjazdu, który 

bardzo przeżyłam. Zresztą smutek mi do dziś zawsze towarzyszy, 

kiedy wyjeżdżam z Polski. 

Zamieszkaliśmy w Panczewie – rodzinnym mieście męża. Tutaj 

mieliśmy swoje mieszkanie. Mąż otrzymał pracę w biurze projektowym. 

Upłynęło jedna dużo czasu zanim się przyzwyczaiłam do 

nowego życia i środowiska. I tak jesteśmy razem ponad trzydzieści 

lat. Mamy dwoje dzieci – syna i córkę. Syn ożenił się z Polką, córka 

skończyła slawistykę. I my często rozważamy możliwość wyjechania 

na stałe do Polski. Kto wie, może kiedyś zrealizujemy to nasze 

marzenie. 

Bożena Jovanović

stwa Kulturalnego: Bieżun, dwukrotnie Ciechaów i Grodzisk Mazowiecki, 

Przasnysz. 

W 1982 roku wziął udział w wystawie «Żivopis warszawskich 

chudożnikow» w Kijowie. 

Wystawy indiwidualne : 

• Malarstwo - Dom Żołnierza,Warszawa – 1964 r. 

• Malarstwo - Klub ZBOWiD – u ,Warszawa – 1981 r. 

• «Jugosławia» ( razem ze Szczepanem Brożychem i Edwardem 

Grelą ) - KMPiK Nowy Swiat, Warszawa – 1981 r. 

«Kazimierz i Sandomierz» - KMPiK - 1983 r. (ul. Ząbkowska 42) 

Bardzo się ucieszył z powstania naszego Stowarzyszenia. Napisał 

wtedy list do wszystkich członków naszego Stowarzyszenia i 

chciał ofiarować Stowarzyszeniu część swojej domowej biblioteki. 

Nie zdolał niestety tego zrobić osobiście – zmarl 27 stycznia 2008 

r. w Warszawie. 

Wanda Vujisić 

NARESZCIE MAMY GDZIE SIĘ SPOTYKAĆ I ... 

Pierwsze nasze spotkanie w Ambasadzie RP w 

Podgoricy na ul. Kozaračka 72 

Pierwsze nasze spotkanie, które odbyło się w Ambasadzie RP 

w Podgoricy 18 października 2008 roku, na długo zostanie 

w naszej pamięci. Oczarowały nas salony Ambasady, które 

swoim wystrojem zrobiły na nas duże wrażenie. Wreszcie mieliśmy 

gdzie się spotkać i choć przez chwilę poczuć się jak w naszej Ojczyźnie. 

Atmosfera była wspaniała. 

Serdecznie powitali nas pan ambasador RP - Jarosław Lindenberg 

i pan konsul RP -Radosław Gruk, którzy w swoich 

wystąpieniach podkreślili, że dołożą wszelkich starań aby pomóc 

naszemu młodemu Stowarzyszeniu w jego działalności i kultywowaniu 

tradycji, kultury polskiej i języka ojczystego. 

Pani Wanda Vujisić, prezes Stowarzyszenia, poinformowała 

wszystkich zebranych o dotychczasowej pięcioletniej działalności 

naszego Stowarzyszenia. Ona obiecała, że wszystkie informacje 

dotyczące działalności Stowarzyszenia, od samego powstania do 

dnia dzisiejszego, znajdą się w biuletynie GŁOS POLONII w numerze 

specjalnym, który ona przygotuje. 

Jak doszło do powstania biuletynu ? 

Na inicjatywę pani Wandy został powołany tymczasowy zarząd 

organizacyjny w celu rozpatrzenia możliwości drukowania 

biuletynu naszego Stowarzyszenia w Czarnogórze. W skład tego 

zarządu weszły panie: Maryla Ćupić, Elżbieta Turković, Iwona 

Vukadinović,Teresa Medojević i Wanda Vuijisić. 

Pierwsze spotkanie tymczasowego zarządu organizacyjnego 

odbyło się w hotelu 

«Kerber», na którym był obecny konsul Radosław Gruk, który 

służył nam swoimi cennymi radami dotyczącymi «narodzin» 

pierwszego czarnogórskiego biuletynu. Podzieliłyśmy pracę i 

wzięłyśmy się do roboty. Czasu było bardzo mało, a chciałyśmy 

żeby pierwszy numer został wydrukowany na święta Bożego Narodzenia. 

Na spotkaniu 18-ego października poinformowaliśmy naszych 

członków o naszej propozycji, tj. o możliwości drukowania pierwszego 

numeru biuletynu Polonii w Czarnogórze. Pani Maryla Ćupić 

przygotowała kilka propozycji projektów graficznych okładki. 

Trudno się było zdecydować, który jest najlepszy, bo wszystkie 

były bardzo ładne - i za to p.Maryli sedrecznie dziękujemy. 

W końcu jednogłośnie zdecydowaliśmy, że biuletyn będzie 

zatytułowany GŁOS POLONII i na początku będzie wychodził 

dwa razu do roku. Umówiliśmy się i co do jego treści. Poprosiliśmy 

wszystkich naszych członków o współpracę i czynny udział w 

przygotowaniu naszego pierwszego numeru. 

Na spotkaniu wybraliśmy redakcję biuletynu w składzie : 

Iwona Vukadinović, redaktor naczelny 

Kolegium redakcyjne w składzie: 

Wanda Vujisić,Marzena Peričić,Barbara 

Hupka,Teresa Medojević,Oleg Gruk, 

Maryla Ćupić i Karolina Buzaljko 

Na naszym spotkaniu dokonaliśmy i wyboru prezesa na następne 

cztery lata . Funkcję prezesa , jednogłośnie , powierzono 

dotychczasowej pani prezes mgr Wandzie Vujisić na okres od 

2008 do 2012 r. i podziękowano jej za dotychczasową pracę, życząc 

jednocześnie pomyślności i dalszej owocnej pracy na rzecz naszego, 

czarnogórskiego środowiska polonijnego. 

W skład zarządu weszli : 

Bożena Kneżević ( Podgorica ) 

Elżbieta Turković ( Podgorica) - skarbnik 

Iwona Vukadinović ( Podgorica ) 

Krystyna Jelić ( Bar ) 

Grażyna Bošković ( Bar ) 

Sadetin Peričić ( Bar ) 

Katarzyna Nenezić ( Nikšić ) 

Pani Wanda podziękowała wszystkim za zaufanie i obiecała, że 

dołoży wszelkich starań, aby nasze Stowarzyszenie zintegrować w 

wielką polską rodzinę w Czarnogórze. 

Wszystkich poinformowaliśmy o naszej stronie internetowej 

www.poloniacg.me, którą redaguje pan mgr inż.Zygmunt Hupka, 

a technicznie przygotowuje i opracowuje Rade Vukadinović. 

Październikowe spotkanie polonijne było urozmaicone dzięki 

minikoncertowi, w salonach Ambasady. Przy dźwiękach muzyki 

Chopina, którą wykonał młody czarnogórski pianista , Vanja Šćepanović 

, spędziliśmy miłe i nezapomniane chwile. 


27

Z KART HISTORII 

11 LISTOPAD 1918 r. - 11 LISTOPAD 2008 r. 

Niepodległa Polska odrodziła się w listopadzie 1918 roku w 

ciągu zaledwie trzech tygodni. To niezwykłe tempo zaskoczyło 

ówczesnych obserwatorów wydarzeń politycznych w 

Polsce i w Europie. 

11 listopada był oficjalnym Świętem 

Narodowym Polski w latach 1937 – 1939. 

W związku z obchodami 90 rocznicy Odrodzenia Polski, 15 listopada 

w salonach Ambasady RP w Podgoricy odbło się uroczyste 

spotkanie pracowników dyplomatycznych Ambasady RP z Polonią 

w Czarnogórze. 

W tym dniu mieliśmy też okazję wysłuchania minikoncertu 

chopinowskiego w wykonaniu Wani Szćepanowića, studenta Akademii 

Muzycznej z Cetinja. 

Muzyka Chopina, jego mazurki, polonezy, etiudy i nokturny 

wywołały i wzbudziły w nas na nowo wspomnienia z lat młodości. 

Zaczeliśmy wspominać te czasy a przede wszystkim studniówkę – „ 

Ploneza czas zacząć ... „ . 

Przy bogato zastawionym stole do późna rozmawialiśmy o 

różnych nurtujących nas sprawach, z łezką w oku wspominaliśmy 

czasy spędzone w Polsce, wracaliśmy pamięcią do lat szkolnych i z 

tęsknotą i żalem przyznaliśmy jak ten czas szybko leci ... 

Wystarczyło tylko zamknąć oczy i każdy z nas znalazł się w 

swoim rodzinnym mieście, spacerował po ulubionych ulicach i 

wspominał, wspominał dawne czasy. 

Pan ambasador Jarosław Lindenberg otrzymał w prezencie 

rzeźbę, którą własnoręcznie, z drzewa oliwkowego, wykonała pani 

Marzena Peričić. 

W imieniu wszystkich nas obecnych, na jakże ważnej dla nas 

uroczystości szczególnie na obczyźnie, serdecznie podziękowaliśmy 

naszej Ambasadzie RP, a w szczególności panu Ambasadorowi RP 

, Jarosławowi Lindenbergowi i panu Konsulowi RP, Radosławowi 

Grukowi na zorganizowaniu tej wspaniałej uroczystości , która choć 

na chwilę, pozwolila nam zapomnieć o szarościach dnia codziennego 

i przeniosła nas w myślach do naszej Ojczyzny – Polski. 

ŚWIĘTO NIEPODLEGŁOŚCI dla nas Polaków „... jest wyrazem 

ciągłości historycznej naszego narodu i państwa polskiego, a 

także uczy nas szacunku dla patriotycznych wysiłków poprzednich 

pokoleń “. 

* * * 

W związku z obchodami 90 rocznicy Odrodzenia Polski w 

Warszawie odbyły się także uroczyste obchody.Gospodarzem obchodów 

był Prezydent RP Lech Kaczyński wraz z małżonką Marią 

Kaczyńską. 

W uroczystościach uczestniczyło wiele głów państw, wśród nich 

był obecny i Prezydent Czarnogóry - Filip Vujanović. 

28 

OTWARCIE AMBASADY RZECZYPOSPOLITEJ 

POLSKIEJ W CZARNOGÓRZE 

10 GRUDZIEŃ 2008 r. 

Dnia 10 grudnia 2008 r. odbyło się uroczyste otwarcie Ambasady 

RP w Podgorici. Ambasada RP była 22 przedstawicielstwem 

dyplomatycznym otwartym na terenie niepodległej 

Czarnogóry. 

Uroczystego przecięcia wstęgi dokonali: podsekretarz Stanu 

w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej - 

pani Grażyna Bernatowicz i minister Spraw Zagranicznych Czarnogóry 

- pan Milan Roćen. 

Uroczystość zgromadziła licznych gości,między którymi obecni 

byli : Ambasador Czarnogóry w Polsce - pan Milorad Šćepanović, 

dyrektor Departamentu Europy Środkowej i Południowej MSZ w 

Polsce pan Adam Hałaciński, liczni przedstawiciele władz czarnogórskich, 

korpusu dyplomatycznego i prezes Stowarzyszenia Polaków 

w Czarnogórze pani Wanda Vujisić. 

Podsekretarz Stanu pani Grażyna Bernatowicz w swoim wystąpieniu 

podkreśliła, że otwarcie Ambasady RP w Czarnogórze jest 

symbolem szacunku w obustronnych stosunkach i 

dowodem na umacnianie przyjacielskich więzi pomiędzy 

dwoma krajami. 

«Dla młodych państw, szczególnie dla nowopowstałych, 

jest to wielkie wydarzenie kiedy jedno 

z państw otwiera swoją ambasadę w jej stolicy» - 

powiedział w swoim wystąpieniu minister Spraw Zagranicznych 

w Czarnogórze - Milan Roćen. 

Polską Ambasadę w Podgoricy reprezentował 

Ambasador RP, pan Jarosław Lindenberg wraz z 

małżonką panią Aleksandrą, pan Radosław Gruk, 

Na otwarciu Ambasady RP w Podgoricy (trzeci od lewej: 

Milan Roćen min. Spr. Zagr. Czarnogóry, Karolina Buzaljko, 

Jarosław Lindenberg ambasador RP, Grażyna Bernatowicz 

podsekr. stanu MSZ w Polsce). Foto W. Vujisić

Na spotkaniu w Ambasadzie RP w Podgoricy (od lewej Branisław Hupka, 

Daniela Čabarkapa, Wanda Vujisić i Boóena Kneżević). Foto I. Vujisić 

konsul RP i pani Monika Gruk, III sekretarz Ambasady RP. 

Ambasador RP pan Jarosław Lindenberg w swoim wystąpieniu 

podkreślił, że celem otwarcia Ambasadt RP w Czarnogórze jest 

przede wszystkim zbliżenie narodów dwóch państw i dodał, że Polska 

popiera starania Czarnogóry zmierzające do integracji z EU i 

NATO. On wyraził swoje zadowolenie, że Czarnogóra zdecydowała 

się iść drogą prowadzącą do obecności w europejskiej wspólnocie. 

Powstanie Ambasady RP w Czarnogórze i Ambasady Czarnogóry 

w Warszawie otwiera możliwość zacieśnienia stosunków bilateralnych 

dwóch państw prognozując, a to rozumie się samo przez 

się, i bogacenie wszechstronnej współpracy między tymi państwami 

na polu kultury, nauki, techniki, turystyki i in. 


Życzenia bożonarodzeniowe i noworoczne (od prawej Radosław Gruk konsul 

RP, Jarosław Lindenberg ambasador RP i Wanda Vujisić prezes 

Stowarzyszenia). Foto I. Vujisić 

Na zabawie choinkowej z Mikołajem i Szanta Pantą. Foto I. Vujisić 

KĄCIK KULINARNY PANI HANI 

Wielkanoc w naszym domu 

Wielkanoc, to radosne święta kojarzące się nam z wiosną. 

Już sama przyroda wytwarza niezwykły nastrój, który w naszych 

domach należy podkreślić specjalnymi akcentami świątecznymi. 

Przede wszystkim na czas posiać pszeniczkę lub rzeżuchę, 

umalować bajecznie jajka, zrobić kwietno-pisankowe ikebany, a 

flakony wypełnić kwiatami. Niech ich zapach połączy się z zapachami 

unoszącymi się znad wielkanocnego stołu i przypomni 

atmosferę polskich Świąt z młodości. Stół na tę okazję musimy 

pomysłowo udekorować, ale i bogato zastawić ulubionymi potrawami. 

Śniadanie wielkanocne niech będzie prawidziwym i 

wyjątkowym przeżyciem kulinarnym. Piękny obrus i zastawa, 

no i dania. Najbardziej malownicza część, to 

słodkości: baby lukrowane, czekoladowe 

są same w sobie dekoracją, wizytówką 

gospodyni. A mazurki? Prawdziwe 

arcydzieła wizualne i smakowe. 

Pani Hania zastanawiała 

się, co nowego, ciekawego, 

niedrogiego i łatwego w 

wykonaniu zaproponować 

Paniom na 

tą nadchodzącą Wielkanoc. Wybór padł, 

jeśli chodzi o słodkości, na tort czekoladowy 

S a c h e r. Wiadomo bowiem, że czekolada 

uszczęśliwia i wpływa na dobre samopoczucie, co nam się 

przyda w okresie Świąt. 

Wracając z rodziną samochodem z Polski, wielokrotnie zahaczaliśmy 

o Wiedeń. Za każdym razem odwiedzaliśmy cukiernię 

w hotelu „Sacher” i zamawialiśmy kawałek legendarnego 

tortu. Przyznam, że nie zawsze byłam zachwycona, nieraz wręcz 

rozczarowana. Ale to przecież Sacher! Jednak z czasem ledwo 

czekałam na następną uroczą chwilę, kiedy z córką i mężem zasiadaliśmy 

w kawiarni i zjadali ten czarny, czekoladowy, niezwykły 

i jedyny kawałek tortu. 

Poszukiwałam dobrego przepisu, wypróbowałam wiele, ale 

jeden wydał mi się doskonały. Domownicy twierdzą, że jest lepszy 

od wiedeńskiego. Być może, ale mnie się nadal marzą tamte 

czasy, kiedyśmy przy pięknej pogodzie siedzieli w wiedeńskiej 

cukierni i po zjedzeniu tortu stwierdzali, że nasz belgradzki jest 

lepszy...

Tort Sacher 

Składniki: 

8 szt. jajek; 250 g cukru pudru; 180 g masła; 120 g czekolady 

typu menaż (ciemna); 120 g zmielonych orzechów; 80 g 

zmielonych herbatników typu petit beurre; szczypta soli, bułka 

tarta do wysypania formy. 

Do przemazania dżem z moreli (najlepiej domowy). 

Polewa: 100 g czarnej czokolady; 80 g masła. 

Zostawić do wystygnięcia (parę godzin). 

7. Wyłożyć ciasto z dna tortownicy na drucianą podstawkę 

i oblać boki i górę dobrze wymieszaną i stemperowaną 

polewą czekoladową, pozostawiając 2-3 łyżki polewy. 

Napełnić tutkę z pergaminu i na ochłodzony tort wycisnąć 

dumne słowo S a c h e r. Niech „wyschnie”. Podany na 

pięknej paterze tort stanowi prawdziwą dekorację stołu 

wielkanocnego. 

Do tego oddzielnie podać ubitą z cukrem waniliowym 

śmietankę, bo bardzo pasuje! 

30 

Wykonanie: 

1. Przygotować okrągłą tortownicę (średn. 26 cm) 

z ruchomym dnem. Dno wyłożyć pergaminem, 

posmarować masłem, posypać tartą bułką. Nagrzeć 

piekarnik do 180 o C. 

2. Czekoladę otopić wraz z masłem i ochłodzić 

(temperować). Umyć jaja i oddzielić żółtka od białek. 

3. Zmiksować żółtka z cukrem pudrem na pulchną masę. 

Dodać ochłodzoną (temperowaną) czekoladę z masłem i 

dalej miksować. 

4. Ubić białka na sztywną pianę (dodając przy końcu 

szczyptę soli). Wyłożyć na masę czekoladowo-żółtkową. 

Wysypać na pianę zmielone orzechy i herbatniki i 

wymieszać całość. 

5. Masę wyłożyć do przygotowanej formy i piec ok. 40 

min, do momentu aż patyczek po wyjęciu z ciasta 

będzie suchy, jednak ciasta nie wolno 

przepiec. 

6. Ciasto wyjąć z 

piekarnika, 

przestudzić, 

zdjąć obręcz i 

równomiernie 

posmarować 

boki i górę 

dżemem. 

Aby uzupełnić wielkanocne słodkości, obok tortu jako drugie 

„ciasto” proponuję p a s c h ę. Przepis podałam w numerze 11 / 

2002 Słowa YU Polonii, s. 27. 

*** 

W tym roku przygotujmy na Święta nasz polski, pieczony schab. 

Wiele jest przepisów i urozmaiceń, ale ja osobiście najbardziej 

lubię zwykle upieczony, na zimno podany, z chrzanem lub 

ćwikłą. 

Schab pieczony 

Składniki: 

1,5 kg schabu bez kości; 1 cebula; 1 łyżeczka majeranku; 1 

łyżeczka zmielonego kminku; 50 g. masła; 50 g smalcu; sól, 

pieprz. 

Wykonanie: 

Mięso należy umyć, oczyścić z błon, oprószyć majerankiem, 

pieprzem, kminkiem, solą i pozostawić w chłodnym miejscu 

przez parę godzin. Tłuszcz roztopić w brytfannie, ułożyć schab 

i obłożyć pokrojoną cebulą, wlać parę łyżek wody i piec około 

2 godzin w piekarniku uprzednio nagrzanym do 180 o C ciągle 

polewając wytworzonym sosem. Gdy się schab zarumieni, 

zmniejszyć temperaturę na 170 o C, podlać wodą, przykryć folią 

i co 10 min przelewać. Upieczony schab ochłodzić, pokroić w 

plastry, ułożyć na półmisek, udekorować jajkami i gałązkami 

pietruszki.

Ćwikła 

Składniki: 

1 kg buraków średniej wielkości (karmin); 1 

większy korzeń chrzanu; ocet, cukier, sól do 

smaku. 

Wykonanie: 

Buraki wyszorować, opłukać, zalać wodą, 

dodać 2-3 krople octu i gotować około godziny. 

Ostudzić w wodzie, w której się gotowały, obrać i 

zetrzeć na tarce o większych oczkach. 

Chrzan oczyścić, umyć i zetrzeć na tarce o 

małych oczkach. Ocet rozcieńczyć przegotowaną 

chłodną wodą, posłodzić i posolić do smaku, 

pomieszać z chrzanem, a później z buraczkami. 

Przechowywać w zamkniętym słoju w lodówce. 

Niech w Wielkanocne Święta zawita 

wiosna do naszych domów! 

Pani Hania (Hanna Drljača) 

31

2009 – Światowy Rok Czystych Wód 

Adam Mickiewicz 

Nad wodą wielką i czystą 


Stały rzędami opoki, 

I woda tonią przejrzystą 

Odbiła twarze ich czarne; 


Przebiegły czarne obłoki, 


Odbiła kształty ich marne; 


Błysnęło wzdłuż i grom ryknął, 


Odbiła światło, głos zniknął. 

A woda, jak dawniej czysta, 

Stoi wielka i przejrzysta. 

Tę wodę widzę dokoła 

I wszystko wiernie odbijam, 

I dumne opoki czoła, 

I błyskawice – pomijam. 

Skałom trzeba stać i grozić, 

Obłokom deszcze przewozić, 

Błyskawicom grzmieć i ginąć, 

Mnie płynąć, płynąć i płynąć. 

YU• POLONII 

SŁOWO YU POLONII 

Biuletyn nr 39 

Beograd, januar-mart 2009. 

Izdaje: 

Udruženje srpsko-poljskog prijateljstva 

JU Polonija (Stowarzyszenie Przyjaźni 

Serbsko-Polskiej YU Polonia) 

Adresa: Kneza Miloša 38, 11000 Beograd 

Srbija 

Redakcioni odbor: 

Joanna Maciejewska-Pavković, glavni urednik 

npavkovi@eunet.rs 

Dagmara Luković 

daga@eunet.rs 

Jolanta Tančić 

tanana@infosky.net 

Dizajn i priprema: 

Stanko S. Kostić • www.skostic.com 

Lidija Maćej • e-mail: macej@sezampro.yu 

Štampa: 

Lithoart, Beograd 

Tiraž: 

500 primeraka 

Publikacija izlazi uz finansijsku pomoć 

Senata Republike Poljske i 

Fondacije „Pomoc Polakom na Wschodzie”, 

Varšava 

PUBLIKACIJA SE NE PRODAJE

â¢ Nr 39 BELGRAD 2009 â¢ - Polonia-serbia.org

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

â¢ Nr 39 BELGRAD 2009 â¢ - Polonia-serbia.org