Full text (PDF) - Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera

10 T. Makowiec-Dąbrowska i wsp. Nr 1WSTĘPSubiektywnie postrzegana zdolność do pracy to wynikinterakcji między wymaganiami pracy w zakresie wysiłkufizycznego i umysłowego a możliwościami czynnościowymii umiejętnościami pracownika oraz jegostanem zdrowia i własną oceną funkcjonowania w określonejsytuacji organizacyjnej i społecznej. Taka koncepcjazdolności do pracy powstała na początku lat 90.ubiegłego wieku w Finlandii, w Instytucie ZdrowiaZawodowego w Helsinkach, i tam zostało opracowanenarzędzie do pomiaru, nazwane wskaźnikiem zdolnoścido pracy (Work Ability Index — WAI) (1). Pozwala onna ilościowe przedstawienie subiektywnych ocen obciążeńw pracy, aktualnych i przyszłych fizycznych i umysłowychmożliwości ich pokonywania, zdrowia i jegowpływu na zdolność do pracy. Wskaźnik WAI ma dobrewłaściwości psychometryczne, stwierdzono równieżpowtarzalność uzyskiwanych wyników w kolejnych badaniach(2,3).Wskaźnik zdolności do pracy znalazł zastosowaniew analizach różnic zdolności do pracy w zależności odjej rodzaju oraz wielkości i charakteru obciążeń (4,5).Był również wykorzystywany w badaniach prospektywnychdo śledzenia zależnych od wieku zmian zdolnoścido pracy (6,7). W badaniach tych wykazano, że takszeroko rozumiana zdolność do pracy obniża się wrazz wiekiem pracowników, przy czym tempo tego obniżaniasię jest zależne od czynników wewnętrznych, takichjak stan zdrowia, a także od rodzaju i intensywności wykonywanejpracy. Okazało się, że osoby o niskich wartościachwskaźnika zdolności do pracy szybciej kończąaktywność zawodową niż osoby uzyskujące wysokieoceny. Są również dane wskazujące, że takie czynniki,jak duża ciężkość pracy, powtarzalne czynności, niekomfortowapozycja ciała, bardzo wydłużony czas pracysą istotnymi niezależnymi czynnikami przedwczesnejcałkowitej utraty zdolności do pracy (przejścia na rentę)(8). Można więc przypuszczać, że są one również czynnikamiobniżającymi zdolność do pracy u osób jeszczezatrudnionych.Śledząc zmiany zdolności do pracy w funkcji czasu,zwrócono uwagę na możliwości jej modyfikacji. Wykazano,że poprawa psychospołecznego klimatu w pracy,zmniejszenie obciążenia fizycznego oraz zwiększenie fizycznejaktywności pozazawodowej poprawiało subiektywnieocenianą zdolność do pracy. Z kolei pogorszeniewarunków, w jakich wykonywana była praca, i ograniczeniepozazawodowej aktywności fizycznej przyczyniłosię do pogorszenia tych ocen (9).Pilotażowe zastosowanie takiej metody do ocenyzdolności do pracy w badaniach przeprowadzonychw Instytucie Medycyny Pracy wykazało, że jest onabardzo prosta, a analiza wyników pozwala na wykazaniewspółudziału różnych czynników w kształtowaniuzdolności do pracy, co stało się zachętą do prowadzeniadalszych badań (10).Polska należy do tych krajów europejskich, w którychokres aktywności zawodowej jest najkrótszy, a liczbarencistów niepokojąco duża. Jako najczęstszą przyczynęwczesnych odejść z zatrudnienia podaje się zły stanzdrowia uwarunkowany warunkami pracy. Tym czasemprzeciętne trwanie życia w Polsce wydłuża się, cosugeruje raczej poprawę stanu zdrowia społeczeństwa.Ta sprzeczność wskazuje, że o rezygnacji z pracy decydujecały kompleks czynników, a nie tylko obiektywniestwierdzony stan zdrowia. Można więc sądzić, że subiektywnepoczucie zdolności do pracy będzie lepszympredyktorem utrzymania aktywności zawodowej niżobiektywny stan zdrowia. Wprowadzenie do powszechnejpraktyki służby medycyny pracy oceny wskaźnikaWAI może ułatwić wyłanianie grup pracowników o niskiejzdolności do pracy, co powinno być wstępem dodziałań interwencyjnych.Do racjonalnego wytyczenia kierunków interwencjiniezbędne jest ustalenie najpierw, jakie czynniki sąprzyczyną obniżonej zdolności do pracy. Okazją dotego stał się projekt badawczy zamówiony przez MinisterstwoPracy i Polityki Społecznej pt. „Aktywnośćzawodowa pracowników w aspekcie problematyki starzejącegosię społeczeństwa” (PCZ 21–21). Celem badańprzeprowadzonych w Instytucie Medycyny Pracyw Łodzi, będących częścią tego projektu, było określeniesubiektywnie postrzeganej zdolności do pracyosób w różnym wieku, wykonujących różne zawodyi w związku z tym eksponowanych na różne czynniki.W ramach tego badania zamierzano ustalić, jakie cechyindywidualne i/lub czynniki charakteryzujące pracęi warunki jej wykonywania stanowią ryzyko wystąpienianiskich, a jakie sprzyjają występowaniu wysokichocen zdolności do pracy.MATERIAŁ I METODY BADAŃBadanie przeprowadzono wśród pracowników (mężczyzni kobiet) zatrudnionych na stanowiskach wykonawczychw kilku zakładach pracy prowadzącychbardzo różną działalność, co miało umożliwiać prześledzeniewpływu na zdolność do pracy szerokiego