Η ελληνική και ευρωπαϊκή κρίση και η νέα αρχιτεκτονική της ...
11.07.2015 • Views
Share Embed Flag

Η ελληνική και ευρωπαϊκή κρίση και η νέα αρχιτεκτονική της ...

Η ελληνική και ευρωπαϊκή κρίση και η νέα αρχιτεκτονική της ...

Η ελληνική και ευρωπαϊκή κρίση και η νέα αρχιτεκτονική της ...

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
  • No tags were found...
hardouvelis.gr

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

START NOW

Τόμος VI | Τεύχος 2 | Φεβρουάριος 2011Συγγραφέας:Καθ<strong>η</strong>γ<strong>η</strong>τήςΓκίκας Χαρδούβελ<strong>η</strong>ς:Chrief Economistghardouvelis@eurobank.gr<strong>Η</strong> <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong> <strong>και</strong> <strong>ευρωπαϊκή</strong> <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> <strong>και</strong> <strong>η</strong> <strong>νέα</strong><strong>αρχιτεκτονική</strong> τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς 11. Εισαγωγή<strong>Η</strong> <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong> <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> ξεκίν<strong>η</strong>σε στο τέλος του 2009 <strong>και</strong> σύντομα μεταδόθ<strong>η</strong>κε σεολόκλ<strong>η</strong>ρ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong>. Το δ<strong>η</strong>μοσιονομικό πρόβλ<strong>η</strong>μα τ<strong>η</strong>ς Ελλάδας αφύπνισε τις αγορέςπου πάνω από μια δεκαετία παρέμεναν αδιάφορες στις διαφοροποιήσεις ανάμεσα στιςχώρες τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> στα προβλήματα ανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τας <strong>και</strong> δ<strong>η</strong>μοσιονομικήςεκτροπής πολλών χωρών. Οι αγορές αρνήθ<strong>η</strong>καν να συνεχίσουν να δανείζουν τ<strong>η</strong>ν Ελλάδα,θεωρώντας ότι <strong>η</strong> εκτίναξ<strong>η</strong> του λόγου του δ<strong>η</strong>μοσιονομικού χρέους προς το ΑΕΠ ήταν τόσομεγάλ<strong>η</strong> <strong>και</strong> συνεχόμεν<strong>η</strong> που ενείχε τον κίνδυνο αποσταθεροποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς τ<strong>η</strong>ς <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong>ςοικονομίας <strong>και</strong> αδυναμίας στο μέλλον να εκπλ<strong>η</strong>ρώνει πλήρως τις υποχρεώσεις τ<strong>η</strong>ς προςτου ομολογιούχους. Οι αγορές άρχισαν μάλιστα να αναλύουν εξονυχιστικά <strong>και</strong> τιςυπόλοιπες χώρες τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς για τυχούσες ατέλειες. <strong>Η</strong> δραματική εμπειρία από τ<strong>η</strong>νπρο<strong>η</strong>γούμεν<strong>η</strong> διεθνή χρ<strong>η</strong>ματοοικονομική <strong>και</strong> οικονομική <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> του 2007-2009 τις είχεκαταστήσει ιδιαίτερα ευαίσθ<strong>η</strong>τες σε κουκουλωμένα προβλήματα του παρελθόντος.<strong>Η</strong> αντίδρασ<strong>η</strong> των αγορών αφύπνισε <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ν <strong>ευρωπαϊκή</strong> πολιτική <strong>η</strong>γεσία, <strong>η</strong> οποίαέσπευσε να σταματήσει το πανικό που δ<strong>η</strong>μιουργήθ<strong>η</strong>κε. Οι Ευρωπαίοι σε συνεργασία με τοΔιεθνές Νομισματικό Ταμείο έσωσαν τ<strong>η</strong>ν Ελλάδα από τ<strong>η</strong> χρεοκοπία τον Μάιο του 2010,μεταθέτοντας το ελλ<strong>η</strong>νικό πρόβλ<strong>η</strong>μα τρία χρόνια μπροστά με ένα δάνειο ύψους €110 δις.Δ<strong>η</strong>μιούργ<strong>η</strong>σαν <strong>και</strong> έναν μ<strong>η</strong>χανισμό στήριξ<strong>η</strong>ς με διάρκεια ζωής τρία χρόνια <strong>και</strong> μεεγγυήσεις ονομαστικής αξίας €750 δις για χώρες που πιθανόν να αντιμετώπιζανπροβλήματα παρόμοια με αυτά τ<strong>η</strong>ς Ελλάδας. Δεν κατάφεραν, όμως, να καθ<strong>η</strong>συχάσουν τιςαγορές επειδή οι αγορές δεν πείστ<strong>η</strong>καν για τ<strong>η</strong> διαχρονική συνοχή τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς με τουςυπάρχοντες κανόνες λειτουργίας τ<strong>η</strong>ς. <strong>Η</strong> Ευρωζών<strong>η</strong> μπήκε στο επίκεντρο των αναλύσεώντους. Οι αναλυτές έβλεπαν καθαρά ότι <strong>η</strong> Ευρωζών<strong>η</strong> δεν στ<strong>η</strong>ρίζεται σε γερά θεμέλια <strong>και</strong> ότιυπήρχε έλλειμμα δ<strong>η</strong>μοσιονομικής πειθαρχίας καθώς <strong>και</strong> έλλειμμα ομοιομορφίας στ<strong>η</strong> δομήτων οικονομιών που τ<strong>η</strong>ν απαρτίζουν. 2Ρ<strong>Η</strong>ΤΡΑ Μ<strong>Η</strong> ΕΥΘΥΝ<strong>Η</strong>ΣΆρθρα, μελέτες, σχόλια κ.λπ.εκφράζουν αποκλειστικά τιςαπόψεις του συντάκτ<strong>η</strong> τους.Ανυπόγραφα σ<strong>η</strong>μειώματαθεωρούνται τ<strong>η</strong>ς συντάξεως.Άρθρα, μελέτες, σχόλια κ.λπ.που υπογράφονται από μέλ<strong>η</strong>τ<strong>η</strong>ς συντακτικής επιτροπής,εκφράζουν τις προσωπικέςαπόψεις του γράφοντα.Απαγορεύεται χωρίςπρο<strong>η</strong>γούμεν<strong>η</strong> άδεια ή ολική ήμερική αναδ<strong>η</strong>μοσίευσ<strong>η</strong> <strong>και</strong>γενικά <strong>η</strong> αναπαραγωγή ήαναμετάδοσ<strong>η</strong> αυτής τ<strong>η</strong>ςέκδοσ<strong>η</strong>ς σε οποιαδήποτεμορφή <strong>και</strong> με οποιοδήποτεμέσο, <strong>η</strong>λεκτρονικό, μ<strong>η</strong>χανικό,φωτοαντιγραφικό, <strong>η</strong>χογραφικόήάλλΣτ<strong>η</strong> διάρκεια του 2010 έγινε σαφές ότι <strong>η</strong> Ευρωζών<strong>η</strong> έχει ανάγκ<strong>η</strong> μιας <strong>νέα</strong>ς<strong>αρχιτεκτονική</strong>ς. Στήθ<strong>η</strong>κε πριν 12 περίπου χρόνια με βάσ<strong>η</strong> τα γνωστά ονομαστικά κριτήριατ<strong>η</strong>ς Συνθήκ<strong>η</strong>ς του Μάαστριχτ, τα οποία αποτελούν μέρος μόνον τ<strong>η</strong>ς αναγκαίας συνθήκ<strong>η</strong>ςγια να παραμείνει το οικοδόμ<strong>η</strong>μα του κοινού νομίσματος διαχρονικά σταθερό. Το τμήματ<strong>η</strong>ς <strong>αρχιτεκτονική</strong>ς που λείπει βρίσκεται σήμερα στο στάδιο διαπραγμάτευσ<strong>η</strong>ς. <strong>Η</strong>διαπραγματεύσιμ<strong>η</strong> πιθανόν να κρατήσει <strong>και</strong>ρό <strong>και</strong> να μ<strong>η</strong>ν ικανοποιήσει τις ελαφρώςφουσκωμένες θετικές προσδοκίες για μια επίλυσ<strong>η</strong> στα τέλ<strong>η</strong> Μαρτίου του 2011. Μπορεί,όμως, <strong>η</strong> διαπραγμάτευσ<strong>η</strong> τελικά να καταλήξει σε κάτι σεβαστό <strong>και</strong> εφαρμόσιμο που θαδιατ<strong>η</strong>ρήσει τ<strong>η</strong> συνοχή τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς για μεγάλο χρονικό διάστ<strong>η</strong>μα.Στο άρθρο επιχειρείται μια ανάλυσ<strong>η</strong> των γεγονότων <strong>και</strong> των παραγόντων που θακάνουν τ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong> μια βέλτιστ<strong>η</strong> περιοχή κοινού νομίσματος. Στο άρθρο επίσ<strong>η</strong>ςαναλύεται το ελλ<strong>η</strong>νικό πρόβλ<strong>η</strong>μα μέσα στ<strong>η</strong> σ<strong>η</strong>μερινή δύσκολ<strong>η</strong> <strong>ευρωπαϊκή</strong> συγκυρία.______________________________1Επιθυμώ να ευχαριστήσω τον κ. Θεοδόσιο Σαμπανιώτ<strong>η</strong> για τα εποικοδομ<strong>η</strong>τικά του σχόλια1

Φεβρουάριος 2011Περιγράφονται οι τρόποι απεγκλωβισμού τ<strong>η</strong>ς Ελλάδας απότ<strong>η</strong> χρόνια στασιμότ<strong>η</strong>τα που τ<strong>η</strong>ν απειλεί, καθώς <strong>και</strong> οικίνδυνοι που πρέπει να υπερκεραστούν ώστε να επανέλθει<strong>η</strong> χώρα σε θετικούς αλλά <strong>και</strong> ισορροπ<strong>η</strong>μένους ρυθμούςανάπτυξ<strong>η</strong>ς.Το άρθρο ξεκινά στ<strong>η</strong>ν επόμεν<strong>η</strong> δεύτερ<strong>η</strong> ενότ<strong>η</strong>ταπαρουσιάζοντας τ<strong>η</strong>ν οπτική γωνία των αγορών για τ<strong>η</strong>μελλοντική δυνατότ<strong>η</strong>τα των χωρών τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς νααποπλ<strong>η</strong>ρώνουν τις δανειακές τους υποχρεώσεις. Στ<strong>η</strong>ν τρίτ<strong>η</strong>ενότ<strong>η</strong>τα αναζ<strong>η</strong>τούνται οι αιτίες τ<strong>η</strong>ς <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong>ς <strong>και</strong><strong>ευρωπαϊκή</strong>ς <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong>ς. Αναλύονται οι παράγοντες πουοδήγ<strong>η</strong>σαν τ<strong>η</strong>ν <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong> οικονομία σε αδιέξοδο <strong>και</strong> στ<strong>η</strong>νουσιαστική χρεοκοπία. Αναλύονται <strong>και</strong> οι αδυναμίες τουοικοδομήματος τ<strong>η</strong>ς <strong>ευρωπαϊκή</strong>ς Οικονομικής <strong>και</strong>Νομισματικής Ένωσ<strong>η</strong>ς. Στ<strong>η</strong>ν τέταρτ<strong>η</strong> ενότ<strong>η</strong>τα, με βάσ<strong>η</strong> τιςπολιτικές <strong>και</strong> οικονομικές εξελίξεις έως τους πρώτους δύομήνες του 2011, γίνεται <strong>και</strong> μια προσπάθεια πρόβλεψ<strong>η</strong>ς τ<strong>η</strong>ςμελλοντικής <strong>αρχιτεκτονική</strong>ς τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> των νέωνόρων λειτουργίας τ<strong>η</strong>ς. Οι νέες δομές που προωθούνταιεπιχειρούν να επιλύσουν τις βασικότερες αδυναμίες τ<strong>η</strong>ςΟΝΕ, να διασώσουν το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα από τ<strong>η</strong>τωρινή <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong>, <strong>και</strong> να διασφαλίσουν τ<strong>η</strong>ν μακροχρόνιαεπιβίωσή του <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ν εύρυθμ<strong>η</strong> λειτουργία τ<strong>η</strong>ς ζών<strong>η</strong>ς τουευρώ. Στ<strong>η</strong>ν πέμπτ<strong>η</strong> ενότ<strong>η</strong>τα παρουσιάζονται οι προοπτικέςτ<strong>η</strong>ς <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong>ς οικονομίας μέσα από τ<strong>η</strong>ν εφαρμογή τουπρογράμματος σταθεροποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς, αναλύονται οι κυριότεροικίνδυνοι που μπορούν να εκτροχιάσουν τ<strong>η</strong>ν όλ<strong>η</strong>προσπάθεια, <strong>και</strong> σκιαγραφούνται οι πιθανές . επιπτώσειςστ<strong>η</strong>ν <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong> οικονομία από τις προτεινόμενεςμεταρρυθμίσεις στ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong>. Τέλος, στ<strong>η</strong>ν έκτ<strong>η</strong> ενότ<strong>η</strong>ταανακεφαλαιώνονται τα κύρια συμπεράσματα τ<strong>η</strong>ςανάλυσ<strong>η</strong>ς. 22. <strong>Η</strong> αν<strong>η</strong>συχία των αγορώνΤο τελευταίο ενάμισι χρόνο <strong>η</strong> αν<strong>η</strong>συχία των αγορώνστ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong> είναι μεγάλ<strong>η</strong>. Π<strong>η</strong>γάζει από τ<strong>η</strong> βαθύτερ<strong>η</strong>αμφιβολία για τ<strong>η</strong>ν επάρκεια των υπαρχόντωνδ<strong>η</strong>μοσιονομικών κανόνων που συγκροτούν τ<strong>η</strong> λειτουργίατ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς. Στο Διάγραμμα 1 σκιαγραφείται <strong>η</strong> εξέλιξ<strong>η</strong>τ<strong>η</strong>ς <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong>ς στ<strong>η</strong>ν περιφέρεια τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς από τις αρχέςΣεπτεμβρίου του 2009. Περιγράφονται τα επιτόκια τωνεξω-χρ<strong>η</strong>ματιστ<strong>η</strong>ριακών προθεσμιακών συμβολαίωνανταλλαγής πιστωτικού κινδύνου μακροπρόθεσμωνομολόγων πενταετούς διάρκειας τ<strong>η</strong>ς Ελλάδας, Ιρλανδίας,Πορτογαλίας, Ισπανίας, Ιταλίας <strong>και</strong> Γερμανίας (CDS rates).Στα μέσα Οκτωβρίου 2009, στ<strong>η</strong> δευτερογενή αυτή αγοράτων CDS, <strong>η</strong> ασφάλισ<strong>η</strong> των αγοραστών ελλ<strong>η</strong>νικών ομολόγωνκόστιζε το ίδιο με τα ιρλανδικά, περίπου 130 μονάδεςβάσ<strong>η</strong>ς ή 1,3%. Αυτό σ<strong>η</strong>μαίνει ότι ο αγοραστής ελλ<strong>η</strong>νικούπενταετούς ομολόγου ονομαστικής αξίας €10 εκ. έπρεπε ναπλ<strong>η</strong>ρώνει για τ<strong>η</strong>ν ασφάλεια 130 χιλιάδες ευρώ ετ<strong>η</strong>σίως για 5χρόνια. Παρατ<strong>η</strong>ρήσατε ότι από το Νοέμβριο του 2009 τοκόστος ασφάλισ<strong>η</strong>ς των αγοραστών ελλ<strong>η</strong>νικών ομολόγωνσταδιακά εκτοξεύτ<strong>η</strong>κε, <strong>και</strong> φυσικά με πολλάσκαμπανεβάσματα, τα οποία αντικατοπτρίζουν οικονομικές<strong>και</strong> πολιτικές εξελίξεις στ<strong>η</strong>ν Ελλάδα <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong>. Γιαπαράδειγμα, τ<strong>η</strong>ν Παρασκευή, 17 Δεκεμβρίου 2010 στ<strong>η</strong>διάρκεια τ<strong>η</strong>ς Ευρωπαϊκής Συνόδου Κορυφής ήταν 970μονάδες βάσ<strong>η</strong>ς, ένα κόστος σχεδόν απαγορευτικά υψ<strong>η</strong>λό.<strong>Η</strong> Ελλάδα ξεχωρίζει από τις υπόλοιπες χώρες. Απότα μέσα Οκτωβρίου 2009, κάθε μέρα χωρίς εξαίρεσ<strong>η</strong>θεωρείται ως <strong>η</strong> πλέον επικίνδυν<strong>η</strong> χώρα. Αντίθετα, <strong>η</strong>Γερμανία είναι σταθερά <strong>η</strong> λιγότερο επικίνδυν<strong>η</strong>. Έως <strong>και</strong> τονΑπρίλιο του 2010, <strong>η</strong> εικόνα των υπόλοιπων χωρών δενεπιδεινώνεται σ<strong>η</strong>μαντικά, παρά για λίγο στις αρχέςΦεβρουαρίου, όταν μεταφέρθ<strong>η</strong>καν στο προσκήνιοαν<strong>η</strong>συχίες σχετικά με τ<strong>η</strong> βιωσιμότ<strong>η</strong>τα του δ<strong>η</strong>μόσιου χρέουςσε πολλές χώρες. <strong>Η</strong> μεγάλ<strong>η</strong> επιδείνωσ<strong>η</strong> ξεκινάει από τα τέλ<strong>η</strong>Απριλίου, όταν αποτελεί πλέον κοινή πεποίθ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> ότι <strong>η</strong>Ελλάδα βαίνει προς χρεοκοπία <strong>και</strong> ότι ένα τέτοιοενδεχόμενο θα προκαλούσε αναταράξεις <strong>και</strong> σε πολλέςάλλες χώρες τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς, πιθανόν μέσω τ<strong>η</strong>ς έκθεσ<strong>η</strong>ςτων τραπεζών τους σε ελλ<strong>η</strong>νικά κρατικά ομόλογα.1200 μ.β.10008006004002000Διάγραμμα 15ετή CDS από 1/9/2009 έως 28/2/201102/09/0911/09/0920/09/0929/09/0908/10/0917/10/0926/10/0904/11/0913/11/0922/11/0901/12/0910/12/0919/12/0928/12/0906/01/1015/01/1024/01/1002/02/1011/02/1020/02/1001/03/1010/03/1019/03/1028/03/1006/04/1015/04/1024/04/1003/05/1012/05/1021/05/1030/05/1008/06/1017/06/1026/06/1005/07/1014/07/1023/07/1001/08/1010/08/1019/08/1028/08/1006/09/1015/09/1024/09/1003/10/1012/10/1021/10/1030/10/1008/11/1017/11/1026/11/1005/12/1014/12/1023/12/1001/01/1110/01/1119/01/1128/01/1106/02/1115/02/1124/02/11Ελλάδα Ιρλανδία Ισπανία Πορτογαλία Ιταλία ΓερμανίαΠ<strong>η</strong>γή: BloombergΠαρατ<strong>η</strong>ρήστε, επίσ<strong>η</strong>ς, ότι σε όλο το χρονικόδιάστ<strong>η</strong>μα Σεπτεμβρίου 2009-Φεβουαρίου 2011, αν <strong>και</strong> ταελλ<strong>η</strong>νικά ασφάλιστρα είναι τα υψ<strong>η</strong>λότερα <strong>και</strong> οιδιακυμάνσεις τους μεγαλύτερες, <strong>η</strong> κατεύθυνσ<strong>η</strong> τωναυξομειώσεών τους είναι ως επί το πλείστον κοινή με τ<strong>η</strong>νκατεύθυνσ<strong>η</strong> των υπολοίπων. Αυτό σ<strong>η</strong>μαίνει ότι κοινοίπαράγοντες επ<strong>η</strong>ρέαζαν τα ασφάλιστρα στις ευρωπαϊκέςχώρες, αλλά με διαφορετική έντασ<strong>η</strong>. <strong>Η</strong> τύχ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς Ελλάδοςείναι στο μυαλό των αγορών άμεσα συνδεδεμέν<strong>η</strong> με τ<strong>η</strong>ντύχ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς.2Πολλοί έχουν ισχυριστεί ότι <strong>η</strong> διάλυσ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς πιθανόν ναέρθει από τ<strong>η</strong>ν ίδια τ<strong>η</strong> Γερμανία, <strong>η</strong> οποία θα φτιάξει τ<strong>η</strong> δική τ<strong>η</strong>ςμικρότερ<strong>η</strong> νομισματική ένωσ<strong>η</strong>, πιο κοντά στα μέτρα τ<strong>η</strong>ς.2

Φεβρουάριος 20113. Τα αίτια τ<strong>η</strong>ς <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong>ς: Προϋπάρχουσεςανισορροπίες<strong>Η</strong> <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong> <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> εκδ<strong>η</strong>λώθ<strong>η</strong>κε ως αποτέλεσμα τωνεπιπτώσεων τ<strong>η</strong>ς διεθνούς οικονομικής <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong>ς <strong>και</strong> τωνανισορροπιών τ<strong>η</strong>ς <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong>ς οικονομίας. Όμως, παρά τογεγονός ότι το ελλ<strong>η</strong>νικό αδιέξοδο οφείλεται πρωτίστωςστ<strong>η</strong>ν ανεπάρκεια δεκαετιών τ<strong>η</strong>ς ασκούμεν<strong>η</strong>ς οικονομικήςπολιτικής, εξέθεσε <strong>και</strong> τις αδυναμίες <strong>και</strong> τα ελαττώματα τ<strong>η</strong>ςδομής <strong>και</strong> του τρόπου λειτουργίας τ<strong>η</strong>ς ΟΝΕ.3.1 Οι ανισορροπίες στ<strong>η</strong>ν Ελλάδα<strong>Η</strong> <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> ανέδειξε τις προϋπάρχουσες μεγάλεςμακροοικονομικές ανισορροπίες <strong>και</strong> διαρθρωτικέςαδυναμίες τ<strong>η</strong>ς <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong>ς οικονομίας: το έλλειμμαανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τας <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ν οργανωτική ανεπάρκεια τουκράτους. Οι δύο αυτές ανισορροπίες γίνονται εμφανείς σταμεγάλα «δίδυμα» ελλείμματα, το έλλειμμα ισοζυγίουτρεχουσών συναλλαγών <strong>και</strong> το δ<strong>η</strong>μοσιονομικό έλλειμμα.Γίνονται εμφανείς <strong>και</strong> στα υψ<strong>η</strong>λά «δίδυμα» χρέ<strong>η</strong> (τοδ<strong>η</strong>μόσιο <strong>και</strong> το εξωτερικό), που αποτελούν τ<strong>η</strong> διαχρονικήσυσσώρευσ<strong>η</strong> των αντίστοιχων ετήσιων ελλειμμάτων. 3 ΟιBuiter <strong>και</strong> Rahbari (2011) εξετάζουν τ<strong>η</strong>ν <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong> <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> στοπλαίσιο τ<strong>η</strong>ς ΟΝΕ <strong>και</strong> τονίζουν ότι δεν φταίει <strong>η</strong> διεθνήςύφεσ<strong>η</strong> για τα προβλήματα τ<strong>η</strong>ς Ελλάδας. Φταίνε οιανισορροπίες τ<strong>η</strong>ς Ελλάδας, τις οποίες, <strong>η</strong> <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> ξεσκέπασε.Το έλλειμμα ανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τας είναι τοβαθύτερο πρόβλ<strong>η</strong>μα. Οι δείκτες τ<strong>η</strong>ς Παγκόσμιας Τράπεζαςγια τ<strong>η</strong>ν ευκολία του επιχειρείν δείχνουν συνεχή επιδείνωσ<strong>η</strong>τα τελευταία χρόνια ενώ <strong>η</strong> σταθμισμέν<strong>η</strong> συναλλαγματικήισοτιμία τ<strong>η</strong>ς χώρας διαρκώς ανατιμάται. 4 Το έλλειμμαανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τας αντικατοπτρίζεται τόσο στο τεράστιοέλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών (Διάγραμμα 2) όσο <strong>και</strong>στον υψ<strong>η</strong>λότερο ελλ<strong>η</strong>νικό πλ<strong>η</strong>θωρισμό σε σχέσ<strong>η</strong> με άλλεςχώρες τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς. Αγοράζουμε πολύ περισσότερααγαθά <strong>και</strong> υπ<strong>η</strong>ρεσίες από ότι πουλάμε στους ξένους. <strong>Η</strong><strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong> οικονομία δεν έχει τ<strong>η</strong> δυνατότ<strong>η</strong>τα να παράγειανταγωνιστικά αγαθά <strong>και</strong> υπ<strong>η</strong>ρεσίες. Ως αποτέλεσμα, τοεξωτερικό χρέος τ<strong>η</strong>ς χώρας είχε αυξ<strong>η</strong>θεί από 94% του ΑΕΠστο τέλος του 2003 στο 187,1% στο τρίτο τρίμ<strong>η</strong>νο του2010. Το υψ<strong>η</strong>λό αυτό εξωτερικό χρέος συνεπάγεται ότι τοέλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών επιβαρύνεται από τ<strong>η</strong>νεκροή τόκων στο εξωτερικό, κάτι που είναι προφανές στοΔιάγραμμα 2 στο έλλειμμα εισοδ<strong>η</strong>μάτων. 550-5-10-15-20Διάγραμμα 2Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών (Ελλάδα, % ΑΕΠ)10 % ΑΕΠ % ΑΕΠ-7,8-6,5-7,2-5,8-11,0 -10,5-6,5 -7,6-11,2-14,4 -14,7-262000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Εισοδ<strong>η</strong>μάτωνΥπ<strong>η</strong>ρεσιώνΕμπορικόΤρεχουσών ΜεταβιβάσεωνΤρεχουσών ΣυναλλαγώνΠ<strong>η</strong>γή: Τράπεζα τ<strong>η</strong>ς ΕλλάδαςΤο δ<strong>η</strong>μοσιονομικό πρόβλ<strong>η</strong>μα είναι ακόμα πιοεμφανές. Στο χρονικό διάστ<strong>η</strong>μα από τ<strong>η</strong>ν είσοδο τ<strong>η</strong>ς στ<strong>η</strong>ζών<strong>η</strong> του ευρώ έως το 2008, <strong>και</strong> παρά τ<strong>η</strong>ν ισχυρή ανάπτυξ<strong>η</strong><strong>και</strong> το ευνοϊκό μακροοικονομικό περιβάλλον, <strong>η</strong> Ελλάδα δενκατάφερε ποτέ να περιορίσει το δ<strong>η</strong>μοσιονομικό τ<strong>η</strong>ςέλλειμμα κάτω από το όριο του 3% του ΑΕΠ. Μάλιστα, γιατ<strong>η</strong>ν παράβασ<strong>η</strong> του Συμφώνου Σταθερότ<strong>η</strong>τας <strong>και</strong>Ανάπτυξ<strong>η</strong>ς, μπήκε σε καθεστώς δ<strong>η</strong>μοσιονομικήςεπιτήρ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς το 2004, βγήκε για λίγο το 2007 <strong>και</strong> ξαναμπήκετον Απρίλιο του 2009. 655535149474543413937353331292725% ΑΕΠ40,539,2Διάγραμμα 3Έσοδα & Έξοδα Γενικής Κυβέρν<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς(Ελλάδα, %ΑΕΠ)53,249,849,249,146,4 45,746,649,344,844,9 44,4 45,3 45,644,7 44,946,243,0 45,044,1 44,6 44,144,343,841,940,3 39,1 39,7 40,241,741,340,9 38,141,539,040,539,0 38,639,836,337,437,836,731,8 34,533,228,930,828,41988198919901991199219931994199519961997199819992000200120022003200420052006200720082009201020112012ΈσοδαΠ<strong>η</strong>γή: European CommissionΔαπάνεςΠροβλέψεις ΕΕ1494-1-6-11-16-213Το πρόβλ<strong>η</strong>μα των ανισορροπιών τ<strong>η</strong>ς <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong>ς αναπτυξιακήςπορείας είχε απασχολήσει πολλούς ερευν<strong>η</strong>τές στο παρελθόν.Βλέπετε Χαρδούβελ<strong>η</strong>ς (2007, 2008) για τ<strong>η</strong> σχετική βιβλιογραφία.4<strong>Η</strong> ανάλυσ<strong>η</strong> του Malliaropulos (2010) δείχνει ότι δ<strong>η</strong>μοσιευμένοιδείκτες διεθνών οργανισμών <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ς Τράπεζας τ<strong>η</strong>ς Ελλάδοςυπερεκτιμούν τ<strong>η</strong>ν απώλεια ανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τας επειδή οι συνολικέςσταθμίσεις τους αντικατοπτρίζουν τον ανταγωνισμό από τις άλλεςχώρες στον πολύ μικρό για τ<strong>η</strong>ν Ελλάδα τομέα τ<strong>η</strong>ς βιομ<strong>η</strong>χανίας <strong>και</strong> όχιτων υπ<strong>η</strong>ρεσιών.5Έως τ<strong>η</strong> δεκαετία του 1980, το ισοζύγιο εισοδ<strong>η</strong>μάτων ήταν θετικόεξαιτίας τ<strong>η</strong>ς θετικής επίδρασ<strong>η</strong>ς των μεταναστευτικών εμβασμάτωναπό Έλλ<strong>η</strong>νες του εξωτερικού, καθώς <strong>και</strong> του ναυτιλιακούσυναλλάγματος. Επίσ<strong>η</strong>ς, τότε το εξωτερικό χρέος ήταν μικρό <strong>και</strong> δενοδ<strong>η</strong>γούσε σε παρόμοια εκροή τόκων <strong>και</strong> μερισμάτων.6<strong>Η</strong> έξοδος από τ<strong>η</strong>ν επιτήρ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> το 2007 βασίστ<strong>η</strong>κε στ<strong>η</strong>ν τότεθεωρούμεν<strong>η</strong> επίτευξ<strong>η</strong> ελλείμματος κάτω του 3% του ΑΕΠ το 2006. Μετ<strong>η</strong>ν πρόσφατ<strong>η</strong> (Νοέμβριος 2010) αναθεώρ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> τωνδ<strong>η</strong>μοσιονομικών στατιστικών στοιχείων το έλλειμμα του 2006ανήλθε τελικά στο 5,7%.3

Φεβρουάριος 201152515049484746454443424140% ΑΕΠ50,545,650,646,3 46,6 46,1Διάγραμμα 4.Έσοδα & Έξοδα Γενικής Κυβέρν<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς(ΕΕ-16, % ΑΕΠ)49,348,448,046,6 46,246,247,2 47,5 48,0 47,5 47,346,646,046,945,4 45,044,944,5 44,845,350,850,849,448,745,3 44,9 44,844,444,5 44,8199519961997199819992000200120022003200420052006200720082009201020112012ΈσοδαΠ<strong>η</strong>γή: European CommissionΔαπάνεςΠροβλέψειςΕΕΣτο Διάγραμμα 3 παρουσιάζονται τα έσοδα <strong>και</strong> οιδαπάνες τ<strong>η</strong>ς Γενικής Κυβέρν<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς στ<strong>η</strong>ν Ελλάδα από το1988. Παρατ<strong>η</strong>ρήστε ότι ανελλιπώς κάθε χρόνο υπήρχεέλλειμμα μεγαλύτερο του ορίου του 3% του ΑΕΠ.Παρατ<strong>η</strong>ρήστε, επίσ<strong>η</strong>ς, ότι το 2008 <strong>και</strong> το 2009 <strong>η</strong>δ<strong>η</strong>μοσιονομική κατάστασ<strong>η</strong> στ<strong>η</strong>ν Ελλάδα επιδεινώθ<strong>η</strong>κεσ<strong>η</strong>μαντικά. Ενώ πριν από το 2008, οι δαπάνες σπάνιαξεπερνούσαν το 46% του ΑΕΠ (ακόμα <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ν εποχή τωνΟλυμπιακών Αγώνων), παρατ<strong>η</strong>ρείται μια πολύ μεγάλ<strong>η</strong>εκτίναξή τους το 2008 <strong>και</strong> το 2009.Τ<strong>η</strong>ν ίδια περίοδο, ελλείμματα χαρακτ<strong>η</strong>ρίζουν <strong>και</strong>το σύνολο τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς, αλλά όχι τόσο μεγάλα(Διάγραμμα 4). <strong>Η</strong> επιδείνωσ<strong>η</strong> στ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong> του 2008 <strong>και</strong>του 2009 είναι σαφώς μικρότερ<strong>η</strong> από τ<strong>η</strong>ν αντίστοιχ<strong>η</strong> στ<strong>η</strong>νΕλλάδα <strong>και</strong> αυτό παρά το γεγονός ότι τότε <strong>η</strong> ύφεσ<strong>η</strong> εκείήταν μεγαλύτερ<strong>η</strong> από τ<strong>η</strong>ν ύφεσ<strong>η</strong> στ<strong>η</strong>ν Ελλάδα. 7Ενδιαφέρον παρουσιάζει <strong>και</strong> <strong>η</strong> περίοδος πριν τ<strong>η</strong>ν ένταξ<strong>η</strong>στ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong>. Τότε <strong>η</strong> Ελλάδα δεν κατάφερε να μειώσειτις δαπάνες τ<strong>η</strong>ς, αλλά αύξ<strong>η</strong>σε τα έσοδα. Αντίθετα, στιςυπόλοιπες χώρες μειώθ<strong>η</strong>καν κυρίως οι δαπάνες.3.2 Οι ανισορροπίες στ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong><strong>Η</strong> σ<strong>η</strong>μερινή <strong>ευρωπαϊκή</strong> <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong>, που ξεκίν<strong>η</strong>σε ως<strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong> <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong>, δεν είναι μόνον δ<strong>η</strong>μοσιονομική. Είναι <strong>και</strong>αποτέλεσμα των ανισορροπιών στ<strong>η</strong>ν ανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τα,αλλά <strong>και</strong> άλλων τοπικών προβλ<strong>η</strong>μάτων με κυριότερο τοπρόβλ<strong>η</strong>μα σε πολλές χώρες του χρ<strong>η</strong>ματοοικονομικούτομέα. Στ<strong>η</strong> Ιρλανδία το πρόβλ<strong>η</strong>μα ξεκίν<strong>η</strong>σε από τ<strong>η</strong>νυπερθέρμανσ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς αγοράς κατοικίας <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ν ανεξέλεγκτ<strong>η</strong>παροχή δανείων προς τους ιδιώτες. <strong>Η</strong> διάσωσ<strong>η</strong> τωντραπεζών από το κράτος μετέτρεψε τ<strong>η</strong>ν τραπεζική <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> σε<strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> δ<strong>η</strong>μόσιου χρέους, ενώ <strong>και</strong> οι ιδιώτες είναι υπέρ-7Προσοχή κατά τ<strong>η</strong> σύγκρισ<strong>η</strong> στ<strong>η</strong> διαφορετική κλίμακα πουχρ<strong>η</strong>σιμοποιείται στα δύο διαγράμματα.δανεισμένοι. Στ<strong>η</strong> Ισπανία, το πρόβλ<strong>η</strong>μα δεν είναιδ<strong>η</strong>μοσιονομικό. Π<strong>η</strong>γάζει από το έλλειμμαανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τας, τ<strong>η</strong>ν υπερθέρμανσ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς αγοράςκατοικίας, τις μικρές αποταμιευτικές τράπεζες <strong>και</strong> τονμεγάλο δανεισμό του ιδιωτικού τομέα. Στ<strong>η</strong>ν Πορτογαλία τοπρόβλ<strong>η</strong>μα π<strong>η</strong>γάζει από το έλλειμμα ανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τας, τουπερβολικό δανεισμό των ιδιωτών, αλλά <strong>και</strong> τα μεγάλαελλείμματα του κράτους. Στ<strong>η</strong>ν Ελλάδα, <strong>η</strong> <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> είναιδ<strong>η</strong>μοσιονομική αλλά π<strong>η</strong>γάζει <strong>και</strong> από το έλλειμμαανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τας. <strong>Η</strong> Ελλάδα ευτυχώς έχει ισχυρόχρ<strong>η</strong>ματοοικονομικό τομέα <strong>και</strong> οι ιδιώτες δεν είναι υπέρδανεισμένοι.Διάγραμμα 5.Ισοζύγια Τρεχουσών Συναλλαγών & Γενικής Κυβέρν<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς τωνκρατών-μελών τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ςΙσοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών% ΑΕΠ, Μ.Ο. 2001 - 2008151050-5-10-15GRITPTFRDEEAATNLΔίδυμα ΕλλείμματαBEIEESLUFIy = 1,80x + 2,29R 2 = 0,45-6 -4 -2 0 2 4 6Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρν<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς% ΑΕΠ, Μ.Ο. 2001 - 2008Π<strong>η</strong>γή: European CommissionΔίδυμα ΠλεονάσματαΣτο Διάγραμμα 5 περιγράφονται δύο μεταβλ<strong>η</strong>τέςπου απεικονίζουν τ<strong>η</strong>ν εσωτερική <strong>και</strong> εξωτερική ισορροπίατων χωρών τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς. Εκεί διαχωρίζονται οι χώρεςτ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς σύμφωνα με το ισοζύγιο τρεχουσώνσυναλλαγών (κάθετος άξονας) <strong>και</strong> το δ<strong>η</strong>μοσιονομικόισοζύγιο (οριζόντιος άξονας). Οι μεταβλ<strong>η</strong>τές απεικονίζουντον ετήσιο μέσο όρο τ<strong>η</strong>ς περιόδου 2001-2008, δ<strong>η</strong>λαδή τ<strong>η</strong>ςεποχής του ευρώ για τ<strong>η</strong>ν Ελλάδα πριν από τ<strong>η</strong>ν <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong><strong>κρίσ<strong>η</strong></strong>. Είναι φανερό ότι υπάρχει θετική συσχέτισ<strong>η</strong> μεταξύτων δύο μεγεθών. Το δ<strong>η</strong>μοσιονομικό είναι το μεγαλύτεροαπό τα δύο προβλήματα για το σύνολο σχεδόν των χωρώντ<strong>η</strong>ς ζών<strong>η</strong>ς του ευρώ. <strong>Η</strong> Ελλάδα <strong>και</strong> <strong>η</strong> Πορτογαλία έχουν ταμεγαλύτερα δ<strong>η</strong>μοσιονομικά ελλείμματα, αλλά <strong>και</strong> ταμεγαλύτερα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών.Αντιθέτως, <strong>η</strong> Ιρλανδία που χτυπήθ<strong>η</strong>κε μετά τ<strong>η</strong>ν Ελλάδα απότις αγορές <strong>και</strong> αναγκάστ<strong>η</strong>κε να ζ<strong>η</strong>τήσει <strong>και</strong> αυτή τ<strong>η</strong> βοήθειατ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> του ΔΝΤ, δείχνει να μ<strong>η</strong>ν έχει πρόβλ<strong>η</strong>μασε κανέναν από τους δύο τομείς. 8 <strong>Η</strong> Ισπανία, που επίσ<strong>η</strong>ςβρέθ<strong>η</strong>κε στο στόχαστρο των αγορών, δεν έχει διαχρονικό8Τα πρόβλ<strong>η</strong>μα τ<strong>η</strong>ς Ιρλανδίας εμφανίστ<strong>η</strong>κε μετά το 2007, με τοξέσπασμα τ<strong>η</strong>ς διεθνούς <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong>ς. Το ιρλανδικό δ<strong>η</strong>μόσιο χρέος ωςποσοστό του ΑΕΠ αυξήθ<strong>η</strong>κε από το τέλος του 2007 έως το τέλος του2011 κατά 82 ποσοστιαίες μονάδες (βλ. Διάγραμμα 6).4

Φεβρουάριος 2011δ<strong>η</strong>μοσιονομικό πρόβλ<strong>η</strong>μα. Αντιμετωπίζει μόνον πρόβλ<strong>η</strong>μαανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τας.Στο Διάγραμμα 5 γίνονται εμφανείς οι σ<strong>η</strong>μαντικέςδιαφοροποιήσεις ανάμεσα στις χώρες τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς όσοναφορά τ<strong>η</strong> δ<strong>η</strong>μοσιονομική <strong>και</strong> εξωτερική τους ισορροπία. <strong>Η</strong><strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> λοιπόν στ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong> είναι κυρίως <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> συνοχής,δεν είναι μια αποκλειστικά δ<strong>η</strong>μοσιονομική <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong>. Άλλωστε,<strong>η</strong> Ευρωζών<strong>η</strong> ως σύνολο δεν είναι περισσότερο υπέρδανεισμέν<strong>η</strong>από το <strong>Η</strong>νωμένο Βασίλειο, τις <strong>Η</strong>.Π.Α. ή τ<strong>η</strong>νΙαπωνία (βλ. Διάγραμμα 6). Ωστόσο, έχει χώρες όπως <strong>η</strong>Ελλάδα, που τα δ<strong>η</strong>μοσιονομικά τους βρέθ<strong>η</strong>καν εκτόςελέγχου ή όπως <strong>η</strong> Ιρλανδία, όπου <strong>η</strong> κατάρρευσ<strong>η</strong> τουτραπεζικού συστήματος μετατράπ<strong>η</strong>κε σε δ<strong>η</strong>μόσιο χρέος.250200150100500Διάγραμμα 6.Χρέος Γενικής Κυβέρν<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς(% ΑΕΠ & μεταβολή μεταξύ 2007–2011 σε π.μ. του ΑΕΠ)34221,7%45,2150,2%82107%98,4%88,8%86,5%83,5%Ιαπωνία Ελλάδα Ιρλανδία <strong>Η</strong>ΠΑ Πορτογαλία Ζών<strong>η</strong> Ευρώ <strong>Η</strong>ν.Βασίλειο Ισπανία2007 2011Π<strong>η</strong>γή: European Commission36 26,1 20,53933,669,7%Στ<strong>η</strong> διάρκεια του 2010 οι αγορές εστίασαν στουςκινδύνους που δ<strong>η</strong>μιουργούνται από τις αδυναμίες στ<strong>η</strong>δομή τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς. <strong>Η</strong> δ<strong>η</strong>μιουργία τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς στ<strong>η</strong>δεκαετία του 1990 ήταν ένα πολιτικό εγχείρ<strong>η</strong>μα, το οποίοεπήλθε ως φυσική κατάλ<strong>η</strong>ξ<strong>η</strong> των προσπαθειώνδ<strong>η</strong>μιουργίας τ<strong>η</strong>ς ενιαίας αγοράς. <strong>Η</strong> δ<strong>η</strong>μιουργία βασίστ<strong>η</strong>κεστ<strong>η</strong>ν ονομαστική σύγκλισ<strong>η</strong>, τα γνωστά ως κριτήρια τουΜάαστριχτ: πλ<strong>η</strong>θωρισμός, έλλειμμα μικρότερο του 3%,μειούμενο χρέος, συναλλαγματική σταθερότ<strong>η</strong>τα <strong>και</strong>συγκλίνοντα μακροπρόθεσμα επιτόκια. Οι πολιτικοί τότεαγνό<strong>η</strong>σαν τ<strong>η</strong>ν υφισταμέν<strong>η</strong> ακαδ<strong>η</strong>μαϊκή έρευνα, <strong>η</strong> οποίαείχε επικεντρωθεί στο ερώτ<strong>η</strong>μα ποιες χώρες μπορούν νααποτελέσουν μια ενιαία νομισματική ζών<strong>η</strong>. Υπήρχε τότεσ<strong>η</strong>μαντική ακαδ<strong>η</strong>μαϊκή βιβλιογραφία τ<strong>η</strong>ς Βέλτιστ<strong>η</strong>ςΠεριοχής Κοινού Νομίσματος (Optimum Currency Area),που περιέγραφε τα κριτήρια τα οποία πρέπει να πλ<strong>η</strong>ρούν οιυποψήφιες χώρες-μέλ<strong>η</strong>. 9Όταν δ<strong>η</strong>μιουργήθ<strong>η</strong>κε <strong>η</strong> Ευρωζών<strong>η</strong>, αποφεύχθ<strong>η</strong>κε<strong>η</strong> αντίστοιχ<strong>η</strong> δ<strong>η</strong>μιουργία μ<strong>η</strong>χανισμού δ<strong>η</strong>μοσιονομικώνμεταβιβάσεων, γεγονός που θα σήμαινε μεγαλύτερ<strong>η</strong>πολιτική ενοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>. Ούτε έγινε προσπάθεια αύξ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς τ<strong>η</strong>ς9Mundell (1961), McKinnon (1963) <strong>και</strong> Frankel and Rose (1998).ομοιογένειας των οικονομιών, με κοινούς κανόνες για τιςσυντάξεις, τους μισθούς, τ<strong>η</strong> φορολογία, κλπ. Μάλιστα, στοΣύμφωνο Σταθερότ<strong>η</strong>τας & Ανάπτυξ<strong>η</strong>ς, δεν ενσωματώθ<strong>η</strong>κανπαράγοντες όπως <strong>η</strong> κατάστασ<strong>η</strong> του ισοζυγίου τρεχουσώνσυναλλαγών, οι εξελίξεις του μοναδιαίου κόστους εργασίας<strong>και</strong> άλλων βασικών δεικτών, στους οποίους έκανε μνεία <strong>η</strong>Συνθήκ<strong>η</strong> του Maastricht <strong>και</strong> αφορούν τ<strong>η</strong> σύγκλισ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ςδομής των πραγματικών οικονομιών. Αποτέλεσμα ήταν <strong>η</strong>Ευρωζών<strong>η</strong> να δ<strong>η</strong>μιουργ<strong>η</strong>θεί με προφανείς ατέλειες. <strong>Η</strong>υπολανθάνουσα υπόθεσ<strong>η</strong> ήταν ότι σε περίπτωσ<strong>η</strong>συστ<strong>η</strong>ματικών αποκλίσεων στο πεδίο τ<strong>η</strong>ςανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τας, <strong>η</strong> προσαρμογή θα επέρχονταναυτομάτως μέσω τ<strong>η</strong>ς λειτουργίας των μ<strong>η</strong>χανισμών τ<strong>η</strong>ςαγοράς <strong>και</strong> των τιμών (εσωτερική υποτίμ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>). Αυτόαποδείχθ<strong>η</strong>κε στ<strong>η</strong>ν πράξ<strong>η</strong> ότι δεν ισχύει. Μετά από 12χρόνια λειτουργίας τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς, δ<strong>η</strong>μιουργήθ<strong>η</strong>κε ωςαποτέλεσμα ένας ανταγωνιστικός Βορράς <strong>και</strong> ένας μ<strong>η</strong>ανταγωνιστικός Νότος. 10Στ<strong>η</strong> διάρκεια των 12 ετών ύπαρξ<strong>η</strong>ς τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ςαναδύθ<strong>η</strong>κε <strong>και</strong> ένα δεύτερο πρόβλ<strong>η</strong>μα. Από τους δύοστυλοβάτες τ<strong>η</strong>ς ΟΝΕ, <strong>η</strong> ΕΚΤ λειτούργ<strong>η</strong>σε αποτελεσματικά,ενώ αντιθέτως το Σύμφωνο Σταθερότ<strong>η</strong>τας <strong>και</strong> Ανάπτυξ<strong>η</strong>ςδεν λειτούργ<strong>η</strong>σε (Mayer (2011)), τόσο λόγο τ<strong>η</strong>ς μ<strong>η</strong>ουσιαστικής επιβολής ποινών <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ς ελλιπούςπαρακολούθ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς, όσο <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ς ελαστικοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς των όρωντου, πρώτα από τις μεγάλες οικονομίες το 2003 (Γαλλία,Γερμανία). Έτσι καταλήξαμε <strong>και</strong> σε δ<strong>η</strong>μοσιονομικόπρόβλ<strong>η</strong>μα σε πολλές χώρες. 11 <strong>Η</strong> <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> κατέστ<strong>η</strong>σε σαφές ότι<strong>η</strong> προ<strong>η</strong>γούμεν<strong>η</strong> απλή διακυβερν<strong>η</strong>τική συνεργασία δενλειτουργεί, ότι δ<strong>η</strong>λαδή <strong>η</strong> Ευρωζών<strong>η</strong> παραμένει μιανομισματική ένωσ<strong>η</strong> χωρών χωρίς επαρκή δ<strong>η</strong>μοσιονομικόσυντονισμό.4. Πορεία προς μια <strong>νέα</strong> <strong>αρχιτεκτονική</strong> τ<strong>η</strong>ςΕυρωζών<strong>η</strong>ς<strong>Η</strong> <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> στ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong> έφερε στ<strong>η</strong>ν επιφάνεια τοδίλ<strong>η</strong>μμα τ<strong>η</strong>ς επιθυμ<strong>η</strong>τής μορφής τ<strong>η</strong>ς Ευρωπαϊκής Ένωσ<strong>η</strong>ς:θα διατ<strong>η</strong>ρ<strong>η</strong>θεί <strong>η</strong> Ένωσ<strong>η</strong> ως έχει, δ<strong>η</strong>λαδή ως μιαδιακυβερν<strong>η</strong>τική συνεργασία ή θα πάρει ένανομοσπονδιακό χαρακτήρα σε θέματα οικονομικήςπολιτικής; Οι περισσότερες χώρες, συμπεριλαμβανομέν<strong>η</strong>ςτ<strong>η</strong>ς Γερμανίας, θεωρούν ότι <strong>η</strong> Ένωσ<strong>η</strong> πρέπει να παραμείνειως μια, πιθανόν ενισχυμέν<strong>η</strong>, διακυβερν<strong>η</strong>τική συνεργασία.Γι’ αυτό <strong>και</strong> από τ<strong>η</strong>ν αρχή τ<strong>η</strong>ς <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong>ς στ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong>, <strong>η</strong>αντίδρασ<strong>η</strong> των ευρωπαϊκών πολιτικών <strong>η</strong>γεσιώναποδείχτ<strong>η</strong>κε, τ<strong>η</strong>ρουμένων των περιστάσεων, ιδιαίτεραχαλαρή. Οι πολιτικές <strong>η</strong>γεσίες φάν<strong>η</strong>καν να τρέχουν μεκαθυστέρ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> πίσω από τις εξελίξεις στις αγορές. Δεν10<strong>Η</strong> επίδρασ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς ΟΝΕ στ<strong>η</strong>ν αναγ<strong>και</strong>ότ<strong>η</strong>τα των διαρθρωτικώνμεταρρυθμίσεων, που δυστυχώς δεν έγιναν, έχει αναλυθεί στοπαρελθόν από τον συγγραφέα, βλ. Χαρδούβελ<strong>η</strong>ς (2007, 2008).11Μετά τ<strong>η</strong>ν <strong>ευρωπαϊκή</strong> <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> του 2010 παρακάμφθ<strong>η</strong>κε <strong>και</strong> το «No bailout clause» αφού <strong>η</strong> χρεοκοπία ενός κράτους-μέλους μπορεί πλέον ναφέρει κατάρρευσ<strong>η</strong> <strong>και</strong> σε άλλες χώρες.5

Φεβρουάριος 2011μπόρεσαν να πάρουν τ<strong>η</strong>ν πρωτοβουλία των ενεργειών,γεγονός που πιθανόν ανέβασε ακόμ<strong>η</strong> περισσότερο ταεπιτόκια στ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong> στ<strong>η</strong> διάρκεια τ<strong>η</strong>ς <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong>ς. 12Σήμερα δεν είναι πιθανή <strong>η</strong> δ<strong>η</strong>μιουργία μ<strong>η</strong>χανισμούμόνιμων δ<strong>η</strong>μοσιονομικών μεταβιβάσεων από τις πλούσιες<strong>και</strong> ανταγωνιστικές χώρες του Βορρά προς τις λιγότεροανταγωνιστικές χώρες του Νότου. <strong>Η</strong> Ευρωζών<strong>η</strong> απλώςεπεξεργάζεται ένα συνολικό σχέδιο οριστικής επίλυσ<strong>η</strong>ς τωνπροβλ<strong>η</strong>μάτων σε τρία μέτωπα συνεργασίας:(α) Ισχυρότερ<strong>η</strong> εποπτεία του χρ<strong>η</strong>ματοοικονομικού τομέα,ένα ζήτ<strong>η</strong>μα με το οποίο ασχολούνται άλλες αναλύσειςάρθρων (βλ. Χαρδούβελ<strong>η</strong>ς (2011)),(β) πιο συνεκτική δ<strong>η</strong>μοσιονομική πολιτική, <strong>και</strong>(γ) πολιτικές αύξ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς τ<strong>η</strong>ς ανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τας <strong>και</strong>ενδυνάμωσ<strong>η</strong>ς των κοινών πολιτικών στο εργασιακό, τοσυνταξιοδοτικό ή το φορολογικό.Τα δύο τελευταία μέτωπα είναι απαραίτ<strong>η</strong>τα συμπλ<strong>η</strong>ρώματατ<strong>η</strong>ς κοινής νομισματικής πολιτικής. Σε αυτά επικεντρώνεται<strong>η</strong> υπόλοιπ<strong>η</strong> ανάλυσ<strong>η</strong> του παρόντος άρθρου. Στ<strong>η</strong> δ<strong>η</strong>μόσιασυζήτ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> υπάρχουν διάφορες προτάσεις, σενάρια <strong>και</strong>εναλλακτικές λύσεις που αφορούν κυρίως: α) ένα νέομ<strong>η</strong>χανισμό διακυβερν<strong>η</strong>τικής συνεργασίας <strong>και</strong> β) ένα μόνιμομ<strong>η</strong>χανισμό αντιμετώπισ<strong>η</strong>ς κρίσεων, ακόμ<strong>η</strong> <strong>και</strong> γ) τ<strong>η</strong>νέκδοσ<strong>η</strong> κάποιας μορφής ευρωομολόγων. Τα ζ<strong>η</strong>τήματααυτά αναλύονται στ<strong>η</strong> συνέχεια.4.1 Νέος μ<strong>η</strong>χανισμός διακυβερν<strong>η</strong>τικής συνεργασίαςΜε απόφασ<strong>η</strong> του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 25-26 Μαρτίου 2010, τ<strong>η</strong>ν ευθύν<strong>η</strong> για συγκεκριμένες προτάσειςδ<strong>η</strong>μιουργίας ενός νέου μ<strong>η</strong>χανισμού διακυβερν<strong>η</strong>τικήςσυνεργασίας ανέλαβε επιτροπή (Task Force) με μέλ<strong>η</strong> τουςυπουργούς Οικονομικών των 27 χωρών, τ<strong>η</strong>ν ΕΚΤ <strong>και</strong> μεεπικεφαλής τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, κ.Herman Van Rompuy. <strong>Η</strong> επιτροπή δ<strong>η</strong>μοσιοποί<strong>η</strong>σε τιςτελικές προτάσεις τ<strong>η</strong>ς τον Οκτώβριο του 2010. Λίγονωρίτερα, <strong>η</strong> Ευρωπαϊκή Επιτροπή στα τέλ<strong>η</strong> Σεπτεμβρίου2010, βασιζόμεν<strong>η</strong> στα γενικά συμπεράσματα τ<strong>η</strong>ς επιτροπήςVan Rompuy, παρουσίασε ως προπομπό πιο συγκεκριμένεςπροτάσεις για τ<strong>η</strong>ν ενίσχυσ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς δ<strong>η</strong>μοσιονομικής πειθαρχίαςστ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong>.Οι προτάσεις Σεπτεμβρίου τ<strong>η</strong>ς ΕυρωπαϊκήςΕπιτροπής ήταν λογικές <strong>και</strong> αρχικά φάν<strong>η</strong>κε να είχαν προσυμφων<strong>η</strong>θείπλήρως. Αντέδρασε, όμως σε πολλά σ<strong>η</strong>μείατους <strong>η</strong> Γερμανία, ιδίως στις αυτόματες ποινές <strong>και</strong> για χώρεςμε μ<strong>η</strong>δενικά ελλείμματα που συγχρόνως έχουν υψ<strong>η</strong>λούςρυθμούς ανάπτυξ<strong>η</strong>ς, με τ<strong>η</strong>ν οποία συμφών<strong>η</strong>σε <strong>και</strong> <strong>η</strong> Γαλλία.Έτσι πολλές λεπτομέρειες διεγράφ<strong>η</strong>σαν, αν <strong>και</strong> το πνεύμα12Βλέπετε μια ενδιαφέρουσα ανάλυσ<strong>η</strong> του θέματος από τον τέωςπρωθυπουργό, κ. Σ<strong>η</strong>μίτ<strong>η</strong> (Β<strong>Η</strong>ΜΑ (24/12/2010)), ο οποίος θεωρεί ότιυπάρχει κενό πολιτικής <strong>η</strong>γεσίας στ<strong>η</strong>ν Ευρωπαϊκή Ένωσ<strong>η</strong>.του συνόλου των προτάσεων παρέμεινε <strong>και</strong> ανακοινώθ<strong>η</strong>κετον Οκτώβριο ως τα συμπεράσματα τ<strong>η</strong>ς επιτροπής VanRompuy. Οι προτάσεις αυτές δεν απαιτούν αλλαγή στ<strong>η</strong>Συνθήκ<strong>η</strong> <strong>και</strong> έγιναν στ<strong>η</strong> συνέχεια αποδεκτές από τοΕυρωπαϊκό Συμβούλιο τ<strong>η</strong>ς 28 <strong>η</strong>ς <strong>και</strong> 29 <strong>η</strong>ς Οκτωβρίου 2010, τοοποίο έδωσε χρονικό περιθώριο έως τον Ιούνιο του 2011για τ<strong>η</strong>ν πλήρ<strong>η</strong> εξειδίκευσ<strong>η</strong> τους. Κύρια σ<strong>η</strong>μεία τωνπροτάσεων: Μείωσ<strong>η</strong> δ<strong>η</strong>μόσιου χρέους για χώρες με χρέος άνω του60% του ΑΕΠ, αυστ<strong>η</strong>ρότερ<strong>η</strong> επιβολή του ορίου <strong>και</strong>συντομότερ<strong>η</strong> περίοδος προσαρμογής. Συσχέτισ<strong>η</strong> στόχων ελλείμματος <strong>και</strong> χρέους, όσουψ<strong>η</strong>λότερο το χρέος τόσο μεγαλύτεροι οι περιορισμοίστο έλλειμμα. Έλεγχος όχι μόνο του ύψους του δ<strong>η</strong>μοσίου χρέους,αλλά <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ς διατ<strong>η</strong>ρ<strong>η</strong>σιμότ<strong>η</strong>τάς του. Μια χώρα θαμπαίνει στ<strong>η</strong> Διαδικασία Υπερβολικού Ελλείμματος(Excessive Deficit Procedure - EDP) αν, με βάσ<strong>η</strong>καθορισμένα κριτήρια, το χρέος τ<strong>η</strong>ς κρίνεται μ<strong>η</strong>διατ<strong>η</strong>ρήσιμο, ακόμα <strong>και</strong> αν το έλλειμμά τ<strong>η</strong>ς είναιμικρότερο του 3%. Πιο αυστ<strong>η</strong>ρές κυρώσεις, με μεγαλύτερο κόστος <strong>και</strong>συντομότερ<strong>η</strong> περίοδο λήψ<strong>η</strong>ς αποφάσεων. Κυρώσεις με τ<strong>η</strong> μορφή καταθέσεων (τοκοφόρεςκαταθέσεις στο στάδιο λήψ<strong>η</strong>ς προλ<strong>η</strong>πτικών μέτρων, μ<strong>η</strong>τοκοφόρες καταθέσεις κατά τ<strong>η</strong>ν είσοδο στ<strong>η</strong> EDP <strong>και</strong>πρόστιμο σε περίπτωσ<strong>η</strong> μ<strong>η</strong> συμμόρφωσ<strong>η</strong>ς). Μεγαλύτερ<strong>η</strong> αυτοματοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> κυρώσεων. Αρχή τ<strong>η</strong>ςαντίστροφ<strong>η</strong>ς ψ<strong>η</strong>φοφορίας. Αν <strong>η</strong> Επιτροπή κρίνει ότιπαραβιάστ<strong>η</strong>καν οι όροι του ΣΣΑ, επιβάλλει αυτομάτως(για τα πρώτα δύο στάδια ποινών) τις νέες κυρώσειςεκτός αν εντός συγκεκριμέν<strong>η</strong>ς προθεσμίας <strong>η</strong>πλειοψ<strong>η</strong>φία των κρατών μελών ψ<strong>η</strong>φίσει εναντίον. Ενίσχυσ<strong>η</strong> ευρωπαϊκών <strong>και</strong> εθνικών μ<strong>η</strong>χανισμώνπαρακολούθ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς. <strong>Η</strong> συστ<strong>η</strong>ματική παρακολούθ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> δεικτώνανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τας κάθε χώρας (διαφορέςπλ<strong>η</strong>θωρισμού <strong>και</strong> κόστους παραγωγής έναντι εταίρων,πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία, ισοζύγιοτρεχουσών συναλλαγών, εξωτερικό χρέος) <strong>και</strong> πιθανήεπιβολή αυτόματων ποινών σε περίπτωσ<strong>η</strong>υπερβάσεων. «Διαδικασία υπερβολικώνανισορροπιών». Μεγαλύτερος συντονισμός σε ευρωπαϊκό επίπεδο τωνεθνικών οικονομικών <strong>και</strong> δ<strong>η</strong>μοσιονομικών πολιτικών. Μόνιμος μ<strong>η</strong>χανισμός αντιμετώπισ<strong>η</strong>ς κρίσεων –διάδοχος EFSF <strong>και</strong> EFSM.Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τ<strong>η</strong>ς 4<strong>η</strong>ς Φεβρουάριου2011, όλοι οι <strong>η</strong>γέτες συμφών<strong>η</strong>σαν πως θα πρέπει ναενισχυθεί περαιτέρω ο συντονισμός τ<strong>η</strong>ς οικονομικήςπολιτικής των κρατών-μελών τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς, ιδιαίτεραόσον αφορά τ<strong>η</strong>ν ανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τά τους. Παρουσιάστ<strong>η</strong>κε<strong>η</strong> πρότασ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς Γερμανίας <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ς Γαλλίας για τ<strong>η</strong> μελλοντικήμορφή τ<strong>η</strong>ς ζών<strong>η</strong>ς του ευρώ. Σε αντάλλαγμα για τ<strong>η</strong>νπεραιτέρω ενίσχύσ<strong>η</strong> του EFSF <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ν δ<strong>η</strong>μιουργία μόνιμου6

Φεβρουάριος 2011μ<strong>η</strong>χανισμού επίλυσ<strong>η</strong>ς κρίσεων χρέους, οι δύο χώρεςαπαίτ<strong>η</strong>σαν μια ουσιαστικότερ<strong>η</strong> παρακολούθ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>,εναρμόνισ<strong>η</strong> <strong>και</strong> συντονισμό των πολιτικών οι οποίεςκαθορίζουν τ<strong>η</strong>ν πραγματική σύγκλισ<strong>η</strong> <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>νανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τα, μέσω τ<strong>η</strong>ς υιοθέτ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς ενός ΣυμφώνουΑνταγωνιστικότ<strong>η</strong>τας. ‘Ήδ<strong>η</strong> το Van Rompuy Task Forceέβαζε κανόνες επί του δ<strong>η</strong>μοσιονομικού χρέους <strong>και</strong> τουελλείμματος, οι οποίοι αναμένεται να εξειδικευτούν έως τονΙούνιο του 2011. Το Σύμφωνο Ανταγωνιστικότ<strong>η</strong>ταςεπιβάλλει περαιτέρω κανόνες. Βασικά χαρακτ<strong>η</strong>ριστικά τουΣυμφώνου, που δεν ήταν επίσ<strong>η</strong>μο αλλά διέρρευσε στονΤύπο, είναι:‣ Συστ<strong>η</strong>ματική παρακολούθ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> δεικτών που αφορούντ<strong>η</strong> συνολική ανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τα κάθε χώρας:i. ανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τα ως προς τις τιμές(σταθεροποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> του πραγματικού μοναδιαίουκόστους εργασίας – Real Unit Labour Cost – ,εναρμόνισ<strong>η</strong> του κόστους εργασίας με τ<strong>η</strong>νπαραγωγικότ<strong>η</strong>τα),ii. σταθερότ<strong>η</strong>τα δ<strong>η</strong>μόσιων οικονομικώνiii. καθορισμός ελάχιστων ορίων επενδύσεων σεέρευνα <strong>και</strong> ανάπτυξ<strong>η</strong>, εκπαίδευσ<strong>η</strong> <strong>και</strong> υποδομές.‣ Πρόγραμμα έξι σ<strong>η</strong>μείων για τ<strong>η</strong>ν Ανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τα, μεστόχο να εφαρμοστεί εντός 12 μ<strong>η</strong>νών:i. κατάργ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> συστ<strong>η</strong>μάτων αυτόματ<strong>η</strong>ς τιμαριθμικήςαναπροσαρμογής μισθώνii. Συμφωνία Αμοιβαίας Αναγνώρισ<strong>η</strong>ς εκπαιδευτικώνδιπλωμάτων <strong>και</strong> πιστοποι<strong>η</strong>τικών επαγγελματικήςεπάρκειας για τ<strong>η</strong>ν προώθ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς κιν<strong>η</strong>τικότ<strong>η</strong>ταςiii.των εργαζομένων,υιοθέτ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> ελάχιστου φορολογικού συντελεστή γιατις επιχειρήσεις,iv. μ<strong>η</strong>χανισμός προσαρμογής των ασφαλιστικώνσυστ<strong>η</strong>μάτων στις δ<strong>η</strong>μογραφικές εξελίξεις,v. <strong>η</strong> αυστ<strong>η</strong>ροποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> των διαδικασιών ελέγχου,αποτροπής <strong>και</strong> καταστολής των δ<strong>η</strong>μοσιονομικώνυπερβάσεων <strong>και</strong> με τ<strong>η</strong> συμπερίλ<strong>η</strong>ψ<strong>η</strong> σχετικώνρ<strong>η</strong>τρών στα Συντάγματα των χωρών,vi. ίδρυσ<strong>η</strong> εθνικών μ<strong>η</strong>χανισμών αντιμετώπισ<strong>η</strong>ςκρίσεων στο τραπεζικό σύστ<strong>η</strong>μα.Καθώς, πολλά από τα προτεινόμενα επιμέρουςμέτρα συναντούν τις αντιδράσεις χωρών μελών, όπως π.χ.τ<strong>η</strong>ς Ιρλανδίας για τον ελάχιστο φορολογικό συντελεστή τωνεπιχειρήσεων, οι διαπραγματεύσεις είναι σκλ<strong>η</strong>ρές για τ<strong>η</strong>νεπίτευξ<strong>η</strong> συμφωνίας. Στα τέλ<strong>η</strong> Φεβρουαρίου διέρρευσεκείμενο εργασίας τ<strong>η</strong>ς Ευρωπαϊκής Επιτροπής το οποίοεπιχειρεί να συμβιβάσει τις απόψεις όλων των κρατώνμελών. Περιλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος των κοινώνγαλλογερμανικών προτάσεων, αλλά:i. προβλέπει ότι <strong>η</strong> εφαρμογή του Σύμφωνου θασυντονίζεται <strong>και</strong> θα αξιολογείται από τ<strong>η</strong>ν ΕυρωπαϊκήΕπιτροπή <strong>και</strong> όχι από τις κυβερνήσεις των χωρών,ii. δεν απαιτεί τ<strong>η</strong>ν κατάργ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> των συστ<strong>η</strong>μάτωναυτόματ<strong>η</strong>ς τιμαριθμικής αναπροσαρμογής τωνμισθών, αλλά προτείνει ένα σύστ<strong>η</strong>μαπαρακολούθ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς τ<strong>η</strong>ς εξέλιξ<strong>η</strong>ς μισθών <strong>και</strong>παραγωγικότ<strong>η</strong>τας με τ<strong>η</strong>ν υποχρέωσ<strong>η</strong> λήψ<strong>η</strong>ς μέτρωναν οι μισθοί ανεβαίνουν δυσανάλογα,iii. <strong>και</strong> δεν απαιτεί τ<strong>η</strong>ν υιοθέτ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> ελάχιστουφορολογικού συντελεστή για τις επιχειρήσεις – κάτιπου είχε συναντήσει τ<strong>η</strong>ν σφοδρή αντίδρασ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ςΙρλανδίας.Στις αρχές Μαρτίου θα πραγματοποι<strong>η</strong>θεί έκτακτ<strong>η</strong>σύνοδος κορυφής <strong>και</strong> ως στόχος τέθ<strong>η</strong>κε <strong>η</strong> επίτευξ<strong>η</strong>συμφωνίας το πρώτο δεκαπενθήμερο του Μαρτίου <strong>και</strong>επικύρωσή τ<strong>η</strong>ς στ<strong>η</strong>ν τακτική σύνοδο κορυφής στις 24-25Μαρτίου. Πάντως, όσο <strong>η</strong> αβεβαιότ<strong>η</strong>τα διαρκεί, <strong>η</strong>διακύμανσ<strong>η</strong> στις αγορές θα είναι μεγάλ<strong>η</strong>.4.2 ΕυρωομόλογαΣτο μεσοδιάστ<strong>η</strong>μα των δύο ΕυρωπαϊκώνΣυμβουλίων Οκτωβρίου-Δεκεμβρίου 2010, <strong>η</strong> εκδήλωσ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς<strong>κρίσ<strong>η</strong></strong>ς στ<strong>η</strong>ν Ιρλανδία <strong>και</strong> ο φόβος ότι <strong>η</strong> <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> μπορεί ναμεταδοθεί <strong>και</strong> σε άλλες χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου(Πορτογαλία <strong>και</strong> Ισπανία) αναζωπύρωσαν τ<strong>η</strong> συζήτ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> γιαα) τ<strong>η</strong>ν κεντρική έκδοσ<strong>η</strong> ευρωομολόγων (E-bonds, βλ.Collignon (2011)) σε συνδυασμό με τ<strong>η</strong> δ<strong>η</strong>μιουργία τουΜ<strong>η</strong>χανισμού Στήριξ<strong>η</strong>ς, <strong>και</strong> β) τ<strong>η</strong>ν πιθανολογούμεν<strong>η</strong>παρέμβασ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για τ<strong>η</strong>νπαροχή τ<strong>η</strong>ς απαραίτ<strong>η</strong>τ<strong>η</strong>ς ρευστότ<strong>η</strong>τας στις αγορές.Πιο συγκεκριμένα, δύο εβδομάδες πριν από τοΕυρωπαϊκό Συμβούλιο του Δεκεμβρίου ο Πρωθυπουργός<strong>και</strong> υπουργός Οικονομικών του Λουξεμβούργου, κ. Jean-Claude Juncker, μαζί με τον υπουργό Οικονομικών τ<strong>η</strong>ςΙταλίας, κ. Giulio Tremonti, με κοινό άρθρο τους στουςFinancial Times, πρότειναν τ<strong>η</strong>ν έκδοσ<strong>η</strong> ευρωομολόγων απόμια <strong>νέα</strong> αρχή, που τ<strong>η</strong>ν ονόμασαν European Debt Agency(EDA). Τα E-bonds θα υποστ<strong>η</strong>ρίζουν το χρέος τ<strong>η</strong>ς κάθεχώρας έως το 40% του ΑΕΠ τ<strong>η</strong>ς. 13 Για χώρες με πρόβλ<strong>η</strong>μαδανεισμού, θα μπορούν να υποστ<strong>η</strong>ρίζουν έως <strong>και</strong> το 100%των εκδόσεών τους. Τ<strong>η</strong>ν πρότασ<strong>η</strong> για τ<strong>η</strong>ν έκδοσ<strong>η</strong>ευρωομολόγων, σε διάφορες παραλλαγές, υποστήριξαν μεάρθρα τους στους Financial Times ο πρώ<strong>η</strong>ν ΕπίτροποςΜάριο Μόντι, καθώς <strong>και</strong> δύο προβεβλ<strong>η</strong>μένοι Γερμανοίσοσιαλδ<strong>η</strong>μοκράτες, ο πρώ<strong>η</strong>ν υπουργός Εξωτερικών τ<strong>η</strong>ςΓερμανίας Frank-Walter Steinmeier <strong>και</strong> ο πρώ<strong>η</strong>ν υπουργόςΟικονομικών Peer Steinbrück. Τελικά, μετά από μια άτυπ<strong>η</strong>συνάντ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> του κ. Γιούνκερ με τ<strong>η</strong>ν καγκελάριο τ<strong>η</strong>ς13Βλ. Juncker and Tremonti (2010). <strong>Η</strong> πρότασ<strong>η</strong> των Γιούνκερ-Τρεμόντιγια ευρωομόλογα που θα στ<strong>η</strong>ρίζουν τις χώρες έως το 40% τουχρέους τους, είναι παραπλήσια προ<strong>η</strong>γούμεν<strong>η</strong>ς πρότασ<strong>η</strong>ς για bluebond - red bond των Delpla <strong>και</strong> Weizsäcker για το 60% του χρέους(Delpla and Weizsäcker (2010)). Προφανώς, οι ανωτέρω Ευρωπαίοιπολιτικοί ήθελαν να αυστ<strong>η</strong>ροποιήσουν τον κανόνα για να τον κάνουναποδεκτό από τους Γερμανούς.7

Φεβρουάριος 2011Γερμανίας κα. Μέρκελ λίγο πριν από τ<strong>η</strong> Σύνοδο Κορυφήςτου Δεκεμβρίου 2010, <strong>η</strong> πρότασ<strong>η</strong> των ευρωομολόγωναπεσύρθ<strong>η</strong>.<strong>Η</strong> ιδέα του ευρωομολόγου, συναντά αντιρρήσεις,με το σκεπτικό ότι <strong>η</strong> εφαρμογή κοινού επιτοκίου για όλεςτις χώρες ανεξαρτήτως τ<strong>η</strong>ς υγείας των μακροοικονομικών<strong>και</strong> δ<strong>η</strong>μοσιονομικών μεγεθών τους, μειώνει το κίν<strong>η</strong>τροσυμμόρφωσ<strong>η</strong>ς των προβλ<strong>η</strong>ματικών χωρών. 14 <strong>Η</strong> ιδέα θαμπορούσε να επανέλθει όταν έχει εξασφαλιστεί <strong>η</strong> αποφυγήανισορροπιών μέσω τ<strong>η</strong>ς δόμ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς ενός σχετικούμ<strong>η</strong>χανισμού. Πάντως, πρέπει να τονιστεί ότι το EFSF εκδίδειστ<strong>η</strong>ν ουσία ευρωομόλογα όταν δανείζεται από τις αγορές.Συνεπώς, τα ευρωομόλογα ήδ<strong>η</strong> υπάρχουν, αλλά σε μικρέςποσότ<strong>η</strong>τες.Στα πλαίσια των διαπραγματεύσεων για τ<strong>η</strong> <strong>νέα</strong>δομή τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ς ενίσχυσ<strong>η</strong>ς τ<strong>η</strong>ς ανάπτυξ<strong>η</strong>ς <strong>η</strong>Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 28/2/2011 έδωσε στ<strong>η</strong>δ<strong>η</strong>μοσιότ<strong>η</strong>τα για διαβούλευσ<strong>η</strong> ένα σχέδιο για τ<strong>η</strong>χρ<strong>η</strong>ματοδότ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> επενδύσεων σε μεγάλα έργα υποδομής. Οιανάγκες για επενδύσεις στ<strong>η</strong>ν ενέργεια, τις μεταφορές <strong>και</strong> τιςεπικοινωνίες εκτιμώνται στα €1,5 με 2 τρις μέχρι το 2020. Τοσχέδιο «Europe 2020 Project Bond Initiative» προβλέπει τ<strong>η</strong>νπαροχή εγγυήσεων από τ<strong>η</strong>ν ΕΕ <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ν Ευρωπαϊκή ΤράπεζαΕπενδύσεων για τ<strong>η</strong>ν έκδοσ<strong>η</strong> από ιδιωτικούς φορείςομολόγων για τ<strong>η</strong>ν χρ<strong>η</strong>ματοδότ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς κατασκευής έργωνυποδομής στα πλαίσια των διαευρωπαικών δικτύων. Έτσιθα μειωθεί το κόστος χρ<strong>η</strong>ματοδότ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> θα γίνουνοικονομικά εφικτά περισσότερα επενδυτικά σχέδια. Μιατέτοια εξέλιξ<strong>η</strong> θα βο<strong>η</strong>θούσε ιδίως χώρες όπως <strong>η</strong> Ελλάδα,όπου οι δ<strong>η</strong>μοσιονομικές δυσκολίες καθιστούν εξαιρετικάδύσκολ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ν χρ<strong>η</strong>ματοδότ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> των απαραίτ<strong>η</strong>των έργωνυποδομής.απαίτ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς Γερμανίας σχετικά με τ<strong>η</strong>ν ανάγκ<strong>η</strong> γιατροποποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς Συνθήκ<strong>η</strong>ς τ<strong>η</strong>ς Λισσαβόνας για τ<strong>η</strong>δ<strong>η</strong>μιουργία του μ<strong>η</strong>χανισμού στήριξ<strong>η</strong>ς. Σ<strong>η</strong>μειώστε εδώ πως<strong>η</strong> τροποποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς Συνθήκ<strong>η</strong>ς απαιτεί δ<strong>η</strong>μοψήφισμα ήψ<strong>η</strong>φοφορία στα Κοινοβούλια όλων των κρατών – μελών.Είναι συνεπώς χρονοβόρα <strong>και</strong> δεν έχει εξασφαλισμένοαποτέλεσμα.Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις16-17 Δεκεμβρίου2010, οι αρχ<strong>η</strong>γοί των κρατών-μελών τ<strong>η</strong>ς ΕυρωπαϊκήςΈνωσ<strong>η</strong>ς επιβεβαίωσαν ότι ο νέος Ευρωπαϊκός μ<strong>η</strong>χανισμόςΣτήριξ<strong>η</strong>ς θα αντικαταστήσει από το 2013 το υπάρχονπλαίσιο στήριξ<strong>η</strong>ς (European Financial Stability Facility(EFSF) & European Financial Stabilization Mechanism(EFSM)), που θα παραμείνει σε ισχύ μέχρι τον Ιούνιο του2013 (Πίνακας 1). Απαραίτ<strong>η</strong>τ<strong>η</strong> προϋπόθεσ<strong>η</strong> για τ<strong>η</strong>δ<strong>η</strong>μιουργία του νέου μ<strong>η</strong>χανισμού είναι <strong>η</strong> τροποποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ςΣυνθήκ<strong>η</strong>ς τ<strong>η</strong>ς Λισσαβόνας χωρίς όμως τ<strong>η</strong> χρονοβόρα <strong>και</strong>πολιτικά απρόβλεπτ<strong>η</strong> προσφυγή σε δ<strong>η</strong>μοψ<strong>η</strong>φίσματα.Στόχος του χρονοδιαγράμματος, που καθορίστ<strong>η</strong>κε στοΕυρωπαϊκό Συμβούλιο, είναι <strong>η</strong> αναθεώρ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς Συνθήκ<strong>η</strong>ς<strong>και</strong> να ολοκλ<strong>η</strong>ρωθούν ως το τέλος του 2012 όλες οιυπόλοιπες διαδικασίες που απαιτούνται για τ<strong>η</strong> δ<strong>η</strong>μιουργίατου νέου μ<strong>η</strong>χανισμού στήριξ<strong>η</strong>ς. Αν <strong>και</strong> οι λεπτομέρειεςσχετικά με τ<strong>η</strong> δομή του νέου μ<strong>η</strong>χανισμού στήριξ<strong>η</strong>ς δεν είναιακόμ<strong>η</strong> πλήρως ξεκαθαρισμένες, σίγουρο είναι ότι αυτός θαβασιστεί στις αρχές για τ<strong>η</strong>ν ενίσχυσ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς δ<strong>η</strong>μοσιονομικήςπειθαρχίας που παρουσιάστ<strong>η</strong>καν νωρίτερα. Παράλλ<strong>η</strong>λα, τοΣυμβούλιο ανακοίνωσε ότι υποστ<strong>η</strong>ρίζει τ<strong>η</strong>ν προώθ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ςδιαμόρφωσ<strong>η</strong>ς ενός πολυετούς προϋπολογισμού για τ<strong>η</strong>νΕυρωπαϊκή Ένωσ<strong>η</strong>. Στ<strong>η</strong>ν ατζέντα του Συμβουλίου δενμπήκε <strong>η</strong> πρότασ<strong>η</strong> για περαιτέρω ενίσχυσ<strong>η</strong> του υπάρχοντοςμ<strong>η</strong>χανισμού στήριξ<strong>η</strong>ς με επιπλέον κεφάλαια.4.3 Μόνιμος μ<strong>η</strong>χανισμός στήριξ<strong>η</strong>ςΣτο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Οκτωβρίου 2010,οι αρχ<strong>η</strong>γοί των κρατών-μελών συμφών<strong>η</strong>σαν επιπλέον γιατ<strong>η</strong> θέσπισ<strong>η</strong> ενός μόνιμου μ<strong>η</strong>χανισμού στήριξ<strong>η</strong>ς με σκοπόνα διαφυλάξει τ<strong>η</strong>ν χρ<strong>η</strong>ματοοικονομική ισορροπία τ<strong>η</strong>ςΕυρωζών<strong>η</strong>ς, αφού ο μ<strong>η</strong>χανισμός που είχε συμφων<strong>η</strong>θεί τονπρο<strong>η</strong>γούμενο Μάιο θα έλ<strong>η</strong>γε το 2013 (Πίνακας 1). Στ<strong>η</strong>ναπόφασ<strong>η</strong> του Συμβουλίου, επίσ<strong>η</strong>ς, ενσωματώθ<strong>η</strong>κε <strong>η</strong>14Ο Cabral (2010)) έχει αντίθετ<strong>η</strong> άποψ<strong>η</strong>, επιχειρ<strong>η</strong>ματολογώντας ότιχώρες που αποδέχονται να χρ<strong>η</strong>ματοδοτ<strong>η</strong>θούν μέσω τουευρωομολόγου χάνουν το δικαίωμα κουρέματος ή οποιουδήποτεάλλου είδους αναδιάρθρωσ<strong>η</strong>ς του χρέους τους, αφού το Δί<strong>και</strong>ο πουστ<strong>η</strong>ρίζει τ<strong>η</strong>ν έκδοσ<strong>η</strong> των νέων ομολόγων είναι Κοινοτικό <strong>και</strong> όχιτοπικό, έκαστ<strong>η</strong>ς χώρας. Σύμφωνα με τον Cabral, οι Γερμανοί θαέπρεπε να είναι ένθερμοι υποστ<strong>η</strong>ρικτές του ευρωομολόγου, αφού τοευρωομόλογο μειώνει αντί να αυξάνει το κόστος δανεισμού τ<strong>η</strong>ςΓερμανίας.8

Φεβρουάριος 2011Πίνακας 1Βασικά Χαρακτ<strong>η</strong>ριστικά Ευρωπαϊκών Μ<strong>η</strong>χανισμών Στήριξ<strong>η</strong>ςΣ<strong>η</strong>μερινό EFSM Σ<strong>η</strong>μερινό EFSF Μ ελλοντικό ESMΕυρωπαϊκό Συμβούλιο,τροποποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ςΔιαδικασίαEurogroup, απαιτεί έγκρισ<strong>η</strong> Συνθήκ<strong>η</strong>ς τ<strong>η</strong>ς ΛισσαβόναςECOFIN , ενισχυμέν<strong>η</strong>Έγκρισ<strong>η</strong>ςαπό τα εθνικά κοινοβούλια (έγκρισ<strong>η</strong> από εθνικάπλειοψ<strong>η</strong>φίαΜ<strong>η</strong>χανισμούτων χωρών-μελών κοινοβούλια των κρατών -μελών για τροποποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>τ<strong>η</strong>ς Συνθήκ<strong>η</strong>ς)<strong>Η</strong>μερομ<strong>η</strong>νίαΕνεργοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ςΜ<strong>η</strong>χανισμούΑπό 5/2010 8/2010 - 6/2013Μόνιμος μ<strong>η</strong>χανισμός πουθα ενεργοποι<strong>η</strong>θεί από1/1/2013. Θααντικαταστήσει τους δύουπάρχοντες μ<strong>η</strong>χανισμούς.Μέγεθος € 60 δισ € 440 δισ Δεν έχει καθορισθεί ακόμ<strong>η</strong>ΠάροχοςΧρ<strong>η</strong>ματοδότ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς -ΕγγυήσεωνΣε ποιουςαπευθύνεταιΔιαδικασίαενεργοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς τουΜ<strong>η</strong>χανισμούΠροτεραιότ<strong>η</strong>ταεξόφλ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς χρέουςέναντι τρίτωνΠροϋπολογισμός ΕΕ,Έκδοσ<strong>η</strong> διμερών δανείωνΣε όλα τα μέλ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ςΕυρωπαϊκής Ένωσ<strong>η</strong>ςECOFIN , ενισχυμέν<strong>η</strong>πλειοψ<strong>η</strong>φία, μετά απόκοινή πρότασ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ςΕυρωπαϊκής Επιτροπής <strong>και</strong>τ<strong>η</strong>ς ΕΚΤΕξόφλ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> κατάπροτεραιότ<strong>η</strong>τα, ανώτερομόνο το ΔΝΤΧώρες τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς,Έκδοσ<strong>η</strong> Ομολόγων EFSFΣε όλα τα μέλ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ςΕυρωζών<strong>η</strong>ςEurogroup, ομόφων<strong>η</strong>απόφασ<strong>η</strong>, μετά από κοινήπρότασ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς ΕυρωπαϊκήςΕπιτροπής τ<strong>η</strong>ς ΕΚΤ <strong>και</strong> τουΔΝΤΔεν υπάρχειπροτεραιότ<strong>η</strong>τα: Ότι ισχύειγια τους ιδιώτες πιστωτέςΠ<strong>η</strong>γή: Euro Weekly, Συμπεράσματα Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Δεκεμβρίου 2010Δεν έχει καθορισθεί ακόμ<strong>η</strong>Σε όλα τα μέλ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ςΕυρωζών<strong>η</strong>ςΟμόφων<strong>η</strong> απόφασ<strong>η</strong> τωνχωρών μελών τ<strong>η</strong>ςΕυρωζών<strong>η</strong>ςΕξόφλ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> κατάπροτεραιότ<strong>η</strong>τα, ανώτερομόνο το ΔΝΤ, ΕισαγωγήΡ<strong>η</strong>τρών ΣυλλογικήςΔράσ<strong>η</strong>ς (Collective ActionClauses) συνεπών με τιςαντίστοιχες ρήτρες των<strong>Η</strong>.Π.Α. <strong>και</strong> του <strong>Η</strong>νωμένουΒασιλείουΣ<strong>η</strong>μείωσ<strong>η</strong>: EFSM: European Financial Stabilization M echanism, EFSF: European Financial Stability Facility, ESM:European Stability Mechanism5. <strong>Η</strong> <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong> προοπτική5.1 Το Πρόγραμμα σταθεροποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς τ<strong>η</strong>ς <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong>ςοικονομίαςΣτο πρώτο τρίμ<strong>η</strong>νο του 2011 <strong>η</strong> <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> εξακολουθείνα επ<strong>η</strong>ρεάζει τ<strong>η</strong>ν πορεία τ<strong>η</strong>ς <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong>ς οικονομίας. Οιπροβλέψεις τ<strong>η</strong>ς Τρόικας για τους μελλοντικούς ρυθμούςανάπτυξ<strong>η</strong>ς, που γίνονται θετικοί από το 2012 <strong>και</strong> ύστερα,δεν καθ<strong>η</strong>συχάζουν εύκολα τις αγορές. Και αυτό διότι μιααπλή αριθμ<strong>η</strong>τική με βάσ<strong>η</strong> τις προβλέψεις του θετικούσεναρίου τ<strong>η</strong>ς Τρόικας για το ΑΕΠ, τον πλ<strong>η</strong>θωρισμό, ταπεριθώρια επιτοκίων με τα αντίστοιχα γερμανικά, αλλά <strong>και</strong>τα σ<strong>η</strong>μαντικά πρωτογενή πλεονάσματα τ<strong>η</strong>ς τάξ<strong>η</strong>ς του 6%του ΑΕΠ, δείχνει το χρέος να πιάνει το 158% του ΑΕΠ το2012 <strong>και</strong> 2013, προτού αρχίσει να μειώνεται σταδιακά ώστενα φτάσει περίπου στο 131% το 2020.Στον Πίνακα 2 περιέχονται οι προβλέψειςΝοεμβρίου/Δεκεμβρίου 2010 του ΔΝΤ για τ<strong>η</strong>ν περίοδο έωςτο 2020. Το Πρόγραμμα προβλέπει: επάνοδο στο βιοτικόεπίπεδο του 2008 το 2017, δ<strong>η</strong>λαδή μια χαμέν<strong>η</strong> δεκαετία. Οπλ<strong>η</strong>θωρισμός προβλέπεται να είναι μικρού ύψους,μικρότερος του στόχου του 2% τ<strong>η</strong>ς ΕΚΤ. Το ΔΝΤ <strong>και</strong>γενικότερα <strong>η</strong> Τρόϊκα υποθέτει ότι οι διαθρωτικέςμεταρρυθμίσεις θα αυξήσουν τον ανταγωνισμό στις αγορέςπροϊόντων <strong>και</strong> υπ<strong>η</strong>ρεσιών, ενώ θα συγκρατήσουν τ<strong>η</strong>ναύξ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> των πραγματικών μισθών κάτω από τ<strong>η</strong>ν αντίστοιχ<strong>η</strong>αύξ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς παραγωγικότ<strong>η</strong>τας. Έτσι, οι τιμές δεν θαανεβαίνουν γρήγορα <strong>και</strong> θα ανακτ<strong>η</strong>θεί μέρος τ<strong>η</strong>ςαπολεσθείσας στο παρελθόν ανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τας.Απαραίτ<strong>η</strong>τ<strong>η</strong> προϋπόθεσ<strong>η</strong> επίσ<strong>η</strong>ς να σπάσει <strong>η</strong> ολιγοπωλιακήδιάρθρωσ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς αγοράς.Στον Πίνακα 2, ο ρυθμός αύξ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς τουπραγματικού ΑΕΠ φτάνει το 2,7% το 2015 <strong>και</strong> στ<strong>η</strong> συνέχειαπαραμένει σταθερός. Είναι ένας ρυθμός προσιτός, μεδεδομέν<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ν πρόσφατ<strong>η</strong> ιστορική εμπειρία ρυθμών τ<strong>η</strong>ςτάξ<strong>η</strong>ς του 4%. Αν, παρεμπιπτόντως, ο ρυθμός επιταχυνθείκατά μία ποσοστιαία μονάδα, τότε ο λόγος χρέους ως προςΑΕΠ μπορεί να πέσει στο 91% το 2020 από το 131%, πουείναι το σενάριο βάσ<strong>η</strong>ς. 15 Φυσικά, ακόμα <strong>και</strong> τότε, μιαδεκαετία αργότερα, το χρέος είναι μεγάλο, πολύ15Το σενάριο αυτό τ<strong>η</strong>ς ΕΕ/ΕΚΤ/ΔΝΤ φαίνεται να κρύβει <strong>και</strong> επιπλέονθετικές υποθέσεις διότι από μόν<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς <strong>η</strong> μεγέθυνσ<strong>η</strong> του ρυθμούανάπτυξ<strong>η</strong>ς κατά μία ποσοστιαίε μονάδα δεν αρκεί για να μειωθεί ολόγος χρέους ως προς ΑΕΠ κατά 40 ποσοστιαίες μονάδες.9

Φεβρουάριος 2011μεγαλύτερο για παράδειγμα από το χρέος του 2010 τ<strong>η</strong>ςΙσπανίας, τ<strong>η</strong>ν οποία <strong>η</strong> αγορά πίεζε με μεγάλες απαιτούμενεςαποδόσεις. Αν αντιστρόφως, στο μέλλον <strong>η</strong> αγορά επιμένεισε υψ<strong>η</strong>λότερες αποδόσεις από τα <strong>νέα</strong> εκδιδόμενα ελλ<strong>η</strong>νικάομόλογα, περίπου 2% παραπάνω από τις προβλέψεις τουσεναρίου βάσ<strong>η</strong>ς, τότε ο λόγος του χρέους ως προς το ΑΕΠτο 2020 επιδεινώνεται στο 145%. <strong>Η</strong> επιδείνωσ<strong>η</strong> δεν είναιπολύ μεγάλ<strong>η</strong> επειδή <strong>η</strong> Ελλάδα δεν χρειάζεται να βγει στ<strong>η</strong>ναγορά να δανειστεί πριν από το δεύτερο εξάμ<strong>η</strong>νο του 2013.Παρατ<strong>η</strong>ρήστε επίσ<strong>η</strong>ς, ότι ενώ το δ<strong>η</strong>μοσιονομικόέλλειμμα μειώθ<strong>η</strong>κε κατά περίπου €14 δις το 2010, το 2011 <strong>η</strong>αντίστοιχ<strong>η</strong> πτώσ<strong>η</strong> είναι μόνον €5,5 δις <strong>και</strong> το 2012 €2 δις.Αυτό είναι ένα εμφανές μαξιλάρι στ<strong>η</strong> δ<strong>η</strong>μοσιονομικήπολιτική ώστε να μπορέσει <strong>η</strong> οικονομία να ξεφύγει από τ<strong>η</strong>βαθειά ύφεσ<strong>η</strong> του 2009-2011. Βεβαίως, στις προβλέψεις τ<strong>η</strong>ςΤρόικας θεωρείται δεδομένο ότι <strong>η</strong> εποχή τ<strong>η</strong>ςδ<strong>η</strong>μοσιονομικής λιτότ<strong>η</strong>τας δεν τελειώνει το 2011 ή 2012.Μπορεί <strong>η</strong> δ<strong>η</strong>μοσιονομική προσαρμογή να είναι μικρότερ<strong>η</strong>μετά το 2010, αλλά εξακολουθεί να υφίσταται. Γιαπαράδειγμα, μετά το 2012 οι πρωτογενείς δαπάνες ωςποσοστό του ΑΕΠ μειώνονται πολύ γρήγορα. Από 42,2% το2012 πέφτουν στο 36,1% το 2015. Για να συμβεί κάτι τέτοιο<strong>η</strong> οποιαδήποτε αύξ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> των δ<strong>η</strong>μοσίων δαπανών στο μέλλονπρέπει να υπολείπεται σ<strong>η</strong>μαντικά τ<strong>η</strong>ς αύξ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς τουονομαστικού ΑΕΠ. Έτσι μόνον θα δ<strong>η</strong>μιουργ<strong>η</strong>θούνπρωτογενή πλεονάσματα περίπου 6% του ΑΕΠ, ικανά ναμειώνουν το δ<strong>η</strong>μόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ. Μάλιστα,στο Μν<strong>η</strong>μόνιο γίνεται σαφής αναφορά για συγκεκριμέναεπιπλέον μέτρα στ<strong>η</strong>ν περίοδο 2012-2014 τ<strong>η</strong>ς τάξ<strong>η</strong>ς του 5%του ΑΕΠ. 165.2 Οι κίνδυνοιΈνα εύλογο ερώτ<strong>η</strong>μα που προκύπτει είναι το πώςσε μια τέτοια εποχή λιτότ<strong>η</strong>τας θα μπορέσει να υπάρξειανάπτυξ<strong>η</strong>. <strong>Η</strong> απάντ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> είναι ότι <strong>η</strong> ανάπτυξ<strong>η</strong> δεν αναμένεταινα βασίζεται πλέον στις δαπάνες του Δ<strong>η</strong>μοσίου. Αντίθετα, <strong>η</strong>ανάπτυξ<strong>η</strong> αναμένεται να έρθει από τ<strong>η</strong>ν μείωσ<strong>η</strong> του ειδικούβάρους του Δ<strong>η</strong>μοσίου στ<strong>η</strong>ν οικονομία <strong>και</strong> από τ<strong>η</strong>ναντίστοιχ<strong>η</strong> αύξ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς ανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τας του ιδιωτικούτομέα. Παρατ<strong>η</strong>ρήσατε ότι αν οι πρωτογενείς δαπάνεςπεριγράφουν σωστά το ειδικό βάρος του δ<strong>η</strong>μόσιου τομέαστ<strong>η</strong>ν <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong> οικονομία, τότε σύμφωνα με τις προβλέψεις16Στ<strong>η</strong>ν επιτυχή εφαρμογή ακριβώς αυτών των μέτρων έβαλεερωτ<strong>η</strong>ματικά ο αξιολογικός οίκος Moody’s το Δεκέμβριο του 2010.10

Φεβρουάριος 2011του Πίνακα 2, αυτό το ειδικό βάρος μειώνεται από 47,9% το2009 στο 34,4% το 2010. Αυτό σ<strong>η</strong>μαίνει απελευθέρωσ<strong>η</strong>πόρων για παραγωγικές δραστ<strong>η</strong>ριότ<strong>η</strong>τες (εξαγωγές,επενδύσεις), μετατόπισ<strong>η</strong> παραγωγής προς τους τομείς τωνδιεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών <strong>και</strong> υπ<strong>η</strong>ρεσιών, προώθ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που θα επιφέρει πιοευέλικτες αγορές προϊόντων <strong>και</strong> παραγωγικώνσυντελεστών, βελτίωσ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς ποιότ<strong>η</strong>τας των θεσμών (μείωσ<strong>η</strong>γραφειοκρατίας, διαφθοράς, αλλ<strong>η</strong>λοεπικαλύψεωναρμοδιοτήτων <strong>και</strong> βραδυπορίας στ<strong>η</strong> λήψ<strong>η</strong> αποφάσεων,κατάργ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> πλ<strong>η</strong>θώρας άχρ<strong>η</strong>στων ή αντιπαραγωγικώνοργανισμών, μείωσ<strong>η</strong> σπατάλ<strong>η</strong>ς), βελτίωσ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς ποιότ<strong>η</strong>ταςζωής (αειφόρος ανάπτυξ<strong>η</strong>, σύγχρονες δομές κράτους,εμπέδωσ<strong>η</strong> <strong>νέα</strong>ς κουλτούρας υπευθυνότ<strong>η</strong>τας <strong>και</strong>διαγενεακής αλλ<strong>η</strong>λεγγύ<strong>η</strong>ς). Στο μέλλον, το Δ<strong>η</strong>μόσιοπροσδοκάται να λειτουργεί ως απλός θεματοφύλακαςσταθερών κανόνων σε μια οικονομία με περισσή διαφάνεια<strong>και</strong> μειούμεν<strong>η</strong> διαφθορά. Φυσικά, αυτή <strong>η</strong> αναμενόμεν<strong>η</strong>συρρίκνωσ<strong>η</strong> του Δ<strong>η</strong>μοσίου δεν αντικαθίσταται εύκολα <strong>και</strong>γρήγορα από έναν μεγαλύτερο <strong>και</strong> πιο ανταγωνιστικόιδιωτικό τομέα <strong>και</strong>, συνεπώς, έχει σ<strong>η</strong>μαντικές παρενέργειεςστ<strong>η</strong>ν ανεργία <strong>και</strong> το βιοτικό επίπεδο. Ελπίζουμε ότι <strong>η</strong><strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong> κοινωνία θα αντέξει αυτή τ<strong>η</strong> δραματικήπροσαρμογή.Στο σχετικά αισιόδοξο αλλά ρεαλιστικό σενάριοτου Πίνακα 2 υπάρχουν σ<strong>η</strong>μαντικά ρίσκα. Το πρώτο ρίσκοέχει να κάνει με τ<strong>η</strong> δυνατότ<strong>η</strong>τα τ<strong>η</strong>ς σ<strong>η</strong>μερινής οικονομίαςνα απεγκλωβιστεί από τ<strong>η</strong>ν ύφεσ<strong>η</strong> σχετικά σύντομα, προς τοτέλος του 2011. Αυτό μπορεί να γίνει μόνον αν το κακόκλίμα στις επιχειρήσεις <strong>και</strong> τα νοικοκυριά αντιστραφεί, οιεπενδύσεις σταματήσουν τ<strong>η</strong>ν καθοδική τους πορεία <strong>και</strong> οιεξαγωγές ανακάμψουν. Προϋπόθεσ<strong>η</strong> γι’ αυτό είναι νακιν<strong>η</strong>τοποι<strong>η</strong>θούν οι πόροι του ΕΣΠΑ, να προχωρήσουν <strong>νέα</strong>ΣΔΙΤ <strong>και</strong> να επιταχυνθούν κάποιες ιδιωτικοποιήσεις. Επίσ<strong>η</strong>ς,να αρχίσουν να αποδίδουν σταδιακά οι διαρθρωτικέςμεταρρυθμίσεις, βελτιώνοντας τ<strong>η</strong>ν ανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τα. Οαπεγκλωβισμός επιταχύνεται ιδιαίτερα αν οι Ευρωπαίοιπολιτικοί δώσουν μια αξιόπιστ<strong>η</strong> <strong>και</strong> οριστική λύσ<strong>η</strong> στονατελή ευρωπαϊκό δ<strong>η</strong>μοσιονομικό μ<strong>η</strong>χανισμό (Buiter &Rahbari (2011)). Αν, για παράδειγμα, ξεκαθαριστεί το τοπίοτου Ευρωπαϊκού Μ<strong>η</strong>χανισμού Στήριξ<strong>η</strong>ς, θα μειωθούν ταελλ<strong>η</strong>νικά επιτόκια <strong>και</strong> θα αυξ<strong>η</strong>θεί <strong>η</strong> ρευστότ<strong>η</strong>τα τουελλ<strong>η</strong>νικού τραπεζικού συστήματος, ενισχύοντας τ<strong>η</strong>νπιστωτική επέκτασ<strong>η</strong> <strong>και</strong> τις παραγωγικές δραστ<strong>η</strong>ριότ<strong>η</strong>τεςτου ιδιωτικού τομέα.Το δεύτερο μεγάλο ρίσκο εντοπίζεται στονχρ<strong>η</strong>ματοοικονομικό τομέα. Τον Ιανουάριο του 2011, τοελλ<strong>η</strong>νικό τραπεζικό σύστ<strong>η</strong>μα συνέχιζε να δανείζεται απότ<strong>η</strong>ν ΕΚΤ ένα ποσό μεγαλύτερο των €90 δις, όταν τοσυνολικό ενεργ<strong>η</strong>τικό του ήταν λίγο μεγαλύτερο από τα€500 δις. Το ποσό δανεισμού από τ<strong>η</strong>ν ΕΚΤ διπλασιάστ<strong>η</strong>κεστ<strong>η</strong> διάρκεια τ<strong>η</strong>ς <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong>ς <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong>ς. Μια κύρια αιτία ήταν <strong>η</strong>απώλεια καταθέσεων στ<strong>η</strong> διάρκεια του 2010 τ<strong>η</strong>ς τάξ<strong>η</strong>ς των€30 δις, <strong>και</strong> κυρίως του παγώματος τ<strong>η</strong>ς διατραπεζικήςαγοράς για τις ελλ<strong>η</strong>νικές τράπεζες. Στις αρχές του 2011, οιελλ<strong>η</strong>νικές τράπεζες απορροφούσαν περίπου το ένα πέμπτοτων συνολικών δανείων τ<strong>η</strong>ς ΕΚΤ <strong>και</strong> μόνον οι ιρλανδικέςτράπεζες δανείζονταν περισσότερο. Αν λοιπόν <strong>η</strong> ΕΚΤαποφασίσει να περιορίσει τ<strong>η</strong>ν παροχή ρευστότ<strong>η</strong>τας, οιελλ<strong>η</strong>νικές τράπεζες πιθανόν να αναγκαστούν ναρευστοποιήσουν τμήμα του ενεργ<strong>η</strong>τικού τους. Επιπλέον, οκίνδυνος να απολεσθούν ακόμ<strong>η</strong> περισσότερες καταθέσειςδεν είναι ευκαταφρόν<strong>η</strong>τος, αφού τα αρν<strong>η</strong>τικά γεγονότα γιατ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong> πολλαπλασιάζονται <strong>και</strong> οι Έλλ<strong>η</strong>νεςαντιδρούν αυθόρμ<strong>η</strong>τα <strong>και</strong> γρήγορα. Συγχρόνως, όπωςσυνήθως γίνεται σε περιόδους ύφεσ<strong>η</strong>ς, το ποσοστό τωνδανείων σε καθυστέρ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> αυξάνεται, πιέζοντας έτσι τ<strong>η</strong>νκερδοφορία <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ν κεφαλαιακή βάσ<strong>η</strong> των τραπεζών.To 2011, εφόσον τα χειρότερα τ<strong>η</strong>ς <strong>ευρωπαϊκή</strong>ς<strong>κρίσ<strong>η</strong></strong>ς παρέλθουν, <strong>η</strong> πολιτική τ<strong>η</strong>ς ΕΚΤ αναμένεται να γίνειπερισσότερο περιοριστική <strong>και</strong> με περισσότερο εμφανή τ<strong>η</strong>στροφή προς τον μακροοικονομικό στόχο τουπλ<strong>η</strong>θωρισμού. Ήδ<strong>η</strong> ο κ. Trichet έχει μιλήσει δ<strong>η</strong>μοσίως γιατ<strong>η</strong> αναγκαστική αυτή στροφή, γεγονός που επιταχύνεται<strong>και</strong> από τ<strong>η</strong> λήξ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς θ<strong>η</strong>τείας του τον Οκτώβριο του 2011 <strong>και</strong>τ<strong>η</strong>ν προφανή επιθυμία του να αφήσει πίσω του τ<strong>η</strong>ν ΕΚΤαπόλυτο κυρίαρχο του πλ<strong>η</strong>θωριστικού στόχου. <strong>Η</strong> σχετικήθέσ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς Ελλάδας <strong>και</strong> των ελλ<strong>η</strong>νικών τραπεζώναναγκαστικά θα δυσκολευτεί αν συνεχίσουν να έχουν τ<strong>η</strong>νίδια ανάγκ<strong>η</strong> ρευστότ<strong>η</strong>τας που είχαν στ<strong>η</strong> διάρκεια του 2009<strong>και</strong> 2010. Βεβαίως, <strong>η</strong> σταθεροποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> των προσδοκιών <strong>και</strong> <strong>η</strong>μείωσ<strong>η</strong> των ελλ<strong>η</strong>νικών επιτοκίων αναμένεται να μειώσει τ<strong>η</strong>νανάγκ<strong>η</strong> προσφυγής στ<strong>η</strong>ν ΕΚΤ αφού οι καταθέσεις θασταθεροποι<strong>η</strong>θούν, <strong>η</strong> αξία των ελλ<strong>η</strong>νικών ομολόγων ωςενέχυρο θα αυξ<strong>η</strong>θεί <strong>και</strong> <strong>η</strong> διατραπεζική αγορά σταδιακά θαανοίξει <strong>και</strong> για τις ελλ<strong>η</strong>νικές τράπεζες.Ναι μεν υπάρχουν ρίσκα για το τραπεζικό σύστ<strong>η</strong>μα<strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ν οικονομία γενικότερα, τα ρίσκα όμως παραμένουνδιαχειρίσιμα. Οι ελλ<strong>η</strong>νικές τράπεζες ήταν <strong>και</strong> συνεχίζουν ναείναι σωστά οργανωμένες. Δεν πάσχουν από πρόβλ<strong>η</strong>μαφερεγγυότ<strong>η</strong>τας αλλά από πρόβλ<strong>η</strong>μα ρευστότ<strong>η</strong>τας.Διαθέτουν ακόμα μαξιλάρια για τ<strong>η</strong>ν περίπτωσ<strong>η</strong>επιδείνωσ<strong>η</strong>ς των συνθ<strong>η</strong>κών χρ<strong>η</strong>ματοδότ<strong>η</strong>σής τους. 17Μεγάλο μέρος των εργασιών τους, ένα ποσοστό περίπου25%, προέρχεται από το εξωτερικό, από χώρες όπου οιοικονομικές συνθήκες είναι καλύτερες. Οι περισσότερεςαπό τις τράπεζες έχουν, επίσ<strong>η</strong>ς, μειώσει τα λειτουργικάκόστ<strong>η</strong> τους σ<strong>η</strong>μαντικά, ενώ έχουν προβεί <strong>και</strong> σε διάφορεςμορφές κεφαλαιακής ενίσχυσ<strong>η</strong>ς. Σ<strong>η</strong>μειώσατε, επίσ<strong>η</strong>ς, ότι17Τα stress tests του Ιουλίου 2010 για τις ελλ<strong>η</strong>νικές τράπεζες έδειξαν ότιοι μεγάλοι ελλ<strong>η</strong>νικοί ιδιωτικοί τραπεζικοί όμιλοι είχαν επαρκήκεφαλαιακή επάρκεια (Tier I ratio) ακόμα <strong>και</strong> στο δυσμενέστερο υπόεξέτασ<strong>η</strong> σενάριο. Το τεστ προέβλεπε ένα κούρεμα για τα ελλ<strong>η</strong>νικάομόλογα τ<strong>η</strong>ς τάξ<strong>η</strong>ς του 23,1% για τα ομόλογα στο χαρτοφυλάκιοσυναλλαγών. Αυτά αποτελούσαν το 6,7% του συνόλου τωνελλ<strong>η</strong>νικών κρατικών ομολόγων στ<strong>η</strong>ν κατοχή τους. <strong>Η</strong> συνολικήονομαστική αξία τ<strong>η</strong>ς έκθεσ<strong>η</strong>ς των ελλ<strong>η</strong>νικών υπό έλεγχο τραπεζώνσε ελλ<strong>η</strong>νικά ομόλογα ήταν €56,15 δις (Blundell-Wignall and Slovik(2010)).11

Φεβρουάριος 2011από το δάνειο των €110 δις, ένα ποσό €10 δις έχεικαθοριστεί για τ<strong>η</strong>ν κεφαλαιακή ενίσχυσ<strong>η</strong> όσων τραπεζώνβρεθούν σε ανάγκ<strong>η</strong>. Επιπλέον, <strong>η</strong> οποιαδήποτε μελλοντικήπίεσ<strong>η</strong> από τ<strong>η</strong>ν ΕΚΤ για μείωσ<strong>η</strong> του δανεισμού αναμένεται ναγίνει μόνον αν στο ίδιο χρονικό διάστ<strong>η</strong>μα <strong>η</strong> διατραπεζικήαγορά ξεκινήσει σταδιακά να ανοίγει για τις ελλ<strong>η</strong>νικέςτράπεζες, έστω <strong>και</strong> με υψ<strong>η</strong>λό κόστος.Ένα τρίτο ρίσκο στο σενάριο τ<strong>η</strong>ς Τρόικας έχει νακάνει με τ<strong>η</strong> δυνατότ<strong>η</strong>τα των διαρθρωτικώνμεταρρυθμίσεων να αυξήσουν μακροπρόθεσμα τοδυν<strong>η</strong>τικό προϊόν τ<strong>η</strong>ς χώρας. Πολλές ακαδ<strong>η</strong>μαϊκές μελέτεςδείχνουν ότι <strong>η</strong> επίδρασ<strong>η</strong> των διαρθρωτικώνμεταρρυθμίσεων είναι μεγάλ<strong>η</strong>. Ο Ζόνζ<strong>η</strong>λος (2010) εκτιμάότι ένα πρόγραμμα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στ<strong>η</strong>ναγορά των μ<strong>η</strong> εμπορευσίμων αγαθών (κυρίως υπ<strong>η</strong>ρεσιών)<strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ν αγορά εργασίας, που θα μειώσει το περιθώριο(mark up) στις τιμές, μακροχρόνια θα έχει σωρευτικήεπίδρασ<strong>η</strong> στο πραγματικό ΑΕΠ 17 π.μ. Έκθεσ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ςΕυρωπαϊκής Επιτροπής (European Commission (2010))εκτιμά ότι μια μόνιμ<strong>η</strong> μείωσ<strong>η</strong> των πραγματικών μισθώνκατά 1% θα οδ<strong>η</strong>γήσει σε μια αύξ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> του ΑΕΠ κατά 4% σετέσσερα χρόνια. <strong>Η</strong> ίδια έκθεσ<strong>η</strong> εκτιμά ότι μια μείωσ<strong>η</strong> κατά5% στο mark up στις τιμές θα οδ<strong>η</strong>γήσει σε μια αύξ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> τουΑΕΠ κατά 2,5% σε πέντε χρόνια. Επίσ<strong>η</strong>ς εκτιμά ότι μιαμείωσ<strong>η</strong> στο περιθώριο των ελλ<strong>η</strong>νικών ομολόγων κατά 100μ.β. θα έχει ως αποτέλεσμα τ<strong>η</strong>ν αύξ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> του ΑΕΠ κατά 1,5%το ίδιο έτος. Οι Buis & Duval (2011) εκτιμούν ότι <strong>η</strong>σωρευτική επίδρασ<strong>η</strong> στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ τ<strong>η</strong>ς Ελλάδαςσε δέκα χρόνια, μεταρρυθμίσεων στις αγορές προϊόντων<strong>και</strong> εργασίας αλλά <strong>και</strong> στο φορολογικό <strong>και</strong> ασφαλιστικόσύστ<strong>η</strong>μα, είναι περίπου 17 π.μ., <strong>η</strong> δεύτερ<strong>η</strong> υψ<strong>η</strong>λότερ<strong>η</strong>εκτιμώμεν<strong>η</strong> επίδρασ<strong>η</strong> στις χώρες του ΟΟΣΑ.Παρά τις μελέτες, πολλοί αναλυτές με δυσκολίααποδέχονται τ<strong>η</strong>ν περίπτωσ<strong>η</strong> <strong>η</strong> Ελλάδα να μπορέσει νααναδιαρθρώσει τ<strong>η</strong>ν οικονομία τ<strong>η</strong>ς. Πιστεύω ότι οιαπαισιόδοξοι αναλυτές υποεκτιμούν το μέγεθος τ<strong>η</strong>ςπροσπάθειας. Οι μεταρρυθμίσεις του 2010 αποτελούνεπανάστασ<strong>η</strong> στο ελλ<strong>η</strong>νικό κατεστ<strong>η</strong>μένο, που για δεκαετίεςαρνήθ<strong>η</strong>κε να κάνει το παραμικρό που θα ενοχλούσεσυγκεκριμένες οργανωμένες μειοψ<strong>η</strong>φίες <strong>και</strong> συμφέροντα.Το ασφαλιστικό, το εργασιακό, το δ<strong>η</strong>μοσιονομικό, <strong>η</strong>απελευθέρωσ<strong>η</strong> των επαγγελμάτων <strong>και</strong> <strong>η</strong> μείωσ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ςσπατάλ<strong>η</strong>ς στις ΔΕΚΟ, τα νοσοκομεία <strong>και</strong> τους ΟΤΑαποτελούν μεγάλες μεταρρυθμίσεις, οι οποίες μπορούν νααυξήσουν το δυν<strong>η</strong>τικό προϊόν σ<strong>η</strong>μαντικά <strong>και</strong> ναεπαναφέρουν τ<strong>η</strong> χώρα σε μια <strong>νέα</strong> μακροχρόνια αλλάισορροπ<strong>η</strong>μέν<strong>η</strong> αναπτυξιακή τροχιά.Ένα τελευταίο ζήτ<strong>η</strong>μα έχει να κάνει με τουπέρογκο ύψος του χρέους. Πολλοί αναλυτές, ακόμα <strong>και</strong>όταν παραμερίζουν τα παραπάνω ρίσκα <strong>και</strong> τον κίνδυνο ναμ<strong>η</strong>ν επαλ<strong>η</strong>θευτούν οι θετικές προβλέψεις τ<strong>η</strong>ς Τρόικας,θεωρούν το βάρος ενός χρέους 131% του ΑΕΠ το 2020δυσβάστακτο. Επιμένουν λοιπόν στο σενάριο τ<strong>η</strong>ςχρεοκοπίας, δ<strong>η</strong>λαδή τ<strong>η</strong>ς άρν<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς από το ελλ<strong>η</strong>νικό Δ<strong>η</strong>μόσιοεπιστροφής του συνολικού ποσού τ<strong>η</strong>ς ονομαστικής αξίαςτων ομολόγων όταν αυτά λήγουν, <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ς επιστροφής ενόςκλάσματος μόνον, μετά από σ<strong>η</strong>μαντικό «κούρεμα» τ<strong>η</strong>ςοφειλής. Βεβαίως, σε μια ελεύθερ<strong>η</strong> αγορά <strong>και</strong> οικονομία, <strong>η</strong>χρεοκοπία είναι εφικτή μόνον εφόσον <strong>η</strong> Ελλάδα πάψει ναχρειάζεται ξανά δανεικά στο μέλλον, όταν με άλλα λόγιααποκτήσει τ<strong>η</strong>ν ικανότ<strong>η</strong>τα να εισπράττει τα έσοδα πουκαλύπτουν τις συνολικές δαπάνες πλ<strong>η</strong>ν των τόκων, αν έχειδ<strong>η</strong>λαδή πρωτογενή πλεονάσματα κάθε χρόνο χωρίςεξαίρεσ<strong>η</strong> στο δι<strong>η</strong>νεκές (ή έως ότου ξεχαστεί <strong>η</strong> χρεοκοπίααπό τ<strong>η</strong> θύμ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> των επενδυτών). 18 Σύμφωνα με τον Πίνακα2, <strong>η</strong> Ελλάδα θα μπορεί από το 2012 να έχει πρωτογενήπλεονάσματα <strong>και</strong> συνεπώς τότε μόνον, <strong>και</strong> εφόσον τοπεριβάλλον τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς το επιτρέπει, θα έχει τ<strong>η</strong>νδυνατότ<strong>η</strong>τα να χρεοκοπήσει .Το περιβάλλον όμως τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς δεν επιτρέπειτ<strong>η</strong> χρεοκοπία. Στ<strong>η</strong>ν περίπτωσ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς Ελλάδας, το ζήτ<strong>η</strong>μα τ<strong>η</strong>ςχρεοκοπίας περιπλέκεται από το γεγονός ότι <strong>η</strong> χώρα έχειήδ<strong>η</strong> δεσμευτεί για δάνειο €110 δις από χώρες τ<strong>η</strong>ςΕυρωζών<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> το ΔΝΤ. Σε αυτό το δάνειο <strong>η</strong> Ελλάδα δενμπορεί να αρν<strong>η</strong>θεί αποπλ<strong>η</strong>ρωμή στο ακέραιο. Επιπλέον, οιιδιώτες που διακρατούν σήμερα ελλ<strong>η</strong>νικά ομόλογα είναικατά κύριο λόγο τράπεζες τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς. Κατά συνέπεια,<strong>η</strong> απόφασ<strong>η</strong> χρεοκοπίας είναι μια απόφασ<strong>η</strong> που θα λ<strong>η</strong>φθείαπό κοινού με τα υπόλοιπα κράτ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς, <strong>και</strong> δεναποτελεί μια καθαρά <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong> απόφασ<strong>η</strong>. 19 Αν γίνοντανκαθαρά <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong> απόφασ<strong>η</strong>, τότε <strong>η</strong> πόρτα εξόδου από τ<strong>η</strong>νΕυρωπαϊκή Ένωσ<strong>η</strong> <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong> θα άνοιγε διάπλατα.Δεν συμφέρει τ<strong>η</strong>ν Ελλάδα αυτή <strong>η</strong> λύσ<strong>η</strong>, ούτε πολιτικά ούτε<strong>και</strong> οικονομικά. 20 .Οι Cottarelli et al. (2010) αναλύουν όλα ταεπιχειρήματα που αναφέραμε παραπάνω για χρεοκοπία<strong>και</strong>, όπως <strong>και</strong> <strong>η</strong> παραπάνω ανάλυσ<strong>η</strong>, τα αντικρούουν ωςανεδαφικά. Σύμφωνα με τ<strong>η</strong>ν άποψή τους, το ζ<strong>η</strong>τούμενοείναι το ισοζύγιο κόστους-ωφέλειας από μια χρεοκοπία. Τοκόστος είναι τεράστιο, οικονομικό <strong>και</strong> πολιτικό. <strong>Η</strong> ωφέλειαόμως είναι μικρή, ακόμα <strong>και</strong> με κούρεμα τ<strong>η</strong>ς τάξ<strong>η</strong>ς του 60%.18<strong>Η</strong> χρεοκοπία δεν σ<strong>η</strong>μαίνει ότι οι καταθέτες θα χάσουν τα χρήματάτους. Σ<strong>η</strong>μαίνει, όμως, ότι οι ομολογιούχοι θα χάσουν μέρος τ<strong>η</strong>ςεπένδυσής τους.19Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τ<strong>η</strong>ν επιλογή τ<strong>η</strong>ς χρεοκοπίας απότ<strong>η</strong>ν ίδια τ<strong>η</strong>ν Ελλάδα ακόμ<strong>η</strong> <strong>και</strong> για ιδιοτελείς λόγους. Στ<strong>η</strong>ν Ελλάδα,ομολογιούχοι είναι κυρίως τα ασφαλιστικά ταμεία <strong>και</strong> οι τράπεζες. Σεπερίπτωσ<strong>η</strong> κουρέματος, θα έπρεπε τ<strong>η</strong>ν επομέν<strong>η</strong> το κράτος ναδιασώσει τα ασφαλιστικά του ταμεία <strong>και</strong> πιθανόν ορισμένεςτράπεζες, κυρίως υπό κρατικό έλεγχο. Τα ομόλογα στ<strong>η</strong>ν κυριότ<strong>η</strong>τατων Ελλήνων πιθανόν να φθάνουν γύρω στα €80 δις ή περισσότερο.20Ορισμένοι προτείνουν τ<strong>η</strong>ν έξοδο από τ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong> ως τ<strong>η</strong> λύσ<strong>η</strong> στοπρόβλ<strong>η</strong>μα ανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τας, διότι τότε <strong>η</strong> Ελλάδα θα μπορεί ναεπανέλθει στ<strong>η</strong> δραχμή με μια μεγάλ<strong>η</strong> υποτίμ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>. <strong>Η</strong> υποτίμ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> όμωςδεν μεταβάλλει τις δανειακές υποχρεώσεις. Ούτε λύνει το πρόβλ<strong>η</strong>μαανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τας, αφού απλώς θα φέρει πλ<strong>η</strong>θωρισμό. Αντίθετα, <strong>η</strong>έξοδος από τ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong> θα επιφέρει απώλεια στους καταθέτες.Ίσως είναι <strong>και</strong> ο μόνος τρόπος να χάσουν τα χρήματά τους οικαταθέτες.12

Φεβρουάριος 2011Αν, για παράδειγμα, <strong>η</strong> ετήσια επιβάρυνσ<strong>η</strong> τόκων είναι 7%του ΑΕΠ πριν το κούρεμα, <strong>η</strong> ετήσια ωφέλεια έχει μια οροφήτ<strong>η</strong>ς τάξ<strong>η</strong>ς 4,2%του ΑΕΠ. Για τ<strong>η</strong>ν ωφέλεια αυτή, όμως, θαπρέπει τα μελλοντικά επιτόκια δανεισμού να μ<strong>η</strong>νεπ<strong>η</strong>ρεαστούν αρν<strong>η</strong>τικά από τ<strong>η</strong>ν απώλεια αξιοπιστίας πουθα επιφέρει το ίδιο το κούρεμα. Στ<strong>η</strong> συζήτ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> που γίνεταιστ<strong>η</strong>ν Ελλάδα, οι αναλυτές ξεχνούν το επιπλέον κόστος τουκουρέματος στα επιτόκια που πλ<strong>η</strong>ρώνει ο ιδιωτικός τομέας,τα οποία εύκολα μπορεί να υπερβούν τις πέντε ποσοστιαίεςμονάδες του ΑΕΠ, γεγονός που επ<strong>η</strong>ρεάζει τ<strong>η</strong>ν οικονομικήανάπτυξ<strong>η</strong> στο δι<strong>η</strong>νεκές. Άλλωστε, στο παρελθόν, πρινενταχθούμε στ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong> τα επιτόκια δανεισμού ήτανπάρα πολύ υψ<strong>η</strong>λά. Χωρίς λοιπόν να συνυπολογίζουμεάλλες αρν<strong>η</strong>τικές οικονομικές <strong>και</strong> πολιτικές παραμέτρους, <strong>η</strong>καθαρή ωφέλεια από ένα κούρεμα είναι αρν<strong>η</strong>τική.Υπάρχουν, φυσικά, <strong>και</strong> πολλές αντίθετες απόψεις.Οι Buiter <strong>και</strong> Rahbari (2010), σε μελέτ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς Citigroup,αμφισβήτ<strong>η</strong>σαν τ<strong>η</strong>ν παραπάνω άποψ<strong>η</strong>, ότι το ενδεχόμενοκήρυξ<strong>η</strong>ς πτώχευσ<strong>η</strong>ς από ένα ανεπτυγμένο κράτος είναιαδιανό<strong>η</strong>το. Μια ανάλυσ<strong>η</strong> κόστους – ωφέλειας μπορεί νααποδεικνύει ως πιο ωφέλιμ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ν χρεοκοπία για μιαυπερχρεωμέν<strong>η</strong> χώρα, από τ<strong>η</strong>ν επώδυν<strong>η</strong> δ<strong>η</strong>μοσιονομικήπροσαρμογή που απαιτείται. Υποστ<strong>η</strong>ρίζουν επίσ<strong>η</strong>ς, ότι <strong>η</strong>μελέτ<strong>η</strong> των Cottarelli et al. χρ<strong>η</strong>σιμοποιεί μέσους όρους, ενώαντίθετα το πρόβλήμα είναι το τι είναι πιθανό να συμβεί σεχώρες που ξεφεύγουν κατά πολύ από το μ.ο. Επιπλέον,κατά αυτούς θα πρέπει να εξετάζεται το ενδεχόμενο όχιμόνο πλήρους αλλά <strong>και</strong> μερικής χρεοκοπίας, το οποίο είναιπολύ πιθανότερο. Θεωρούν δε τ<strong>η</strong>ν Ελλάδα ως τ<strong>η</strong>νανεπτυγμέν<strong>η</strong> χώρα πιο πιθανό να χρεοκοπήσει, με τ<strong>η</strong>νΙρλανδία να ακολουθεί. 21Μια πιθανή λύσ<strong>η</strong> στο υπερβολικό ύψος του χρέουςστ<strong>η</strong>ν Ελλάδα είναι <strong>η</strong> αναδιάρθρωσή του, χωρίς κάποιοκούρεμα, αλλά με επιμήκυνσ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς <strong>η</strong>μερομ<strong>η</strong>νίας λήξ<strong>η</strong>ς <strong>και</strong>με χαμ<strong>η</strong>λά επιτόκια, που να πλ<strong>η</strong>σιάζουν αυτά τ<strong>η</strong>ςΓερμανίας. Για τους δανειστές αυτό σ<strong>η</strong>μαίνει ότιπαραμένουν εγκλωβισμένοι στ<strong>η</strong>ν επένδυσ<strong>η</strong> των ελλ<strong>η</strong>νικώνομολόγων για μακρότερο χρονικό διάστ<strong>η</strong>μα, χωρίς όμως ναχάνουν ένα μέρος του κεφαλαίου τους. Μια τέτοια λύσ<strong>η</strong>ήδ<strong>η</strong> προωθείται για το δάνειο των €110 δις. Δεν είναιαδιανό<strong>η</strong>το να ακολουθήσει κάτι παρόμοιο <strong>και</strong> για τουπόλοιπο τμήμα του χρέους, κάτι που θα εξαρτ<strong>η</strong>θεί από τ<strong>η</strong>διαπραγμάτευσ<strong>η</strong> ανάμεσα στις χώρες τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς <strong>και</strong>τους τελικούς κανόνες λειτουργίας του EFSF.Είναι σ<strong>η</strong>μαντικό να επισ<strong>η</strong>μανθεί ότι μιααναδιάρθρωσ<strong>η</strong> χωρίς κούρεμα δεν φέρνει γρήγορ<strong>η</strong>αποκλιμάκωσ<strong>η</strong> του χρέους. Μια τέτοια αναδιάρθρωσ<strong>η</strong> τουχρέους δεν λύνει το πρόβλ<strong>η</strong>μα επιστροφής των δανεικών.21Τ<strong>η</strong>ν ίδια άποψ<strong>η</strong> υιοθετεί <strong>η</strong> πλειονότ<strong>η</strong>τα των αναλυτών. Βλ. γιαπαράδειγμα, Gros and Mayer (2011), ή Darvas, Pisani-Feri and Sapir(2011), οι οποίοι προτείνουν το συναινετικό με τ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong>κούρεμα ως τ<strong>η</strong> μόν<strong>η</strong> προοπτική για τ<strong>η</strong> βιωσιμότ<strong>η</strong>τα του χρέους τ<strong>η</strong>ςΕλλάδας.Απλώς το παρατείνει <strong>και</strong> έτσι διευκολύνει τ<strong>η</strong>ν αποπλ<strong>η</strong>ρωμήτου, καθώς <strong>η</strong> χώρα αναπτύσσεται. Διότι ενώ το ύψος τουχρέους παραμένει στα ίδια περίπου επίπεδα, το μέγεθος τ<strong>η</strong>ςοικονομίας αυξάνεται γρ<strong>η</strong>γορότερα <strong>και</strong> κατ’ επέκτασ<strong>η</strong>μεγαλώνει <strong>και</strong> <strong>η</strong> δυνατότ<strong>η</strong>τα συλλογής εσόδων. Γρήγορ<strong>η</strong>αποκλιμάκωσ<strong>η</strong> θα έφερνε <strong>η</strong> πώλ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> ή μακροχρόνιαμίσθωσ<strong>η</strong> περιουσιακών στοιχείων του Δ<strong>η</strong>μοσίου.<strong>Η</strong> <strong>νέα</strong> <strong>αρχιτεκτονική</strong> στοχεύει στ<strong>η</strong>ν καλύτερ<strong>η</strong>συνοχή τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> στο να γίνουν όλες οι χώρες τ<strong>η</strong>ςΕυρωζών<strong>η</strong>ς πιο ανταγωνιστικές έναντι τρίτων χωρών (δεναποτελεί παίγνιο μ<strong>η</strong>δενικού αποτελέσματος). <strong>Η</strong> <strong>νέα</strong><strong>αρχιτεκτονική</strong> δεν επιβάλλει περαιτέρω περιορισμούς στ<strong>η</strong>χώρα μας επειδή <strong>η</strong> Ελλάδα αναγκάζεται από τ<strong>η</strong> δική τ<strong>η</strong>ς<strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> να λύσει τα διαθρωτικά τ<strong>η</strong>ς προβλήματα <strong>και</strong> να γίνειπιο ανταγωνιστική. <strong>Η</strong> πειθαρχία που επιβάλουν οι δανειστέςστ<strong>η</strong>ν Ελλάδα είναι πιο αυστ<strong>η</strong>ρή από τους νέους κανόνεςστ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong>. Συνεπώς <strong>η</strong> Ελλάδα πρέπει να πει ΝΑΙ στιςαλλαγές που επιχειρούνται. Οι πιο αυστ<strong>η</strong>ρές δομές τ<strong>η</strong>ς <strong>νέα</strong>ς<strong>αρχιτεκτονική</strong>ς στ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong> επιβάλλουνμακροπρόθεσμ<strong>η</strong> πειθαρχία ακόμα <strong>και</strong> μετά από μιαδεκαετία, όταν <strong>η</strong> Ελλάδα πιθανόν να έχει απεγκλωβιστείαπό τους δανειστές τ<strong>η</strong>ς. Συνεπώς <strong>η</strong> <strong>νέα</strong> <strong>αρχιτεκτονική</strong>συνεπάγεται ότι μετά τ<strong>η</strong> σ<strong>η</strong>μερινή στροφή στ<strong>η</strong>ν οικονομικήπολιτική, ο δρόμος δεν έχει επιστροφή.6. ΣυμπεράσματαΤο 2010 το πείραμα του ενιαίου νομίσματος πιέστ<strong>η</strong>κεέντονα από τις αγορές, ωθώντας τις πολιτικές <strong>η</strong>γεσίες στιςχώρες τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς να τρέχουν πίσω από τα γεγονότα,χωρίς να μπορούν να συμφωνήσουν γρήγορα στο εύροςτ<strong>η</strong>ς απαιτούμεν<strong>η</strong>ς διακυβερν<strong>η</strong>τικής συνεργασίας. Σήμεραόλες οι χώρες τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς αντιλαμβάνονται ότι <strong>η</strong>διάλυσή τ<strong>η</strong>ς δεν αποτελεί επιλογή: τεράστια κόστ<strong>η</strong> για τοεξωτερικό εμπόριο, τ<strong>η</strong> χρ<strong>η</strong>ματοδότ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>, τ<strong>η</strong>ν πολιτικήπροοπτική <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ν ευ<strong>η</strong>μερία ολόκλ<strong>η</strong>ρ<strong>η</strong>ς τ<strong>η</strong>ς <strong>η</strong>πείρου.Συνεπώς, επεξεργάζονται ένα συνολικό σχέδιο επίλυσ<strong>η</strong>ςτου προβλήματος: Ενδυνάμωσ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς εποπτείας τουχρ<strong>η</strong>ματοοικονομικού τομέα, καθώς <strong>και</strong> ενδυνάμωσ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ςδιαδικασίας ενοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς με τ<strong>η</strong>ν εναρμόνισ<strong>η</strong> των εθνικώνπολιτικών στα πεδία τ<strong>η</strong>ς δ<strong>η</strong>μοσιονομικής πολικής <strong>και</strong> τωνπολιτικών επαύξ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς τ<strong>η</strong>ς ανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τας, ωςαπαραίτ<strong>η</strong>των συμπλ<strong>η</strong>ρωμάτων τ<strong>η</strong>ς κοινής νομισματικήςπολιτικής.Από τον Μάιο του 2010, οι πολιτικές <strong>η</strong>γεσίεςδιαπραγματεύονται τον κοινό παρονομαστή στ<strong>η</strong>διακυβερν<strong>η</strong>τική τους συνεργασία. Μετά τ<strong>η</strong> ΣύνοδοΚορυφής του Δεκεμβρίου του 2010, υπάρχει ήδ<strong>η</strong> μιααρχική συμφωνία βασισμέν<strong>η</strong> στις αρχές του πορίσματοςVan Rompuy, που συνεπάγεται έναν στενότερο έλεγχο σταδ<strong>η</strong>μοσιονομικά εκάστου κράτους-μέλους τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς,μεγαλύτερ<strong>η</strong> έμφασ<strong>η</strong> στ<strong>η</strong>ν μείωσ<strong>η</strong> του δ<strong>η</strong>μοσίου χρέους,έλεγχο στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών κάθε χώρας,αλλά <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ν αρχή τ<strong>η</strong>ς «αντίστροφ<strong>η</strong>ς ψ<strong>η</strong>φοφορίας».13

Φεβρουάριος 2011Υπάρχει, επίσ<strong>η</strong>ς, συμφωνία για τ<strong>η</strong> μελλοντική προσαρμογήτ<strong>η</strong>ς Συνθήκ<strong>η</strong>ς τ<strong>η</strong>ς Λισαβόνας ώστε να επιτρέπεται <strong>η</strong>δ<strong>η</strong>μιουργία μόνιμου ταμείου διάσωσ<strong>η</strong>ς των χωρών υπόπροϋποθέσεις. Το ζήτ<strong>η</strong>μα έκδοσ<strong>η</strong>ς κοινού ευρωομόλογουδεν προχωρά προς το παρόν, αλλά δεν αποκλείεται το θέμανα επανέλθει με διαφορετική ίσως μορφή, μέσω τωνδυνατοτήτων παρέμβασ<strong>η</strong>ς που θα έχει το κοινό ταμείοEFSF.Τον Φεβρουάριο του 2011 οι Ευρωπαίοι <strong>η</strong>γέτεςεπέκτειναν τον συντονισμό των πολιτικών. Οι κύριοιχρ<strong>η</strong>ματοδότες τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς, που είναι <strong>η</strong> Γερμανία <strong>και</strong> <strong>η</strong>Γαλλία, με διαπραγματευτικό όπλο τ<strong>η</strong> μεγέθυνσ<strong>η</strong> του EFSF<strong>και</strong> το βαθμό ευελιξίας του ώστε να αντιμετωπίζει κρίσεις,επιμένουν σε ένα Σύμφωνο Ανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τας για τιςχώρες τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς, που να περιέχει κοινά αποδεκτούςπεριορισμούς στ<strong>η</strong>ν πολιτική μισθών <strong>και</strong> εισοδ<strong>η</strong>μάτων, τοασφαλιστικό ή τ<strong>η</strong> φορολογική πολιτική. Είναι δύσκολο ναεκτιμ<strong>η</strong>θεί <strong>η</strong> λεπτομερής τελική κατάλ<strong>η</strong>ξ<strong>η</strong> τωνπαρασκ<strong>η</strong>νιακών διαπραγματεύσεων. Το τελικόαποτέλεσμα, που αναγκαστικά θα είναι ένα υποσύνολο τωνεπιμέρους προτάσεων, ενισχύει τ<strong>η</strong> συνοχή τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ςσε σχέσ<strong>η</strong> με το υπάρχον πλαίσιο <strong>και</strong> παρέχει περισσότερεςεγγυήσεις για το απρόσκοπτο μέλλον του κοινούνομίσματος.<strong>Η</strong> Ελλάδα δεν διεκδικεί ιδιαίτερα εύσ<strong>η</strong>μα για τ<strong>η</strong>δεκαετία τ<strong>η</strong>ς παραμονής τ<strong>η</strong>ς στ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong>. Με στόχο τ<strong>η</strong>νείσοδό μας στ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong> καταφέραμε <strong>και</strong> μειώσαμε τονπλ<strong>η</strong>θωρισμό <strong>και</strong> περιορίσαμε τα δ<strong>η</strong>μοσιονομικάελλείμματα. Απολαύσαμε έτσι χαμ<strong>η</strong>λά πραγματικά επιτόκια<strong>και</strong> άνθ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> των επενδύσεων <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ς κατανάλωσ<strong>η</strong>ς. <strong>Η</strong>προ<strong>η</strong>γούμεν<strong>η</strong> απελευθέρωσ<strong>η</strong> του τραπεζικού συστήματος<strong>και</strong> <strong>η</strong> έξοδός του στ<strong>η</strong>ν ευρύτερ<strong>η</strong> γεωγραφική περιοχή μαζίμε το πιο υγιές δυναμικό του ελλ<strong>η</strong>νικού επιχειρ<strong>η</strong>ματικούκόσμου είχαν δώσει μια <strong>νέα</strong> αυτοπεποίθ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> στ<strong>η</strong> χώρα μας.Όμως, μετά τ<strong>η</strong>ν επιτυχία τ<strong>η</strong>ς εισόδου στ<strong>η</strong>ν Ευρωζών<strong>η</strong> <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>σκλ<strong>η</strong>ρή δουλειά για τ<strong>η</strong>ν προετοιμασία των ΟλυμπιακώνΑγώνων του 2004, επαναπαυτήκαμε.δ<strong>η</strong>μοσιονομικών ελλειμμάτων <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ν αναμόρφωσ<strong>η</strong> τωνδομών τ<strong>η</strong>ς οικονομίας. <strong>Η</strong> οικονομία δεν μπορεί πλέον νακινείται στ<strong>η</strong> βάσ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ς προ-ΟΝΕ εξυγίανσ<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> το 2020 τοκράτος αναμένεται να αποτελεί μικρότερο κλάσμα τ<strong>η</strong>ςοικονομίας από ότι το 2009. <strong>Η</strong> πρόκλ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> είναι συνεπώςμεγάλ<strong>η</strong>, καθώς ο ιδιωτικός τομέας καλείται νασυμπλ<strong>η</strong>ρώσει το κενό τ<strong>η</strong>ς σταδιακής απόσυρσ<strong>η</strong>ς τουδ<strong>η</strong>μόσιου τομέα από τ<strong>η</strong>ν παραγωγή υπ<strong>η</strong>ρεσιών, χωρίςταυτόχρονες σ<strong>η</strong>μαντικές παράπλευρες απώλειες στ<strong>η</strong>ναπασχόλ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> <strong>και</strong> το βιοτικό επίπεδο. Πράγματι, το κράτοςεκλογικεύει σταδιακά τ<strong>η</strong> λειτουργία του, μειώνοντας τ<strong>η</strong>σπατάλ<strong>η</strong> <strong>και</strong> τ<strong>η</strong> γραφειοκρατία <strong>και</strong> προχωρώντας σεσοβαρές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις (ασφαλιστικό,εργασιακό, δ<strong>η</strong>μοσιονομικό, κλειστά επαγγέλματα,παραοικονομία, κλπ.). Ο ιδιωτικός τομέας καλείται να γίνειπιο εξωστρεφής <strong>και</strong> περισσότερο ανταγωνιστικός μεέμφασ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ν ποιότ<strong>η</strong>τα των προσφερόμενων προϊόντων <strong>και</strong>υπ<strong>η</strong>ρεσιών, αλλά <strong>και</strong> ο δ<strong>η</strong>μόσιος τομέας πιο λειτουργικός.<strong>Η</strong> <strong>νέα</strong> <strong>αρχιτεκτονική</strong> ωφελεί τ<strong>η</strong>ν Ελλάδα αφού επιβάλλειμακροπρόθεσμ<strong>η</strong> πειθαρχία χωρίς βραχυχρόνιουςπεριορισμούς σε σχέσ<strong>η</strong> με τους ήδ<strong>η</strong> υπάρχοντες. <strong>Η</strong> Ελλάδαχάνει μια δεκαετία ανάπτυξ<strong>η</strong>ς λόγω τ<strong>η</strong>ς δικής τ<strong>η</strong>ς <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong>ς<strong>και</strong> βρίσκεται στο ξεκίν<strong>η</strong>μα αναδιάρθρωσ<strong>η</strong>ς τ<strong>η</strong>ς οικονομίαςκαθώς <strong>και</strong> αλλαγής κουλτούρας. Οι κίνδυνοι για τ<strong>η</strong>ν Ελλάδαείναι μεγάλοι αλλά ελέγξιμοι, ενώ <strong>η</strong> κατανομή τουεισοδήματος θα αποτελέσει σ<strong>η</strong>μείο αιχμής τα επόμεναχρόνια. Βεβαίως, <strong>η</strong> αλλαγή στ<strong>η</strong> δομή τ<strong>η</strong>ς οικονομίας <strong>και</strong> <strong>η</strong>αλλαγή κουλτούρας στον πλ<strong>η</strong>θυσμό παίρνουν χρόνο.Χρειάζεται υπομονή <strong>και</strong> ελαφρά αισιοδοξία.<strong>Η</strong> Ελλάδα όχι μόνον δεν προχώρ<strong>η</strong>σε σεδιαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, που ήταν για τ<strong>η</strong>ν οικονομίατ<strong>η</strong>ς μέσα στ<strong>η</strong>ν ΟΝΕ μια πολιτική-μονόδρομος, αλλάαπεναντίας, σταδιακά φούσκωσε το κράτος με δαπάνες <strong>και</strong>υπαλλήλους, χωρίς αντίστοιχ<strong>η</strong> βελτίωσ<strong>η</strong> των υπ<strong>η</strong>ρεσιώντου. Τα εσωτερικά <strong>και</strong> εξωτερικά ελλείμματαεπιδεινώθ<strong>η</strong>καν. <strong>Η</strong> διεθνής <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> έφερε τ<strong>η</strong>ν ύφεσ<strong>η</strong> στ<strong>η</strong>νΕλλάδα <strong>και</strong> τον πανικό στις αγορές αφού ξεσκέπασε τοεγχώριο δ<strong>η</strong>μοσιονομικό πρόβλ<strong>η</strong>μα, το οποίο γιγαντώθ<strong>η</strong>κεεν μέσω εγχώριας ύφεσ<strong>η</strong>ς. <strong>Η</strong> διεθνής <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> έσπασε τ<strong>η</strong>φούσκα μιας περιόδου <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong>ς ανάπτυξ<strong>η</strong>ς με δανεικά <strong>και</strong>υψ<strong>η</strong>λές απαιτήσεις τ<strong>η</strong>ς <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong>ς κοινωνίας για ένα βιοτικόεπίπεδο που δεν μπορούσε να στ<strong>η</strong>ρίξει <strong>η</strong> εγχώριαπαραγωγή.Στ<strong>η</strong>ν Ελλάδα το 2010 ξεκίν<strong>η</strong>σε μια μεγάλ<strong>η</strong>προσαρμογή, με γνώμονα τ<strong>η</strong> σταδιακή μείωσ<strong>η</strong> των14

Φεβρουάριος 2011Βιβλιογραφικές ΑναφορέςBlundell-Wignall, Adrian and Patrick Slovik, (2010), “The EU StressTest and Sovereign Debt Exposures”, OECD WorkingPapers on Finance, Insurance and Private Pensions, No 4,OECD Financial Affairs Division, www.oecd.org/daf/fin.Buis, Romain and Romain Duval, (2011), “Raising Potential Growthafter the Crisis: A Quantitative Assessment of the PotentialGains from various Structural Reforms in the OECD Areaand beyond”, OECD Economics Department, WorkingPapers Nο. 835.Buiter, Willem and Ebrahim Rahbari, (2010), “Is Sovereign Default"Unnecessary, Undesirable and Unlikely" For All AdvancedEconomies?”, Citi Economics, Global Economic View,September 16.Cabral, Ricardo, (2010), “E-bonds: Europe’s own subprime teaserrates”, VoxEU.org, December 15.Cottarelli, Carlo, Lorenzo Forni, Jan Gottschalk and Paolo Mauro,(2010), "Default in Today's advanced Economies:Unnecessary, Undesirable, and Unlikely," IMF staff positionnote, SPN/10/12, September 1.Darvas, Zsolt, Jean Pisani-Feri and André Sapir, (2011), “Acomprehensive approach to the Euro Area debt crisis,”Bruegel Policy Brief No.. 2011/2, February.Delpla, Jacques and Jakob von Weizsäcker, (2010), “The Blue Bondproposal”, Bruegel policy brief, Issue 2010/03, May.European Commission, (2010), “The Economic AdjustmentProgramme for Greece. Second Review – autumn 2010”,European Economy, Occasional Papers 72.Frankel. A. Jeffrey and Andrew K. Rose, (1998), “The Endogenity ofthe Optimum Currency Area Criteria”, The EconomicJournal, Vol. 108, Issue 449, July, pp. 1009–1025.Gros, Daniel and Thomas Mayer, (2011), “Debt reduction withoutdefault?” CEPS Policy Brief No. 233/ February.Juncker, Jean-Claude and Giulio Tremonti, (2010), “E-bonds wouldend the crisis” Financial Times, December 5.Malliaropulos, Dimitrios, (2010), “How much did competitivenessof the Greek economy decline since EMU entry?” Economy& Markets, Eurobank Research, Volume 5, Issue 4, July.Στ<strong>η</strong>ν <strong>ελλ<strong>η</strong>νική</strong> γλώσσαBuiter, Willem <strong>και</strong> Ebrahim Rahbari, (2011), «<strong>Η</strong> Ελλάδα <strong>και</strong> <strong>η</strong>δ<strong>η</strong>μοσιονομική <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> στ<strong>η</strong>ν ΟΝΕ», Άρθρο Δ.3, Από τ<strong>η</strong> διεθνή<strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> στ<strong>η</strong>ν <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ς Ελλάδας: Τι μαςεπιφυλάσσει το μέλλον;, Επιμέλεια Νικόλαος Β. Καραμούζ<strong>η</strong>ς<strong>και</strong> Γκίκας Α. Χαρδούβελ<strong>η</strong>ς, Εκδόσεις Λιβάν<strong>η</strong>, Αθήνα.Collignon, Stefan, (2011), «<strong>Η</strong> έκδοσ<strong>η</strong> ιδιωτικών ομολόγων τ<strong>η</strong>ςΕυρωπαϊκής Ένωσ<strong>η</strong>ς ως διέξοδος από το ελλ<strong>η</strong>νικό δράμα»,Άρθρο Δ.2, Από τ<strong>η</strong> διεθνή <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> στ<strong>η</strong>ν <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> τ<strong>η</strong>ς Ευρωζών<strong>η</strong>ς<strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ς Ελλάδας: Τι μας επιφυλάσσει το μέλλον;, ΕπιμέλειαΝικόλαος Β. Καραμούζ<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> Γκίκας Α. Χαρδούβελ<strong>η</strong>ς,Εκδόσεις Λιβάν<strong>η</strong>, Αθήνα.Mayer, Thomas, (2011), «Διδάγματα από τ<strong>η</strong>ν <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> χρέους στ<strong>η</strong>νΕλλάδα», Άρθρο Δ.1, Από τ<strong>η</strong> διεθνή <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> στ<strong>η</strong>ν <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> τ<strong>η</strong>ςΕυρωζών<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ς Ελλάδας: Τι μας επιφυλάσσει το μέλλον;,Επιμέλεια Νικόλαος Β. Καραμούζ<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> Γκίκας Α.Χαρδούβελ<strong>η</strong>ς, Εκδόσεις Λιβάν<strong>η</strong>, Αθήνα.Ζόνζ<strong>η</strong>λος, Νικόλαος Γ., (2010), «Οι μακροοικονομικές επιπτώσειςτων διαρθρωτικών πολιτικών ενίσχυσ<strong>η</strong>ς του ανταγωνισμούστ<strong>η</strong>ν αγορά των μ<strong>η</strong> εμπορεύσιμων αγαθών-υπ<strong>η</strong>ρεσιών <strong>και</strong>στ<strong>η</strong>ν αγορά εργασίας», ΙΟΒΕ, Ειδικές Μελέτες, Μάιος.Σ<strong>η</strong>μίτ<strong>η</strong>ς, Κώστας, (2010), «Χωρίς κοινή θέλ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> <strong>η</strong> <strong>η</strong>γεσία τ<strong>η</strong>ς ΕΕ»,BHMA τ<strong>η</strong>ς Κυριακής, Δεκέμβριος 24.Χαρδούβελ<strong>η</strong>ς, Γκίκας Α., (2007), «Μακροοικονομική Διαχείρισ<strong>η</strong> <strong>και</strong><strong>η</strong> Ανάγκ<strong>η</strong> Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων μετά τ<strong>η</strong>νΕίσοδο στ<strong>η</strong> Νομισματική Ένωσ<strong>η</strong>», Οικονομία & Αγορές,Eurobank Research, Τόμος ΙΙ, Τεύχος 8, Οκτώβριος.Χαρδούβελ<strong>η</strong>ς, Γκίκας Α., (2008), « <strong>Η</strong> Ελλάδα εν μέσω διεθνούς<strong>κρίσ<strong>η</strong></strong>ς», Ομιλία στο ετήσιο συνέδριο του Ελλ<strong>η</strong>νο-Αμερικανικού Επιμελ<strong>η</strong>τ<strong>η</strong>ρίου: <strong>Η</strong> Ώρα τ<strong>η</strong>ς Ελλ<strong>η</strong>νικήςΟικονομίας, Νοέμβριος 24.http://www.hardouvelis.gr/GET.asp?id=SPEEΧαρδούβελ<strong>η</strong>ς, Γκίκας Α., (2011), «<strong>Η</strong> υπερκυκλικότ<strong>η</strong>τα του διεθνούςχρ<strong>η</strong>ματοοικονομικού συστήματος: ενέργειες για τ<strong>η</strong> μείωσήτ<strong>η</strong>ς», Άρθρο Γ.3, Από τ<strong>η</strong> διεθνή <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> στ<strong>η</strong>ν <strong>κρίσ<strong>η</strong></strong> τ<strong>η</strong>ςΕυρωζών<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ς Ελλάδας: Τι μας επιφυλάσσει το μέλλον;,Επιμέλεια Νικόλαος Β. Καραμούζ<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> Γκίκας Α.Χαρδούβελ<strong>η</strong>ς, Εκδόσεις Λιβάν<strong>η</strong>, Αθήνα.McKinnon, Ronald, (1963), “Optimum Currency Areas”, TheAmerican Economic Review, Vol. 53, No. 4, Sep., pp. 717-724.Mundell, A. Robert., (1961), “A Theory of Optimum CurrencyAreas”, The American Economic Review, Vol. 51, No. 4.,Sep., pp. 657-665.15

Φεβρουάριος 2011Financial Markets Research DivisionPlaton Monokroussos, Head of Financial Markets Research DivisionParaskevi Petropoulou, G10 Markets AnalystGalatia Phoka, Emerging Markets AnalystSales TeamNikos Laios, Head of SalesVassillis Gulbaxiotis, Head of International SalesYiannis Seimenis, Ioannis Maggel, Corporate SalesStogioglou Achilleas, Private Banking SalesAlexandra Papathanasiou, Institutional SalesResearch TeamEditor, Professor Gikas HardouvelisChief Economist & Director of Research Eurobank EFG GroupEconomic Research & Forecasting DivisionDimitris Malliaropulos, Economic Research AdvisorTasos Anastasatos, Senior EconomistIoannis Gkionis, Research EconomistStella Kanellopoulou, Research EconomistOlga Kosma, Economic AnalystMaria Prandeka, Economic AnalystTheodosios Sampaniotis, Senior Economic AnalystTheodoros Stamatiou, Research EconomistEurobank EFG, 20 Amalias Av & 5 Souri Str, 10557 Athens, tel: +30.210.333 .7365, fax: +30.210.333.7687, contact email: HResearch@eurobank.grEurobank EFG Economic ResearchMore research editions available at http://www.eurobank.gr/research• New Europe: Economics & Strategy Monthly edition on the economiesand the markets of New Europe• Economy & Markets: Monthly economic research edition• Global Economic & Market Outlook: Quarterly review of the internationaleconomy and financial marketsSubscribe electronically at http://www.eurobank.gr/research16

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!