revistë mujore për fëmijë, të rinjë dhe prindër, - qershor 2007– nr 3 e ...

REVISTË MUJORE PËR FËMIJË, TË RINJË DHE PRINDËR, - QERSHOR 2007– NR 3DITURIAE BOTON QKSH ”MIGJENI” BORÅS-SUEDI

DITURIA,- REVISTË MUJORE PËR FËMIJË, TË RINJË DHE PRINDËR, QERSHOR 2007 – FAQE 2Revistë kulturore, letrare, artistikeshoqërore e argëtuese për fëmijë, tërinjë, prindër e mësuesD I T U R I APërmbajtja:Boton QKSH “Migjeni”Borås-Suedi3. Nga redaksia4,5. Lidhja Shqiptare e PrizrenitKryeredaktor :Sokol DemakuKëshilli redaktues:Rrahman JashariLena LidenAgron ÇelaRamadan MyrtajArsim DakaHakif JashariAdresa e redaksisë:Revista DituriaC/OStudiefrämjandetL. Kyrkogatan 20503 07 Borås6. Isa Boletini7,8. Një vështrim historik i arsimit nëShqipëri9,10,11. Për më të vegjëlit tanë12. Si të jesh i lumtur në jetë13. Gënjeshta justifikim i gabuar 14.Dikushi i fliste askushit në dhe të huaj15, 16. Nga shëndetësia17. Kuzhina shqiptare18, 19. Për orët e lira20. Bashkimi bën fuqinë

DITURIA,- REVISTË MUJORE PËR FËMIJË, TË RINJË DHE PRINDËR, QERSHOR 2007 – FAQE 3Zhega me verën erdhidhe po troket në derëe ketë dëshirojnë tëgjithë pa marrëparasysh moshën apokohën.Pranvera ishte ebegatë dhe e pleshmepër ne.Filluam me QendrënKulturore Shqiptare”Migjeni” si njërezultat i një pune tëpalodhshme dhe tëvyer të entuziastëvetanë e që arritën tënxjerrin në dritë edherevistën tonë”Dituria”.Këtë muaj po shkojmëme numrin e tretë tërevistës, me dizajn tëri, përmbajtje të reja,dhe për plotë me risi.Besojmë se të gjithëjemi të kënaqur mekëtë. Ne mundohemiqë cdo herë të sjellimdicka të re, të sjellimfreski në revistë dickacka na shkon ne tëgjithëve për shpirt dhese besojmë se sëbashku me ju do iaarrijmë ketij qëllimi.Shumica prej neshpushimet verore do ikalojë në vendlindje ene ju ”Urojmë rrugëtë mbar dhe pushimetë kendshme nëgjirinë familjar!”, e kjoështë edhe një arsyemë shumë në menyrëqë kur të ktheheminga pushimet valigjettona të jenë tëmbushura me kujtimedhe mbresa të ëmbla,të cilat do ti qesim nëletër e më pastaj nëfaqet e ”Diturisë”.Pra jeni tëmirëseardhur në faqete revistës sonë dhetuaj me mbresat eudhëtimit por edhe meartikuj dhe reportazhetjera.Ne mendojmë nëvjeshtë që të shkojmëedhe me ca rubrikatjera që mendojmë sedo jenë me interes përlexuesit tanë.Në faqet e orëve tëlira do shkojmë mefjalkryq për tërritur,me një kuizditurie për fëmijë dhetë rinjë dhe me njëlojë shpërblyese përfemijë.Në ”Klubin letrar” që ekemi në gjirin erevistës mendojmë qëne vjeshtë të shkojmëme një cikël takimeshku do bisedojmë përkulturën, traditën,doket dhe zakonettona, historinë epopullit tonë si dhe doorganizojmë orëletrare me poetët tanëqë jetojnë dheveprojnë ketu nëVästragötalän dhesipas mundësive doftojmë edhe ndonjëpoet apo shkrimtar tënjohur nga vendlindja.Ftojmë të gjithë ata qëmerren me shkrime nëprozë a poezi që të nabashkohen dhe të nadërgojnë punimet etyre për botim nërevistën ”Dituria”,posaqërisht ftojmënxënësit e shkollavefillore dhe të mesmee ata janë tëmirëseardhur mepunimet e tyre,pradëshira jonë është qëedhe në redaksi tëkemi ndonjë të ri.Pra lajmerojuni,jupresim!RRUGË TË MBARËNË VENDËLINDJE!PUSHIME TËKËNDSHME NËGJIRIN FAMILJAR!Redaksia e revistës”Dituria”

DITURIA,- REVISTË MUJORE PËR FËMIJË, TË RINJË DHE PRINDËR, QERSHOR 2007 – FAQE 4LIDHJA SHQIPTARE E PRIZRENITNjë nga çështjet kryesore, që u shtrua gjatë pranverës së vitit 1878, në mbledhjet popullore tëkrahinave të vendit ishte formimi i lidhjes shqiptare, karakterin kombëtar të së cilës e mbrojtën sipatriotët radikalë, ashtu dhe qarqet e moderuara. Si procedurë për formimin e saj udhëheqësitpolitikë vendosën të shfrytëzonin traditën e lashtë shqiptare. Sipas kësaj tradite, sa herë që vendin ekërcënonte rreziku i jashtëm, secila krahinë thërriste kuvendin e vet krahinor dhe pastajpërfaqësuesit e tyre mblidheshin në një kuvend të jashtëzakonshëm, i cili formonte, sipas rastit,besëlidhjen ndërkrahinore ose lidhjen e përgjithshme. Ekzistenca, në pranverën e vitit 1878, ebesëlidhjeve lokale ose e komisioneve të vetëmbrojtjes, e lehtësonte punën e udhëheqësve politikë.Duhej vetëm thirrja e kuvendit të përgjithshëm dhe organizimi me sukses i punimeve të tij.Lidhja Shqiptare e Prizrenit zyrtarisht fillon metubimin e 300 përfaqësuesve të të gjithakrahinave shqiptare në kuvendin shqiptarë tëmbajtur në Prizren më 10 qershor 1878. Në takim Lidhja e Prizrenit ishte e para Lëvizje Clirimtarekishte edhe boshnjak nga Bosnja dhe sanxhaku. me karakter kombëtar, në të cilën morën pjesë tëQëllimi i takimit ishte formimi i një shteti autonom gjitha krahinat e Shqipërisë dhe në të cilën ushqiptar që do të mbulonte viljajetet otomane të kombinuan të gjitha format e luftës clirimtare qëPrizrenit, Shkodrës, Manastirit dhe Janinës. Lidhja nga kuvendet popullore deri te parashtresatishte përpjekja e parë e madhe për të krijuar një politike, që nga misionet diplomatike deri teregjion të bashkuar shqiptar qysh nga deshtimi i kryengritja e armatosur. Ajo ishte e para lëvizjeforcave të Skenderbeut në Mesjetë.masive e cila synoi të përmbushte programinmadhor të Rilindjes Kombëtare.Lidhja u formua pas Traktatit të Shën Stefanit, icili u kishte dhënë tokat shqiptare Bullgarisë, Malit Lidhja Shqiptare e Prizrenit shënonte si organizatëtë Zi dhe Sërbisë pas Luftës Ruso-Turke të viteve një hap të madh e cilësor nga pikëpamja etë ashtuquajtura Kriza Lindore 1877-1888. Prijësit funksioneve politike, e shtrirjes territoriale dhe eshqiptar nga Peja, Gjakova, Gucia, Luma, Dibra mjeteve të luftës në krahasim me Besëlidhjet edhe Tetova u takuan në një qendër të Vilajetit të mëparshme. Ajo ishte e para organizatëKosovës që sot gjendet në Maqedoni, për të kombëtare që krijoj degët e saj në të gjithadiskutuar rezistencën. Italia përkrahu një komitet krahinat shqiptare dhe e para organizatë atdhetareitalo-shqiptar për të zgjeruar nacionalizmin që përdori për interesat e larta të atdheut krahasshqiptarë për të fituar aleat në Ballkan, kurse pushkës edhe penën. Për më tepër LidhjaPorta e Lartë bëri të njejtën me Komitetin Qendror Shqiptare e Prizrenit ishte e para organizatë e cilapër Mbrojtjen e të Drejtave Shqiptare në Stamboll jo vetëm qe u vesh qysh në fillim me funksionemë 1877. Anëtarët e Komitetit ishin Zija Prishtina, pushtetore por edhe arriti në fund të fitonteSami Frashëri, Jani Vretua, Pashko Vasa dhe Abdyl atributet e një qeverie të përkohshme shqiptare,Frashëri.Manifesti i këtij komiteti u bë Stausi iLidhjes.platformës ideologjike, e kërkesave politike dhe tëfrontit luftarak, në krahasim me lëvizjen mëlëvizjen clirimtare të dhjetëvjeqarëve të kaluar.pothuajse krejësisht të pavarur nga autoritet ePerandorisë Osmane.Lëvizja kombëtare , të cilën e udhëhoqi LidhjaShqiptare e Prizrenit, lindi nga vrulli atdhetar ishtresave më të ndryshme të popullisisë sëShqipërisë dhe u zhvillua në truallin historik tëpërgatitur gjatë dhjetëvjeqarëve të mëparshëmnga Lëvizja e Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Ajoshënoi një hap të madh cilësor nga pikëpamja eLidhja Shqiptare e Prizrenit për herë të parë sfidoiprepotencën e Fuqive të Mëdha, agresivitetin emonarkive fqinje dhe arrogancën e Portës sëLartë. Nën udhëheqjen e atdhetarëve më tëpërparuar ajo mundi t`i nënshtronte armiqtë ebrendshëm e ti izolonte bashkudhëtarët epërkohshëm dhe të merrte karakterin e një fronti

DITURIA,- REVISTË MUJORE PËR FËMIJË, TË RINJË DHE PRINDËR, QERSHOR 2007 – FAQE 5të gjerë duke e udhëhequr Lëvizjen KombëtareShqiptare në mënyrë të shkallëzuar, por gjithnjënë ngritje, derisa arriti në veprën e saj kulmore,në formimin e Qeverisë së PërkohshmeShqiptare.Lidhja e Prizrenit u shtyp pasi erdhi derinë pragun e sëndërtimit të programit të RilindjesKombëtare Shqiptare.Materialisht ajo u shtyp nga dhuna ushtarake dhenga terrori policor i Perandorisë Osmane. Në tëvertetë ajo u mbyt edhe nga konspiracionindërkombëtar që u organizua nga Fuqitë e Mëdha.Por edhe pse u shtypë ajo pati një varg arritjeshmë rëndësi historike. Gjatë viteve 1878-1881 ubënë hapa më të mëdhenjë sesa gjatëdhjetëvjeqarëve të kaluar në procesin e bashkimit për lëvizjet e mëvonshme clirimtare të shqiptarëvetë shqiptarve, pavarësisht nga dallimet fetare, deri në fitorën e pavarësisë kombëtare në Nëntorpërkatësia shoqërore, shpërndarja krahinore dhe të vitit 1912.pikëpamjet politike në një bashkësi të vetme Nga ana tjetër Lidhja e Prizrenit u dha shqiptarëvekombëtare e cila për më tepër u sanksionua edhe edhe një varg mësimesh të rëndësishme. Suksesetnë llogarit e luftës së udhëhequr prej saj për të e saj treguan se autonomia e Shqipërisë ishtembrojtur tërësin teritoriale të atdheut për synimi i realizueshëm, por shtypja e saj tregoj seformimin e shtetit Shqiptar.fitorja përfundimtare e autonomisë kalonte nëpërMe qëndresën e armatosur që zhvilloi për rrugë të vështira dhe se duheshin përpjekje tëmbrojtjen e Plavës, Gucisë, Hotit, Kelmendit e të tjera vigane për arritjen e saj. Historia e Lidhjes sëUlqinit, Lidhja Shqiptare e Prizrenit tregoi se trojet Prizrenit tregoi se pengesa kryesore për krijimin eshqiptare nuk mund të trajtoheshin si plackë tregu shtetit kombëtar shqiptar nuk vinte ngapër të kënaqur interesat e Fuqive të Mëdha ose Perandoria Osmane por nga faktori ndërkombëtar.lakmitë pushtuese. Me karakterin kombëtar që Shqiptarët u bindën se luftën clirimtare duhej tapërshkoi veprimtarinë e saj trevjeqare Lidhja e zhvillonin duke u mbështetur në radhë të parë nëPrizrenit e përmbysi 8tezën që mbronin Fuqitë e forcat e tyre njerëzore e materiale dhe se duhej tëMëdha dhe shtetet fqinje sipas së cilës mohohej punonin njëkohësisht për të siguruar përkrahjen eegzistenca e kombit shqiptar; ajo vertetoi në Fuqive të Mëdha, sidomos të atyre që kishin filluarshkallë ndërkombëtare se populli shqiptar ishte të anonin nga zgjidhja e drejtë e ceshtjeskomb i formuar, liridashës, atdhetar me aspiratat kombëtare shqiptare. Lidhja e Prizrenit provoie veta dhe i vendosur për krijimin e shtetit të vet gjithashtu se brenda vendit Lëvizja Kombëtarekombëtar. Edhepse shqiptarët nuk i fituan gjatë Shqiptare mbështetjen politke, morale, materiale eKrizës Lindore të drejtat e tyre kombëtare, në saje luftarke duhej ta kërkonte tek shtresat e gjëratë Lidhjes së Prizrenit cështja shqiptare hyri nëveprimtarinë diplomatike ndërkombëtare si njënga problemet e mprehta që kërkonte zgjidhjeurgjente. Me veprimtarinë pushtetore që zhvilloisidomos muajve të fundit të jetës së saj Lidhja ePrizrenit hodhi gjthashtuposhtë tezën tjetër propagandistike të armiqëve tëShqipërisë mbi paaftësinë e shqiptarëve përvetëqeverisje dhe provoi në truallin konkret se atatashmë ishin të përgatitur politikisht për të pasurshtetin e tyre kombëtar.Lidhja e Prizrenit i dha shtytje të paparë deri mëatëhere edhe levizjes kulturore shqiptare;përparimet e arritura brenda tre viteve të jetës sësaj në fushën e mendimit shoqëror, të letërsisë,publicistikës dhe të krijimtarisë ishin më të mëdhasesa hapat e bërë gjatë dhjetëvjeqarëve tëmëparm. Lidhja e Prizrenit krijoj më në fund njëpikë të shëndoshë referimi si me programin e sajpolitik ashtu edhe me formën e saj organizativepopullore dhe tek bashkimi i të gjitha forcaveshoqërore e politike të kombit shqiptar pa dallimfeje, krahine e përkatësie shoqërore. Veprimtaria eLidhjes së Prizrenit tregoi më në fund rëndësinë emadhe që kishte për betejat e ardhshme clirimtareedukimi i popullit shqiptar me ndërgjegjenkombëtare nëpërmjet shkollës shqipe të letërsisëshqiptare dhe të publicistikës patritike.

DITURIA,- REVISTË MUJORE PËR FËMIJË, TË RINJË DHE PRINDËR, QERSHOR 2007 – FAQE 6ISA BOLETINI(1864-1916)Isa Boletini, shëmbëlltyra e të cilit ishte dhe mbetet udhërrëfyes i denjë i breznive se si idilet zot trollit të vet në çdo moment e çdo kohë, duke mos kursyer edhe forcën e fundit tëjetës së tij, edhe pas nëntë dekadave të rënjes heroike ka po të njëjtën porosi dhe tënjëjtin qëllim: Çlirimin mbarëkombëtarë të të gjitha trojeve etnike shqiptare.E vrazhdë ishte ajo kohë, kur hordhitë turkezienin çdokund për të shkelur e pushtuarpopuj, për të vënë rendin e tyre politik, e nëflakën e asaj lufte dilnin djem të matur e tëpashoq të pushkës e pendës, për t’i thyernofullën bishës së pangopur që kishte zënëvend kudo në kontinentin e vjetër. Trima tëtillë ishin edhe Bajram Curri, Idriz Seferi, LuigjGurakuqi, Ismail Qemali, Isa Boletini, e shumëtë tjerë, që të bashkuar bënin një kështjellë tëpathyeshme, në të cilën theu qafën pushtuesi ipamëshirë.Isa Boletini atdhetar i shquar, strateg popullor,organizator e udhëheqës i Lëvizjes për clirim ebashkim kombëtar. Hero i Popullit.Lindi në fshatin Boletin të Mitrovicës, në njëfamilje me tradita patriotike. Në moshën 17vjecare mori pjesë si luftëtar i LidhjesShqptare të Prizrenit në betejën e Slivovës (22prill 1881) kundër forcave osmane. PërkrahuHaxhi Zekën dhe atëdhetar të tjerë nëthemelimin e Lidhjes Shqiptare të Pejës(1899-1900) dhe në qëndresën e saj kundërsunduesve osman dhe qarqeve shovensitefqinje. Me 1901-1902 u vu në në krye tëqëndresës popullore në Kosovë kundërndërhyrjes Sërbisë, malit të Zi, Rusisë eAustro-Hungarisë në Shqpëri. Për këtë arsye uthirr në Stamboll, ku u mbajt i izoluar deri më1906. Isa Boletini përkrahu revolucioninxhonturk të viti 1908, që ishte njëngaorganizatorët e Kuvendit të Ferizajt (1908) qëluajti rol të rëmdësishëm në shpalljen eKushtetutës. Iu kundërvu politikës politikësreaksionare e antishqiptare të xhonturqve. Udallua si udhëheqës e oganizator ikryengritjeve të mëdha popullore antiosmanetë viteve 1910-1912. Udhëhoqi luftëtarët nëbetejat e zhvilluara me ushtrinë turke në zonatShtimlje- Carralevë më 1910, mbështetikryengritjen e antiosmanëve të vitit 1911,udhëhoqi forcat kryengritëse në zonënDrenicë-Mitrovicë dhe Podujevë-Prishtinë më1912. Gjatë luftës Ballkanike në tetor 1912 uvu në krye të cetave të armatosura vullnetarepër mbrojtjen e trojeve shqiptare kundërpushtuesve serbë. Në ditët e pavarësisë, nëkrye të përfaqësuesve të Kosovës, u ndodhpërkrah Ismaili Qemalit në Vlorë dhe moripjesë aktive në organizimin e e forcave tëarmatosura për mbrojtjen e Qeverisë sëpërkohshme të Vlorës. Më 1913, si anëtar idelegacionit shqiptar, së bashku me IsmailQemali shkoi në Londër, ku protestoi me forcëkundër vendimit të Fuqive të mëdha përcopëtimin e Shqipërisë.Më vonë Isa Boletini kaloi përsëri në Kosovë,ku organizoi qëndresën popullore kundërpushtuesve të rinj serbo- malazezë. Duke ekaluar jetën në luftë e përpjekje dhe meurtësinë e tij, fitoi autoritet të madh siudhëheqës popullor. Isa Boletini e lidhi jetën etij e të familjes me fatin e atdheut, dashurinëe besnikërinë ndaj të cilit e shprehu me fjalët :"Unë jam mirë kur asht mirë Shqipnia".Më 23 janar 1916 u vra pabesisht ngashovinistët malazezë në Podgoricë me të bijtëHalili dhe Zahidi, nipërit Jonuzin dhe Haliti dhetre luftëtarë të tjerë.

DITURIA,- REVISTË MUJORE PËR FËMIJË, TË RINJË DHE PRINDËR, QERSHOR 2007 – FAQE 7NJË VESHTRIM HISTORIK I ZHVILLIMIT TË ARSIMITSHQIPTARArsimi në Shqipëri ka traditë të hershme, që lidhet ngushtë me historinë e popullit për liri.Bazuar në të dhënat arkeologjike dhe studimet krahasuese deshmohet për kulturën e lashtëIlire, pasardhës të të cilëve janë shqiptarët.Gjatë mesjetës u ngritën kisha, katedrala dhemanastirë,të cilët krahas të tjerave, zhvilloninedhe veprimtari mësimore. Rolin e mësuesit eluanin në këtë kohë njerëzit e fesë.Në epokën e heroit tonë kombëtar, GjergjKastriotit, Skenderbeu, zhvillim të veqabtë morihartimi i kronikave historike, kështu që ukrijuan kancellarit ku bëhej përpunimi idokumentacionit zyrtar, korespondencat mefqinjët etj. Gjuha shqipe përdorej përkomunikim brenda principatave.Dokumentet e para të shqipes i kemi nëshekullin 15. Duke e parë librin e parë nëGjuhën Shqipe “Meshari” i Gjon Buzukut 1555,bazuar në gjuhën e pasur dhe drejtëshkrimin eqendrueshëm deshmon se Buzuku ështëmbështetur në një traditë më të hershme tëshkrimit të shqipes.Pak më të vonshme nga gjysma e parë e shek.17 janë disa shkolla fillore në Gjuhën Shqipe qëu hapën nga kleri katolik që shumë shpejtë umbyllën nga autoritet osmane.Materialet mësimore , librat dhe metodikat upërgatiten nga Pjetër Budi, Frang Bardhi,Andrea Bogdani etj.Në mbledhjen e Kuvendit të PeshkopëveShqipëtar 1703 (Koncili i Arbërit) u vendos qëtë gjitha shenimet në të gjitha regjistratshqipëtar të mbaheshin në Gjuhën Shqipe.Përpjekjet për zhvillimin e arsimit dheshkollave shqipe patën rritje të dukshme gjatëperiudhës së Rilindjes Kombëtare. Lidhja ePrizrenit, gjatë viteve 1878-81 hartoiprogramin për njohjen zyrtare të GjuhësShqipe.Lidhja caktoi një alfabet të përbashkët për tëgjithë përdoruesit e Gjuhës Shqipe.Me këtë alfabet u botua edhe Alfabetarja eGjuhës Shqipe.Më 7 mars 1887 në Korcë hapet shkolla“Mësonjëtorja e parë” e cila shënoi zyrtarishtshkollën e parë shqipe të institucionalizuar mefizionomi të plotë kombëtare dhe me karakterdemokratik Kjo shkollë ishte e përbashkët përdjem e për vajza të të gjitha shtresave tëshoqërisë dhe mësimeve të ndryshme fetare.Në dhjetor të vitit 1909 në Elbasan u hapNORMALJA e cila shënoi themelimin e shkollëssë mesme të arsmit kombëtar e cila shërben sifidanishte e përgatitjes së mësuesve përshkollat fillore të të gjitha trevave shqipëfolëse.Me shpalljen e pavarësisë më 28 Nëntor 1912në qytetin e Vlorës arsimi dhe shkollashqipëtare u rioganizua dhe u drejtua ngaQeveria Kombëtare.Veprimtaria arsimore e saj u përqendrua nëvendoshjen e Gjuhës Shqipe si gjuhë zyrtare nështetin e ri shqipëtar, në karakterin kombëtardhe demokratik të përmbajtjes së shkollës, nëngritjen e drejtorive arsimore në prefekturatkryesore, në arsimin e detyrueshëm fillor dhenë hapjen e shkollave Normale për përgatitjene mësuesve.Në këtë kohë u hodhën themelet eAdministratës civile shqipëtare më 1913, ckapërbënte bazën fillestare edhe të legjislacionitarsimor shqiptar.

DITURIA,- REVISTË MUJORE PËR FËMIJË, TË RINJË DHE PRINDËR, QERSHOR 2007 – FAQE 8Me krijimin e Ministrisë së Arsimit më 4dhjetor 1912 me ministër luftëtarin,pedagogun dhe auriditin e shquar LuigjGurakuqi.Në vitin 1920 në gusht u roganizua dheu zhvillua Kongresi Arsimor i Lushnjës,ku u morën vendime të rëndësishme përkombëtarizimin , laicizimin për njëjtësine shkollës shqipëtare dhe për hartimin edokumentacionit shkollor.Vitet 1920-39 karakterizohen nga krijimii stabilitettit të arsimit, konsolidimit tëarsmit fillor dhe krijimit të plotë tëarsimit të mesëm.Në vitin 1933 u bë shtetëzimi i shkollave.Në vitin 1934 shpallet dekretligji përOrganiken e arsimit në bazë të cilit u bëreforma arsimore.Në nëntor 1944 në Shqipëri u vendospushteti i diktaturës së proletariatit mesistemin e një partie të vetme që zgjatirreth 45 vjet.Në gusht të 1946 u miratua reforma eparë Arsimore që konsistonte me krijimine një sistemi të ri arsimortë ndertuar mbiparime të ashtuquaktura demokratike esocialiste.Mbi bazën e marksizëm-leninizmit, kjoreformë synonte në ndryshiminrrëmkësor të kritereve ideologjike,shkencore e pedagogjike të përmbajtjesdhe metodave të procesit mësimor dheedukativ.Lufta kundër analfabetizmit masiv morishtrirje të gjerë.U përcaktuan strukturat e arsimit fillor 7vjeqar dhe më vonë 8 vjeqar dhe të atijtë mesëm.Arsimi i mesëm mori hov zhvillimisidomos pas vitit 1975 si dhe ai ishkollave të mesme bujqësore.Qe në vitin 1946 në Tiranë u hapInsitituti i Lart Pedagogjik që përgatistemësues për të gjitha nivelet e arsimit.Në vitin 1957 hapi dyertë UniversitetiShtetëror i Tiranës i cili nxorri nga dyertëe tij të gjithë intelektualët dhespecialistët që i nevojiteshin Shqipërisë.Arsimi 8 vjeqar u bë i detyruar.Në vitin 1969 u fut në shkollë edukimikomunist dhe trekëndëshi revolucionar“mësim-punë prodhuese-edukimushtarak”.Në shkollë të mesme dhe të lartë u fut tëbëhej një muaj punë dhe një muajstervitje ushtarake.Kështu politizimi i shkollës arrijti kufijtetejskajshëm pasi cdo qelizë epërmbajtjes se saj u përshkua nga filli ikuq i ideologjisë marksiste-leniniste dhepartisë shtet.Në vitin 1980 filloj në përpjekje përmodernizimin e sistemit arsimor shqiptarme një premtues, por shumë shpejtekonomia shqiptare pësoj rënje keshtupër pasojë edhe shkolla shqipe ndjeurënje.Në vitin 1990 pakënaqësia popullorendaj sistemit dhe gjendjes ekonomikearriti kulminacionin dhe ndodhipërmbysja e diktaturës së proletariatitdhe partisë shtet ku u krijua plyralizmipolitik dhe u vendos sistemi shumpartiaki zgjedhje të lira.Kështu pas 46 vitesh diktaturekomuniste Shqipëria u drejtua drejtpërëndimit dhe Europës.Abdyl BucpapajDurrës

DITURIA,- REVISTË MUJORE PËR FËMIJË, TË RINJË DHE PRINDËR, QERSHOR 2007 – FAQE 9NovelzëLULI I VOCËRRAskush s`e njef Lulin. As shokët e tij, që përpara tij lozin, nuk e njofin.Ma mirë me thanë se e njofin, por ata lozin për hesap të vet e Luli i shikon përhesap të vet.Sot gjithkush ka punët dhe telashet e veta, ashtu edhe fëmijët, ashtu edhe Luli.More Lul! Shumë herët ke fillue me shikue punën tande.Kur Luli hyn n`oborr të shkollës, buza i qeshet nga pak, po askuj asnjë fjalë sìthotë.Ecën ngadalë, tue shikue djathtas e majtas, por gjithnjë tue ecë, derisa të mrrijënë cak të vet.Aty te dera e rruginës shkollore shumë i pëlqen të qëndrojë.Aty është caku i tij, i praruem me rrezet e ngrofta të diellit në këto ditët evjeshtës.Mbështetet Luli për mur, grushtat e vegjël i shtie ndër xhepa, hundën picrrake tëkuqun nga të ftohtit e mëngjesit ia sjell diellit dhe…shikon. Gjaja që ma tepër iatërhek vrejtën janë çizmet, që i kanë të veshun disa shokë të tij.Sa të bukra janë! Si shkëlqejnë!- mendon Luli dhe pa dashje i shkojnë syt ndërtollumbat e veta, nëpër të cilat shifen fare mirë të pesë gishtat e kambëve tëzbathuna.Nga kureshtja i afrohet një shoku që ka çizmet ma të reja. Ulet dhe shef nëlustrin e çizmes kambët e veta të zbathuna – aq shumë shkëlqejshin çizmet!!!Mbasi shoku me çizme fluturoi, Luli ngadalë shkoi te caku I vet, në diell, t`ingrofi kambët.Po kur nuk ka diell, si ia ban i shkreti Lul? Ndoshta ia bajnë disi hallin apostujt emëshirës dhe të dashunis...Ndoshta, ndoshta...Nganjëherë i afrohet mësuesi Lulit . Dhe kur e ka ftyrën e dlirtë dhe pa puça,mësuesi ia ledhaton faqet, gushën, e Luli i afrohet, ia merr dorën e shikon me sypllumbi dhe kishte dashtë t`i fali diçka mësuesit.Por vjollca nuk ka. E Luli i vocërr çka mund t`i fali mësuesit tjetër?Veç në ia faltë tollumbat e veta, që kanë hapun gojën si me dashtë me e hangërmësuesin.Po, po, tollumbat e Lulit të vocërr kanë me e hanger mësuesin.Shkëputur nga libri i Migjenit ” Novelat e qytetit të veriut ”.E pregatiti për ju: Agron Çela.

DITURIA,- REVISTË MUJORE PËR FËMIJË, TË RINJË DHE PRINDËR, QERSHOR 2007 – FAQE 10Punime nga nxënësit tanëArianit Citaku, EkarängsskolanFLAMURIO, flamur valo,valoZemrat tona na gëzo.Që t`valosh në zëmrat tona,Të qëndisi Marigona.Në Shqipëri dhe KosovëValo,valo i lirë përgjithmonë.Marigona Shabani, Borås

DITURIA,- REVISTË MUJORE PËR FËMIJË, TË RINJË DHE PRINDËR, QERSHOR 2007 – FAQE 11PËRËNDIMI I DIELLITE ulur në bregun e detit, sytë treten drejt hapësirës së kaltërtë.Një pamJe e mrekullueshme pushton sytë dhe gjithë qenien time.Kjo pamje është pilërisht përedimi i diellit. Ai i ka dhenë detit një ngjyrë të kuqrrimtë.Kjo të krijon një përshtypje sikurse dielli është shtrirë mbi detin e paanë për të marrë njësy gjumë.Në këtë krevat të mrekullueshëm të vret sytë një njollë e argjendtë.Eshtë hëna që ka zënë vend në qillin e kaltërtë duke zavendësuar kështu diellinvezullues.Atje tej të zënë sytë një pulëbardhë a mjellmë që me krahët e saj prek lehtë valët edetit.Kjo krijon një fërshellimë të lehtë që thyen atë heshtje mbytëse që t`mbizotëron kudo.Eshtë pikërisht kjo heshtje që të bënë të mendosh për cdo faqe të librit të jetës tëndedhe të kujton gjithnjë se je vetëm dhe se vetmia po të mbytë.Tashmë dielli u zhduk duke na lënë përshendetjen e fundit për ditën e sotme.Bashkë me të u largua edhe gjallëria e ditës duke ia lënë vendin zymtësisë dhe ftreskisësë natës.Sonila BirakuShk.fillore DemokraciaDurrësNËNË…Nënë, ti për mua je shumë e shtrenjët. Je thesari më i madh që jeta mund të më kishte dhenë. Jesi një yll i bukur që gjithmonë bën dritë. Je e embël si ai flladi i ngrohët i pranverës që shpirtin maledhaton dhe zemrës sime i shton jetë. Je gjëja më e cmuar për mua, aq sa edhe guri më ishndritshëm nuk krahasohet me ty. Ti je si një melodi e ëmbël shpirtërore, si një natyrë e bukur.Je si një lule e bukur që kurrë nuk do të vyshket. Je si kaltërsia e detit që edhe kur nxehet dhedallgët përplasen nuk e humbet bukurinë e tij. Ti je dielli më i shndritshëm dhe më rrezeartë përmua.Dashuria ime për ty është e pafund. Kjo dashuri e zjarrtë dot ë vijë dhe do të të gjejë edhe kur titë jesh larg.Cdo klithmë e cdo renkim yti më duket si një thikë që depërton në zemrën time. Cdo ëndërr nisdhe mbaron me ty. Lotët e tu më janë dukur si shigjeta që nguleshin në cdo pjesë të trupit tim.Në cdo hap të jetës, dora jote më është gjendur pranë dhe gjithmonë e zgjatur për të mëndihmuar. Zemra jote e madhe më ka falur dhe më ka pranuar gjithmonë kështu sic jam. Zemrajote është vëtet një yll në fundin e të cilit kam gjetur gjithmonë falje. Tek ti, nënë, unë kam gjeturmbështetje. Më ke ndihmuar që të kthej cdo faqe të jetës sime, të zbuloj cdo mister të jetës. Tanie kuptoj që ti je një engjëll dhe që zoti të ka dërguar për të më mbrojtur.I lutem zotit të të kem ty përgjithmonë: cdo ditë, cdo orë, cdo minute, cdo sekondë.Marrë nga libri “Lundroj në mendimet e mia” Ajdin Dragoshi, kl VIIIShkolla ”Udha e shkronjave”Tiranë

DITURIA,- REVISTË MUJORE PËR FËMIJË, TË RINJË DHE PRINDËR, QERSHOR 2007 – FAQE 12SI TË JESH I LUMTUR NË JETËLumturia është e lindur... por edhe ekstazë qëmund ta shpikësh vetë!Si të ushqesh harmoninë shpirtërore.Nuk bëhet fjalë për ndonjë filozofi të madhe.Mund të mendosh për të tjerët se janë fatlumë,etë tjerët mund të mendojnë njëjtë për ty.Dhe a e dini pse?!Sepse në të vërtetë nuk dimë se ç'ndodh brendatjetrit.Lumturia mund të jetë e lindur por dhe sekreti,që shpiket dhe pastaj pasurohet.Psikologët mendojnë se lumturia nuk ështëekstazë e përkohshme por është gjenetike.Pa marrë parasysh se çfarë ndodh në jetën tonë,ne do të jemi të lumtur aq sa ajo "është eshkruar në genet tona". Sipas psikologut DejvidLiken, që ka publikuar dhe një libër mbi këtëtemë: “Eshtë shumë mirë që shumica e njerëzvenë thelb janë të kënaqur me jetën e tyre sipasnjë konceptimi personal të kënaqësisë”.Sipas tij “tek shumë njerëz ekzistojnë mendimetë gabuara dhe kontradiktore mbi atë se simund të arrijnë fatin dhe lumturinë në jetë.Për shumë nga ata, pasuria, bukuria, fuqia apopozita janë vendimtaret, që mund të bëjnënjeriun të lumtur.Por kujdes!Kjo nuk është fare e vërtetë!Nëse ndihesh gjithnjë e më shumë përtokë ndiqkëto këshilla:1. Punëso mendjen !Njerëzit fatlumë kanë mendje krijuese dheaktive2. Mendo me optimizëm!Gjithë njerëzit e lumtur janë optimistë.Optimizmi mund të kultivohet.Pesimisti vazhdimisht ankohet përderisaoptimizmi përqëndrohet në zgjidhje tëproblemit.4. Fantazo!Imagjinata është një nga mënyrat e mira për tëmashtruar trurin5. Shpërfill mendimet negative!Përpiquni që çdo mendim negativ ta shndërroninë atë pozitiv. Mendimet negative sjellin apatidhe gjendje Depresioni.6. Zgjidh shoqërinëEkzistojnë shokë të gabuar për gjendjen tuajshpirtërore. Ata vazhdimisht ankohen për diçka,vazhdimisht ju kritikojnë. Largohuni nga njerëzitqë veçse u kujtojnë se jeta është e vështirë.7. Rregulli i artë!Mbani mend edhe këtë fakt. Edhe pas ngjarjesmë të keqe të mudshme që mund t'u ndodhërikthimi në normalitetvjen për gjashtë muaj aponjë vit.8. Bëj atë që të pëlqen!Merruni me gjëra të vogla që ju kënaqin dherelaksohuni.Po si?Pushoni para se të lodheniQetësohuni edhe në punëFemrat duhet ta kenë parasysh se relaksimi ishpeshtë i bën të duken të reja.Ja dhe disa sekrete të vockla për të ndjerëlumturi dhe në punë:Largoni nga tavolina e shkrimit letrat epanevojshme.Mbaj vetëm ato që kanë të bëjnë me punët editës.Kryeni punët sipas rëndësisë.Mësohuni ta organizoni punën, t'u japësh detyrabashkëpunëtorëve dhe të dish të mbikqyrëshpunën e tyre.Punoni me entuziazëm.Entuziazmi në punë të bën ta lësh mënjanëlodhjen dhe brengën.3. Qesh!Është fiskultura e mendjes, shpirtit dhe trupit.

DITURIA,- REVISTË MUJORE PËR FËMIJË, TË RINJË DHE PRINDËR, QERSHOR 2007 – FAQE 13GËNJESHTRA JUSTIFIKIM I GABUAR SHOQËRORNë kohën bashkohore një nga plagët më të këqia që po godasin njerëzimin ështëpadyshim kriza morale...Duket se njerëzit kanë harruar dhe shpërfillur ndërgjegjën e tyre dhe e tërë kjo e bënë tëpamundur mirëkuptimin ndërmjet njerëzve.Një cikë pasaktësi të shpëton nga një situatë epalakmueshme, mirëpo duhet parë se cka shumënjerëz mendojnë për këtë dukuri dhe fenomenpra për gënjeshtren.Shumë shpesh mund të dëgjosh arsyetime tëtilla se të gënjesh nuk është dicka e gabuar,nese kjo si bënë dem dikujt tjetër në jetë.Genjeshtra ka lindur për të mbaruar punë dheata që genjejnë ju ecin më mirë punët se ata qënuk genjejnë.Këtë e ka vërtetuar jeta, sepse ataqë genjejnë dhe mashtrojnë sot bëjnë jetë,ndërsa i ndershmi dhe i sinqerti gjithmonë fukarangelet, por është i ndershëm.Një arsyetim i tillë mund të thirret edhe me njëemër tjetër: etika e momentit. Me fjalë të tjeranëse motivimi yt është i drejtë dhe nëse qëllimete tua janë të drejta, fakti që genjyet... nuk ështëndonjë gabim ose gjë e madhe.Kjo është një pikëpamje e zakonshme në botënbashkohore. Të ndikuar nga kjo klimë, shumënjerëz janë bërë më tolerant ndaj gënjeshtrës.Në disa fusha madje gënjeshtra është bërëmënyrë e zakont e të vepruarit. Shpesh të bie tëdëgjosh sot se të gënjesh është gjë e zakont, sedikush qenka i prirë për këtë, se dike koha po eve në sprovë që të gënjejë e në disa vende dodëgjosh nga tipa të ndryshëm se ata po upaguakan që të gënjejnë e këta janë shitësit endryshëm.Shumë veta mendojnë faktikisht se nuk ka asgjëtë keqe në të ashtuqujturën gënjeshtër të vogële të padahmshme, por bie pyetja: a ka raste kurmund të jetë e justifikueshme që të gënjesh?Ndërkohë që të gjitha gënjeshtrat janë tëqortueshme, disa janë më të rënda se të tjerat.Dikush, për shembull mund të gënjej nga turpiose nga frika. Një tjetër mund të ketë bërë zakonqë të gënjejë me ligësi, për të dëmtuar ose përtë lënduar dike pra atë tjetrin.Për shkak të motiveve keqëdashëse, ky përsonqë gënjen me paramendim përbën një rrezik përshoqërinë.Duke qenë se jo të gjitha gënjeshtrat nxiten ngakeqëdashja duhet pasur kujdes me të tjerët.Skandalet që kanë të bëjnë më gënjeshtrat tëthena nga politikaj të shquar dhe udhëheqëstjerë kanë tronditur shoqërinë botërore.Sigurisht të jemi të sinqert nuk duhet dhe nukështë e nevojshme që të jemi të detyruar tizbulojmë cdo informacion kujtdo që na pyet. Sishembull individi me synime të liga mund të moskenë të drejtë që të dinë disa gjëra ata nukmund të jenë në jetën ton,ata duhet të jenë sama larg nesh. Pra njerëzit duhet të kuptojnë sepo jetojmë në një botë me përplot pabesi earmiqësi.Ndoshta ka raste kur gënjeshtra mud të dujetrruga më e lehtë, por sot njerëzit bëjnë mirë tëndjekin ndergjegjën e tyre të pastër kur hasin nësituata veqabnërisht të vështira, sepse ështëshumë inkurajuese të thuhet e verteta dhe tëjeshë i ndershëm me të tjerët në rrethin kujeton.Êshtë e gabuar të gënjesh, pra gjithëherë duhetthënë e vërteta sepse një ndërgjegje e pastër dotë nxitë paqën dhe dashurinë mes njerëzve,sodomos në vendet e trazuara dhe me tolerancëtë ulët në ndergjegjën njerëzore.Në cdo vend cdo ditë do dëgjosh për urrejtje,dhunë mostolerancë... dhe åër mungesë respektindaj dinjitetit njerëzor.Kriza e sotme morale është e qartë për të gjithë,por disa nuk duan ta kuptojnë,prandaj duhetkuptuar dhe analizuar domethenien e vertetëprapa ngjarjeve të tashme bashkohore. Duhetparë dhe analizuar përse egzistonë kriza moraleme të gjitha pasojat e saja fatale duke shkuarnga ajo që të eleminohet e njejta ose së paku tëlehtësihen pasojat e krizës morale.

DITURIA,- REVISTË MUJORE PËR FËMIJË, TË RINJË DHE PRINDËR, QERSHOR 2007 – FAQE 14Dikushi i fliste askushit në dhe të huajTa dish dhe të jesh i sigurt se fatbardhësia dhe lumturia jote gjendet në Shqipëri, e cila të jepnder e të fal emrin Shqiptar. Çdo shqiptar është vëllau yt:kurdoherë respektoje, nderoje dhendihmoje kur të ketë nevojë. Mos e përbuzë gjuhën e nënës tënde duke folur në gjuhë të huajakur nuk është nevoja. Kujtoju se i përket gjuhës më të vjetër që ka mbirë të paktën ne Evropëdhe Mesdhe.Mos harro gjuhën e shenjtë Shqipe që është gjuhajote gjenetike, gjuha që shkruhet dhe lexohetnjësoj,gjuha rrënjë e gjuhëve të Evropës, gjuhamë e vjetër e lashtësisë, gjuha e djepit tëqytetrimit Mesdhetar dhe Evropian.Kuptoje dhelexoje mirë ambientin ku punon e jeton. Prandajmëso e lexo sa më shumë gjuhë të huaja që tëbëhesh njeri i ditur dhe Shqiptar me mendje tëndritur. Nderoje flamurin e atdheut tënd, të tëparëve tuaj, të natyrës tënde. Kush nuk e nderonshenjën e kombësisë së tij c`nderon veten e vet.Kush mohon kulturën dhe trashëgiminë e tij bëhetnjeri pa shpirt, njeri i kot. Ruaje mirë llojin tënd,karakterin kombëtar dhe krynaltësinë shqiptare;bindju ligjeve të vendit kudo që të jesh. Ruaje sidritën e syve moralin shqiptar.Paraqitu si shqiptar se ndryshe je gënjeshtar ndajvetës dhe të tjerëve që ke përballë. Nëse nukparaqitesh si Shqiptar, atëhere çfar kulturemendon se përmban apo përcjellë? Je frigaç nësenuk paraqitesh si Shqiptar, sepse ke frikë e turpnga vetja jote dhe po kështu sillesh ndaj tëhuajve që të shkelin më këmbë. A mendon se je izgjuar kur mohon vetveten? A e ndjen se çfar eretë vjen kur urren vetveten, llojin tënd, të afërmitdhe prindërit që të kanë lindur e rritur? Nësemendon që dallon se nuk ke kulturë si Shqiptarose po ashtu nëse mendon se nuk ka të tillë,domethënë je askushi, atëhere si ka mundësi tëdallosh kulturën e huaj dhe ti përkasësh asaj? Menjë fjalë je njeri pa shpirt, një copë mishi me dysy.Po të kujtoj se kultura dhe trashegemia janërrënjët që ushqejnë shpirtin e njeriut. Njeriu kavlerë duke shtuar vlerë dhe jo duke mohuar vlerë.Mos harro se të tjerët të venë atë çmim që i vevetës. A mos po mendon se po jep mend se kushdo zgjidhet ose si të zhvillohet vendi i huaj ku je?Apo mendon se i takon apo do kesh të bësh metë huaj që iu dëgjojnë në këtë drejtim. A moskujton se të huajt, qofshin me kulturë do të tëbëjnë mik ty që paraqitesh si me pa kulturë? Anuk ke vënë re që të huajt përpiqen të gjejnëtrashëgimi për vetën e tyre me qëllim që tëparaqiten me kulturë? Po ashtu duket se nuk vëre që të huajt me kulturë nuk kanë turp tëtregojnë origjinën apo vjetërsinë e tyre? Eh,mjerëvendi i huaj për ty dhe mjerë vetja jote o jetim imjerë! Kujtohu që në vend të huaj je pranuar përtë paguar qera. Nëse të ka ardhur koha për t`umartuar, lidhjen martesore bëje vetëm me familjeShqiptare, sepse kështu nuk tretesh në dhe tëhuaj dhe kështu ke vlerë si njeri dhe si mekulturë; dmth nuk je material mbushës përshoqëritë e huaja dhe ruan fisnikritë familjarearbërore.Natyra dhe gjeni biologjik të lindi Arbëresh, Ilir,Shqiptar. A mos je i zgjuar që ia fal veten apofëmijët një kulture, gjuhe apo vendi të huaj?Përgjigju vetë se kush fol kështu. A mos kujton qëtë huajt janë të msheftë edhe kur pyesin përgjethet e tuaja dhe nuk pyesin për rrënjët etuaja? A mos kujton që je i zgjuar duke mohuarvetveten, prindërit tu që të lindën e rritën,njerëzit tu që të qëndruan pranë? A kujton se tëhuajt do të hapin derën e shtëpisë dhe do tëbëjnë bir për shpirt fytyrën tënde? A mos kujtonse je i zgjuar kur mendon e vepron me shpirtë tëngushtë? A mos mendon që të huajt nuk edallojnë shpejt një gënjeshtar dhe vesin e tij përtë gënjyer përsëri? A mos mendon se i rrit vlerëvetvetës kur shan apo i shprehesh kështu një tëhuaji?Respektoje vetën dhe Shqiptarët e tjerë. E mbi tëgjitha të mendosh jo vetëm të punosh nëShqipëri, por edhe për Shqipërinë; sepse ndodhëqë mund të jetosh e punosh edhe në Shqipëri, porjo për Shqipërinë! Bashkoj forcat tuaja meshqiptarët tjerë: Kudo që të jesh mblidhi të mirate përvojat e mira, mendjen dhe fuqinë tuaj dhedërgoj në Shqipërinë e bashkuar dhe përdori përTë.Marrë nga Wekopedia

DITURIA,- REVISTË MUJORE PËR FËMIJË, TË RINJË DHE PRINDËR, QERSHOR 2007 – FAQE 15NDËRPRERJA E PUNËS SË ZEMRËSNdërprerja e punës se zemrës shenonndërprerjen e menjëhershme të papriturtë punës së zemrës dhe qarkullimit tëgjakut. Ndërprerja e punës së zemrësështë situata më dramatiken në jetë.Shkaqet që e ndërprejnë punën ezemrës janë:-infarkti i miokardit-embolia akute emushkërive, stenoza (ngushtimi i aortës,anomalitë e lindura të zemres,sëmundjet e enëve të gjakut të trurit,përdorimi i dozave të mëdha të barnave,krypërat e kaliumit, proceduratdiagnostike, ataqet e rrymës elektrike,reaksionet anafilaktike sidomos gjatëordinimit të penicilinës, gjakëderdhjet emëdha etj.Ndërprerja e punës së zemrës më sëshpeshti shkaktohet te anoskit akute(ngulfatja me trupa të huaj, varja,shtypja e krahërorit, fundosja në ujë)dhe hiposkisë së miokardit (zvoglimit tëoksigjenit në muskulin e zemrës).Shenjat e ndërprerjes së punës sëzemrës janë:-humbja e vetëdijes, mungesa e pulsitnë arteriet carotidea, ndryshimi i ngjyrëssë lekurës në të zbehtë, ndërprerja efrymëmarrjes, zgjerimi i bebëzave tësyrit.Dallohen dy forma të ndërprerjes sëaktivitetit të zemrës- i pari ështëndërprerja totale e e punës së zemrësdhe e dyta kontrakcionet epakoordinuara të muskulit të zemrës.Ndërprerja e punës së zemrës para syvetë shpëtimtarit, të sëmurin shpejt e venë pozitën praptazi (në shpinë) ia ngritëqafën me dorë dhe koka i hedhet prapapër ta penguar kthyrjen e gjuhës prapapër të mos iu zenë frymarrja. Menjëherëi ngriten gjymtyrët e poshtme deri nëpozitën vertikale duke ia mbajtë rreth 5-10 sekonda deri sa të mundësohetkthimi i gjakut venozë në zemër. Meanën e brendshme të grushtit në mënyrëritmike e godit shpejtë dhe fortë në mestë dërrasës së krahrorit në distancë 20-25 cm.Kështu goditja ritmike ndërpren fibrilimine në rast të asistolisë e ngacmon zemrënnë aksion. Goditjet bëhen në cdo minut.Nëse pas disa goditjeve nuk ka suksesatëhere kalohet në masazhin e jashtëmtë zemrës.Masazha e jashtme ose indirekte ezemrës bazohet në argumentin që zemraështë e vendosurë në krahëror, në mestë boshtit kurrizor dhe prekordiumit(dërrasës së krahërorit). Shtypja nëpjesën e fundit të dërrasës së krahëroritpërcillet në zemër ashtu që mekanikishtpumpohet gjaku nga zemra në enët emëdha të gjakut. Kjo metodë emundëson që të ushqehet truri që ështëorgani më i ndjeshëm në mungesë tëoksigjenit. Mu për këtë masazha ezemrës duhet sa më shpejtë të fillojë nëkohë prej 3-6 minutash nga nderprerja epunës së zemrës.Teknika e masazhës së zemrës zbatohetnë të njejtën kohë me frymëmarrjenartificiale.I sëmuari vehet në mbëhtetëse të fortë.Pjesët e rrobeve që e shtrëngojnëshpërthekohen dhe hiqen. Shuplaka enjerës dorë vihet në pjesën e poshtme tëdërrasës së krahërorit, ndërsa doratjetër vehet mbi pjesën e sipërme tëdorës së parë për të mundur me rritështypjen. Shtypja e imiton sistolen(kontrakcionin) e zemrës dhe gjakupumpohet në enët e mëdha të gjakut.Ndërsa lirimi e imiton diastolen(zgjerimin) e zemrës dhe zemrambushet me gjak. Ritmi i masazhës sëzemrës duhet të jetë 60-70 herë neminut. Behën 15 shtypje në dyfrymëmarrje (15:2) artificiale për tëoksigjenuar gjakun, përndryshe pa

DITURIA,- REVISTË MUJORE PËR FËMIJË, TË RINJË DHE PRINDËR, QERSHOR 2007 – FAQE 16frymëmarrje artificiale masazha ezemrës nuk ka efekt. Masazha e zemrëse jashtme është efikase nëse gjatë cdoshtypje të dërrasës së krahërorit(palpohet) preket pulsi në arterienkarotidale. Shpëtimtari medoemos duhettë punojë me një apo dy ndihmës kunjëri ndërrmerr frymëmarrjen artificialee tjetri ndërron ate që është lodhur.Masazha e zemrës jo që është mepërgjegjësi por edhe është emundimshme. Nëse shpëtimtari ështëvetëm duhet të kryej edhe masazhën ezemrës edhe frymëmarrjen artificiale.Tek foshnjet që janë ne gji të nënës pasikrahërori është i vogël masazha bëhetduke shtypur dërrasën e krahërorit nëpjesën e poshtme me dy gishtërinjë oseme shtypjen e gishtit të madh ashtu qëshuplaka e kap tërë krahërorin.Dr. Med. Ramadan MyrtajSpec. Internist-Gastroenterohepatolog-Cardiolog dhe ultrasonist

DITURIA,- REVISTË MUJORE PËR FËMIJË, TË RINJË DHE PRINDËR, QERSHOR 2007 – FAQE 17Kuzhina shqiptareTavë ElbasaniPër 4-5 persona duhen:Mish 500 g. gjalpë 2 lugë gjelle, vezë 2 kokrra, kos 3 gota uji, miell 2 lugë gjelle, oriz 1 lugëgjelle,krypë.Tava e Elbasanit përgatitet me mish qengji ose dashi. Po të jete me mish qengji ai piqetdrejtëpërdrejtë ndërsa me mish dashi zihet më parë. Mishi pritet në thela, vendoset në tepsi, ihidhet përsipër gjalpë dhe futet në furrë ose në tavë me korent. Herë pas herë i hidhet ngapak ujë që të mos thahet. Pasi të piqet hiqet nga furra. Në tenxhere me gjalpë kaurdiset pakmiell derisa të zverdhet, por jo të skuqet; shtohet lëngu i mishit të pjekur i holluar me ujë,përzihen dhe vlojnë derisa të krijohet një salcë e trashë. Hiqet nga zjarri, ftohet dhe pastaj ishtohen kos, vezë, krypë dhe përzihen mirë. Në tavë hidhet oris gjysmë i zier, radhiten thelate mishit, sipër hidhet masa e përgatitur, pak gjalpë dhe piqet në furrë.Në qoftë se është mishdashi, ai më parë duhet të ziejë. 10-15 minuta para përfundimit të zierjes së mishit, hidhetpak oriz. Në tenxhere rrihen vezët, shtohet miell, kos, lëng mishi, gjalpë dhe krypë.Copat emishit vendosen në tavë së bashku me orizin, mbi to hidhet masa e përgatitur dhe gjalpë ifreskët. Piqet në furrë derisa në sipërfaqe të krijohet një cipë e kuqe.Torta ElizabetaBrumi: 9 ve, 9 lugë sheqer. 8 lugë miell, 3 lugë kakao, 1-2 luge vaj. (pas pjekjes e ndanpergjysme )Filli: 300 ose 500 gr keksa te bluar 4 gota qumesht ose leng molle, 250 gr margarine, 1 sheqerpluhur, 300 gr arra të bluara ose (rrush terur) 1 cokolade 2 shllaga dhe zbukurime torteje.PERGATITJA: 4 gotat qumesht ose leng molle i kthen ne keksat e bluar, i perzien. Margarinëndhe sheqerin pluhur i ben bashkë në një enë tjetër dhe i bën bashkë me keksa. Gjithashtuedhe arrat ose rushin e terur e kthen ne keksa d.m.th bëhen bashkë. Pas përzierjes së tyrekëtë e ndan ne dy pjesë te barabarta dhe njëres pjesë të keksave ja qet cokoladën e shkrierdhe me pas ajo ndërron ngjyrën. Njërën petë të tortës do të thote gjysmen e lyen me njerenngjyre te keksave … e mbulon do te thotë me te gjithe njeren pjese te keksave , dhe permbi evëne pjesen e petës tjetër edhe ate e mbulon me krejt keksat tjere p,sh me ngjyren tjeter. Nëtë gjitha anët e petës, torta duhet të merr formë të bukës dhe me pas me 2 shllagat e lyen nete gjitha anet dhe i vë zbukurimet përmbi.Tepsia duhet te ketë të gjitha anët me madhësi tënjëjtë dhe duhet të jete katrore!KrofnePër 18 copë nevojitet: 500 g. Miell, 50 g. sheqer, 1 lugë (kafeje) krypë, 40 g. tharm, 150 ml.qumësht i vakët, 2 ve, 2 lugë (ushqimi)vaj, pak miell për tavolinën e punës, 1 të bardhë tëvesë, 150 g. marmeladë kajsie (apo tjetër), yndyrë për tepsi, sheqer pluhur.Marrim miellin, sheqerin dhe krypën i hedhim në një enë, në mes e shtypim një gropë dhe në të egrimcojmë tharmin. Me qumështin e vakët e përziejmë dhe parabrumin e krijuar e lëmë, tëmbuluar në një vend të ngrohtë, nja 15 min. të vijë.Vetë dhe vajin i rrahim dhe pastaj ia shtojmëbrumit të cilin e ngjeshim në një brum të lëmueshëm. E mbulojmë dhe në vend të ngrohtë e lëmëtë vijë rreth 30 min.Brumin e ngjeshim edhe njëherë dhe në tavolinë të pluhurosur me miell ehapim në trashësi gishti. Me një gotë (apo formë tjetër të rrumbullakët) me diametër rreth 6 cm ipresim. Gjysmën e rrumbullakëve të prerë i lyejmë rreth e rrotull me të bardhë të vesë dhe në mesia qesim një lugë (kafeje)marmeladë. Gjysmën tjetër e palojmë përmbi dhe rrathet (skajet) indrydhim mirë (që të ngjiten). Krofnet i vendosim në një tepsi të lyer me yndyrë dhe të mbuluar ilëmë në një vend të ngrohtë nja 15 min. të vijnë.Yndyrën (apo vajin) në fritezë e nxejmë në 175`C dhe krofnet i fërgojmë në të duke i rrotulluar kohë pas kohe deri sa të marrin një ngjyrë të artënë të kaftë. Krofnet së pari i kullojmë (i terim) mbi letër kuzhine dhe pastaj i pluhurosim (shumë)me sheqer pluhur.

FjalëkryqiDITURIA,- REVISTË MUJORE PËR FËMIJË, TË RINJË DHE PRINDËR, QERSHOR 2007 – FAQE 18

DITURIA,- REVISTË MUJORE PËR FËMIJË, TË RINJË DHE PRINDËR, QERSHOR 2007 – FAQE 19NS M I R UB A G U R T S ME V K F T G V J J Ë A G A IR U L Ë A E I P A N H I V TE S I C N L T X K A O S E RZ H N Z A D I O O D V Ë J OI T Ë N R Y E V V R E R U VR R I M I E D R A A C R D IP R I S H T I N A D I U O CE I U F E R I Z A J Q D P AJ A N I N A V E H S I L A MA L B A N I K U W A R O L VNë këtë tabelë fshihen 23 qytete shqiptare. Qytete janë të shkruara nëtë gjitha drejtimet. Ato janë të shkruara horizontalisht, vertikalisht,mbrapsht dhe në mënyrë diagonale.Fjalorthi

DITURIA,- REVISTË MUJORE PËR FËMIJË, TË RINJË DHE PRINDËR, QERSHOR 2007 – FAQE 20Bashkimi bën fuqinëNjë thënje e vjetër popullore thotë: ”Bashkimi bënë fuqinë - ndarja ligësinë”. Tëgjithë ne e dimë se kjo thënje është më se e vërtetë.Ju kujtohet sigurisht plaku me shtatë djem dhe thuprat e tij, ku secili prej djemve etheu nga një thupër pa vështirësi por asnjëri nuk mundi ti thejë vetëm të shtatëthuprat.Gjatë historisë mijëvjeçare të popullit tonë na kujtohen periudhat e ndritshme dhe tëlavdishme të bashkimit kombëtar në kohën e Agronit, Teutës, Skenderbeut, IsmailQemailit etj.Athua tash është ngritur vetëdija jonë në nivel të duhur që ta kuptojmë dheaplikojmë në praktikë këtë mësim të çmuar nga historia kombëtare?Nuk duhet në asnjë mënyrë të mendojmë se mund të jetojmë të vetmuar dhe tëizoluar në dhe të huaj sepse ne kemi nevojë për njëri tjetrin dhe na duhet jetakulturore e shoqërore. Nëse jo për vete atëher për shkak të fëmijëve tanë që janëduke u rritur, edukuar dhe kalitur këtu. Eshtë detyrim moral i secilit prej nesh siprindër që t`ju tregojmë fëmijëve tanë rrugën e drejtë atë të bashkimit, organizimitdhe të bashkëpunimit me njëri tjetrin. T`ju përcjellim gjeneratave të reja mësimet etë parëve tanë.Ne duhet të bashkojmë të gjitha forcat pozitive dhe përparimtare që ta krijojmë njëvatër të ngrohtë kulturore e cila do të na afroj të gjithë neve dhe do mbetet shembulli mirë për gjeneratat e reja.Për të gjitha këto kemi mbështetje të fortë nga autoritetet vendore dhe persona tëndryshëm por duhet që ne të tregojmë vullnet, punë e organizim të mirë që më vonësë bashku ti gëzojmë arritjet tona në të gjitha aspektet e jetës.Njeriu që përveç familjes e farefisit të tij mendon dhe punon edhe për të tjerët ështëhumanist, njeri i respektuar, i dashur, i edukuar dhe i kulturuar sepse posedon virtytetë larta njerëzore.Qendra Kulturore Shqiptare ”Migjeni” në Borås deri më tani ka pasur dy mbledhje meantarësinë ku ka formuar dhe zgjedhur disa grupe punuese. Për shkaqe të ndryshmenuk kan ardhur një pjesë e konsiderueshme e bashkëatdhetarëve tanë që shpresojmëse do të na bashkohen më vonë.Mbledhja e tretë është caktuar pas pushimeve verore me datën:25 Gusht 2007, n`ora 19:00, në Vävarsalen e bibliotekës së qytetit.Duhet ta përsërisim edhe një herë që është me rëndësi të madhe të merrni pjesë nëmbledhje pasi që sipas rregullores mbledhja e antarësisë është organi më i lartëvendosës i QKSH ” Migjeni”. Së bashku mund të marrim vendime të frytshme dhe tësukseshme për të gjithë neve.Ju dëshirojmë pushime të këndshme verore!Kryesia e QKSH ”Migjeni” në Borås.