kwartalnik centralnej stacji ratownictwa górniczego s.a. - Centralna ...

Redaguje zespółAndrzej Plata– redaktor naczelnyMirosław Bagiński– z-ca redaktora naczelnegoBarbara Kochan– z-ca redaktora naczelnegoKatarzyna Myślińska– sekretarz redakcjiKatarzyna Kajdasz-SzpotkoMałgorzata JankowskaAdres redakcji:Centralna Stacja RatownictwaGórniczego S.A.41-902 BYTOMul. Chorzowska 25tel. (32) 388 04 45lub (32) 388 05 92fax. (32) 388 04 44e-mail: pa@csrg.bytom.plOkręgowa Stacja RatownictwaGórniczego w Bytomiuul. Chorzowska 12d41-902 BYTOMtel. (32) 388 06 22e-mail: osrgbytom@csrg.bytom.plOkręgowa Stacja RatownictwaGórniczego w Jaworznieul. Krakowska 9543-600 JAWORZNOtel. (32) 616 22 86fax. (32) 616 44 33e-mail: osrgjaworzno@csrg.bytom.plOkręgowa Stacja RatownictwaGórniczego w Wodzisławiu Śl.ul Marklowicka 344-300 WODZISŁAW Śl.tel. (32) 455 47 06e-mail: osrgwodzislaw@csrg.bytom.plOkręgowa Stacja RatownictwaGórniczego w Zabrzuul. Jodłowa 3341-800 ZABRZEtel. (32) 271 35 06e-mail: osrgzabrze@csrg.bytom.plRedakcja nie odpowiada za treśćreklam i zastrzega sobie prawo dokonywaniaskrótów tekstów oraz zamieszczaniawłasnych tytułówi śródtytułów. Nie zamówionychmateriałów nie zwracamy.Skład, opracowanie techniczneoraz druk:Drukarnia Skill41-902 Bytomul. Kochanowskiego 25/9tel. (32) 387 34 10Nakład: 450 egz.SPIS TREŚCI• Krótko .............................................................................................................1• Rzecznik prasowy CSRG S.A. informujeRewizyta w Kazachstanie ................................................................................1Projekt badawczy I-Protect ..............................................................................1Europoltech 2013 .............................................................................................2• Andrzej PlataMarek ZawartkaRatownicy CSRG S.A. w Austrii ....................................................................2• Sebastian HaberGrzegorz CofalikMechanicy sprzętu ratowniczego CSRG S.A.uzyskali certyfikat firmy Holmatro ..............................................................4• Ryszard TrzaskaAkcja w KWK Piast .....................................................................................5• Wiesław TomaszczakPrzepusty tamowe ........................................................................................7• Kaja GadowskaFunkcjonowanie ratownictwa górniczego w świetlewyników badań socjologicznych - część VII ...............................................8• Piotr GoliczWojciech RichterBadania w komorze klimatycznej dla bezpieczeństwa pracy .....................12• Arkadiusz GrządzielMarek ZawartkaPrace ratownicze zastępów specjalistycznych CSRG S.A. .........................14• Stanisław SuchockiPiotr FlorczykCEN-RAT podaje gaz interny w kopalniach węgla kamiennego ..............19• Małgorzata JankowskaDziałalność szkoleniowa ...........................................................................21• Andrzej PlataSzkolenie kadry kierowniczej zakładów górniczych .................................22• Piotr PalPodziemne trasy turystyczne ....................................................................23• Irena ZaszkodnaWork - life balance .....................................................................................31• Artur KowalczykTomasz WikieraNowe rozwiązania firm ELMECH – KAZETENi Inżynierii Maszyn Klimatycznych i Urządzeń Specjalnych ...................32Fot. na okładce: Ćwiczenia zawodowych ratowników CSRG S.A. w komorze Okręgowej StacjiRatownictwa Górniczego w BytomiuAutor zdjęcia: Marek Rybicki

ROK XVIII Ratownictwo górnicze nr 71 NR 2/2013KRÓTKOUdział pogotowii zastępówspecjalistycznychCSRG S.A. w akcjachratowniczych i pracachprofilaktycznych.Akcje pożaroweKWK Piast w dniach 26.03. –01.04.2013r. akcja pożarowa. W akcjibrały udział zawodowe zastępy ratowniczeCSRG S.A. oraz zastępy ratowniczeOSRG Jaworzno, OSRG Zabrze,OSRG Bytom i pogotowie pomiaroweCSRG S.A.KWK Guido w dniu 19.04.2013r.akcja pożarowa. W akcji brały udziałzawodowe zastępy ratownicze CSRGS.A. oraz zastępy ratownicze OSRGZabrze, OSRG Bytom oraz pogotowiepomiarowe CSRG S.A.Inne akcjeKZ Guido w dniu 31.01.2013r. – akcjapolegająca na przewietrzaniu i penetracjiwyrobisk. W akcji brały udział zastępyratownicze OSRG Zabrze.KWK Halemba w dniu 11.02.2013r.akcja polegająca na przewietrzaniu i penetracjiwyrobisk. W akcji brały udziałzastępy ratownicze OSRG Zabrze.KZ Guido w dniu 22.04.2013r. akcjapolegająca na przewietrzania i penetracjiwyrobisk. W akcji brało udziałpogotowie zawodowe CSRG S.A.KZ Guido w dniu 23.04.2013r. akcjapolegająca na przewietrzaniu i penetracjiwyrobisk. W akcji brały udział zastępyratownicze OSRG Zabrze.Autor rubryki KRÓTKOKatarzyna Kajdasz-Szpotkorzecznik prasowy csrg s.a. informujeRewizyta w KazachstanieW dniach 20-27 kwietnia br. przedstawicieleCSRG S.A. w Bytomiu uczestniczyliw cyklu spotkań technicznychz Centralnym Paramilitarnym ZawodowymSztabem Służb RatownictwaGórniczego w Kazachstanie. Spotkaniaodbyły się w ramach podpisanegoporozumienia pomiędzy jednostkamiratowniczymi.Podczas kilkudniowej wizyty polskadelegacja zapoznała się ze strukturąorganizacyjną kazachskiej jednostki,wyposażeniem w sprzęt i materiałypotrzebne do organizacji akcji ratowniczychoraz do wyjazdów związanychze zdarzeniami wypadkowymi w kopalniach– mówi Marcin Pypeć, z-caDyrektora OSRG Wodzisław. W trakciepobytu zorganizowano także zjazd nadół w kopalni węglowej. – Przedstawionom.in. zautomatyzowaną ścianę strugową,drążony przodek kamienny oraz sposóbpracy tamtejszych górników – dodaje.W kopalni wykorzystywane są dyspozytorskiesystemy nadzoru bezpieczeństwai automatycznej aerometrii górniczejprodukcji angielskiej.Podczas wizyty w Kazachstanie polscyratownicy zapoznali się także z wyposażeniemtechnicznym i zapleczem szkoleniowymStacji, a także ze sposobemprzeprowadzania badań lekarskich,monitorowania i kontroli wydolnościratowników oraz organizacji i prowadzeniaćwiczeń ratowników górniczych.Przedstawiciele jednostek wyrazilitakże chęć organizacji wspólnych ćwiczeńratowników oraz służb specjalistycznychz Kazachstanu i z Polski naterenie obu krajów.Przypomnijmy, że Centralna StacjaRatownictwa Górniczego S.A., podpisałaporozumienie / 15 grudzień 2011 rok/z Centralnym Paramilitarnym ZawodowymSztabem Ratownictwa Górniczegoz Kazachstanu. Współpraca pomiędzystronami ma służyć podniesieniu poziomukwalifikacji i ratowniczej gotowoścido wzajemnej lub wspólnej pomocy -podkreśliły strony. Jako główne zadaniastrony porozumienia uznały wymianęinformacji na temat organizacji służbratowniczych w poszczególnych krajach,akcji ratowniczych, metod i zasadszkolenia ratowniczego, wyposażeniatechnicznego służb ratowniczych, metodi zasad prowadzenia działań ratowniczych,prezentacji nowych rozwiązańtechnicznych i nowych technologii wykonywaniaprac ratowniczych oraz opracowywaniazasad wspólnego udziałuw akcjach ratowniczych.W kwietniu ub. roku przedstawicielejednostki z Kazachstanu uczestniczyliw cyklu spotkań technicznych w Bytomiu.Tu zapoznali się m.in. z organizacjąratownictwa górniczego w Polsce,jak i organizacją akcji ratowniczych.1Przybliżone zostały także proceduryzarządzania bezpieczeństwem w akcjiratowniczej.Projekt badawczegoi-ProtectCentralna Stacja Ratownictwa GórniczegoS.A. w Bytomiu przystąpiła dowspółrealizacji kluczowego zadaniaw ramach projektu badawczego i-Protect,jakim jest wykonanie testów eksploatacyjnych.Przedmiotem projektu jestutworzenie prototypu systemu ochronnego/PPE/, dla ratowników górniczych,strażaków i służb chemicznych, wykonującychpracę w środowisku o wysokimryzyku. Elementami składowymi systemuochronnego są: odzież wraz z zespolonymiz nią sensorami monitorującymiparametry fizjologiczne użytkownika,umiejscowione na odzieży czujniki monitorująceparametry atmosfery i jednostkinadawczo-odbiorcze odpowiedzialne zarealizację transferu bezprzewodowegoi przewodowego pomiędzy ratownikamia centrum zarządzania działaniamiratowniczymi.Dane z sensorów i czujników wysyłanebędą bezprzewodowo do jednostki zlokalizowanejnieopodal miejsca prowadzeniaprac, a następnie dalej bezprzewodowolub za pomocą światłowodu dojednostki w bazie ratowniczej. Komunikacjagłosowa realizowana będzie natej samej zasadzie.

ROK XVIII Ratownictwo górnicze nr 71 NR 2/2013skierowany został sztolnią do wyrobiskpodziemnych w celu ewakuacji ludzi”W wspólnych ćwiczeniach ratowniczychoprócz zastępu z CentralnejStacji Ratownictwa Górniczego S.A.uczestniczyło:––7 zastępów ratowniczych z Austrii––2 zastępy ratownicze z NiemiecZdjęcia z ćwiczeń ratowniczych w kopalni Terra Mysticaw Bad Bleibergu w Karyntii– na zdjęciach zastęp ratowników CSRG S.A. w akcji ratowania ludzifoto: Marek Zawartka––1 zastęp ratowniczy z Słowenii––1 zastęp ratowniczy z Czech ( z Ostrawy)Sztab operacyjny zgodnie z przepisamiaustriackimi utworzony został przezlokalny rząd Karyntii i specjalistówBleiberg w tym austriackiego UrzęduGórniczego, który koordynował akcjęratowniczą. Spotkanie ratownikówgórniczych oprócz wymiaru wspólnychćwiczeń miało również na celu wzajemnegopoznania się.Ćwiczenia, które obejmowały poszukiwaniei ratowanie zwiedzających osóbw różnych częściach kopalni, częścioworównież ze wspinaczką w trudnychZdjęcie - Widok kopalni muzeum foto: terra-mystica.at3

NR 2/2013 Ratownictwo górnicze nr 71 ROK XVIIIwarunkach odbyły się w kopalni TerraMystica znajdującej się w Bad Bleibergu.Jest to miasteczko w Karyntii, znajdującesię na zachód od Villach, w wysokiejdolinie na północnym zboczu masywuDobratsch. Dawniej było to miasteczkogórnicze gdzie wydobywano rudę ołowiu.Bad Bleiberg dzisiaj, ze względu naposiadanie gorących źródeł jest miejscowościąuzdrowiskową.Kopalnia Terra Mystica leży na zachódod Villach, w dolinie potoku Weißenbach.Muzeum górnictwa w Bad Bleibergzostało założone w roku 1995/96i jest poświęcone historii wydobywaniaołowiu i cynku oraz hutnictwa w BleibergerTal. Pokazowa kopalnia kryjenie tylko najdłuższą w Europie, 68 metrowązjeżdżalnię dla górników i jedynąw Austrii windę w szybie udostępnionądla zwiedzających, ale także najstarsząflagę górniczą na świecie.Została ona przekazana górnikomz Bleiberg w roku 1717 r. przez KsięciaEugeniusza w podziękowaniu zawsparcie podczas oblężenia Belgradu.Przy utrzymującej się stale temperaturze9 stopni Celsjusza w sztolni panujeklimat sprzyjający odblokowaniu drógoddechowych. W kopalni istnieje ok.1300 km wyrobisk.(oprac. apl)Zdjęcie - Zjeżdżalnia dla górników, aktualnie atrakcja turystyczna foto: terra-mystica.atMechanicy sprzęturatowniczego CSRG S.A. uzyskalicertyfikat firmy HolmatroW kwietniu br. Centralna Stacja RatownictwaGórniczego S.A. w Bytomiuoddelegowała trzyosobową grupę dogłównej siedziby Holmatro znajdującejsię w Holandii, w celu przeszkoleniaw zakresie serwisowania, testowaniaoraz dokonywania napraw narzędzi ratowniczych.Powodem takiej decyzji jestfakt, iż specjalistyczne pogotowia CSRGS.A. posiadają narzędzia hydraulicznejak i pneumatyczne firmy Holmatro.Od 1967 r. Holmatro Grup produkujewysokiej jakości urządzenia i systemyhydrauliczne. Przedstawicielstwa firmyznajdują się w Holandii, Stanach Zjednoczonych,Anglii, Chinach i Polsce,które dostarczają produkty dla jednostekratowniczych, przedsiębiorstw i służbspecjalistycznych na całym świecie copotwierdza chociażby gablota pamiątkowa.– zdj.1.Zakład po latach doświadczeń rozbudowałmocno linię produkcyjną. W tymokresie między innymi przy współpracyz CSRG S.A. powstał prototyp rozpieraczaklinowego stosowanego w Polscew ratownictwie górniczym węglowymSebastian HaberCSRG S.A. w BytomiuGrzegorz CofalikCSRG S.A. w Bytomiuo udźwigu 30ton. Pozwala on już przyszczelinie 5mm podnieść przedmiotdo wysokości 40mm. Dzięki uzyskanejwysokości mogą zostać zastosowaniepoduszki pneumatyczne wysokociśnienioweoraz pozostały sprzęt ratowniczy.Rozwiązanie to pozwala zastępom ratowniczymdotrzeć do poszkodowanychgórników w najbardziej niedostępnemiejsca dotknięte zawałem. W trakcieszkolenia instruktor firmy zaprezentowałdziałanie hydrauliki oraz zapoznałuczestników szkolenia z budowąsprzętu ratowniczego. Przedstawionezostały przykłady wadliwego użytkowaniasprzętu, najczęstszych awarii orazsposobu lokalizacji i usuwania usterek.Szkolenia odbywało się w sali wykładowej– zdjęcie 2 Zdjęcie 14

NR 2/2013 Ratownictwo górnicze nr 71 ROK XVIIIZasięg lustra wodyDowierzchnia II - 1428Chodnik transportowy 1413Przecinka II ściany 388TP-2Rys. schemat rejonu prowadzonej akcjitaśmowym-1391, oraz L2-dowierzchniaIII-1421 na północ od skrzyżowaniaz chodnikiem taśmowym 1391. Ograniczonoilość powietrza dopływającegodo przecinki II ściany 388 z 400m 3 /mindo 200m 3 /min.Z uwagi na brak efektów aktywnegogaszenia pożaru, następował dalszywzrost stężeń tlenku węgla, podjętodecyzję o rozpoczęciu przygotowań docałkowitego zalania wodą części przecinkiII ściany 388 w celu utworzeniakorka wodnego spełniającego kryteriatamy przeciw wybuchowej. Oprócz tegorozpoczęto przygotowania do wykonaniatamy przeciwwybuchowej(TP1) nabazie dwóch murowych tam bezpieczeństwazlokalizowanych na wlocie dodowierzchni III- 1421.27 marca po wyłączeniu napięcia rozpoczętozatapianie przecinki II ściany 388.Uruchomiono linię chromatograficznąL3 w dowierzchni III-1421 w odległościokoło 400m od skrzyżowania z chodnikiemtaśmowym 1391. Kontynuowanotransport materiałów do budowy tamyprzeciwwybuchowej TP1 w dowierzchniIII-1421.PTWDowierzchnia III - 1421PochylniaTWTP-1Chodnik taśmowy 1391W tym samym dniu zebrał się ZespółDoradczy Kierownika Akcji poszerzonyo specjalistów, który zaakceptował dotychczasowedziałania kopalni odnośnieprowadzenia akcji przeciwpożarowej.Zespół określił rygory, które należy spełnićprzy wykonywaniu korka wodnegooraz tamy przeciwwybuchowej TP1. Zaleconopodawanie wody do korka w sposóbciągły pod warunkiem utrzymaniaprzepływu powietrza w ilości minimum50m 3 /min aż do czasu ukończenia budowytamy TP1 w dowierzchni III -1421.Wprzypadku zatrzymania przepływu powietrzawstrzymać podawanie wody dotworzonego korka do czasu ukończeniabudowy TP1.Zalecono zabudowę czujnika stacjonarnegodo pomiaru prędkości powietrzaw obmurzu budowanej tamy TP1 orazdopuszczono zabudowę w dowierzchniII-1428 tamy izolacyjnej zwykłej konstrukcji.W wyniku podjętych działań ukończonow dniu 28 marca zatłaczanie spoiwamineralnego IZOLITEX do przestrzenipomiędzy zawarciami murowymi wykonywanejtamy TP1. O godzinie 19 05Wyniki z linii L1Godz Linia O 2[%] CO 2[%] CO [%] CH 4[%] H 2[%] C 2H 4[%] C 2H 6[%] T [°C]6 40 L1 17,03 2,17 0,3100 0,014 0,00 0,03 0,01 25,4Wyniki z linii L1 i L3Godz Linia O 2[%] CO 2[%] CO [%] CH 4[%] H 2[%] C 2H 4[%] C 2H 6[%] T [°C]16 00 L1 17,41 1,38 0,2200 0,25 0,00 0,00 0,00 19,316 20 L3 18,31 0,64 0,1200 0,20 0,00 0,00 0,00 -zamknięto przepusty tamowe. Stwierdzonobrak przepływu powietrza przezprzecinkę II ściany 388. Przed zatłoczonymispoiwem zawarciami murowymiw odległości około 1m została wykonanatama ryglowa stanowiąca tylne zawarcietamy przeciwwybuchowej TP1.Cały czas kontynuowano podawaniewody do przecinki II ściany 388 z dowierzchniII-1428 i dowierzchni III-1421z wydajnością około 4,0m 3 /min. Dopływnaturalny obliczono na około 0,5m 3 /min. Do godziny 500 podano do korkałącznie około 6300m 3 wody.29 marca zakończono zatłaczaniespoiwa mineralnego pomiędzy tamę ryglowąa wypełnione wcześniej przedniezawarcie tamy TP1. Dokonano odbioruwykonanego korka TP1 oraz rozpoczętozabudowę komory kompensacyjnej.Wykonano tamę izolacyjną TI 2 zwykłejkonstrukcji w dowierzchni II-1428w odległości około 7,0m od skrzyżowaniaz chodnikiem taśmowym 1391.Zespół Doradczy Kierownika Akcjiposzerzony o specjalistów odbył swojedrugie posiedzenie. W celu zakończeniaakcji Zespół uznał za niezbędne osiągnięcienastępujących celów:––uzyskanie korka wodnego w rejonieskrzyżowania przecinki II ściany 388z dowierzchnią II-1428 spełniającegokryterium przeciwwybuchowości tj.gdy jego pojemność osiągnie 8200m 3 .––wykonanie tamy izolacyjnej w dowierzchniII-1428––uzyskanie prawidłowego składu atmosferyw wyrobiskach przyległychdo rejonu prowadzenia akcji uwzględniającczas oczekiwania minimum 6godzin od ukończenia budowy tamyizolacyjnej w dowierzchni II-1428.Po osiągnięciu powyższych celów i zakończeniuakcji Zespół uważa za niezbędnew ramach prac profilaktycznych :––kontynuowanie podawania wody dokorka wodnego do osiągnięcia jegokubatury 16 613m 3 co zapewni jegostabilność––objęcie wczesnym wykrywaniem pożarówrejonu likwidowanej ściany 387wraz z oceną precyzyjną––utrzymanie czujników o pomiarzeciągłym CO, V, O 2na wylocie zlikwidowanejściany 387W dalszym ciągu trwania akcji doszczelnionotamę przeciwwybuchowąTP1, wykonano korek z pianki chemicznejw czole rabowanej obcinki ściany 387(TI3). Uruchomiono linię chromatogra-6

NR 2/2013 Ratownictwo górnicze nr 71 ROK XVIIIw warunkach prowadzenia akcji ratowniczychw warunkach zagrożenia wybuchowego.Sterowanie zamykania klapysiłownikiem pneumatycznym pozwalatakże na jej utrzymywanie w pozycjiczęściowo otwartej umożliwiając regulacjęprzepływu powietrza przez przepusttamowy przed jego zamknięciem. Pozamknięciu uszczelnia się lutnię przepustuod strony dojścia klapą blaszanąz uszczelką. Elementy składowe przepustucharakteryzują się wymiarami, którenie stanowią utrudnienia w transporciedołowym. Masa elementów składowychobudowy przeciwwybuchowej pozwalana ich transport ręczny.Podsumowanie.Przedstawione wersje obudów stanowiąobecnie równorzędne sposobywykonywania przepustów tamowychw izolacyjnych tamach przeciwwybuchowych.Rozwiązanie trzecie czyliprzepust tamowy zamykany od stronypola pożarowego wklęsłą klapą sferyczną.pozwala na ręczne zatrzaskiwanie klapyze stanowiska od strony dojścia do tamyprzy pomocy linki lub zamknięcie klapyprzy pomocy siłownika. Zamknięcieklapy przy pomocy siłownika pneumatycznegomożliwe jest z bezpiecznejodległości wynoszącej od kilkunastu dokilkudziesięciu metrów przy sterownikuręcznym, a przy zastosowaniu elektrozaworusterującego nawet kilkusetmetrów. Siłownik pozwala również naczęściowe przymykanie klapy w celuregulacji przepływu powietrza przeztamę przeciwwybuchową.Rys. 3 i zdj. 3, 4, 5 - wersja trzecia zamknięciaprzeciwwybuchowego foto: Wiesław TomaszczakFunkcjonowanie ratownictwagórniczegow świetle wyników badań socjologicznychprzeprowadzonych wśród kadry kierowniczej kopalńwęgla kamiennegoCzęść VIIdrKaja GadowskaUniwersytet JagiellońskiPrezentowane w niniejszym opracowaniuwyniki socjologicznych badańjakościowych wśród przedstawicieliwyższego dozoru kopalń węgla kamiennegostanowią wynik realizacjifinansowanego przez MNiSzWprojektu badawczego N524 371537pt. Kierunki modernizacji funkcjonowaniaratownictwa górniczegow branży górnictwa węgla kamiennegoz uwzględnieniem uwarunkowańekonomicznych i społecznych.Tekst stanowi rozdział książki podredakcją Kai Gadowskiej pt. Ratownictwogórnicze w kopalniach węglakamiennego. Uwarunkowania techniczne,ekonomiczne, organizacyjnei społeczne, opublikowanej nakłademWydawnictwa Głównego InstytutuGórnictwa w 2011 r.8Współpraca z CentralnąStacją RatownictwaGórniczegoOgólnie współpraca z Centralną StacjąRatownictwa została oceniona przezrespondentów bardzo dobrze. Szczególniedobrze było oceniane specjalistycznezabezpieczenie akcji ratowniczych przezCSRG. Jeden z respondentów stwierdził:Nie, naprawdę, nic tu nie można zarzucić.W razie akcji zabezpieczenie jestnajlepsze z możliwych. Zdaniem jednegoz kierowników ruchu zakładu: Te akcje,które ja prowadziłem zabezpieczali zawsze.Nigdy nie było takiej sytuacji, żebynie mogli zabezpieczyć, łącznie nawetz zastępem płetwonurków. Te zastępy,które były potrzebne, były przysyłane,z pogotowiem pomiarowym, ze wszystkim.Jeden z kierowników akcji na dolepowiedział: Współpracę z CentralnąStacją no i z Okręgowymi ja oceniam

ROK XVIII Ratownictwo górnicze nr 71 NR 2/2013bardzo dobrze. Z moich doświadczeńbardzo dobrze. Inny rozmówca, zastępcakierownika ruchu zakładu, ująłrzecz następująco: Powiem tak: żadnychzastrzeżeń. Bo ile razy się zwracamyz jakąkolwiek prośbą, zgodnie z procedurąwystępujemy o pomoc do CentralnejStacji i ta pomoc jest zawsze. […] Jamyślę, że jeżeli chodzi o naszą kopalnię,współpraca z Okręgową czy z Centralnąjest bardzo dobra. Nie mieliśmy nigdyżadnych problemów. Moje zdanie jestpozytywne. Kolejny rozmówca wyraziłopinię: Ja uważam, że współpraca naszejkopalni z Centralną Stacją czy Okręgowąjest bardzo dobra. Zastępca kierownikajednej z KSRG stwierdził: Współpracaz Centralną Stacją dobrze się układa. Japo 20 lat znam tych panów i dobrze sięukłada. Podobnego zdania był inny z respondentów,który stwierdził: Przy tychakcjach, przy których ja byłem, akcjachratowniczych, jak i akcjach profilaktycznychnigdy nie było żadnych nieporozumieńczy kłopotów na styku kopalnia –Centralna Stacja, kopalnia – OkręgowaStacja. W opinii kolejnego rozmówcy:Współpraca z Centralną Stacją, moimzdaniem, przebiega bardzo dobrze. Cispecjaliści służą nam pomocą praktyczniew każdych warunkach, przy każdejakcji. Kolejny respondent, kierownik akcjina dole powiedział: Centralna Stacjadziała bez zarzutu. Oni są w zasadzie natelefon i są prawie natychmiast, każdepogotowie z Centralnej. Tak że tutaj niema żadnych problemów. Jest to pewnypartner, który w każdej chwili jest gotowyprzyjść z pomocą.Respondenci wskazywali jednak, żecena wypożyczenia specjalistycznegosprzętu z CSRG jest wysoka (niekiedybardziej opłaca się zakupić własny sprzęt).Jeden z kierowników KSRG stwierdził:Jak mam pożyczać z CSRG, to się wolętrzy razy zastanowić. Bo może się okazać,że taniej mi wyjdzie ten sprzęt po prostukupić. Kolejny respondent wspominał:Myśmy mieli część wyrobisk zalanych i planowaliśmyodpompować wodę. I trzebabyło zastosować pompy specjalistyczne.Nie mieliśmy takiego sprzętu na kopalni.Policzyłem, ile kosztuje wypożyczenietego sprzętu z Centralnej Stacji i wyszłomi, że za cenę wypożyczenia na dwa tygodnie,to jedną pompę mam nową. Więczdecydowaliśmy, że my sobie kupimy tensprzęt. Zapłaciliśmy dwa razy drożej, aleja te pompy mam. Jeden z kierownikówakcji na dole stwierdził: No niestety,9wypożyczenie sprzętu z CSRG kosztujeniemało. Co zrobić? Płacze się i się płaci.Zakup specjalistycznego sprzętu, jaki jestw dyspozycji CSRG przez kopalnie niewchodzi w grę. Nawet dla spółki byłobyto nieekonomiczne. Też zależy o jakimsprzęcie mowa. Bo jeśli ze sprzętu jakiegośtypu często się korzysta, to może sięokazać, że jednak taniej by było ten sprzętkupić. Ale znowu utrzymanie, serwisowanietego sprzętu też generuje koszty.Zasada, że CSRG jest powiadamianana początku akcji ratowniczej jest przestrzeganai tak, zdaniem respondentów,powinno pozostać. Jak wyraził się jedenz kierowników akcji: Tak jest i tak powinnobyć. Inny respondent stwierdził: CentralnaStacja powiadamiana jest natychmiast.To jest obowiązek dyspozytora. W opiniikolejnego respondenta, kierownika akcji:Specjalistyczne zabezpieczenie akcjiprzez Centralną Stację oceniam dobrze.Centralna Stacja jest powiadamiana napoczątku akcji – nie zmieniał bym tu.Zdaniem kolejnego z rozmówców: W tejchwili to nawet nie ma dyskusji, kiedypowiadamiać. Mają być powiadamianina początku akcji i są powiadamiani. Akwestia oceny to też jest temat inny, boja ocenię, że [należy powiadomić CSRG]później, a oceniający mnie stwierdzi, żeza późno. Jak mają być powiadamiani,niech będą. Nie chodzi o to czy oni akuratbędą potrzebni. Czasem jest tak, żeprzyjadą i nawet z wozu nie wyjdą, aleteż są powiadomieni. No i dobrze, niechbędą w tym pogotowiu, w końcu za to impłacimy. Mają przyjechać, przyjeżdżają,są na miejscu. A poza tym to są panowie,którzy się specjalizują w akcjach. Są odratowania. Tak że przyjeżdżają, patrzą,mogą coś doradzić. A jak są przygotowanezastępy w pogotowiu, to czasami mogąszybciej dotrzeć do miejsca niż kopalnianedyżurujące, no bo oni są od szybu jużna miejscu świezi, a tamci muszą nierazwyjść z jednego rejonu, żeby przejść w innyrejon. Tak że prędzej będą do pomocy namiejscu niż kopalniani. […] Tak że jakmają być, to niech będą.Zabezpieczenie medycznepodczas normalnegoruchu kopalniRespondenci dobrze oceniają zabezpieczeniemedyczne podczas normalnegoruchu kopalni. Jeden z kierowników ruchustwierdził: Zabezpieczenie medyczne jestbardzo dobre. Nie można mieć żadnychzastrzeżeń. Zdaniem jednego z kierownikówkopalnianej stacji ratownictwa: Nanaszej kopalni jest zabezpieczenie bardzowłaściwe, ponieważ mamy całą dobęlekarza, punkt znajduje się zaraz obokstacji ratowniczej, lekarz jest jak nie tu,to kawałeczek dalej w przychodni. Pozatym dyżuruje sanitarka dla dwóch kopalń.W opinii jednego z zastępców kierownikaKSRG: Zabezpieczenie medyczne jestdobre. Obsługa punktu opatrunkowegojest stała na kopalni. Wzywa się od razuobsługę i te panie zaraz do pomocy. Jeżelicokolwiek się dzieje, od razu się dzwoni.Mamy blisko szpitale i karetki od razuprzyjeżdżają.Dodatkowe ubezpieczenieratownikówDuża część respondentów wyraziłaopinię, że ratownicy powinni być dodatkowoubezpieczeni przez pracodawcęz uwagi na charakter pracy wiążący sięz zagrożeniem życia. Jeden z rozmówcówstwierdził: Tak, jest to bardzo sensowne.Charakter pracy jest taki, że dochodzido narażania życia. Kolejny respondentargumentował: W pracę ratownikawpisane jest narażanie życia. Dlategouważam, że jak najbardziej ratownicypowinni być dodatkowo ubezpieczeniprzez pracodawcę. To jest oczywiste.Zdaniem jednego z kierowników akcji:Są to pewne koszty dla pracodawcy, alerównież specyfika pracy... Według mnienie stałoby nic na przeszkodzie, gdybymieli dodatkowe ubezpieczenie. Zwłaszczaobrażenia przy akcjach ratowników,oby się nigdy nie zdarzyły, ale w kontakciegdzieś z ogniem to są ciężkie obrażenia.Kierownik jednej z KSRG argumentował:Tak. Ryzyko jest wyższe niż w przypadkuinnych pracowników. Inni uciekają, mywchodzimy.Jednakże inni byli przeciwni tej idei,argumentując, że praca każdego górnikajest obarczona ryzykiem. Czy dodatkowo?[ubezpieczać ratowników] Byłbym przeciwny.Dlatego że praca każdego górnikawiąże się z ryzykiem. Podnoszono argument,że każdy, kto odczuwa taką potrzebę,może ubezpieczyć się indywidualniena własny koszt. Uważam, że ratownicynie powinni być dodatkowo ubezpieczaniprzez pracodawcę. Ratownictwo jest dobrowolne.Jeżeli ktoś uważa, że ma takąpotrzebę, to może się sam ubezpieczyć.Przecież to nie jest żaden problem. Jedenz kierowników akcji na dole stwierdził:Kwestie dodatkowego ubezpieczeniapozostawiłbym, że tak powiem, wybo-

NR 2/2013 Ratownictwo górnicze nr 71 ROK XVIIIrowi indywidualnemu. Każdy z nas mataką możliwość, i myślę, że nie ma tutajco dzielić załogi na lepszych i gorszych.[…] Jest to ryzyko, ale ryzyko dotyka taksamo pracowników na ścianie.Dostęp ratownikówdo wsparciapsychologicznegoZdaniem większości respondentówratownicy powinni mieć zapewnionydostęp do profesjonalnego wsparciapsychologicznego. W zdecydowanejwiększości kopalń, w których były prowadzonebadania jest zapewniony dostępdo dyżurującego psychologa; w jednejdziała poradnia psychologiczna. Jedenz kierowników KSRG stwierdził: Trudnopowiedzieć, ile osób [z pomocy psychologicznej]korzysta. Dużo ludzi możekorzystać, ale nawet się nie przyznaje.Na pewno jest to rozwiązanie bardzodobre, bardzo sensowne. Tym bardziejw przypadku prowadzenia jakiejś akcji,w której giną ludzie. To jest szczególniedla ratowników z krótszym stażem,mniej doświadczonych, którzy nie bralijeszcze udziału w takich akcjach. Widokjest taki a nie inny i myślę, że ten człowiekpotrzebuje pomocy psychologicznej,a nie chce się nawet przyznać do tego.W opinii kierownika akcji na dole: Tojest potrzebne. To jest bardzo potrzebne,ja uważam. Inny respondent powiedział:Ja osobiście nigdy nie korzystałem z takiejpomocy, nie miałem takiej potrzeby,choć bywałem w różnych sytuacjach.Ale uważam, że jeśli są takie potrzeby,to takie potrzeby trzeba załatwiać, bo toniedużo kosztuje, a efekt może być pozytywny.Zdaniem jednego z kierownikówruchu zakładu: Jest potrzebny dostęp dopomocy psychologicznej dla ratowników.Oj, jest potrzebny. Bo tu u nas po jednejakcji kiedyś tam tylko jeden gość wróciłdo pracy.Inny kierownik kopalnianej stacji ratownictwarelacjonował: U nas na kopalnipomoc psychologiczna funkcjonuje podauspicjami działu BHP. Tak że, gdybybyła taka potrzeba, gdybym widział, żedana osoba potrzebuje konsultacji tegotypu, wówczas w porozumieniu z działemBHP byśmy taką konsultacje udostępnili.Kolejny rozmówca stwierdził: Pomocpsychologa powinna być zapewniona.Zatrudniamy psychologa, więc taka pomocjest. […] Stosunek ludzi do ludzi,którzy korzystają z porad psychologa teżsię zmienił. To już nie jest to, co było lat10temu pięć czy dziesięć. Teraz się to odbieranormalnie. […] 90 procent ratownikównigdy nie brało udziału w akcji. Niewiadomo, co człowiek potem będzie czuł.Więc uważam, że ratownicy powinni miećmożliwość skorzystania z takiej pomocy.Kolejny respondent stwierdził: Psychologjest na całą kopalnię, na wszystkichpracowników. A ratownicy są szczególnienarażeni na jakieś takie stresowe sprawy.Nie wiem czy mają jakieś dodatkowe kursyci psychologowie w tym kierunku czynie mają. Żeby wiedzieć o czym z tymiratownikami rozmawiać. […] Jeśli idzieo pomoc psychologiczną dla ratowników,to jakiś postęp w tym jest, bo porównującwypadek sprzed czterech lat na Halembiea to co było w ubiegłym roku na kopalniŚląsk – tam tych psychologów było widać.W mediach byli widoczni.Zdaniem jednego z respondentów,zastępcy kierownika akcji: Mamy tutajpsychologa zatrudnionego od dłuższegoczasu. Byli psychologowie przy akcjach.Na pewno to jest potrzebne, bo ludziesobie różnie ze stresem radzą. Jeden akcjęzniesie lepiej, drugi gorzej. Tak że jestpsycholog, jak ktoś chce, niech korzysta.Problem jest tylko taki, żeby to możebardziej spopularyzować. Chociaż odtragedii na Halembie to już jest przyjęte,to się stało taką jakby normą, że jestpsycholog. I oni się nie wstydzą. Tam potej akcji sporo ich chodziło. Że tak powiem,to tabu pierwsze, te opory, zostałoprzełamane. Tak samo Stacja Centralnama przy tych szkoleniach tych psychologówna okrągło wszędzie. Tak że to jakonorma wchodzi w życie.Zastępca kierownika KSRG stwierdził:My mamy podpisaną umowę z dwomapsychologami. Od tego roku przyjeżdżapsycholog raz w miesiącu na kopalnięna dyżur całodzienny. Jest telefon wtedyuruchamiany, bo ludzie mogą się wstydzić.Pomieszczenie wydzielone z tyłuośrodka zdrowia, osobne wejście. Jestta opieka stała raz w miesiącu i jest pomocdoraźna. Gdy się coś dzieje, to onimają w umowie, że na każde wezwanie,o każdej porze udzielają pomocy. Przyzdarzeniach, takich jak na przykładdwa lata temu miało miejsce, jest psychologpotrzebny. Bo te rodziny jednakoczekują. Akcji się nie prowadzi godzinę,tylko prowadzi się parę dni. I tutaj bezpsychologa się nie da. A ratownicy, no tojest różnie. Na pewno reakcja człowiekana ból kogoś czy na krew jest każdegoinna. Kolejny respondent wyraził opinię:Generalnie wsparcie psychologicznejest potrzebne i podczas akcji w sztabiejest zapewniony psycholog. Może niezawsze, ale jest przewidziana równieżmożliwość zatrudnienia psychologa. Onjest do dyspozycji nie tylko ratowników.Generalnie on jest jakby do dyspozycjiprowadzących akcję. Bo nie tylko ratownicymogą mieć dramatyczne przeżycia.To mogą być szeregowi pracownicy. Jeżeli,odpukać, jest akcja z ofiarami śmiertelnymi,to oczywiście pierwszy kontaktmają ratownicy, którzy muszą te osobywyciągnąć z miejsca zagrożenia. Potem taosoba jest transportowana wyrobiskamina szyb, na stację, na punkt opatrunkowydo lekarza. Ileś osób się styka z takimirzeczywiście wypadkami drastycznymii może potrzebować wsparcia psychologa.[…] Nie mamy psychologa zatrudnionegona stałe w kopalni. Jedynie podczas akcji.To jest podobnie jak z lekarzem. Mamyokreśloną liczbę lekarzy, których mamydo dyspozycji stale, a w razie prowadzeniaakcji są dodatkowi lekarze, którzymają podpisane umowy.Zdaniem kolejnego z rozmówców,kierownika akcji: Jest potrzeba [pomocypsychologicznej]. Jest jak najbardziejpotrzeba. Mało tego, to że psycholog, torównież potrzeba jest rozmowy z zastępami,które wyjeżdżają z dołu, kierownikaakcji. Ja zawsze rozmawiam. Poprostu trzeba z nimi rozmawiać, trzebanaprawdę rozmawiać. I to na poziomiei kierownika stacji. To nie może być tak,że oni wyjadą i są zostawieni sami sobie,a pracowali naprawdę w ciężkich warunkach.Jak najbardziej jestem za tym,żeby po trudnych akcjach takie rozmowyz psychologiem się odbywały. Natomiastmy również takie rozmowy i spotkaniaz psychologiem organizujemy też dla załogi.Wypadki w kopalni no zdarzają się.Po wypadku na ścianie wydobywczej, nozałoga nie chce tam pracować.Jeden z rozmówców, kierownik akcjina dole, stwierdził z kolei: W górnictwiewedług mnie nie ma miejsca dla ludzisłabych. Taki człowiek zostanie prędzejczy później zniszczony psychicznie i onprędzej czy później zrezygnuje z tej pracy.Ale z drugiej strony są sytuacje naprawdędrastyczne. I w takich sytuacjach jaknajbardziej. W sytuacjach wysokiej traumy,ekstremalnych. Ale to są naprawdęwyjątkowe sytuacje, nie występują nagminnie,często. Nie można powiedzieć,że psycholog by pomógł ratownikom czyosobom dozoru na zasadzie cyklicznej.

ROK XVIII Ratownictwo górnicze nr 71 NR 2/2013Bo to raczej się nie sprawdzi […] Górnicywiedzą, jak się odstresować.Za podsumowanie może posłużyć historia,jaką przytoczył kierownik jednejz KSRG: To jest tak: Ratownicy twierdzą,że oni nie potrzebują psychologa. Nie, poco. Ale miałem taką sytuację, że po akcji,a ja jechałem ze Stacji Okręgowej, tak żebyłem ubrany jak normalny ratownik, onnie wiedział, że ja jestem kierownikiem[kopalnianej stacji ratownictwa]. Takimłody ratownik, z kilkuletnim stażemopowiedział mi te wszystkie przeżyciaz akcji, te wszystkie szczegóły, jak tambyło, jak tam wynosili kolegów […]. Apotem mówi, że po wyjeździe była grupapsychologów i kto chciał mógł tam donich iść. „No ale nie, tam może dwóchalbo trzech poszło z nimi pogadać. Mito nie jest w ogóle potrzebne.” I ja go taksłuchałem i to trwało i trwało. On gadałi gadał. Musiał to komuś opowiedzieć.I końcu mu mówię: „Wiesz, właśnie poto Ci był ten psycholog!”Przyczyny negatywnychopinii na tematratownikówCzęść rozmówców spotkała się z negatywnymiopiniami o pracy ratowników.Animozje wynikają najczęściej z faktu,że członkowie dyżurującego zastępu ratowniczegow każdej chwili muszą byćgotowi do prowadzenia akcji, w związkuz czym nie są obciążani zadaniami, którecałkowicie wyczerpywałyby ich siły, czegopozostali górnicy im zazdroszczą. Powodemniesnasek bywają również kwestiefinansowe. Respondenci nie spotykalisię natomiast z negatywnymi ocenamipracy ratowników podczas akcji.Jak zauważył jeden z kierownikówkopalnianej stacji ratownictwa: Oczywiście,zdarzają się złe oceny ratowników.Raz to może wynikać z jakichś osobistychkwestii, my się nie lubimy, to ja na ciebiepowiem to i to itd. Druga sprawa, że ktośma charakter taki, a nie inny, też nie będzielubiany. A trzecia sprawa jest taka,też bardzo ważna, że pojawiają się takiekomentarze, że zastępy dyżurujące niemają tyle do roboty, co inni. Bo zdarzasię, że zrobią swoje szybko i inni widzą,że on teraz nie robi. No ale swoje zrobił.Poza tym, no muszą być gotowości, w raziejakby przyszła jakaś akcja. Kierowniksztabu akcji, będący ratownikiem napytanie czy spotkał się z negatywnymiopiniami na temat ratowników odpowiedział:O, nie raz! Nie raz! Że ratownicysiedzą, leżą. No bo jest powiedzmyzastęp ratowniczy i oni mają te praceprofilaktyczne, które ich mają obciążać,powiedzmy, w pięćdziesięciu procentach.No to oni swoją pracę skończą, a potem,jak każdy człowiek, no siądzie gdzieśtam... A inni patrzą. Tak że na tym tle.Kierownik jednej z KSRG stwierdził: Notak, spotykam się z negatywnymi ocenamiratowników. No tak. Chodzi po pierwszeo to, że no ratownicy są stosunkowo dobrzewynagradzani na kopalni. To jestjedna rzecz. Taki górnik z przodka nonie zarobi tyle. Tak że to, że ma lepsząwypłatę jest jednym z powodów. Drugasprawa, że ma przelicznik do emerytury1,8. Trzecia rzecz to ma jubileusz co trzylata, a inni mają jubileusz co pięć lat. Jestdodatek ratowniczy. To nie są jakieś kolosalnekwoty. W przypadku Kompanii tojest 300 zł. Są premie. No stacja ratowniczama najlepsze zarobki na kopalni.Stąd się biorą te antagonizmy. Następnarzecz – zawsze się widzi tego jednegochłopa, który jest na telefonie. To jest tendyżurny, który musi utrzymywać kontaktz dyspozytorem. Oni tego chłopa widzą,że on tam siedzi, można powiedzieć bezczynnie.To że chłopcy nie powinni tegowysiłku na 100 procent wykorzystywać,bo mogą być w każdej chwili wezwanido czegoś innego.Jeden z kierowników akcji zwróciłuwagę: Na kopalniach, gdzie nie ma tyluzagrożeń, nie ma potrzeb prowadzeniaprac profilaktycznych i o działaniu prewencyjnym,to tak może ratownicy sąpostrzegani, że nie pracują tyle co inni.Przeplątają się całą dniówkę, reszta załogito widzi i opinia, która tam gdzieśkrąży jest taka a nie inna. Ale naszakopalnia jest jedną z najtrudniejszychkopalń w górnictwie, gdzie występująpraktycznie wszystkie zagrożenia naturalnei ratownicy są wykorzystywani nodo maksimum. Ale, niestety, zdarzają sięniestosowne zachowania młodzieży. Niektórymsię we łbie przewraca, bo on jużjest ratownik. Ubierze biały hełm z tymznaczkiem, to już mu się wydaje, że pozjadałwszystkie rozumy. Takie sytuacjeteż obserwujemy, ale staramy się od razueliminować niewłaściwe zachowania,które by przynosiły ujmę ratownictwu.Nie można tolerować takich zachowań.Jeden z rozmówców, zastępca kierownikaruchu zakładu, podsumował: Kiedyśdobrym obyczajem było, że ratownikpierwszy wyjeżdżał spod klatki. Terazratownika się uważa za kogoś kto mniej11z siebie daje niż reszta. […] Pod szybemnieraz było tak, że narzekali do mnie naratowników, wrzeszczeli, że to, że tamto,a co pan na to. Wtedy mówię „Siedźcicho, ja Ci tylko jednego życzę, żeby poCiebie przyjść nie musieli.”W przypadku powtarzających się negatywnychopinii na temat pracy danegoratownika ze strony przełożonych,co zdarza się, zdaniem rozmówców,bardzo rzadko, dochodzi do usunięciatakiej osoby z drużyny ratowniczej.Kierownik jednej z kopalnianych stacjiratownictwa: Jeżeli są negatywne opinie[na temat konkretnego ratownika], to niemożna człowieka od razu przekreślić, bopowiedział mi zastępowy, że się nie nadaje.Takiego ratownika bierze się po prostui na jakiś czas daje z innym zastępowym,nie mówiąc dlaczego się go przenosi. Tylkochodzisz z tym zastępowym. Jakiś czas,dwa-trzy tygodnie, do miesiąca. Po miesiącujeszcze do trzeciego zastępu. Jeżelinastępny zastępowy powie, że naprawdęKowalski jest taki, nie chce tego, to widać,że to nie jest człowiek, który nie potrafiwspółpracować z jednym zastępowym,tylko po prostu do ratownictwa przyszedłpo to, żeby być. No i wtedy dziękujemytakiej osobie. Z tym że to są wyjątkoweprzypadki. Inny z kierowników KSRGstwierdził: W drużynie, w zastępie, jeżelibędzie odstawał, a takie przypadki były,to tutaj zastępowy do mnie przychodzibezpośrednio. Tu nie ma nic do ukrycia,wręcz na seminariach, ćwiczeniach seminaryjnychdla zastępowych, na które onitu przychodzą rozmawiamy sobie otwarciei ja im mówię: Panowie musicie miećw zastępie takich ludzi, że tak jak pięśćmusi to funkcjonować, nie że palec zostanie.Zamyka się i otwiera jednocześnie.To jest zwarty zespół. Jeżeli ktoś odstaje,nie dotrzymuje kroku, to mu dziękujemy.Nie jest tak, że od razu. Tylko wzywamygo, proszę pana, no są takie i takie opiniezastępowych. Oczywiście nie jedna, tylko,powiedzmy, więcej, bo może być subiektywna.I albo gościu się wyprostuje, coniejednokrotnie odnosiło skutek, albo poprostu taki jest i się nie nadaje. I takichprzypadków miałem kilka. […] Niestety,kolego Tobie musimy podziękować. Pracujsobie na tym stanowisku, gdzie pracujesz,tam się może będziesz nadawał.Jeżeli ktoś się upiera na siłę, żeby zostać,bo tez takie przypadki się zdarzały, no tojest rozmowa już z kierownikiem ruchuzakładu, ze mną, dlaczego, co wyjaśniamysobie i koniec.

NR 2/2013 Ratownictwo górnicze nr 71 ROK XVIIIBadania w komorzeklimatycznej dlabezpieczeństwa pracyLaboratorium badania i opiniowaniasprzętu funkcjonujące w strukturzeCentralnej Stacji RatownictwaGórniczego S.A. od ponad 10 latdysponuje wielkogabarytową komorąklimatyczną. Komora ta posiadajednostopniowy układ chłodzeniaz kompresorem chłodzonym wodąi bezfreonowym czynnikiem chłodzącym.Wnętrze komory o wymiarach2000 x 3100 x 2250 mm (ok. 14 m³objętości wewnętrznej) wykonanejest ze stali nierdzewnej.mgr inż.Piotr GoliczCSRG S.A. w Bytomiulek. med.Wojciech RichterCEN-MED Sp. z o.oaparatów oddechowych ale nie tylko.W latach 1999 - 2001 CSRG wspólniez Centralnym Instytutem Ochrony Pracyprzeprowadziła obszerne badania ratownikóww ramach badawczego projektucelowego pt.: „Wpływ warunków mikroklimatuna bezpieczeństwo ratownikówgórniczych podczas akcji ratowniczychprowadzonych w trudnych warunkachmikroklimatu w podziemnych zakładachgórniczych”. Projekt ten zleconyzostał w związku z wnioskami Komisjipowołanej przez Prezesa WyższegoUrzędu Górniczego dla zbadania przyczyni okoliczności wypadku zbiorowegow KWK Niwka–Modrzejów, jaki miałmiejsce w roku 1998. Badania polegałyna kontroli i rejestracji podstawowychparametrów fizjologicznych ratownikówpodczas badań w komorze klimatycznejoraz podstawowych parametrów pracyroboczych aparatów oddechowychtlenowych lub powietrznych podczasbadań ratowników. Uzyskane wynikiodniesione do zadanej temperatury,wilgotności, ubrania, aparatu i rodzajupracy pozwoliły w rezultacie określićdopuszczalny czas bezpiecznego przebywaniaratowników w akcji. Tabele takiegoczasu, które zostały opracowanew wyniku tych badań, są do dnia dzisiejszegoużywane przez krajowe ratownictwogórnicze. W okresie lipiec 2012- kwiecień 2013, na podstawie zawartejz CEN-MED Sp. z o.o. umowy, w komorzeprzeprowadzono badania wybranejgrupy górników z 3 kopalń należącychdo Kompanii Węglowej S.A. Równieżi te badania polegały na rejestracji parametrówfizjologicznych podczas wykonywaniawysiłku przez ćwiczących.Górnicy wykonywali w komorze klimatycznejustalone ćwiczenia na cykloergometrach,które symulowały pracępod ziemią (przerywaną okresowymiodpoczynkami) w warunkach gorącegoi wilgotnego mikroklimatu.CEN-MED jako Specjalistyczny OśrodekBadań I Porad Lekarskich badania teprowadził w ramach zadania (projektu)badawczego pt.: „Opracowanie zasad zatrudnianiapracowników w warunkachzagrożenia klimatycznego w podziemnychzakładach górniczych”. Przed-Posiada ona również niezależne zabezpieczenietemperaturowe, oświetleniewewnętrzne, możliwość awaryjnegowyłączenia z wewnątrz oraz system zapewnieniawymiany powietrza umożliwiającyrównież bezpieczne prowadzeniebadań z udziałem ludzi. Komora możebyć wykorzystana do prowadzenia wszelkichbadań w podanych niżej zakresachtemperaturowych, z uwzględnieniem jejmaksymalnej kubatury.Zakres regulacji temperatury: od -30 °Cdo +70 °C, stałość stabilizacji: ± 0,5 °C.Zakres regulacji wilgotności względnej:10 % do 95 %, stałość stabilizacji: ± 3 %.Zazwyczaj komorę wykorzystywanodotychczas dla celów związanych z badani e mZdjęcie nr1 – wielkogabarytowa komora klimatyczna typu NCZ2014MZdjęcia do artykułu: CSRG S.A.Zdjęcie nr 2 – Instruktarzprzed rozpoczęciem badań12

ROK XVIII Ratownictwo górnicze nr 71 NR 2/2013miotowe zadanie było z kolei częściąstrategicznego projektu badawczegoo nazwie: „Poprawa bezpieczeństwapracy w kopalniach”, który to programrealizowany w formie otwartych konkursówod 2010 roku finansuje NarodoweCentrum Badań i Rozwoju.Badania w komorze klimatycznej byłyjednym z wielu prac, jakie członkowiekonsorcjum naukowo-przemysłowegomieli przeprowadzić dla osiągnięciazałożonego celu. Oprócz CEN-MED--u w składzie Konsorcjum znaleźli się:Politechnika Śląska Wydział Górnictwai Geologii (Lider), Akademia Górniczo--Hutnicza im. St. Staszica Wydział Górnictwai Geoinżynierii, Instytut TechnikInnowacyjnych EMAG, Instytut MedycynyPracy i Zdrowia Środowiskowego,Jastrzębska Spółka Węglowa S.A.,Katowicki Holding Węglowy S.A. orazwspomniana już wcześniej KompaniaWęglowa S. A. Pracami całości zadaniabadawczego, którego zakończenie przewidzianona sierpień 2013 r., z ramieniaLidera (Politechnika Śląska) kierujeprof. dr hab. inż. Jan Drenda. Przedmiotemzadania było przede wszystkimopracowanie i dostarczenie przedsiębiorcomgórniczym zasad identyfikacjii kwalifikacji zagrożenia klimatycznegooraz metod kwalifikacji górnikówi organizacji pracy w warunkach tegozagrożenia w celu redukcji obciążeniaklimatycznego organizmu z uwzględnieniemindywidualnych predyspozycjiposzczególnych grup pracowników. Tenpodstawowy cel zrealizowano w oparciuo liczne pomiary mikroklimatu i badaniasamych pracowników w kopalniach.Innym przedmiotem pracy byłowłaśnie wyznaczenie średniego wydatkuenergetycznego górników podczaspracy w czasie dniówki roboczej. Abygo zrealizować wykonano pomiaryparametrów fizjologicznych górnikóww komorze klimatycznej CSRG S.A.w warunkach mikroklimatu zbliżonychdo panujących w kopalniach węgla. Pomiarybyły prowadzone względem ludzinaprzemiennie odpoczywających i wykonującymćwiczenia wysiłkowe o stałymznanym wydatku energetycznym(cykloergometr). Należy w tym miejscupodkreślić, iż badania naukowe przeprowadzanez udziałem ludzi mają z punktuwidzenia prawa charakter eksperymentumedycznego, badawczego, co dla jegoprzeprowadzenia wymaga zachowaniaściśle określonych rygorów. Dlatego13dla potrzeb badań została opracowanaszczegółowa metodyka badań wydatkuenergetycznego. W jej przygotowaniezaangażowany został zespół roboczo--konsultacyjnego, w skład którego weszlizarówno pracownicy firmy CEN-MEDSp. z o.o. jak i lekarze, specjaliści w zakresiebadań medycyny przemysłowej,eksperymentów medycznych oraz naukowychprojektów badawczych krajowychi międzynarodowych. Pracami zespołukierował znany kardiolog, prof. dr hab.n.med. Lech Poloński, zatrudniony na codzień w zabrzańskim Śląskim CentrumChorób Serca. W metodyce zawarto szeregważnych uwarunkowań, takich jak:ogólne zasady przeprowadzania badańi planowane korzyści poznawcze orazzałożenia i cele badań, a także wykazy:personelu medycznego i niemedycznego,aparatury i sprzętu medycznego,środków bezpieczeństwa (sprzętu doreanimacji i pierwszej pomocy) i opisstanowisk badawczych. Jako niezbędnąaparaturę wskazano m.in.: aparatelektrokardiograficzny, spirometr, zestawydo prób wysiłkowych, komoręklimatyczną, cykloergometry, aparaturęmonitorującą zapis elektrokardiograficzny,aparaturę monitorującą temperaturęwewnętrzną ciała, a także sprzętdo komunikacji pomiędzy badanymiw komorze klimatycznej a personelemi sprzęt do pomiaru wagi ciała. Opisanezostały charakterystyki wyż. wym.aparatury i wymagania techniczne w odniesieniudo zakresu przewidywanychbadań. Sama charakterystyka stanowiskbadawczych została wyszczególnionaw odniesieniu zarówno do określeniarodzajów prac wykonywanych przezbadanych, jak i wydatku energetycznegodla poszczególnych etapów badańi rodzajów pracy. Najistotniejszą częśćopracowania zawierała szczegółowy opisplanowanych badań, gdzie wskazanona takie elementy jak: dobór badanychosób, informację i oświadczenie badanego,badanie kwalifikujące do badaniaw komorze klimatycznej, badaniew komorze klimatycznej. Opis badańkwalifikacyjnych zawierał informacjeo: badaniach lekarskich podmiotowychi przedmiotowych oraz o badaniach dodatkowych,na które składały się badanieelektrokardiograficzne spoczynkowe,spirometryczne i badania wydolnościfizycznej. Załączono także proponowanywzór karty badań. Z kolei opis samychbadań w komorze klimatycznej zawierałinformacje o: kryteriach włączenia/wyłączeniado/z badań, kryteriachprzerwania badania w komorze klimatycznej,warunkach badania, zakresiemonitorowanych parametrów fizjologicznych,harmonogramie badań, metodycedziennego cyklu badań, przygotowaniubadanego, przebiegu badania, zasadachgromadzenia, przetwarzania i archiwizowaniadanych z wykonanych badań.Równolegle w odniesieniu do treściZdjęcie nr 3 – Moduł radiowypołaczony do elektrodwyżej opisanego opracowania przygotowywanyzostał wniosek do KomisjiBioetyki przy Śląskiej Izbie Lekarskiejo wyrażenie zgody na badania, któryw dn. 20.02.2012 r. został rozpatrzonypozytywnie. Wyznaczeni przez służbyBHP w kopalniach (KWK Halemba-Wirek,KWK Bobrek-Centrum, ZG Piekary)górnicy zgłosili się na badania kwalifikujące,które CEN-MED przeprowadziłw okresie kwiecień-czerwiec 2012. Z koleizadaniem pracowników laboratoriumCSRG S.A. było w tym czasie odpowiednieprzygotowanie i przetestowaniesprzętu i aparatury pomiarowej w założonychwarunkach klimatycznych. Dobadań użyto 3 ergometrów typu CorvialV3 produkcji holenderskiej firmy LodeBV, które musiały spełnić rygorystycznewarunki przewidzianego w komorześrodowiska pracy (do 80 % wilgotnościwzględnej). W samej komorze rozmieszczono3 stanowiska wysiłkowe, w sposóbpokazany na rysunku. Urządzenia zostałyzaprogramowane na ręczny rodzajpracy – tryb hiperboliczny (obciążenieo stałej mocy). Z zakresu możliwychobciążeń zastosowanych ergometrów0-999 W (z tolerancją ± 3 %) wybrano3 wartości mocy: 75, 100 i 125 W odpowiadającepracy lekkiej (120 W/m²),umiarkowanej (165 W/m²) i ciężkiej (230W/m²). Na każdym stanowisku górnicywykonywali pracę przez 5 minut. Zmiana

NR 2/2013 Ratownictwo górnicze nr 71 ROK XVIIIstanowiska następowała zgodnie z ustalonymharmonogramem po upływie 5minutowego etapu odpoczynku. Badanizostali podzieleni na trzy grupy po 9osób. W pierwszej grupie znajdowali sięgórnicy w wieku 20 - 30 lat, w drugiej30-40 latkowie, a grupa trzecia reprezentowanabyła przez górników w wieku40-50 lat. Badanie przeprowadzonow komorze klimatycznej w czterechstanach pomiarowych różniących siętemperaturą suchą oraz wilgotnościąi bez wymuszonego ruchu powietrzadla dwóch różnych wersji odzieży, tj.górników ćwiczących w samej bieliźnielub ubranych w lekką odzież robocząo oporze cieplnym 0,6 clo, (koszulaz krótkim rękawem, spodnie, buty, hełm,lampa górnicza). Pierwsze badanie zostałowykonane w warunkach normotermii(temp. 23 °C i wilgotność 50%),a następne w warunkach podwyższonejtemperatury (ze stałą wilgotnością 80%).W sumie przeprowadzonych zostało 216,,osobo-badań’’. Łączny jednorazowy czasbadania w komorze klimatycznej wynosił2 godziny. W celu określenia utraty masyciała przed i po wyjściu z komory górnicybyli ważeni. Podczas wykonywaniapracy w komorze klimatycznej badanibyli poddani ciągłemu monitoringowizapisu czynności elektrokardiograficznejserca oraz temperatury wewnętrznej.Pomiary archiwizowano w interwałach5 minutowych z uwzględnieniemrodzaju wykonywanej pracy, wartościtemperatury i wilgotności. W trakciebadań zapewniony był, zgodnie z zatwierdzonametodyką, stały nadzór lekarskii pielęgniarski, a także dostęp dodefibrylatora, odpowiednich środkówfarmakologicznych oraz innego sprzętumedycznego do zastosowania w sytuacjiewentualnego zagrożenia życia i zdrowiabadanego górnika.Należy podkreślić, iż istotną różnicęwzględem techniki badań prowadzonychw latach 1999-2001, a obecnie zastosowanymsprzętem. O ile dawniejurządzenia monitorujące wymagałyprzewodowego podłączenia czujnikówi elektrod do aparatury rejestrującej, toobecnie transmisja odbywała się drogąradiową w technice Bluetooth. Badanipodłączeni byli tylko do modułów umocowanychdo ciała pasem, co pozwalałoim na pełną swobodę ruchów. Pomimowcześniejszych obaw okazało się, że stalowakonstrukcja komory klimatycznejnie osłabiała w żaden sposób transmisjisygnału do jednostki centralnej, umieszczonejna zewnątrz komory. Dostawcącałości sprzętu telemetrycznego wrazz oprogramowaniem, systemem wizualizacjii podtrzymania zasilania o nazwiePeleton Plus była krajowa firma: InstytutuTechniki i Aparatury Medycznej.Wyniki zarejestrowanych pomiarówpodczas badań w komorze zostaną terazprzeanalizowane i będą stanowićpodstawę do sformułowania wnioskówpozwalających ocenić wpływ wykonywanejpracy w trudnych warunkachgorącego mikroklimatu na parametryi funkcje zdrowotne ludzi – w tym wypadku,górników ocenianych w różnychprzedziałach wiekowych. Dalsze pracebadawcze prowadzone na podstawieuzyskanych rezultatów badań przezczłonków konsorcjum pozwolą, jak tozostało na początku założone, na opracowanienowych, bardziej bezpiecznychzasad zatrudniania pod ziemią w coraztrudniejszych warunkach pracy, jakieniestety w dalszym ciągu występująw kopalniach węgla.Prace ratownicze zastępówspecjalistycznych CSRG S.A.Arkadiusz GrządzielCSRG S.A. w Bytomiumgr inż.Marek ZawartkaCSRG S.A. w Bytomiu14Prace ratownicze prowadzone byływ związku z koniecznością usunięciazagrożenia dla pompowni głębinowejw rejonie „Niwka – Modrzejów” szybKazimierz I przy użyciu przewoźnegowyciągu ratowniczego CSRG S.A.i zastępu specjalistycznego CSRG S.A.W latach 90 ubiegłego wieku w czasieprzemian gospodarczych w krajuzapadły decyzje o likwidacji częścikopalń podziemnych górnictwa węglowego,bądź to poprzez całkowitąlikwidację istniejących pól i kopalńlub poprzez połączenie sąsiadującychz sobą. W sytuacji zmieniającychsię granic obszarów górniczych powstawaływspólne systemy wyrobiskudostępniających i eksploatacyjnychwystępujących w aktualnie sąsiadującychkopalniach. Opisana sytuacjaprzyczyniła się do powstania gęstejsieci połączeń różnego typu międzykopalniami, umożliwiającej przepływwody między wyrobiskamipodziemnymi sąsiednich kopalń.Podczas fizycznej likwidacji jednejz kopalń rodzi się problem przedewszystkim z zabezpieczeniem kopalńsąsiednich przed spowodowaniem dlanich zagrożenia wodnego. Głównymźródłem zagrożenia mogą być niespotykane dotychczas olbrzymie podziemnezbiorniki wodne w zrobachpoeksploatacyjnych i wyrobiskachkorytarzowych oraz w warstwachspękanych piaskowców powstałew wyniku zatapiania kopalń i możliwośćnagłego, katastrofalnego spływuzretencjonowanej wody z kopalnilikwidowanej poprzez połączeniahydrauliczne do kopalń sąsiednich,nie mających możliwości odbiorudodatkowego odpływu. Utrzymywanieodwadniania w Rejonie „Niwka--Modrzejów” wynika z koniecznościzabezpieczenia przed zagrożeniemwodnym czynnej KWK „Mysłowice--Wesoła” Ruch „Mysłowice”.Uzasadnienie konieczności wykonaniaprac związanych z usunięciemzagrożenia dla pompowni głębinowej.Wykonane dwukrotnie w czerwcu 2012rkontrole stanu obmurza szybu „KazimierzI” przy pomocy kamer, wykazaływystąpienie dopływu wody oszacowanena ok. 1,0 m 3 /min zza tamy izolacyjnejw przekopie wentylacyjnym na poziomie327m. Kontrole z lat poprzednichnie wykazywały zawodnienia tamy. Na

ROK XVIII Ratownictwo górnicze nr 71 NR 2/2013podstawie filmu z kontroli szybu „KazimierzI” stwierdzono, że zwierciadłowody za tamą znajduje się na wysokościstropu przekopu wentylacyjnego napoziomie 327m. Z położenia wody zatamą na poziomie 327m można byłoprzypuszczać, że zatopiony jest przekopwentylacyjny do szybu i częściowochodnik podstawowy w pokładzie 510na poz. 327m. Wypływ wody zza tamyzamykającej przekop wentylacyjny napoz. 327m mógł doprowadzić do jej rozmyciai spłynięcia materiału skalnegoi osadów do rury szybowej. To z koleimogło doprowadzić się do zniszczeniaciągów pompowych, agregatów, zablokowaniacałej pompowni i wyłączenia jejz eksploatacji. Zaprzestanie pompowaniaprzez pompownię głębinową „Niwka--Modrzejów” mogłoby po upływie 50– 60 dni spowodować zatopienie częściwyrobisk a w konsekwencji stworzyćzagrożenie wodne dla kopalni „Mysłowice– Wesoła” ruch „Mysłowice”. Z tychprzyczyn usunięcie zagrożenia dla funkcjonowaniapompowni było niezbędne.Latem 2012r. przedstawiciele Spółki RestrukturyzacjiKopalń S.A. w Bytomiu,Zakładu CZOK w Czeladzi zgłosili siędo Centralnej Stacji Ratownictwa GórniczegoS.A. z zapytaniem o możliwośćwykonania prac związanych z usunięciemzagrożenia dla pompowni głębinowejw rejonie „Niwka – Modrzejów” szybKazimierz I. Po uzyskaniu wstępnychinformacji oraz przeanalizowaniu dostępnychdokumentacji, kierownictwoCentralnej Stacji Ratownictwa GórniczegoS.A. podjęło decyzję o przeprowadzeniuprac ratowniczych w II etapach.––Etap I miał na celu przewietrzenie szybu„Kazimierz I” oraz przeprowadzeniejego penetracji wraz z wykonaniemdokumentacji pomiarowej i fotograficznej.Ustalenia poczynione na tymetapie prac miały pozwolić określićzakres prac do wykonania w etapie II.––Etap II miał na celu przeprowadzenieprac ratowniczych polegających bez-Zdjęcie nr 1 – przewoźny wyciąg ratowniczyZdjęcia do artykułu: CSRG S.A.pośrednio na usunięciu zagrożenia dlapompowni głębinowej w rejonie „Niwka-Modrzejów”szyb „Kazimierz I”.Miejsce prowadzonychprac.Prace ratownicze prowadzone były naterenie rejonu „Niwka-Modrzejów” zakładCZOK , który wydzielony został z terenuprzemysłowego byłej kopalni „Niwka--Modrzejów” położonego w Sosnowcu.Na terenie tym zlokalizowany jest szyb„Kazimierz I” oraz urządzenia związanez zasilaniem i odprowadzeniem wody.Szyb „Kazimierz” został wybudowanyw latach 1909 – 1912, a od roku 1919Zdjęcie nr 2 – zabudowa wężyka chromatograficznego15

NR 2/2013 Ratownictwo górnicze nr 71 ROK XVIIIstał się głównym szybem dla wydzielonejkopalni „Modrzejów”. Po likwidacjikopalni „Niwka-Modrzejów” w roku1999, szyb „Kazimierz I” we wrześniu2003r został przystosowany do pełnieniafunkcji pompowni głębinowej poprzezsystem odwadniania z zastosowaniemgłębinowych agregatów pompowych.W obecnym czasie szyb w obudowiebetonowej o średnicy 6,0m jest nieuzbrojony.Z początkowej głębokościcałkowitej 965,67m został częściowo zlikwidowanyprzez zasypanie dolomitemdo głębokości około 600,0m. Na zrębieszybu zabudowany jest stalowy pomostzamykający, którego integralną częściąsą podpory główne służące do zabudowy4-ch ciągów pompowych. Poniżej zrębuna poziomie około 9,0m ppt zabudowanyjest stalowy pomost operacyjny dlarobót technologicznych przy montażui demontażu ciągów pompowych, kablienergetycznych oraz sterowniczych itp.Etap IPrace etapu I prowadzone były nazasadach akcji ratowniczej zgodniez planem prac ratowniczych związanymz usunięciem zagrożenia dla pompownigłębinowej w rejonie Niwka-Modrzejówszyb Kazimierz I przy użyciu przewoźnegowyciąg ratowniczego CSRG S.A. Celemprowadzonych prac było przewietrzenielutniociągiem szybu Kazimierz I orazprzeprowadzenie penetracji wyrobiskaprzy pomocy przewoźnego wyciąguratowniczego.Zdjęcie nr 3 – wymiary tamy izolacyjne16Przebieg prac2.10.2012r. rozpoczęto prace przygotowawczedo prowadzenia akcji ratowniczej.Prace te polegały na zmontowaniui opuszczeniu do szybu lutniociągo średnicy ø 600 mm. Lutniociąg tenzabudowany został do głębokości ok.335m od zrębu szybu i posłużył do przewietrzeniatego odcinka szybu zgodniez sporządzoną metryką przewietrzania.W dniu 9.10.2012 r przeprowadzonoprace ratownicze na zasadach akcji ratowniczej.W pierwszej kolejności ustawionow rejonie szybu Kazimierz I przewoźnywyciąg ratowniczy Centralnej StacjiRatownictwa Górniczego S.A. (zdjęcienr 1). Kolejnym etapem prac na zasadachakcji ratowniczej było opuszczenie liniichromatograficznych do wykonywaniaprecyzyjnych pomiarów chromatogra-Zdjęcie nr 4 - Wycieki na tamie izolacyjnejficznych (zdjęcie 2). Jedna z linii zostałaopuszczona do poziomu 9m a drugado poziomu 327m. Po zabudowie liniichromatograficznych i wykonaniupierwszych pomiarów przystąpiono doprzewietrzania wyrobiska.Po przewietrzeniu odcinka szybuprzy pomocy lutniociągu o średnicyø 600mm i wentylatora (zabudowanegona powierzchni) oraz stwierdzeniu analizamichromatograficznymi prawidłowegoskładu atmosfery, przystąpiono dopenetracji szybu przy użyciu przewoźnegowyciągu ratowniczego i kapsułyo średnicy ø 1000mm.Po przeprowadzeniu penetracji szybu,akcja ratownicza została zakończona.Wyniki penetracjiNa podstawie przeprowadzonej penetracjistwierdzono:––lutniociąg ø 600mm przewietrzającyszyb od zrębu do poziomu 327m zostałzabudowany prawidłowo,––Wnęka tamy izolacyjnej zlokalizowanajest na poziomie 327m w zachodniejczęści szybu,––Odległość tamy izolacyjnej od ruryszybowej wynosi od 2,1m na brzegachtamy do 1,5m w jej środkowej części,Wymiary tamy izolacyjnej wynoszą(zdjęcie nr 3):––szerokość 2,7m––wysokość od 2,1m do 2,9mNa tamie oraz wokół niej stwierdzono4 miejsca wycieków wody ( zdjęcie nr 4):1. wyciek nr 1 -znajdujący się z lewejstrony tamy na połączeniu z ociosemwnęki na wysokości ok. 70 cmod spągu wnęki

II Warsztaty Ratownicze CSRG S.A.pod honorowym patronatemPrezesa Wyższego Urzędu Górniczego12 – 14 czerwca 2013r.w UstroniuWarsztaty będą prowadzone w trzech sesjach tematycznych:I SesjaII SesjaIII Sesja– „Wyposażenie ratownika”– „ Specjalistyczne technologie i sprzętstosowany w ratownictwie”- „ Prace profilaktyczne i akcje ratownicze”Na Warsztaty zapraszają:Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego S.A.Cen – Rat Sp.zo.o.Relacja z przebiegu II Warsztatów dostępna będzie na stronieinternetowej www.csrg.bytom.pl

Nowoczesne monitorowanie stref – Dräger X-zone 5000Dräger X-zone 5000 transformuje osobiste detektory gazowe Dräger X-am 5000 i 5600w innowacyjne urządzenie do monitorowania strefowego. jednostki łatwe w transporcie, trwałe i wodoszczelne natychmiastowa gotowość pomiarowa bezprzewodowa transmisja sygnału alarmowego stały monitoring strefy pod kątem wystąpienia zdefiniowanego zagrożenia gazowego nieprzerwana praca przez max. 120 godzin Dopuszczenia ATEX II, I M1 Ex ia I Ma, II 1G Ex ia IIC T3 Ga, II 2G Ex ia d IIC T4 Gb wymiary: 490 x 300 x 300 mm waga: od 7 go 10 kg klasa szczelności: IP 67 możliwość konfiguracji do indywidualnych potrzebużytkownika dzięki oprogramowaniu komputerowemu powiadomienia alarmowe:optyczne (360°– pod świetlany pierścień)akustyczne (360° > 105 dB Z odległo ści 1 m) możliwość załączania elementów wyposażenia zewnętrznego,jak: systemów wentylacyjnych, bramek, buczków, lampsygnalizacyjnych lub drogowychDrager X-dock to nowy modularny system automatycznego serwisowania mierników pomiarowych.Stacja X-dock umożliwia równoległe przeprowadzenieautomatycznej kalibracji, regulacji oraz testu gazowegomierników pomiarowych. System składa się z stacji głównej, doktórej istnieje możliwość podłączenia do 10 modułów naposzczególne mierniki pomiarowe. Stacja główna automatyczniereguluje dopływ gazu do mierników, umożliwia zarządzaniefunkcjami, miernikami, wydruk raportów i certyfikatów.Oprogramowanie komputerowe umożliwia dodatkowozarządzanie dużą ilością mierników tj.: wskazanie ilościprzyrządów w ruchu oraz w naprawie, przypomnienie oterminach kalibracji, ewidencja wydawania itp.Więcej informacji na naszej stronie www.draeger.plDräger. Technika dla Życia.

1300Górnicze Urz¹dzenie Py³owe (GUP)Systemu POLKOdo opylania py³em kamiennym ociosów wyrobisk górniczychParametry techniczno-eksploatacyjne:- zasilanie sprê¿onym powietrzem 0,2 - 0,5MPa- wydajnoœæ 6,0 Mg/h- odleg³oœæ transportowa ok. 1000m- objêtoœæ podajnika komorowego 0,25 - 0,4m 3900POLKO1350Górnicze Urz¹dzenie Py³owe (GUP)Systemu POLKOposiada wszelkie wymagane przepisami dopuszczeniai certyfikaty do stosowania w podziemnychwyrobiskach górniczychKooperacja POLKO zaprasza do wspó³pracyoferuj¹c doradztwo techniczne, dobór parametrów technicznych urz¹dzeñ,szkolenie za³ogi, sprawny serwis gwarancyjny i pogwarancyjny

ROK XVIII Ratownictwo górnicze nr 71 NR 2/2013Zdjęcie nr 5 – klatka ratownicza przygotowana do zjazduZdjęcia nr 6 – kotwienieZdjęcie nr 7- stabilizowanie klatki ratownicze2. wyciek nr 2 – znajdujący się w lewej,górnej części tamy3. wyciek nr 3 – znajdujący się w prawej,górnej części tamy4. wyciek nr 4 – znajdujący się w środkowejczęści tamy na jej połączeniuze spągiemEtap IIPrace etapu II prowadzone były nazasadach akcji ratowniczej zgodniez planem prac ratowniczych związanymz usunięciem zagrożenia dla pompownigłębinowej w rejonie Niwka-Modrzejówszyb Kazimierz I przy użyciu przewoźnegowyciąg ratowniczego CSRG. Celemprowadzonych prac było usunięciezagrożenia wodnego występującegoza tamą izolacyjną na poziomie 327mw szybie Kazimierz I.Przebieg prowadzonychprac27.11.2012r. rozpoczęto prace przygotowawczedo prowadzenia akcji ratowniczej.Prace te polegały na zabudowaniustanowiska chromatograficznego w bazieratowniczej dla wykonania analiz chemicznychpowietrza z poziomu 9m i 327m:––linia nr 1 do poziomu 9m,––linia nr 2 do poziomu 327m.przy wykorzystaniu pozostawionychpo I etapie akcji linii chromatograficznych.W tym samym czasie ustawionow rejonie szybu Kazimierz I przewoźnywyciąg ratowniczy Centralnej Stacji RatownictwaGórniczego S.A. Kolejnymzadaniem dla zastępów ratowniczychbyła kontrola pracy wentylatora, orazkontrola składu atmosfery przyrządamipomiarowymi na zrębie szybu KazimierzI. Po potwierdzeniu w szybiezgodnego z przepisami składu atmosferyKierownik Akcji zezwolił na rozpoczęcieakcji.Na polecenie Kierownika Akcji rozpoczętoprzejazd klatką ratowniczą w szybie„Kazimierz I”. Osoby wyznaczone doprzejazdu przez szyb wyposażone byływ niezbędny sprzęt tj. aparaty regeneracyjne,sprzęt asekuracyjny, pomiarowyoraz narzędzia i urządzenia do wykonywaniaprac .Podczas przejazdu kapsuły w szybieod zrębu do poziomu 327m ratownicydokonywali kontroli obudowy szybu,zwracając szczególną uwagę na zabudowanyw szybie lutniociągu. Po zjeździe17

NR 2/2013 Ratownictwo górnicze nr 71 ROK XVIIIZdjęcie 8, 9 – wiercenie otworów drenażowychZdjęcie nr 10 – otwory drenażowe wywiercone przez ratowników18wyciągiem ratowniczym w rejon poziomu327m rozpoczęto prace związanez ustabilizowaniem i zakotwienia klatkiratowniczej w rejonie tamy izolacyjnej(zdjęcia nr 6, 7).Po wykonaniu tych prac i „wciągnięciu”klatki ratowniczej do wnęki przedtamą, rozpoczęto wykonanie otworukontrolnego o0 średnicy Ø 12 mm nawysokości ok. 1,0m od górnej częścitamy izolacyjnej w celu sprawdzenia jejgrubości oraz zwięzłości materiału z któregozostała wykonana. Po wykonaniutych czynności, klatka z ratownikamizostała wydana na zrąb szybu w celuprzekazania szczegółowego meldunkudo kierownika akcji odnośnie wykonanychprac oraz uzyskanych danych(w wyniku odwiertu) dotyczących grubościtamy. Na tej podstawie KierownikAkcji wydał polecenie na ponowny zjazdklatka ratowniczej z ratownikami wrazz odpowiednim sprzętem w celu wykonaniaw tamie izolacyjnej otworów drenażowycho średnicy Ø 100mm umożliwiającychspuszczenie wody zza tamyi obniżenie jej poziomu do wysokościok. 1,0m od spągu wnęki. Po dotarciuklatki ratowniczej do poziomu -327mratownicy grupy wysokościowej specjalistycznychpogotowi zawodowychprzystąpili w pierwszej kolejności dodociągnięcia klatki roboczej w pobliżetamy izolacyjnej oraz jej ustabilizowanieprzy pomocy linek umocowanychdo punktów stanowiskowych.Kolejnym etapem robót było rozpoczęciewiercenia otworów drenażowychw tamie izolacyjnej, przy użyciu wiertarkihydraulicznej – rdzeniowej HAYKON(zdjęcie 8, 9). Ratownicy wykonywalipowyższe prace w pełnym zabezpieczeniuasekuracyjnym z wnętrza klatki.Na polecenie Kierownika Akcji odwiercono8 otworów drenażowych o średnicyØ 100mm, które pozwoliły na całkowiteodwodnienie przestrzeni zza tamy izolacyjnej(zdjęcie nr 10).Po wykonaniu założonych prac i odwodnieniuchodnika zza tamą izolacyjną,ratownicy grupy wysokościowej zostaliwytransportowani kapsułą ratownicząprzy pomocy przewoźnego wyciągu ratowniczegona zrąb szybu „Kazimierz I”.Kierownik Akcji po przyjęciu meldunkukońcowego zakończył akcję ratowniczą.

ROK XVIII Ratownictwo górnicze nr 71 NR 2/2013CEN- RAT sp. z o.o. podaje gazinertny w kopalniach węglakamiennegoCentralna Stacja Ratownictwa GórniczegoS.A. w czerwcu 2003 roku utworzyłaCentrum Usług Specjalistycznych CentralnejStacji Ratownictwa GórniczegoCEN-RAT Sp. z o.o. przekazując jej częśćdziałalności nie związanej bezpośrednioz gotowością ratowniczą, która mogłabyć potraktowana jako działalność komercyjna.Spółka CEN-RAT zatrudniawysoko wykwalifikowaną kadrę pracowników,dzięki którym w krótkim okresiedziałalności rozszerzyła znacznie zakreswykonywanych usług i sprzedaży, osiągającdobre wyniki ekonomiczne będącegwarantem prawidłowego jej funkcjonowania.Świadczy szeroko zakrojoneusługi, między innymi w zakresie inertyzacji,utylizacji, sprzedaży i serwisusprzętu ratowniczego itp. Każdemuwzrostowi zagrożenia pożarowego i wybuchowegotowarzyszy wzmożona działalnośćprofilaktyczna, która jednak niezawsze prowadzi do jego opanowania,kończąc się akcja pożarową. W profilaktycepożarów podziemnych, a takżepodczas prowadzenia akcji pożarowychdla zwalczania zagrożeń aerologicznychstosowane są środki wentylacyjne i techniczne.W połowie lat 90-tych CSRG S.A.zakupiła i wprowadziła na stan swoichsłużb specjalistycznych urządzenia dowytwarzania azotu z powietrza atmosferycznego(typu HPLC) jako uzupełnieniesprzętu do zgazowania ciekłego azotu,co pozwoliło na zmniejszenie kosztówwytwarzania gazów obojętnych, oraz dywersyfikacjędostaw skroplonego azotu,jak również dla zapewnienia kopalniomwiększych możliwości prowadzenia pracprofilaktycznych z wykorzystaniem gazówinertnych.Doświadczenie CSRG S.A. oraz kopalńw podawaniu gazów obojętnych (głównieazotu) doprowadziły do opracowaniazasad oraz technologii prac profilaktycznychz wykorzystaniem gazów inertnych,a duża skuteczność podawania gazówobojętnych spowodowała rosnące zapotrzebowaniena usługi inertyzacyjne.CEN-RAT jako spółka zależna od CSRGS.A. rozpoczęła działalność na rynkuinertyzacyjnym do celów profilaktyki[m3][m3]90 000 00080 000 00070 000 00060 000 00050 000 00040 000 00030 000 00020 000 00010 000 00018 000 00016 000 00014 000 00012 000 00010 000 0008 000 0006 000 0004 000 0002 000 000mgr inż.Stanisław SuchockiCEN-RAT sp. z o.o.mgr inż.Piotr FlorczykCEN-RAT sp. z o.o.od 2004 roku, ponieważ potrzeby kopalńi spółek węglowych były większeod możliwości CSRG S.A., która ograniczaswoją działalność w tym zakresietylko do akcji ratowniczych. Od tegookresu służby techniczne CEN-RATSp. z o.o. prace inertyzacyjne prowadząw ramach organizacyjnych specjalistycznegopogotowia do inertyzacji CSRGS.A. Głównym celem podawania gazuinertnego do zagrożonej przestrzeni jestutworzenie niskotlenowego składu gazówwokół ogniska pożaru dla uniemożliwieniapalenia się materiału palnego,a w przypadku wystąpienia mieszaninywybuchowej gazów dla zneutralizowaniamieszaniny. Innym celem podawaniagazu inertnego jest wychłodzenie ogniskapożaru. Jako gazów inertnych używasię przede wszystkim azotu i dwutlenkuwęgla. W polskich kopalniach eksploatacjawęgla prowadzona jest na corazwiększej głębokości, a eksploatowanepokłady są skłonne do samozapaleniaRys. 1 - Ilość podanego azotu pozyskiwanego z powietrza atmosferycznego w latach 1998-201201998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018Ilość azotu pozyskiwanego z powietrza atmosferycznego [m3]RokWielom. (Ilość azotu pozyskiwanego z powietrza atmosferycznego [m3])Rys. 2 - Ilość podanych m3 ciekłego azotu w latach 1998-201201998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018Ilość ciekłego azotu [m3]RokWielom. (Ilość ciekłego azotu [m3])19

NR 2/2013 Ratownictwo górnicze nr 71 ROK XVIIIi w coraz większym stopniu zagrożonewystępującym metanem. Stosowanieinertyzacji ograniczyło liczbę, zasięgpożarów oraz wybuchów. Dlatego teżkopalnie w coraz to większym zakresiestosują inertyzację w celu zwalczaniazagrożenia pożarowego i wybuchowegow profilaktyce. Inertyzację należystosować przy eksploatacji pokładówskłonnych do samozapalenia, w zagrożeniumetanowym (a tym samymwybuchowym), przy pozostawieniuwęgla w zrobach, zagrożeniu tąpaniamioraz tam gdzie występują strefy uskokowe.Stosowanie tradycyjnych metodprofilaktyki dla zwalczania zagrożeniapożarowego i wybuchowego w czasieeksploatacji ścian systemem na zawałpolegające m.in. na:––uszczelnianiu zrobów środkami mineralnymilub chemicznymi,––likwidacji chodników przyścianowychza postępem ściany przez podsadzaniepiaskiem lub pyłami dymnicowymi,nie zawsze jest to możliwe i nie zawszeprzynosi oczekiwane skutki.Dlatego też kopalnie stosują inertyzacjędla zwalczania tych zagrożeń. Niejednokrotniestosowanie inertyzacji jestpodstawowym sposobem profilaktycznymzwalczania zagrożenia pożarowegoi wybuchowego. Są dwa powody stosowaniainertyzacji. Jeden to stosowanieinertyzacji w celu niedopuszczenia dopowstania pożaru i drugi, inertyzacjęnależy stosować w momencie powstaniapożaru, czyli do gaszenia pożaru.W tym pierwszym przypadku gazy ​inert ne stosuje się systematycznie, planowow większości urządzeniami o niewielkichwydajnościach do 500 m 3 /h.Do gaszenia pożaru stosuje się już urządzeniao dużych wydajnościach, nawetpowyżej 1000 m 3 /h. Te sytuacje z regułyzaskakują kopalnie, które niekiedy nie sąprzygotowane do stosowania inertyzacji.Wtedy awaryjnie organizuje się przygotowanierurociągów, zasilanie, miejscezabudowania instalacji. Trudnościpiętrzą się szczególnie w okresie zimowym,gdy dojazd i montaż urządzeniautrudnia śnieg, mróz i oblodzenie drógdojazdowych. Koszty profilaktyki przystosowaniu inertyzacji są wielokrotnieniższe od kosztów prowadzenia akcjiratowniczej. Spółka CEN-RAT posiadaspecjalistyczny sprzęt i urządzenia dopodawania gazów inertnych. Dysponujerównież specjalistami przeszkolonymiw zakresie stosowania gazów inertnych[m3][m3]120 000 000100 000 00080 000 00060 000 00040 000 00020 000 0008 000 0007 000 0006 000 0005 000 0004 000 0003 000 0002 000 0001 000 000Rys. 3 - Suma podanego azotu oraz dwutlenku węgla w latach 1998-201201998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020Rys. 4 -suma podanego azotu [m3]oraz obsługi sprzętu. Są oni członkamipogotowia specjalistycznego do inertyzacjipowietrza kopalnianego CSRGS.A. Sprzęt, którym dysponuje Spółkaw prowadzeniu inertyzacji to:RokWielom. (suma podanego azotu [m3])Ilość podanego ciekłego dwutlenku węgla02003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013Ilość ciekłego dwutlenku węgla [m3]RokWielom. (Ilość ciekłego dwutlenku węgla [m3])Rys. 5 - Procentowy udział gazów inertnych w latach 2004-201210%suma podanego azotu [m3]Ilość ciekłego dwutlenku węgla [m3]90%––urządzenia typu HPLC, MGA i PSAdo pozyskiwania azotu z powietrzaatmosferycznego,––instalacje do zgazowania ciekłego azotuskładające się ze zbiornika ciśnieniowegoi parownicy atmosferycznej,20

ROK XVIII Ratownictwo górnicze nr 71 NR 2/2013––instalacje do zgazowania ciekłegodwutlenku węgla składające się zezbiornika i parownicy elektrycznejlub atmosferycznej.Na załączonych rysunkach 1-5 przedstawionoilości gazów inertnych podanychdo wyrobisk górniczych w kopalniachwęgla kamiennego w latach 1998-2012przez CSRG S.A. oraz CEN-RAT Sp. z o.o.PODSUMOWANIE:1. Stosowanie tradycyjnych metod profilaktykiprzeciwpożarowej przyzwalczaniu zagrożenia pożarowegoi wybuchowego w czasie eksploatacjiścian systemem na zawał nie zawszejest możliwe i nie zawsze przynosioczekiwane skutki. Dlatego też kopalniestosują inertyzację do zwalczaniatych zagrożeń.2. Niejednokrotnie stosowanie inertyzacjijest jedynym (podstawowym)sposobem profilaktycznymzwalczania zagrożenia pożarowegoi wybuchowego.3. Od 1998 roku wzrasta ilość podawanychgazów inertnych do kopalń węglakamiennego. W sposób znaczącywzrasta podawanie ilości gazów inertnychpozyskiwanych z powietrzaatmosferycznego, a zmniejszeniuulega ilość podawanego ciekłegodwutlenku węgla.Literatura:1. Ratownictwo Górnicze nr 3(56) wrzesień2009,2. Materiały wewnętrzne CSRG S.A.,3. Materiały wewnętrzne CEN-RATSp. z o.o.Działalność szkoleniowaCSRG S.A. w I kwartale 2013r.W oparciu o umowy ze SpółkamiWęglowymi i nadesłane zgłoszeniaz zakładów górniczych opracowaliśmyharmonogram szkoleń na rok 2013.W ramach kursów statutowych wynikającychz zapisów rozporządzenia MinistraGospodarki z 12 czerwca 2002r. w sprawieratownictwa górniczego planujemyw 2013r. przeszkolić około 6100 osób.W pierwszym kwartale 2013r. w 87mgr inż.Małgorzata JankowskaCSRG S.A. w Bytomiukursach ratowniczych uczestniczyło1988 osób. Natomiast w szkoleniach dodatkowychdla pracowników zakładówgórniczych, którzy chcą podnieść swojąwiedzę z zakresu ratownictwa górniczego,zwalczania zagrożeń górniczych,obsługi urządzeń i sprzętu stosowanegow ratownictwie, pomocy przedmedyczneji innych zagadnień związanychz górnictwem podziemnym przewidujemyudział 780 osób. I kwartał 2013r.zamknął się liczbą 168 przeszkolonychosób. W tabelach poniżej przedstawionodane statystyczne dotyczące konkretnychkursów.Kursy statutowestan na 31.03.2013r.lp. Nazwa Kursu Ilość kursówIlość przeszkolonych1. Kurs dla kierowników akcji na dole 2 352. Kurs dla kierowników baz ratowniczych 3 524. Kurs dla kier. KSRG okresowy 1 265.Kurs z zakresu udzielania pomocy przedmedycznej dla zastępowychkopalnianych drużyn ratowniczych11 2626. Seminarium dla kierowników ruchu zakładu górniczego 1 347.Seminarium dla dyspozytorów ruchu w podziemnych zakładachgórniczych6 1078. Kurs podstawowy dla ratowników górniczych 8 1329. Kurs okresowy dla ratowników górniczych 21 38510. Kurs podstawowy dla mechaników sprzętu ratowniczego 1 1411. Kurs okresowy dla mechaników sprzętu ratowniczego 3 7212.Kurs okresowy z zakresu ratownictwa górniczego dla osóbkierownictwa i dozoru ruchu podziemnego zakładu górniczego,niewchodzących w skład drużyny ratowniczej30 869RAZEM 87 1 98821

NR 2/2013 Ratownictwo górnicze nr 71 ROK XVIIIKursy dodatkowe(stan na 31.03.2013r.)lp. Nazwa Kursu Ilość kursówIlość przeszkolonych1.Dla osób wykonujących pomiary parametrów fizykochemicznychatmosfery kopalnianej1 42.Dla osób kontrolujących przyrządy służące do pomiarów parametrówatmosfery kopalnianej1 153.Kurs dla osób zatrudnionych przy konserwacji i kontroli sprzętuucieczkowego1 124. Kurs dla konserwatorów sprzętu przeciwpożarowego 1 215. Specjaliści kopalnianych drużyn ratowniczych 1 296. Kurs obsługi chromatografu gazowego 1 37. Kurs laborantów w zakresie analizy gazów 1 48. Kurs z zakresu użytkowania sprzętu oddechowego 14 80RAZEM 21 168Szkolenie kadry kierowniczejzakładów górniczychW marcu br. odbyło się kolejne szkoleniekierowników ruchu zakładówgórniczych w ramach seminarium dlakierowników akcji, które zostało zorganizowaneprzez Centralną StacjęRatownictwa Górniczego S.A. Zgodniez rozporządzeniem w sprawie ratownictwagórniczego każdy kierownik ruchuzakładu górniczego co 2 lata musi uczestniczyćw szkoleniu organizowanymprzez jednostkę ratownictwa górniczegoz zakresu zwalczania zagrożeń w zakładachgórniczych i organizacji akcjiratowniczych. Dla zakładów górniczychwydobywających węgiel kamienny, rudycynku i ołowiu, sól kamienną oraz innychzakładów prowadzących działalnośćgórniczą mających poprzednio związekRokmgr inż.Andrzej PlataCSRG S.A. w Bytomiuz wydobyciem wymienionych kopalinseminaria w wymienionym zakresie organizujeCentralna Stacja RatownictwaGórniczego S.A. Udział ilościowy kierownikówruchu zakładów górniczychw latach 2010 - 2013 w tych seminariachprzedstawiony został w tabeli nr 1.Zakres tematyczny szkolenia jest określonyw rozporządzeniu w sprawie ratownictwagórniczego natomiast organizatorzyseminariów starają się wypełnićten program jak największą ilością ćwiczeńpraktycznych, tak aby uczestnicyw sposób interaktywny uczestniczyliIlość przeszkolonychKRZG2010 1032011 932012 1272013(odbyło się jedno seminarium,kolejne w czerwcu i wrześniu)3422w tych zajęciach. W ramach zajęć sąprzedstawiane bieżące zagadnienia dotyczącegórniczego ratownictwa w zakresiezarówno organizacji ratownictwa,wyposażenia ratownictwa w sprzęt ratowniczyjak również organizacji akcjiratowniczych z uwzględnieniem dotychczasowychdoświadczeń wynikającychz przeprowadzonych akcji w zakładachgórniczych. Istotną częścią tych zajęćsą tzw. gry pożarowe oraz ćwiczeniaz zakresu media relations pt. „Jak rozmawiaćz dziennikarzem”. W ostatnichlatach gry pożarowe prowadzone byłyz wykorzystaniem komputerowych programówsymulacyjnych opracowanychdla potrzeb szkolenia w CSRG S.A. przezInstytut Mechaniki Górotworu w Krakowie.Każdorazowo w czasie i po takiejsymulacji grupa uczestników omawiałasposób prowadzenia akcji przez wyznaczonegrupy kierujące i organizujące akcjęratowniczą w kontekście zaprezentowanegozagrożenia przez symulację generowanąprzez program komputerowy.W tym roku w czasie pierwszego seminariumformułę tych zajęć zmieniono,organizując grę pożarową w taki sposóbaby nie odbiegała ona zasadniczo odsposobu przebiegu rzeczywistych akcji

ROK XVIII Ratownictwo górnicze nr 71 NR 2/2013ratowniczych włącznie z narracją zdarzeńkrytycznych. Każdy z uczestnikówseminarium miał przypisaną indywidualnąrolę do odegrania w czasie tej gry,wskazana osoba na funkcję kierownikaakcji przypisywała pozostałym ćwiczącymokreślone funkcje i związane z tąfunkcją zadania. Ważne było w tej grzewspółdziałanie kierownika akcji ratowniczejze sztabem doradczym w tymz kierownikiem sztabu, realizacja zadańprzez kierownika akcji na dole i kierownikabazy. Oceniana była również reakcjakierownictwa akcji ratowniczej nazmieniające się warunki prowadzeniaakcji zgłaszane przez zastępy ratownicze.Organizatorzy szkolenia zapewnilisprzęt i odpowiednią fachową obsadęodgrywających swoje role narracyjneprzez ratowników zawodowych CSRGS.A. Cała gra trwała wiele godzin i wymagałaod każdego uczestnika skupieniaw realizacji nałożonych przez organizatorówzadań.Kolejne zajęcia praktyczne to byłospotkanie z dziennikarzem. Organizatorzyprzewidzieli w programie szkoleniatematy w szczególności z zakresu umiejętnościudzielenia krótkiej aczkolwiektreściwej wypowiedzi nt. prowadzonejakcji ratowniczej, umiejętności udzielaniaodpowiedzi na nieraz zaskakujące pytaniadziennikarza, nabycie umiejętnościwłaściwego korygowania nieprawdziwychinformacji dotyczących prowadzonejakcji ratowniczej itp. zadania.Zdaniem uczestników szkolenia zajęciapraktyczne to bardzo przydatnećwiczenia, dla niektórych osób jedynaokazja do przećwiczenia zasad prowadzeniaakcji ratowniczej i do rozmowyprzed kamerą z dziennikarzem. Zajęciaw tej formie będą kontynuowane na kolejnychszkoleniach kierowników ruchuzakładów górniczych organizowanychw bieżącym roku.Podziemne trasy turystyczneW artykule przedstawiono aspektyprawne funkcjonowania podziemnychtras turystycznych zabytkowychkopalń w kontekście bezpieczeństwazwiedzających.Piękno przyrody nieożywionej oddawna są przedmiotem zainteresowaniaturystycznego na całym świecie, przyciągającich uwagę. Od wielu lat, równieżświat. Tajemniczy świat o osobliwej magiimiejsc. Od zarania dziejów, wnętrze Ziemibyło przyjazne i służebne człowiekowi.Naturalne jaskinie dawały schronienieistnieniu ludzkiemu, a naturalne bogactwaukryte w Jej wnętrzu, przyczyniłysię do rozwoju cywilizacji. Przestrzeniepodziemne były wykorzystywane namagazyny, a w okresach konfliktów,stawały się obiektami strategiczno-milimgrinż.Piotr PalOSRG Zabrzeponadprzeciętne zainteresowanie orazfascynacja podziemnymi obiektami,wykształciły powstanie nowej formyturystyki, mianowicie turystyki podziemnej,która coraz bardziej przyciągaludzi, chcących poznać podziemnyRys. 1. Pokutnicy wypalają metan. Foto. www.kopalnia.pl23

NR 2/2013 Ratownictwo górnicze nr 71 ROK XVIIItarnymi. Podziemne korytarze i komory,były również miejscem pierwszychcmentarzy (Kolumbarium, Katakumby,Krypty), gdzie chowano ciała zmarłych,spełniając swój moralny obowiązek wobeczmarłego człowieka [1]. Sięgając pobogactwa naturalne, powstała wielkasieć różnorodnych wyrobisk górniczych,w których obecnie prezentowane sąnarzędzia, maszyny i urządzenia oraztechniki i sposoby wydobywania kopalinna przełomach dziejów tego przemysłu.Podziemne trasy turystyczne na całymświecie, corocznie zwiedza wielomilionowarzesza turystów. Również w Polsce,wielowiekowa przeszłość przemysłu,szczególnie górnictwa, oraz dzieje historiinaszego kraju, pozostawiły swójtrwały ślad w różnorodności obiektówpoprzemysłowych. Chcąc zachowaćhistoryczne dziedzictwo kultury, orazunikatowe zabytki techniki górniczej,powstało wiele zabytkowych kopalń.Jedna z pierwszych podziemnych trasturystycznych, została wytyczona jeszczeza czasów zaboru austriackiego, naprzełomie XVIII i XIX wieku, w kopalnisoli „Wieliczka” [2].Rys. 2.1. Chełm – Chełmskie Podziemia Kredowe,2. Tomaszów Mazowiecki – Groty Nagórzyckie,3. Dąbrowa Górnicza – Kopalnia ĆwiczebnaMuzeum Miejskiego „Sztygarka”,4. Kłodawa – Kopalnia Soli „Kłodawa-”(czynna kopalnia),5. Wieliczka – Kopalnia Soli „Wieliczka”i Muzeum Żup KrakowskichWieliczka,6. Nowa Ruda – PTT Kopalnia Węgla,7. Złotoryja – Kopalnia Złota ”Aurelia”,8. Złoty Stok – Kopalnia Złota,9. Kowary – Kowarskie Kopalnie i Sztolnie,10. Wałbrzych – Park WielokulturowyStara Kopalnia,11. Sudoł koło Ostrowca – PTT „Krzemionki”,12. Kletno – PTT w Starej Kopalni Uranu,13. Zabrze – Kopalnia Węgla Kamiennego„Królowa Luiza” i KopalniaWęgla Kamiennego „Guido”,14. Tarnowskie Góry – Kopalnia Srebrai Sztolnia „Czarnego Pstrąga”,15. Wodzisław Śląski – Sztolnia Ćwiczebna,16. Bochnia – Kopalnia Soli „Bochnia”.24Inne unikatowe piękno podziemnychkorytarzy, powstałych po wyczerpaniusię zasobów rud srebronośnych i ołowiu,w rejonie Tarnowskich Gór. Planowanoje udostępnić już w czasach międzywojennychXX wieku. Niestety, wybuch IIwojny światowej udaremnił realizacjętego przedsięwzięcia [3]. Dopiero w latach50 minionego wieku, udało się gozrealizować, gdzie jego koniec i początekXXI wieku, przyniósł dynamicznyrozwój tego trendu. Corocznie, zabytkowekopalnie i inne obiekty turystyczne,w których znajdują się podziemne trasyturystyczne, w tym również jaskinie,groty i obiekty strategiczno-militarne,zwiedza ponad 2,5 milionów osób [4].Właściciele podziemnych obiektów,prześcigając się w swojej twórczości,dokonują wszelkich starań, uatrakcyjniającimprezy, zachęcają do zwiedzaniapodziemnych zabytków.Udostępniając wyrobiska górnicze,szczególnie podziemia zabytkowychkopalń zwiedzającym, moralnym obowiązkiemkażdego przedsiębiorcy, jestzapewnienie im jak najwyższego poziomubezpieczeństwa. Zagadnienieto jest zasadniczą sprawą, podnoszonąrównież przez środowiska naukoweczy Stowarzyszenia. Jednak przedewszystkim w kontekście budownictwagórniczego. Natomiast bezpieczeństwopożarowe, poruszane jest w niewielkimstopniu. Ogólnie, oceniane jest jako znikomei traktowane bardzo marginalnie.Dlatego Centralna Stacja RatownictwaGórniczego S.A. w Bytomiu, podejmujewszelkie działania, w celu podniesieniapoziomu bezpieczeństwa pożarowegoturystów [5]. Gwarantem tego bezpieczeństwabyłyby odpowiednie regulacjeprawne, uwzględniające specyfikę takichobiektów oraz fizyczne uwarunkowaniazwiedzających osób w różnym wieku.Niestety, życie pokazało, że w obliczuszybko rozwijającego się rynku turystykipodziemnej, umknął uwadze braktakich uregulowań. Szczególnie brakprzepisów ochrony przeciwpożarowej,może stawiać pod znakiem zapytaniabezpieczeństwo turystów.

ROK XVIII Ratownictwo górnicze nr 71 NR 2/2013Aspekty prawne.Podziemne obiekty o walorach turystycznychmożna podzielić na dwie grupy:––pochodzenia naturalnego (środowiskoprzyrodnicze) np. jaskinie i groty,obiekty będące częścią parków narodowych,rezerwatami przyrody.––antropogenicznego (środowisko kulturowe)np. zabytki dóbr kultury,działalności i techniki górniczej alboo charakterze militarnym i muzeamartyrologii.Wobec czego, w zależności od pochodzeniai charakteru takiego obiektu, jegofunkcjonowanie jest przedmiotem właściwychuregulowań prawnych. Obiektybędące rezerwatami przyrody i stanowiąceczęść parków narodowych, podlegająprzepisom Prawa o ochronie przyrodyi o ochronie środowiska, a podziemnezabytki budownictwa i muzea, Prawuo ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.Jeżeli chodzi o zabytkowekopalnie, to sytuacja jest zróżnicowanaze względu na rodzaj występującychzagrożeń oraz charakter prowadzonychrobót podziemnych. Prawo geologicznei górnicze [6] obejmuje odpowiedniow zakresie swojej regulacji roboty podziemne,prowadzone w wyrobiskach zlikwidowanychpodziemnych zakładówgórniczych, w celach innych niż określonew ustawie, w szczególności turystycznych,leczniczych i rekreacyjnych.Zgodnie z art. 2 ust. 2 tej Ustawy,kierując się warunkami naturalnymii technicznymi występującymi w tychzakładach, a także potrzebą zapewnieniabezpieczeństwa oraz ochrony zdrowiai życia osób w nich przebywających, wydanezostało Rozporządzenie MinistraŚrodowiska [7], określające zlikwidowanepodziemne zakłady górnicze, w którychprowadzi się roboty podziemne, szczególniew celach turystycznych, leczniczychi rekreacyjnych. Tak więc, rygorami tejUstawy zostały objęte cztery zabytkowekopalnie:1. kopalnia soli „Bochnia” w Bochni,2. kopalnia soli „Wieliczka” w Wieliczce,3. kopalnia węgla kamiennego „Guido”w Zabrzu,4. kopalnia węgla kamiennego „Luiza”w Zabrzu.Rozpatrywane Prawo, odnosi się jednakprzede wszystkim do działalnościgospodarczej związanej z podejmowaniem,wykonywaniem oraz zakończeniemdziałalności, w zakresie wykonywaniaprac geologicznych i wydobywaniemkopalin ze złóż oraz podziemnego bezzbiornikowegomagazynowania substancjii składowania odpadów. Określa równieżzasady i warunki ochrony złóż kopalin,wód podziemnych i innych składnikówśrodowiska w związku z wykonywaniempowyższych działalności. Tak więc, o innymcharakterze działalności niż obiektyzabytkowych kopalń, co może nieść zasobą, w pewnych okolicznościach, konfliktinteresów. Z drugiej zaś strony, zabytkowekopalnie są obiektami powstałymina bazie dawnych zakładów górniczych,w których specyfikę środowiska wyrobiskgórniczych w dalszym ciągu uzależniająwarunki geologiczno-górnicze. Zbliżonesą więc w nich zagrożenia związanez wykonywaniem takiej działalnościoraz roboty podziemne, mające na celuutrzymywanie wyrobisk oraz zapewniającebezpieczeństwo i ochronę obiektu.W niektórych zabytkowych kopalniach,prowadzone są jeszcze roboty górnicze,zabezpieczające czy adaptacyjne orazudostępniające kolejne wyrobiska podziemnegoobiektu.Rys.3. Kopalnia Soli „Bochnia”. Foto. www.kopalniasoli.pl25

NR 2/2013 Ratownictwo górnicze nr 71 ROK XVIIIW wyniku dawno zaprzestanej działalnościgórniczej, większość zagrożeńnaturalnych w tych obiektach nie występuje.Głównym zagrożeniem naturalnym,z jakim możemy mieć do czynieniaRys. 4. „Skreper” – drążenie wyrobiska korytarzowego ZKWK „Guido”. Foto. P. Palw tych obiektach, to zagrożenie wodne,pochodzące ze strony istniejących wódpodziemnych, jak również od stronywód powierzchniowych. W niektórychobiektach zabytkowych, możemy spotkaćsię jeszcze z zagrożeniem zawałowym,wynikającym z naturalnych procesówdeformacyjnych górotworu. Oznacza topotrzebę zapobiegania tym zagrożeniomw taki sam sposób, bądź przynajmniejRys. 5. Groty Nagórzyckie. Foto. I. Jóźwik26

ROK XVIII Ratownictwo górnicze nr 71 NR 2/2013zbliżony, jaki stosuje się w zakładach górniczychprowadzących działalność wydobywczą.Tak więc, szeroko rozumianebezpieczeństwo, ma swoje uzasadnieniew objęciu rygorami Prawa geologicznegoi górniczego prac podziemnych orazdziałalności kulturalno-turystycznej,leczniczej, czy komercyjnej, równieżsportowej, w wybranych podziemnychobiektach zabytkowych kopalń. Niewątpliwie,założenia tej Ustawy zapewniająwiększy poziom bezpieczeństwa w podziemnychobiektach turystycznych, niżw powszechnie obowiązujących standardachtechnicznych. Oprócz wyżejwymienionych obiektów turystycznych,jest jeszcze wiele innych zabytkowychkopalń powstałych na bazie zakładówgórniczych, których funkcjonowanie nie27podlega przepisom Prawa geologicznegoi górniczego. Objęte są one wymogamiPrawa o ochronie zabytków i opiece nadzabytkami [8]. Sklasyfikowane są tamjako zabytki nieruchome, podlegająceochronie, bez względu na stan ich zachowania.Zasadniczym celem tej Ustawyjest określenie zakresu i formy ochronyzabytków oraz opieki nad nimi. Przepisytej Ustawy zajmują się sprawami związanymim.in. z zabytkami architekturyi budownictwa, miejscami o walorachhistorycznych, zabytkowymi parkami,cmentarzami, obiektami w muzeachi zbiorach publicznych, ale równieżzbiorami bibliotecznymi i prywatnymi.Przepisy tej Ustawy nie regulują natomiastzasad bezpieczeństwa zwiedzającychpodziemne obiekty turystyczne.Brak takich regulacji nie zapewnia stu-Rys. 6. Skarbiec. Foto. kopalniazlota.plprocentowego bezpieczeństwa turystóww takich obiektach. Najpoważniejszymzagrożeniem, z jakim możemy mieć doczynienia przebywając w wyrobiskachgórniczych zabytkowych obiektów, toprzede wszystkim zagrożenie pożaramiegzogenicznymi. Zagrożenie to ściślezwiązane jest z działalnością człowieka,więc jest nierozerwalną częścią życiaspołecznego. Bytowi i działalnościczłowieka, zawsze towarzyszy czynnikludzki, który ma ogromny wpływ najego bezpieczeństwo. Dlatego przepisyprawa budowlanego tak surowo podchodządo tego zagadnienia. Prowadzonana szeroką skalę prewencja, ma na celuzapobieganie powstawaniu zagrożeniapożarowego, poprzez likwidację czyneutralizację jego potencjalnych źródeł.

NR 2/2013 Ratownictwo górnicze nr 71 ROK XVIIIPod kontrolą Straży Pożarnej, znajdująsię wszystkie obiekty użytecznościpublicznej, mając na celu przede wszystkimochronę życia i zdrowia ludzkiego,zwierząt oraz mienia, przed skutkamipożaru. Należy przypomnieć, że w wielupodziemnych obiektach zabytkowychkopalń, oprócz działalności związanejze zwiedzaniem podziemnych tras turystycznych,prowadzona jest na szerokąskalę działalność kulturalno- oświatowai komercyjna. Organizowane są w nichimprezy sportowe i turnusy rehabilitacyjne.W niektórych wyrobiskachgórniczych oprócz maszyn i urządzeńelektroenergetycznych znajdują się kaplice,muzea, sale sportowe, restauracje,sanatoria czy place zabaw dla dzieci.Wszystko to sprawia, że wyrobiskate wyposażone są w różnego rodzajusprzęt, urządzenia i obudowy. Znajdujesię tam również wiele różnego rodzajueksponatów i akcesoriów, potrzebnychdo organizacji imprez oraz cała siećinstalacji elektrycznych. Podziemneobiekty turystyczne są specyficznymśrodowiskiem, w którym znajdują sięludzie. Są to ograniczone przestrzenie,w niejednym przypadku o niewielkiejkubaturze, gdzie w wyniku nierozsądnychi brawurowych zachowań, szczególnieosób w młodym wieku, mogą stanowićprzyczynę powstania zagrożenia pożarowego.Również stan awaryjny maszyni urządzeń czy instalacji elektroenergetycznejmoże być źródłem tego zagrożenia.Pojawiający się więc, tzw. czynnikludzki i energomaszynowy, ma ogromneznaczenie na poziom bezpieczeństwa,szczególnie pożarowego.Ochrona przeciwpożarowa powinnabyć jednym z priorytetów w zakresiebezpieczeństwa osób przebywającychw podziemnych wyrobiskach górniczych.W zabytkowych kopalniach, objętychPrawem geologicznym i górniczym,zasady bezpieczeństwa i zabezpieczeniaprzeciwpożarowego ujęte są w RozporządzeniuMinistra Gospodarki z dnia28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwai higieny pracy, prowadzenia ruchuoraz specjalistycznego zabezpieczeniaprzeciwpożarowego w podziemnych zakładachgórniczych [9]. W pozostałychzabytkowych kopalniach, nieobjętychPrawem geologicznym i górniczym,brak jest regulacji prawnych, specjalniededykowanym takim obiektom.Zasady bezpieczeństwa pożarowegowynikające z Prawa budowlanego niemają zastosowania w tych obiektach,gdyż Ustawy tej nie stosuje się do wyrobiskgórniczych. Trudno w nich, bowiemstosować zasady i techniki ochronyprzeciwpożarowej typowej dla obiektówpowierzchniowych. Brak precyzyjnychRys. 7. Kopalnia Soli „Bochnia”. Foto. E. Bakotaregulacji prawnych dotyczących zasadbezpieczeństwa osób przebywającychw podziemnych obiektach turystycznych,zawartych w Rozporządzeniachczy Ustawach o usługach turystycznych,ochronie dóbr kultury czy o ochronieprzyrody, przenosi odpowiedzialnośćza zabezpieczenie przeciwpożarowe nabarki właścicieli i zarządców podziemnychobiektów turystycznych [10]. Wobectakiej sytuacji, właściciele zabytkowychobiektów podziemnych, w oparciu o własnedoświadczenia oraz o powszechnieobowiązujące normy bezpieczeństwapożarowego, sami wprowadzają odpowiednierozwiązania techniczno-proceduralne,zapewniające bezpieczeństwoi ochronę przeciwpożarową.Podsumowanie.Bezpieczeństwo osób zwiedzającychpodziemne wyrobiska górnicze zabytkowychkopalń jest sprawą zasadniczą.Oprócz zagwarantowania turystomniezapomnianych wrażeń i profesjonalnejobsługi, obowiązkiem każdegowłaściciela i zarządcy takiego obiektujest zapewnienie im maksymalnego douzyskania, poziomu bezpieczeństwa.Zagrożenie pożarowe w podziemnychwyrobiskach zabytkowych kopalń orazw innych podziemnych obiektach turystycznych,postrzegane jest jako niewielkie.Uważa się, że prawdopodobieństwo28

ROK XVIII Ratownictwo górnicze nr 71 NR 2/2013Rys. 8. Komora Michałowice KS „Wieliczka”. Foto. www.kopalnia.pljego wystąpienia jest znikome. Czynnikludzki i energomaszynowy jest niedostrzegany.Nie można jednak dopuścićdo stanu fałszywego bezpieczeństwaw obliczu zagrożeń cywilizacyjnych,subiektywnie rozpoznając stan zagrożenia,nie uwzględniając w tej ocenierzeczywistości jego potencjalnych źródełi kultury bezpieczeństwa osób zwiedzającychte obiekty. Należy, zatem stanowczostwierdzić, iż zagrożenie pożarowew zabytkowych podziemnych obiektachturystycznych jest, co najmniej prawdopodobne.Skutki wystąpienia jakiegokolwiekzagrożenia, zawierają w sobiewysoki stopień niebezpieczeństwa dlazdrowia i życia ludzi, znajdujących sięw ich zasięgu. Głównym zagrożeniemdla osób zwiedzających podziemneobiekty turystyczne jest zagrożeniepożarami egzogenicznymi. Uzyskaniewłaściwego poziomu bezpieczeństwamożliwe jest, przez wprowadzanie odpowiednichelementów systemu bezpieczeństwa.W zabytkowych kopalniachpodlegających pod Prawo geologicznei górnicze, jednym z takich elementów,powinno być zapewnienie dostępu doodpowiednio dobranego, ucieczkowegosprzętu ochrony dróg oddechowych,osobom przebywającym w tych wyrobiskachoraz właściwie przygotowane drogiucieczkowe i plan ewakuacji. W sytuacjikryzysowej, stają się one niezastąpionymelementem skutecznej i bezpiecznej ewakuacjizagrożonych osób. Należy liczyćsię również z wystąpieniem |w wyrobiskachgórniczych atmosfery niezdatnejdo oddychania, np. w wyniku awariiwentylatorów głównego przewietrzania.Natomiast zagrożeniem dla wyrobiskgórniczych, jest zagrożenie zawałoweoraz wodne. Niemniej ważną sprawą,jest również bezpieczeństwo osób zatrudnionychprzy pracach zabezpieczających,adaptacyjnych i udostępniającychdalsze części podziemnych zabytkowychwyrobisk. Są oni w sposób szczególnynarażeni na niebezpieczeństwo wystąpieniazagrożenia ze strony górotworu,gazowego czy wodnego. Życie człowiekajest najwyższą wartością, dlatego każdyz nas ma moralny obowiązek dbać o jegobezpieczeństwo i chronić jego zdrowie29

NR 2/2013 Ratownictwo górnicze nr 71 ROK XVIIIi życie w każdym miejscu i w każdymczasie.Wnioski1. Z uwagi na czynnik ludzki i energomaszynowy,nie można wykluczyćzagrożenia pożarowego w podziemnychobiektach zabytkowych kopalń.Zatem, dla uzyskania najwyższegopoziomu ochrony przeciwpożaroweji bezpieczeństwa zwiedzających, należyopracować i wdrożyć odpowiednieelementy systemu bezpieczeństwa,możliwych do zastosowania w wyrobiskachgórniczych zabytkowychkopalń.2. Wydaje się zasadne uzupełnienieprzepisów o zakres bezpieczeństwapowszechnego, szczególnie pożarowego,w zabytkowych kopalniachniebedących przedmiotem regulacjiPrawa geologicznego i górniczego,bądź stworzenie nowych, specjalniededykowanych podziemnym obiektomturystycznym oraz powierzenienadzoru nad tymi obiektami, wyspecjalizowanymurzędom i jednostkom.3. W przedmiotowej sprawie, najbardziejodpowiednim urzędem nad-Rys. 9. Podziemne sanatorium KS Wieliczka. Foto. www.kopalnia.plzoru jest Urząd Górniczy jako instytucjastojąca na straży ochrony Górniczego powinny znajdować się4. Pod kontrolą Jednostki Ratownictwai bezpieczeństwa osób, przebywającychw podziemnych wyrobiskach bytkowych kopalń, mając na celupodziemne wyrobiska górnicze za-górniczych i Konserwator Zabytków przede wszystkim ochronę życiajako instytucja zajmująca się ochronązabytków.gdyż są to służby najlepiej wyszkoizdrowia ludzkiego oraz mienia,Rys. 10. Tarnowskie Góry - Zabytkowa Kopalnia Srebra. Foto. Agencja BE&W30

ROK XVIII Ratownictwo górnicze nr 71 NR 2/2013lone i przygotowane do prowadzeniaprac ratowniczych oraz ochronyprzeciwpożarowej, w specyficznychwarunkach wyrobisk górniczych.Literatura.1. Pal P.: Dobór aparatów ucieczkowychw podziemnych obiektach turystycznychna przykładzie kopalni zabytkowej„Guido”. Praca dyplomowamagisterska, wykonana w InstytucieEksploatacji Złóż Politechniki Śląskiejw Gliwicach, Wydział Górnictwai Geologii. Gliwice, luty 2012.2. Roszkiewicz J.: Podziemne trasy turystyczne.Przewodnik po Polsce. Nowewydanie – zmienione i rozszerzone.Warszawa, 2011.3. Portal Internetowy StowarzyszeniaMiłośników Ziemi Tarnogórskiej,ww.kopalniasrebra.pl4. Mikoś T. i Tajduś A.: Podstawy prawnefunkcjonowania i ochrony podziemnychtras turystycznych w Polsce,Budownictwo Górnicze i Tunelowe2/2001, s. 42-46.5. Pal P.: Bezpieczeństwo pożarowew podziemnych obiektach turystycznychzabytkowych kopalń, w kontekścieochrony zwiedzających. Materiałykonferencyjne. V Warsztaty Górnicze„Ratownictwo Górnicze XXI wieku”Tarnowskie Góry, maj 2012.6. Ustawa z dnia 9 czerwca 2011r. (Dz.U. Nr 163, poz. 981) Prawo geologicznei górnicze.7. Rozporządzenie Ministra Środowiskaw sprawie określenia zlikwidowanychpodziemnych zakładów górniczychz dnia 16 grudnia 2011 r .(Dz. U. 286,poz. 1686).8. Ustawa z dnia 23 lipca 2003r. (Dz.U. z 2003r. Nr 162, poz. 1568) Prawoo ochronie zabytków i opiece nadzabytkami.9. Rozporządzeniu Ministra Gospodarkiz dnia z dnia 28 czerwca 2002r. w sprawie bezpieczeństwa i higienypracy, prowadzenia ruchu orazspecjalistycznego zabezpieczeniaprzeciwpożarowego w podziemnychzakładach górniczych (Dz. U.Nr 139, poz. 1169 oraz z 2006 r. Nr124, poz. 863).10. Bagiński M. i Pal P.: Sprzęt ochronyukładu oddechowego w aspekciezabezpieczenia osób, zwiedzającychpodziemne obiekty turystyczne zabytkowychkopalń. Materiały konferencyjne.I Warsztaty Ratownicze.Centralna Stacja Ratownictwa GórniczegoS.A. Bytom 2012.Work - life balanceWork-life balance oznacza równowagępomiędzy życiem zawodowym i prywatnym.Idea ta narodziła się w drugiejpołowie lat 80 XX wieku w USA. Większośćludzi kojarzy ją jedynie z ograniczeniemczasu spędzanego w pracy dokoniecznego, oddzielaniem pracy odżycia prywatnego ( nie zabieramy pracydo domu, nie odbieramy służbowychtelefonów po godzinach pracy…). Pracętraktuje się jako coś co daje tylko zapleczefinansowe, które umożliwia realizowanieinnych celów i marzeń. Zakładasię wtedy że praca i życie prywatne niesą równie satysfakcjonujące. Styl życiawork- life balance kładzie duży naciskna satysfakcję i zadowolenie z tego, cosię robi w pracy i poza nią. Takie podejściedaje nam poczucie, że żyjemyw zgodzie z samym sobą. Robimy wtedyrzeczy, które nas rozwijają, sprawiająmgrIrena Zaszkodnapsycholog, licencjonowany terapeutanam przyjemność i są zgodne z naszymiwartościami. Znajomość siebie i świadomośćtego co chcemy osiągnąć pomagająnam w uzyskaniu tego stanu równowagi.Warto więc się zastanowić nad celami,potrzebami i dążeniami we wszystkichsferach własnej egzystencji. Którez potrzeb ( zdrowie, kariera, rodzina,pieniądze…) są zaspokojone a którenie. Które z nich zaniedbujesz, na którychci szczególnie zależy, a którymchciałbyś poświęcić więcej uwagi. Worklifebalance nie jest zdolnością z którąsię człowiek rodzi. Jest to umiejętnośćzdobywana w ciągu życia. Możemysię więc równowagi pomiędzy życiemzawodowym i osobistym nauczyć i jąudoskonalać. Solidnym fundamentemtego procesu jest asertywność. Pomagaona w trzymaniu się celu, który sobiezałożyliśmy. Asertywność potrzebnajest nam nie tylko w pracy zawodowejale i w kontaktach z rodziną, przyjaciółmiczy znajomymi. Dla każdegoczłowieka linia równowagi pomiędzyżyciem zawodowym i osobistym będziemieściła się na różnych poziomach.Najważniejsze, aby wyznaczać ją indywidualniew oparciu o własne potrzebyi wartości. Równowaga pomiędzy pracązawodową a życiem osobistym pomagautrzymać zdrowie fizyczne i psychicznena długie lata i z optymizmem potrzećw przyszłość. Coraz więcej pracodawcówzaczyna dostrzegać też fakt, iż zadowolonypracownik to pracownik bardziejefektywny i kreatywny. Najlepiej ideęwork- life balance opisuje powiedzenie„Pracuj aby żyć, a nie żyj aby pracować”.31

NR 2/2013 Ratownictwo górnicze nr 71 ROK XVIIINowe rozwiązania w systemachwentylacji odrębneji klimatyzacji firm ELMECH –KAZETEN oraz Inżynierii MaszynKlimatycznych i UrządzeńSpecjalnych.(artykuł sponsorowany)Wzrost głębokości eksploatacjikopalin użytecznych pociąga za sobąwzrost zagrożeń naturalnych. W artykulefirma ELMECH – KAZETENproponuje nowe rozwiązania w zakresieprojektowania i wykonaniaukładów klimatycznych dla wyrobiskwybierkowych oraz projektowaniai wykonania układów wentylacji odrębnejpotrafiących sprostać zagrożeniomna głębokości eksploatacjikopalin użytecznych powyżej 1000 m.Systematyczne zwiększanie się głębokościeksploatacji kopalin użytecznychw podziemnych zakładach górniczych,szczególnie na głębokościach powyżej1000 m skutkuje:––wzrostem temperatury pierwotnej górotworudo wartości uniemożliwiającejpracę górników bez zastosowaniakompleksowych metod klimatyzacji.Kompleksowa metoda klimatyzacjioznacza konieczność schładzaniapowietrza na podszybiach szybówwdechowych, schładzania powietrzaw trakcie wykonywania robót przygotowawczychoraz schładzanie powietrzaw trakcie eksploatacji kopalinyużytecznej,––wzrostem zagrożenia gazowego, główniemetanowego, powodując koniecznośćdostarczania do wyrobisk górniczychcoraz większej ilości powietrzaniezbędnego do rozrzedzania metanu.Systematyczna mechanizacja drążeniawyrobisk korytarzowych i wybierkowychskutkuje wzrostem zagrożenia pyłamiszkodliwymi dla zdrowia.Likwidacja zagrożeń.Wymienione powyżej zagrożenia :––podwyższona temperatura powietrza,––wysoka koncentracja metanu,Artur KowalczykPrezes ZarząduELMECH – KAZETEN sp. z o.o.Tomasz WikieraGłówny konsultant ds. wentylacjiELMECH – KAZETEN sp. z o.o.––wysokie stężenie pyłów szkodliwychdla zdrowia, wymagają zastosowaniaodpowiednich środków finansowych,technicznych i organizacyjnych celemzapewnienia bezpieczeństwa zatrudnionejzałogi górniczej oraz ciągłościwydobycia kopaliny użytecznej.Analizując ten temat, zgodnie z nazewnictwemwentylacyjnym, możnawyróżnić dwa obszary działania służbkopalnianych w zakresie zwalczaniaww. zagrożeń:––obszar wyrobisk z obiegowymi prądamipowietrza,––obszar wyrobisk przewietrzanychwentylacją odrębna.Nowe rozwiązaniaw zakresie zwalczaniazagrożeń klimatycznychi wentylacji odrębnej.Firma ELMECH – KAZETEN Sp. z o.o.wiodący producent wentylatorów lutniowychi pomp szlamowych oraz InżynieriaMaszyn Klimatycznych i UrządzeńSpecjalnych Sp. z o.o. proponują nowerozwiązania w zakresie zwalczania zagrożeńw obu wymienionych obszarach:Obiegowe prądypowietrza.Nowe rozwiązania w zakresie obniżaniapodwyższonych temperatur powietrzaoparto o wentylator hydraulicznyELMECH-WLH-360B/E/1 i chłodnicepowietrza o mocy 35 kW typu MK-CP/L.Pojedynczy zestaw wentylatora hydraulicznegoELMECH WLH-360B/E/132oraz chłodnicy typu MK-CP/L umożliwiaschłodzenie powietrza w ilości60 m 3 /min i może być zastosowany jakolokalna klimatyzacja stanowiska pracy.Zestaw 10 wentylatorów hydraulicznychELMECH – 360B/E/1 wraz z chłodnicamitypu MK-CP/L o mocy 35 kWumożliwia schłodzenie powietrza w ilości600m 3 /min .Zestaw ten może zostaćzastosowany w wyrobiskach wybierkowych.Największą zaletą tego zestawusą małe gabaryty oraz brak kabli i wyłącznikówelektrycznych w wyrobiskachwybierkowych.Ze względu na dużą liczbę szczegółówtechnicznych dotyczących tego rozwiązania,informacje dodatkowe są dostępnew firmie ELMECH – KAZETEN lub nastronie internetowej firmy.Wyrobiska przewietrzanewentylacją odrębną.Wraz ze wzrostem głębokości eksploatacji,zagrożenia wymienione we wstępieartykułu , kumulują się szczególnie w drążonychwyrobiskach przygotowawczych.Wymaga to zupełnie innego spojrzeniana projektowanie wentylacji odrębnej.Klasycznym przykładem występowaniawszystkich zagrożeń jednocześnie sąwyrobiska drążone kombajnami chodnikowymw Jastrzębskiej Spółce WęglowejKWK „Budryk” na poziomie 1290w pokładach IV kategorii zagrożeniametanowego przy temperaturze górotworu51 °C. Warunki brzegowe projektowaniawentylacji odrębnej w tychwyrobiskach wymagały zastosowania:- wentylatorów lutniowych elektrycznycho podwyższonej wydajności ,zewzględu ma konieczność dostarczeniado przodka ilości powietrza umożliwiającejrozrzedzenie metanu i prawidłowegodziałania wentylacji kombinowanej,

- wentylatorów lutniowych elektrycznycho podwyższonym spiętrzeniu, umożliwiającympokonanie oporu lutniociągui zabudowanych w trasie lutniociąguoporów urządzeń chłodniczych zasilanychz centralnego układu chłodzenia.Rozwiązaniem tego problemu okazałysię wentylatory lutniowe elektryczne Elmech1255B/E umożliwiające pokonanieoporu lutniociągu o średnicy 1200 mmdługości do 2000 m z wbudowanymiw trasie lutniociągu dwoma urządzeniamichłodniczymi o mocy 300 kW,przy ilości powietrza umożliwiającejprawidłowe działanie wentylacji. Dziękitakiemu rozwiązaniu uzyskano na prawiena całej długości wyrobiska temperaturępowietrza poniżej 28 °C.Aktualnie zaprojektowana jest wentylacjaodrębna w oparciu o wysokowydajnei wysokospiętrzeniowe wentylatorylutniowe elektryczne Elmech 1280B/Eumożliwiające pokonywanie oporulutniociągu o długości 2000 m, średnicy1200 mm, z wbudowanymi w ciągulutniociągu trzema urządzeniami chłodniczymi,co pozwoli na uzyskiwanie nacałej trasie drążonego wyrobiska temperaturypowietrza poniżej 28 °C. Powyższerozwiązanie wymagało uzyskaniaodstępstwa od Rozporządzenia MinistraGospodarki w sprawie bezpieczeństwai higieny pracy oraz bezpieczeństwapożarowego w podziemnych zakładachgórniczych. Rozporządzenie nie dajemożliwości stosowania urządzeń chłodniczychw odległości większej jak 200 mod czoła przodka. Szczegóły powyższychrozwiązać zostały przedstawione w referaciewygłoszonym na konferencji Naukowo-TechnicznejINNOWACYJNEMASZYNY I TECHNOLOGIE – BEZ-PIECZEŃSTWO 22-23 stycznia 2013 rokuprzez inżyniera Klaudiusza Mężyka z JSWS.A. Współautorem referatu był inżynierJarosław Rutkowski z KWK ”Budryk”.W referacie bardzo precyzyjnie pokazanoile skomplikowanych zagadnień należałopokonać aby zapewnić bezpieczeństwozałogi zatrudnionej w wyrobiskach o takdużej temperaturze pierwotnej górotworu.Utrzymująca się tendencja wzrostuparametrów wentylatorów lutniowychelektrycznych – wynikająca ze zmianystanu zagrożeń naturalnych spowodowanychgłębokością eksploatacji i długościąwyrobisk przygotowawczych -zmobilizowały ELMECH – KAZETENdo zaprojektowania i wyprodukowaniawentylatora Lutniowego ElektrycznegoWLE-12132/E o spiętrzeniu nominalnym9000 Pa i wydajności nominalnej1100 m 3 /min. Tak duże spiętrzeniei wydajność wentylatora WLE-12132/Ew połączeniu z płynnym rozruchemi pracą wentylatora ,sterowaną poprzezfalownik, otwierają bardzo duże możliwościprojektowania wentylacji odrębnejw zakresie przewietrzania wyrobisk jaki równoczesnego przewietrzania orazschładzania powietrza . Zastosowaniew Zakładach Górniczych - drążącychwyrobiska o dużych przekrojach - lutniociągówwykonanych z lutni o średnicy1400 mm zwiększa jeszcze bardziejefektywność zwalczania zagrożeń przywykorzystaniu istniejących wentylatorówlutniowych elektrycznych .Zastosowanie urządzeń chłodniczycho średnicy 1200 mm zmniejsza oporyprzepływu przez te urządzenia i pozwalapoważnie traktować schładzanie powietrzaświeżego tłoczonego do przodka.Podsumowanie.Systematyczny wzrost głębokości eksploatacjikopalin użytecznych w podziemnychzakładach górniczych i związanyz tym wzrost zagrożeń naturalnychwymaga od pracodawców stosowaniarozwiązań umożliwiających pokonanienapotkanych wyzwań górotworu.Projektowanie wentylacji odrębnejw zakładach górniczych eksploatującychkopaliny użyteczne na głębokościachpowyżej 1000 m, wymaga nowego spojrzeniana proces projektowania i wykonaniawentylacji odrębnej z uwagi nawzrost zagrożeń.Zaproponowane przez firmy ELMECH–KAZETEN oraz Inżynieria MaszynKlimatycznych i Urządzeń Specjalnychrozwiązania w zakresie projektowaniai wykonawstwa wentylacji odrębnejsprawdzają się w praktyce i dają możliwośćskutecznego projektowania tejwentylacji ,przy wzroście zagrożeń naturalnychwynikających z głębokościeksploatacji.Rysunek dotycząc poruszonej w artykuletematyki został przedstawionyponiżej .

CentralnaStacjaRatownictwaGórniczego S.A.ul. Chorzowska 2541 – 902 Bytomtel. 32 282 – 25 – 25fax. 32 282 – 26 – 81e-mail:info@csrg.bytom.plhttp://www.csrg.bytom.pl