Mars 2010 - Gazeta "Korça"

2-K o r ç a-mars 2010-Kështu e porosistepatrioti Gjerasim Qiriazinë momentët e fundit tëjetës së tij, motrën e vetSevasi Qiriazi, njërënprej personaliteteve mëtë shquaia të lëvizjessonë kombëtaie, pionierene emancipimit tëfemrës shqiptaie, ideatoren,organizuesen edrejtusen e shkollës sëparë shqipe të vashavenë Korçë, atdhetaren eflaktë, që iu përkushtuame mish e me shpirt,deri në momentet efundit të jetës së saj,çështjes kombëtare.Sevasti Qiriazi ka lindurnë shkurt të vitit 1871 nëManastir. Ishte fëmija egjashtë, midis shtatëvëllezerve e tii motrave,që përbënin familjen eDhimitër e MarijeQiriazit.Familja e Qiriazëveështë shpërngulur ngafshati Peras i Rethit tëKolonjës aty nga fillimi ishekullit të 19-të duke uvendosui në Manastir.-Atje ajo i ruajti forttraditat shqiptare dhe iedukoi të 10 fëmijët mefiymën e dashuirisë përAtdheun e gjuhën shqipe.Shtëpia e tyre qëherët u bë qëndër erëndëishme kombëtare,që priste e përcilltepatriotë të shquar tëRilindjes sonë Kombëtarasi: KostandinKristoforidhi, KotoHoxhi, Petro NiniLuarasi, Nuçi Naçi,Orhan Frashëri etj. Nëkëtë shtëpi do të gjenjeegzemplarë nga të“Evetarit” të NaumVeqilharxhit, të ThimiMitkos, përkthime tëKristoforidhit etj.-Babai i Sevastisë,Dhlmitri, kryesonteSevasti Qirjazikomunitetin e Manastiritdhe për ndershmërinë,aftësinë e ndjanjat e tijatdhetaire, kishte fituardashurinë e respektin egjithë shqiptarëve të atjeshëm.Madje Ai kishmiqësi me shumë personalitetetë RilindjesKombëtare që punonin nëStamboll e Bukuresht përçështjen kombëtare.Në një mjedis të tillëpatriotik, me idenë emadhe të shqiptarizmës,me domozdoshmërinë epërhapjes të gjuhës e tëshkollës shqipe, si mjetemë efektive për zgjimin endërgjegjes kombëtare eçlirimin e mëmëdheut medeshirën dhe etjen për dijeu mëkuan të gjithë fëmijëte Qiriazëve, midis të cilëvedhe Savastia.Shkollën fillore Sevastia ekreu në qytetin e saj tëlindjes. Vëllai i saj i madhGjerasimi, i entuniazmuarpër sukseset e para tëmotrës së tij në shkollë, sipatriot, pedagog e njeri iemancipuar për kohën, emësoi Sevastinë të shkruaje të lexojë gjuhën amëtare,gjuhën shqipe, duke nguliturtek ajo shpirtinpatriotik e ndjenjën eshqiptarzmës. Ja ç’kashkruar Sevastia për këtëfakt: “Unë jam shqiptare”.Ky është fakti më irëndësishëm i jetës sime,edhe më i rëndësishëm sesa famiilja, sepse ndërgjegjiae këtij fakti mëtregoi rrugën që duhet tëndiqja dhe më ngulitiqëlimin e jetës sime. Aiishte burimi i interesitdhe i idealit tim që në fenininëe njomë për tëpaisur popullin tim me dijedhe për të bërë të rijetojëtek ai dashuria epavarësia”.“Figura që i bëjnë nder historisë””MOS HARRO SE JE SHQIPTARE!Me kujdesin e të vëllajt tësaj Gjerasimit, i cili endjente fort nevojën earsimimit të femrës shqiptare,në shtator të vitit1888 Sevastia filloi shkollëne lartë në kolegjinamerikan për vajzat eStambollit.-Me kërkesën e saj, pasidha të gjitha provimet evitit të parë, fitoi tëdrejtën për të ndjekurmësimet drejtpërdrejtënë vitin e dytë’.Në Stamboll ajo u njoh merilindasit tanë. Atje ajodëgjoi edhe për mikun eshtëpisë së tyre: KotoHoxhin i cili ishte burgosurnë burgun famëkeqtë Jedi-Kulesë në kështjellëne Bosforit. Sevastiame një guxim e trimëri tërrallë, e veshur si djalë,me ndihmën e drejtorit tëburgut që ishte me origjinëshqiptare, më 1890e vizitoi Koto Hoxhin nëburg. Duke u takuar mepatriotin Koto Hoxhi,Sevastia u shpreh.“…Kam ardhur t’ju sjellnjë fjalë shpresëdhënëse,t’ju them se fara që jumbollët, tani ka dhënëfrute të mira... Ideali juajfisnik, që ju ka bërë tëshkrini jetën për Shqipërinë,më ka udhëhequrnë jetë. Ai më solli edhederi këtu, t’ju shikoj sijini”.Në verën e vitit 1891-Sevastia përfundoi studimete larta. Në ceremoninëe ndarjes sëdiplomave midis Shqlptarëvetë tjerë që kishinardhur për të uruar, ishindhe Abdyli, Naimi, e SamiFrashëri.Duke i dhënë diplomën,poeti ynë kombëtar NaimFrashëri, i tha:Motër! “Nuk mund tëbësh punë më të mirë dhemë të vlefshme përShqipërinë nga ç’ke nëmënd të bësh bashkë metët vëlla për çliriminshpirtëror grave tëAtdheut tonë të vogël e tërobëruar. Do të jeshbesnike dhe durimplotë,që të bësh punë të madhepër kombin tënd. Detyrattënde fillojnë tani. Arsimiështë arma që zhdukerrësirën.-”Dalç faqebardhë.”Celja e kësaj shkolleishte një goditje e rëndëpër autoritetet pushtuesee rrethet të cilët bënëçmos për ta shuar që nëembrion këtë shkëndijëatdhedashurie. Sevastia,si atdhetare e vërtete, jovetëm që s’iu trembpresioneve që iu bënë,por me kurajo e guximmbronte veprën atdhetaretë saj.“Nuk kam për ta mbyllurshkollën, sikur dhe menjë vashë të mbetet- uthoshte nëpunësve osmanëSevastia sa her që atakërkonin ta mbyllnin atë”.E udhehsqur nga qëllimi ilartë e fisnik që i kishtevënë vehtes, ajo i kalonme sukses të gjithapengesat e vështirësitë epunonte për rritjen e këtij“‘Pishtari ndriçonjës” siçfilloi ta quante këtëshkollë populli. Kështuedhe pse në ditën e fillimitpranë kësaj shkolle uregjistruan vetëm 3vasha, me punën këmbengulësetë Sevastlse e tëpjestarëve të tjerë tëfamiljës së Qiriazëve, iarriti që në fund të vititshkollor numuri i tyre tëarrijë në 27, ndërsa nëfund të vitit shkollor l897-l898, 50 nxënës.Sevastia i përgatiste vetëtekstet që i nevojiteshin.Ajo bëri tekstin ehistorisë, të fizikëi dhenumëratores, që sipasbashkëkohësve, ishintekstet më të mira dhemë të plota nga ato qëpërdoreshin deri atëhere.-Këtë veprimtari krijuesedhe botuese ajo e vazhdoidhe me vonë, kur ishtenë SHBA, ku shkoi përstudime të mëtejshmenë Universitetin eÇikagos. Atje ajo botoi“Gramatikën e Gjuhësshqipe” , ‘“Mjeshterinëpër të shkruar letra” sidhe shumë pjesë letrare ,të cilat i botoi në revistën“Ylli i Mëngjezit”.Sevastia kishte bërëshumë miq në Korçë, pordhe në krahinat e tjeratë vendit .Shkollën e saj evizitonin dashamirësit,por dhe të huajt, konsujte vendeve të ndryshme,të cilëve u fliste përqëllimet dhe programinkulturor të Rilindjes, nëthemel të së cilit ishtelufta për pavarësinë evendit, etja për liri. Nëvitin 1904 atë e vizitoi dhestudjuesja angleze IdithDurham, me të cilin lidhinjë miqësi të ngushtë etë vazhdueshmeAjo qëndroi disa ditë nëKorçë dhe përshtypjet esaj reth vizitës në Shqipëriajo i shkroi tek Libri“Brenga e Ballkanit”. MeEdith Durhamin Seastiapati dhe takime të tjera.Npërmjet saj, në 1913 ajoi dërgoi Konferencës sëLondrës një Merandum nëlidhje me kërkesat pernjohjen e pavarësisë, dukedemaskuar njëkohësishtedhe synimet e qarqeveshoviniste.-Sevastia, së bashku mevëllanë e saj Gjerasirain,krahas punës në shkollë,organizuan edhe shoqërinë“Vllazëria” “Ungjillore”(12 nëntor 1892) cila do tëndihmonte për ta mbajturshkollën e vajzave nëKorçë dhe për të shtypurlibra shqip. Sevasti Qiriazi,duke patur nga afërndihmën e vellajt të sajGjerasim Qiriazit, e drejtoishkollën e vajzave nëKorçë për 23 vjet meradhë, duke u mësuarvajzave shqiptare gjuhënshqipe e duke zgjuar tekato ndjenjat kombëtare, tëlirisë e të përparimit.Shkolla që drejtoi Sevastiau bë çerdhe e arsimimit dheemancipimit të femrësshqiptare, vatër ku zjeninidetë e lirimit kombëtar.Gjatë gjithë kohës që ajodrejtoi shkollën e vashavenë Korçë, pati për bazëporositë e të vëllait të sajGjerasimit, të cilin e deshiatë shumë, i cili para se tëvdiste (4 janar 1894) ijepen këto këshilla:“Mos harro se je shqiptare.Ti ke patur fatin të jesh evetmja që more arsimin elartë, ndërkohë që gratë etjera të vendit tënd, motrate tua janë të pa mësuar.Eshtë detyra jote tëpunosh e te mundohesh qëtë bëhen dhe ato tëmësuara. Dhe në poshtëvazhdonte:“Sevasti të jesh gjithmonëe ndërgjegjme dhe e entusiazmuarnë të kryerit ebarrës së shenjtë që pomer përsipër, duke ikushtuar gjithë mendjen ezemrës mësimit te arsimitkombëtar, duke predikuaridealin dhe duke mbaruardetyrat patriotike. Tëndezesh në të gjithë zemratdashuri për atdhenë dhedëshirë për të mësuargjuhën amtare.”Dhe këto porosi Sevastiai përmbushi me suksesgjatë gjithë jetës së saj.Sevasti Qiriazi ishte dhenjë personaliet shoqëror.Ajo ka marë pjesë si evetmja delegate femër nëKongresin e Elbasanit(1909) si dhe ka qënëanëtare e komisionit përshqyrtimin e teksteveshkollore të ngritur ngashoqëria “Përparimi”.Në SHBA ku shkoi pasmbylljes se shkollës në1914, u bë luftëtareaktive për mbrojtjen e tëdrejtave të popullitshqiptar. Për këtë qëllimajo themeloi atje partinëpolitike me emrin “PartiaKombëtare Shqiptare”me qëndër në Uorçesterduke mbrojtur me pathostë veçantë çështjen kombëtareshqiptare nëforumet ndërkombëtare.Në SHBA ajo zhvillon njëveprimtari të denduratdhetare ndër kolonitëshqiptare. Së bashku metë motrën e saj Parashqevinë,ato përgatisindhe botojnë në mërgimrevistën “Ylli i mëngjezit”1917.-Kthehet në Atdhe më1922 duke iu përkushtuarpërseri arsimimit tëvajzave shqiptare nëluftën kundër koncepteveobskurantiste të kohësqë i mohonte gruas shqiptarenevojën për arsimdhe rolin e tyre në jetënshoqërore të kombit.-Kjo atdhetare e flaktë,mbylli sytë më 14 gusht1949, në moshën 78vjeçare. Për veprimtarinëe saj atdhetare, SevastiQiriazi mban titullin elartë “Mësuese ePopullit” dhe është dekoruarme Urdhërin “Përveprimtari patriotike” tëKlasit të III-të, si dhe me“Urdhërin e Lirisë’ tëKlasit të II-të dhe tëKlasit të I-rë.Aleks GjergoErsekë, shkurt 2010