Безбедноста во F1Последниотинцидент на РобертКубица за времена канадскотогран при ја докажаоправданоста воинвестициите зазголемување набезбедноста воФормула1. Вистинае дека и спортотпретрпе многупромени, некогашна незадоволствона публиката, новаквите моментија враќаат вербатаи на гледачите, нои на возачите коисега знаат дека сезаштитени.Корито глава чува, кацигата ја красиИако авто трките се родија какозабава за богаташите кои предповеќе од 100 години ималеможност да си дозволат автомобил,втората половина на дваесеттиотвек донесе промена во тој став. Тиегодини беа најцрни во историјатана спортот, обележани со многусмртни инциденти, поради штосе сметаше дека оние кои имаатреспект за својот живот, го имаатнапуштено. Оттука, имиџот натрките и возачите беше опаднатна тоа дека тоа е забава забезработниците кои дремат полокалните гаражи, бидејќи немаатобразование или (попаметна)работа. Возачите немаа подобартретман од кој било друг дел навозилата, бидејќи отсекогаш билдаван и последниот долар за нештошто може да донесе поголемабрзина и подобар резултат.Работите се сменија во вторатаполовина на осумдесеттите.Претходно, возачите конечносе сплотија по прашањата набезбедноста и го кренаа својотглас против некои небезбеднипатеки, што почна да даварезултат. Така, во 1976 годинаНирбургринг ја загуби Формула1, бидејќи таму за малку ќенастрадаше Ники Лауда. Поинцидентот на Жил Вилнев вобелгискиот Золдер 1982 година,и ова патека беше избришанаод календарот. Но, она штонајмногу помогна, беше бизнисориентацијата на спортот.Формула 1 стана „игралиште”за големите мултинационалникомпании (претежно од тутунскатаиндустрија) од проста причинашто тие немаа каде да ги потрошатсвоите огромни буџети за реклама(поради законските забраниза реклами на телевизија ивесници), а на овој начин, сепак,беа експонирани во целиотсвет преку преносите. Оттука,телевизијата стана примарнагрижа, па беа воведени и низаправила кои ја дефинираатрката со максимална должинаод два часа (за да нема големипролонгирања и поместувања напрограмската шема), а неодамнавоведените паузи за реклами меѓуквалификациските сесии се уштеден доказ за ова.Како лидер по ова прашање иглавен визионер, се појави БерниЕклстоун кој од сопственик на тим,стана претседател на асоцијацијатана клубовите и преговарач сотелевизиите. Тој од тие преговорисе врати назад со порака дека тиене сакаат да емитуваат настаникаде што има крвопролевање, штостана глобална иницијатива зазголемување на безбедноста восообраќајот, трките и воопшто кајавтомобилите.Безбедноста како тренд воавтомобилската индустријапокажа комерцијален успех, ноекспериментирањето со правилатаво спортот не го доби истиот ефекткај публиката. На автодромите сèуште стои предупредувањето декаавто трките се опасни и дека секојвлегува на сопствена одговорност.Навистина, по спомнатиотинцидент на Вилнев во 1982година, сè до 1994 година имашесамо една бизарна смрт на возачод Формула 1, и тоа на приватнитестирања кога на повредениотЕлио де Анџелис (токму од тимотна Еклстоун) му била даденапогрешна помош. Но, 1994 годинаго донесе најцрниот викенд воисторијата на спортот, бидејќиво Имола загинаа двајца, РоландРаценбергер во квалификациите,30 | Клуб 360
а трикратниот шампион АиртонСена во трката. Повторно, бидејќине беа послушани возачите когаговореа дека болидите станаанебезбедни. Оттогаш навамупостои вистинска револуција воразвојот на безбедносни решенија,но и правила кои постојаноги забавуваат болидите. Какоесенцијален конструкциски ибезбедносен елемент во срцетона болидите лежи монококот, којво ист момент е ‘рбет на болидот изаштитна ќелија за возачот. „Моно”и „кок” во буквален превод одфранцуски значат „сама школка”,а во техниката асоцира на ќелијасродна со онаа во кајак- кану,во која е сместен веслачот. Тоазначи дека во нејзиниот склопсе позиционирани седиштетои останатите елементи кои госочинуваат кокпитот. Прв пате употребен во 1962 година одКолин Чепмен во екипата Лотус,кога како новитет вметнализдолжено, налегнато коритоод ламарина наместо возачкоседиште. Во коритото возачот билречиси легнат поради што самитеконструкции натаму трпеле уштепоголеми усовршувања (пред сèво безбедноста на предниот дел,бидејќи нозете на возачите станаленајповредлив дел).Причината поради која денеси најстрашните инцидентизавршуваат само со гребнатинки завозачите, се крие во неверојатнатацврстина на монококот којапроизлегува од неговата структура.Имено, тој е изработен е од ултрацврсти,но лесни јаглеродни влакнашто го прават речиси неуништлив!Јаглеродните влакна (или карбонфибер) се композитен материјалкој е двапати поцврст, а петпатиполесен од челикот. Коритотосе состои од максимум 12 слојаили рогозини од влакна, а секоеод влакната е петпати потенко одчовековото влакно. Алуминиумскислој во форма на саќе е ставен меѓуовие рогозини, што уште повеќе јазголемува крутоста на целиот дел.Целото корито потоа се загревапод притисок во огромна печка.По два и пол часа печење коритотое зацврстено, но сепак истото сепрепекува, т.е. поминува низ истиотпроцес уште два пати. На крај,производот мора да се докаже ина тестирањата организирани одсветската асоцијација ФИА, којапостојано ги подигнува лимитите.Монококот (воедно и целиотболид) мора да издржи страниченудар од 30 килоњутни. Исто така,тој е опремен со специјалнаповршина зад седиштето, која јаапсорбира енергијата од удароти му овозможува на монококотуспешно да го неутрализира ударотод назад.Бидејќи монококот припаѓа наентериерот на болидот, многуминане се свесни за неговата улога.Сите знаат дека кацигата јаштити главата, комбинезонотштити од изгореници, но накрајот монококот е тој што гоштити целото тело. Надополнетосо прописите дека кацигата навозачот „до уши” треба да бидепотоната во кокпитот, се добивавистинската слика за тоа дека,сепак, монококот ја чува главата,а кацигата претежно „ја краси”.Тоа беше покажано во неколкуинциденти кои се случија во меѓувреме,при што најстрашнитерезултираа со смрт на некои редарина патеката кои загинаа одизлетани делови (гуми) и покрајзаштитните огради (Монца 2000 г. иМелбурн 2003 г.). Последниот инцидентна првиот полски возач воФормула 1, Роберт Кубица, е уштеден доказ за успешно извршенатазаштитна функција на јаглеродниотрол-бар, слично како востравотниот инцидент на ЛучијаноБурти во Спа 2001 година, когапо излезот од свиокот Бланшимонудри во заштитниот ѕид од гуми, коисе кренаа во воздух и го поклопија.Докторот на патеката во Канадаоткако ја потпиша отпусната листаза Кубица, 24 часа по инцидентоти огромниот број тестови за можнивнатрешни повреди, во интервју заградското радио откри дека кога говидел инцидентот на ТВ мониторотмислел дека му нема спас навозачот, дека ништо нема даостане од него. Кога го освестилена патот кон болницата билеимпресионирани од тоа што овојговори, а кога ја разбрале неговатапрва реченица, на докторите имтребало помош да не се онесвестатсамите. Кубица им рекол:- Ќе може ли да возам за седумдена во Индијанаполис?И докторот Роналд Денис, нои тимскиот шеф Марио Тајсен,велат дека пред десет години,ваквиот инцидент веројатно бибил трагичен, а за фактот декасамо еден зглоб на ногата мубил исчашен, заслугата и јаприпишуваат на „безбедноснатаќелија” наречена монокок.Александар Табаковски(Ф1 Алманах)Клуб 360 | 31