univerzitet u banjoj luci prirodno matematički fakultet odsjek za ...

UVODŢivotna forma predstavlja skup morfoloških, anatomskih i fiziološkihosobina kojima je vrsta prilagoĎena svom staništu. Ovakav skup osobina jeadaptivan i nastao je kao odgovor na uticaje različitih ekoloških faktora.Klasifikacija različitih ţ ivotnih formi ţi votinja je sloţ ena usljed mogućnosti da sedve vrste mogu razlikovati u pogledu svojih adaptacija na tip staništa i tip kretanja,a biti slične u odnosu na način ishrane. Najčešće ţi votne forme ţi votinja izdvajamou odnosu na:- osnove karakteristike staništa- stanovnici u tlu, na površini zemlje i na drugimorganizmma- karakteristike kretanja- sesilni, slabo pokretni i pokretni- karakteristke ishrane – biljojedi, mesojedi, paraziti, saprofiti

ZIVI SVIJET PODZEMLJAPodzemne ţi votinje su potpuno prilagoĎene ţ ivotu u mraku. Npr. dok sevani temperatura mijenja od zimskih - 20ᵒC, do ljetnjih +40ᵒC, u šupljinama,jamama i podzemlju nema značajnijih kolebanja. Tamo nema ni ljeta ni zime.Podzemne ţi votinje su preteţn o slijepe, ali imaju dobro razvijeno čulo sluha,mirisa, dodira kao i različiti oblici hemoreceptora.Podzemlje je specifično stanšte u kojem mogu preţ ivjeti samo posebnoprilagoĎene vrste. U podzemlju nema autotrofnih organizama (biljaka), tako daizostaje grupa ţ ivotinja koja se hrani biljnom hranom. Organska supstancapotrebna za odrţa vanje ţ ivota u podzemlju dolazi sa površine usitnjena iliotopljena u vodi i podzemnim bujicama. Usljed nedostatka svjetlosti u njihovojgraĎi, došlo je do promjena u odnosu na nadzemne ţi votine pa većinomnemajupigmenta.FOSORIJALNI ORGANIZMITo je ţi votna forma ţi votinja koja posjeduje adptacije za kopanje podloge.Većina fosorijalnih vrsta vode podzeman način ţi vota, dok pojedine vrste ţi venadzemno. Naziv fosorijalan se zbog toga ponekad ogrančava samo na podzemneorganizme , dok se nazemni organizmi sposobni da kopaju nazivaju semifosorijalni(polufosorijalni).2.1. Adaptacije fosorijalnih organizamaAnatomske adaptacije koje omogućavaju fosorijalni način ţi vota suraznovrsne i uključuj značajne promjene u obliku tijela i u graĎi ekstremiteta(izduţ eni prsti i jaki nokti krtica), ali i organe poput surle i kljova kod surlaša isvinja.2.2. Značaj fosorijalnog načina ţi votaKod organizama koji vode nadzeman način ţi vota fosorijalne adaptacijeomogućavaju pronlazak hrane, bjeţa nje od predatora ili preţ ivljavanje nepovoljnihklimatskih uslova ( hibernacija i estivacija). Kod podzemnih fosorijalnihorganizama, adaptacije su brojnije i omogućavaju lakše pronalaţe nje hrane ipartnera, lakše kretanje kroz podlogu, pravljenje podzemnih gnijezda i uzgojmladih kao i bjeţa nje od predatora.

Primjeri fosorijalnih ţivo tinja:- rovac- slijepo kuče- torbarska krtica- krtica- oklopnikROVAC – GryllotalpidaeRovac je krupniji insekt, duţ ine 3 – 5 cm, sa krupnim očima i loptastimprednjim nogama dobro razvijenim za ukopavanje i plivanje. MlaĎi primjerci rovcamogu da imaju kratka krila. Rovci su svaštojedi, hrane se larvama, crvima,korijenjem i travom. Ţivi u toplim predjelima i ozbiljan je štetočina. Nalazi se u tlukoje je bogato humusom. Skoro cijeli ţi vot provedu u pozemnim tunelima kojesami kopaju, i rijetko su viĎeni. Ţenke legu oko 600 jajašaca i polaţ u ih na okopola metra dubine u tlu. Prednji ekstremiteti ovog insekta su snabdjevenipogodnim makazama za sječenje korjena. Zadnje noge mu sluţ e za guranje zemljekroz kanaliće. Ima dva para krila od kojih su zadnja dobro razvijena i opnasta paispod površine tla. Hrani se mekim korienjem na koje nailaze prilikom kopanjasluţ e za letenje, a prednja (elitre) su znatno reducirana. Oni kopaju u vlaţ nompijesku ili u tlu u blizini obale, močvare, jezera i grade plitke, dugačke hodnikeneposredno. Rovac napada korijen i podzemne djelove biljaka koje djelomičnooštećuje ili potpuno uništava. Pored biljnih korijenja, takoĎe se hrani i crvima iglistama. Danju se hrane ispod zemlje, a noću iznad zemlje. Zadrţa va se preteţ nou zemljištu koje se intenzivno obraĎuje, a sadrţ i više organskih materija kojetrunu. Za vreme vegetacije se stalno zadrţav a u zemlji, a na površinu izlazi samoradi parenja.Prisutni su na svim kontinentima izuzev Antarktika.

Gryllotalpa gryllotalpaSLIJEPO KUČE – Spalax leucodonPrilagoĎen je posebnom načinu ţi vota. Ţivi usamjeno u podzemnimhodnicima na dubini do 4m. Dugačko je oko 20 cm.Zdepastog je i cilindričnogtijela obraslog gustom dlakom, kratkih nogu. Ima krupnu glavu i na nogamakandţ e. Bez repa je i ušnih školjki. Oči su zakrţ ljale i prekrivene koţ om, tako da jekuče gotovo slijepo. Lobanja je koničnog oblika. Sa ovakvom graĎom slijepo kučeje prilagoĎeno ţ ivotu koje vodi pod površinom zemlje. Ţivi pod zemljom gdjejakim i razvijenim sjekutićima kopa rupe koje su veoma dugačke, i lako se kreće.Iskopanu zemlju izbacuje u obliku malih humki na površinu zemlje. Jazbinaslijepog kučeta obuhvata pliće i dublje poloţ ene hodnike sa više komora u kojimaţi vi i u kojima se razmnoţav a. Hrani se krtolama i korijenjem mnogih bijaka.Štetočina je jer upropaštava vrtove. Ne pada u zimski san i preko zime se hranirezervama hrane koje nagomilava u podzemnim komorama. Glavni dio aktivnostiţi votinje odvija se u toku dnevnih časova. Ima ga u Evropi i Maloj Aziji. U našimkrajevima je veoma često. Naseljava otvorene travnate površine, stepe, planinskelivade i pašnjake.

Spalax leucodonKRTICE – (TALPIDAE)Tijelo im je prekriveno crnim krznom sa malim ili pokrivenim očima. Ţiveispod tla kopajući tunele. Krtice se pogrešno smatraju štetočinama. Ne jedukorijenje biljaka nego sitne kukce i druge sitne beskičmenjake, a kopanjemmiješaju humus. Jedini su problem nakupine zemjišta kada izaĎu na površinu.Krtice imaju brz metabolizam i moraju dnevno uzimati puno hrane. Tijela krtica sucilindri;na, sa kratkim vratom koji spaja zaoštrenu glavu. Krzno im je mekano Injeţn o. Mogu se lako kretati u tunelima. Spadaju u najbolje kopače u ţ ivotinjskomsvijetu.Lobanja krtica je izduţe na I ravna.

Talpa europeaKIŠNE GLISTE – LUMBRICIDAE ( lumbricus terrestris)Spadaju u grupu korisnh organizama zato što:- pomaţu izgradnju organskih supstanci i time povećavaju sadrţ aj humusa u tlu- prave kanaliće u tlu i time pomaţu da se korijen lakše razvija(lumbricus terrestris)

MRAVI - ( FORMICIDAE)Pripadaju redu Hymenoptera ( opnokrilci). Dugi su od 2 – 7 mm. Ţive ukolonijama ili u grupama.Milioni mrava ţ ive u kolonijama koje ljudi rijetko vide. Mravi se meĎusobnorazpoznavaju po mirisu. Prema mravima iz drugih mravinjaka većina mravljihvrsta se odnosi neprijateljski. S obzirom da postoji 22 000 mrava i da svakakolonija moţe imati milione mrava, mravi su najratobornija ţi votinjska vrsta naZemlji. MeĎutim neki mravi ne pokazuju agresivnost prema drugima i takvezajednice se nazivaju superkolonije. Kolonija se sastoji od niza podzemnihkomora, meĎusobno povezanih malim tunelima. Kolonije gradi i odrţa va legijamrava radnika, koji nose sitne komadiće prljavštine i polaţ u ih u blizini kolonijegradeći mravinjak. MeĎu mravima postoji savršena podjela rada. U svakojmravljoj koloniji postoji najmanje jedna kraljica koja polaţe jajašca i više ne izlaziiz mravinjaka. Za jajašca se brinu mravi radnici koji donose hranu, brinu se zamlade i brane mravinjak od nepoţ ljnih posjetilaca. Dok odreĎeni radnici rade načišćenju mravinjaka.NEMATODESitne crvolike ţi votinje, končastog, ovalnog ili okruglog oblika tijela,veličine od 0,5 – 2 mm. Nemaju pigmenta pa su bijele ili ţu ćkaste bpje, vrlo rijetkotamnije. Tlo predstavlja osnovnu ţi votnu sredinu Nematoda. Upravo kroz tlo veliki

oj vrsta Nematoda napada biljke, uzrokujući nematozna oboljenja ili oštećenja nabiljama.VOLUHARICA – (Arvicola terrestris)Voluharica je ţi votinjica čije je tijelo dugačko 11 cm, a rep 3 cm. Krzno jojje dvobojno, na gornjoj strani ţu ćkastosivo, na oba boka svijetlije, a na trbuhuprljavobijelo.Noge su joj potpuno bijele. Aktivna je i danju i noću. parovima.Najradije ţ ivi na poljima i livadama, ali i u močvarnim predjelima. Na strmimobalama gradi strme podzemne hodnike, te gnjezdo i skladište za hranu.Hrani sekorijenjem biljaka, poljskim plodovima, ţi tom.Arvicola terrestris)

JAZAVAC – MELES MELESIma zdepasto snaţ no I čvrsto tijelo, debeo vrat I dugačku glavu sa sitnimočima.Moţe da bude dug I do 75cm. Boja krzna na leĎima mu je bjeličastosivapomiješana sa crnim, na bokovima I na nogama smeĎocrna. Glava mu je bijela alisa obe strane njuške mu se pruţ a preko očiju I ušiju po jedna crna pruga koja sepostepeno gubi na ledjima. Ţivi usamljeno u jamama koje sam iskopa snaţ nimkandţ ama. Pravi ih sa 4 – 8 izlaza I rovova za provjetravanje, a iznutra ih vrlodobro ureĎuje. Ipak jazavac se sluţi sa svega nekoliko hodnika, dok ostali sluţ esamo kao izlaz u velikoj nevolji ili za provjetravanje. Lako kopa jame zbogsnaţn og tijela. Hodnici koji vode iz jama dugi su od 8 do 10 m, a mjesta na komeizlazi na površinu često je 30-tak koraka udaljeno jedno od drugog. Jazbina seobično nalazi 1 – 2 m ispod zemlje.Meles melesOBIČNI GUNDELJ - Melolontha melolonthaMajski gundelj je opasna I poznata štetočina lista I podzemnih organakorjena,lukovice. Prezimljava u zemlji, kao larve različitog uzrasta i kao odraslajedinka. Imago se aktivira krajem aprila i tokom maja. Ţenka u zemljištu, na dubiniod 15 do 30 cm, pravi komorice od zemlje u koje polaţe do 60 jaja.Melolontha melolonthaMelolontha melolontha-larva

ZAKLJUČAKPodzemne ţi votinje su se veoma prilagodile tom načinu ţ ivota. U podzemljuvlada apsolutni mrak, konstantna temperatura u prosjeku od 10 ᵒC i ljeti i zimi,visoka vlaţ nost i minimalna vazušna strujanja. Tako je veliki broj ţi votinjskihgrupa, od praţi votinja preko crva i raznih vrsta račića, insekata, paukova i njihovihsrodnika i mnogih drugih beskičmenjaka tu pronašao spas.

LITERATURA1. http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B8%D0%B2%D0%BE%D1%82%D0%BD%D0%B0_%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%BC%D0%B02. http://www.paklenica.hr/Paklenica_Zivotinjski_svijet.htm3. http://www.papukgeopark.com/publikacije/podzemlja.pdf4. http://hr.wikipedia.org/wiki/Krtice5. http://hr.wikipedia.org/wiki/Ljuskavci6. http://www.svijetokonas.net/zanimljivosti-iz-prirode/zivotinje/mraviinteligencija-roja/7. http://www.gimnazijaso.edu.rs/gornje-podunavlje/zivotinje/sisari/hrcak.php8. http://www.wild-serbia.com/slepo_kuce_u_Srbiji.html