7

õýëýëöýýð áàéãóóëæ, Ìîíãîëûí ¿íäýñíèé òóñãààð òîãòíîëûã ýñ çºâøººðºí,
1915 îíä Õèàãò õîòíîî áàéãóóëñàí ò¿ðýìãèé ãýðýýãýýð Ãàäààä Ìîíãîëä
çºâõºí àâòîíîìèò ýðõèéã îëãîñîí þì. Àâòîíîìèò çàñãèéí æèë¿¿äýä
Á.Öýðýíäîðæèéí ¿éë àæèëëàãààíä øèíý øèíý ÿâäëóóä òîõèîëäæýý.
Á.Öýðýíäîðæ íü òóñãààð òîãòíîëîî 1911 îíä ñýðãýýí òîãòîîñîí Ìîíãîë
óëñûí Ãàäààä ßàìíû äýä ò¿øìýëýýð òîìèëîãäîí àæèëëàæ áàéãààä Îëíîî
ºðãºãäñºíèé ãóðàâäóãààð (1913) îíä ìºí ßàìíû äýä ñàéä, 1915 îíä òýðã¿¿í
ñàéäààð òóñ òóñ äýâøèí òîõîîãäîæ, 1919 îí õ¿ðòýë àæèëëàæýý. Ýíý çàâñàð
1916 îíû íàìàð Åðºíõèé ñàéä Íàìíàíñ¿ðýíã àìàð÷ áàéõ õîîðîíä Åðºíõèé
ñàéäûã õî¸ð ñàð îðîëæ áàéæýý. 1 Áàñ Àâòîíîìèòûí äýýä õóðëûí ãèø¿¿í
áàéæýý. Á.Öýðýíäîðæ èéíõ¿¿ óëñ òºðèéí àæèëä îðîëöîí ÿâñààð òýð öàãèéí
íýëýýä ÷àäìàã ç¿òãýëòí¿¿äèéí çýðýãò õ¿ðñíèé ó÷èð 1915 îíä ¿å óëèðàí
çàëãàìæëàõ Óëñàä òóñëàõ ã¿íãèéí õýðãýìýýð øàãíàãäàæ, òºâ, õºäººãèéí
îëíû äóíä “Õè÷ýýíã¿é ñàéä” ãýæ àëäàðøæýý. Á.Öýðýíäîðæ íü ÕÕ çóóíû ýõýí
¿åèéí Ìîíãîëûí äèïëîìàòóóäûí íýãýí áàéâ. Òýð 1913, 1915, 1921 îíóóäàä
Çàñãèéí ãàçðûí òºëººëºã÷äèéí á¿ðýëäýõ¿¿íä îðîëöîæ ãàäààä îðíóóäòàé
ãýðýý õýëýëöýýð áàéãóóëàëöàæ ÿâæýý. 1915 îíû ãóðâàí ýòãýýäèéí ãýðýýíèé
¿åýð ìîíãîëûí ýðõ àøãèéã õàìãààëàí òýìöýæ áàéñíààñ õÿòàäûí òºëººëºã÷èä
öýðãèéí ýðõòýí, ò¿øìýë¿¿ä àéäàã áàéæýý. Àâòîíîìèòûí ¿åä õÿòàäûí õàðãèñ
ò¿øìýä¿¿ä Á.Öýðýíäîðæèéã ¿çýí ÿäàæ Àð Ìîíãîëä ãàíö “Õºãøèí ÷îíî áèé”
ãýæ ÿðüäàã áàéæýý. 2
Á.Öýðýíäîðæ íü õýäèé àðä ÿçãóóðûí õ¿í áîëîâ÷ ººðèéí ýðäýì ÷àäâàðààð
Àâòîíîìèò òºðèéí ºíäºð òóøààëä äýâøèí àæèëëàæ áàéâ. Òýð ¿åä ¿íäýñíèé
òóñãààð òîãòíîëûã áýõæ¿¿ëýõ ÿâäàë íèéòèéí õºäºë㺺í áîëîí ºðíºæ áàéõàä
Á.Öýðýíäîðæ ÷ ¿¿íèéã òóñãàæ áàéæýý.
1919 îíä õÿòàäûí ìèëèòàðèñòóóä, 1915 îíû Õèàãòûí ãóðâàí ýòãýýäèéí
ãýðýýã á¿ä¿¿ëãýýð çºð÷èæ, îëîí óëñûí ýðõ õýìæýýã õºñºðä¿¿ëýí öýðýã
çýâñãýýð ñ¿ð äàëàéëãàæ Ìîíãîëûí Àâòîíîìèò Çàñãèéí ãàçðûã “Ñàéí
äóðààðàà” óñòãàõ òóõàé áè÷èã ãàðãàæ ºãºõèéã Ìîíãîëûí ôåîäàëûí ýðõ
áàðèã÷äàä òóëãàñàí òýð öàãò øàíçîâ Áàäàìäîðæ ìýòèéí õàðãèñ ýòãýýä¿¿ä
¿íäýñíèé ýðõ àøãààñ óðâàí òýðñýëæ, õÿòàäûí öýðãèéí ýðõòýíèé ºìíº ñºãäºí
áóóæ ºãñºí àæ. Õàðèí äýâøèëòòýé çàðèì õýñýã íü àâòîíîìèò òºð óëñàà õýâýýð
¿ëäýýõèéã îðîëäñîí áîëîâ÷ õ¿÷èí ýñ õ¿ðñýí òóë àðãà áóþó óóë øààðäñàí
áè÷ãèéã ãàðãàæ ºã÷ýý. Àâòîíîìèòûã óñòãàõ òóõàé áè÷èãò õî¸ðäîõ õýñãèéí
ýðìýëçëýë øààðäëàãûã òóñãàí èëýðõèéëýã÷èéí íýã áàéñàí Á.Öýðýíäîðæ áàñ
ãàðûí ¿ñýã çóðàëöñàí àæýý. 1920 îíä Îðîñûí öàãààíòíû ¿ëäýãäýë Áàðîí
Óíãåðí Íèéñëýë Õ¿ðýýã ýçëýæ ººðèéí öóñò äàðàíãóéëëûí ìºí ÷àíàðûã
äàëäëàí íóóõûí òóëä “Ìîíãîëûí àâòîíîìèò çàñãèéã ñýðãýýí òîãòîîâ”
ãýæ õóóðàì÷ óõóóëãà çàðëàë òàðààæ, îëîí ò¿ìíèéã ¿éì¿¿ëæ áàéñàí ¿åä
Á.Öýðýíäîðæ áàñ Äîòîîä ßàìíû äýä ñàéäààð àæèëëàæ áàéæýý. Á.Öýðýíäîðæ
Àâòîíîìèò çàñãèéã óñòãàõ òóõàé áè÷èãò ãàðûí ¿ñýã çóðñàí áà Áàðîíû ñýðãýýí
1
Óëñûí àðõèâ. Á.Öýðýíäîðæèéí õóâèéí ôîíä øèôðã¿é.
2
¯íýí. 1928 îíû 2-ð ñàðûí 29. ¹ 9.
13