7

ñàéíã¿é” ãýæ òóéëûí äàðóó áè÷ñýí áàéõ áîëîâ÷ ¿íýí õýðýã äýýðýý ìýäëýã
áîëîâñðîëòîé áè÷ãèéí ýðäýìòýí áàéæýý.
Êîìèíòåðíèé Äîðíî äàõèíû õýëòñèéí àæèëòàí Á.Øóìÿöêèé 1921 îíä
Â.È.Ëåíèíä “Àðä ãàðàëòàé Á.Öýðýíäîðæ íü àâüÿàñ ÷àäëààðàà àëáàí àæëûã
õèéæ, õóóëü öààçíû àñóóäëààð ìýðãýæèæ, Äîðíîäûí çàðèì õýëèéã íýâòýðõèé
ñóð÷, ÿðóó íàéðóóëãûã õ¿ðòýë îð÷óóëæ ÷àääàã áîëñîí õ¿í þì” ãýæ áè÷èæ
áàéæýý. Á.Öýðýíäîðæèéí òóóðâèëûã ýíý õèð á¿ðýí á¿ðòãýæ íÿãòëàí ñóäëàæ
àìæààã¿é áàéíà. Óðüä÷èëñàí òîéìîîð ¿çýõýä 1920 õýäýí îíä çàñãèéí ãàçðûí
äýðãýäýõ õóóëü öààçûã áîëîâñðóóëàí çîõèîõ êîìèññûã áèå÷ëýí óäèðäàæ
áàéñíû ãàäíà 1921 îíû 11-ð ñàðä Àðäûí çàñãèéí ãàçàð áà Áîãä õààíû õîîðîíä
áàéãóóëñàí òàíãàðãèéí ãýðýý, 1923 îíä áàòëàí ãàðãàñàí îðîí íóòãèéí çàñàã
çàõèðãààíû òóõàé ä¿ðýì, çàñàã áà ñóë âàí ã¿íã¿¿äèéí ýðõ õýìæýýíèé òóõàé
ä¿ðýì çýðýã ôåîäàëèçìûí óëñ òºðèéí íî¸ðõëûã á¿ð ìºñºí ýâäëýí óñòãàæ
õóâüñãàëò øèíý ¸ñûã òîãòîîõîä ÷èãëýãäñýí Àðäûí çàñãèéí àíõíû ãîë ÷óõàë
õóóëü ä¿ðì¿¿äèéã çîõèîí áîëîâñðóóëàõàä ¿ëýìæ õóâü íýìýð îðóóëæýý.
Á.Öýðýíäîðæ íü áóñàä õ¿ì¿¿ñèéí õàìò ÁÍÌÀÓ-ûí àíõäóãààð ¿íäñýí õóóëèéã
äýëõèé äýýð õàìãèéí àðä÷èëñàí Ǻâëºëòèéí ¿íäñýí õóóëèéí çàð÷ìûã
áàðèìòëàí, ò¿¿íèé æèøýýí äýýð çîõèîí áîëîâñðóóëàõ àæëûã á¿òýýëöñýí
õ¿íèé íýã þì. Á.Öýðýíäîðæèéí îäîî áèäýíä òîäîðõîé ìýäýãäýæ áóé
á¿òýýë¿¿äýýñ 1921 îíä Ìîíãîëûí çàñãèéí ãàçðûí òºëººëºã÷èä Â.È.Ëåíèíòýé
óóëçñàí òóõàé òýìäýãëýë, ÁÍÌÀÓ-ûí àíõäóãààð ¿íäñýí õóóëèéí òàéëáàð
ºã¿¿ëýë, 1922-24 îíû òóñ óëñûí õ¿í àì, ìàë õºðºíãèéí á¿ðòãýëèéã
õóðààíãóéëñàí òîâ÷îî çýðýã íü ¿ëýìæ ñîíèðõîëòîé, ¿íý öýíýòýé ç¿éë þì.
Ä.Ñ¿õáààòàð íàðûí çýðýã Ìîíãîëûí Çàñãèéí ãàçðûí òºëººëºã÷èä 1921
îíä Â.È.Ëåíèíòýé óóëçñàí òóõàé Á.Öýðýíäîðæèéí äóðäàòãàë íü øóóä ýõ
áè÷ãèéí ÷àíàðòàé ç¿éë 18 þì.
Â.È.Ëåíèí, ìàíàé çàñãèéí ãàçðûí òºëººëºã÷äºä ìîíãîëûí òóõàé àíõààð÷
áàéñíàà äóðäàæ àæèë÷èí àíãèéí ýðõ ÷ºëººíèé òºëºº ººðèéí 30 ãàðóé æèë
õóâüñãàëûí àæèë õèéñýí òóðøëàãààñàà õóâüñãàëò õ¿÷èðõèéëýë õèéõ íü
õè÷íýýí õýö¿¿ áýðõ áîëîõûã îíöëîí òýìäýãëýæ, ìîíãîëûí àðäûí õóâüñãàëûí
ÿëàëòûã ãàéõàìøèãòàé ç¿éë ãýæ ºíäðººð ¿íýëæýý.
B.È.Ëåíèí, àðäûí õóâüñãàëò íàì áà áàòëàí õàìãààëàõ õ¿÷íýý çóçààòãàí
õóâüñãàëûí ÿëàëòûã öààøèä áýõæ¿¿ëýõ, óëñ îðíîî øèíý àðä÷èëñàí ¿íäñýí
äýý𠺺ð÷ëºí áàéãóóëàõûã çààí ñóðãàæýý. Â.È.Ëåíèíèé õýëñýí íü “Òà íàð îäîî
èõ õýðãýý á¿òýýâ õýìýýí õîéø ñóóæ áîëîõã¿é, àðäûí íàìàà óëàì áýõæ¿¿ëæ,
àðäûí öýðãýý ñàéíààð øàìäàí áîëîâñðóóëæ, íýãýíò á¿òýýñýí õýðãýý ºíº óðòàä
áàòëàí õàìãààëàõûã íýí õè÷ýýâýýñ çîõèõûí äýýð ... òàíàé ìîíãîë îäîî ýðäýì
ñî¸ë áà àæ ¿éëäâýðèéí ÿâäàëä áîëîâñðîõûã íýí õè÷ýýâýýñ çîõèíî” 19 ãýæýý.
Â.È.Ëåíèí öààø íü Ǻâëºëò óëñ ìîíãîëûí àðä ò¿ìýíä áàéíãûí òóñëàìæ
äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ áàéõûã òýìäýãëýæ “Ìàíàé õî¸ð óëñ õîéøèä óëñûí õóâèàð
18
Á.Ùóìÿöêèéí ºã¿¿ëëèéã ýñ îðîëöóóëáàë áèäýíä ¿¿íýýñ ººð áè÷ãýýð óëàìæèëñàí ç¿éë ýíý õèð
îëäîîã¿é áàéíà.
19
Õóâüñãàëò çàëóó÷óóäûí ýâëýë ñýòã¿¿ë. 1926. ¹4. 42-46-ð òàë
21