7

¿ëýìæõýí ðîëüòîé áàéæýý. Ò¿¿íèé íàì, óëñûí èõ áàãà áà Òºâ Õîðîîíû á¿ãä
õóðëóóä äýýð òàâüñàí èëòãýë, õýëñýí ¿ã, ø¿¿ìæëýë¿¿äèéí äîòîð èìïåðèàëèçì
áà ôåîäàëûã ýñýðã¿¿öñýí àðä÷èëñàí õóâüñãàëûí çîðèëòûã ã¿íçãèéð¿¿ëýí,
ôåîäàëûí àíãèéã óñòãàõ, óëñ îðíû ýäèéí çàñãààñ ãàäààäûí êàïèòàëûã øàõàí
çàéëóóëàõ, ýðýìáý äàðààëñàí õóâüñãàëò àðä÷èëñàí ººð÷ëºëò¿¿äèéã õèéõ,
áàòëàí õàìãààëàõ õ¿÷íèéã áýõæ¿¿ëýõ, õóâüñãàëò õóóëü ¸ñûã ÷àíäëàí äàãàæ
áèåë¿¿ëýõ çýðýã çàð÷ìûí ãîë ÷óõàë àñóóäëóóäûí òàëààð îëîí ç¿éëèéí ¿íýòýé
ñàíàë õ¿ñýëò¿¿äèéã äýâø¿¿ëýí òàâüñàí áàéäàã.
Ãýâ÷ Á.Öýðýíäîðæ íü ôåîäàëûí íèéãìèéí ¿åèéí áîëîâñðîëòîé æèæèã
ºì÷òºíèé ñýõýýòýí áàéñàí ó÷èð òýð öàãò áàðèìòëàæ áàéñàí çàðèì ¿çýë
òîìü¸îëëîîñ ñàëæ ÷àäààã¿é áàéâ. Ò¿¿íèé õýëñýí çàðèì ¿ãýíä àðäûí
õóâüñãàëûí ¿ð ä¿í áîëñîí øèíý Ìîíãîë óëñûã ×èíãèñ õààíû ¿åèéí ôåîäàëûí
òºð óëñûã ñýðãýýí òîãòîîñîí ìýòýýð ºã¿¿ëýõ áóþó øàæèíã àðèóíààð
ìàíäóóëàõ ãýõ ìýòèéí ýíä¿¿ òàøàà ¿ã ºã¿¿ëýë ¿çýãäýæ áàéãàà þì. Õàðèí
Á.Öýðýíäîðæ ýíý áàéäëàà ààæèì îéëãîæ õóâüñãàëûí çîðèëãûã óõâàðëàõûã
õè÷ýýæ èðæýý.
1927 îíû 2-ð ñàðûí 5-íä ò¿¿íèé 60 íàñíû îéã Íàìûí Òºâ Õîðîîíîîñ
ýðõëýí òýìäýãëýæýý. Òýðõ¿¿ ¸ñëîëûí ºäºð Á.Öýðýíäîðæ íü “Ìèíèé áèå
íàñàí áàãààñ ýõëýí, õýäèé ñóðñàí òºñººëñºí ýðäýì ÷àäàë ìºõºñ, ãýâ÷ ãàãöõ¿¿
ìóíõàã ¿íýíõ¿¿ã ãîë áîëãîæ, õàðüÿàò ìîíãîëûí ¿íäñýí ÿçãóóðûí õýðãèéã
áàòàòãàí ìàíäóóëàõûã ñýòãýë ç¿ðõíèé óãààñ áîäîæ áîëãîîìæëîí îðîëäñîîð
èðñýí íü åð á¿òýýñýí õýðýã òèéì õýìýýí áàðèìòëàí õýëýõ þìã¿é áèëýý. Ãýòýë
ýíý ºäºð ìºõºñ ìèíèé áèåèéã 60 íàñ õ¿ðñýí ó÷èð òóñ íàì áà àðä îëíû ºìíººñ
èéíõ¿¿ áàÿð ¸ñëîëûã ÿâóóëæ ýðõýì îëîí íºõ人ñ èéíõ¿¿ ñàéøààí ¿çñýíä
áàÿðëàâààñ áàðàõã¿é àìîé. Ãàãöõ¿¿ ãîìäîõ ç¿éë áóé íü íýãýí äîð ýíýõ¿¿
àðäûí õóâüñãàëûí õýðýã íàìàéã äº÷ îð÷èì íàñòàé áàéõàä òîõèîëäîæ èðñýí
áîëîîñîé õýìýýõ áà õî¸ðò ýðäýì ÷àäàë ìº÷èä áºãººä á¿òýýñýí òóñ òºäèé ë
¿ã¿éäýý ¿íýõýýð ºã¿¿ëýõ ¿ã îëäîõã¿é àìîé. Òýð äýýð ¿¿íèé óðüäàõ á¿òýýñýí
îðîëäñîí á¿õèé ë õýðýã áîë ÷óõàì îëîí ýðäýìòýí íºõäèéí æîëîîäëîãîä
èòãýæ ÿìàð áà õýðýã ÿâäàëä ÿäóó áè ñóðñàí òºñººëñíèé õèðýýð ÷àðìàéí
ç¿òãýæ ÿâñíààñ áóñ ìèíèé íýãýí áèåèéí òºäèé ýë áýðõ ÿâäàëä ãîöëîí
ç¿òãýñýí õýìýýõèéã õ¿ëýýí àâàõàä ¿íýõýýð è÷èíã¿éðõýõ àìîé. Õýäèé òèéì
õýìýýâ÷ ýíý ìýò îëäîøã¿é çàâøààí óëèðëûã ýíý íàñààð ýäëýõ áàéòóãàé íîéð
ç¿¿äýíä ÷ îðîõîä áýðõòýé ñàéõàí õýðýã õýìýýí áèøðýí ñàíàõ ¿¿íä ¿¿íýýñ
õîéø Öýðýíäîðæ áè òóñ íàì áà çàñàã çàõèðãààíû àëèâàà õýðýãò óðüäûí
çîðèëãî áàòàà óëàì õàòàíãóóòõàæ ýíýõ¿¿ õºãøèí áèåèéí àìüñãàëûã õýçýý
äóóñòàë ÷àðìàéí ç¿òãýæ àðä îëíîîñ øàãíàí ñàéøààñàí ýë õ¿íä çóçààí õèøèãò
õàðèóëàõûã èëòãýå 13 ” ãýæýý.
Á.Öýðýíäîðæ íü àðäûí òºðèéí ¿éë õýðýãò àìü áèåý õàéðëàõã¿é ç¿òãýõèéã
òàíãàðàãàà áîëãîæýý. 1928 îíä Óëñûí áa ra õóðëààñ ò¿¿íèé íàñ áàðñàí
ÿâäàëòàé õîëáîãäóóëàí õýëñýí ¿ãýíäýý “Ýíýõ¿¿ íºõºð àíõ õýäýí çóóí îíä
ãàäààäûí ýçýðõýã ýòãýýäýä ýëäý⠺㿿ëýøã¿éãýýð äàðëàãäàæ àãñàí ìîíãîëûí
13
¯íýí. 1927 îí. ¹3
19