Kars .Kağızman

Aras Nehri yatağında, verimli topraklara sahip, ılıman iklimiyle ilçe, yüksek dağlar arasında, tarım
yapmaya elverişli coğrafi konuma sahiptir. Kars'a 76, Iğdır'a 96, Erzurum'a ise 150 km
uzaklıktadır. Kağızman 1972 km²'lik bir alana sahiptir. Yükseklik farklılıkları ilçe içinde fazladır.
Bu yükseklikler 1100–1600 m arasında değişmektedir. Kuzeyinde Kars merkez ve Selim,
doğusunda Tuzluca, Digor, batısında Sarıkamış, güneyinde ise Ağrı merkez ile komşudur. Aras
vadisindeki bir birikinti kesiti üzerinde yerleşmiş durumdadır.
İlçe coğrafi bakımdan henüz tektonik oluşumunu tamamlamamıştır. Faylar ve kırıklar üzerinde
yerleşilmiştir. Dolayısıyla zaman zaman yörede depremler tehlikeli olmaktadır. 1104-1962 yılları
arasında 13 deprem olmuştur. Diğer taraftan düşme, kayma ve sürünme şeklinde kütle
hareketleri olmaktadır. Kötek, Çallı civarında kaya düşmesi, Camuşlu-Kozlu, Yenice-Taşburun ve
Akdam köyleri civarlarında heyelan görülmektedir. Kağızman ilçesinin 62 köyü bulunmaktadır.
Tarihçe
Yerleşme yerinin yakınlarında Erken Demir Çağı özelliği gösteren mezarlar bulunmaktadır.
Bölgede elde edilen Erken Demir Çağı, İlk Tunç Çağı, Demir Çağı (Orta Demir Çağı), Orta Çağ
keramikleri bu devirlerde yerleşimin olduğunu göstermektedir.[4]
MÖ 9. yüzyıldan MÖ 6. yüzyıla kadar Urartu Krallığı’nın egemenliğinde olan bölge daha
sonra Persler, Arsak Krallığı, Romalılar, Parthlar ve Sasaniler idaresinde bulundu. MS 7. yüzyılda
Arap akınlarına uğrayan bölgede 9. yüzyılda yarı bağımsız Ermeni prenslikleri hâkimiyet kurdu.
10. yüzyılın ortalarından sonra bölge Bizans İmparatorluğunun denetimine geçti. Kars’la birlikte
1064 yılında Selçukluların hâkimiyetine giren Kağızman sonraki dönemde Saltukluların ve
Kıpçakların idaresine geçti. 1202’den 1239’a değin Anadolu Selçuklular ve Gürcüler arasında
sürekli el değiştiren, Moğol istilası sırasında Cengiz Devleti’ne bağlanan, Moğollardan sonra ise
İlhanlılar, Altın Ordu Devleti, Celayirliler, Karakoyunlular, Timur Devleti, Akkoyunlular ve Safeviler
egemenliğinde bulunan bölge 1534 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından Osmanlı
İmparatorluğu’nun topraklarına katıldı.[5]
Kağızman, 1877-78 Osmanlı-Rus Harbi'nde Ruslar tarafından ele geçirilmiş olup, yapılan
antlaşma gereğince Ruslara bırakılmıştır. Rus İmparatorluğu egemenliğinde Kağızman, Okrug
(Kaza) olarak Kars'a bağlanmış ve bölgeye Hristiyan köylüler yerleştirilmiştir. 1918'e kadar süren
Rus hâkimiyeti Brest Litovsk Barış Antlaşması ile sona ermiştir.[6] Rusların çekilmesinden sonra
Ermeni güçlerince ele geçirilen yerleşim, 15. Kolordu’ya bağlı kuvvetlerce 1 Ekim 1920 yılında
Türkiye topraklarına katıldı.[7]
Tarihi eserler
İlçeye bağlı Çamuşlu köyünde bronz çağı, Kimmerya dönemi kaya resimleri, Çengilli Köyünde
Çengilli Ortodoks Kilisesi, Tunçkaya Köyünde Keçivan Kalesi, Paslı geçidindeki Narin Kale
(Köroğlu Kalesi) ve birçok keşfedilmemiş tarihi eserler vardır.
Ekonomi
Halkın geçim kaynağı hayvancılık ve bahçeciliktir. Önemli bir gelir kaynağı da arıcılıktır. Saf
Kafkas ırkı arılarıyla, sadece Kağızman'da yetişen Tüteye çiçeği ile çok çeşitli çiçek ve
kekiklerden elde edilen ve dünyaca tanınan Kağızman balları, polen ve arı sütü çok değerlidir.
Kayısı, "pestil" ve "köme"si ile meşhurdur. Ayrıca, kaşar, çeçil, deri peyniri de önemlidir.
Elmanın onlarca çeşidi (Uzun, Söbü, Gelin, Süt, Kış, kişi isimleriyle de bilinen vs.), armut, erik,
ceviz ve diğer yöreye özgü cins ve tatlardaki meyve çeşitliliği de bilinir.